Natura hipertekstu. Gatunki wypowiedzi i język w Internecie.

1.Internet - krótka historia

Internet - to system komunikacyjny bez centralnego ośrodka sterowania, sieć współdziałających ze sobą urządzeń elektronicznych, posługujących się wspólnym językiem. Nowa technika komunikowania się rozwija się intensywnie od połowy lat 90., jednak sama idea komunikacyjnej sieci połączonych ze sobą komputerów zrodziła się w 1957 r., zaś pierwsza udana próba zdalnego połączenia komputerów miała miejsce we wrześniu 1969 r. w Los Angeles i Stanford. Początkowo był to projekt wojskowy. Z czasem - począwszy od 1983 r.- znalazł zastosowania cywilne - najpierw jako technologia, służąca wymianie zasobów informacyjnych w środowisku naukowym Ameryki

Milowymi krokami w upowszechnieniu Internetu stały się lata 1991 oraz 1994.

W 1991 r. na uniwersytecie Minnasota w Stanach Zjednoczonych powstał system informacyjny Gopher, udostępniający wiele usług sieciowych. Z kolei w październiku 1994 r. na Politechnice w Massachusetts powstała organizacja World Wide Web Consortium, do dziś opracowująca technologie internetowe.

Do połączenia Polski z Internetem doszło w sierpniu 1991 r. Początkowo dostępne ono było przede wszystkim środowisku uniwersyteckim i naukowym za pośrednictwem Naukowej i Akademickiej Sieci Komputerowej. Później, od kiedy w czerwcu 1996 r. TPSA uruchomiło dostęp do Internetu za pośrednictwem numeru 020-2122 i modemów, używane jest coraz powszechniej, a jego dostępność obejmuje coraz większą liczbę użytkowników.

2. Hipertekst elektroniczny

W Internecie obcujemy zasadniczo z innym rodzajem tekstu, niż w rzeczywistości pozainternetowej. Jest on nazywany hipertekstem.

Hipertekst - to tekst:

• niezhierarchizowany,

• bez początku i końca,

• przeznaczony do czytania nielinearnego,

• zbudowany z połączonych ze sobą słów, animacji, dźwięków, statycznych lub ruchomych obrazów, do których przechodzi się za pomocą łączy elektronicznych - dzięki najechaniu myszą i kliknięciu na wyróżnione słowa czy wyrażenia.

„Przeskoki” od jednego fragmentu do innego, od zapisu do obrazu i z powrotem odróżniają hipertekst od tekstu tradycyjnego. Lektura tego ostatniego opiera się wszak na kolejnych krokach odbioru. Dzięki łączom wszelkie teksty w Sieci są potencjalnie obecne i natychmiastowo dostępne. Poprzez linki można wprowadzić do własnego dokumentu połączenia z innymi dokumentami. To „czytelnik” decyduje ostatecznie, jaką ścieżką spośród zaproponowanych podąża jego „lektura”. Rola odbiorcy nie sprowadza się już tylko do dekodowania komunikatu - jest do pewnego stopnia jego twórcą: wybiera jedne fragmenty - pomija inne.

Wobec nowej jakości tekstowej, jaką jest hipertekst, pojawiają się nowe wzorce spójności - odmienne niż w tekście tradycyjnym. Najważniejsze cechy hipertekstu, wyróżniane ze względu na opozycję, w jaką wchodzi względem tekstu tradycyjnego, można ująć schematycznie w następujący sposób (poniższa tabela sporządzona na podstawie ujęcia badaczki hipertekstu Marie Laure Rayan, za http://www.techsty.art.pl/hipertekst/teoria/postmodernizm/postabel.htm):

