Tab. 1. ZNIECZULENIE PTAKÓW DRAPIEŻNYCH

KETAMINA (K)/ DIAZEPAM (D)/ ATROPINA (A)	(K) 30-40 mg/kg/ (D) 1,0-1,5 mg/kg/ (A) 0,05 mg/kg i.v.	Drapieżne - zastosowanie diazepamu pozwala na obniżenie stosowanej dawki ketaminy; u sów należy stosować połowę dawki ketaminy; u osobników z nadwagą należy stosować dawki podzielone!
KETAMINA (K)/ MEDETOMIDYNA (M)	(K) 3-5 mg/kg / (M)50-100 μg/kg i.m. lub (K) 2-4 mg/kg / (M) 25-75 μg/kg i.v.	Drapieżne - wprowadzenie do znieczulenia 2-7 min. po podaniu i.m., a po i.v. 10-30 s; okres indukcji spokojny, oddech głęboki i regularny, dobra miorelaksacja; wyjątkowo podatne na znieczulenie są sowy; wybudzenie spokojne po 10-20 min. od iniekcji Odwrócenie działania -atipamezol- wybudzenie gwałtowne!
KETAMINA (K) / KSYLAZYNA (Ks)	(K) 15 mg/kg / (Ks) 0,15 mg/kg i.m.	Sowy - immobilizacja po 5 min. od podania; przemijający bezdech w ciągu 5 początkowych min. znieczulenia; unormowanie oddechu po 10 min., zalecana ostrożność przy powtarzaniu dawek- możliwe zaburzenia sercowo-płucne; suplementacja tlenem wspomaga przywrócenie prawidłowej wentylacji
	(K) 4,4 mg/kg / (Ks) 2,2 mg/kg i.v.	Jastrzębie - dobre znieczulenie trwające 15 min.; znaczna depresja oddechowa i sercowo-naczyniowa Odwrócenie działania - johimbina - 0,10 mg/kg i.v.
PROPOFOL	4-12 mg/kg i.v. indukcja / 0,5 mg/kg i.v. podtrzymanie	Sowy - dla indukcji podajemy 4 mg w postaci 1 mg bolusów podawanych co 30 s; dodatkowe 8 mg podajemy w ciągu kolejnych 10 min. według działania; stała infuzja propofolu jest stosowana dla podtrzymania znieczulenia; znieczulenie wystarcza do przeprowadzenia krótkotrwałych zabiegów
JOHIMBINA	0,10 mg/kg i.v.	Jastrzębie ­- optymalna dawka dla znaczącego skrócenia okresu wybudzania po 20 min. od wprowadzenia (po zastosowaniu dawki 4mg/kg ketaminy i 2 mg/kg ksylazyny)

Tab. 2. ZNIECZULENIE GOŁĘBI

ATIPAMEZOL	3-10 mg/kg	wybudzenie szybkie i łagodne w ciągu 4 min
KETAMINA (K) / PROPOFOL (P)	(K) 20 mg/kg i.m. / (P) 4-8 mg/kg i.v. (według działania!)	po podaniu ketaminy stosowanie propofolu w dawkach podzielonych; po 3 min. utrata napięcia mięśniowego wzrastająca wraz ze wzrostem dawki propofolu; w pierwszych minutach po podaniu propofolu wzrost częstości serca i spadek częstości oddechów; po zastosowaniu 60% dawki propofolu może dojść do bezdechu, niekiedy konieczne wspomaganie oddychania
MEDETOMIDYNA	2 mg/kg i.m.	sedacja charakteryzuje się leżeniem na mostku i zdolnością do uniesienia głowy; zwierzę można położyć również na grzbiecie; odwrócenie działania: atipamezol
PROPOFOL	14 mg/kg i.v.	dawka w bolusie pozwala na uzyskanie szybkiej i łagodnej indukcji z dobrą miorelaksacją

