NIEDOKRWISTOŚĆ
Stan chorobowy, w którym stężenie hemoglobiny, liczba krwinek czerwonych oraz wartość hematokrytu znajdują się poniżej normy (Hb jest najbardziej wiarygodnym wskaźnikiem, jako substancja wiążąca tlen i dostarczająca go do tkanek)
Może być samoistną chorobą lub objawem innej choroby
W każdym przypadku obowiązuje wykonanie badań zmierzających do ustalenia charakteru niedokrwistości oraz jej przyczyny
Nie należy rozpoczynać leczenia niedokrwistości przed zakończeniem diagnostyki
Objawy wspólne dla wszystkich niedokrwistości
Ogólne:
osłabienie stopniowo postępujące
duszność
słaba tolerancja wysiłku
zwiększona podatność na infekcje
OUN:
szum w uszach
mroczki przed oczami
zawroty i bóle głowy
senność
Układ sercowo-naczyniowy:
tachykardia, kołatanie serca
bóle wieńcowe
czynnościowy szmer skurczowy nad zastawką dwudzielną
zastoinowa niewydolność krążenia
Skóra i błony śluzowe:
bladość
NIEDOKRWISTOŚCI SIDEROPENICZNE
Stan obniżenia wartości morfologicznych układu czerwonokrwinkowego spowodowany niewystarczającą dla syntezy hemu ilością żelaza
Przyczyny niedoboru żelaza
1. Krwawienie = zwiększona utrata:
drogi rodne, układ moczowy (miesiączki, kamica, nowotwory)
przewód pokarmowy
choroba wrzodowa żołądka, dwunastnicy,
choroby zapalne jelit,
uchyłkowatość,
polipowatość,
żylaki odbytu
inne
nowotwory
zbyt częste upusty krwi
2. Zwiększone zapotrzebowanie
ciąża, laktacja,
szybki wzrost,
w czasie leczenia niedokrwistości megaloblastycznej
3. Zaburzenia wchłaniania
stany po operacjach p. pok. zmniejszające powierzchnie wchłaniania
zespół złego wchłaniania
biegunki
rozległe nacieczenie błony śluzowej przez nowotwory (np. Chłoniak)
4. Niedobór w diecie
dieta uboga w Fe, z przewagą pokarmów mlecznych
Objawy niedokrwistości z niedoboru żelaza
- objawy niedokrwistości: osłabienie, zła tolerancja wysiłku, kołatanie serca, bóle dławicowe, zawroty głowy, bladość skóry i śluzówek, tachykardia, szmer skurczowy
- objawy niedoboru żelaza: stomatitis angularis (zapalenie bł. śluzowej jamy ustnej), glossitis + oesophagitis /z. Plummer-Winsona/=atroficzne zmiany błon śluzowych języka, gardła i przełyku powodujące dysfagię - ból i uczucie pieczenia przy połykaniu zmiany troficzne paznokci, skóry, włosów (zajady, kruchość paznokci, koilonychia-zaklęśnięcie płytki paznokciowej, matowość włosów, ich rozdwajanie, wypadanie)
Wyniki badań laboratoryjnych w niedokrwistości z niedoboru żelaza (1)
1. Morfologia krwi:
- niedokrwistość
- mikrocytoza
- hipochromia
- liczba leukocytów prawidłowa
- liczba płytek krwi najczęściej prawidłowa, możliwa nadpłytkowość
2. Rozmaz krwi obwodowej: mikrocytoza, hipochromia
3. Liczba retykulocytów zwykle prawidłowa (podwyższona po krwawieniu)
4. Stężenie żelaza w surowicy obniżone
5. ZWŻS /TIBC/ zwiększona
6. Stopień wysycenia transferyny obniżony
7. Stężenie ferrytyny obniżone
8. Badanie szpiku: odczyn erytroblastyczny
9. Sideroblasty w szpiku - obniżone lub brak
Kolejność postępowania w niedokrwistości z niedoboru żelaza
1. ustalenie przyczyny i możliwe jej usunięcie
- kał na obecność krwi utajonej
- badanie p.pok., dróg moczowych, narządu rodnego,
- badania wykluczające zaburzenia wchłaniania Fe - krzywa wchłaniania Fe
2. usunięcie niedokrwistości
3. uzupełnienie zapasów
4. profilaktyka
Leczenie preparatami żelaza
1. Leczenie niedokrwistości: (150mg Fe - oczekiwany przyrost 1g/dzień)
- Hemofer 2x1draż p.o. lub
- Ascofer 3x2 draż p.o. lub
- Sorbifer Durules 2x1 draż. p.o. lub
- Tardyferon 1x1 tabl. p.o.
