2.4. Liczebniki

Treść

a/ Znaczenie liczebnika

Ze względu na różnice w znaczeniu i zastosowaniu liczebników rozróżniamy liczebniki:

• proste - jeden, sto,
• złożone - trzysta, pięćset,
• główne - jeden, pięć, sto, tysiąc,
• porządkowe - pierwszy, piąty, siódmy, setny,
• zbiorowe - dwoje, troje, pięcioro, dziesięcioro,
• mnożne - pojedynczy, poczwórne, jednokrotny, stokrotny,
• wielorakie - dwojaki, trojaki,
• ułamkowe -pół, półtora (nie odmieniają się)

• nieokreślone - niewiele, kilka, kilkadziesiąt, kilkaset

UWAGA! Liczebniki - jedni, dwaj, dwóch, obaj, obydwaj, obydwóch (obydwu), trzej, trzech, czterej, czterech - łączą się z rzeczownikami męskoosobowymi: dwaj panowie poszli, dwóch panów poszło; pozostałe liczebniki łączą się z rzeczownikami niemęskoosobowymi: jedne książki, dwa konie, dwie linie itp.

Pisownia liczebników głównych:

• jeden 30 trzydzieści

• dwa 40 czterdzieści

• trzy 50 pięćdziesiąt

• cztery 60 sześćdziesiąt

• pięć 70 siedemdziesiąt

• sześć 80 osiemdziesiąt

• siedem 90 dziewięćdziesiąt

• osiem 100 sto

• dziewięć 137 sto trzydzieści siedem

• dziesięć 200 dwieście

• jedenaście 300 trzysta

• dwanaście 400 czterysta

• trzynaście 500 pięćset

• czternaście 600 sześćset

• piętnaście 700 siedemset

• szesnaście 800 osiemset

• siedemnaście 900 dziewięćset

• osiemnaście 1000 tysiąc

• dziewiętnaście 2000 dwa tysiące

• dwadzieścia 10000 dziesięć tysięcy

• dwadzieścia jeden itp.

b/ Odmiana liczebników

Liczebniki odmieniają się przez przypadki następująco:

M	jeden chłopiec	jedni chłopcy	dwaj panowie	obaj mężczyźni	obydwaj przyjaciele
D	jednego chłopca	jednych chłopców	dwóch/dwu panów	obu mężczyzn	obydwóch przyjaciół
C	jednemu chłopcu	jednym chłopcom	dwom panom	obu mężczyznom	obydwom przyjaciołom
B	jednego chłopca	jednych chłopców	dwóch/dwu panów	obu mężczyzn	obydwóch przyjaciół
N	jednym chłopcem	jednymi chłopcami	dwoma panami	obu mężczyznami	obydwoma przyjaciółmi
Mc	jednym chłopcu	jednych chłopcach	dwóch panach	obu mężczyznach	obydwóch przyjaciołach
W	chłopcze!	chłopcy!	dwaj panowie!	obaj mężczyźni!	obydwaj przyjaciele!

 

M	dwóch/dwu braci	obydwu/obydwóch rycerzy	dwa dęby	oba młyny	obydwa woły
D	dwóch braci	obydwu/obydwóch rycerzy	dwóch dębów	obu młynów	obydwu wołów
C	dwom/dwu braciom	obydwu/obydwom rycerzom	dwom dębom	obu młynom	obydwu wołom
B	dwóch braci	obydwu/obydwóch rycerzy	dwa dęby	oba młyny	obydwa woły
N	dwoma braćmi	obydwu/obydwoma rycerzami	dwoma dębami	obu młynami	obydwoma wołami
Mc	dwóch braciach	obydwu/obydwóch rycerzach	dwóch dębach	obu młynach	obydwu wołach
W	bracia!	obydwaj rycerze!	dwa dęby!	oba młyny!	obydwa woły!

 

M	dwie linie	obie ćmy	obydwie koleżanki	trzy, cztery okna	trzej, czterej sąsiedzi
D	dwóch linii	obu ciem	obydwu koleżanek	trzech, czterech okien	trzech, czterech sąsiadów
C	dwom liniom	obu ćmom	obydwu koleżankom	trzem, czterem oknom	trzem, czterem sąsiadom
B	dwie linie	obie ćmy	obydwie koleżanki	trzy, cztery okna	trzech, czterech sąsiadów
N	dwiema liniami	obiema ćmami	obydwiema koleżankami	trzema, czterema oknami	trzema, czterema sąsiadami
Mc	dwóch liniach	obu ćmach	obydwóch / obydwu koleżankach	trzech, czterech oknach	trzech, czterech sąsiadach
W	dwie linie!	obie ćmy!	obydwie koleżanki!	trzy, cztery okna!	trzej, czterej sąsiedzi!

