WYKŁAD 1.

KRAJOBRAZ jest to ogół komponentów naturalnych powstałych bez udziału człowieka oraz tych przekształconych przez niego w celu zaspokojenia potrzeb kulturalnych i psychologicznych (dobra kultury wytworzone przez człowieka to krajobraz kulturowy).

ŚRODOWISKO KULTUROWE nie jest podstawowym czynnikiem egzystencji człowieka, ale degradacja tego środowiska odbija się ujemnie na psychice ludzkiej. Od jakości otoczenia zależy jakość życia. Środowisko kulturowe składa się z przekształconego otoczenia, z dzieł rąk ludzkich i myśli, czyli kultury duchowej.

Człowiek czerpie z krajobrazu. Przedmiotem ochrony środowiska kulturowego jest czystość przyrody ożywionej i nieożywionej. Na przekształcanie środowiska wpływa najbardziej budowa nowych tras komunikacyjnych, linii wysokiego napięcia, budowa zbiorników wodnych, urbanizacja terenu.

Krajobraz z punktu widzenia nauk przyrodniczych jest analizą korelacji abiotycznych i biotycznych. Ten sposób patrzenia na krajobraz pomija walory estetyczne, nie zwraca uwagi na piękno. Uwzględnienie walorów estetycznych jest charakterystyczne dla spojrzenia architektoniczno-urbanizacyjnego i plastycznego.

Na ogół wyraźniejszy im wyraźniejszy jest krajobraz tym łatwiej wyznaczyć jego granicę. W lesie taką granicę określić jest trudniej niż w dolinie. Dla architekta krajobrazem jest to, co on w danej chwili widzi dla przyrodnika to ekosystem, który nie zawsze pokrywa się z polem widzenia. Geografowie używają pojęcia geokompleksu.

Krajobraz w Polsce podzielono na klasy:

• Wyżyny

• Niziny

• Krajobraz górski

Następnie na typy, które dzielimy na rodzaje, gatunki jednostki.

KRAJOBRAZ JAKO POJECIE ARCHITEKTONICZNE. Początkowo rozgraniczano pojecie architektury i krajobrazu. Związek miedzy zabudowa i otoczeniem zaczęto dostrzegać niedawno. Wyróżniamy następujące typy krajobrazu:

• Pierwotny, nie występują w nim ślady ingerencji człowieka

• Naturalny, wykorzystany przez człowieka, lecz nie przekształcony

• Kulturowy, wynik daleko idących przekształceń dokonanych przez człowieka i wyróżniamy tu krajobraz harmonijny i dysharmonijny. Do krajobrazu harmonijnego zaliczamy krajobraz rolniczy, leśny itp. Dysharmonie w krajobrazie wprowadzają wielkie obiekty tj. kopalnie, czy fabryki, otoczenie zakładów przemysłowych.

TYP KRAJOBRAZU	RODZAJ KRAJOBRAZU		FORMA KULTUROWA KRAJOBRAZU
Główny	Wgukształtowania	Wg pokrycia	Główna	Odmienna
Pierwotny	Płaski, pofałdowany, pagórkowaty,itp.	Leśny, stepowy, pustynny, itp.	------	--------
Naturalny	Jw.	Pasterski	Cywilizacja pierwotna	--------
Kulturowy	Jw.	Rolniczy (otwarty), wiejski (zurbanizowany)	I cywilizacja rolnicza	Średnoiwieczna, renesansowa, klasycystyczna
Harmonijny/ dysharmonijny	Jw.	Relaksacyjny	II cywilizacja przemysłowa	Krajobraz modernistyczny, naturalistyczny
						III cyw.tercjalna	Krajobraz jutra

W architekturze krajobraz często wraca się do tego podziału. Jeśli chcemy zaprojektować jakiś obiekt, to musimy znaleźć cechy charakterystyczne otoczenia, bo odtworzyć dany obiekt w odpowiedni sposób.

ZALEŻNOŚCI ZACHODZĄCE W KRAJOBRAZIE

• Zależności przyrodnicze krajobrazu możemy rozpatrywać jako zbiór urządzeń lub jako zbiór ekosystemów. Skoro występują tak różne dwa elementy, musi zachodzić pomiędzy nimi jakiś związek. Jeżeli chcemy prowadzić działalność przemysłową musimy wziaźć pod uwagę ekosystemy. Krajobraz jest elementem wyższego rzędu i zaburzenia w nim odbijają się na elementach składowych. Przemiany zachodzące w ekosystemach są zmienne i w przestrzeni i w czasie. Łatwiej jest określić przestrzeń zmian niż ich czas. W czasie możemy zaobserwować procesy erozyjne, zmiany por roku (rozwój zwierząt i roślinności). Przemiany długotrwałe trudniej zauważyć, gdyż początek ich jest często niedostrzegalny i dopiero później zwraca się uwagę na skutki. Szybkość zmian w krajobrazie zależy od ingerencji człowieka ( nie dotyczy to kataklizmów). Zmiany zachodzące w krajobrazie maja charakter destrukcyjny i nieodwracalny. Łatwiej jest cos zmienić niż przywrócić stan pierwotny. Działanie rekonstrukcyjne są bardziej kosztowne i jest to problem, o którym coraz więcej się mówi. Przemiany krajobrazu następują szybciej, gdy człowiek wprowadza urządzenia przemysłowe, które wchodzą w reakcje z naturą. Człowiek pierwotny w mniejszym stopniu zaznaczał swoja obecność, gdyż nie posługiwał się technika. Na ogół inwestorzy zdają sobie sprawę ze szkód, jakie wyrządzają. Nawet najczystsze technologie niosą ze sobą skutki negatywne.