(oczekiwany przyrost Hb 0,25g/dzień/ po upływie 14 dni)
- Jectofer 100mg i.m., lub
- Ferrum-Lek 100mg i.m.
2. Uzupełnienie niedoboru żelaza zapasowego /6 - 12 miesięcy !/
- Hemofer 1x1draż p.o. lub
- Ascofer 3x1 draż p.o. lub
- Sorbifer Durules 1x1 draż. p.o. lub
- Tardyferon 1 x 1 tabl. p.o.
- Jectofer 100mg i.m., lub
- Ferrum-Lek 100mg i.m. (podawane rzadziej)
Uwagi praktyczne przy leczeniu doustnymi preparatami żelaza:
- odpowiednia dawka dzienna - 200 mg dziennie w okresie indukowania remisji, a następnie dawki o 50% mniejsze
- odpowiednio długi okres czasu , w zależności od stopnia niedokrwistości,
- leki winny być podawane na czczo/pokarm hamuje absorpcję żelaza w jelicie/
- 2-3krotny wzrost retykulocytów w 7-10 dniu
- wzrost Hb o 2g% po 2-3 tygodniowej terapii
Przyczyny niepowodzeń w leczeniu doustnymi preparatami żelaza:
- utrzymywanie się krwawienia
- znaczne upośledzenie wchłaniania żelaza
- nie pobieranie leku przez chorego
- nieprawidłowe rozpoznanie
Leczenie parenteralnymi preparatami żelaza:
- wskazania:
* zaburzenia wchłaniania żelaza
* konieczność szybkiego wyrównania niedokrwistości
*nietolerancja preparatów doustnych
- preparaty dożylne: Venofer, Ferrum Hausmani, Jectofer, Ferrum Lek,
- próba: 25 mg i.v. powoli, potem 100 mg
- łączna dawka Fe i.v. : 150x(stęż. Hb docelowe - stęż. Hb obecne)+500mg
Niedokrwistość w przebiegu chorób przewlekłych
DEFINICJA: Jednorodny patogenetycznie typ niedokrwistości związany z obecnością stanu zapalnego lub aktywacją komórek immunologicznie kompetentnych, prowadzących do zaburzeń wytwarzania krwinek, a niekiedy też do skrócenia czasu ich przeżycia. Najczęstszy typ niedokrwistości.
MECHANIZM: Dochodzi do zwiększonej sekrecji cytokin, które przyczyniają się do skrócenia czasu przeżycia erytrocytów, zaburzeń produkcji erytropoetyny i/lub gospodarki żelazowej ustroju i w konsekwencji produkcja erytrocytów w szpiku zostaje upośledzona.