TEKST KLASYCZNY HIPERTEKST

trwałość ↔ ulotność

uporządkowanie linearne ↔ uporządkowanie przestrzenne

znaczenie zdefiniowane pierwotnie ↔ znaczenie wyłaniające się

tekst doświadczany jako głęboki ↔ tekst doświadczany jako powierzchnia

struktura wycentrowana ↔ struktura zdecentralizowana

koherencja globalna ↔ koherencja lokalna

czytanie ukierunkowane na cel ↔ czytanie jako bezcelowe wędrowanie

podejście systematyczne ↔ podejście heterogeniczne

myślenie logiczne ↔ myślenie analogiczne

porządek ↔ chaos (system samoorganizujący się)

monologia ↔ wielogłosowość, dialogiczność

nieprzerwany rozwój ↔ przeskoki, nieciągłość

sekwencyjność ↔ paralelizm

Jednostką hipertekstu jest całostka, nazywana polem pisma, leksją, tekstonem. Leksja zawierać może tekst, obraz, dźwięk lub nagranie video.

3. Hipertekst literacki

Zanim wynaleziono elektroniczne procesory tekstu, jeszcze w latach 60. XX w., pojawiły się eksperymenty literackie żywo przypominające współczesny hipertekst, znany z Internetu. Hipertekst literacki jest rodzajem pisarstwa niesekwencyjnego; tekstem, który się rozgałęzia i pozwala czytelnikowi dokonywać wyboru torów lektury. Jego realizacje istnieją na papierze - są to powieści, opowiadania, a także poezja, określana mianem hipertekstowej.

Narodziny idei

Koncepcja hiperłącza pojawiła się jako idea jeszcze przed II wojną światową w pracach Paula Otleta - belgijskiego prawnika, jednego z  twórców nowoczesnej dokumentacji, założyciela Międzynarodowego Instytutu Bibliograficznego w Brukseli. Twórcą terminu hipertekst był jednak dopiero w latach 60. XX w. Theodor Nelson. Próbował on wynaleźć taki system operacji na tekście, który pomógłby pisarzom przerabiać własne utwory i pozwalał porównywać ich kolejne wersje. Swoje główne pomysły dotyczące hipertekstu oraz Xanadu - literackiej pamięci - Nelson zawarł w książkach Literary Machines i Dream Machines (czytelnika zachęcam do zapoznania się z opublikowanym po polsku tekstem Nelsona, Początki hipertekstu: wspomnienia, przeł. I. Kurz, zamieszczonym w tomie pod redakcją A. Mencwela, 2004. )

Literackie protohiperteksty na papierze

Uważa się, że w historii dawnej literatury można odnaleźć przykłady utworów, których struktura zdradza podobieństwa do literackiego hipertekstu elektronicznego. Nazywa się je czasem protohipertekstami. Z najdawniejszych tekstów literackich wymienia się wówczas na przykład XVIII-wieczną powieść L. Sterne'a - Życie i myśli JW. Pana Tristrama Shandy (z 1760 r.). Jest to składająca się z 9 ksiąg opowieść głównego bohatera - Tristrama - o jego życiu. Przerywają ją jednak liczne dygresje, dotyczące życia wewnętrznego, zainteresowań, sympatii i uczuć bohatera, dociekającego przyczyn swego nieudanego życia. Nowatorstwo angielskiego pisarza XVIII w. polega na tym, że pomija on niektóre rozdziały, przestawia je, pozostawia strony puste, które mogą być uzupełnione przez czytelnika, itp.

Jednym z najpopularniejszych przykładów powieści prothipertekstowych na papierze jest Gra w klasy J. Cortazara (1968 r). Grę w klasy można czytać tradycyjnie - od początku do końca - albo skokami po paragrafach, zgodnie z porządkiem wyznaczonym przez autora. Można także łączyć oba sposoby lektury tego tekstu. Utwór potencjalnie jest zatem wielosekwencyjny. Właśnie wielosekwencyjność zbliża go do współczesnego hipertekstu (funkcję hipertekstowych odsyłaczy spełniają w tej powieści numery, odsyłające czytelnika do określonych paragrafów).

