ROZDZIAŁ V

POSTĘPOWANIE W WYBRANYCH STANACH ZAGROŻENIA ŻYCIA

Wojciech Krajewski , Małgorzata Lucińska -Świątnicka

Okres przedszpitalny, czyli czas od chwili wystąpienia groźnego dla życia lub zdrowia zdarzenia, spowodowanego najczęściej szeroko rozumianym urazem lub gwałtownym załamaniem się funkcji podstawowych czynności i układów w przebiegu gwałtownie rozwijającej się choroby, do momentu hospitalizacji związany jest z największą dynamiką postępowania medycznego. Obejmuje szybką diagnostykę, opartą w dużej mierze jedynie na badaniu przedmiotowym i podmiotowym z niewielkim udziałem badań dodatkowych, wdrożenie procedur medycznych w celu podtrzymania upośledzonych systemów, korekcji groźnych zaburzeń, np. metabolicznych, ograniczenia skutków urazu, przygotowanie i transport do szpitala. Postępowanie kończy się wraz z przekazaniem chorego i dokumentacji personelowi szpitala.

Postępowanie przedszpitalne obejmuje okres tzw. „złotej godziny”, czyli czas, w którym można dokonać istotnie pozytywnej ingerencji w toczące się zaburzenia, uchronić chorego przed nieodwracalnymi stratami, zapobiec lub ograniczyć nieuniknione kalectwo lub w przypadku złego przygotowania zespołu medycznego nieodwracalnie zaprzepaścić tę szansę.

Okres przedszpitalny cechuje znaczna szybkość w podejmowaniu i realizowaniu decyzji, atmosfera stresu, konfliktów, emocji - wymaga to wyjątkowego przygotowania zespołu ratunkowego, zarówno w zakresie wiedzy medycznej jak i odpowiednich predyspozycji psychicznych i fizycznych.

Prawo polskie określa, że człowiekowi w stanie zagrożenia życia i zdrowia należy bezwzględnie udzielić pomocy w ramach posiadanych środków i wiedzy. Obowiązek ten szczególnie dotyczy fachowych pracowników służby zdrowia i instytucji medycznych. Ustawa z dnia 30 VIII 1991 r. „O Zakładach Opieki Zdrowotnej” stanowi: Art. 7.” …… żadne … okoliczności nie mogą stanowić podstawy do odmowy udzielenia świadczenia zdrowotnego, jeżeli osoba zgłaszająca się do zakładu opieki zdrowotnej potrzebuje natychmiastowego udzielenia świadczeń zdrowotnych ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia.”

Udzielanie pomocy w okresie przedszpitalnym ma często charakter zespołowy, interdyscyplinarny, improwizowany. Poddawane jest szczególnie ocenie społecznej, mediów, organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości - powinno więc i z tego powodu być bardzo szczegółowo dokumentowane i realizowane z najwyższą starannością z uwzględnieniem obowiązujących standardów medycznych i prawa. Taktyka postępowania w okresie przedszpitalnym zawarta jest dwu formach działania - „zostań i działaj” oraz „bierz i pędź” Wybór taktyki określają przede wszystkim : rodzaj obrażeń czy choroba jakiej doznał pacjent ale również przygotowanie profesjonalne i wyposażenie zespołu ratowniczego.

Postępowanie zespołu ratowniczego powinno od pierwszych chwil interwencji obejmować także zabezpieczenie miejsca udzielania pomocy przed kolejnymi zdarzeniami i zagrożeniami dla zespołu i świadków.

Jednym z najczęściej formułowanych przez otoczenie ( krewni , świadkowie zdarzenia ) powodów wezwania pilnej pomocy medycznej do chorego są : „nieprzytomny” , „silny ból”, „ doznał urazu” .