1. Wystepowanie:
przewlekłe zakażenia i zapalenia,
zespoły reumatoidalne,
kolagenozy
nowotwory
2. Obraz kliniczny:
mierne nasilenie niedokrwistości,
objawy uzależnione od choroby podstawowej
Wyniki badań laboratoryjnych
Niedokrwistość normocytowa i normobarwliwa (część krwinek może być mikrocytowa i hipochromiczna)
Liczba retykulocytów prawidłowa
zaburzenia metabolizmu żelaza
zmniejszenie stężenia żelaza w surowicy (lub N)
zmniejszenie stężenia transferyny w surowicy (lub N)
zmniejszenie ZWŻ przez surowicę,
zwiększenie stężenia ferrytyny w surowicy (lub N)
Terapia
1. Leczenie choroby podstawowej i powikłań
2. Przetaczanie KKCZ
3. Stosowanie erytropoetyny:
korzystna w
niewydolności nerek
chorobach nowotworowych,
szpiczaku mnogim,
RZS,
niektórych zakażeniach
dawkowanie 150 j.m. / kg 3 x w tydodniu s.c. przez 2-3 miesiące
NIEDOKRWISTOŚCI MEGALOBLASTYCZNE
zaburzenia syntezy kwasów nukleinowych w komórkach
produkcja krwinek o większej objętości
w szpiku obecne megaloblasty
PRZYCZYNY
1. Niedobór witaminy B12
2. Niedobór kwasu foliowego
Przyczyny niedoboru wit. B12:
1. Zaburzenia wchłaniania:
a. niedostateczne wydzielanie czynnika wewnętrznego
niedokrwistość złośliwa (choroba Addisona-Biermera) - gł. 40-65 r.ż.; przeciwciała przeciw czynnikowi wewnętrznemu/komórkom okładzinowym żołądka
całkowita lub częściowa resekcja żołądka
b. Niedostateczne uwalnianie wit B12 z pokarmów (częściowa resekcja żołądka, zaburzenie funkcji żołądka, przewlekła niewydolność trzustki, cholestyramina)
c. choroby jelita krętego (sprue, celiakia, resekcja, choroba Crohna)
d. Zwiększone zużycie:
bakterie jelitowe: mnogie uchyłki, zwężenie jelita cienkiego, zespół ślepej pętli
bruzdogłowiec szeroki
2. Niedobory pokarmowe
wegetarianizm (niedostateczna podaż wit. B12 w diecie)
3. Niedostateczne wykorzystanie (czynniki zaburzające metabolizm, wit. B12)
leki: Neomycyna, Kolchicyna, Nadtlenek azotu.
Przyczyny niedoboru kwasu foliowego
1. Niedobory pokarmowe:
brak świeżych surowych pokarmów roślinnych, nadmierne gotowanie jarzyn
niedożywienie u osób starszych
odżywianie parenteralne
2. Zaburzenia wchłaniania i przyswajania
choroby jelita cienkiego (sprue, celiakia, resekcja)
choroba alkoholowa
3. Zwiększone zapotrzebowanie
ciąża
wcześniactwo
przewlekłe niedokrwistości hemolityczne
choroby nowotworowe
hemodializy
4. Niedostateczne wykorzystanie
Leki: metotreksat, kotrymoksazol, pochodne fenytoiny, fenobarbital, doustne środki antykoncepcyjne)
Obraz kliniczny
1. Objawy niedokrwistości
2. Objawy związane z niedoborem wit. B12 lub niedoborem kwasu foliowego:
a. zaburzenia oun (typowe dla niedoboru wit.B12) - wynikają z demielinizacji neuronów rdzenia kręgowego oraz kory mózgowej; zmiany utrzymujące się ponad 1/2 roku nie cofają się
zmiany psychiczne (spowolnienie psychiczne i apatia, trudności w przeprowadzeniu prostych rachunków arytmetycznych, zaburzenia pamięci, drażliwość, depresja, stupor, urojenia, halucynacje, paranoja, tzw. ”obłęd megaloblastyczny”)
zwyrodnienie powrózkowe rdzenia kręgowego (zaburzenia czucia głębokiego, ataksja, parestezje, uczucie drętwienia, niestabilność chodu)
b. zmiany w przewodzie pokarmowym (w obu niedoborach)
brak apetytu (osłabienie wrażeń smakowych)
cechy stanu zapalenia błony śluzowej jamy ustnej
cechy zapalenia języka
język „bawoli” - ciemnoczerwony lub blady z cechami zaniku brodawek
