Socjotechnika
1. Zależność ze względu na zbiorowość społeczną
Człowiek jest dla drugiego uczącym wtedy, gdy wiążą go z nim zależności ze względu na osobę jak i na zbiorowość społeczną. Wykorzystanie tych typów zależności ze względu na zbiorowość społ. stanowią charakterystyczną cechę socjotechniki.
W kształtowaniu osobowości i postaw ważne są: ludzie związani z wychowankiem ze względu na osobę - ważni osobiście oraz członkowie grupy do której należy - os. współtowarzyszące.
Duży wpływ ma grupa społeczna, pozycja społeczna i oddziaływania. jednostka jest pod wpływem grupy do której należy, jak i tej, do której aspiruje.
jednostka jest zależna wewnętrznie (od osób z jej grupy społecznej) oraz zewnętrznie (jednostki z gr. do której chce się dostać) ze względu na zbiorowość społeczną.
W każdym wychowaniu należy wykorzystać osoby uczące - znaczące indywidualnie jak i współtowarzyszące - znaczące społecznie. Należy odwoływać się do zależności ze względu na osobę, jak również do zależności ze względu na zbiorowość społeczną. Wychowawca jeżeli chce przystosować społecznie jednostkę powinien wykorzystując swój wpływ osobisty wprowadzić go do odpowiedniej grupy społecznej i związać go z nią zależnościami ze względu na zbiorowości społeczną.
Ważna jest współpraca z rodziną, środowiskiem w którym jednostka się porusza,
Wpływ grupy na jednostkę maleje gdy zmniejsza się stopień zgodności formalnej struktury grupy z jej strukturą nieformalną - wynika z tego dwoistość ról, konflikty. Takie sytuacje często spotyka się w zakładach poprawczych - tworzenie podkultur będących w opozycji do instytucji. Grupy te tworzą się dlatego, że jednostki tam przebywające są mniej bądź bardziej zdemoralizowane, są poddawane rygorowi do którego nie są przyzwyczajone (opór przeciwko kontroli). W skutek narzuconych ograniczeń pojawiają się stany frustracyjne, które prowadzą do zachowań agresywnych, co znajduje swój wyraz w działaniach podkultury (np. kocenie młodych). Agresywność jest tym większa, im większy strach wzbudzają wychowawcy, im ostrzejsza jest dyscyplina (teoria frustracji - sytuacja ta wzmaga frustrację, a niemożność wyładowania jej na przedstawicielach instytucji kieruje ją na innych wychowanków). Aby tym sytuacjom zapobiec należy:
wprowadzać do grupy wychowanków wcześniej ustabilizowanych i stanowiących czynnik oddziaływań konstruktywnych;
ograniczyć do minimum represje i zakazy;
wychowawcy powinni w toku indywidualnych oddziaływań (rozwijanie zdolności, zainteresowań) wzbudzić motywacje zachowania się wyrażającego te zainteresowania i zdolności w warunkach stworzonych przez kierownictwo zakładu.
Wychowawcy osiągają swój cel poprzez:
tworzenie odpowiedniej organizacji grupy (grupy wychowawcze, koła zainteresowań…);
wciągnięcie do grupy osób mniej wykolejonych, bardziej aktywnych do akcji wychowawczej - większy wpływ wychowawczy rówieśnika niż osoby starszej;
zapewnienie sobie miejsca w grupie wychowawczej w taki sposób, aby nie doprowadzić do jej rozpadu i dezintegracji.
Grupa wychowawcza będzie z powodzeniem pełnić zadanie reformujące postawy tyko wówczas, gdy wychowankowie będą traktować wzajemne wychowywanie się jako jedno ze swoich zasadniczych zadań. Ważne są tutaj zasady: koleżeńskiej pomocy i wzajemnej odpowiedzialności za stały wzrost osiągnięć. Reakcją na niepowodzenia jednostki nie powinny powodować jej odrzucenia lecz pomoc i kontrolę.
Źródła niepowodzeń jednostki w grupie:
nieprzyjęci postaw grupy, ponieważ posiada postawy sprzeczne z postawami grupy;
jednostka jest tak silnie niedostosowana społecznie i nie potrafi dostosować się do grupy;
wychowanek, którego wprowadzono do grupy, może mieć przeciwstawną grupę odniesienia.
Przed włączeniem wychowanka do grupy należy zorientować się jakie są jego postawy, stopień i charakter społecznego przystosowania oraz grupy odniesienia. Pozwoli to na efektywną pracę resocjalizującą za pośrednictwem osób znaczących indywidualnie, bez których konstruktywny wpływ samej grupy może przynieść efekty niezgodne z zamierzeniami wychowawcy. Grupę tę należy także przedstawić jako atrakcyjniejszą od grupy antagonistyczno - destruktywnej, np. pokazać wynikające z przynależności do niej korzyści osobiste (im więcej korzyści tym chętniejsze, dłuższe działanie; im dłuższe działanie, tym większa więź…). Najlepsze rezultaty wychowawcze daje mała grupa - wychowawca może łatwiej i częściej odwoływać się do zależności wewnętrznej, z drugiej strony wymaga większą aktywność, inicjatywę, odpowiedniego przystosowania i autorytetu.
Działania w grupie powodują przystosowanie się do życia w społeczeństwie, internalizację wartości,
2. Metody ukierunkowujące wpływ grupy.
Metody, których stosowanie służy ukierunkowywaniu wpływu grupy na jej członków
Metody, dzięki którym wychowawca może zwiększyć postulowany nacisk grupy na jej członków
Zarządzanie i samorząd - odpowiednie zarządzanie grupą, czyli kierowanie, którego przedmiotem jest określona zbiorowość. Zarządzanie to posługiwanie się władzą, pozwalające na: planowanie, organizowanie i kontrolowanie działalności grupy, a ponadto na pobudzenie do działania poszczególnych jej członków, ich doskonalenie w zakresie pełnienia ról społecznych, przygotowanie do realizacji przyszłych zadań.
Style kierowania wychowankami:
autorytarny;
demokratyczny.
Uprawianie demokratycznego stylu wychowania wymaga:
kierowania odpowiednimi metodami zbiorowego przekazywania informacji;
zbiorowego zalecania i przekonywania aktywizującego wszystkich członków grupy - wszelkie metody przeprowadzania zebrań z grupą. Zaktywizowanie członków zebrania wymaga stosowania odpowiednich metod inspirowania dyskusji zbiorowych;
operowania takimi metodami, które skłonią wychowanków do formułowania, przekazywania i realizowania decyzji i rad dotyczących planowania, organizowania i kontrolowania oraz innych funkcji kierowniczych - wprowadzanie i rozwijanie samorządu (co jest trudne w placówkach wychowawczych).