Tab. 3. ZNIECZULENIE PAPUG

BUTORFANOL	1-2 mg/kg i.m.	Papugi afrykańskie szare
	1 mg/kg i.m.	Papugowate - znacząco zmniejsza dawkę izofluranu
KETAMINA (K)/ MEDETOMIDYNA (M)	(K) 3-7 mg/kg / (M) 75-150 μg/kg i.m. lub (K) 2-5 mg/kg / (M) 50-100 μg/kg i.v.	Papugowate - wprowadzenie do znieczulenia 2-7 min. po podaniu i.m., a po i.v. 10-30 s; okres indukcji spokojny, oddech głęboki i regularny, dobra miorelaksacja; wybudzenie spokojne po 10-20 min. od iniekcji Odwrócenie działania -atipamezol- wybudzenie gwałtowne!
KETAMINA (K) / KSYLAZYNA (Ks)	(K) 40 mg/kg / (Ks) 10 mg/kg i.m.	Papużki faliste - wprowadzenie 5 min.; czas trwania znieczulenia 45 min. Odwrócenie działania - johimbina
JOHIMBINA	0,275 mg/kg i.m.	Papużki faliste - dla odwrócenia działania kombinacji ketamina / ksylazyna; znacznie skraca okres wybudzania
LIDOKAINA	2 mg/kg i.m.	U ptaków ważących powyżej 2 kg; zawsze należy środek rozcieńczyć tak, aby go nie przedawkować!

Tab. 4. ZNIECZULENIE KACZEK

ATIPAMEZOL	180-250 μg/kg i.v.	Kaczki - dla odwrócenia działania medetomidyny, gwałtowne odzyskiwanie przytomności z machaniem skrzydłami, tachykardią i tachypnoe
ATIPAMEZOL (A)/ FLUMAZENIL (F)	250 μg/zw (F) 25 μg/zw	Kaczki - dla odwrócenia działania kombinacji medetomidyna/ midazolam; przytomność gwałtownie osiągana, tachykardia, tachypnoe
KETAMINA (K) / MEDETOMIDYNA(Me) MIDAZOLAM (Mi)	(K) 10 mg/zw / (Me) 50 μg/zw / (Mi) 2 mg/zw i.v.	Kaczki - czas trwania znieczulenia- 20 min., niekiedy przemijające zmiany ciśnienia, bradykardia i bezdech; po indukcji częsty spadek częstości oddychania - ryzyko dużych komplikacji!!! Odwrócenie działania znieczulenia: atipamezol 0,25 mg i flumazenil 0,025 mg i.v.
PROPOFOL	7-11 mg/kg i.v.	Kaczki - 1-4 mg/kg w bolusie stosowanym co 5 min. dla podtrzymania znieczulenia; możliwy bezdech po bolusie indukcyjnym, jednak z czasem zwiększa się częstość oddychania, ryzyko bradykardii

Tab. 5. ZNIECZULENIE GĘSI

KETAMINA (K)/ MEDETOMIDYNA (M)	(K) 5-10 mg/kg / (M) 100-200 μg/kg i.m. lub i.v.	wprowadzenie do znieczulenia 2-7 min. po podaniu i.m., a po i.v. 10-30 s; okres indukcji spokojny, oddech głęboki i regularny, dobra miorelaksacja; wybudzenie spokojne po 10-20 min. od iniekcji Odwrócenie działania -atipamezol- wybudzenie gwałtowne!
MIDAZOLAM	2 mg/kg i.m.	umiarkowana sedacja na 15-20 min.; po 10-30 min. od iniekcji znaczne przyspieszenie oddechu; nie ma znaczącego wpływu na ciśnienie krwi, częstość serca