Utrata świadomości

Utrata świadomości, ograniczenie kontaktu z otoczeniem, śpiączka - mogą być pierwszym sygnałem zarówno niezwykle groźnego zdarzenia np. nagłego zatrzymania krążenia jak i banalnego zjawiska np. omdlenia emocjonalnego , ortostatycznego ustępującego samoistnie i nie wymagającego intensywnej terapii. Pomiędzy tymi skrajnymi sytuacjami znajduje się wiele stanów pośrednich mniej czy bardziej groźnych, takich jak: udary mózgu (niedokrwienny, krwotoczny), zaburzenia rytmu i przewodnictwa w m. sercowym, zatrucia, zaburzenia metaboliczne ( śpiączki cukrzycowe), padaczka, krwotok podpajęczynówkowy i wiele innych.

Ze względu na stopień zagrożenia chorego i aktywności udzielania pomocy zaburzenia świadomości można podzielić wg. A. Prusińskiego na :

a/ Piorunujące zaburzenia przytomności

W krótkim czasie następuje zejście śmiertelne , konieczne są zabiegi reanimacyjne i intensywno-terapeutyczne.

Przyczynami są zazwyczaj : ciężki uraz głowy z urazem ośrodkowego układu nerwowego , pierwotne stłuczenie pnia mózgu , rażenie prądem elektrycznym, zatrucie silnie działającymi związkami toksycznymi , zatrzymanie czynności serca , krwotok śródczaszkowy.

b/ Przemijające zaburzenia przytomności (chory wraca do przytomności samoistnie)

Przyczynami są: omdlenie ( emocjonalne , ortostatyczne ) , zespół zatoki szyjnej , zaburzenia rytmu serca , napad padaczkowy , wstrząśnienie mózgu.

c/ Długotrwałe zaburzenia przytomności .

Kwalifikują się tu różnego stopnia stany śpiączkowe, konieczne jest szybkie ustalenie przyczyny i odpowiednie intensywne leczenie.

Spowodowane są zatruciami zewnątrzpochodnymi, wewnątrzpochodnymi (mocznica, śpiączka wątrobowa), chorobami i urazami mózgu (guzy mózgu, zapalenie mózgu i opon mózgowych).

Udzielając pomocy powinniśmy dokonać szybkiej analizy stanu świadomości wg niżej przedstawionego schematu. Wynik tej analizy wskazuje na konieczność podjęcia postępowania reanimacyjnego lub pozwala nam na szybki wybór właściwego postępowania diagnostycznego i leczniczego.

Stan świadomości (jego upośledzenie) najlepiej jest ocenić wg. Skali Śpiączki Glasgow. Skala ta została co prawda opracowana dla stanów pourazowych ośrodkowego układu nerwowego, ale zaakceptowana jest dla wszystkich chorych z zaburzeniami świadomości w tym i ze śpiączką nieurazową. Skala ta ma także wartość prognostyczną i wysuwa pewne wskazania terapeutyczne wobec ocenianego chorego.

Skala Śpiączki Glasgow (Glasgow Coma Scale -GCS )

Otwieranie oczu

Spontaniczne -4 pkt.

Na polecenie słowne -3

Na bodziec bólowy - 2

Brak reakcji - 2

Porozumienie słowne

Pełna orientacja -5

Splątanie -4

Niewłaściwe słowa -3

Niezrozumiałe dźwięki -2

Brak -1

Reakcja ruchowa

Spełnianie poleceń - 6

Lokalizowanie bólu - 5

Ucieczka od bodźca - 4

Nieprawidłowa zgięciowa - 3

Nieprawidłowa wyprostna - 2

Brak -1

Maksymalna ocena 15 punktów, minimalna 3. Chorzy z liczbą punktów poniżej 8 powinni być zaintubowani, brak reakcji na bodźce słowne i bólowe po upływie 1 godz. od zatrzymania krążenia wskazuje na możliwość powrotu prawidłowych funkcji neurologicznych jedynie u 20-30% chorych. Jeżeli objawy te utrzymują się ponad 3 dni od zatrzymania krążenia nie ma praktycznie żadnych szans na przywrócenie świadomości. Ocena chorych w GCS pozwala na szybką orientację, co do stopnia upośledzenia czynności, uszkodzenia OUN, prognozę, co do losów chorego i zakresu czynności terapeutycznych.