TYPY, RODZAJE I FORMY STYLOWE KRAJOBRAZU. Rozpatrując krajobraz najpierw trzeba uwzględnić czas powstania krajobrazu (współczesny czy historyczny). Ponieważ krajobraz stanowi otoczenie człowieka, więc nie mógł pozostać on poza strefą działa człowieka. Ponieważ długi czas te działania nie miały znaczenia i były ograniczone (najczęściej był to wynik rozwoju technologicznego). Każdemu krajobrazowi można przyporządkować określone cechy, także stylowe. Jesteśmy w stanie określić cechy form krajobrazu związane z określonymi czasami. Dawne formy krajobrazu zachowały się w formie cząstkowej, ponieważ krajobraz cechuje ciągła zmienność w czasie. Następują dalekie zmiany w krajobrazie. Istnieją jednak elementy krajobrazu, które mają większą szanse na przetrwanie (wokół terenów zabytkowych, terenów słabiej rozwiniętych itp., formy żywe służące do dzisiaj). Elementy krajobrazu zmieniają się w zależności od epok i potrzeb ludzi. Im bliżej naszych czasów tym szybkość i wielkość przemian rośnie. Im bardziej cofamy się w przeszłość tym mniejsze są zmiany. Ślady człowieka ograniczały się do jego siedlisk. Reszta krajobrazu pozostawała krajobrazem pierwotnym. Dopiero potem w ramach rozwoju technologii zakres działalności człowieka wzrósł.

Przekształcenia krajobrazu zachodzą najczęściej w taki sposób:

ŻYWIOŁOWE-FUNKCJONALNEESTETYCZNE

Człowiek pierwotny nie zastanawiał się nad skutkiem, zasięgiem swych działań. Z czasem zaczęły przeważać względy estetyczne. Ostatnia faza przekształceń jest charakterystyczna dla epok w czasie trwania, których krajobraz stał się sceną teatralną, podporządkowaną warunkom życia. Następnie nastąpił powrót do natury i powstały wielkie kompleksy parkowe. Z czasem zaczęto urządzać coraz większe obszary po to, by uzyskać lepszy efekt estetyczny. Najczęściej parki i ogrody były ogrodzone, co kłóciło się z kanonami estetycznymi. Ogrodzenia często zast6ępowano fosami, co pozwalało na zintegrowanie widoków zewnętrznych z dziełem człowieka. Z czasem świadoma ingerencja wzrosła. ADAPTACJA. Społeczeństwo przyporządkowuje się prawom przyrody, czerpie z jej zasobów, ale nie niszczy krajobrazu.

Eksploatacja charakteryzuje społeczeństwo rozwijające się i rzeczywiste. W wyniku wzrostu rozwoju zwiększa się konsumpcja, a w związku z tym następują po sobie:

• Eksploatacja przy nadmiarze zasobów

• Eksploatacja przy równowadze zasobów

• Eksploatacja przy niedoborze zasobów

Problem zaczyna się w momencie, gdy zaczynamy odczuwać niedobór zasobów. Można założyć, że większość rozwiniętych społeczeństw jest na tym etapie eksploatacji.

OCHRONA. Rewaloryzacjarekultywacjarewitalizacja.

Coraz częściej zaczyna się dostrzegać potrzeby ochrony środowiska. Rozwój ruchów proekologicznych, które dążą do likwidacji skutków, jednocześnie starając się chronić przed działaniem nowych niekorzystnych czynników.

PODSTAWY DZIAŁACZY I ORGANIZACJI.

1. Utylitarna- stosowanie nakazów, zakazów, ustaw, przepisów,

2. Przyrodniczo- ochronna- ogranicza się do działań mających na celu ochronę zagrożonych i jednocześnie najlepiej zachowanych obszarów.

3. Architektoniczno- krajobrazowa- tworzenie krajobrazu jutra, pewnego rodzaju krajobrazu parkowego. Zakłada się, iż krajobraz zurbanizowanego będzie 15-20%, rolniczego 50-55%, leśnego 30%. Założenia te odpowiadają obszarowi Polski.

Wykład 3

Podstawy kompozycji

Całość składa się z części. Wszystko, co ma kształt jest formą ( formy spoiste to wszystko, co nas otacza, formy swobodne w przyrodzie). Formy mają inklinacje do linii, brył, figur najczęściej regularnych. Dążą do symetrii, przyporządkowania sobie pewnych określonych układów. Dlatego ingerencja człowieka w przyrodę jest bardzo widoczna. MODULIONY, czyli podziały. Należy tak dzielić części całości, żeby zachować odpowiedni stosunek. W otoczeniu będziemy dążyć do układu, podobnie jak chęć poprawy wiszącego krzywo na ścianie obrazka. Każda symetria układu wiąże się z pewnymi doznaniami, które różnią się w zależności od układu. Szpaler drzew i kępa drzew, jeśli ze szpaleru ubędzie jedno drzewo to zburzony zostanie układ, jednak, gdy z kępy ubędzie jedno drzewo, to różnicy nawet nie zauważymy.

