1. IDENTYFIKACJA SUBSTANCJI

Nazwa produktu: Buta-1,3-dien [butadien-1,3, biwinyl, winyloetylen]

Wzór konstytucyjny: CH₂=CHCH=CH₂

Wzór sumaryczny: C₄H₆

Producent:

Dostawca:

Użytkownik:

Telefon awaryjny: (042) 631 47 24 (informacja toksykologiczna w Polsce)

2. SKŁAD I INFORMACJA O SKŁADNIKACH

Składnik stwarzający zagrożenie:

Nazwa chemiczna	% wag.	Nr CAS	Nr EINECS	Symbol ostrzegawczy	Symbole zagrożenia (R)
buta-1,3-dien	100	106-99-0	203-450-8	F, Xn	11-20/22-36

3. IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ

Substancja niebezpieczna w myśl dyrektywy 1999/45/EEG.

Zagrożenie pożarowe: Substancja wysoce łatwo palna. Pary tworzą z powietrzem mieszaniny wybuchowe. Pary są cięższe od powietrza - gromadzą się przy powierzchni i w dolnych partiach pomieszczeń.

Zagrożenie toksykologiczne: Buta-1,3-dien jest substancją toksyczną, prawdopodobnie rakotwórczą.

Zagrożenie ekotoksykologiczne: Buta-1,3-dien działa toksycznie na organizmy żywe, w szczególności organizmy wodne. W środowisku opornie ulega biologicznej degradacji.

4. PIERWSZA POMOC

Uwaga: W pierwszej kolejności należy wyprowadzić poszkodowaną osobę ze skażonego buta-1,3-dienem środowiska. Ułożyć na lewym boku z głową skierowaną w dół. Skontaktować się z lekarzem. Ratujący muszą zadbać również o własne bezpieczeństwo.

Zatrucie inhalacyjne:
1.	Wyprowadzić poszkodowaną osobę na świeże powietrze.
2.	Utrzymywać drożność dróg oddechowych. Podawać tlen. W razie pogorszenia stanu lub ustania oddechu - intubacja i sztuczne oddychanie. Podawać środki pobudzające ośrodek oddechowy. Zapewnić niezwłocznie pomoc lekarską.
Skażenie oczu:
1.	Przemyć skażone oczy większą ilością letniej wody przez 15 minut lub 0,9% roztworem soli kuchennej (najlepiej wyjałowionej), przy wywiniętych powiekach.
2.	W razie potrzeby zapewnić pomoc okulisty.

5. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU POŻARU

Zagrożenia pożarowe:	Substancja skrajnie łatwo palna. Pary z powietrzem tworzą mieszaniny wybuchowe. Pojemniki narażone na działanie ognia lub wysokiej temperatury bezzwłocznie usunąć poza obszar zagrożenia. Nagrzane pojemniki pękają, potęgując zagrożenie. Pod działaniem wysokich temperatur wydzielają się toksyczne gazy, pary, dymy i aerozole.
W przypadku pożaru sąsiednich obiektów:	gaśnice proszkowe z proszkiem gaszącym ABC, gaśnice proszkowe z proszkiem gaszącym BC.
Zalecenia szczegółowe:	Uwaga: W ogniu wydzielają się z butadienu-1,3 toksyczne gazy, pary i dymy.
Sprzęt ochronny strażaków:	Aparaty izolujące drogi oddechowe. Niezależne aparaty oddechowe.
Uwaga dodatkowa:	Do zbierania rozlanego butadienu-1,3 używać materiały absorbujące.

6. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU NIEZAMIERZONEGO UWOLNIENIA DO ŚRODOWISKA

Zalecenia ogólne:	W przypadku wydostania się większej ilości buta-1,3-dienu do środowiska, skażony teren należy wyizolować z otoczenia, a poza jego obręb wyprowadzić osoby postronne. W pierwszej kolejności odciąć źródło skażenia środowiska. W razie potrzeby wezwać ekipy ratownicze.
Środki ochrony osobistej:	Unikać kontaktu z uwolnionym buta-1,3-dienem. Stosować ubrania ochronne z tkanin odpornych na działanie rozpuszczalników organicznych, rękawice ochronne, okulary ochronne w szczelnej obudowie, ochrony dróg oddechowych przed rozpuszczalnikami organicznymi. Należy pamiętać o ograniczonym czasie działania ochronnego filtrów gazowych i cząsteczkowych (filtr gazowy oznaczony kolorem brązowym i literą A oraz filtr cząsteczkowy oznaczony kolorem białym i symbolem P2).
Zalecenia szczegółowe:	Starać się odciąć źródło skażenia środowiska (uszczelnić uszkodzone opakowanie i umieścić w opakowaniu awaryjnym), odciąć dopływ z instalacji. Stosować środki mechaniczne, szczelne pojemniki, sorbenty pochodzenia organicznego i nieorganicznego.
Zabezpieczenie środowiska:	Zabezpieczyć studzienki ściekowe. W przypadku skażenia wód powiadomić odpowiednie władze. Skażony grunt podlega wymianie.
Metody utylizacji:	Unieszkodliwianie na drodze termicznej - zgodnie z wymogami prawa krajowego.

7. POSTĘPOWANIE Z SUBSTANCJĄ I JEJ MAGAZYNOWANIE

Zapobieganie zatruciom:	Podczas stosowania nie jeść, nie pić, unikać kontaktów z buta-1,3-dienem, unikać wdychania gazu i aerozoli, przestrzegać zasad higieny osobistej, stosować odzież i sprzęt ochrony osobistej, pracować w wentylowanym pomieszczeniu.
Zapobieganie pożarom/wybuchom:	Substancja wysoce łatwo palna. Pary z powietrzem tworzą mieszaniny wybuchowe. Ściśle stosować się do rygorów przeciwpożarowych.
Magazynowanie:	W oryginalnych, właściwie oznakowanych butlach, w magazynie gazów technicznych wyposażonym w instalację wentylacyjną. Na terenie magazynu przestrzegać zakazu palenia, spożywania posiłków, używania otwartego ognia i narzędzi iskrzących. Zasady magazynowania określa norma PN-89/C-81400.
Metody postępowania z odpadami:	Za odpad można uznać buta-1,3-dien, który w żadnej postaci nie nadaje się do zagospodarowania. Resztki buta-1,3-dienu odstawiane są do wskazanego przez służbę ochrony środowiska miejsca, celem utylizacji poprzez wypuszczenie z butli i spalanie na końcu rurki odprowadzającej.

8. KONTROLA NARAŻENIA I ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ

Rozwiązania techniczne: Stosowanie się do rygorów bezpiecznej pracy (ochrony osobiste, wentylacja wyciągowa, brak możliwości skażenia kanalizacji i otaczającego środowiska). Wszelkie manipulacje wykonywać pod czynnym dygestorium. Odpadki umieszczać w oddzielnym, oznakowanym, szczelnym pojemniku.

Ochrony osobiste:

Drogi oddechowe:	Maski ochronne z filtrami par rozpuszczalników organicznych i cząsteczkowych (filtr gazowy oznaczony kolorem brązowym i literą A oraz filtr cząsteczkowy oznaczony kolorem białym i symbolem P2).
Ręce:	Rękawice ochronne z tworzywa powlekanego, odpornego na działanie rozpuszczalników organicznych.
Oczy:	Okulary ochronne w szczelnej obudowie.
Skóra i ciało:	Ubrania ochronne ze zwartej tkaniny. Fartuchy ochronne.
Inne informacje:	Higiena pracy: Obowiązują przepisy ogólne przemysłowej higieny pracy. Unikać bezpośredniego kontaktu powierzchni ciała i dróg oddechowych z buta-1,3-dienem. Nie wdychać par i aerozoli. Zanieczyszczone ubranie wymienić. Po pracy dokładnie wymyć powierzchnię ciała. Nie jeść, nie pić podczas pracy. Natychmiast usuwać wszelkie rozlewy. Przed ich zebraniem przysypywać materiałem chłonnym.

Najwyższe dopuszczalne stężenie w środowisku pracy (NDS):

NDS - 10 mg/m³,

NDSCh - 40 mg/m³.

Metody oceny narażenia w środowisku pracy:

Metody oceny narażenia opierają się na laboratoryjnym oznaczaniu buta-1,3-dienu na stanowisku pracy. Zalecane są metody chromatografii gazowej. Dla oznaczania stężenia par zastępczo można posługiwać się odpowiednimi rurkami wskaźnikowymi.