Wg. Kamińskiego, aby stworzyć w zakładzie resocjalizującym korzystny wychowawczo układ stosunków społecznych, wychowawca powinien zajmować kluczową pozycją w strukturze wewnętrznej zespołu, dysponując pełnią władzy. Równocześnie stosując selekcję powinien stworzyć samorząd młodzieży, traktując go jako niezbędną pomoc w ukierunkowywaniu wpływu grupy. Samorząd należy wprowadzać stopniowo, zależnie od postępów społecznego i moralnego rozwoju wychowanków. Może on pełnić zadania dyscyplinujące, ale jako funkcje pomocnicze (nie karalność), dobre rezultaty przynosi obowiązek troszczenia się o przestrzeganie dyscypliny, ale tylko w drodze przekonywania zbiorowego. Wprowadzenie samorządu nie zawsze jest możliwe, warto wtedy wprowadzać jego elementy, np. koła zainteresowań, gazetkę, zebrania grupy połączone z dyskusją.
Kształtowanie celów, norm i struktury grupy.
Zadania wychowawcze:
kształtowanie celów grupy - czyli ustalanie takich celów, aby stały się one celami grupy. Metody to takie, w których istotne i wspólne jest to, iż ostatecznym rezultatem jest uznanie celów wychowawcy przez ogół grupy. Wychowawca przyjmuje i przekształca cele grupy, te cele nie są przeciwstawne jego celom, przy równoczesnym eliminowaniu tych destruktywnych, podsuwanie atrakcyjnych dla grupy celów, cele wyznaczają normy;
kształtowanie norm obowiązujących w grupie, tutaj metody uświadamiania członkom grupy norm, które zaczynają ich obowiązywać, ale nie są jeszcze sprecyzowane, dzięki tym metodom można ulepszać i intensyfikować kontrolę społeczną. Ustalając daną normę, np. pomocy, można ustalić, na czym ta pomoc ma polegać. Należy uświadomić grupę, tak, aby wiedziała na czym ona polega. Wychowawca powinien inscenizować sytuacje, w których wychowankowie powinni przekształcać stare bądź tworzyć nowe normy, wychowankowie powinni ponad to wyznaczyć spośród siebie osoby odpowiedzialne za przestrzeganie owych norm;
przekształcanie struktury wewnętrznej grupy - układ pozycji poszczególnych członków grup nie są jedynie wynikiem przyjęcia pewnych celów i norm, lecz od tego, czy i w jakim stopniu uczestniczy on w realizacji celów i przestrzeganiu norm ale występuje także zależność odwrotna: dzięki swej pozycji w grupie jednostka wywiera wpływ na przyjmowanie przez grupę określonych celów i norm - im wyższa pozycja, tym większy wpływ. Wychowawca więc powinien korygować jaka jednostka jest na danej pozycji oraz zabiegać o to, żeby ogół grupy miał wpływ na ustalanie i realizację zadań grupowych (demokratyczna struktura grupy). Realizacja przy pomocy: przydzielania poszczególnym członkom zadań o różnej doniosłości dla grupy, modyfikowanie kryteriów oceny postępowania członków grupy, ukazywanie zachowań (i następstw) poszczególnych członków, dokonywanie zmiany udziału członków w życiu grupy poprzez modyfikację celów, awansowanie i degradowanie członków.
3. Metody intensyfikowania i podtrzymywania wpływu grupy.
Rola grupy jako czynnika kształtującego postawy jej członków jest tym większa, im bardziej identyfikują się oni z grupą, do której należą. Identyfikacja z grupą jest bardziej prawdopodobna, im większym cieszy się ona prestiżem w danej zbiorowości. Jej prestiż wzrasta zależnie od tego, z jakim skutkiem wykonuje ona swoje zadania. Im większa aktywność grupy, tym większa identyfikacja z nią.
Podnoszenie prestiżu grupy.
wychowawca może dokonać tego np. poprzez organizowanie akcji współzawodnictwa między grupami, realizację zadań cząstkowych, która opiera się na następujących założeniach:
realizacje każdego celu zbiorowego rozłożyć na pewną sumę zadań;
zadania mogą być ustalone w taki sposób, że każde z nich jest inne;
wykonanie każdego zadania cząstkowego jest niezbędne i konieczne do realizacji celu zbiorowego.
W toku realizacji zadań cząstkowych wzmacnia się solidarność grupowa, nie powstają konflikty (nie ma współzawodnictwa). Sprzyja to kształtowaniu się norm uspołecznienia oraz rozwija poczucie odpowiedzialności każdej jednostki przed całą zbiorowością.
Podnoszenie poziomu spoistości grupy:
przydzielanie członkom grupy zadań dostosowanych do ich możliwości i zapewniających im sukces;
organizowanie reakcji grupy na pozytywne wysiłki członków starających się uzyskać aprobatę swej grupy;
przydzielanie poszczególnym członkom atrakcyjnych dla nich ról i funkcji, sprawiedliwe przydzielanie funkcji nieatrakcyjnych;
wpływanie na wzajemne stosunki międzyosobnicze w zespołach wchodzących w skład grupy, łagodzenie konfliktów, ochronę słabszych i młodszych przed przemocą;
wprowadzanie do grupy zajęć atrakcyjnych pod względem formy i treści;
włączenie poszczególnych jednostek do udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących grupy, zwłaszcza w ustalaniu jej celów;
rozszerzanie celów i rodzaju zajęć uprawianych w grupie, aby każda jednostka mogła ujawnić w nich swoje najlepsze możliwości i aby czuła się potrzebna w grupie.
Dobra jest tutaj tzw. metoda harcerska, gdzie występuje dzielenie grupy na mniejsze zespoły, wprowadzanie zajęć rekreacyjnych - turystycznych i sportowych, pomoc najsłabszym… . Chodzi o rozwój aktywności regulowanej normami prawa harcerskiego. Stosowanie tej metody jest praktyczne w działalności resocjalizującej o czym świadczą wyniki tworzenia tzw. Drużyn Nieprzetartego Szlaku.
Integrowanie grupy.
Należy dbać o to, aby dzięki odpowiedniej aktywności grup zakładowych i poszczególnych wychowawców wzrastał prestiż zakładu i jego rola w uspołecznianiu wychowanków, a co za tym idzie integracja grup.
Psychotechnika
1. Zależność ze względu na osobę jako czynnik wychowania resocjalizującego.
Zwraca się na te cechy wychowawcy, które określają pozycję wychowanka wobec niego, decydując o uczącym charakterze interakcji między nimi.
rodzaje zależności:
intencjonalna;
strukturalno - funkcjonalna;
obie zależności są zależnościami sytuacyjnymi, zewnętrznymi, obok nich istnieje także zależność wewnętrzna (heteroteliczna lub autoteliczna)
2. Metody ukierunkowujące aktywność wychowanka.
Metody wykorzystania powyższych zależności stosuje się w celu ukierunkowania czynności - aktywności wychowanka oraz w celu podtrzymania i intensyfikowania tego ukierunkowywania, tak aby dzięki temu stawało się ono trwałą cechą motywacji wychowanka, określając równocześnie jego postawy i wpływające na strukturę jego osobowości.
Dwa zbiory metod:
metody ukierunkowujące aktywność wychowanka - eksponujące informacje, czyli met. rozmawiania, dyskusji;
metody pobudzające - podtrzymujące, intensyfikujące i utrwalające aktywność, a więc met. eksponujące transformowanie energii, czyli met. nagradzania poszczególnych wychowanków, podnoszenia prestiżu grupy.