Utworem z natury hipertekstowym jest także Ogród rozwidlających się ścieżek J. L. Borgesa. Borges tworzy powieść, w której ścieżka opowiadania się rozwidla. Autor tego opowiadania w opowiadaniu uważany jest za chorego i popełnia samobójstwo, a narrator Borgesa jest aresztowany i skazany na śmierć.

Jako autor protohipertekstu literackiego wymieniany jest V. Nabokov dzięki napisanemu przez niego Blademu Ogniowi. Na powieść składa się poemat Johna Shade`a oraz obszerny do poematu komentarz, napisany przez sąsiada - Charlesa Kinbote`a. Czytelnik podczas lektury porusza się pomiędzy poematem a komentarzem do niego. Taka struktura książki ma ważne cechy wspólne z hipertekstem elektronicznym: wieloznaczność i wielotorowość sensów.  

Utworem na papierze, którego lektura przypomina lekturę utworów hipertekstowych, jest wreszcie Słownik chazarski serbskiego pisarza M. Pavicia (1984). Jest to - ułożona w słownik - opowieść, napisana w trzech rozdziałach i w trzech wersjach: chrześcińskiej, żydowskiej i arabskiej. ”Słownik” wykorzystuje system odsyłaczy, takich jakie spotyka się choćby w encyklopedii. W trakcie lektury poszczególnych haseł czytelnik znajduje odnośniki do innych rozdziałów, w których na przykład ta sama postać opisana jest inaczej. Czytanie Słownika chazarskiego można rozpocząć i zakończyć w dowolnym miejscu, za każdym razem ułożyły się w trakcie podążania za wpisanymi w tekst odsyłaczami - inna historia.

Composition no 1 M. Saporty to książka mająca formę złożonych w talię kart. Czytelnik musi ją rozkładać jak karty i dopasowywać. Autor nie podaje przy tym żadnych wskazówek odnośnie kolejności zdarzeń - ta rola, tradycyjnie należąca do autora, zostaje podarowana czytelnikowi.

Zainteresowanie kombinatoryczną i automatyczną produkcją tekstów przez komputery było typowe dla pisarzy grupy Oulipo, czyli Pracowni Literatury Potencjalnej. Początkowo nie dysponowali oni odpowiednim sprzętem, który pozwalałby im realizować ich pomysły twórcze. Dlatego ich projekty literackie pozostawały potencjalne (stąd nazwa twórczości - "literatura potencjalna"). Cent milieaux miliard du poems R. Queneau jest dobrym przykładem poezji hipertekstowej: każdy z wierszy tego zbioru jest rezultatem kombinacji 10 sonetów, których wersy dobierane są losowo. Projekt został opublikowany na papierze: pojedynczy sonet był wydrukowny na kartce książki, a jego wersy pocięte na papierowe paski.

Bliski idei hipertekstu jest także Zamek krzyżujących się losów autorstwa - związanego z grupą Oulipo - I. Calvino. Bohaterowie przedstawiają w nim opowieści z układanych,

nachodzących na siebie kart.

Literackie hiperteksty elektroniczne

Za klasykę hiperfikcji elektronicznej uznaje się dzisiaj te pomysły literackie, które powstały już w środowiskach komputerowych, począwszy od lat 80., a skończywszy na połowie lat 90. Są wśród nich zarówno powieści opublikowane jako hiperteksty dyskowe, jak i hiperfikcje sieciowe, zamieszczone w Internecie.

Do pierwszych należą: Afternoon Story M. Joyce'a, Patchwork Girl S. Jackson i Victory Garden S. Moulthropa. Są one napisane w programie Storyspace.

Za klasykę sieciowej hiperfikcji uważa się z kolei powieść R. Arellana Sunshine 69.

Pierwsze hiperpowieści dyskowe - jak Afternoon i Victory Garden - nawiązują do popularnych pod koniec lat 70. i na początku 80. przygodowych gier tekstowych. Tekst pojawia się na ekranie jako pojedyncza leksja, nie jest poprzedzony żadną mapą, która pozwoliłaby czytelnikowi zorientować się, w którym miejscu tekstowej przestrzeni się znajduje.