pieczenie, wygładzenie języka (język Huntera)
skłonność do biegunek lub zaparć
nudności
Diagnostyka
1. Morfologia krwi:
niedokrwistość makrocytowa, hiperchromiczna (spadek wartości Hb, Hct, E oraz wzrost MCV, MCH),
małopłytkowość (nie zawsze, zwykle umiarkowana)
leukopenia (nie zawsze, zwykle umiarkowana spowodowana granulocytopenią)
retykulocyty - niskie
2. Rozmaz krwi obwodowej /wyraźne zmiany morfologii krwinek/:
megaloowalocytoza i hiperchromia erytrocytów, anizocytoza i poikilocytoza,
hipersegmentacja jąder granulocytów (ponad 5% granulocytów z liczbą segmentów 5 i więcej)
obecność patologicznych płytek (megatrombocytów)
3. Mielogram:
szpik bogatokomórkowy
wzmożona odnowa w układzie czerwonokrwinkowym
megaloblastyczny tor dojrzewania erytroblastów (komórki duże, zaburzona proporcja jądra do cytoplazmy - zazwyczaj na korzyść cytoplazmy, dysproporcja między dojrzewaniem jądra i cytoplazmy, nieregularny kształt jądra, jądra płatowe, odpryski jądra),
w układzie granulocytarnym: olbrzymie metamielocyty i pałki
w układzie płytkotwórczym: wielopłatowość jąder megakariocytów; w ciężkich postaciach może być zmniejszona liczba megakariocytów.
4. Badania biochemiczne:
hiperbilirubinemia (pośrednia)- w wyniku nieznacznego stopnia hemolizy,
podwyższona aktywność LDH - w wyniku nieznacznego stopnia hemolizy,
Fe w surowicy w normie lub podwyższone
5. Badanie czynności wydzielniczej żołądka i stanu jego błony śluzowej:
gastroskopia
bad. hist.-pat. wycinka błony śluzowej
badanie obecności przeciwciał przeciw komórkom okładzinowym żołądka i czynnikowi wewnętrznemu
Zasady diagnostyki
1. Rozpoznanie niedokrwistości megaloblastycznej
2. Ustalenie rodzaju niedoboru
3. Ustalenie przyczyny niedoboru
Rozpoznanie NIEDOKRWISTOŚCI Z NIEDOBORU WIT. B12
1. Stwierdzenie niedokrwistości megaloblastycznej
2. Kliniczne objawy niedoboru wit. B12
3. Niskie stężenie wit. B12 w surowicy (poniżej 130 pg/ml - potwierdza je podwyższony poziom kwasu metylmalonowego oraz homocysteiny we krwi i w moczu)
Rozpoznanie NIEDOKRWISTOŚCI ZŁOŚLIWEJ (Addisona-Biermera)
1. Stwierdzenie niedokrwistości z niedobru wit. B12
2. Histamino-oporna achlorhydia soku żołądkowego (sonda Key'a - niskie MAO)
3. Brak wchłaniania izotopowo znakowanej wit. B12 po podaniu doustnym z korekcją po podaniu razem z czynnikiem wewnętrznym (Test Schillinga)
4. Obecność przeciwciał przeciw komórkom okładzinowym żołądka oraz czynnikowi wewnętrznemu (IF) i kompleksowi IF-B12
Rozpoznanie NIEDOKRWISTOŚCI Z NIEDOBORU KWASU FOLIOWEGO
1. Stwierdzenie niedokrwistości megaloblastycznej
2. W wywiadzie okoliczności sprzyjające niedoborowi kwasu foliowego
3. Nie występują zaburzenia neurologiczne
4. Niskie stężenie kwasu foliowego w surowicy i erytrocytach przy prawidłowym stężeniu wit. B12
5. Zwiększone wydalanie FIGLU (kwasu formiminoglutaminowego) z moczem, zwłaszcza po obciążeniu histydyną.
6. Podwyższone stężenie homocysteiny
7. Kwas metylmalonowy w normie
LECZENIE NIEDOKRWISTOŚCI MEGALOBLASTYCZNYCH
1. Podawanie wit. B12 domięśniowo w dawce 1000 (100) ug codziennie przez około 7 dni, następnie 100 ug 2 x w tygodniu przez 2 tygodnie, dalej 1 x w tygodniu 100ug przez miesiąc
2. Kontrola retykulocytów (potwierdzenie skutecznego leczenia) oraz gospodarki żelaza (po 7-10 dniach leczenia witaminą B12 substytucja Fe), kontrola i ewentualna substytucja potasu.