Przekazywanie decyzji (dot. 1 zbioru metod).
ukierunkowywanie informacji oparte na zależności zewnętrznej to tzw. przekazywanie decyzji - wydawanie określonej osobie zleceń zadaniowych. Zlecenie to może być przekazywaniem decyzji co do celów, jak i co do środków działania. Mogą mieć różny stopień szczegółowości i dotyczyć jednej bądź obu tych zależności. Przekazywanie decyzji nie powinno ograniczać się tylko do określenia tylko środków działania. Potrzebne jest także przekazywanie bardziej ogólnych reguł i wiadomości oraz określenie celów końcowych, w innym wypadku zwiększa się ryzyko niepowodzenia, a równocześnie pozbawia to osoby wychowywane możliwości interpretacji zgodnej z zamierzeniami kierownika oraz zwiększającej stopień ich samodzielności wykonawczej. Przekazywane decyzje powinny być dostosowane do kompetencji wychowanka. Pozostawienie pewnej swobody wychowankowi wpływa zdecydowanie pozytywnie na wydajność jego działalności.
Odmiany zlecenia zadaniowego:
rozkaz - zobowiązuje do wykonania danej decyzji pod rygorem zastosowania określonych kar;
nakaz - forma rozkazu wskazująca na to, jak ma się zachować zleceniobiorca;
zakaz - informuje o tym, jak zleceniobiorca nie powinien się zachować;
zalecenie - jego odrzucenie nie powinno powodować żadnej kary oprócz tej, którą może być ewentualne niepowodzenie doznane przez zleceniobiorcę.
Doradzanie wychowawcze.
Polega na ukazywaniu wychowankowi niedostrzegalnych przez niego aspektów sytuacji. Wychowawca zwraca jego uwagę na następstwa niepożądanych zachowań, wyjaśnia, na czym polega niewłaściwe zachowanie i informuje, w jaki sposób wychowanek powinien się zachowywać, dostarczając mu odpowiednich wzorów. Doradzanie to jest skutecznie jedynie wtedy, gdy wychowanek znajduje się w sytuacji, która sprzyja wyzwalaniu postulowanych czynności, chociaż z drugiej strony, nie potrafi on jeszcze przygotować się do tej sytuacji. Człowiek skłonny jest do przyjmowania i respektowania odpowiednich wskazówek modyfikujących jego zachowanie tylko wtedy, gdy dotychczasowe sposoby zachowania się nie zapewniły uzyskania powodzenia w danej sytuacji. Konsekwentne przestrzeganie wskazówek nie następuje od razu, dlatego wychowawca powinien podtrzymywać wysiłki wychowanka uzupełniając informacje, wskazówki. Oprócz instruowania ważna jest także krytyka.
Krytyka łatwo podważa dobre samopoczucie człowieka, często jest traktowana przezeń jako obniżenie jego własnej wartości - często odpowiedzią więc na krytykę jest reakcja obronna. Zadaniem krytyki ma być uświadomienie wychowankowi niedociągnięć w jego zachowaniu, a ponadto wzmożenie jego dążenia do ich usunięcia. Wychowawca chcąc skutecznie krytykować powinien poddać wnikliwej analizie i oceniać swoje dotychczasowe postępowanie z wychowankiem. W toku analizy i oceny może dojść do wniosku, że np. powinien więcej niż dotychczas nagradzać i chwalić wychowanka za istotne osiągnięcia.
Ważne jest także precyzowanie wymagań im kryteriów ocen, aby wychowanek mógł lepiej oceniać i korygować własną działalność, zanim spotka się z krytyką.
Należy krytykować postępowanie, błędy wychowanka a nie jego samego (czyli właściwa treść krytyki). Wychowawca powinien pozwolić podopiecznemu na tłumaczenie się (inaczej wytworzy się w nim poczucie beznadziejności, dezorientacji). Krytykując należy wskazać środki zaradcze oraz podtrzymywać wiarę we własne siły.
Wychowawca powinien obok ocen ujemnych przekazywać oceny dodatnie, stanowią one pozytywną nagrodę, wzmacniają wiarę wychowanka we własne siły, pomagają mu.
Przekonywanie.
Jest formą informacji, która wiąże się z kształtowaniem postaw. Należy uwzględnić, że:
przedmiotem tego rodzaju oddziaływań jest wychowanek, który przyswoił sobie szereg przekonań przeciwstawnych przekonaniom lansowanym przez wychowawcę;
sfera przekonań wychowanka jest często bardzo uboga i nie obejmuje szerszych, doniosłych światopoglądowo uogólnień.
Wychowawca powinien umieć nie tylko wpajać nowe przekonania, ale także eliminować już istniejące, i to nawet wtedy, gdy są one ubogie, a wychowanek wykazuje niski stopień aktywizacji intelektualnej. Stosując przekonywanie indywidualne bądź zbiorowe powinno się przestrzegać kilku zasad:
nie można skutecznie przekonywać bez nawiązywania do istotnych zainteresowań i potrzeb osoby przekonywanej, do rzeczywiście absorbujących ją problemów, i bez wskazywania na sposoby ich rozwiązywania;
wymaga wywoływania i ujawniania dysonansu poznawczego i stworzenia takich nacisków, dzięki którym wychowanek stanie się skłonny do rozwiązywania tego dysonansu zgodnie z zamierzeniami wychowawcy.
Skuteczność przekonywania zależy od:
kontroli osoby przekonywanej przez przekonującą. Człowiek deklaruje się jako zwolennik określonych poglądów, chcąc uniknąć określonych przykrości (lub na odwrót); następnie chcąc uniknąć poczucia przymusu zewnętrznego i przeświadczenia o własnej słabości, zaczyna wmawiać sobie, że narzucone mu poglądy zawierają pewną dozę prawdziwości i słuszności, a wreszcie uznaje te poglądy za własne przekonania. Przekonanie odwołuje się do zależności zewnętrznej;
atrakcyjności osoby przekonywującej. Człowiek przejmuje pewne poglądy, gdyż chce się upodobnić lub zjednoczyć, utożsamić z osobą lub grupą, a warunkiem tego jest przejęcie atrakcyjnych poglądów osoby lub grupy. Przekonanie odwołuje się do zależności wewnętrznej;
wiarygodności osoby przekonywującej. Człowiek zaczyna traktować pewne twierdzenia danej osoby jako swoje przekonania dlatego, że poglądy tej osoby odpowiadają przyjętemu uprzednio kryterium słuszności bądź prawdziwości (bądź obu). Przekonanie odwołuje się do zależności od rzeczywistości (samodzielność os. przekonywanej);
sytuacja, w jakiej stosuje się przekonywanie.