Postępowanie w piorunujących zaburzeniach świadomości.

Chorzy w tej grupie charakteryzują się poza upośledzeniem świadomości, niską oceną w GCS, daleko idącym ciężkim upośledzeniem czynności układu oddechowego i krążenia.

Podstawowym działaniem jest zapewnienie skutecznej wentylacji i wymiany gazowej oraz skutecznego hemodynamicznie krążenia. Działanie takie na przykładzie chorego z ciężkim urazem czaszko-mózgowym opisuje standard Polskich Towarzystw : Anestezjologii i Int. Terapii, Neurochirurgii oraz Medycyny Ratunkowej opracowany pod kierunkiem J. Ferbera :

„Podstawowe zadania w leczeniu CUCM w początkowej fazie sprowadzają się do przywrócenia prawidłowej objętości krwi krążącej, prawidłowego ciśnienia tętniczego, uzyskania odpowiedniej wymiany gazowej i unikania hiperwentylacji. Wymaga to szybkiego i wielokierunkowego działania na miejscu wypadku, co zawiera się w haśle “pozostań i działaj” (stay and play) i przeczy alternatywnej taktyce przedszpitalnego postępowania z chorym określanej jako “pochwyć i goń” (scoop and run).

Pierwszoplanowym działaniem leczniczym jest przywrócenie prawidłowej wymiany gazowej. Obejmuje ono:

• natychmiastowe rozpoczęcie tlenoterapii

• zapewnienie pełnej drożności dróg oddechowych z intubacją ustno-tchawiczą

• ocenę częstości oddechów, toru oddechowego, wykluczenie odmy opłucnowej

• kwalifikację i podjęcie mechanicznej wentylacji płuc

• monitorowanie pulsoksymetryczne

Intubacji wymagają wszyscy chorzy z CUCM, a także niektórzy z umiarkowanym urazem mózgu (moderate head injury; 9-12 pkt. wg skali Glasgow) i towarzyszącymi rozległymi obrażeniami innych narządów. Metodą z wyboru jest szybko wykonana intubacja ustno-tchawicza. Należy ją poprzedzić wstępnym natlenieniem pacjenta 100% tlenem. U chorych z obniżoną reaktywnością (GCS 3 - 5 pkt) uzasadnione jest podjecie próby intubacji bez użycia środków farmakologicznych. U pozostałych chorych może być konieczne zastosowanie przed intubacją małej dawki tiopentalu lub propofolu. W wyjątkowych przypadkach dopuszczalne jest użycie krótkodziałającego środka zwiotczającego (sukcynylocholina, 1 mg/kg m.c.). Podczas intubacji należy chronić chorego przed aspiracją treści żołądkowej do dróg oddechowych (ucisk na chrząstkę pierścieniowatą) oraz zabezpieczyć przed pogłębieniem ewentualnego uszkodzenia rdzenia kręgowego w odcinku szyjnym (trakcja osiowa głowy przez osobę asystującą). Po zaintubowaniu chorego należy kontynuować tlenoterapię dążąc do uzyskania saturacji oksyhemoglobiny na poziomie co najmniej 95%.

Powszechnie uważa się, że w każdym przypadku CUCM należy na etapie przedszpitalnym rozpocząć mechaniczną wentylację płuc, mimo że konieczność jej podejmowania w przypadkach, kiedy stwierdza się prawidłową drożność dróg oddechowych, prawidłowy tor oddechowy i prawidłowe utlenowanie krwi określone poziomem SaO₂ > 95%, nie została udokumentowana. W razie jakichkolwiek wątpliwości co do skuteczności eliminacji dwutlenku węgla lub utlenowania krwi, zwłaszcza po podaniu środków sedujących bądź hipnotycznych, należy podjąć wentylację mechaniczną płuc unikając hiperwentylowania chorego.

