ABC

Ryzyka Zawodowego

Poradnik dla zespołu dokonującego szacowania i oceny ryzyka zawodowego

Opracował:

mgr Jarosław Chmielewski

Ogólne zasady przygotowania ryzyka zawodowego

Poziom jakości bezpieczeństwa pracy oraz wielkość natężenia ryzyka zagrożeń zawodowych można oceniać na wiele sposobów. Każdy pracodawca może samodzielnie dokonać tej oceny i analizy. W tym procesie pomocna jest PN - N - 18002, która określa ogólne zasady przygotowania oceny ryzyka zawodowego.

Zaleca się przeprowadzać ocenę ryzyka zawodowego okresowo i zawsze wówczas, gdy wykorzystywane do jego oceny informacje straciły swą aktualność, a w szczególności w następujących sytuacjach :

• przy tworzeniu nowych stanowisk pracy,

• przy wprowadzaniu zmian na stanowiskach pracy ( np. technologicznych lub organizacyjnych ),

• po zmianie obowiązujących wymagań, odnoszących się do ocenianych stanowisk pracy,

• po wprowadzeniu zmian w stosowanych środkach ochronnych.

Sposób przeprowadzania i dokumentowania oceny ryzyka zawodowego zależy przede wszystkim od wielkości i organizacji i rodzaju zagrożeń. Zaleca się, aby proces przygotowania oceny ryzyka zawodowego obejmował :

• zapewnienie zasobów niezbędnych do przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego,

• wyznaczenia odpowiednich osób do przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego,

• określenia potrzeb szkoleniowych i zapewnienie szkolenia osobom przeprowadzającym ocenę ryzyka zawodowego,

• określenie sposobu dokumentowania wyników oceny ryzyka zawodowego,

• zapewnienie udziału pracowników w ocenie ryzyka zawodowego,

• zapewnienie osobom oceniającym ryzyko zawodowe dostępu do odpowiednich informacji i zasobów ( w tym potrzebnych konsultacji i usług ),

• przeprowadzenie analizy struktury organizacyjnej w celu sporządzenia wykazu stanowisk pracy,

• określenie sposobu informowania pracowników o wynikach oceny ryzyka zawodowego.

Zaleca się wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za planowanie i koordynowanie działań związanych z oceną ryzyka zawodowego w organizacji.

Ocena ryzyka zawodowego obejmuje wszystkie stanowiska pracy, zarówno stacjonarne, jak i niestacjonarne. W celu usprawnienia przebiegu oceny i skrócenia czasu jej przeprowadzania dopuszcza się, jeżeli to możliwe, wyróżnienie grup stanowisk, na których wykonywane są w tych samych warunkach te same zadania i na których występują te same zagrożenia. Ocena nie musi być wówczas przeprowadzana dla każdego z tych stanowisk z osobna; na ogół wystarczy identyfikacja zagrożeń i ocena ryzyka przeprowadzana dla jednego stanowiska z każdej z grup.

Jak widać, PN - N - 18002 wyznacza tylko kierunki. Pozostawiono pełną swobodę przy dokonaniu oceny i analizy ryzyka zawodowego pracodawcy. Należy jednak pamiętać, że musi być osiągnięty efekt końcowy i zamierzone cele.

Podejmując prace związane z oceną i analizą ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy oraz zagrożeń wypadkowych należy sobie odpowiedzieć na podstawowe pytanie czemu ma ona służyć. Jeżeli sobie odpowiemy na to pytanie oraz uświadomimy sobie zasadność naszych działań łatwiej nam będzie przystąpić do realizacji zleconego przez pracodawcę zadania.

Doskonałym narzędziem umożliwiającym określenie celów oceny ryzyka zawodowego i metody oceny ryzyka jest odwołanie się do niżej przedstawionego schematu.

uregulowania prawne

Kto ?

technika, sztuka rzemiosło, etyka

Rysunek nr 1 System oceny ryzyka zawodowego

Należy pamiętać, że ocena ryzyka zawodowego musi obejmować wszystkie aspekty i elementy pracy. Nie możemy pominąć żadnego elementu w ocenie, bo wówczas ona będzie niekompletna i nie będzie odzwierciedlała rzeczywistego stanu bezpieczeństwa pracy.

Rysunek nr 2 Poglądowe przedstawienie obszaru objętego oceną ryzyka zawodowego zgodnie z wymaganiami określonymi w dyrektywie 89/391/EWG

Podstawowe cele oceny ryzyka zawodowego

Jeżeli mamy już określone podstawowe zasady przygotowania oceny ryzyka zawodowego możemy przystąpić do określenia celów. Możemy tu posłużyć się ogólnymi zapisami w PN - N - 18002 jednak należy pamiętać, że są one jedynie tylko wskazówkami do określenia własnych celów.

Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego ma na celu :

• sprawdzenie, czy występujące na stanowiskach pracy zagrożenia zostały zidentyfikowane i czy jest znane związane z nimi ryzyko zawodowe,

• wykazanie, zarówno pracownikom i / lub ich przedstawicielom, jak i organom nadzoru i kontroli, że przeprowadzono analizę zagrożeń i zastosowano właściwe środki ochrony,

• dokonanie odpowiedniego wyboru wyposażenia stanowisk pracy, materiałów oraz organizacji pracy,

• ustalenie priorytetów w dziedzinach zmierzających do eliminowania lub ograniczania ryzyka zawodowego,

• zapewnienie ciągłej poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy.

Ocena ryzyka zawodowego odgrywa istotną rolę w procesie monitorowania stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, dostarczając informacji niezbędnych do planowania działań korygujących i zapobiegawczych w stosunku do niezgodności zidentyfikowanych w tym procesie.

Iwona Romanowska - Słomka tak definiuje cel oceny ryzyka zawodowego :

Ocena ryzyka zawodowego ma za zadanie zapobiegać skutkom zagrożeń zawodowych. Skuteczne zapobieganie skutkom zagrożeń zawodowych lub inaczej wyeliminowanie ryzyka powinno być stawiane jako ogólny główny cel oceny ryzyka . Jeżeli nie jest możliwe wyeliminowanie ryzyka, należy je zredukować. Nie dające się wyeliminować ryzyko resztkowe należy kontrolować zaś wiedzę o zagrożeniach i ryzyku przekazywać pracownikom.

Rysunek nr 3 Istota ryzyka

Pamiętać należy również, że celem oceny ryzyka zawodowego jest nie tylko jego szacowanie, ocena i analiza, ale również analiza zagrożeń wypadkowych i podjęcie takich działań, które pozwolą nam na ich wyeliminowanie bądź ograniczenie.

Pomocne będą nam tu omówione wcześniej obszary oceny zagrożeń TOL. Łącznie powinny one stworzyć podstawę dla jedności działania i wzajemnego dopełnienia się w likwidacji lub ograniczeniu zagrożeń wynikających z ryzyka zawodowego na stanowisku pracy oraz zagrożenia wypadkowego.

Osoby przeprowadzające ocenę ryzyka zawodowego

Błędnym jest stwierdzenie ogólnie występujące wśród pracodawców, osób kierujących pracownikami i samych pracowników, odnoszące się nie tylko do przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego, ale również do większości spraw związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy, że to co się z tym wiąże jest w zakresie kompetencji i obowiązków pracownika służby bhp. Nic bardziej błędnego i mylnego nie można sobie wyobrazić.

Analizując chociażby same tylko przepisy kodeksu pracy odnajdujemy w nich wiele zapisów świadczących o tym, że obowiązek ten spoczywa nie tylko na pracowniku służby bhp ale również na może na pozostałych osobach uczestniczących w całym procesie pracy. Obowiązek ten spoczywa jednak na pracodawcy. To on a nie kto inny odpowiada za stan bezpieczeństwa i higieny pracy na terenie zakładu pracy. Zapoznając się dokładniej z orzeczeniami NSA oraz opiniami prawnymi czytam, że to pracodawca wyłącznie odpowiada za ten stan. Nie może on powoływać się na to, że naruszenie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy nastąpiło bez jego winy lub że winę ponosi wyłącznie osoba trzecia.

I tak w art. 207 Kodeksu pracy odnajdujemy zapis, że za stan bezpieczeństwa i higieny pracy odpowiada pracodawca. W art. 212 Kodeksu pracy obowiązek organizowania w sposób bezpieczny procesu pracy spoczywa na osobie kierującej pracownikami. Zaś art. 100 Kodeksu pracy mówi, że pracownik zobowiązany jest znać i stosować w procesie pracy przepisy i zasady bhp.

Dlatego też błędne jest przekonanie wielu osób, że analizę ryzyka zawodowego można wykonać jednoosobowo i powinien to zrobić pracownik służby bhp. Jednak prawdą jest, że to pracownik służby bhp powinien mieć najlepsze rozeznanie w jaki sposób prawidłowo należy ją przeprowadzić. Należy też pamiętać, że w procesie szacowania ryzyka oraz środków profilaktycznych winien wziąć udział lekarz medycyny pracy sprawujący nadzór nad pracownikami.

Dopiero szeroka grupa specjalistów i ich aktywny udział w szacowaniu, ocenie i analizie ryzyka zawodowego pozwoli na jego prawidłowe i rzetelne przeprowadzenie.

