Teodycea - teologia naturalna

„Summa theologiae” - Sancti Thomas es Aquinne, “Filozofia Boga” Leo Elders

„Summa teologiczna” posiada dwie części gdzie wyróżniamy:

Prima Prime, Prima Secunde, Secunda Prime, Secunda Secunde

Części podzielone są na questi, a te na articulus.

Wygląd articulus: Pytanie zagadnienia np. - Czy anioł jest cielesny?

• argumenty przeciwne jako stwierdzenia naukowe, bądź filozoficzne w kontekście: „Wydaje się, że jest...”

• Sed contra est ... (stwierdzenia przeciwne argumentom)

• Respondeo dicendum quod (Uzasadnienie autora na argumenty):

• Ad primum…

• Ad secundum…

• Ad tertium…

Traktat o Bogu - pierwsza część Summy

1. Udowodnienie istnienia Boga.

2. Stwierdzenia na temat samego Boga.

Teodycea, a teologia

W teologii zajmujemy się objawieniem. Często przyjmujemy prawdy bez naukowego udowodnienia. Przyjmujemy autorytet boski.

Teodycea to nauka filozoficzna na temat Boga. Nie korzysta się z objawienia. Zawiera tylko te prawdy, które można stwierdzić ludzkim intelektem bez objawienia i łaski.

Podstawowe koncepcje Boga i Jego poznawalności

Dwa podstawowe poglądy na temat istoty Boga:

1. Monizm - cały świat jest jednym bytem (Parmenides z Elei-stoicy). Wynika z niego PANTEIZM, czyli teoria, że wszystko jest Bogiem, gdzie świat to Bóg. Idea opiera się o ewolucję świata w Bogu. PANENTEIZM twierdził podobnie, lecz Bóg jest we wszystkim istniejącym (Whitehead). Podobnie wypowiada się TEOPANTYZM - idea ta, twierdzi, że wszystko jest w Bogu (Hegel, ks. Tischner).

2. Pluralizm bytowy - Bóg jest transcendentny. Świat powstał przez akt istnienia.

Trzy poglądy na temat poznawalności Boga:

1. Normalne - Boga można poznać ma sposób rozumowy (intelektualny).

2. Agnostyczne - Boga nie da się poznać przez rozum, tylko przez wiarę (J. Cant) - droga nadprzyrodzona.

3. Pozarozumowe - poznanie Boga (poprzez intuicję i odczucia)

1. Fideizm - Boga można poznać jedynie przez wiarę i objawienie (P.Huet, K.Barth),

2. Tradycjonalizm - (R. Lammenais) człowiek otrzymuje poprzez tradycję i kulturę, prawdy wiary religijnej, a później je dowodzi (dowodzenie, gdy wiemy, że istnieje),

3. Sentymentalizm - można poznać Boga poprzez przeżycia uczuciowe. Pogłębiamy życie duchowe, nie pogłębiając wiedzy.

4. Rudolf Otto - poznanie Boga poprzez przeżycia religijne. Treść intelektualna jest nie potrzebna. Najważniejsze są duchowe przeżycia z Bogiem. Kontaktuje się z Bogiem, jako kimś najwyższym, wtedy też rodzi się zależność człowieka od Boga. Wtedy też rodzi się przeżycie zwane numinosum (boski pierwiastek)

Misterium tremendium misterium fascinosum

(pierwiastek gnozy) (pierwiastek fascynacji)

człowiek boi się gnozy (Boga) jest coś co człowieka pociąga, fascynuje

To człowiek uzupełnia intelektualnie i wtedy powstają pojęcia, definicja itp.

Krytyka: argumenty intelektualne powinny być niezależne od uczuć i przeżyć.

5. Modernizm - Boga nie poznaje się rozumowo, filozofia współczesna (XIX wiek). Jeżeli Bóg jest czymś, co pojawia się w świadomości, to nie można go odczuć rozumowo. Kontakt z Bogiem, odbywa się w podświadomości. Nie należy rozumieć przeżyć religijnych, ale je przeżywać.