Zalecane jest prowadzenie mechanicznej wentylacji płuc z użyciem respiratora transportowego oraz trybu wentylacji kontrolowanej (CMV - continous mandatory ventilation) z częstością oddechów 10/min i objętością oddechową 6-8 ml/kg m.c. oraz stężeniem tlenu w mieszaninie oddechowej wynoszącym 50%. Jeżeli FiO₂ 0,5 nie zapewnia niezbędnego poziomu SaO₂ uzasadnione jest zwiększanie stężenia tlenu lub zastosowanie dodatniego ciśnienia w fazie końcowo-wydechowej (PEEP) do wartości 8 mm Hg (1,1 kPa). U chorych nie tolerujących wentylacji kontrolowanej dopuszczalne jest zastosowanie wentylacji wspomaganej w rytmie własnego oddechu pacjenta przez prowadzenie ręcznego oddechu workiem samorozprężalnym podłączonym do źródła tlenu.

Rutynowe hiperwentylowanie chorego [PaCO₂ < 35 mm Hg (4,7 kPa)] jest w okresie przedszpitalnym przeciwwskazane ze względu na ryzyko nasilenia niedokrwienia mózgu powodowanego naczynioskurczowym efektem hipokapni. Ryzyko to jest szczególnie zaznaczone u chorych z pierwotnie obniżonym CBF w najwcześniejszej fazie choroby. Jedynym wskazaniem do hiperwentylacji jest znaczne pogarszanie się stanu neurologicznego chorego (obniżenie oceny wg GCS o 2 lub więcej punktów, pojawienie się lub pogłębienie niedowładu, poszerzenie źrenicy, prężenia).”

Każdy chory z istotnym urazem czaszkowo -mózgowym ocenionym ze względu na mechanizm urazu, doznane obrażenia i stan kliniczny powinien być poddany badaniu obrazowemu czaszki i kręgosłupa w odcinku szyjnym, by jak najszybciej wykluczyć lub wskazać na konieczność interwencji operacyjnej.

Postępowanie w udarze niedokrwiennym mózgu

Udar niedokrwienny mózgu jest ostrym uszkodzeniem mózgu nieurazowym na tle naczyniowym, najczęściej z ogniskowym zaburzeniami neurologicznymi. Zaburzenia świadomości świadczą z zasady o znacznym zawale i obszarze udaru. Cechą dość charakterystyczną jest występowanie we wczesnym okresie wysokiego ciśnienia tętniczego. Leczenie p. nadciśnieniowe powinno być jednak prowadzone w szczególnych przypadkach.

Wg. The European Stroke Initiative należy postępować wg. poniższych zasad:

1	Nie wymaga farmakoterapii ciśnienie tętnicze krwi: 180-230 mmHg i/lub rozkurczowe 105-140 mmHg.
2	Skurczowe ciśnienie tętnicze krwi >220 mm Hg i/lub rozkurczowe ciśnienie tętnicze krwi 120-140 mm Hg stale powtarzające się w kolejnych pomiarach wymaga zastosowania jednej z podanych poniżej metod farmakoterapii:
	a	Captopril 6.25-12.5 mg p.o.
	b	Labetalol 5-20mgi.v.(1)
	c	Urapidil 10-50 mg i.v.
	d	Klonidyna 0.15-0.3 mg i.v. .
	e	Dihydralazyna 5 mg i.v. plus metropolol 10 mg
3	Rozkurczowe ciśnienie tętnicze > 140 mmHg może wymagać podania:
	a	Nitroglyceryna 5 mg i.v., a następnie wlew1-4 mg/h i.v.
	b	Nitroprusydek sodu 1-2 mg (podane szybko)