Nasze życie określone jest kierunkami. Piony i poziomy określają stabilność. Skos odbieramy krytycznie. Podobnie rzecz ma się z kątami prostymi, ostrymi, rozwartymi. Kąt rozwarty jest lepszy, bo bardziej podobny do kąta prostego. Bardziej odbieramy odstępstwa w pionie, niż w poziomie. Określenie na pierwszy rzut oka ilości punktów zależy od ich ilości. Więcej niż 5,6 punktów nie uda nam się policzyć, wtedy komponujemy je w linie. Dzięki uporządkowaniu łatwiej jest nam policzyć ilość punktów, czy elementów. Istnieje coś takiego jak tendencja do formy silnej. Forma silna to element łatwo dostrzegalny, wybijający się z otoczenia, dominujący i przygniatający inne. Forma silna może występować we wnętrzu lub na zewnątrz, np. ekran w kinie. Jest to coś, co skupia uwagę, co jest charakterystyczne, np. fontanna na końcu alei. Siła formy zależy od:

1. Odrębności (odrębność fakturalna, np. budynek wśród zieleni a budynek wśród budynków)

2. Przewagi w masie (w średniowiecznych miastach największy był kościół)

3. Spoistości uformowania (proste rzeczy bardziej się wybijają na zasadzie kontrastu)

W procesie wytwórczym zostały opracowane formy charakterystyczne dla danego materiału. Czasem nadajemy jakiejś rzeczy formę do niej nie pasującą. Jeśli uwzględniamy odpowiednią formę do materiału, to wszystko, co nas otacza powinno mieć naszą skalę, np. drzwi w Urzędzie Województwa we Wrocławiu. Kościoły romańskie spełniały funkcje obronne, miały maleńkie okienka i drzwi, ale wokół nich były fortale udające wielkość.

Forma zależy od wytrzymałości materiału. Im bardziej spoista jest forma i im bardziej bogata w części, tym jej zależność od elementu jest mniejsza. Forma jest jednością złożoną z wielu części zmiennych. Ta sama forma, jeśli stanie się częścią innej większej formy, traci na swej odrębności, np. Igła Kleopatry (pomnik w Londynie) przyporządkowuje sobie okolicę, nie patrzymy na budynki tylko na iglicę. W naturze ta iglica stanowiła część fortali świątyni egipskiej. Detal również może dominować. Jednym z elementów do wykorzystania są złudzenia optyczne, bardzo ważne są barwy. Ciemne bryły i powierzchnie wydają się być mniejsze, to samo zjawisko zaobserwujemy przy płytkach o kontrastujących kolorach, każda forma posiada swoją wytyczną formalną intencję, do której dążymy. Najlepsze układy to koła, ronda i rotundy. Wytyczne formalne mogą być sprzeczne z wytycznymi funkcjonalnymi. Wytyczna formalna dąży do układów naturalnych, występuje kolizja.

Wykład 4 i 5

Jedność czasu, formy i przestrzeni mówi o równowadze trzech czynników. Teza ta sprawdza się w dziełach sztuki. Zachwianie równowagi prowadzi do zmian nie zawsze korzystnych, prowadzi też do rewolucji w kanonach estetycznych. Im bardziej prosta forma, tym bardziej spoista. Prostota określa najwyższy stopień jednoznaczności. Jest synonimem uporządkowania, spokoju, ale nie ubóstwa. Były takie okresy w sztuce, kiedy forma dominowała nad treścią.

HIERARCHIA LINII, linia linii nie równa, jeśli chcemy coś wyeksponować robimy to grubą linią. PRAWO O SKOŃCZENIU FORMY, każda forma, aby była jednoznaczna, musi mieć swój początek i koniec. Mogą istnieć formy, które gubią się, nie wyróżniają z tłumu, np. człowiek w mieście, kwiat na rabacie, drzewo w lesie. POLE DZIAŁANIA FORMALNEGO zakreśla ramy nowego działania. Brak jednej sztachety w płocie może być bardziej widoczny niż cały płot.

Prawo dobrego kontynuowania:

1. Każda całość tworzy formy

2. Każda forma jest całością. Forma nie jest sumą, lecz czymś więcej, np. mamy dwa prostopadłościany, które można ustawiać na wiele sposobów

3. Forma zależy od stosunku części względem całości. Widać to w architekturze w kształtowaniu całości, wysokie formy podkreślają niskie.

4. Forma jest jednością z wielu zmiennych

5. Forma z chwilą, gdy stanie się częścią większej całości traci swą indywidualność na korzyść tej całościom np. jeden kwiat w wazonie i jeden kwiat w bukiecie

6. Forma zależy od całości, w jakiej istnieje

7. Forma zmieniając się powoduje zmiany całości

Działając w krajobrazie musimy zachować zgodność form stworzonych z formami życia człowieka i z formami warunków, w jakich to życie odbywa się. Kontynuacja architektoniczna musi być zgodna z przejawami form życia. Występują tu uwarunkowania stałe, zgodność architektury z ukształtowaniem terenu. Tam gdzie są duże opady są strome dachy, w terenach pustynnych dachy płaskie, klimat zimny - grube ściany.

Krajobraz można uznać za formę swobodną. Przeważają formy naturalne z większą czy mniejszą ingerencją człowieka. Wpływ człowieka objawia się pojawieniem bardziej spoistych form. Dąży się do tego, aby forma wtapiała się w tło, aby się nie wybijałam chyba, że z góry zakładamy, że dana forma ma być akcentem.