6. Religijny intuicjonizm - (B.Pascale) nie poznajemy Boga rozumem, ale intuicją, bo Bóg może dać nam szczęście.

7. Scjentyzm - nauka przyrodnicza, odrzuca istnienie Boga, bo liczy się tylko materia.

8. Ateizm - wszelkie odrzucanie Boga i nadprzyrodzoności w naturze (Hegel, Schopenhauer)

Dowody na istnienie Boga oparte na działaniu woli

1. Pragnienie szczęścia (św. Augustyn)

• ludzka natura dąży ku absolutnemu dobru, które jako jedyne może zapewnić szczęście,

• to dążenie musi być sensowne, bo jest powszechne,

• musi istnieć absolutne dobro zaspokajające i tym dobrem jest Bóg,

Zjednoczenie z dobrem daje przyjemność w duchowości (wyższy poziom), to przyjemnością jest szczęście.

• założenie: natura ludzka jest sensowna (sensownie skonstruowana),

• św. Tomasz mówi, że pragnienie szczęścia jest echem stworzenia, ale jest zbyt ogólne; trzeba określić konkretny cel.

2. Istnienie Boga, jako postulat rozumu praktycznego (wg krytyki „czystego rozumu”)

• wg Kanta, dowody na istnienie Boga są niemożliwe (nie ma Boga, ani duszy, ani świata),

• trzeba koniecznie przyjąć, jako postulat rozumu praktycznego, bo tylko wolna dusza człowieka i Bóg daje zasadność istnieniu etyki, tylko wolny człowiek może być sądzony (moralnie), dusza ludzka nieśmiertelna daje nadzieję na sprawiedliwość. Dobry Bóg musi istnieć być sędzią sprawiedliwym.

Krytyką tego dowodu jest konkluzja, że założeniem jest prawo moralne w naturze człowieka (wg Tomasza rozum ustala prawo albo ustala je podstawy natury)

Wszystkie poprzednio wymienione dowody, mają braki, bo mają założenia, lub nie mają przejścia w dowodzeniu.

RÓŻNE SPOSOBY POZNAWALNOŚCI BOGA

1. Dowody fizyczne

Świat się rozszerza, więc przyjmujemy dowód entropii (suma ciepła zredukowanego, stan równowagi termicznej).

Fizyka nie może rozważać Boga jako Boga. Nie ma przejścia do twierdzenia, że Bóg jest tym, kóry dokonał zrównoważenia entropii, czyli pobudzenia pierwotnego wybuchu i wytworzenia procesu zrównoważenia temperatur.

2. Dowód ewolucjonistyczny

Ewolucjonistyczny dowód (T.de Chardin) opiera się na dwóch tezach:

• ewolucja to rozwój w świecie, gdy człowiek odkrył proces dziejący się w sposób świadomy. Dlatego człowiek chce ewoluować lepiej. Wysiłki ewolucyjne nie miałyby sensu, jeśli nie istniałyby ktoś, kto by nad tym czuwał. Bóg musi istnieć, jako gwarancja prawidłowego kierunku rozwoju.

3. Dowody dotyczące życia duchowego:

• św. Augustyn: ponieważ intelekt nie jest wieczny i nie jest konieczny, nie mogły wziąć się z intelektu. Musi, więc istnieć coś wiecznie i koniecznie, gdzie istnieje przyczyna życia duchowego,

• Teoria iluminacji: człowiek nie może poznawać treści poznania intelektualnego na drodze abstrakcji,

• św. Anzelm z Canterbury, twierdzi, że człowiek mógł pomyśleć o takim bycie, o którym już nie ma od niego doskonalszego. Samo pojęcie bytu nie może istnieć tylko w intelekcie, ale musi mieć on odzwierciedlenie w materii. Takiemu bytowi, który istniałby w intelekcie, ale nie istniałby w rzeczywistości, stałby się nieistniejącym. Nie ma przejścia od najdoskonalszego bytu w intelekcie do stwierdzenia najdoskonalszego bytu w rzeczywistości.