Patchwork Girl - zmienia tę tendencję. Czytelnik może już rozpocząć lekturę od dowolnie wybranego miejsca. Dzieje się tak dzięki udostępnionej przez autorkę mapie Storyspace oraz innym narzędziom wizualizującym. Kolejne literackie realizacje hipertekstu elektronicznego oddają czytelnikowi coraz większą kontrolę nad tekstem. Złożone z kilkanastu lub kilkudziesięciu leksji całostki czytelnik może przeglądać na kilka sposobów, każdy z nich inaczej łączy poszczególne leksje. Dysponując mapą, odbiorca ma większą świadomość dostępnych wariantów narracyjnych, może też łatwiej kontrolować swoją wędrówkę przez tekst.

Najbardziej podatnym na ekperyment rodzajem pisarstwa hipertekstowego jest poezja. Poezja hipertekstowa wykorzystuje mechanizm losowego dostępu. Wiersz hipertekstowy - zwany też kinetycznym lub trójwymiarowym - za każdym razem otwiera się w inny sposób. Przypomina raczej zabawę słowną. Do najczęściej publikujących w sieci i poza nią twórców poezji hipertekstowej należą R. Kendall i J. Rosenberg. Najbardziej reprezentatywne dla tego rodzaju poezji są Intergrams J. Rosenberga oraz rozbudowany interaktywny poemat A Life Set for Two R. Kendalla.

Innym klasycznym już dziś przykładem hipertekstowej poezji może też być The Speaking Clock J. Cayleya. Utwór Cayleya to komputerowy program do generowania poezji. Jego działanie zasadza się na wewnętrznym zegarze komputera. Dobór kolejnych słów w wierszu oparty jest na rymowanym wierszu, zawierającym razem 365 słów (po jednym na każdy dzień roku). Mechanim kombinatoryczności sprawia, że na ekranie pojawiają się ciągle nowe układy wyrazów. Jeśli tylko włączony jest komputer, program generuje wciąż nowe kombinacje słów. Dyskurs mówiącego zegara The Speaking Clock nazwany został nihilogiem.

Przykładem polskiego elektronicznego utworu hipertekstowego jest Koniec świata według Emeryka Radosława Nowakowskiego. Utwór ten w 2002 r. ukazał się w Sieci pod adresem www.emeryk.wici.info. W 2005 r. został także wydany na płycie. Związany jest z historią legendarnego Emeryka. Według legendy jego posąg przesuwa się o jedno ziarenko piasku na rok w kierunku szczytu Łyśca. Kiedy tam dotrze, nastąpi koniec świata. Władze przenoszą kamienną figurę w uroczystym pochodzie. Wydarzenia tego właśnie dnia są opisane przez różne byty: kamienną figurę, spadające jabłko, strumyk, pajączka, itp.

Poetyka hipertekstu literackiego

Hipertekst literacki wykazuje związek ze współczesną narratologią. Wszak to ona dostrzegła we współczesnej prozie żywą tendencję do dechronologizacji narracji.

W hipertekście literackim przeobrażeniu ulegają wszystkie najważniejsze elementy klasycznej poetyki narracyjnej: fabuła i narracja, pojęcie całości i skończoności dzieła;. istotne wreszcie zmiany zachodzą w relacji czytelnik - autor.

Poetyka hipertekstu jest otwarta. Są takie hiperteksty, które - jak w pierwszej tekstowej grze fabularnej opublikowanej w Internecie (Adwenture) - dają czytelnikowi możliwość poszerzenia warstwy zdarzeniowej o elementy nowe, dodane przez niego.