Współzależność krajobrazu i ekosystemu

Dążeniem optymalnym byłoby stworzeniem krajobrazu modelowego. KRAJOBRAZ MODELOWY jakaś teoretyczna forma współczesnego krajobrazu harmonijnego. Żeby działać na jakimś krajobrazie należy wyznaczyć granice tego działania. Ekotonia, strefa przejściowa między ekosystemami. Procesy zachodzące w przyrodzie mają charakter zbilansowany. Człowiek wprowadza nowe elementy i one wpływają na zmiany, które zachodzą dalej. Potrzeby człowieka powodują zachwianie równowagi. Krajobraz w tym pojęciu jest przestrzenią wykorzystywaną przez człowieka w całości lub częściowo. Każdy sposób wykorzystania krajobrazu i każdy sposób zaspokajania potrzeb wpływa ujemnie na każdy z elementów. Jeśli naruszymy równowagę elementów to efektem tego jest destrukcja. Np. górnictwo odkrywkowe powoduje wybranie surowca, a także obniżenie wód gruntowych. Powoduje to zmiany pokrycia roślinnego a dalej stepowienie. Dalsze zmiany zachodzące w czasie są nieprzewidywalne. Presja na osoby kształtujące krajobraz jest duża, bo każdy mieszka w krajobrazie.

Elementy krajobrazu współistnieją, są rozmieszczone w przestrzeni, stale wchodzą w powiązania ze sobą. Zjawisko to zachodzi stale bez względu na to czy działał tam człowiek. Bez ingerencji człowieka przekształca się świat roślin, zwierząt. Gdy człowiek pojawia się w krajobrazie przemiany te ulegają zakłóceniu. Dlatego wciąż próbuje się znaleźć sposób na właściwe eksploatowanie krajobrazu. Mają temu służyć procesy planowania przestrzennego. Nawet jeśli powstają dobre opracowania uwzględniające działanie wielu czynników, to i tak mają one charakter cząstkowy, bo nie uwzględniają całego obszaru krajobrazu. Często zachodzi sprzeczność między między poszczególnymi grupami interesów (jednym zależy na garażach, innym na ogródkach działkowych). Ciągle dokonuje się wyboru: co jest ważniejsze, zachowanie krajobrazu czy wydobycie surowców. Istnieje też problem budowy zbiorników wodnych, zalane miejscowości, likwidacja pomników przyrody, czy zabytków. Planowanie przestrzenne powinno być realizowane co kilka lat. Każde działanie w planowaniu przestrzennym jest wkraczaniem w ekosystem. Może doprowadzić do zmiany całego środowiska. Zaburzenie równowagi w jednym ekosystemie wpływa również na inne ekosystemy. Są to działania nieprzewidywalne. Oczywiście nie każda ingerencja w ekosystem będzie przynosiła tak charakterystyczne skutki. Charakter nieodwracalny mają na krajobraz: eksploatacja surowców naturalnych, inwestycje wodne, budowle inżynierskie. Długotrwały charakter ma degradacja gleb. Zmiany okresowe i krótkotrwałe związane z rolnictwem. Zmiany sezonowe, związane z turystyką i rekreacją, np. pola namiotowe, czy wyciągi narciarskie. Krajobraz rolniczy ma charakter antropogeniczny, jest efektem wylesienia i najczęściej uprawą kilkudziesięciu gatunków roślin. Krajobraz leśny, przemiany w nim są mniej widoczne ponieważ las jest kompleksem o pewnym stopniu złożoności. Łatwiej ulega zniszczeniu w wyniku zaburzeń równowagi. Skutki zaburzeń są dalekosiężne, las trudno jest założyć i utrzymać. Na efekty tych działań trzeba czekać bardzo długo.

Wykład 6

Lasy pierwotne uległy zniszczeniu lub przekształceniu na skutek zmian gatunkowych roślin i zwierząt. Ekosystemy mające wyraźny stopień zachowania, to lasy naturalne. Większość lasów w kraju spełnia funkcję produkcyjną. Ich przeciwieństwem są lasy ochronne. Do terenów ochronnych należą również tereny wodonośne i kompleksy wokół aglomeracji przemysłowych. Lasy odnawiają się samoistnie, lub przy pomocy człowieka, mogą odtwarzać się w zmienionej formie. Las pełni bardzo złożone funkcje przyrodnicze i gospodarcze. Las jako krajobraz należy do krajobrazów o najwyraźniej zaznaczonych granicach. Sama struktura lasu jest łatwa do określenia. Oprócz ważnej funkcji gospodarczej, las pełni rolę w kształtowaniu gospodarki wodnej, a co za tym idzie klimatu. Ma też działanie przeciwerozyjne, neutralizuje zanieczyszczenia. Pełni funkcję rekreacyjną i turystyczną. Lesistość w Polsce utrzymuje się stale poniżej optimum. Mamy wiele wylesionych obszarów, które stepowieją.

Kształtowanie krajobrazu

Jeśli przeanalizujemy krajobraz zaistnieje problem ukształtowania krajobrazu. Należy przyjąć że krajobraz jest systemem przestrzennym. Takie spojrzenie jest optymalne. Polega ono na takim doborze czynników, aby uzyskać równowagę między nimi. ANALIZA KRAJOBRAZU jest to takie działanie, aby czynniki składowe utrzymać w równowadze. Kształtowanie lub utrzymanie środowiska w równowadze, harmonii z uwzględnieniem potrzeb człowieka, przy zachowaniu czynników estetycznych. W skrajnych przypadkach konieczne jest wprowadzenie sztucznych elementów aby uzyskać dopełnienie harmonii lub zaspokojenie efektu estetycznego. Pojęcie architektury krajobrazu wywodzi się z Anglii. Przeciwieństwem ogrodów angielskich są francuskie. Dla ogrodów w stylu angielskim charakterystyczne są:

1. sztuczne kształtowanie ogrodu w sposób swobodny, naturalny, ale wzbogacony

2. łączenie form wiejskich z elementami krajobrazu dworskiego

3. wykorzystanie naturalnych walorów krajobrazu, leżące u podstaw idei ochrony krajobrazu, powstałe w Anglii, rozwinięte w USA