3. Leczenie podtrzymujące 1 x w miesiącu 100 ug wit. B12 do końca życia.
1. Ac. Folicum 5 (1) mg dziennie doustnie przez co najmniej 3 miesiące oraz dłużej w zależności od potrzeby
2. Przełom retykulocytarny po 5-7 dniach.
3. Ustąpienie niedokrwistości po 1-2 miesiącach leczenia
3. Leczenie podtrzymujące w zależności od przyczyny.
MONITOROWANIE LECZENIA NIEDOKRWISTOŚCI MEGALOBLASTYCZNYCH
W 5-8 dniu po podaniu wit. B12 tym większy wzrost odsetka retykulocytów im głębsza była niedokrwistość
normalizacja bilirubiny pod koniec pierwszego tygodnia leczenia
zniknięcie hipersegmentacji jąder granulocytów nieco później
normalizacja poziomu Hb po dwóch miesiącach leczenia
Niedokrwistości hemolityczne
niedokrwistości hemolityczne = skrócenie czasu przeżycia krwinek czerwonych
Podział niedokrwistości hemolitycznych:
I. Nieprawidłowości wewnątrzkrwinkowe
A. dziedziczne
1. Defekty błony erytrocytów (sferocytoza, owalocytoza)
2. Defekty enzymatyczne erytrocytów (niedobór G-6-PD tj. dehydrogenaza glukozo-6-fosforanu, kinazy pirogronianowej)
3. Zaburzenia syntezy globiny (niestabilne hemoglobiny, talasemie, n. sierpowatokrwinkowa)
B. Nabyte
1. Nocna napadowa hemoglobinuria
II. Nieprawidłowości zewnątrzkrwinkowe
A. czynniki immunologiczne
1. Niedokrwistości autoimmunohemolityczne
z przeciwciałami typu ciepłego
z przeciwciałami typu zimnego
2. Odczyny poprzetoczeniowe
B. Czynniki nieimmunologiczne
1. Środki chemiczne
2. Bakterie, pasożyty, jad żmij
3. Uszkodzenie - czynniki fizyczne
hipersplenizm
zespół hemolityczno-mocznicowy (z. Gassera) zakrzepowa skaza małopłytkowa(TTP, z.Moschkowitza)
sztuczne zastawki serca
Mechanizm hemolizy
Śródnaczyniowy
Zewnątrznaczyniowy
Hemoliza śródnaczyniowa
rozpad krwinek w łożysku naczyniowym
stany kliniczne związane z hemolizą śródnaczyniową
ostre reakcje poprzetoczeniowe
ciężkie i rozległe oparzenia
nocna napadowa hemoglobinuria
ciężka hemoliza o charakterze mikroangiopatycznym
obecność sztucznych zastawek serca
zakażenia bakteryjne lub pasożytnicze (posocznica)
Laboratoryjne wykładniki hemolizy śródnaczyniowej:
hiperbilirubinemia pośrednia
szpik: odczyn erytroblastyczny
hemoglobinemia
methemoglobinemia
hemoglobinuria
obniżone stężenie wolnej haptoglobiny w surowicy
hemosiderynuria
Hemoliza pozanaczyniowa
rozpad erytrocytów w układzie siateczkowo-śródbłonkowym
stany kliniczne związane z hemolizą pozanaczyniową
reakcje autoimmunohemolityczne
późne reakcje poprzetoczeniowe
hemoglobinopatie
dziedziczna sferocytoza
hipersplenizm
hemoliza w przebiegu chorób wątroby
laboratoryjne wykładniki hemolizy pozanaczyniowej
hiperbilirubinemia pośrednia
zwiększone wydalanie bilirubiny z żółcią
szpik: odczyn erytroblastyczny