Rodzaje przekonywania:
przez przymuszenie (zapowiedź ewentualnej kary lub nagrody);
przekonywanie wykazujące prawdziwość sądu zawierającego opis,
przekonywanie wykazujące słuszność sądu zawierającego ocenę i związane
z określonymi normami i dyrektywami.
przez perswadowanie (twierdzenie ukazane jako doniosłe i cenne dla osoby przekonującej);
przez uzasadnienie (odwołanie się do pewnego systemu wyjaśniania lub wartościowania rzeczywistości).
Osoby stosujące przekonywanie stosują argumenty rzeczowe, które odwołują się do związku logicznego z tezą, uzasadniają ją wymową poprawnego myślenia i wymową faktów, oraz argumenty nierzeczowe odwołujące się do autorytetów, stwarzają okoliczności, które wywołują przychylne emocjonalnie ustosunkowanie się do tez traktowanych jako prawdziwe, a także wywołują mniej lub bardziej intensywne stany niechęci i lęku, odstraszając w ten sposób od zajęcia innego stanowiska.
3. Metody podtrzymujące i intensyfikujące aktywność wychowanka.
Organizowanie doświadczeń.
Metoda ta polega na stwarzaniu takiej sytuacji, dzięki której zachowania postulowane powodują w sposób możliwie najbardziej naturalny następstwa dodatnie (nagrody, uniknięcie kary), a zachowania niepożądane powodują następstwa ujemnie (kary, uniknięcie nagrody). Źródłem wzmocnień jest pośrednia ingerencja wychowawcy. Skłania on wychowanka do tego, żeby znalazł się w sytuacjach, które staną się źródłem odpowiednich procesów uczenia się. Organizowanie nowych doświadczeń może polegać na zleceniu wychowankowi wykonania odpowiednich zadań. Zadania te wymagają zachowań odpowiednio kształcących oraz mogą być przez określonego wychowanka rozwiązane, stając się dla niego źródłem odpowiednich nagradzających następstw.
Wykonywanie zadań zbyt trudnych zniechęca i paraliżuje tendencje do pozytywnych reakcji na określone społeczne oczekiwania, przyczynia się do rozwoju lub utrwalania się negatywnych postaw. Wykonywanie zadań zbyt łatwych często prowadzi do przekonania, że pełnienie określonej roli społecznej jest zbyt łatwe i nie warto w pełni respektować związanych z tą rola obowiązków.
Najbardziej korzystny jest wariant, w którym wychowawca przydziela zadania według górnych możliwości podwładnego, przy czym należy pamiętać, że im częściej i skuteczniej wykonywane są zadania odpowiadające górnej granicy możliwości, tym bardziej granica ta przesuwa się ku górze.
Oddziaływanie dyscyplinarne.
Wychowawca jako osoba znacząca będzie tym bardziej czynnikiem uczenia się przez wychowanka postulowanych zachowań, im bardziej właściwie będzie stosował tzw. kary i nagrody wychowawcze czyli oddziaływania dyscyplinujące. Jest to bezpośrednie działanie, poprzez które wychowawca może wzmacniać pozytywnie oceniane zachowanie osoby wychowywanej lub osłabiać i eliminować zachowanie oceniane ujemnie. Karząc i nagradzając wychowawca powinien uważać, czy nie prowadzi on do tego, że wychowanek dąży do osiągnięcia celu za wszelką cenę.
Metody dyscyplinowania:
odwołujące się do uczucia wzajemnej życzliwości - nagradzanie serdecznością, aprobatą, uznaniem lub karanie poprzez pozbawienie dowodów tego ustosunkowania;
opierające się na życzliwym stosunku do innych;
nie odwołujące się do życzliwości - nagrody materialne.
Metody uczenia postaw odwołujące się do uczucia wzajemnej życzliwości są bardziej skuteczne jako metody rozwijania kontroli wewnętrznej opartej na sumieniu i poczuciu odpowiedzialności.
O skuteczności kar i nagród decyduje odwoływanie się do odpowiednich potrzeb i uczuć oraz ich bogaty repertuar. Nie mogą być stosowane zbyt późno (mała skuteczność), kara wywołuje odpowiedni efekt wychowawczy, kiedy następuje bezpośrednio po przewinieniu. Pierwsza kara nie powinna być zbyt surowa, mogą takie być dopiero, gdy przewinienia są częstsze i jeżeli powtarzają się przez dłuższy czas. Odwrotnie jest w przypadku nagród, pierwsza powinna być większa, kolejne mniejsze. Wychowawca powinien być konsekwentny w swoim działaniu. Nie powinien zbyt często i ostro karać - może to prowadzić do utrwalenia niewłaściwych zachowań.
Warunki (nie)powodzenia metody:
stawiane przed wychowankiem zadania są dla niego zbyt trudne - wychowawca karze go. Wychowanek stan ten może tłumaczyć sobie: zadania te są głupie, niepotrzebne i w ten sposób uniknie wyrzutów sumienia. Stosowanie zbyt trudnych zadań powoduje, że metoda karania i nagradzania przestaje być skuteczna.
podobnie jest w przypadku stawiania zbyt prostych zadań - nagroda przestaje być atrakcyjna.
Zasady przyznawania kar i nagród także powinny być czytelne dla wychowanka (nie wie za co może być ukarany, a za co nagrodzony). Rezultatem jest utrwalenie niewłaściwego zachowania. Następuje stan fiksacji.
Metoda wpływu osobistego.
To metoda pobudzająca, wymagająca takiego zachowania się wychowawcy, które inspiruje wychowanka do wykonania odpowiednich reakcji naśladowczych.
Im wychowanek silniej reaguje na zachowanie wychowawcy, tym większa szansa, że wytworzy się miedzy nimi więź wewnętrznej zależności (pierwsza faza kształtowania się zależności autotelicznej). Następnie wychowanek powinien zaakceptować te walory wychowawcy, których na razie sam nie potrafi osiągnąć, ale sądzi, że może je osiągnąć w przyszłości. Im osoba naśladowana jest atrakcyjniejsza dla wychowanka, tym chętniej i częściej ją naśladuje, zwiększa się szansa identyfikacji. Wpływ reakcji naśladowczych na sferę motywacji jest tym większy, im bardziej wychowanek zdaje sobie sprawę ze związku między naśladowaniem swojego wychowawcy a uzyskaniem pożądanych stanów rzeczy.
Aspekty metody:
wychowawca ukazuje te walory, których oczekuje od wychowanków, demonstruje te walory, które są od niego oczekiwane. Wychowawca powinien być w pełni sobą.
wysuwanie sugestii. Wychowawca daje przykład jak należy się zachować w danej sytuacji, jak rozwiązać wspólny problem, wywiera swój wpływ osobisty za pomocą odpowiednich wypowiedzi słownych, wyrażających jego zdanie w danej sprawie. Przestrzega też, jakie w danej sytuacji zachowanie jest pożądane.
Warunkiem pomyślnego przebiegu identyfikowania się z osobą, od której inny człowiek jest zależny w sensie zewnętrznym, jest istnienie silnej więzi emocjonalnej między tymi osobami, opartej na wzajemnej aprobacie - wyrazach wzajemnej troski, zainteresowania.