Stanowisko św. Tomasza na temat poznawalności Boga

1. Czy istnienie Boga jest oczywiste? T

Tylko znając istotę bytu (forma + materia = natura) możemy stwierdzić, że coś jest oczywiste (quinditas - łac. coś)

A nie znamy istoty Boga. Bóg jest (bo istnieje), nie przyjmując tego zdania w sposób oczywisty

Myśląc „BÓG”, każdy myślałby o czym innym. Jeśli każdy myślałby to samo o istocie, to istota byłaby jasna. Bo nikt nie wątpi, że człowiek jest.

WPROWADZENIE DO DRÓG ŚW. TOMASZA Z AKWINU

Drogi św. Tomasza, to nie tyle teologia, ile filozofia. Jego dowody należy rozważać tylko na płaszczyźnie filozoficznej. Dowody zaczynają się od wskazania aspektu skutkowości świata, który każdy może zaobserwować.

Treść logiczna dowodów

Aspekt skutkowości dróg jest obserwowalny przez zmysły, jako przyczyna odpowiada takiej skutkowości świata.

Dlaczego istnieje pięć dróg św. Tomasza?

Jest tylko pięć przejawów skutkowości świata. Są to ogólne przejawy, które dotyczą całych grup zachowań. Łączenie pięciu dróg z tym co znajduje się w bycie (Leo Elders)

U Arystotelesa istnieje podział na przyczynę poruszającą i przyczynę skutkową wobec materii i formy bytu.

Sama istota każdego bytu widzialnego dzieli się na: formę i materię. Natomiast to, co sprawia, że byt jest rzeczywisty, to akt istnienia. Materia to substancjalna forma, jako principium wchodzące w skład istoty bytu. Materia metafizyczna oznacza możność, możliwość do zmiany. Forma jest więc przypadłością, bo nie może określać, czy coś ma istnieć, czy też nie.

PRZYCZYNA SPRAWCZA

(Causa efficiens)

możność zmian

w sferze materialnej

+materia druga

nie należy do istoty bytu

PRZYCZYNA CELOWA

(Causa finale)

u bytów ożywionych forma

substancjalna, czyli dusza

określa materię czym jest, ile może

się zmieniać

Wg Arystotelesa, zaistnienie bytu odpowiada forma (np. za istnienie człowieka odpowiada dusza. Człowiek może zmieniać się w zakresie materii drugiej, czyli ciała. Materia pierwsza, to podstawa filozofii, czyli możność materialna. Materia druga rozumiana jest w sensie fizycznym.

Żadne ciało nie ożywione samo z siebie się nie zmienia. Nie ma formy substancjalnej.

W jaki sposób dowodzimy istnienia Boga?

Człowiek średniowiecza wychował się na pismach Arystotelesa, który twierdził, że gdy istnieje skutek, musi być i przyczyna. Stąd mamy:

1. propter quid - gdy przyczyna tworzy skutek (wnioskowanie dedukcyjne)

2. quia - skutek musi mieć przyczynę (wnioskowanie indukcyjne)

Przyczynowość określali również, Hume, Kant, którzy uważali, że nie ma przyczyny.

Relacje: PROPTER QUID (PRZYCZYNA - SKUTEK)

1. Przyczyna musi udzielić skutkowi coś, co sama posiada zgodnie ze swoją naturą.

2. Przyczyna nie może nigdy sprawiać czegoś równie doskonałego (jak jest samą). Przyczyna w większym stopniu posiada coś niż sam skutek. Przyczyna zostawia w skutku swój wkład.

1. Wg św. Tomasza jest to dowodzenie pewne, które pozwala odkryć i nazwać naturę skutku.

Jeśli znamy naturę skutku, toteż znamy naturę przyczyny. Jednak niemożliwym jest odkrycie natury Boga, bo dysproporcja między skutkiem, a przyczyną jest zbyt duża.