hemosyderoza
Cechy kliniczne niedokrwistości hemolitycznej
bladość powłok i błon śluzowych,
zażółcenie powłok i błon śluzowych,
powiększenie śledziony (u części chorych)
Pozostałe wyniki badań w niedokrwistości hemolitycznej:
1. Badania laboratoryjne:
niedokrwistość normocytarna/makrocytarna, hiperchromiczna,
retykulocytoza,
stężenie żelaza podwyższone
odczyn Coombsa dodatni
2. Rozmaz krwi obwodowej:
anizopoikilocytoza, sferocyty
erytroblasty
schizocyty (fragmenty erytrocytów)
3. Rozmaz szpiku: odczyn erytroblastyczny
Rozpoznanie zespołu hemolitycznego
1. Niedokrwistość
2. Retykulocytoza
3. Hiperbilirubinemia pośrednia
Niedokrwistość autoimmunohemolityczna z przeciwciałami ciepłymi:
I. Mechanizm (zewnątrzkrwinkowa, czynniki immunologiczne)
II. Samoistna
III. Wtórna
1. Ostra:
zakażenia (wirusowe)
leki (Metyldopa, Penicylina, Chinina, Chinidyna)
2. Przewlekła:
r.z.s., toczeń układowy,
choroby limfoproliferacyjne (przewlekła białaczka limfatyczna, chłoniaki, makroglobulinemia Waldenstróma)
inne stany (choroby tarczycy, nowotwory)
I. Mechanizm (zewnątrzkrwinkowa, czynniki immunologiczne)
II. Pierwotna choroba zimnych aglutynin
III. Hemoliza wtórna do:
zakażeń mykoplazmatycznych
zakażeń wirusowych
chorób limfoproliferacyjnych
IV. Napadowa zimna hemoglobinuria
Rozpoznanie niedokrwistości autoimmunohemolitycznej:
Dodatni odczyn Coombsa
LECZENIE:
sterydy
splenektomia
immunosupresja
ew. przetoczenia krwi
Dziedziczna mikrosferocytoza
1. Patologia:
defekt białek strukturalnych (niedobór spektryny) błony komórkowej erytrocytów (hemoliza pozanaczyniowa)
2. Wywiad rodzinny.
3. Badanie przedmiotowe:
cechy konstytucjonalne (wieżowata czaszka, gotyckie podniebienie)
splenomegalia
4. Badania dodatkowe:
niedokrwistość hemolityczna
mikrosferocyty w rozmazie krwi obwodowej
obniżona oporność osmotyczna
dodatni wynik testu autohemolizy
zmniejszenie stopnia autohemolizy po korekcji glukozą
5. Leczenie
splenektomia
Nocna napadowa hemoglobinuria
1. Patologia:
hemoliza wewnątrznaczyniowa
defekt nabyty błony komórkowej erytrocytów związany z niedoborem glikozylu fosfatydyloinozytolu odpowiedzialnego za brak inhibitora błonowego lizy (białko CD 59)
zwiększona wrażliwość na komplement C5-C9 w środowisku kwaśnym (test zakwaszenia surowicy)
2. Wywiad:
oddanie ciemnego moczu w godzinach porannych
3. Badania dodatkowe w NNH:
cytopenia
obniżenie poziomu żelaza
hemoglobinuria
hemosyderynuria
test Hamma dodatni (liza krwinek w zakwaszonej surowicy)
test sacharozowo-wodny dodatni (liza krwinek w osłodzonej wodzie)
badanie immunofenotypu erytrocytów (CD59, CD48, CD55)
4. Leczenie:
transfuzje
substytucja żelaza
w wybranych przypadkach - przeszczepienie szpiku allogenicznego