Kompozycje wnętrz krajobrazowych zbliżone są do ekosystemów i to jest plus tej koncepcji. Wnętrze krajobrazowe oparte jest na innych niż ekosystemy. Dzielimy wnętrze na elementy kulturowe, naturalne i pierwotne. Szczególnie wyraźnie wnętrze krajobrazu odbiera się w krajobrazie górskim oraz w krajobrazie zurbanizowanym. W innych typach krajobrazu trudniej jest wydzielić granice. W krajobrazie wyróżniają się formy dominujące, są to dominanty. Może być ona odrębna:

1. fakturowo (skała na tle zieleni)

2. mieć przewagę w masie (szczególnie dotyczy to budownictwa). Wielkości, skali.

Elementy takie mogą powstawać zarówno w sposób zamierzony jak i niezamierzony. Zbiorniki naturalne i sztuczne również mogą stanowić dominantę. Najlepiej jeśli silna forma znajdzie się w miejscu formalnie ważnym, wtedy uzyskuje się dobry efekt. Np. zamek na wzniesieniu lepiej wygląda niż pod wzniesieniem. Jednym z czynników dezorganizujących krajobraz jest rytm. Jeden obiekt w krajobrazie wygląda lepiej niż szereg ustawionych obok siebie. Rytm jest zawsze sztuczny, jest związany z człowiekiem, nosi ślady jego ingerencji. Forma powinna wtopić się w krajobraz. PROPORCJE wielkość obiektu, wynik wyrażenia wielkości przyporządkowany funkcji. Wyrazem zestawienia części składowych jest KONTRAST. Polega on na takim ustawieniu rzeczy, aby jedna podkreślała znaczenie drugiej. Formy kontrastowe nie dzielą lecz łączą

PRAWO KONTRASTOWANIA FORMY:

1. im większa różnica wielkości tym większy kontrast

2. kotrast formy, zestawienia linii form i krzywych

3. kontrast kierunku zestawien form werykalnych i horyzontalnych

4. kontrast barwy, cień

5. kontrast walorów, jasności

6. kontrast tworzyw, kamień i szkło, błysk i matowość

7. rozmieszczenie otworów

W krajobrazie klasycznym przykładem kontrastów jest zestawienie zielenie z zabudową, operowanie płaszczyznami wody, operowanie elementami wyskościowymi. Przeciwieństwem kontrastu jest HARMONIA. Jest efektem prawidłowego doboru koncepcji, części składowych, przesądza o pozytywnym odbiorze całości. Równowaga przeciwstawnych sił tworzy harmonię. Pociąga za sobą niebezpieczeństwo uzyskania czegoś poprawnego ale nie rzucającego się w oczy. RYTM, uporządkowanie przestrzeni, nadanie jej określonych cech. Pochodną rytmu jest symetria, która nie jest naturalną formą w krajobrazie. Aby powstał rytm musi wystąpić określona liczba elementów, przy trzech trudno jest się dopatrzyć rytmu. Rytm odczuwany wyraźnie powyżej kilkunastu składowych. Im więcej elementów tym wyraźniej odbieramy rytm. Są rytmy proste i złożone. Zaburzają pierwotny charakter krajobrazu, ponieważ rytm przyporządkowuje sobie otoczenie, stanowi formy silne. Pewnych elementów rytmicznych nie dostrzegamy w krajobrazie.

WYKŁAD7.

WYKŁAD8.

Klasycznym przykładem kontrastu formy i struktury jest połączenie budynku z zielenią. Na terenach wiejskich architektura jest bardziej zespolona z krajobrazem (dachy kryte strzechą). Rytm jest rozwinięciem pojęcia symetrii, jest zawsze formą silną, podporządkowuje sobie otoczenie.

Najczęściej to efekt niezamierzony przez projektanta. Rozwinięciem rytmu, z którym mamy do czynienia jest pojęcie rytmów czasowo- przestrzennych. Jest to najważniejsze w architekturze krajobrazu. Należy to rozumieć następująco: czasoprzestrzeń powstaje przez zmienność punktów oglądania. Cokolwiek oglądamy najczęściej oglądamy to w ruchu, zmienia się nam perspektywa, punkty widzenia, światło. Oglądamy cokolwiek w ruchu płynnym lub skokowym. Ruchliwość spontaniczna (idąc ulicą) lub zamierzona (odbiorca patrzy tak jak zmierzył to projektant) powoduje, że wzrok zatrzymuje się na punktach, które w pewien sposób wyróżniają się z całości i tak np. obiekty są fotografowane przez różnych fotografów zwykle w tych samych ujęciach. Projektant z góry zakłada, które punkty są najatrakcyjniejsze i które należy wyeksponować. Przykładem ruchliwości zamierzonej są, np. punkty widokowe. Jeśli projektujemy wnętrze krajobrazowe to możemy tak je zaaranżować, aby kierowało widza, aby kierować nim na punkty najatrakcyjniejsze. Ujęcia reprezentujące się na tyle atrakcyjnie tłumią te gorsze, ale bez ich zakrywania. Efekt końcowy powinien prowadzić zawsze do wyznaczenia krajobrazu, do równowagi w terenie otwartym. W terenie zamkniętym powinno dawać poprawny efekt np. dopasowanie ukształtowania terenu, zamiana szaty roślinnej, wprowadzenie wody. Na ogół efektem końcowym takich zabiegów jest uporządkowanie elementów krajobrazu w tym kierunku, aby z nich nie wyróżniał się, chyba, że w założeniu jest efekt odwrotny (odmiana).