Tab. 6. ZNIECZULENIE INDYKÓW

KETAMINA (K) / KSYLAZYNA (Ks)	(K) 10 mg/kg / (Ks) 1,0 mg/kg i.m.	indukcja - 5 min.; czas trwania znieczulenia do 110 min; dobra miorelaksacja
PROPOFOL	5 mg/kg i.v. (w 20 s)	podtrzymanie znieczulenia: 0,5 mg/kg/min. propofolu; bezdech pojawia się natychmiast po indukcji i trwa do 30 s; ryzyko hypoksemii; łagodne wybudzenie

Tab. 7. ZNIECZULENIE KUR

DETOMIDYNA (D) KETAMINA (K)	(D) 0,3 mg/kg / (K) 10 mg/kg i.m.	D przed użyciem rozcieńczyć do 0,2 % r-ru; D podawana przed użyciem ketaminy w przeciwne mm. uda; łagodne wprowadzenie do znieczulenia w przeciągu 4 min.; trwa około 50 min.; efekt przeciwbólowy osiągany po 8 min. i trwa ok. 30 min.; dobra miorelaksacja; bradypnoe
	(D) 0,3 mg/kg/ (K) 20 mg/kg i.m.	czas trwania znieczulenia i analgezji znacznie przedłużony po użyciu podwojonej dawki ketaminy; wprowadzenie łagodne w ciągu 3 min., znieczulenie trwa ok. 90 min.; analgezja osiągana po 6 min., trwa ok. 60 min.
KETAMINA (K)/ DIAZEPAM (D)	(K) 75 mg/kg i.m./ (D) 2.5 mg/kg i.v.	podanie K powoduje stan uspokojenia; może wystąpić pobudzenie; efekt przeciwbólowy i miorelaksacyjny niepełny; po 10 min. podanie D - pogłębienie stanu uspokojenia, ale bez osiągnięcia znieczulenia chirurgicznego; znaczące obniżenie częstości serca
LIDOKAINA	0,5 mg/kg i.v.	do leczenia tachykardii przedsionkowej powodującej arytmię
PROPOFOL	4-10 mg/kg i.v.	podtrzymanie znieczulenia poprzez ciągłe podawanie propofolu w dawce 0,5-1,2 mg/kg/min.; częste arytmie; znaczna depresja układu oddechowego sercowo-naczyniowego;wąski margines bezpieczeństwa!
TIOPENTAL	20 mg/kg doszpikowo	czas indukcji: 10-20 s; po tym czasie można intubować; zwiększenie częstości oddechów; czas do wybudzenia: do 20 min

Tab. 8. ZNIECZULENIE PTAKÓW TOWARZYSZĄCYCH

KETAMINA (K)/ DIAZEPAM (D)	(K) 10-50 mg/kg i.m. (D) 0,5-2,0 mg/kg i.m. lub i.v.	K- dawkę można zmniejszyć o połowę przy podawaniu i.v.; mniejsza depresja krążenia niż przy kombinacji ksylazyna/ketamina; polecana dla bardzo chorych ptaków, ale tylko wtedy, gdy możliwa jest kontynuacja znieczulenia izofluranem
KETAMINA (K) MIDAZOLAM (M)	(K) 10-25 mg/kg / (M) 0,5-1,0 mg/kg i.m.	M krótko działa; szczególnie krótko u ptaków ze schorzeniami wątroby!

Tab. 9. ZNIECZULENIE NIELOTÓW (strusie, emu, kiwi)