Ciekawa w hipertekście jest kwestia narracji, której tu - w formie, do jakiej przywykliśmy w literaturze tradycyjnej - właściwie nie ma. Dyskurs narracyjny jest bowiem zastąpiony tzw. dyskursem ergodycznym. Narracja ergodyczna opiera się na polu zdarzeń - bazie napisanych przez autora wariantów fabuły (czasami, jak powiedzieliśmy, warianty te dopisywać może sam czytelnik). Ich pojawianie się na ekranie uzależnione jest od przyjętych przez czytelnika kroków lektury.

Teoretycy hipertekstu. Wojna o hipertekst.

Na początku lat 90. hipertekst literacki - nowy gatunek literacki i nowa forma istnienia literatury wywołał falę dyskusji między jego krytykami a zwolennikami. Wśród orędowników hipertekstu można wymienić m.in. M. Joyce'a, J.D. Boltera, S. Moulthropa, G. Landowa, R. Coovera. Częstokroć byli oni pisarzami-praktykami hipertekstu i jednocześnie teoretykami tego gatunku. Niektórzy z nich - jak Joyce, Bolter czy Landow - byli także programistami systemów komputerowych do tworzenia e-fikcji.

Narzędzi teoretycznych do opisu hipertekstu literackiego dostarczył Moulthropowi, Landowowi i Bolterowi poststrukturalizm. Teoretycy elektronicznej hipertekstualności dostrzegają wiele pokrewieństw między przedmiotem swoich badań a przedmiotem dociekań poststrukturalistów: R. Barthes'a, F. Gauttariego i G. Deleuze'a, J. Derridy, M. Faucaulta. Chętnie więc odwołują się do takich kategorii współczesnego, poststrukturalistycznego opisu tekstów jak: tekst otwarty, znaczenie jako rekonfigurująca się sieć znaczeń, chwiejność i rozproszenie znaczenia, intertekstualność, czytanie jako aktywność odbiorcy, nielinearność, śmierć autora.

Najczęściej cytowany autor, który wieszczył wobec hipertekstowej literatury upadek literatury tradycyjnej - to S. Birkets - autor Gutenberg Elegie. Obawiał się on śmierci tradycyjnej książki drukowanej, a przede wszystkim zaniku zwyczaju czytania.

4. Genologia internetowa. Relacje między gatunkami sieciowymi i pozasieciowymi

Przestrzeń internetowa stanowi naturalne siedlisko funkcjonowania zarówno gatunków wykreowanych przez nowe medium, jak i tradycyjnych. Te pierwsze bywają nazywane pierwotnie internetowymi, drugie - wtórnie internetowymi (patrz więcej J. Grzenia, 2006). Do pierwszych należą czaty, blogi, maile. Do drugich - np. artykuły naukowe czy publicystyczne.

Czat - to internetowa pogawędka, forma komunikacji internetowej, oparta na synchronicznym kontakcie nadawcy z odbiorcą (angażuje nadawcę i odbiorcę w tym samym czasie). Każda wysłana elektronicznie wiadomość pojawia się automatycznie na ekranach wszystkich użytkowników, znajdujących się na tym samym kanale tematycznym. Charakterystycznymi cechami gatunkowymi tych tekstów są: płynna liczba uczestników i efemeryczność interakcji zachodzących między uczestnikami czatu, chaotyczność, polifonia tematów (wielowątkowość i brak ukierunkowania na jeden temat). O ile w polilogu prowadzonym na żywo pewne kwestie uczestników występują jednocześnie, o tyle w czatach pojawiają się sekwencyjnie. Jako gatunek, czat najbliższy jest tradycyjnej rozmowie. Różni się jednak od niej przede wszystkim tym, że charakteryzuje go reprezentacja wyłącznie tekstowa: język ciała - właściwy komunikacji twarzą w twarz - jest w tym wypadku reprezentowany graficznie,np. za pomocą kombinacji znaków diakrytycznych. Czat może być do pewnego stopnia zaprogramowany - wypowiedzi użytkowników są wtedy kontrolowane przez moderatora, którego obecność może być jawna lub niewidoczna. (więcej o czacie patrz W. Gruszczyński, 2001)