PN - N - 18002 daje wytyczne w tym zakresie następujące :

Ocenę ryzyka zawodowego przeprowadza zespół ( lub zespoły ), w skład którego mogą wchodzić : pracodawca, pracownicy wyznaczeni przez pracodawcę ( w tym osoby kierujące pracownikami ) lub / i eksperci spoza organizacji. Zaleca się, aby zespół oceniający ryzyko zawodowe składał się z osób, które :

• znają i rozumieją zasady oceny ryzyka zawodowego,

• mają wiedzę niezbędną do identyfikowania zagrożeń na ocenianych stanowiskach,

• umieją ocenić szkodliwe następstwa występujących zagrożeń.

Dodatkowo zaleca się, aby osoby te potrafiły formułować propozycje działań korygujących i / lub zapobiegawczych prowadzących do eliminowania lub ograniczania ryzyka zawodowego, a także ocenić ich skuteczność oraz identyfikować te problemy, które powinny być rozwiązane z udziałem ekspertów zewnętrznych.

Z analizy prawnej jak również po zapoznaniu się z wytycznymi zawartymi w PN - N - 18002 pracodawca powinien wydać zarządzenie w sprawie powołania zespołu do oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy z podaniem składu osobowego oraz zakresu i kompetencji jego działania. Projekt zarządzenia stanowi załącznik nr 1.

Wskazanym jest aby osoby wyznaczone do oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy zostały przeszkolone w zakresie istoty, celowości, metod zasad i sposobów dokumentowania.

Ważnym elementem, który nie może być tu pominięty jest aspekt wprowadzony nowelizacją Kodeksu pracy ze stycznia 2004 r., a mianowicie obowiązek konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami kwestii związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy.

Szczególnie ważne znaczenie ma art. 237^11a § 1 pkt. 2 Kodeksu pracy, który nakłada na pracodawcę obowiązek konsultowania wyników analizy ryzyka zawodowego z pracownikami lub ich przedstawicielami.

Kiedy mamy już ustalony skład osobowy zespołu dokonującego oceny ryzyka zawodowego, kiedy zespół ten został przeszkolony możemy przystąpić do pracy polegającej na szacowaniu, ocenie i analizie ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy.

Przebieg oceny ryzyka zawodowego

Działania związane z oceną ryzyka zawodowego są działaniami pracochłonnymi i czasochłonnymi dlatego ważne jest właściwe ich rozplanowanie.

PN - N - 18002 zaleca przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego w sposób następujący tj. „ krok po kroku ”. Sposób ten przedstawia rysunek nr 4.

Zanim jednak go omówimy należy pamiętać, że przy ocenie ryzyka zawodowego należy zastosować nie tylko zalecane metody, ale już wcześniej poznane i stosowane przy ocenie związanej ze zmniejszeniem wypadkowości w zakładzie pracy.

Możemy tu zastosować odpowiednio dopasowując metodę prospektywną ( przewidywalną ) i retrospektywną ( odtwarzającą ).

Pierwsza metoda - prospektywna - związana jest z analizą całokształtu zjawisk techniczno - organizacyjnych oraz związanych z czynnościami i zachowaniem się człowieka - jako ważnego elementu procesu pracy - pod kątem przewidywania ryzyka wypadków, czyli określania potencjalnych zagrożeń wypadkowych.

Druga metoda - retrospektywna - związana jest z określaniem ryzyka zagrożeń wypadkowych na podstawie analizy okoliczności i przyczyn już zaistniałych wypadków przy pracy.

Nie da się oderwać analizy wypadków przy pracy, ich okoliczności, przyczyn powstania oraz sprawcy wypadku przy dokonywaniu analizy ryzyka zawodowego.

O różnorodności możliwości przebiegu oceny ryzyka zawodowego może świadczyć choćby fakt, w postępowaniu oceny w zależności od autora metody.

D. Smoliński uważa, że : na ocenę ryzyka zawodowego składa się sześć elementów :

• zbieranie informacji,

• identyfikacja i rejestracja zagrożeń,

• ocena poziomu zagrożeń,

• opracowanie planu poprawy warunków pracy,

• wyznaczenie terminów realizacji planów oraz odpowiedzialnych za ich realizację,

• kontrola realizacji programów poprawy warunków pracy.

Nie

Tak

Rysunek nr 4 Ocena ryzyka zawodowego oraz wynikające z niej działania

Rysunek nr 5 Proces oceny ryzyka

I. Romanowska - Słomka uważa, że proces oceny ryzyka zawodowego jest związany z analizowaniem i wyznaczaniem dopuszczalności ryzyka. I tak według niej ocena ryzyka zawodowego jest następstwem logicznych kroków, jakie wykonuje się w systematycznym oraz systemowym badaniu zagrożeń, zdarzeń niebezpiecznych w środowisku pracy. W wyniku tego badania, tam gdzie jest to wymagane, podejmowane są działania zmierzające do zmniejszenia ryzyka.