ATIPAMEZOL	0,2 mg/kg i.v. i 0,2 mg/kg s.c.	odwraca działanie medetomidyny, połowa z dawki 0,4 mg/kg podawana podskórnie, połowa i.v.; wybudzenie łagodne - do 30 min.
ATIPAMEZOL (A) / DIPRENORFINA (D)	5-20 mg/zw (D) 15-25 mg/zw i.v.	dla odwrócenia działania kombinacji medetomidyna / etorfina; prowadzi do szybkiego, ale gwałtownego wybudzenia
ATROPINA	0,006 mg/kg	do leczenia bradykardii
	0,035 mg/kg	do premedykacji w celu zmniejszenia sekrecji w układzie oddechowym
DIPRENORFINA	12-30 mg/zw i.v.	odwraca działanie etorfiny; prowadzi do szybkiego, ale brutalnego wybudzenia!
ETORFINA (E)/ MEDETOMIDYNA (M)	(E) 8-9 mg/zw (M) 4-8 mg/zw	początkowo faza pobudzenia; krótki czas wybudzania - 8 min.; znieczulenie głębokie, ale krótkotrwałe -do 15 min.; ryzyko miopatii z przeciążenia, bezdechu, bradykardii; Działanie tej kombinacji odwraca diprenorfina/atipamezol- szybko, lecz gwałtownie!
KETAMINA (K)/ MEDETOMIDYNA (M)	(K) 2 mg/kg i.m. (M) 80 μg/kg i.v.	głębokie znieczulenie, zadowalająca immobilizacja;
KETAMINA (K) / KSYLAZYNA (Ks)	(K) 5 mg/kg / (Ks) 1,0 mg/kg i.v.	młode (9-10 tygodniowe): gwałtowna indukcja, immobilizacja na 2-7 min!
	(K) 2,2 mg/kg / (Ks)0,25 mg/kg i.v. (w 1 strzykawce)	dorosłe
KETAMINA (K) / DIAZEPAM (D)	(K) 5 mg/kg (D) 0,25 mg/kg i.v.	intubować i kontynuować znieczulenie izofluranem
PENTOBARBITAL	0,44 ml/kg 6% r-ru (wg działania)	daje dobre, bez komplikacji, znieczulenie na okres 20 minut
PROPOFOL	3 mg/kg i.v. (indukcja)	zastosowanie kombinacji ktamina/medetomidyna pozwala na umieszczenie katetera dożylnego; następnie dokonujemy wprowadzenia propofolem; podtrzymanie: stały wlew dożylny w ilości 0,2 mg/kg/min.; możliwy bezdech i bradykardia
KSYLAZYNA (Ks) BUTORFANOL (B)	(Ks) 1-2 mg/kg / (B) 0,10-0,15 mg/kg i.m.	efekt uspokojenia 10-15 min po iniekcji
JOHIMBINA	0,10 mg/kg i.m.	dla odwrócenia działania ksylazyny przy przedłużającym się wybudzaniu

Tab.10. ZNIECZULENIE INHALACYJNE PTAKÓW

ŚRODEK	KONCENTRACJA- INDUKCJA	CZAS INDUKCJI	KONCENTRACJA -PODTRZYMANIE	WYBUDZENIE -PO 45 MIN. ZABIEGU / KOMPLIKACJE
HALOTAN (obecnie wycofany!)	2 % małe ptaki 2,5-3 % większe	5-10 min.	0,5-1,5 %	3-5 min; hypotensja, hypotermia; bradykardia
IZOFLURAN	3 % (4-5 %)	1-2 min.	1,5 % (do 3%)	natychmiast (rzadko do 5 min.); hypotensja
METOKSY-FLURAN	śmiertelność bardzo wysoka - nie zalecany do znieczulania ptaków !!!!!!!