2. Na podstawie skutku wiemy coś, na temat przyczyny. Św. Tomasz zawsze podążał od skutku do przyczyny, ale na początku wykazuje aspekt świata, jako skutku. Nie jest możliwe całkowite ujęcie przyczyny.

Przyczyna i skutek - są nieproporcjonalne.

Z racji tego, że jest skutek, to na pewno jest przyczyna (mimo, że nie wiemy nic o jej naturze).

Bóg jest transcendentny - dlatego w pewnym stopniu możemy poznać przyczynę.

Przyczyna jest pierwsza pod względem metafizycznym, ale najpierw poznajemy skutek.

DROGI WG ŚWIĘTEGO TOMASZA

1. Droga pierwsza - droga ruchu łącząca, materię w duchu jako drogę materii, obserwując ruch materii, czyli przejście z możności do aktu.

2. Droga druga - przyczynowości sprawczej. Sama przyczyna wskazuje na formę.

3. Droga trzecia - przyczynowość „ESSE”, czyli bytu sprawczego. Powstawanie i ginięcie materii.

4. Droga czwarta - istota doskonałości wskazuje na istnienie doskonałego absolutu.

5. Droga piąta - droga celowości, czyli przejścia z przyczyny celu.

Ad 1.

Pierwszy obserwowalny zmysłowo fakt to ruch. Każdy byt jest poruszany przez coś innego. Poruszanie wyprowadzane z możności do aktu np. ogień jest w akcie, bo zapala drewno. Nie może być coś zarazem w akcie i możności. Owe drewno samo się nie pali. Posiada przypadłości do palenia się, ale to ogień jest przyczyną i aktem, który zmienia drewno. Istnieje ciąg przyczyn poruszających się jak pchnięte kule, lub ciąg przyczyn poruszających, jak ogień sam płonie i siebie ogrzewa. Byty ożywione, mogą same z siebie poruszać inne rzeczy. Ciąg rzeczy poruszających się polega na tym, że istnieje byt, który sam z siebie porusza przedmiotami.

Poruszane: - Per se - samo z siebie,

• Per accidens - przypadłościowo

Człowiek może przekazać zdolność przekazywania ruchu np. maszynie. W końcu i tak wszystko kończy się na człowieku. „Człowiek, będąc w akcie, posiada duszę (formę).” Arystoteles

Czy człowiek, który posiada taki akt istnienia, istniał zawsze?

Nie, nie zawsze miał możliwość poruszania przedmiotami. Aby ostatecznie wyjaśnić naturę ruchu, musi być byt, który jest czystym aktem (nie poruszany przez coś innego). Wszystkie dążenia człowieka nie wynikają z niego samego, bo zawsze dąży do czegoś doskonalszego. Bóg nas porusza, bo jest w najwyższym dobru, a my dążymy do szczęścia. Nie wszystkie ruchy w człowieku są per se, gdyż część z nich powstaje z inicjatywy Boga. Nie chodzi o zmianę fizyczną, ale o możliwość bycia przyczyną ruchu. Bogu nikt nie udzielił zdolności do poruszania

1. Ruch, to przejście z możności do aktu.

2. Im bardziej coś jest w ruchu, tym bardziej może być przyczyną ruchu.

3. Tym ruchem i przyczyną jest sam Czysty Akt, czyli Bóg.

Ad 2.

Działanie przyczyny sprawczej, polega na tym, że powstaje coś, co wcześniej nie istniało. Nie możliwe jest, aby coś było przyczyną sprawczą samego siebie. Musi istnieć, coś lub ktoś, kto dał początek

wszystkiemu.

1. Istnienie przyczyn sprawczych. Człowiek, może być przyczyną sprawczą, nadając formę przypadłościową.

2. Ten ciąg może być nieskończony.

3. Istnieje byt, który nadaje formę substancjalną.

Ad 3.