Utrzymanie tej więzi wymaga starań wychowawcy o dobro wychowanka, odpowiednie, dyskretne manifestowanie rzeczywistej aprobaty.
Kulturotechnika
1. Typologia oddziaływań kulturotechnicznych.
W tym ujęciu kulturotechnika wychowawcza oznacza operowanie kulturą dla osiągnięcia celów wychowawczych. Jako kryterium wyróżniania odmian kulturotechniki przyjmuje się rodzaj czynności, do której odnoszą się wzory i wytwory kultury oraz rodzaj zbiorowości, związanych z nimi systemów społecznych i instytucji, do których odnoszą się określone rodzaje, a także układy wzorów i wytworów kulturowych.
Uwzględnienie podstawowych odmian aktywności ludzkiej, pozwala mówić o kulturze:
uczenia się (przysposobienie do ról społecznych);
pracy;
rekreacji, w tym także zabawy.
Uwzględnienie zbiorowości i instytucji mających wpływ na młodzież resocjalizowaną, pozwala mówić o kulturze:
szkoły;
zakładu pracy;
instytucjonalnej rekreacji.
Uwzględniając łącznie oba kryteria wyróżnia się kulturotechnikę:
nauki szkolnej;
pracy zawodowej;
zorganizowanej rekreacji.
Kulturotechnikę można charakteryzować i wyodrębniać jej odmiany nie tylko ze względu na środowisko kulturowe, którym się posługujemy w celach wychowawczych, ale także ze względu na wykorzystywane w procesie wychowania wytwory kultury, np. kulturotechnikę przemysłu, nauki, sztuki. Można więc opisywać daną kulturotechnikę jako technikę wytworów kultury, czyli wytworów zachowań się przebiegających zgodnie z określonymi wzorami kulturowymi.
Dwa rodzaje uczestnictwa w kulturze:
konsumpcja dóbr, może być ujmowana w dwóch aspektach: jako przyswajanie i jako transformowanie treści kulturowych;
wytwarzanie dóbr, może być ujmowane w dwóch aspektach: jako naśladowanie poprzednio powstałych dzieł i jako tworzenie nowych, oryginalnych dzieł.
Wprowadzenie różnych wytworów kultury do kulturowego środowiska wychowanka i wykorzystywanie ich za pomocą różnych technik wychowawczych zakłada realizację dwóch typów zadań, których urzeczywistnianie stanowi niejako preparacyjny aspekt techniki środowiska kulturowego. Chodzi o: przysposobienie do reaktywnego kontaktu z dobrami kultury oraz o przysposobienie do aktywnego kontaktu z dobrami kultury.
Przysposobienie do uczestnictwa w kulturze polega na:
przyswojeniu pewnego systemu znaczeń, pozwalającego na poznanie dzieł objętych określonym systemem wartości społecznych i w związku z tym uznanych za dobra kultury;
przyswojenie tego rodzaju systemu wartości
Można więc powiedzieć, że kultura osobista pozwala na percypowanie określonych obiektów i zdarzeń jako dobór kultury oraz na wyrażanie i współdziałanie warunkujące uczestnictwo w kulturze. Kultura osobista polega zatem na przyswojeniu określonego systemu opisywania, wartościowania i stwarzania rzeczywistości. Chodzi tu o rozwój zdolności i skłonności do operowania pewnym systemem znaczeń, wartości i wskazówek.
Różnice między kulturami polegają między innymi na różnicach w zakresie percepcji, oceniania, wyrażania i komunikowania decydujących o podstawowych odmiennościach w klasyfikacji ludzi, zwierząt, itp., o odmienności w zakresie hierarchii wartości.
Można wyróżnić różne typy kultury osobistej, czyli systemu wzorów kulturowych nie tylko ze względu na przyswojony i dominujący typ systemu podstawowych znaczeń i wartości. W obrębie tej samej kultury istnieje szereg podkultur. Ludzi, którzy należą do odmiennych systemów społecznych, funkcjonujących w obrębie tego samego kręgu kulturowego, a więc tej samej kultury, cechują zatem odmienne typy kultury osobistej.
Stosowanie kulturotechniki wychowawczej wymaga przyjęcia pewnych modeli środowiska kulturowego i doboru wytworów kultury osobistej, do której wychowawca pragnie się odwołać. Poczynania te są wysoko ze sobą sprzężone. Środowisko kulturowe człowieka jest funkcją jego kultury osobistej oraz wytworów kultury wchodzących w skład jego otoczenia. Kulturotechnikę wychowawczą należy więc opisywać jako technikę środowiska kulturowego i jako technikę wytworów kultury, a zarazem jako technikę wzorów kulturowych.
Technika wzorów kulturowych polega na wykorzystaniu dóbr kultury, dzięki czemu przedmiot(!) oddziaływań przyswaja sobie pewien system znaczeń, wartości, norm, a więc wzory zachowania się w określonych sytuacjach. Skróty te same są wytworem kultury, a ich przyjęcie, czyli kultura osobista, wyznacza określony kulturowo styl życia.
2. Resocjalizacja jako funkcja szkoły.
Nauka szkolna w tym ujęciu to układ tzw. czynności zwrotnych skierowanych na sam ich podmiot. Czynności określa się jako zwrotne, gdy zmierzają do wywołania mniej lub bardziej trwałych skutków w samym podmiocie wykonującym czynności. Nauka szkolna to obok uczenia się, jest pewną rolą społeczna, uczestnictwo w systemach społecznych, których funkcje zewnętrzno - celowe polegają na przysposabianiu do pełnienia innych ról społecznych. Chodzi tu zwłaszcza o role społeczne warunkujące wytwarzanie dóbr kultury niezbędnych do istnienia i rozwoju określonych zbiorowości społecznych.
Rodzaje nauczania resocjalizującego.
ZK w coraz większej mierze uwzględniają nauczanie jako czynnik resocjalizacji. Przy organizacji nauczania młodzieży skupionej w ZK bierze się pod uwagę reguły nauczanie ogólnokształcące, zawodowe, czy specjalne kursy. Bardzo często stosuje się naukę z pracą zawodową, pozwala to na wypełnienie czasu wychowanków odpowiednimi zajęciami, na wyzyskanie wychowawczych walorów pracy i skuteczniejsze kształtowanie odpowiedniej postawy wobec pracy. Walory nauki szkolnej jako czynnika resocjalizującego są tym większe, im większą mają swobodę wychowankowie w wyborze kierunku dalszej nauki po ukończeniu szkoły podstawowej, i im bardziej uwzględniają przy dokonywaniu takiego wyboru swoje zainteresowania oraz uzdolnienia.
Etapy nauczania resocjalizującego.
Resocjalizująca funkcja nauki szkolnej zależy także od dostosowania systemu wychowawczego szkoły do swoistego stanu postaw i osobowości cechującego młodzież mniej lub bardziej wykolejoną społecznie (która ma za sobą szereg niepowodzeń szkolnych).