Tab. 11. ANESTETKI PARENTERALNE STOSOWANE U PTAKÓW

ŚRODEK	DAWKA I DROGA PODANIA	CZAS TRWANIA ZNIECZULENIA	KOMENTARZ
ketamina	(K) 5-30 mg/kg i.v. lub i.m.	20-30 min.	czas działania jest zależny od dawki. Wybudzanie może być długie (nawet 3-5 godzin); bardzo słaba miorelaksacja
ketamina i diazepam	(K) 5-20 mg/kg i (D) 1,0-1,5 mg/kg i.v.(powoli) lub i.m. (używać osobnych strzykawek)	30 min.	dobra miorelaksacja
ketamina i midazolam	(K) 5-20 mg/kg i (M) 0,2 mg/kg i.v. lub i.m. (mieszanina w 1 strzykawce)	30 min.	dobra miorelaksacja
ketamina i ksylazyna	(K) 5 mg/kg i (Ks) 0,25-0,5 mg/kg i.m. lub i.v.	30-45 min.	dobra miorelaksacja; tachykardia, tachypnoe; działanie odwraca atipamezol
ketamina i medetomidyna	(K) 3-6 mg/kg i (Me) 150-350 μg/kg i.m. lub i.v.	20 min.	gwałtowne wybudzenie przy użyciu atipamezolu, w ciągu 10 min.
propofol	14 mg/kg i.v.	2-7 min.	ultra- krótkie działanie

Tab. 12. ŚRODKI PRZECIWBÓLOWE STOSOWANE U PTAKÓW

ŚRODEK P/BÓLOWY	DAWKA
butorfanol	2 mg/kg i.m.
karprofen	2-4 mg/kg i.m.
ketoprofen	2-4 mg/kg i.m.

Tab. 13. DAWKOWANIE KETAMINY WEDŁUG MASY CIAŁA

Masa ciała (g)	Dawka i.m. (mg/g)	Dawka i.m. (mg/kg)
100	0,1-0,2	100-200
250-500	0,05-0,1	50-100
500-3000	0,02-0,1	20-100
3000	0,02-0,05	20-50

INHIBITORY SEKRECJI OSKRZELOWEJ STOSOWANE U GADÓW

ŚRODEK	DAWKA I DROGA PODANIA	KOMENTARZ
Atropina	0,01-0,04 mg/kg i.v., i.m., s.c.	Stosować 10 min. przed znieczuleniem; zapobiega lub leczy obrzęk płuc stosowany po podawaniu barbituranów
Glikopyrrolat	10 μg/kg i.v., i.m., s.c.	Przedłużone i głębsze działanie od atropiny; zmniejsza wydzielanie śliny i sekrecje soku żołądkowego; redukuje bradykardię

DOŻYLNE ŚRODKI STOSOWANE DO INDUKCJI ZNIECZULENIA U GADÓW

ŚRODEK	DAWKA I DROGA PODANIA	KOMENTARZ
alphaxalon/ alphadolon	6,6 mg/kg i.v. u jaszczurek 9 mg/kg i.v. u żółwi 6-9 mg/kg i.v. u węży	przeciwwskazane przy niewydolności wątroby
propofol	13 mg/kg i.v. u jaszczurek 14-15 mg/kg i.v. u żółwi 10 mg/kg i.v. u węży	Unikać powtarzania dawek; głęboka miorelaksacja powoduje niekiedy konieczność stosowania wspomagania oddychania

ŚRODKI DO ZNIECZULENIA DYSOCJACYJNEGO STOSOWANE U GADÓW

ŚRODEK	DAWKA I DROGA PODANIA	KOMENTARZ
ketamina	10-50 mg/kg i.m. u jaszczurek 40-80 mg/kg i.m. u żółwi 30-100 mg/kg i.m. u węży 40-60 mg/kg i.m. u krokodyli	Słabe znieczulenie trzewne; wymagane dodatkowe stosowanie środków przeciwbólowych przy wykonywaniu zabiegów na jamie brzusznej
ketamina i acepromazyna 10:1	40-60 mg/kg z dawki ketaminy i.m. u żółwi i węży; szczególnie u osobników młodych
ketamina i midazolam	40 mg/kg ketaminy i 2 mg/kg midazolamu i.m. u żółwi
ketamina i ksylazyna	1 mg/kg ksylazyny na 30 min. przed podaniem 20 mg/kg ketaminy i.m. u dużych krokodyli
ketamina i medetomidyna	10 mg/kg ketaminy i 150 μg/kg medetomidymy u żółwi 50 mg/kg ketaminy i 100 μg/kg medetomidyny u węży	Odwrócenie działania - atipamezol (600 μg/kg u żółwi)