Za D. Smolińskim możemy powiedzieć, że proces oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy musi zawierać w sobie ocenę stopnia narażenia na czynniki :

• szkodliwe ( np. hałas ),

• niebezpieczne ( np. ruchome elementy ),

• uciążliwe ( wydatek energetyczny ).

Rysunek nr 6 Przedmiot oceny ryzyka zawodowego

Nawet proponowany przebieg oceny ryzyka zawodowego przez PN - N - 18002 , która zaleca postępowanie „ krok po kroku ” można przeprowadzić jak to proponuje Z. Pawłowska w sposób bardziej szczegółowy. Sposób postępowania obrazuje rysunek nr 8.

NIE

TAK

Rysunek nr 7 Algorytm oceny ryzyka

Rysunek nr 8 Przebieg oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy

Informacje potrzebne do oceny ryzyka zawodowego

Chcąc prawidłowo dokonać oceny ryzyka zawodowego niezbędne jest uzyskanie potrzebnych informacji oraz dokumentów, które pozwolą na wstępne przygotowanie danych.

Nie wszystkie informacje potrzebne do prawidłowego przygotowania oceny ryzyka zawodowego są ogólnodostępne. Dlatego też, wydaje się zasadnym w ich zbieraniu posługiwanie upoważnieniem zawartym w zarządzeniu pracodawcy o powołaniu zespołu do opracowania oceny ryzyka zawodowego.

Celowym i zasadnym jest podział obowiązków pośród członków zespołu i rozplanowanie kto i jakie informacje pozyskuje. Ważne jest też ustalenie jakie informacje będą nam potrzebne do oceny ryzyka zawodowego. Możemy tu się posłużyć wskazówkami zawartymi w PN - N - 18002.

Zaleca się, aby do oceny ryzyka zawodowego były wykorzystane informacje dotyczące :

• lokalizacji stanowiska pracy i / lub realizowanych na nim zadań,

• osób pracujących na stanowisku, ze szczególnym uwzględnieniem tych osób, dla których przyjmuje się inne szczególne kryteria, takich np. jak kobiety w ciąży, młodociani lub osoby niepełnosprawne,

• wykonywanych czynności oraz sposobu i czasu ich wykonywania przez pracujące na stanowisku osoby,

• wymagań przepisów prawnych i norm, odnoszących się do analizowanego stanowiska,

• zagrożeń, które już zostały zidentyfikowane, i ich źródeł,

• możliwych skutków występujących zagrożeń,

• stosowanych środków ochronnych,

• wypadków przy pracy, zdarzeń potencjalnie wypadkowych, chorób zawodowych oraz innych związanych z warunkami pracy, a także awarii.

Źródłami tych informacji mogą być :

• dane techniczne o stosowanych na stanowisku maszynach i urządzeniach,

• dokumentacja techniczno - ruchowa i instrukcje stanowiskowe,

• wyniki pomiarów czynników szkodliwych i / lub niebezpiecznych, a także uciążliwych, występujących na stanowisku pracy,

• dokumentacja dotycząca wypadków przy pracy, zdarzeń potencjalnie wypadkowych, chorób zawodowych oraz awarii,

• przepisy prawne i inne dokumenty normatywne,

• literatura naukowo - techniczna,

• karta charakterystyk substancji chemicznych itp.

Informacje o analizowanym stanowisku mogą dostarczyć również :

• obserwacja stanowiska pracy,

• obserwacja zadań wykonywanych poza stanowiskiem pracy,

• wywiad z pracownikami,

• obserwacja czynników zewnętrznych, które mogą wpłynąć na stanowisko pracy ( np. prace wykonywane przez pracowników na innych stanowiskach pracy, czynniki atmosferyczne ),

• analiza organizacji działań, których celem jest zapewnienie właściwych warunków pracy.

Większość tych informacji powinna być w posiadaniu pracownika służby bhp, pozostałe powinny być dostępne w jednostkach organizacyjnych powołanych do prawidłowego działania struktury przez pracodawcę. Ważnym jest to aby dane były aktualne i odzwierciedlały rzeczywistość. W przypadku wypadków przy pracy, pomiarów środowiska pracy oraz chorób zawodowych winno się objąć analizą okres 3-5 lat przed przystąpieniem do pierwszej oceny ryzyka zawodowego. Wskazanym jest aby wyniki pomiarów środowiska pracy stanowiły załączniki do oceny ryzyka zawodowego. Należy w tym miejscu pamiętać, że w przypadku dołączenia do oceny ryzyka zawodowego załączników z pomiarów środowiska pracy powinny być one opatrzone analizą opisową i porównawczą. Nie należy podawać tylko suchych wyników. Przy analizowaniu wypadków przy pracy zwrócić należy uwagę na przyczynę ich powstania, tak aby przy analizie oceny ryzyka zawodowego podjąć właściwe i odpowiednie działania profilaktyczne.