METODY I DZIAŁANIA PRZY KSZTAŁTOWANIU KRAJOBRAZU. Ochrona stanu zasobów krajobrazu. Powinno określić się strefy zagospodarowane i ochronne. Strefy zagospodarowane dzielimy na rodzaje:

• Strefa ochronna bierna

• Strefa ochronna czynna

Najczęściej ogranicza się do uchwały o utworzeniu obszaru ochronnego, np. nie można w tej strefie tworzyć ośrodków wypoczynkowych, osiedlać się. Tak, więc mogą być różne sposoby zagospodarowania strefy ochronnej biernej. Ma ona rolę izolacyjną od jakiegoś czynnika, praktycznie strefa ochronna- bierna nie wpływa na stan środowiska. Strefa ochronna czynna ma charakter konstruktywny, ma na celu uzyskanie określonych skutków. Dopuszcza się różne formy zagospodarowania turystycznego, rozwój rolnictwa, komunikacji w ograniczonym zakresie. Nie wyklucza się obiektów przemysłowych już istniejących. Jest to krajobraz otwarty, zielony. Wiodącą rolę odgrywa rolnictwo i gospodarka rolna. Znaczną rolę odgrywa komunikacja, priorytetem jest tu działalność dostosowana do warunków naturalnych. Powinny podporządkować się formy działania, żeby zachować w miarę możliwości naturalny wygląd krajobrazu starać się, aby ingerencja była stopniowa, trzeba brać pod uwagę gabaryty tego, co chcemy wprowadzić w krajobraz. Jednymi z bardziej agresywnych form są elementy zagospodarowania turystycznego. Są one związane z najatrakcyjniejszymi elementami krajobrazu, np. rezerwaty przyrody. W tym przypadku wprowadzamy korekcyjną ochronę zieleni. Za pomocą zielni można tuszować niepotrzebna a trwałe działania. Nie wielu architektów krajobrazu potrafi to wykorzystać. Pasy zieleni chronią osiedle, zasłaniają część budynków. W niektórych krajobrazach nie odbudowuję się zabytków, ale sadzi się szpalery drzew i np. wycina okna. Jest to popularne w Anglii.

KOREKCYJNE DZIAŁANIE DRZEW. Dawniej drzewa sadziło się przy drogach, ale z czasem rozwój komunikacji spowodował zniszczenie drzew. Następnie przeniesiono drzewa za rów. Obecnie sadzi się drzewa w szpalerach, ale w grupach w pewnej odległości od drogi. Nie ograniczają widoczności, nie zaśmiecają ulic (liście), podkreślają miejsca widokowe i drogę. Zielenią obsadza się tereny zmieniane przemysłowo, np. tereny poodkrywkowe, hałdy, wysypiska. Ochroną krajobrazu otwartego jest zieleń, lasy, parki, łąki, pasma górskie, tereny leśne i rolne aleje uprawowe. Zespoły zieleni najbardziej zbliżone do krajobrazu naturalnego. Dlatego należy uważać wprowadzając ingerencję antropogeniczną. Efekt działania człowieka będzie zubażać krajobraz. Jak daleko możemy się posunąć w ingerencji w zagospodarowaniu krajobrazu naturalnego? Nie ma ustalonych granic. Jeżeli powstaje jeden ośrodek wypoczynkowy to zaraz powstanie kilka innych. Należy ustalić proporcje udostępniania terenu w stosunku do walorów.

CHŁONNOŚĆ TERENU jest to maksymalna ilość osób, które mogą na tym terenie przebywać nie powodując trwałych przekształceń. Nie ma jednostronnych opracowań, co do zakresu gospodarowania. Kiedyś istniały normy, jednak nie określały one jednocześnie zakresu oddziaływania. Chłonność ma największe znaczenie dla miejscowości wypoczynkowych, mimo, że czasem miejscowość traci walory klimatyczne, estetyczne to dalej odwiedzana jest ze względu na tradycję.

KRAJOBRAZ JUTRA. Jeśli mamy tworzyć krajobraz jako przestrzeń zbliżoną do parku krajobrazowego, musimy podejść do kształtowania krajobrazu w sposób nie tak sformalizowany. Krajobraz jutra jest to krajobraz kulturowy, najlepiej naturalny, lub o przewadze elementów krajobrazu naturalnego, aby go stworzyć nie powinniśmy kierować się tylko względami estetycznymi. Konieczne jest zaspokojenie potrzeb ochrony i odpowiedniego kształtowania środowiska. Ważne są też potrzeby związane z ilością lasów, itd. Nie jest możliwe stworzenie takiego krajobrazu abyśmy mogli w nim mieszkać. Należy wybrać kilka obszarów o walorach krajobrazowych i otoczyć je jednym obszarem ochronnym. Większość ludzi zajmujących się ochroną krajobrazu wyróżnia 4 kierunki uwzględniające kolejność następowania:

• Ochrona

• Konserwacja

• Rekultywacja

• Rewaloryzacja

• Formowanie

Ochrona ma na celu zachowanie istniejącego stanu. Z reguły działania koncentrują się na jak najlepiej zachowanych obiektach. Nie wyklucza działań wzbogacających, muszą być one oparte o przesłanki naukowe i kulturowe podejście typowe dla parków krajobrazowych, np. nie wyklucza przebudowy drzewostanów. Wprowadza się wymarłe gatunki drzew i zwierząt. Ochronie poddaje się dzieło rąk ludzkich, np. stare kamieniołomy.