Liczebniki od 5-10; od 11-40; od 50-90; od 100-400; od 500-900 mają następujące końcówki w odmianie:

	niemęskoosobowej	męskoosobowej
M	pięć koni	pięciu mężczyzn
D	pięciu koni	pięciu mężczyzn
C	pięciu koniom	pięciu mężczyznom
B	pięć koni	pięciu mężczyzn
N	pięcioma (pięciu) końmi	pięciu mężczyznami
Mc	pięciu koniach	pięciu mężczyznach

 

	niemęskoosobowej	męskoosobowej
M	dwanaście miesięcy	dwunastu strzelców
D	dwunastu miesięcy	dwunastu strzelców
C	dwunastu miesiącom	dwunastu strzelcom
B	dwanaście miesięcy	dwunastu strzelców
N	dwunastoma/dwunastu miesiącami	dwunastoma strzelcami
Mc	dwunastu miesiącach	dwunastu strzelcach

 

	niemęskoosobowej	męskoosobowej
M	pięćdziesiąt dni	pięćdziesięciu marynarzy
D	pięćdziesięciu dni	pięćdziesięciu marynarzy
C	pięćdziesięciu dniom	pięćdziesięciu marynarzom
B	pięćdziesiąt dni	pięćdziesięciu marynarzy
N	pięćdziesięcioma/pięćdziesięciu dniami	pięćdziesięcioma marynarzami
Mc	pięćdziesięciu dniach	pięćdziesięciu marynarzach

 

	niemęskoosobowej	męskoosobowej
M	sto godzin	stu mieszczan
D	stu godzin	stu mieszczan
C	stu godzinom	stu mieszczanom
B	sto godzin	stu mieszczan
N	stu/stoma godzinami	stu mieszczanami
Mc	stu godzinach	stu mieszczanach

 

	niemęskoosobowej	męskoosobowej
M	pięćset jednostek	pięciuset synów
D	pięciuset jednostek	pięciuset synów
C	pięciuset jednostkom	pięciuset synom
B	pięćset jednostek	pięciuset synów
N	pięciuset jednostkami	pięciuset synami
Mc	pięciuset jednostkach	pięciuset synach

	niemęskoosobowej	męskoosobowej
M	dwieście trzydzieści dwa	dziewięciuset czterdziestu żołnierzy
D	dwustu trzydziestu dwóch	dziewięciuset czterdziestu żołnierzy
C	dwustu trzydziestu dwom	dziewięciuset czterdziestu żołnierzom
B	dwieście trzydzieści dwa	dziewięciuset czterdziestu żołnierzy
N	dwustu trzydziestu dwoma	dziewięciuset czterdziestu żołnierzami
Mc	dwustu trzydziestu dwóch	dziewięciuset czterdziestu żołnierzach

UWAGA! Liczebniki: tysiąc, milion odmieniają się jak rzeczownik.

UWAGA! Liczebniki zbiorowe odmieniają się w różny sposób w zależności od tego, do kogo się odnoszą:
a) istot różnych płci, np.: ich dwoje siedziało na ławce,
b) dzieci i zwierząt,
c) przedmiotów używanych tylko w liczbie mnogiej.

Oto przykłady odmiany liczebników zbiorowych:

	odmiana niemęskoosobowa	odmiana męskoosobowa
M	dwoje rodziców	troje dzieci
D	dwojga rodziców	trojga dzieci
C	dwojgu rodzicom	trojgu dzieciom
B	dwoje rodziców	troje dzieci
N	dwojgiem rodziców	trojgiem dzieci
Mc	dwojgu rodzicach	trojgu dzieciach

 

	odmiana niemęskoosobowa	odmiana męskoosobowa
M	czworo źrebiąt	pięcioro sań
D	czworga źrebiąt	pięciorga sań
C	czworgu źrebiętom	pięciorgu sań
B	czworo źrebiąt	pięcioro sań
N	czworgiem źrebiąt	pięciorgiem sań
Mc	czworgu źrebiętach	pięciorgu sań

UWAGA! Liczebniki porządkowe, mnożne i wielorakie odmieniają się jak przymiotniki.

M	ósmy	podwójny	stokrotny	trojaki
D	ósmego	podwójnego	stokrotnego	trojakiego
C	ósmemu	podwójnemu	stokrotnemu	trojakiemu
B	ósmy/ósmego	podwójny/podwójnego	stokrotny/stokrotnego	trojaki/trojakiego
N	ósmym	podwójnym	stokrotnym	trojakim
Mc	ósmym	podwójnym	stokrotnym	trojakim
W	ósmy	podwójny	stokrotny	trojaki

UWAGA! Liczebniki ułamkowe nie odmieniają się przez przypadki, ich forma zależy od rzeczownika: półtrzecia roku, półtorej mili, półtora kilograma, przed pół rokiem.