Wychodzi od tego, że rzeczy, które obserwujemy, powstają i są. Bierze się pod uwagę istnienie tego, co możliwe i co konieczne. Skutek zawsze wskazuje na przyczynę.

1. Powstanie i ginięcie.

2. Byty przygodne domagają się bytów koniecznych. Musi istnieć byt, który nie ma przyczyny, jest konieczny, nie posiada przyczyny swojej konieczności.

3. Samoistne istnienie.

Ad 4.

Nawiązanie do platonizmu. Na czym polega doskonałość?

Im coś jest bardziej doskonałe bytowo, tym przejawiają się w tym bycie własności transcendentne:

1. RES (realność) o ile coś istnieje, o tyle jest rzeczywiste

2. ALIQUID (odrębność, prostota) o ile coś istnieje, o tyle jest odrębne

3. UNUM (jedność) o ile coś istnieje, o tyle jest jednością

4. VERUM (prawda) o ile coś istnieje, o tyle może być poznane

5. BONUM (dobro) o ile coś istnieje, o tyle może być wybrane

6. PULCHRUM (piękno) o ile coś istnieje, o tyle może być podziwiane

Doskonałość bytowa rozumiana jako:

• bytowa - na stopniu przejawiania się własności transcendentalnych,

• moralna - polega na posiadaniu cnót (różnimy się i możemy na to wpłynąć),

• świętość - polega na posiadaniu cnót w stopniu heroicznym. Duch Św. działa więcej w człowieku, niż on sam w sobie.

Akt istnienia wywołuje w istocie własności transcendentalne. O ile coś istnieje, o tyle jest rzeczą, jednością itd.

1. Fakt hierarchii doskonałości materialnej.

2. Doskonałość bytowa, polega na doskonałym przejawianiu się własności transcendentalnych. Im doskonalsza istota, tym bardziej własności transcendentalne się w niej przejawiają. Istnieje więc byt, w którym owe własności przejawiają się w sposób najwyższy.

3. Najwyższa doskonałość

Ad 5.

Droga wywodzi się z faktu kierowania rzeczami. Ta droga jest drogą najbardziej problematyczną (zdezaktualizowana). Ciała, które nie mogą poznawać, zmierzają do celu.

4. Rzeczy materialne działają zawsze w ten sam sposób. W przyrodzie daje się zauważyć pewną harmonię..

5. Musiał być ktoś, kto nadał tym rzeczom taki sposób działania. Musiał być obdarzony rozumem.

6. Rozum musi być absolutny, czyli boski.

Pod względem konstrukcji logicznej, drogom niczego nie można zarzucić.

PRZYMIOTY BOGA

An Deus si - czy Bóg jest? Jeśli jest, co możemy o nim powiedzieć?

Arystoteles twierdził aposteriori, że jeśli wiemy, że coś jest, to możemy powiedzieć coś o owej istocie.

Kim Bóg jest?

By to zrozumieć należy przeprowadzić dowodzenie negatywne.

Bóg nie jest taki, jak świat. Świat jest skończony, a Bóg nie. Bóg jest aktem czystym. Dzięki temu możemy powiedzieć co o Bogu powiedzieć możemy.

Kiedy mówimy o doskonałości?

Przymiot (łac. attributus) doskonałości rozumiany jako cechy Boga.

Przymiot, to doskonałość całkowicie prosta, która formalnie i realnie określa istnienie w Bogu, a wobec naszego sposobu pojmowanie, wynika z tego, co my określamy, jako konstytutywny element istoty Bożej.

Trzy drogi orzekania o przymiotach Boga

1. O Bogu możemy mówić, jak o symbolach - teologia symboliczna. Orzekamy przymiot, wywodzący się ze świata realnego dając porównania.