Blog - to gatunek internetowego nieprofesjonalnego piśmiennictwa autobiograficznego. Od tradycyjnego dziennika różni się formą publikacji - jest natychmiastowo ogólnie dostępny w Sieci. Użytkownicy serwisu mogą komentować wpisy autora lub wpisywać się do księgi gości. Na stronie są zwykle zamieszczane linki do innych stron bloggerów. Pierwsze blogi pojawiły się w Sieci światowej w 1995 r., w polskiej - w 1999 r. W 2001 r. powstał pierwszy polski serwis umożliwiający zamieszczanie pamiętników w Internecie bez wymaganej znajomości HTML czy zasad technicznych projektowania stron www.

E-mail - poczta elektroniczna, to także forma komunikacji niespotykana poza Siecią . Każdy użytkownik ma swój adres mailowy i może z niego odbierać korespondencję, niezależnie od miejsca, gdzie się znajduje. E-mail nie jest prostym elektronicznym odpowiednikiem tradycyjnego listu - cechą odróżniającą jest nie tylko szybkość przekazu (w konsekwencji m.in. długość listu), ale także możliwość dodawania do niego załączników w postaci zdjęć, animacji, dźwięków, plików tekstowych, a także odnośników do stron www. oraz jego kształt językowy (jest mniej dopracowany - więcej w nim równoważników, anakolutów, błędów literowych i ortograficznych). W strukturze listu elektronicznego pojawia się nowy rodzaj anafory - do e-mailu za pomocą znaku > może być załączona wypowiedź z otrzymanej korespondencji. Zastępuje ona tradycyjne wyrażenia i zwroty typu: W poprzednim liście pisałeś..., Odpowiadając na Twoją propozycję... itp. Metoda ta ułatwia sprawne kontrolowanie wymiany informacji.(więcej o e-mailu - patrz M. Dąbrowska, 2000)

W wypadku wielu gatunków występujących w Internecie, dochodzi tylko do zmiany ich kontekstu życiowego (termin. G. Lohfinka), a ich struktura zasadniczo pozostaje niezmienna. Tak jest na przykład z internetowymi rekolekcjami, które - zamieszczone w Sieci - odrywają się od ich pierwotnego kontekstu świątynnego i liturgicznego (pierwotna nauka rekolekcyjna jest częścią nabożeństwa). Zachowują jednak cechy strukturalne rekolekcji odbywających się w realu.

Starsze formy gatunkowe są przekształcane przez media cyfrowe.. Zjawisko to jeden z orędowników hipertekstu - J. D. Bolter - nazywa remediacją (czytelnika zachęcam do zapoznania się z opublikowanym po polsku tekstem J. D. Boltera, Sztuczna inteligencja, przeł. P. Majewski, w zbiorze pod red. A. Mencwela, 2004)

Remediacja jest procesem znanym od dawna - dokonuje się w polu pisma. Polem pisma w czasach wczesnej starożytności były kamienne tabliczki, potem zastąpione przez zwój papirusu, wyparty z kolei przez ręcznie przepisywaną stronę kodeksu. Po wynalazku Gutenberga kodeks został zremediowany przez druk. Śladem remediacji literatury ustnej w pismach greckich i rzymskich jest ich silne zretoryzowanie, tak jakby pismo chciało naśladować żywą mowę.

Dla książki drukowanej polem pisma była kartka książki, dla hipertekstu - jest nim interaktywny ekran.

Gatunki internetowe mogą być typologizowane także ze względu na to, w jaki sposób angażują nadawcę i odbiorcę w czasie. Te włączające jednocześnie nadawcę i odbiorcę, można nazwać gatunkami synchronicznymi. Te, których funkcjonowanie w Sieci, nie jest związane z równoczesną obecnością nadawcy i odbiorcy, można nazwać - asynchronicznymi.