Różnice w kształceniu (ZK a „normalna” szkołą):
nacisk powinien być położony na aktywizowanie zainteresowań uczniów, a nie na przyswojenie im w określonym czasie możliwie dużej porcji wiedzy;
zajęcia te muszą przypominać zajęcia rekreacyjne, sprzyjające wytworzeniu aktywnego stosunku do dóbr kultury;
odpowiednie dozowanie zadań szkolnych oraz właściwego nagradzania za każde, bardziej długofalowe osiągnięcie;
odmienne, przynajmniej początkowo, traktowania oceny ucznia, chodzi o ocenę stanowiącą bodziec do dalszego wysiłku;
nauczyciel nie sprawdza zadań domowych, nie egzekwuje, nie „odpytuje” - jego rola jest odmienna od nauczyciela szkolnego. Inspiruje aktywność intelektualną uczniów, a następnie stwarza warunki do jej zamanifestowania i uzyskania odpowiedniej gratyfikacji;
Dwa etapy procesu resocjalizującego przez nauczanie:
rozbudzanie zainteresowań i wstępnej adaptacji szkolnej;
podtrzymywanie zainteresowań, aktywizowanie uczniów i wyrabianie dyscypliny szkolnej.
Nauczanie problemowe, technika zespołów uczniowskich i indywidualizowanie w nauczaniu.
W ZK bardzo ważne jest, aby poziom zajęć dydaktycznych był wysoki. Nauczanie takie kształtuje osobowość ucznia w sposób zgodny z postulowanym tu ideałem wychowawczym oraz jest ono bardziej interesujące i bardziej sprzyja resocjalizacji niż apodyktyczny sposób przekazywania wiedzy, który szczególnie łatwo prowokuje młodzież niedostosowaną społecznie do różnorakich reakcji negatywnych. Chcąc wzbudzić zainteresowania oraz samodzielność młodzieży resocjalizującej należy zmierzać do tego, żeby proces nauczania upodobnić do procesu badawczego. Należy wdrażać uczniów do formułowania problemów, skłaniać do ich rozwiązywania i sprawdzania uzyskanych wyników. Należy odwoływać się do techniki wytworów kulturowych, która polega na wykorzystaniu dorobku kultury w zakresie metodologii nauki. Należy akcentować wyżej wymieniona technikę i wykorzystywać ten rodzaj socjotechniki związanej z nauczaniem, który bywa określany jako nauczanie zespołowe. Stosowanie tej metody wymaga szczególnie starannych zabiegów preparacyjnych. Nauczyciel musi być odpowiednio przegotowany do:
kształtowania stosunków zespołowych w grupie;
kierowania zespołem;
organizowania dyskusji klasowych;
prowadzenia równocześnie kilku zespołów;
umiejętnego stosowanie doradzania indywidualnego i zespołowego;
dokonywania odpowiednich rozpoznań diagnostycznych, nawiązując m.in. do metod socjometrycznych.
oraz dysponować niezbędnymi pomocami naukowymi, gdyż tego rodzaju nauczanie ma sens tylko wtedy, gdy uczniowi zapewni się możliwość samodzielnego zdobywania informacji i posłużenia się pomocami dydaktycznymi.
Dodatkowym plusem tego nauczania jest to, że „nie lubiany” przez dzieci wykolejone schodzi na dalszy plan (nie jest wyeksponowany jak w tradycyjnym nauczaniu), dąży bowiem do wyzwalania inicjatyw uczniów. Tworząc zespoły uwzględnia się dotychczasowe umiejętności wychowanków.
Eksponowanie w nauczaniu resocjalizującym nauczania zespołowego i problemowego wynika z konieczności odpowiedniego zainspirowania i podtrzymywania rozwoju postulowanej tu kontroli wewnętrznej. Młodzież resocjalizowana lepiej przestrzega obowiązującej ją dyscypliny wtedy, gdy jest ona ustanowiona przez zadania szkolne albo narzucona przez grupę rówieśniczą, niż wtedy, gdy jest ustanowiona przez nauczyciela i oparta na zależności intencjonalnej.
W nauczaniu tym niezwykle ważne jest indywidualizowanie, trzeba dobrze znać jego zainteresowania, aby je wzbogacać i rozwijać, trzeba wiedzieć jakie ma zdolności, żeby do nich nawiązywać w pierwszym etapie nauczania resocjalizującego. Dobrze jest też znać jego potencjalne możliwości, żeby umiejętnie stopniować wymagania i od zadań łatwych przechodzić do trudnych. Indywidualizowanie pozwala na zwiększenie u młodzieży wiary w możność osiągnięcia sukcesów szkolnych, zachęcać do samowychowania, wzmacniać jej gotowość do współdziałania z nauczycielem.
3. Rola pracy w resocjalizacji.
Praca zawodowa.
Aktywność związana z zawodową rolą społeczną, z uczestnictwem w określonym systemie społecznym. Największe walory dla resocjalizacji ma praca w fabryce (technologia, organizacja fabryki, kształci i stwarza okazje do innowacji).
Czapów pisze o formach pracy, o różnych zakładach pracy….. (ble, ble, ble)
(nie chce mi się przepisywać socjalistycznej papki o pracy…. pierdoły o tym co się rozumie przez pracę, że to czynność „społecznie użyteczna, mogąca sprawiać przyjemność” itp., itd., słowem komuna, eeeee….. te 4 strony to prawdziwa pochwała pracy (socjalizm), na prawdę, nie chce mi się tego pisać…)
Praca społecznie użyteczna i porządkowo - gospodarcza.
Dwa rodzaje pracy społecznie użytecznej:
polegająca na wykonaniu czegoś, co jest potrzebne samym wychowankom;
polegająca na wykonaniu czegoś, co jest potrzebne osobom spoza grupy skupiającej wychowanków;
Prace te sprzyjają wzrostowi spoistości grupy, do identyfikacji jej poszczególnych członków z grupą i całą zbiorowością zakładową, a tym samym wpływa na wzrost uspołecznienia. Lepiej unikać przymusu. Ograniczanie pracy do porządkowo - gospodarczej jest nieuzasadnione i prowadzi do ogromnego zubożenia oddziaływań resocjalizujących, ale może być pomocna w pracy resocjalizującej (integracja, rozwój samorządu grupy), gdy występuje obok innych form pracy.
4. Rekreacja w wychowaniu resocjalizującym.
Zabawa, podobnie jak nauka szkolna, obejmuje czynności zwrotne, z tym, że podmiot wykonujący czynność pragnie doznać określonych, przejściowych stanów uczuciowych. Zabawa jest formą rekreacji, a do niej zalicza się czynności podporządkowane aktualnie odczuwanym potrzebom. W przypadku zabawy na pierwszy plan wysuwa się dążenie do wypoczynku, rozrywki, także do działalności poznawczej, twórczej. Nas najbardziej interesuje udział w systemach społecznych, umożliwiających rekreacyjne wykorzystanie dóbr kultury. Rodzaje rekreacji:
psycho - motoryczna (sport, turystyka, zabawy ruchowe, bierny odpoczynek);
orientacyjno - intelektualna (korzystanie ze środków masowego komunikowania, amatorska twórczość).