Polskie normy ochronne:

PN-89/Z-04008.07

Ochrona czystości powietrza. Pobieranie próbek. Postanowienia ogólne. Zasady pobierania próbek w środowisku pracy i interpretacja wyników.

PN-84/Z-04008.02

Ochrona czystości powietrza. Pobieranie próbek. Wytyczne ogólne pobierania próbek powietrza atmosferycznego (imisja).

9. WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE

9.1	Masa cząsteczkowa: 54,09 g/mol
9.2	Postać fizyczna, barwa, zapach: W warunkach normalnych buta-1,3-dien jest trującym gazem o właściwościach narkotycznych, o charakterystycznym zapachu.
9.3	Temperatura topnienia: -109^oC
9.4	Temperatura wrzenia: -4^oC
9.5	Gęstość: 0,62 g/mol (20^oC)
9.6	Gęstość par względem powietrza: 1,92
9.7	Prężność par: w 20oC 2,351 bara, w 30oC 3,2 bara, zaś w 50oC 5,7 bara.
9.8	Temperatura samozapłonu: 415^oC
9.9	Zakres tworzenia z powietrzem mieszanin wybuchowych: 1,4-16,3% obj. (31-365 g/m^3).
9.10	Rozpuszczalność w wodzie i innych rozpuszczalnikach: Buta-1,3-dien słabo rozpuszcza się w wodzie - 2 g/l w 20^oC. Dobrze zaś w rozpuszczalnikach węglowodorowych.
9.11	Inne: Buta-1,3-dien łatwo i szybko ulega polimeryzacji, nawet pod wpływem promieni słonecznych, tworząc polibutadien, polimer o właściwościach zbliżonych do polimerów kauczuku naturalnego. Substancja bardzo reaktywna. W celu przeciwdziałania polimeryzacji dodawany jest inhibitor. Ponadto buta-1,3-dien łatwo polimeryzuje ze styrenem, chlorkiem winylidenu, estrami kwasów organicznych, takich jak kwasu akrylowego, metakrylowego, maleinowego, tworząc odpowiednie kopolimery. Jest jednym ze składników paliw rakietowych. Buta-1,3-dien jest współcześnie jednym z podstawowych surowców dla przemysłu sztucznego kauczuku. Praktycznie w całości zużywany do produkcji kauczuku syntetycznego. Buta-1,3-dien otrzymywany jest na skalę przemysłową w dwustopniowym procesie odwodornienia butanu. Duże ilości buta-1,3-dienu występują przy ciągach technologicznych w zakładach wytwarzających buta-1,3-dien oraz tam, gdzie stosowany jest podczas wytwarzania tworzyw sztucznych, farb, lakierów, kopolimerów oraz w procesach konfekcjonowania, wulkanizowania i magazynowania wyrobów gumowych. Atmosfera wokół tych zakładów jest silnie zanieczyszczona buta-1,3-dienem. Zagrożenie działaniem tej substancji w skali globalnej jest znaczne. Skala produkcji buta-1,3-dienu, jego polimerów i kopolimerów oraz wyrobów finalnych jest bardzo duża.

10. STABILNOŚĆ I REAKTYWNOŚĆ

Reaktywność i stabilność:

Buta-1,3-dien łatwo i szybko ulega polimeryzacji, nawet pod wpływem promieni słonecznych, tworząc polibutadien, polimer o właściwościach zbliżonych do polimerów kauczuku naturalnego. W celu przeciwdziałania polimeryzacji dodawany jest inhibitor. Ponadto 2- buta-1,3-dien chętnie polimeryzuje z octanem winylu, chlorkiem winylidenu, estrami kwasów organicznych, takich jak kwasu akrylowego, metakrylowego, maleinowego, tworząc odpowiednie kopolimery.

Właściwości korozyjne:

Brak

11. INFORMACJE TOKSYKOLOGICZNE

Drogi narażenia człowieka: Wdychanie, spożycie, kontakt ze skórą, kontakt z oczami.

Informacje ogólne: Buta-1,3-dien jest substancją toksyczną. Do organizmu człowieka przedostaje się poprzez drogi oddechowe, układ pokarmowy oraz skórę. Silnie drażni drogi oddechowe. Związek ten działa głównie na układ nerwowy, powodując senność i utratę przytomności. W wysokim stężeniu drażni skórę i płuca. Może być przyczyną odmrożeń. Wykazuje działanie mutagenne Prawdopodobnie rakotwórczy.