2. Teologia katafatyczna, pozytywne orzekanie o Bogu.

3. Teologia apofatyczna, negatywne orzekanie o Bogu, przez odrzucenie wszystkich rzeczy, których u Niego nie ma, jak np. u św. Tomasza.

1. Droga negatywna - VIA NEGATIONIS vs REMOTIONIS (odrzucanie)

2. Droga przyczynowości - VIA CASUALITATIS

3. Droga przewyższania - VIA AEMINENTIAE, czyli orzekanie o Bogu w stopniu najwyższym.

UKŁAD PRZYMIOTÓW BOGA WG ŚW. TOMASZA

Istnienie Boga (Pięć dróg)

Przymioty Boga

W jaki sposób Bóg jest sam w Sobie?

Via remotionis prostota

Via casulalitatis Doskonałość Dobroć

Nieskończoność Istnienie

w rzeczach

Via aeminentiae Niezmienność Wieczność

Jedność

W jaki sposób Bóg

jest w naszej wiedzy? Imiona Boga nadane przez nas

W jaki sposób Bóg działa?

Działanie immanentne Poznanie Boga Życie

Wola Boga Miłość

Opatrzność

Działanie prowadzące do zewnętrznego skutku

Moc Boga Stwarzanie

1. VIA REMOTIONIS

1. Bóg nie może być ciałem, bo ciało jest w możności. (Art. 1 Summy)

2. Bóg nie jest materią, bo materia pierwsza występuje z materią drugą, a sama materia jest w możności, a Bóg nie może być w możności. (Art. 2 Summy)

3. Bóg nie jest tym samym, co jego natura (istota), mimo że każdy byt duchowy jest taki sam jak jego natura i istota. (Art. 3 Summy)

4. Bóg jest całkowicie w swoim istnieniu jako IPSUM ESSE SUBSISTENS, czyli Samoistniejący Akt Istnienia. Istota jest możnością wobec istnienia, więc nie ma podziału na owe rzeczy.

2. VIA CASUALITATIS

1. Bóg sam z siebie jest doskonały, gdyż nie ma w nim braku dobra lub niedoskonałości.

2. Nieskończoność Boga, jako aktu, którym jest nieograniczenie. Byty materialne są nieskończone pod względem nieskończoności, jeśli chodzi o ilość. Aniołowie są nieskończone, jeśli chodzi o formę.

3. Istnienie Boga w rzeczach

• Panenteizm

• Panteizm

Obecność Boga w rzeczach, jest nie tylko tym, że Bóg stworzył rzeczy, ale i je podtrzymuje w istnieniu. „Bóg podtrzymuje życie, tak jak światło jest obecne w powietrzu o ile świeci słońce. Bóg jest wszędzie, nie zajmując miejsca, nie wykluczając obecności innemu duchowi. Anioł jest zdeterminowany do jednego miejsca i w danym miejscu, może być tylko dany jeden.

4. Władza Boga jest nieograniczona, gdyż jest wszędzie. Wszystko jest otwarte dla Jego wzroku. Bóg jako przyczyna istnienia, musi być przy każdym swoim dziele.

3. VIA AEMINANITAE

1. Bóg jest aktem, i nie ma w nim możności, więc nie ma w Nim zmiany. Wszystko jest aktualne. Każda zmiana bowiem, to przejście z możności do aktu.

2. Każda rzecz, która się zmienia, musi być rzeczą złożoną, ponieważ w ruchu coś ginie, a coś pozostaje. Bóg jest prosty.

3. Ruch jest nabywaniem czegoś, czego w danej rzeczy nie było przedtem. Jeśli Bóg jest doskonały, to nie może dostać czegoś, czego nie ma.

4. Tylko Bóg jest niezmienny, bo jest samym czystym aktem.

5. Wieczność Boga.

• def. Boecjusza: „Wieczność jest to doskonałe i całe na raz, posiadanie wiecznego życia”.