Identyfikacja zagrożeń

Chcąc w sposób prawidłowy przeprowadzić analizę ryzyka zawodowego musimy nie tylko dokonać, opisu stanowiska pracy, ustalić kryteria zatrudnienia, wymagania zdrowotne, ustalić zagrożenia wypadkowe czy kwalifikacje zawodowe ale przede wszystkim ustalić - zidentyfikować zagrożenia na danym stanowisku pracy. Na potrzeby analizy ryzyka zawodowego możemy wyróżnić zagrożenia szkodliwymi czynnikami zawiązanymi ze środowiskiem pracy oraz zagrożenia związane z uciążliwością pracy.

Przez zagrożenia szkodliwymi czynnikami związanymi ze środowiskiem pracy rozumie się wpływ na pracownika szkodliwych czynników występujących w procesie pracy, których stężenie lub natężenie przekracza obowiązujące NDS ( najwyższe dopuszczalne stężenie ) i NDN ( najwyższe dopuszczalne natężenie ), polskie normy i inne normy higieniczne.

Przez zagrożenia związane z uciążliwością pracy, rozumie się szkodliwy wpływ na pracownika czynności roboczych wykonywanych, np. w wymuszonej pozycji ciała, w warunkach ciężkiego wysiłku fizycznego lub w warunkach szczególnej uciążliwości.

Do identyfikacji zagrożeń można zastosować metodę list kontrolnych, które mogą być opracowywane na przykład z wykorzystaniem wykazów czynników szkodliwych i / lub niebezpiecznych, zawartych w odpowiednich przepisach i normach. W niektórych przypadkach możne okazać się potrzebne przyjęcie bardziej zaawansowanych metod identyfikacji zagrożeń.

Na etapie identyfikacji przydatna jest przede wszystkim dotychczasowa wiedza na temat zagrożeń występujących na analizowanym stanowisku. W każdym przypadku zaleca się sprawdzić, czy wszystkie zagrożenia zostały zidentyfikowane i czy dostępne na ich temat informacje ( jak np. wyniki pomiarów i obliczeń wartości wielkości charakteryzujących zagrożenia ) są wystarczające do oceny ryzyka zawodowego.

Identyfikując zagrożenia na stanowisku pracy wymagana jest odpowiednia wiedza zarówno teoretyczna jak i praktyczna. Celowym i ważnym elementem przygotowawczym zasadnym jest odpowiedni dobór osób do zespołu dokonującego analizy i oceny ryzyka zawodowego. Problem ten został omówiony wcześniej. W tym jednak miejscu potwierdza się fakt jak ważnym jest dobór odpowiednich osób posiadających wysokie kwalifikacje zawodowe.

Proponowane przez PN zastosowanie list kontrolnych ułatwi zespołowi dokonującemu analizy i oceny ryzyka zawodowego właściwe jej przeprowadzenie.

Listy kontrolne powinny zawierać wykazy czynników szkodliwych, niebezpiecznych i uciążliwych występujących w procesie pracy. Najlepiej zgodne z PN 80/Z-08052... Lista ta jest doskonałym narzędziem pozwalającym na kompleksowe podejście do problemu identyfikacji zagrożeń. Osoba dokonująca identyfikacji czynników zobowiązana jest do odznaczenia odpowiedniego czynnika w tabeli oraz dokonania odpowiedniego wpisu. Tabela umożliwia także indywidualne dopisanie czynników nie wymienionych w tabeli.

Forma i treść takiej listy jest dowolna. Sposób graficzny jej wykonania, zawartość merytoryczna uzależniona jest od zespołu, który będzie ją opracowywał. Ma jednak ona na celu odpowiedzenie na nurtujące nas pytania. Lista kontrolna adresowana jest przede wszystkim do osób pracujących na danym stanowisku pracy, osób które odpowiadają za prawidłowe zorganizowanie i przygotowanie stanowiska pracy jak również osób odpowiedzialnych za stan bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowisku pracy. Należy jednak pamiętać, że głównym jej adresatem są pracownicy pracujący na danym stanowisku i to ich odpowiedzi powinny służyć zespołowi za podstawę do identyfikacji zagrożeń.

Przy analizie list kontrolnych uwzględnić wszystkie zagrożenia tak aby była ona pełna. Niewłaściwe zidentyfikowanie lub niepełne zidentyfikowanie zagrożeń może doprowadzić, spowodować, że analiza i ocena ryzyka zawodowego będzie niepełna lub obarczona będzie błędem. Nieuwzględnienie tego przez zespół może spowodować nieuwzględnienie tego zagrożenia w opisie, a co za tym idzie doprowadzić do wypadku lub choroby pracownika.