Wg. Rady ds. Udarów Amerykańskiego Tow. Chorób Serca należy unikać stosowania nitrogliceryny, jak i nitroprusydku sodu, ponieważ oba te dilatatory mogą podwyższać ciśnienie śródczaszkowe. Preferować należy blokery kanału wapniowego i lub inhibitory konwertazy angiotensyny. Za bardzo istotne w leczeniu udaru należy uznać stosowanie leczenia trombolitycznego przez podawanie rtPa. Podanie w okresie do trzech godzin od chwili wystąpienia objawów istotnie ogranicza neurologiczne następstwa udaru. Okres trzech godzin jest zazwyczaj zbyt krótki do wykonania niezbędnych badań (badania obrazowe mózgu, koagulogram) i zakwalifikowania do podania leku trombolitycznego.

Uwaga - najnowsze zalecenia dotyczące postępowania w udarach mózgu można znaleźć w publikacjach EUSI. European Stroke Initiative to wspólna inicjatywa European Stroke Council (ESC), European Federation of the Neurological Societies (EFNS) i European Neurological Society (ENS). EUSI stawia sobie za zadanie poprawę i optymalizację postępowania w udarze mózgu. Jest to realizowane w oparciu i programy edukacyjne dla lekarzy oraz osób nie związanych z medycyną. Sponsorami są firmy farmaceutyczne prowadzące szeroko zakrojone badania na nowymi lekami w udarze mózgu http://www.eusi-stroke.com/sponsors.shtml . Oficjalnym pismem EUSI jest Cerebrovascular Diseases.
Jednym z efektów pracy EUSI jest opracowanie zaleceń postępowania w udarze mózgu - Recommendations For Stroke Management. Zalecenia ustalono w oparciu o zasady EBM z uwzględnieniem poziomów referencyjności (I-IV). Oprócz formy tekstowej są one dostępne także jako prezentacje slajdów, z możliwością pobrania plików na własny komputer. Zostało opracowane także polskie tłumaczenie Rekomendacji Postępowania w Udarach Mózgu.

Postępowanie w krwotoku podpajęczynówkowym

Krwotoki podpajęczynówkowe powstają w wyniku pęknięcia patologicznego naczynia mózgowego ( tętniak, zniekształcenie naczyniowe) powstałego w następstwie wady rozwojowej lub procesu chorobowego, najczęściej miażdżycy. Objawami charakterystycznymi są: silny, nasilający się przy wysiłku ból głowy, objawy oponowe i utrata świadomości. Stan chorych ocenia się wg. skali Boterela opartej na ocenie stanu neurologicznego. Należy dążyć do jak najszybszej diagnostyki obrazowej - tomografii komputerowej głowy, lub badania z użyciem rezonansu magnetycznego i leczenia operacyjnego. Wywołany krwotokiem kurcz naczyniowy i następowe niedokrwienie mózgu nasila objawy neurologiczne. Reakcję tą można zmniejszyć podaniem nimodypiny.

Przemijające zaburzenia świadomości - postępowanie

Padaczka

Napad padaczkowy z drgawkami stanowi niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia zwłaszcza u dzieci. Przedłużający się okres drgawek ponad godzinę powoduje trwałe uszkodzenia oun. Pierwszy napad drgawek w życiu jest powodem do bardzo wnikliwej analizy przyczynowej: guz mózgu, zakażenie oun, krwotok do oun, zatrucie, hipo -, hiperglikemia. W postępowaniu należy uwzględnić monitorowanie i wspieranie podstawowych czynności życiowych i dożylne podanie szybko działających leków p. drgawkowych - klonazepam 0,5-2,0mg. /dawka , diazepam 0,5mg/kg.mc. oraz leków działających dłużej: fenytoina, depakina, luminal . Wskazane jest postępowanie zapobiegające obrzękowi mózgu.