AGONIŚCI RECEPTORÓW α₂-ADRENERGICZNYCH U GADÓW

ŚRODEK	DAWKA I DROGA PODANIA	KOMENTARZ
ksylazyna	0,1-0,125 mg/kg; do 3 mg/kg u krokodyli	różny czas działania!
medetomidyna	150 μg/kg medetomidymy u żółwi 100 μg/kg medetomidyny u węży	stosować z ketaminą

ŚRODKI USPOKAJAJĄCE STOSOWANE U GADÓW

ŚRODEK	DAWKA	KOMENTARZ
Pochodne fenotiazyny	Acepromazyna -0,1-0,5 mg/kg i.m. Chloropromazyna - 10 mg/kg i.m.	Acepromazyna nie wywiera efektu uspokajającego na węże Thamnophis sirtalis
Benzodwuazepiny	Diazepam - 0,2-0,6 mg/kg (przed użyciem suxametonium) Midazolam - 2 mg/kg i.m. lub s.c. z ketaminą - 20-40 mg/kg i.m. lub s.c.	Działanie potegowane po podaniu ivermektyny (nie używać ivermektyny u żółwiowatych! Toksyczna!!!!)

ŚRODKI PRZECIWBÓLOWE STOSOWANE U GADÓW

ŚRODEK	DAWKA I DROGA PODANIA
Karprofen	2-4 mg/kg i.m., s.c., i.v. lub p.o.; po dawce uderzeniowej leczenie kontynuować dawką 1-2 mg/kg co 24-72 h
Ketoprofen	2 mg/kg i.m. lub s.c. co 1-2 dni
Meloxicam	0,1-0,2 mg/kg doustnie 1 raz dziennie przy chronicznych bólach natury ortopedycznej
Flunixin meglumine	0,1-0,5 mg/kg i.v. lub i.m. co 12-24 h przez 1-2 dni
Butorphanol	25 mg/kg i.m. u żółwi lądowych

ODRUCHY U GADÓW *

ODRUCH	GATUNKI	POSTEPOWANIE	ODPOWIEDŹ / KOMENTARZ
odruch homolateralny	węże jaszczurki krokodyle	umieszczenie w pozycji grzbietowej	niekiedy konieczna jest stymulacja poprzez ukłucie skóry; szczególnie u jaszczurek i żółwi
odruch cofania języka	węże	delikatne pociąganie za język szczypczykami z „ząbkiem”	powinny cofać język; osłabienie odruchu w 3 stadium znieczu-lenia; nigdy nie powinien zanikać całkowicie u węży
odruch unoszenia głowy	węże	uniesienie za ogon	odruch mało specyficzny, zanika w 3 stadium znieczulenia
odruch „zabierania” ogona	węże	uszczypnięcie ogona	ocena odpowiedzi na bodźce bólowe
odruch skórny	wszystkie	ukłucie skóry dla wy-wołania ruchu	dobra ocena odpowiedzi na bodźce bólowe; zanika w 3 stadium znieczulenia
odruch cofania stopy	jaszczurki	uszczypnięcie	zanika w 3 stadium znieczulenia
odruch rozwierania szczęki	żółwie	uciśnięcie żuchwy	osłabiony w 2, zanika w 3 stadium znieczulenia
postawa „esowata”	węże	bodźce bólowe	przyjmowanie postawy / kształtu „esowatego”
odruch źreniczny			średnica źrenicy nie ma żadnego związku z głębokością znieczulenia u gadów!!!
odruch rogówkowy	jaszczurki żółwie krokodyle	uciśnięcie rogówki	zanika tylko w stanach śmiertelnego zatrucia (przedawkowanie leku)
odruch powiekowy	jaszczurki żółwie	dotknięcie brzegu powiekowego	niewiarygodny

1

---