WYKŁAD9.

Działania w kierunku poprawy krajobrazu dowiodły, że powinny istnieć 4 sposoby kształtowania krajobrazu:

• Ochrona

• Konserwacja- zmierza do utrzymania stanu istniejącego bez zmian. Przeprowadzana głównie w krajobrazie zielonym, także tereny rolnicze, poza terenami bardzo intensywnie wykorzystywanymi. Największe zagrożenie stanowi rozwój budownictwa, zwłaszcza na obrzeżach aglomeracji. Tutaj niewiele da się zrobić, ponieważ przepisy budowlane zbyt się różnią.

• Rekultywacja, rewaloryzacja - zabiegi są głębsze, ale przestrzeń jest ograniczona. Ma na celu przywrócenie wartości krajobrazowych obszarom zniszczonym.

• Formowanie.

ETAPY POZNANIA KRAJOBRAZU.

1. Wyodrębnienie zasobów.

2. Określenie zmian kulturowych i wartości krajobrazu w różnych ujęciach

3. Sprecyzowanie wskazań dotyczących działań, czyli:

• Określenie charakteru ochrony w skali regionalnej, krajowej, europejskiej

• Określenie, co konserwować jako rezerwaty i jako parki krajobrazowe

• Co rekultywować?

• Co w zgodzie z tradycją i współczesnymi potrzeba ukształtować na nowo?

4. Ogólna koncepcja i pola realizacji systemów ochrony, kształtowania, ratowania i rozwijania zasobów krajobrazowych w skali kontynentu, kraju, czy regionu.

W 1967 r powstało pojęcie krajobrazu zabytkowego.

Ochrona środowiska kulturowego	Ochrona środowiska przyrodniczego
Obiekt zabytkowy, pałac, kościół, rezerwat kulturowy dla pomników historii. Strefa ochrony konserwatorskiej. Kontynuacja tradycji. Park kulturowy (nie mamy praktycznie utworzonych parków kulturowych, obszarów wyodrębnionych pod względem etnicznym)	Pomnik przyrody. Parki krajobrazowe. Brak odpowiednika. Obszar krajobrazu chronionego.

Jeśli dojdziemy do działań planistycznych możemy zrobić rozplanowanie przestrzenne. Pierwszy etap to wykreślenie zasad jednostek architektoniczno-kajobrazowych. Dokonuje się tego na podkładach kartograficznych. Przy określeniu materiałów wyjściowych musimy uwzględnić zabytki, a także przyrodę. Suma tych informacji pozwala na wykonanie jednostek podstawowych. Drugim etapem jest wyznaczenie jednostek podstawowych. Określamy np. jednostki pokrycia, ukształtowania, zasoby naturalne. Trzecim etapem jest waloryzacja, która również ma 3 etapy:

• ocena ogólnej przydatności do pełnienia danej funkcji

• ocena estetyczna

• ocena zbiorowa

czwartym etapem jest określenie zakresu interwencji konserwatorskiej. Jeśli chodzi o rewaloryzację może to być:

• integracja zespołowa (łącznie elementy mają większą wartość niż jeden element)

• rekompozycja

• kontynuacja

w odniesieniu do zabudowy mieszkaniowej ważna jest rewitalizacja. Następnym etapem jest plan stref. Wyznacza się strefę rezerwatów kulturowych, takich jak parki kulturowe, strefy ochrony konserwatorskiej, strefy ochrony tradycji.

Wykład 10

Obiekty wpisane do ewidencji konserwatorskiej mają nadany numer. Klasyfikacja powstała w latach 70. Do grupy 0 należą obiekty najwyższej klasy. 1,2,3,4 grupa. Im większa tym więcej obiektów w danej klasie. Tego rodzaju klasyfikacja jest bardzo złudna. Upublicznienie klasyfikacji spowodowało, że połowa zabytków w Polsce zniknęła. Aby przeciwdziałać temu wprowadzono dwie klasy:

1. Obiekty zabytkowe ( z numerem ewidencyjnym)

2. Zielone karty obiektów pozostałych w ewidencji konserwatorskiej

Myśląc o walorach kulturalnych opracowano założenia Karty Dziedzictwa Kulturowego. Składa się ona z 14 punktów:

1. Mówi o krajobrazie, jego ukształtowaniu i pokryciu

2. Archeologia, zewidencjonowano stanowiska archeologiczne, które zostały odkryte i przebadane

3. Historia, pierwszy zapis w źródłach pisanych, charakter osady, lokalizacja, do kogo należała, informacje czy lokalizacja została zapisana w prawie innego państwa, przywileje, itp. Pieczęć i herb

4. Instytucje kościelne, kiedy powstały parafie, jaka diecezja, inne wyznania, sekty, szkoły wyznaniowe, instytucje świeckie takie jak szkoły, organizacje zawodowe, stowarzyszenia

5. Wartości niematerialne takie jak wydarzenia o historycznym znaczeniu, miejsca i nazwy historyczne, postacie związane z dziełami sztuki, kultury i filozofii.

6. Miasto i urbanistyka, rozwój przestrzenny miast

7. Wieś, ruralistyka (odwrotność urbanistyki), formy rozwoju wsi, układ przestrzenny, wyróżniające się obiekty, panorama, sylwetka miejscowości.