Reasumując możemy powiedzieć, że : identyfikacja zagrożeń jest procesem rozpoznawania, czy zagrożenie istnieje oraz czy zidentyfikowano jego charakterystyki. Identyfikując zagrożenia stwierdza się, jaki jest stan środowiska pracy, który może spowodować wypadek, chorobę lub inną szkodę...

Do identyfikacji zagrożeń powinno się wykorzystać :

• listy kontrolne,

• dokumentację techniczną,

• normy określające wymagania bezpieczeństwa pracy,

• dokumenty pomiarów czynników środowiska pracy...

Po dokonaniu identyfikacji zagrożeń powinno się wykonać ich weryfikację sprawdzając czy wszystkie zagrożenia zostały zidentyfikowane oraz eliminując te, które ze względu na powodowane przez nie małe skutki, nie mają istotnego znaczenia dla bezpieczeństwa pracowników. Po sporządzeniu listy zidentyfikowanych zagrożeń należy określić ich charakterystyki.

Oszacowanie ryzyka zawodowego

Oszacowanie ryzyka zawodowego związanego z poszczególnymi zagrożeniami zidentyfikowanymi na stanowiskach pracy polega na ustaleniu :

• prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożeń,

• ciężkości szkodliwych następstw tych zagrożeń.

Oszacowanie ryzyka zawodowego można przeprowadzać w różny sposób, w zależności od potrzeb organizacji. Zaleca się przede wszystkim takie sposoby oszacowania ryzyka zawodowego, których stosowanie nie wymaga wiedzy specjalistycznej i które mogą być w prosty sposób wykorzystany przez osoby przeprowadzające oceny.

Podobnie jak w przypadku identyfikacji zagrożeń możemy samodzielnie dokonać wyboru metody, którą się posłużymy do analizy i oszacowania ryzyka zawodowego. Możemy posłużyć się już istniejącymi metodami lub opracować własną metodę.

Ocena ryzyk zawodowych może odbywać się dowolnymi metodami pozwalającymi na określenie dopuszczalności poziomu zagrożeń, a tym samym ryzyka zawodowego. Literatura przynosi wiele metod oceny ryzyka zawodowego. Także polska norma PN N 18002 opisuje metody oceny ryzyka zawodowego. Rodzaj metody zależy głównie od celu oceny, stopnia szczegółowości oceny i typu wyników. Determinowany jest także specyfiką poszczególnych gałęzi przemysłu.

Prawdopodobnie nigdy nie wykształci się jedna uniwersalna metoda. Niejednokrotnie będzie konieczne stosowanie różnych metod w zależności od rodzaju czynnika jaki podlega ocenie.

Wybór metody jest bardzo istotny, gdyż ma bezpośredni wpływ na wynik końcowy oceny. Przyjęcie złej metody może doprowadzić do sytuacji nieprawidłowego oszacowania ryzyka i określenia jego dopuszczalności. Tak więc przy doborze metody należy pamiętać, że musi ona być :

• możliwie prosta i zrozumiała dla osób przeprowadzających ocenę,

• zgodna z obowiązującymi przepisami,

• dostosowana do specyfiki zakładu i występujących w nim zagrożeń.

Przy doborze metody należy pamiętać, że ocena ryzyka zawodowego powinna odbywać się z użyciem metod o możliwie najmniejszym stopniu sformalizowania.

Należy pamiętać, że dobór metody jest działaniem strategicznym, gdyż wybrana metoda powinna służyć przez wiele lat.

Zespół powołany przez pracodawcę może samodzielnie opracować metodę do oceny ryzyka zawodowego. Należy jednak w tym miejscu pamiętać, że wówczas zespół będzie zmuszony do dokonania opisu metody, sposobu dochodzenia do oceny zadawalającego bądź dozwolonego ryzyka zawodowego.

Stosując jednak starą zasadę korzystania z otwartych drzwi do wiedzy najprościej jest zastosować znaną metodę dostosowując ją do potrzeb zakładu. Wybierając metodę oceny ryzyka zawodowego można zastosować zasady przedstawione na poniższym rysunku.

nie

tak

nie tak

nie

nie

tak

Rysunek nr 9 Zasady doboru metod oceny ryzyka zawodowego

Z literatury znamy kilkanaście metod oceny ryzyka zawodowego. Metody te od siebie różnią się one przede wszystkim precyzją ich wykonania, szczegółowością, dokładnością oraz czasochłonnością ich wykonania.

Za Iwoną Romanowską - Słomka możemy wyróżnić następujące metody :

• Wstępna analiza zagrożeń - PHA ( Preliminary Hazard Analysis ),

• Matryca ryzyka ( wg normy PN - N - 18002 ),

• Wskaźnik ryzyka - Risk Score,

• Graf ryzyka ( wg Mayser Polymer Elektonic ),

• Ocena ryzyka zawodowego dla czynników mierzalnych

( wg normy PN - N - 18002 ).