Do gatunków typowo internetowych o charakterze asynchronicznym, oprócz wymienianego już blogu czy e-maila, należą także na przykład grupy i listy dyskusyjne.W wypadku grup dyskusyjnych informacja, wysyłana do serwera, jest udostępniona w Sieci także innym użytkownikom. Nadesłane wypowiedzi w grupie układają się w wątki, na które składają się pierwsza wypowiedź na dany temat oraz wypowiedzi tematycznie nawiązujące do niej. (więcej o forach dyskusyjnych patrz K.Wyrwas, 2003). W wypadku list dyskusyjnych tą samą metodą, którą wysyłane są listy indywidualnie, wysyła się list do grupy ludzi zainteresowanych tym samym tematem - inaczej niż w grupach dyskusyjnych, wiadomości nie są przechowywane w Sieci, a tylko rozprowadzane pocztą elektroniczną.

Ważnym kryterium typologii gatunków internetowych jest ich stopień złożoności. Na tej podstawie można wyróżnić gatunki proste i złożone. Do pierwszych należy: blog, katalog stron, księga gości, czat. Do drugich - np. gazeta elektroniczna, strona www.

Specyfika komunikacji za pośrednictwem komputera

Wiele cech wyróżnia komunikację internetową spośród innych technik komunikacji, zwłaszcza medialnej. Najważniejsze z nich to: powszechna dostępność (ona jest podstawą porównania Internetu do starożytnej agory czy nowożytnego bazaru albo Hyde Parku), automatyzacja, szybkość przekazu, niezależność od miejsca, anonimowość oraz interaktywność, a przy tym zatarcie granicy między nadawcą i odbiorcą, multimedialność (wg. J. Grzeni - graficyzacja przekazu).

Dialog w gatunkach internetowych przybiera formę telelogu ( termin A.E. Voiskounsky'ego) - nadawca na odległość zwraca się do wielu osób na raz albo wielu nadawców do jednego odbiorcy w tym samym momencie.

5.Język w Internecie - nowa forma oralności (język zapisany)

W Internecie zawieszeniu ulega tradycyjny podziały na język mówiony i pisany. Internetowe gatunki mowy mają ze względu na właściwości języka charakter hybrydalny - łączą w sobie właściwości zarówno mówionej, jak pisanej formy mowy (por. M. Dąbrowska, 2000). Wielu badaczy języka w Internecie zauważa to zjawisko i przyjmuje, że komunikacja za pośrednictwem komputera rodzi nową formę oralności (ustności) - język zapisany, w wielu miejscach zbieżny w swych cechach właśnie z językiem mówionym. Zwłaszcza w formach interaktywnych, charakterystyczna jest na przykład anakolutyczna składnia i skrótowość oraz kondensacja przekazu, manifestująca się obecnością ucięć (np. cze, nara, pzdr, pozdro, spoko, siema) czy akronimów.

Akronimy - to wyrazy utworzone od pierwszych liter wyrazów tworzących zdanie lub wyrażenie, najczęściej języka angielskiego (np. POV - Point of View - `punkt widzenia'; BTW - By the Way - `przy okazji mówiąc'; GOK - God Only Knows - `Bóg jeden wie' itp.), ale również polskiego (polskimi akronimami są np.: ATSD a tak swoją drogą, ZTCW z tego co wiem, MBSZ moim bardzo skromnym zdaniem).

Inną odmianą są akronimy fonetyczne (np. CUL8R - See you later - `do zobaczenia później'; 4GET - Forget `zapomnij'; 3maj się -Trzymaj się).