8. Zabytkowe założenia zielone, najczęściej parki i ogrody, kompozycje przestrzenne, dominujące zespoły zieleni, altany, zabytki przyrody nieożywionej

9. Zabytki przemysłu i techniki

10. Zabytki budownictwa i architektury, co i kiedy powstało, cechy charakterystyczne, przekształcenia, twórca

11. Zabytki ruchome, styl, rok powstania, autor, rodzaj

12. Etnografia, twórcy ludowi, wpływy obce

13. Archiwa, księgozbiory

14. źródła architektoniczne, ikonograficzne. Dokumentacje techniczne, fotografie dokumentacyjne

Tak opracowane dzieło kulturowe jest podstawą do planowania. Łatwiej jest znaleźć właściwe rozwiązania, trudniej popełnić błąd. Przystępujemy do wykonania planu:

1. Strefowanie, opracowujemy poszczególne warstwy (przyrodnicze, kulturowe, społeczne), skreślamy wartości elementów cząstkowych

2. Opracowujemy plan zagospodarowania przestrzennego dla terenu lub obiektu

Plan zagospodarowania przestrzennego obiektu musi obejmować określony teren. Istnieją plany miejscowe, które odnoszą się do fragmentów miejscowości oraz plany ochrony, np. plan ochrony parku krajobrazowego. Plany ochrony są nadrzędne nad planami zagospodarowania przestrzennego. Plany zagospodarowania przestrzennego robi się w następujący sposób. Najpierw ustala się zakres i sposób użytkowania terenu, np. obszar komunikacyjny, tereny przemysłowe, zabudowa mieszkaniowa. Względy ekologiczne nie mają na tym etapie znaczenia, nie przynoszą korzyści ekonomicznych. Tworzy się następnie niezależny system ochrony przyrody obejmujący różne formy i środowiska, rezerwaty, parki krajobrazowe, inne. Docelowo przyjmuje się, że w kraju różnymi formami ochrony przyrody należałoby objąć 30 5 powierzchni kraju. Krajobrazy chronione muszą być zróżnicowane przyrodniczo i funkcjonalnie. Powinny być reprezentatywne dla kraju, spójne przestrzenie, zachowujące naturalną równowagę środowiskową. System ochrony przestrzennej środowiska, jednostka podstawowa. PŁATY EKOLOGICZNE - obszary o jednolitym pokryciu terenu, cieki wodne, wybrzeża, ciągi komunikacyjne.

WYKŁAD11.

ZASOBY ŚRODOWISKA CZŁOWIEKA.

Dawniej ingerując w krajobraz tworzono ogromne przestrzenie, np. ogrody romańskie, francuskie (szpalerowe). Romantyzm i eklektyzm to zmiana upodobań, rozległe gospodarki, uprawa. Następuje rozbudowa przemysłu włókienniczego i ciężkiego. Zmieniono kanony , nastąpiła rozbudowa obszarów miejskich. Koniec romantyzmu to uwłaszczenie chłopów. Przyniosło one zmiany w gospodarowaniu krajem. Wcześniej istniał system pańszczyźniany, chłopi nie posiadali pól uprawnych. Uwłaszczenie, czyli parcelacja spowodowała, że chłopi zaczęli budować się na własnych trenach. Skończyły się zwarte zabudowania, nastąpiło rozproszenie i powstała inna forma zabudowy wiejskiej. Powstała nowa sieć komunikacyjna. Połowa XIX w to przebudowa traktów komunikacyjnych związana z budową dróg, rozwinięciem kolei, górnictwem. Wszystko pozbawione jest walorów estetycznych. Z drugiej strony powstają żywopłoty, romantyczne arkadia, sztuczne groty i altany. Wszystko to miało swobodny kształt wpisany w krajobraz. Pojawiają się pracownicy przemysłowi i powstają osiedla fabryczne (bloki nastawione na zapewnienie dachu nad głową). Powstaje chaos przestrzenny. Zagłębie śląskie, chaotyczne rozwinięcia miast, pojawiają się dzielnice nędzy i konflikty społeczne, gospodarcze. Zaczyna się degradacja krajobrazu. W rolnictwie rozwijają się zmiany. Krajobraz kulturowy jest efektem gospodarczych działań człowieka. XIX w to okres industrializacji. Potem nastąpił okres funkcjonalności. Rozwinął się kierunek estetyczny, dążył do nadania otoczeniu określonych walorów zgodnie lub na przekór środowisku. Przekształcenia odbywały się w jednym kierunku. Progresywne i po nich regresywne.

ZASOBY. Zabytki krajobrazu naturalnego i kulturowego, także elementy krajobrazu harmonijnego. Niewiele jest zabytków stylowo jednolitych. Tradycja miejska składa się z 3 elementów:

• tradycyjna gospodarka uprawowa ( niezależne procesy, pory roku, cykle wegetacji)

• gospodarka przemysłowa (sztuczne procesy, technologicznie zależne od człowieka)

• cywilizacja usługowa, oparta na gospodarce sztucznej (szkolnictwo, komunikacja)

motorem przemian jest urbanizacja (jednoczy różne formy krajobrazu), prowadzi do urufikacji. Następuje pomieszanie form, zaciera się granica. Następuje rozwój szlaków komunikacyjnych, co prowadzi do kolizji przestrzennych. Zapobiega się im poprzez analizy, określanie dynamiki przemian, naturalnych trendów rozwoju w oparciu o kartograficzne opisy. Są trzy etapy procesu urbanistycznego:

• rozwój (kr. Pierwotny)

• stabilizacja (kr. Rolniczy)

• zanikanie (kr. Naturalny)

każdy krajobraz kulturowy zachowuje ślady przeszłości. Krajobraz pierwotny skończył się 1000 lat temu. Krajobraz naturalny skończył się 700-800 lat temu. Krajobraz kulturowy zaczął kształtować się 500 lat temu.

---