Na rynku wydawniczym możemy również spotkać się z opracowaniem pt. Ocena Ryzyka Zawodowego wydanym przez Wydawnictwo Forum Sp. z o.o. z Poznania czy też opracowaniem pt. Ocena Ryzyka Zawodowego z zastosowaniem komputera autorstwa Dariusza Smolińskiego wydanego przez ODDK Sp. z o.o. z Gdańska.

Jak już wykazano powyżej wybór metody należy od zespołu wykonującego ocenę ryzyka zawodowego. W dalszej części pracy zostanie szczegółowo omówiona jedna wybrana metoda do oceny ryzyka zawodowego zastosowana do celów poglądowych pracy.

Działania wynikające z oceny ryzyka zawodowego

Wyniki oceny ryzyka zawodowego stanowią podstawę planowania działań korygujących i zapobiegawczych na stanowiskach pracy...

Przy planowaniu i podejmowaniu działań korygujących lub zapobiegawczych w celu eliminacji lub ograniczania zagrożeń i związanego z nimi ryzyka zawodowego, zaleca się stosować środki ochronne w następującej kolejności :

• środki techniczne eliminujące lub ograniczające zagrożenia u źródła;

• środki ochrony zbiorowej;

• środki organizacyjne i proceduralne (procedury lub instrukcje bezpiecznej pracy);

• środki ochrony indywidualnej.

Przed realizacją wynikającego z oceny ryzyka zawodowego planu działań korygujących i / lub zapobiegawczych zaleca się dokonać przeglądu tego planu w celu stwierdzenia :

• czy proponowane działania doprowadzą do wymaganego ograniczenia ryzyka zawodowego,

• czy w wyniku realizacji planu nie powstaną nowe zagrożenia,

• czy można wybrać inne, bardziej skuteczne działania,

• co sądzą pracownicy o potrzebie realizacji i skuteczności planowanych działań.

Po zrealizowaniu zaplanowanych działań należy przeprowadzić kolejną ocenę ryzyka zawodowego, umożliwiającego sprawdzenie ich skuteczności.

Po dokonaniu analizy, oceny ryzyka zawodowego przez zespół powołany przez pracodawcę do jej opracowania musi on przedstawić ją do zatwierdzenia. Wspólnie z pracodawcą zespół musi uzgodnić działania korygujące tak aby zminimalizować poziom ryzyka. Po uzgodnieniu tych działań i zatwierdzeniu oceny ryzyka zawodowego należy w sposób przyjęty u pracodawcy zapoznać z nią pracowników. Zaleca się aby zapoznanie to miało charakter szkolenia połączonego z przekazaniem jej w formie pisemnej. Po zapoznaniu pracownicy powinni w formie pisemnego oświadczenia potwierdzić, że zostali oni zapoznani z ryzykiem zawodowym na stanowisku pracy.

Ważnym jest również w trakcie działań zmierzających do oceny ryzyka zawodowego wyznaczenie poziomu dopuszczalnego.

Podstawowym kryterium dopuszczalności ryzyka zawodowego są wymagania odpowiednich przepisów prawnych i innych dokumentów normatywnych. W przypadku braku takich wymagań, zaleca się, aby organizacje ustalały własne kryteria dopuszczalności ryzyka zawodowego z uwzględnieniem opinii ekspertów z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy, własnych doświadczeń, oraz opinii pracowników i / lub ich przedstawicieli. Dążąc do poprawy warunków pracy, organizacje mogą również ustalać własne kryteria dopuszczalności ryzyka zawodowego, oparte na wymaganiach wyższych niż wymagania przepisów prawnych i innych dokumentów normatywnych.

Pamiętać w tym miejscu należy o celu jaki przyświecał nam przystępując do analizy, szacowania i oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy. Jeśli podjęte działania przez zespół, pracodawcę, pracowników pozwoliły na osiągnięcie bezpiecznego poziomu pracy przez działania wynikające z oceny ryzyka zawodowego możemy mieć wówczas odczucie spełnionego obowiązku jaki nam został powierzony.

PKN, PN-N-18002, s. 4 - 5,

Smoliński. D., Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, OS PIP, Wrocław 2001, s. 12,

Smoliński. D., Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, OS PIP, Wrocław 2001, s. 12,

Pawłowska Z., Ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy Organika Zachem Bydgoszcz, CIOP,

Warszawa 1998, s. 10,

PKN, PN-N-18002, s. 4,

Romanowska - Słomka I., Ryzyko zawodowe, PIP, Warszawa 2002, s. 9,

Smoliński D., Ocena ryzyka zawodowego z zastosowaniem komputera, ODDK, Gdańsk 2001, s. 10,

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy, Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94; z póź. zm., art. 207 § 1,

PKN, PN-N-18002, s. 5,

Smoliński D., Ocena ryzyka zawodowego z zastosowaniem komputera, ODDK, Gdańsk 2001, s. 13,