Organizowanie środowiska kulturowego związanego z rekreacją wymaga stworzenia warunków dla:
aktywności sportowej i turystycznej;
aktywności wypoczynkowo - rozrywkowej;
korzystania ze środków masowego komunikowania;
organizowania np. kół zainteresowań.
Różnorodność, formy społeczne i dynamika rekreacji jako warunek jej walorów wychowawczych.
Kulturotechnika jest istotnym czynnikiem resocjalizacji, gdyż nawiązując do cechującej młodzież potrzeby zabawy i doświadczeń, równocześnie kształtuje głębszy i rozwijający stosunek do dóbr kultury i za ich pośrednictwem wpaja konstruktywne wzory postępowania. Kulturotechnika jest czynnikiem wyrabiającym samodzielność, wyraża troskę o wzbogacenie kulturalnego środowiska młodzieży i uwzględnia indywidualne preferencje każdego wychowanka. Ważne jest, aby było jak najwięcej różnorodnych kół zainteresowań, wielość dziedzin aktywności. Stały rozwój i związana z tym zmienność instytucji rekreacyjnych, nowe pomysły na spędzanie czasu wolnego, zapobiega stabilizacji będącej źródłem nudy, która skłania do szukania rozrywki poza konstruktywnymi społecznie, instytucjonalnymi formami rekreacji.
Sport, turystyka i rekreacja wypoczynkowo - turystyczna.
Sport jest ważną częścią życia młodzieży wykolejonej, dlatego ważne jest, aby uwzględnić go w nurt konstruktywnego życia społecznego. Udział w zabawach sportowych kształtuje takie postawy jak: kultura obcowania z przeciwnikiem, poszanowanie zasad gry, wytrwałość. Rekreacja poprzez sport może być punktem wyjścia procesu resocjalizacji, zajęcia sportowe nawiązują do już istniejących zainteresowań, dając szereg satysfakcji oraz wciągając ją do konstruktywnych zespołów, przyczyniają się do usuwania osobowościowych przyczyn wykolejenia.
Zajęcia te:
mają charakter terapeutyczny, rozładowują napięcie charakterystyczne dla stanów neurotycznych, redukują lęk w sposób społecznie konstruktywny;
wzmacniają mechanizmy kontroli wewnętrznej, przyczyniając się do rozwoju zdolności antycypacji konsekwencji własnych czynów;
sukcesy indywidualne, stając się sukcesami zespołu, przyczyniają się do wzrostu poziomu uspołecznienia.
Istotne zajęcia sportowe, przy zaistnieniu odpowiednich warunków, przyczyniają się do integrowania resocjalizowanej młodzieży z całą zbiorowością zakładową.
Odpowiednio ukształtowana działalność turystyczna może nadać ucieczkom konstruktywny charakter, ułatwić zintegrowanie grupy, zbliżyć wychowanków do wychowawcy.
Zajęcia kulturalno - oświatowe.
Aktywność tego rodzaju obejmuje czytelnictwo, korzystanie z mass - mediów, aktywny udział w kołach zainteresowań, itp., itd.
Do tej aktywności trzeba młodzież przygotować, rozbudzać jej zainteresowania i przełamać uprzedzenia (kojarzy się z negatywnie ocenianym stylem życia). Ta kulturotechnika musi uwzględniać poczynania preparacyjne - pobudzanie zainteresowań, czasem jednak wychowankowie mają już jakieś zainteresowania i uzdolnienia, np. plastyczne - wtedy poszerzanie ich. Sprawą decydująca jest zmiana opinii o tych zajęciach. Wychowawcy mogą to osiągnąć przez włączenie wychowanka w działalność k-o (atrakcyjność).
Technika środków masowego przekazu (czyli mass-media)
Technikę tę stosuje się po rozbudzeniu zainteresowania danymi mediami (np. TV - bo Internetu jeszcze nie znali) oraz skoncentrowaniu uwagi wychowanka na pożądanym wychowawczo programie. Włączenie mediów do środowiska kulturalnego i nauka operowania nimi. Jest techniką kształtowania przekonań. Mass-media ułatwiają raczej krystalizację i umacnianie już istniejących przekonań niż ich zmianę, mogą wzmocnić oddziaływanie oparte na bezpośrednich interakcjach społecznych, mogą wywrzeć wpływa na utrwalenie przyswojonych przekonań oraz zwiększyć lub zmniejszyć wrażliwość na różne bodźce wychowawcze.
Mass-media mogą działać niekorzystnie na młodzież wykolejoną (chodzi o nieodpowiednie programy, książki…).
Dwa zadania techniki środków masowego przekazu:
wyeliminowanie mechanizmu niewłaściwej selekcji treści przekazywanej przez mass-media i zastąpienie go percepcją zapewniająca konstruktywny wpływ tych środków i uodparniającą na wpływy destruktywne;
musi dbać o wzbogacenie konsumpcji kulturowej w zakresie mass-mediów.
Realizacja pierwszego zadania wiąże się ze zmianą środowiska społecznego wychowanka (wpływ antagonistyczno - destruktywnego środowiska). Stosowanie socjo-, psycho- i kulturotechniki pozwalające wychowankowi na zmianę jego przynależności społecznej. Realizacja drugiego wymaga odpowiedniego wprowadzania treści środków masowego komunikowania odmiennej od tej, która dotychczas wypełniała kulturowe środowisko wychowawcze.
Ważne jest nawiązywanie do wcześniejszych upodobań wychowanka oraz wchodzenie na coraz wyższe poziomy, umożliwiające odpowiednią refleksję moralną.
Resocjalizacja poprzez twórczość w zakresie sztuki.
Dzieła wychowanków manifestują ich osobowość, oddziałują na nich (efekt rozładowania napięcia, forma nagrody).
Wychowawca aby mógł prezentować odpowiednio wychowawczo wzory kulturowe musi za pomocą techniki grup konkurencyjnych i innych wyłączyć go z destruktywnego kręgu. Ekspresyjna wypowiedź tym większe ma znaczenie, im większe wzbudzi uznanie w grupie, im bardziej staje się potrzebne innym. Działa wówczas wzmocnienie pozytywne (aktywizacja potrzeb twórczości, uznanie i sens życia). Chcąc przekształcić ujemnie oceniane stany psychiczne należy podsuwać wzory kulturowe tej samej kategorii, co stosowane uprzednio, są one równocześnie odmienne - ze względu na funkcję jaką pełnią: pozwalają wyrazić stany bardziej konstruktywne. Wychowawca może frustrować poprzednie formy ekspresji i gratyfikować sposób wyrażania się poprzez podsunięte mu wzory, gratyfikacje te powinny nawiązywać do potrzeby uznania i sensu życia. Zalecenia te są konsekwencją zasady inspirowania i intensyfikowania procesów wygaszania poprzesz hamowanie, frustrowanie, zmianę sytuacji bodźcowej i konstytuowanie się reakcji interferujących.
Wychowawca powinien wykryć u wychowanka i zaktywizować te zainteresowania sztuką, które odpowiadają jego zdolnościom - skierowanie go do środowisk rówieśniczych, w których mógłby wyzwalać swą twórczość. Już sama aprobata wychowawcy zachęca wychowanka do twórczości (twórczość jako azyl, samotnia, odstresowanie, wyrażenie się).