Porażenie prądem elektrycznym

Skutki porażenia prądem uzależnione są od rodzaju prądu (zmienny, stały), energii i drogi, którą przeszło wyładowanie. Poza efektami cieplnymi tzw. „ciepło Joula” i poparzeniem powierzchni ciała i głębiej leżących tkanek, dochodzi do zatrzymania krążenia w mechanizmie migotania komór (prąd zmienny o niskim napięciu) lub asystole (prąd stały, wysokie napięcie, porażenie piorunem). Porażenie piorunem może spowodować zatrzymanie czynności oddechowej i śmierć z uduszenia. Porażenie energią elektryczną może wywołać ciężkie zaburzenia neurologiczne (niedowłady, zab. świadomości), zaburzenia rytmu serca w następstwie uszkodzenia mięśnia sercowego. Chorzy porażeni prądem wymagają wielogodzinnej hospitalizacji, wykonania badań dodatkowych - EKG, poziomu mioglobiny w moczu, aktywności enzymów sercowych oraz konsultacji: okulisty, neurologa i laryngologa.

Śpiączki ( długotrwałe zaburzenia świadomości)

Śpiączka hipoglikemiczna - najczęstsza postać zaburzeń świadomości u cukrzyków. Ma dość charakterystyczny obraz kliniczny - uczucie głodu, drżenie, potliwość, częsty objaw Babińskiego, skóra i język wilgotne. Szybko postępują zaburzenia świadomości. Leczenie polega na wstrzyknięciu dożylnym glukozy. Długo trwająca hipoglikemia może słabo reagować na podaną glukozę. Hipoglikemia jest bardzo niebezpieczna i może prowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia mózgu. Ze względu na możliwość błędnej oceny klinicznej (hipoglikemia - hiperglikemia), jeżeli to tylko możliwe, należy mierzyć stężenie glukozy we krwi (Glukotest) przed podjęciem intensywnego leczenia.

Śpiączka hiperglikemiczna, ketonowa - spowodowana jest najczęściej zachorowaniem osoby z cukrzycą (zatrucie pokarmowe, stany gorączkowe, infekcja) lub ograniczeniem stosowania insuliny. Dolegliwości narastają stopniowo - znużenie, wymioty, nudności, bóle brzucha. Chory ma nadmierne pragnienie, oddaje duże ilości moczu. Obserwuje się odwodnienie - suchość skóry i śluzówek, hipowolemię z przyspieszonym tętnem i obniżonym ciśnieniem. W końcowym stadium występują zaburzenia świadomości z kwasiczym oddechem. W badaniach laboratoryjnych obserwuje się w moczu - ciała ketonowe i cukier, we krwi podwyższony poziom cukru i obniżony zasób zasad. W leczeniu równolegle trzeba nie tylko podawać insulinę, ale uzupełniać niedobór płynów, jonu potasowego i korygować kwasice metaboliczną .

Postępowanie w ostrych zespołach bólowych

Ostry zespół wieńcowy.

Chory z podejrzeniem ozw powinien jak najszybciej trafić do szpitala. Najlepsze wyniki osiąga się w pierwszej godzinie choroby (redukcja śmiertelności, ograniczenie strefy zawału). Transport - pozycja leżąca w bezruchu lub siedząca przy objawach niewydolności lewokomorowej. Monitorowanie EKG z możliwością natychmiastowej defibrylacji. Należy doustnie podać - 300 mg. kwasu acetylosalicylowego, 0,5 mg. nitrogliceryny (możliwość hipotensji zwłaszcza przy zawale prawokomorowym), narkotyczne leki p. bólowe- morfina - dawka wstępna 2-4 mg. dożylnie!. W razie zastoju w płucach -furosemid 20-40 mg. doż. W przypadku trudności w szybkiej hospitalizacji należy rozważyć podanie leków fibrynolitycznych u chorych z przetrwałym uniesieniem ST.