Zapamiętaj:

Liczebnik- wyraz oznaczający liczbę (ilość) elementów lub kolejne miejsce elementu w pewnym zbiorze; wyrazy oznaczające liczbę lub porządek przedmiotów; odpowiadają oznaczeniom numerycznym.

Przykład

Uzupełnij frazeologizmy odpowiednimi liczebnikami, a następnie ustal ich rodzaj: porządkowy, główny, ułamkowy, zbiorowy, nieokreślony.

Do ............ razy sztuka.

Nosił wilk razy ............ , ponieśli i wilka.

To była miłość od ............ wejrzenia.

Rozmowa w ............ oczy.

Gdzie ............ się bije, tam ............ korzysta.

Wyglądać jak …............ nieszczęścia.

Zgodnie z zasadami gramatyki polskiej rozwiązanie jest następujące:

Do trzech razy sztuka - liczebnik główny

Nosił wilk razy kilka, ponieśli i wilka - liczebnik nieokreślony

To była miłość od pierwszego wejrzenia - liczebnik porządkowy

Rozmowa w cztery oczy - liczebnik główny

Gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta - liczebnik główny, liczebnik porządkowy.

Wyglądać jak półtora nieszczęścia - liczebnik ułamkowy.

Ćwiczenia

1. Zapisz liczebniki słownie:

Hodowca ma (32) ........................ źrebiąt, (2) ........................ razy mniej gąsiąt niż kurcząt oraz (3) ........................ razy więcej kurcząt niż źrebiąt.

2. Popraw błędy w zdaniach:

A/ Zabrakło mi pięć koron na bilet.

B/ Zaprosiłem na urodziny również kilku koleżanek.

C/ Siedem dzieci bawiło się w piaskownicy.

D/ Za półtorej roku skończę gimnazjum.

E/ Trzy muzycy wyszli na scenę.

3. Zastąp cyfry liczebnikami w odpowiedniej formie:

A/ Dorosłe żyrafy osiągają wysokość (6) ........................ metrów.

B/ Potrafią uciekać z szybkością (50) ........................ km na godzinę, poruszając się

wielkimi skokami.

C/ (1) ........................ skok żyrafy to około (8) ........................ kroków

dorosłego mężczyzny.

D/ Rok przestępny liczy (366) ........................ dni i wypada co (4) ........................ lata.

E/ Ostatni rok przestępny w ubiegłym stuleciu wypadł w (2000) ........................ roku.

4. Wpisz w odpowiedniej formie rzeczowniki i liczebniki zbiorowe, tak aby powstały poprawne związki:

A/ (10) przedszkolak ........................ ........................

B/ (2) malarz ........................ ........................

C/ (11) tancerka ........................ ........................

D/ (4) rodzice ........................ ........................

E/ (5) nauczycielka ........................ ........................

F/ (3) guzik ........................ ........................

G/ (4) nożyce ........................ ........................

5. Zastąp liczby w nawiasach liczebnikami nieokreślonymi:

A/ Pracuję nad tym od (40) ........................ lat.

B/ Wydałam tylko (20)........................ koron.

C/ Zaprosiliśmy (200) ........................ gości.

Klucz

1. Hodowca ma trzydzieści dwoje źrebiąt, dwa razy mniej gąsiąt niż kurcząt oraz trzy razy więcej kurcząt niż źrebiąt.

2. A/ Zabrakło mi pięciu koron na bilet, B/ Zaprosiłem na urodziny również kilka koleżanek, C/ Siedmioro dzieci bawiło się w piaskownicy, D/ Za półtora roku skończę gimnazjum, E/ Trzech muzyków wyszło na scenę / Trzej muzycy wyszli na scenę.

3. A/ Dorosłe żyrafy osiągają wysokość sześciu metrów, B/ Potrafią uciekać z szybkością pięćdziesięciu km na godzinę, poruszając się wielkimi skokami, C/ Jeden skok żyrafy to około osiem kroków dorosłego mężczyzny, D/ Rok przestępny liczy trzysta sześćdziesiąt sześć dni i wypada co cztery lata, E/ Ostatni rok przestępny w ubiegłym stuleciu wypadł w dwutysięcznym roku.

4. A/ dziesięcioro przedszkolaków, B/ dwóch / dwu malarzy, C/ jedenaście tancerek, D/ czworo rodziców, E/ pięć nauczycielek, F/ trzy guziki, G/ czworo nożyc.

5. A/ Pracuję nad tym od kilkudziesięciu lat, B/ Wydałam tylko parę koron, C/ Zaprosiliśmy wielu gości.

Liczebnikami nazywamy wyrazy, które oznaczają liczbę lub kolejność osób, zwierząt i rzeczy, np. dwa krzesła, piątego lutego, drugi dom.

---