Procedura kompletnej gry i psychodrama.
Procedura kompletnej gry polega na inspirowaniu i organizowaniu, przy współudziale członków grupy jako przyszłych aktorów, odpowiednich spektakli teatralnych. Wychowankowie zapoznają się z treścią sztuki, dyskutują nad jej walorami artystycznymi i społecznymi, ustalają koncepcję reżyserską, scenografię. Teksty mogą być stworzone przez wychowanków. Istotą jest wywołanie odpowiednich dyskusji, rozmów i polemik, mają one służyć ujawnieniu i sformułowaniu ważnych z punktu widzenia terapii i wychowania problemów.
Stadia kompletnej gry (Wg. Corsini):
przygotowanie gry - zorganizowanie dyskusji poświęconej wyborowi sztuki, przeprowadzenie prób, przygotowanie sceny i kostiumów. Zadania te mają na celu „zgranie” członków;
wystawienie sztuki, które powinno wywrzeć wpływ zarówno na aktorów, jak i na widzów;
reakcja widzów na oglądaną sztukę, która powinna być inspirowana i wykorzystywana do celu ujawnienia poglądów i uczuć oraz związanych z nimi zachowań ważnych z punktu widzenia postulowanej funkcji kompletnej gry.
Ważne jest tutaj aktywne i oparte na współpracy przeżywanie widowiska teatralnego, odgrywanie ról schodzi na drugie pole. Fenton przedstawia tę grę jako wpajanie określonych
wzorów osobowych (identyfikowanie się z bohaterem).
Psychodrama to gra odtwarzająca w sposób improwizowany określone sposoby reagowania, zachowania się w danej sytuacji czy też pewne, określone daną fabułą ciągi zdarzeń. To dramatyzacja ukierunkowana jedynie intencją odtwarzania pewnych faktów, brak w niej instrukcji określającej elementy i strukturę procesu gry. Moreno zalicza do psychodramy wszelkie zabiegi badawcze, terapeutyczne i pedagogiczne posługujące się spontaniczną dramatyzacją. Wyróżnia się dwie zasadnicze odmiany procedury improwizowanej dramatyzacji: psycho- i socjodramę. Psychodrama to metoda głębokiej analizy zachowania się człowieka, której celem jest wykrycie interpersonalnego podłoża osobowości. Może być stosowana w dwuosobowych interakcjach albo w grupie psychoterapeutycznej, spontaniczna dramatyzacja stanowi element psychoterapii grupowej. Grupę tworzy się w celach diagnostycznych, terapeutycznych i wychowawczych. W centrum jest jednostka i ma na celu jej wyleczenie.
Oddziaływanie socjodramatyczne odnoszą się do grypy, usuwają zaburzenia w jej organizacji i dynamice. jej celem jest eliminowanie, korygowanie i wzbogacanie różnych funkcji grupy. W centrum zainteresowania znajduje się grupa i jej działalność (łącznie z efektywnością). Skuteczność widzi się w lepszym działaniu, usprawnianiu, aktywności grupy.
Różnica między socjo- a psychodramą sprowadza się do ostatecznego celu działania. W psychodramie trwałość i istnienie grupy nie ma znaczenia, a jest to ważne w socjodramie.
Stosując psychodramę należy odwołać się do istniejących wcześniej wartości (inaczej nie odniesie sukcesu, odmienność wartości, pragnień) i do wartości bardziej atrakcyjnych niż te eliminowane. Nieraz jednak improwizowanie odmiennych wartości pozwala na ich lepsze przyswajanie.
5. Technika wzorów kulturowych.
Metoda wzorów kulturowych. Ważne jest tutaj takie prezentowanie osoby rzeczywistej bądź fikcyjnej oraz związanych z nią zdarzeń (rzeczywistych bądź fikcyjnych), aby dzięki temu stała się ona właśnie wzorem kulturowym. Opisy te i oceny egzemplifikują i w ten sposób ułatwiają wychowankom percepcję pewnego systemu norm oraz czynią te normy na tyle dla nich atrakcyjne i realne, że godzą się oni podporządkować im swoje zachowanie. Aby osiągnąć te cele należy zaprezentować wychowankom cechy i aktywności tych ludzi, których działalność wskazuje, iż wcielanie w życie danych wzorów jest możliwe i korzystne, tj. wywołuje podziw, uznanie społeczne i staje się źródłem głębokiego osobistego zadowolenia. Co więcej, zachowanie takie przyczynia się do osiągnięcia wartości respektowanych przez wychowawców. Osoba taka musi stać się dla wychowanków tzw. bohaterem uczącym (wychowawca musi tak zaprezentować osobę, aby zdobyła uznanie wychowanka). Nie można oprzeć się tylko na liście cnót osoby, należy w sposób plastyczny, poruszający przedstawić jego życie oraz akcentować to, co jest bliskie wychowankowi. Osoba staje się bohaterem uczącym gdy, posiada cechy będące wyidealizowaną formą tego, co stanowi doświadczenie wychowanka. Będzie to osoba, z którą kontakt będzie kontaktem nagradzającym. Wychowawca musi odpowiednio dobierać bohaterów uczących, musi liczyć się z zainteresowaniami wychowanków i na ich bazie inspirować ewentualną ich korektę. Wskazane jest stwarzanie warunków, w których wychowanek będzie miał realna szansę wcielenia w życie postulowanych wzorów oraz uzyskanie gratyfikacji, warunków dających osobom wychowującym szanse bezpośredniego kształtowania wzorów wyróżniających określone wartości.
W wychowaniu reformującym należy posługiwać się wzorem pozytywnym i negatywnym (chyba nie musze pisać dlaczego).
Metoda wzorów reprezentowanych przez zbiorowości społeczne. Chodzi o przedstawianie aktywności tych zbiorowości, z którymi czuje się związany wychowanek, a więc takich jak np. klasa szkolna. Należy uwypuklać te cechy zbiorowej aktywności, które warunkują określone postawy członków danej grupy. Należy korzystać tutaj z różnych form przekazu, z prelekcji (…). Ważne jest odpowiednie wyselekcjonowanie treści kultury oraz forma. (tutaj różne oddziaływania: książka, film, wycieczka….)
Metoda wprowadzania do wychowania wzorów kulturowych- metoda wzorów aktywności.
Powinna obejmować ona (w wychowaniu resocjalizującym) wszystkie podstawowe dziedziny życia, chodzi także o wprowadzanie wzorów aktywności życiowej, wyodrębnionej jako manifestowanie się swoistego i trwałego ustosunkowania się do określonych fragmentów czy aspektów rzeczywistości. To wzory życia rodzinnego, przyjaźni, miłości, itp. Wpływ tych wzorów może być duży, jeśli towarzyszą mu odpowiednie bezpośrednie interakcje społeczne.
W technice tej ważne tez są kontakty w grupie rówieśniczej czy w ogóle grupa rówieśnicza.