Wielu badaczy zauważa w Internecie swoisty powrót do idei pisma piktograficznego, a ikony komputerowe i emotikony traktuje jako współczesne hieroglify. Są one substytutami przekazów pozawerbalnych (dotyczących nastroju, intencji mówiącego itp.), obecnych w kontakcie bezpośrednim, takich jak mimika, gesty, intonacja itp. Kształty emotikonów (znaków utworzonych ze znaków klawiatury), podobnie jak w hieroglifach, zbliżone są do kształtów oznaczanych przedmiotów (więcej na ten temat patrz np. J. Jagodzińska, 2000; A. Maliszewska, 2002):

:-)		Uśmiech...
:)			...od ucha do ucha!
;-)			Żart...
:-(			Smutek...
:-|			Powaga...
:^/			No... nie wiem...
:->			He, he...
:-*			Całus...
:-7			Uuupsss...

Oprócz emotikonów substytutami przekazów pozawerbalnych (mimiki, gestów, intonacji) są także:

• pisemne oznaczenia zachowań niewerbalnych (np. He , he.)

• opisy akcji (np. Wychodzę!...)

Specyficzna cechą języka zapisanego jest osobliwa interpunkcja i ortografia, stosowane w zapisie. Do najbardziej typowych zjawisk w tym zakresie należy (cechy te wymieniam za J. Grzenią, 2006):

• zwielokrotnianie znaków interpunkcyjnych: jestem taki samotny!!!!

• niestosowanie wielkich liter zgodnie z normami ortograficznymi

• niestandardowe spacje

• werbalno-wizualne gry słów: DzieNdObry

• pomijanie diakrytów.

LITERATURA

B. Austin, 2000, Internet. Podręczny przewodnik, przeł. I. Kresak, Warszawa 2001

T. Bienias, 1998, Internet, Kraków

M. Dąbrowska, 2000, Język e-maila jako hybryda mowy i pisma, w: G. Szpila (red.), Język trzeciego tysiąclecia, Kraków

W. Gruszczyński., 2001, Czaty w sieci, czyli o (polskich) zwyczajach językowych w Internecie, Dialog nr 2

J. Grzenia, 2006, Komunikacja językowa w Internecie, Warszawa

D. Gut, 1999, Piszę, więc jestem. O języku Internetu, Konteksty nr 1-2

J. Jagodzińska , 1998, Strona www w procesie komunikacji (w specyficznej sytuacji komunikacyjnej w Internecie), w: J. Porayski-Pomsta, J. Podracki (red.), Studia pragmalingwistyczne . Tekst - wypowiedź -dyskurs w dydaktyce szkolnej, Warszawa

J. Jagodzińska, 2000, Uśmiech i śmiech w dyskusjach internetowych - o sposobach zapisu uczuć towarzyszących wypowiedzi, Poradnik Językowy nr 3

J. Jagodzińska, 2002, Dyskurs internetowy, w: J. Porayski-Pomsta (red.), Czynności tworzenia i rozumienia wypo­wiedzi, Warszawa

A. Maliszewska, 2002, Wirtualna buźka. Modyfikująca rola znaków graficznych w komunikacji internetowej, w: K. Michalewski (red.) Tekst w mediach, Łódź

A. Mencwel (red.), 2004, Communicaire. Almanach antropologiczny. Temat: Internet, Warszawa

B. Nowowiejski, 2001, Łacina Internetu, w: S. Krzemień-Ojak, B. Nowowiejski (red.), Przyszłość języka, Białystok

M. Castells, 2003, Galaktyka Internetu: refleksje nad Internetem, biznesem i społeczeństwem, Poznań

P. Levinson, 1999, Miękkie ostrze: naturalna historia i przyszłość rewolucji informacyjnej, Warszawa

D.de Kerkhove, 2001, Inteligencja otwarta: narodziny społeczeństwa sieciowego, Warszawa

Ong W.J, 1992, Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii, przeł. J. Japola, Lublin

K. Wyrwas, 2003, Kilka uwag o dyskusji na forum internetowym, Internetowa Konferencja Naukowa „Dialog i nowe media”

A. Zwiefka-Chwałek, Słowo Internetu - współczesne hieroglify, http://www.cyberforum.pl/teksty.php?3ITEM=56

11

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka - wykład (3)

11

---