Odma samoistna

Najczęściej występuje u mężczyzn (85%), poza silnym nagłym bólem, objawy duszności, przyśpieszenie czynności serca i charakterystyczne objawy przedmiotowe. Jeżeli komora odmowa nie przekracza 20% objętości jednej połowy klatki piersiowej nie wymaga interwencji. Wskazana tlenoterapia, hospitalizacja i kontrola radiologiczna zmian. W przypadku większej komory, odmy prężnej lub nasilonych objawów klinicznych konieczna interwencja zabiegowa.

Postępowanie we wstrząsie anafilaktycznym

Wstrząs anafilaktyczny występuje najczęściej po niektórych lekach podawanych parenteralnie (penicyliny, pyralginy) i w wyniku ukąszenia przez owady błonkoskrzydłe. Szybko u ludzi nadwrażliwych występują objawy kliniczne o bogatym obrazie. Dominują objawy ze strony skóry i bł. śluzowej (pokrzywka, wyciek z nosa, chrypka), układu oddechowego (duszność, kaszel), układu pokarmowego (biegunka, wymioty), które można uznać za zespół prodromalny dla właściwego wstrząsu z szybko postępującą hipotensją, zaburzeniami rytmu, utratą świadomości, drgawkami. Postępowaniem z wyboru jest szybka interwencja farmakologiczna - podanie adrenaliny w dawce 0,01 mg/kg.mc. (roztwór 1/1000) domięśniowo lub podskórnie. W przypadkach szczególnie ciężkich adrenalinę podaje się dożylnie w dawce 1-3 ml. roztw. 0,01% (u dorosłych). Dożylnie podaje się leki antyhistaminowe - H1 i H2 blokery. Difenhydraminę 1-2 mg/kg, cymetydynę - 300 mg, ranitydynę -50 mg. Kortykosterydy (hydrocortison, metyloprednizolon) stanowią uzupełnienie terapii i zabezpieczają przed reakcją późniejszego okresu. W trakcie leczenia należy prowadzić typowe postępowanie p. wstrząsowe - tlenoterapia, uzupełnienie objętości krwi krążącej, leki naczynioaktywne. Pacjent wyprowadzony z ostrych objawów anafilaksji powinien być hospitalizowany i obserwowany celem ewentualnej terapii objawów późnej fazy.

Postępowanie w ostrych zatruciach

Leczenie ostrych zatruć obejmuje podjęcie jak najszybciej intensywnej terapii w celu utrzymania podstawowych czynności życiowych, ograniczenia uszkodzenia ważnych dla życia narządów, zabezpieczenia przed zakażeniem i utrzymania odpowiedniego bilansu energetycznego. Prowadzić leczenie p. drgawkowe. W postępowaniu przedszpitalnym powinno się podjąć próbę odnalezienia, zabezpieczenia i wskazania potencjalnej trucizny - opakowania po lekach, substancjach toksycznych (środkach ochrony roślin, narkotyki, alkohole), resztki jedzenia (grzyby, napoje alkoholowe), zeznania świadków w celu późniejszej, ostatecznej identyfikacji. Dokonać szybkiej dekontaminacji - usunięcia ze skóry, śluzówek resztek śr. toksycznych. Jeżeli preparaty zostały wchłonięte drogą przewodu pokarmowego należy u ludzi przytomnych prowokować wymioty, u nieprzytomnych (po zaintubowaniu) płukać żołądek, biorąc pod uwagę czas, jaki upłynął od spożycia potencjalnej trucizny. Ze względu na techniczne warunki takiego postępowania z reguły nie stosuje się go w leczeniu przedszpitalnym, lecz na etapie wczesnoszpitalnym. Odtrutki specyficzne zostały omówione w kolejnym rozdziale niniejszego opracowania. Należy je stosować, o ile znamy przyczynę zatrucia i posiadamy specyficzne odtrutki w warunkach pomocy przedszpitalnej czy wczesnoszpitalnej.

U zatrutych tlenkiem węgla należy prowadzić terapię tlenem i rozważyć ewentualną konieczność zastosowania komory hiperbarycznej.

87

---