Ocena działania rakotwórczego:

IARC - Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem

Dowód działania u zwierząt doświadczalnych - wystarczający.

Dowód działania u ludzi - ograniczony.

Ocena ogólna - czynnik prawdopodobnie rakotwórczy dla ludzi (grupa 1).

Umiejscowienie nowotworów - płuca, zatoki nosowe.

Działanie miejscowe (skóra, oczy, błony śluzowe):

Wdychanie par i aerozoli: W niskich stężeniach pojawia się kaszel, pobolewanie, kichanie i umiarkowane skrócenie oddechu. W poważniejszych przypadkach po 24 godzinach pojawia się zapalenie oskrzeli i zapalenie płuc. Po bardzo groźnym narażeniu - skrócenie oddechu i pieniąca się ślina (obrzęk płuc). Gdy buta-1,3-dien jest wchłaniany przez płuca, wywołuje senność, pobudzenie psychiczne lub utratę przytomności. Rzadkimi powikłaniami są drgawki.

Kontakt z oczami: Może powstać zaczerwienienie i podrażnienie. Wystąpi łzawienie.

Zapobieganie zatruciom: Pracownicy stykający się w pracy z buta-1,3-dienem powinni zostać dokładnie przeszkoleni w zasadach i metodach ewakuacji oraz w użyciu sprzętu ochrony osobistej, takiego jak okulary ochronne, maski przeciwgazowe, ubrania ochronne, natryski, zdroiki do płukania oczu, hydranty, wyjścia bezpieczeństwa oraz wyposażenie pierwszej pomocy. Wszystkie urządzenia techniczne muszą być stale kontrolowane w celu zapobiegania wypadkom. Wszystkie zawory muszą być dokładnie oznakowane w celu uniknięcia przypadkowego rozszczelnienia instalacji.

12. INFORMACJE EKOLOGICZNE

Stopień zagrożenia wód: Żaden.

13. POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI

Metody unieszkodliwiania:

Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

Zawartość opakowania wg:

rodzaju 07 07 99 - inne nie wymienione odpady.

Sposób likwidacji A1(A3): „Procesy spalania odpadów niebezpiecznych nie zawierających związków chlorowcoorganicznych..., w obrotowych piecach do produkcji cementu lub wapna” (po rozładowaniu opakowań).

Opakowania wg:

rodzaju 15 01 04 - opakowania z metali.

14. INFORMACJE O TRANSPORCIE

14.1	Numer ONZ:	1010 (stabilizowany)
14.2	Klasa RID/ADR/IMO:	2-2F
14.3	Numer rozpoznawczy zagrożenia:	239
14.4	Numer indeksowy (EC):	601-013-00-X
14.5	Symbole niebezpieczeństwa (R):	12-45
14.6	Symbole bezpieczeństwa (S):	45-53
14.7	Nalepka ostrzegawcza wg ADR/RID Nr 3:

15. INFORMACJE DOTYCZĄCE PRZEPISÓW PRAWNYCH

Kartę wykonano zgodnie z:

• Normą PN ISO 11014-1; 1998 „Bezpieczeństwo chemiczne - Karta charakterystyki bezpieczeństwa produktów chemicznych”.

• Wytycznymi Dyrektywy UE Nr 1999/45/EG, Dyrektywy 67/548 EEC oraz Dyrektywy UE 88/379/EEC (Dangerous Product Regulations incl. EC Guidelines), dotyczącymi klasyfikowania, oznaczania i sporządzania informacji o materiałach niebezpiecznych.

• Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych dokonana została na podstawie Umowy Europejskiej dotyczącej Międzynarodowego Przewozu Materiałów Niebezpiecznych ADR (ważnej od 01.07.2002 r.).