• w wieczności nie ma następstwa, jednej rzeczy po drugiej. Czas jest pewną miarą określaną przedtem i potem. Czas polega na liczeniu mijających zdarzeń i zmian postępujących po sobie liniowo.

• zmiana czasu zależy od substancji, która w czasie się zmienia, bądź nie:

• byty materialne: zmiana w czasie,

• byty konieczne: aevum (wiekuistość) tu mieszczą się byty jak dusze, czy anioły,

• byt czysty - Bóg: aeternitas (wieczność) gdzie nie ma końca i początku.

6. Jedność Boga

• Jeden Bóg i nie ma innego.

• Jedność Boga oznacza Jedno w najwyższym stopniu.

• W jedności nie ma żadnego złożenia z bytów, lub niebytów.

• Doskonała nieskończoność istnienia Boga

• Jedność świata ze wzajemnością Boga

jedność w wielości jest dziełem jednej przyczyny. W świecie rozróżniamy jedność działania i jedność budowy. To odwołuje do jednej przyczyny wszystkich skutków, które same są jednością.

W JAKI SPOSÓB POZNAJEMY BOGA?

Jak On jest w naszej wiedzy?

Nie może być pojęcie Boga, czyli formy poznawczej:

• nie może być żadnej odpowiedzi na naturę Boską,

• pewne odpowiedzi nt. Boga są.

Św. Tomasz twierdził, że musimy mieć jakąś wiedzę o Bogu w naszym poznaniu. Poznanie Boga, jako takie jest niemożliwe.

Imiona Boga, to pewne znaki, które widzimy i nazywamy pojęciami.

Nasze nazywanie Boga, jest ograniczane do jakiejś skończoności, którą możemy określić. Nazywamy Boga w tym stopniu, w jakim go możemy poznać.

Wewnętrzne działanie Boga

Poznanie jest streszczeniem pewnej doskonałości. Im większe poznanie w bycie, tym byt doskonały. W tym przypadku, jako najwyższy, Bóg posiada poznanie w najwyższym stopniu. Poznanie polega na przystosowaniu wiedzy o jakiejś formie.

Poznanie jest formą cząstkową. Im doskonalsza forma, tym większą ilość przedmiotów dotyczy. Boże poznanie jest w stopniu najdoskonalszym. Poznając wszystko na raz w całości. Bóg poznaje wszystko w jednym akcie.

Człowiek może, więc coś poznać, bo intelekt jest w możności wobec rzeczywistości, która jest w akcie. Jeśli coś poznajemy, to to coś musi być w akcie.

Bóg poznał coś w pełni jeszcze przed stworzeniem czegoś, więc nie może być w żadnym stopniu w możności.

Jedynym przypadkiem, gdy wszystko było w możności, był czas gdy wszystko powstawało z myśli Bożej. Bóg myśli i stało się (sciente approbationis).

O czym Bóg myśli?

Bóg myśli o wszystkim. Arystoteles twierdził, że Bóg jest myślącym o sobie intelektem.

Św. Tomasz doprecyzował to na podstawie porównania:

1. CZŁOWIEK ≠ WIEDZA ≠ RZECZYWISTOŚĆ ≠ RZECZYWISTOŚĆ

o rzeczywistości POZNANA

2. ANIOŁ ≠ WIEDZA ≠ RZECZYWISTOŚĆ

3. BÓG = WIEDZA = RZECZYWISTOŚĆ

jako wzór

Anioł myśli, raz o jednej rzeczy, raz o innej, dlatego jak człowiek jest w możności. Bóg myśli o wszystkim na raz, przez cały (po ludzku pojęty) czas.

Życie Boga

Życie Boga musi być w stopniu najbardziej doskonałym. Bóg jest cały czas w akcie. Bóg jest wiecznością. W czasie (w naszym pojęciu) Bóg jest niezmienny.

AKT ISTNIENIA

FORMA

MATERIA

ISTOTA BYTU

AI

M

F

SAMOISTNIEJĄCY AKT ISTNIENIA

---