PKN, PN-N-18002, s. 6,

Smoliński D., Ocena ryzyka zawodowego z zastosowaniem komputera, ODDK, Gdańsk 2001, s. 13,

Romanowska - Słomka I., Ryzyko zawodowe, PIP, Warszawa 2002, s. 12,

Smoliński D., Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, OS PIP, Wrocław 2001, s. 14,

Smoliński D., Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, OS PIP, Wrocław 2001, s. 14,

Romanowska - Słomka I., Ryzyko zawodowe, PIP, Warszawa 2002, s. 12,

Pawłowska Z., Ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy Organika Zachem Bydgoszcz, CIOP,

Warszawa 1998, s. 11,

PKN, PN-N-18002, s. 6 - 7,

Warunki praca w 2003 r., GUS, Warszawa 2004, s. IX-X,

PKN, PN-N-18002, s. 7,

Smoliński D., Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, PIP, Wrocław 2001, s. 32-33,

Romanowska - Słomka I., Ryzyko zawodowe, PIP, Warszawa 2002, s. 17,

PKN, PN-N-18002, s. 7 - 8,

Smoliński D., Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, PIP, Wrocław 2001, s. 35 - 36,

Smoliński D., Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, PIP, Wrocław 2001, s. 36,

PKN, PN-N-18002, s. 10 - 11,

PKN, PN-N-18002, s. 9,

9

Co ?

oceniamy

PRZEDMIOT OCENY

Po co ?

oceniamy

CEL OCENY

Jak ?

oceniamy

METODA OCENY

NARZĘDZIA

MATERIAŁY

NIEBEZPIECZNE

MASZYNY

CZŁOWIEK NA

STANOWISKU

PRACY

ORGANIZACJA

PRACY

POMIESZCZENIA

Co złego

może się zdarzyć ?

Jakie mogą

być skutki

niepożądanych

zdarzeń ?

Jak często

mogą wystąpić

zagrożenia ?

RYZKO

Czy podjęcie

ryzyka

jest możliwe

i czy się opłaca

Jak można

ograniczyć

ryzyko ?

Ocena

r

y

z

y

k

a

zawodo

wego

Analiza

r

y

z

y

k

a

zawodowego

Zebranie informacji potrzebnych do oceny

ryzyka zawodowego

Identyfikacja zagrożeń

Oszacowanie ryzyka zawodowego

Wyznaczenie dopuszczalnego ryzyka zawodowego

Czy są potrzebne działania korygujące

i / lub zapobiegawcze ?

Okresowe przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego

Opracowanie planu działań korygujących

i / lub zapobiegawczych

Realizacja planu

1. Zbieranie informacji

2. Identyfikacja

i rejestracja zagrożeń

3. Ocena poziomu ryzyka

6. Kontrola realizacji

programu

5. Wyznaczenie osób

odpowiedzialnych za

realizację programu

4. Opracowanie programu poprawy

warunków pracy

Choroby zawodowe

Choroby

Stan zdrowia pracowników

Czynniki szkodliwe

i niebezpieczne

Wypadki

Stan

BHP

Kwalifikacje pracowników

Inne

Określenie charakterystyki

obiektu

Analiza ryzyka

Identyfikacja zagrożeń

Ocena ryzyka

Szacowanie

ryzyka

Wartościowanie

ryzyka

Zarządzanie ryzykiem zawodowym

Czy wymagane są działania ograniczające lub eliminujące ryzyko ?

Okresowa ocena ryzyka

Ograniczanie lub eliminowanie ryzyka

Realizacja działań ograniczających lub eliminujących ryzyko

Wybór działań ograniczających lub eliminujących ryzyko

Opis stanowiska

Zebrać potrzebne do analizy informacje

Zidentyfikować zagrożenia

Oszacować ryzyko związane z zagrożeniami

Czy można przyjąć ryzyko ?

TAK

Przeprowadzać okresowe oceny ryzyka

NIE

Opracować plan eliminacji lub ograniczenia ryzyka

Wprowadzić plan w życie

Określ cel oceny ryzyka zawodowego

Określ przedmiot oceny ryzyka zawodowego

Dokonaj przeglądu metod

Musisz się zwrócić do eksperta

o opracowanie metody umożliwiającej osiągnięcie wyznaczonego celu

Czy któraś z metod

umożliwia osiągnięcie

celu

Wybierz metodę

Wybierz inną metodę

Czy metoda jest prosta, zrozumiała, zgodna z przepisami ?

Czy jest inna metoda ?

Czy metoda jest dostosowana do specyfiki zakładu ?

Musisz się zwrócić do eksperta o opracowanie metody umożliwiającej osiągnięcie wyznaczonych celów

Zastosuj wybraną metodę

---