• Ustawą o substancjach i preparatach chemicznych z dnia 11 stycznia 2001 r. (Dz. U. Nr 11, poz. 84; Nr 100, poz. 1085; Nr 123, poz. 1350; Nr 125, poz. 1367 ze zmianą z dnia 5 lipca 2002 r. (Dz. U. Nr 142, poz. 1187).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (Dz. U. Nr 140, poz. 1171).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 02 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem - ZAŁĄCZNIK (Dz. U. Nr 129, poz. 1110).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1173).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1172).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 15 lipca 2002 r. w sprawie substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych, których opakowania należy zaopatrywać w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci i wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie (Dz. U. Nr 140, poz. 1174).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 14 lipca 2002 r. w sprawie obowiązku dostarczenia karty charakterystyki niektórych preparatów nie zaklasyfikowanych jako niebezpieczne (Dz. U. Nr 142, poz. 1194).

• Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. (Dz. U. Nr 79, poz. 513) ze zmianą z 2 stycznia 2001 r. (Dz. U. Nr 4, poz. 36) w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

• Rozporządzeniem MZiOS z dnia 11 września 1996 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 571) w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki.

• Rozporządzeniem MOŚZNL z dnia 28 kwietnia 1998 r. (Dz. U. Nr 55, poz. 355) w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu.

• Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 października 1998 r. (Dz. U. Nr 145, poz. 942) i zmianą z 5 marca 2001 r. (Dz. U. Nr 22, poz. 251) w sprawie szczegółowych zasad usuwania, wykorzystywania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych.

• Ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62. poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

• Niniejsza karta charakterystyki substancji niebezpiecznej jest bezpośrednio przekazywana dystrybutorowi 2-chlorobutadienu-1,3, bez zapewnień lub gwarancji co do kompletności bądź szczegółowości odnośnie do wszystkich informacji lub zaleceń w niej zawartych.

• Niniejsza karta nie jest żadną podstawą zobowiązującą do jakiejkolwiek odpowiedzialności jakiegokolwiek rodzaju ze strony wytwórcy i dystrybutora 2-chlorobutadienu-1,3. Przedsiębiorstwo nie będzie odpowiedzialne za jakiekolwiek zejście śmiertelne, chorobę lub uszczerbek na zdrowiu jakiejkolwiek natury, będący następstwem zastosowania lub niewłaściwego wykorzystania karty charakterystyki substancji niebezpiecznej lub materiału, którego karta dotyczy.

• Informacje zawarte w niniejszej karcie przedstawiają aktualny stan naszej wiedzy i doświadczeń dotyczących bezpiecznego stosowania wyrobu.

Na etykietach należy umieścić następujące informacje:

Symbole ostrzegawcze na opakowaniach jednostkowych:
Napis ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych:		„Substancja skrajnie łatwo palna, toksyczna.”
Symbole zagrożenia
R 12	Substancja skrajnie łatwo palna.
R 45	Może powodować raka.
Symbole bezpieczeństwa
S 45	W przypadku awarii lub jeżeli źle się poczujesz, niezwłocznie zasięgnij porady lekarza - jeżeli to możliwe, pokaż etykietę.
S 53	Unikać narażenia - przed użyciem zapoznać się z instrukcją.

16. INNE INFORMACJE

Chemiczne określenie produktu: Buta-1,3-dien
16.2 Znaczenie symboli:
Symbol ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych
F+	Substancja skrajnie łatwo palna.
T	Substancja toksyczna.
Symbol ostrzegawczy na środkach transportu
239	Gaz palny mogący samorzutnie ulegać gwałtownej reakcji.
Znaczenie oznaczeń transportowych
Klasa RID/ADR: 2-2F		Gaz palny.
Numer ONZ: 1010		Butadien-1,3, stabilizowany.

Uwaga: Użytkownik ponosi odpowiedzialność za podjęcie wszelkich kroków mających na celu spełnienie wymogów prawa krajowego. Informacje zawarte w powyższej karcie stanowią opis wymogów bezpieczeństwa użytkowania substancji. Użytkownik ponosi całkowitą odpowiedzialność za określenie przydatności produktu do określonych celów. Zawarte w niniejszej karcie dane nie stanowią oceny bezpieczeństwa miejsca pracy użytkownika. Karta charakterystyki nie może być traktowana jako gwarancja właściwości substancji.

* * * * *

	KARTA CHARAKTERYSTYKI SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNEJ	Wydanie: I Data wydania: 20.11.02 Strona/stron 8/8
Nazwa:	BUTA-1,3-DIEN

Buta-1,3-dien

---