1. Wyjaśnij różnice między podstawowymi kategoriami produktu i dochodu narodowego.

W praktyce gospodarczej oficjalna statystyka posługuje się następującymi kategoriami produktu i dochodu narodowego:

PKB - produkt krajowy brutto - jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem

PNB - produkt narodowy brutto - jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju powiększonych o dochody netto z tytułu własności za granicą. Dochody netto są różnicą między dochodami otrzymanymi z tytułu własności za granicą a dochodami wypłaconymi z tytułu własności cudzoziemcom. Jeśli odpływ dochodów otrzymywanych z tytułu usług czynników produkcji będących własnością kapitału zagranicznego jest większy niż przypływ dochodów z tytułu posiadanych czynników produkcji za granicą, wówczas PKB > PNB i odwrotnie.

PNN - produkt narodowy netto według cen rynkowych - jest mniejszy od PNB o wielkość amortyzacji Am. Amortyzacja jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego w kraju zasobu kapitału trwałego w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego bądź ekonomicznego zużycia

DNCW - dochód narodowy według cen czynników wytwórczych - jest mniejszy od PNN o wielkość podatków pośrednich Tp

ODL - osobisty dochód ludności - jest częścią DNCW, która pozostaje po potrąceniu nierozdzielnych zysków przeznaczonych na rozwój przedsiębiorstw (Nz) oraz po spłaceniu podatków od dochodów przedsiębiorstw do budżetu państwa (Tbz). Jednocześnie jest on powiększony o osobiste transfery z budżetu państwa na rzecz ludności (Bt)

DDL - dyspozycyjny dochód ludności - są to dochody gospodarstw domowych po potrąceniu podatków bezpośrednich (Tb)

2. Zanalizuj schemat okrężnego obiegu strumieni dochodów i wydatków.

Interpretację wykresu zaczynamy od PNB i śledzimy jak kolejne potrącenia (Am, Tp- podatki pośrednie, Tbz - podatek dochodowy, Nz - nierozdzielone zyski przedsiębiorstw oraz Tb - podatki bezpośrednie ludności) pomniejszają uporządkowane kategorie produktu i dochodu narodowego, zaś transfery z budżetu (Bt) powiększają osobisty dochód ludności (ODL). Uczestniczące w tym podziale trzy podstawowe podmioty gospodarcze: gospodarstwa domowe, rząd i przedsiębiorstwa, kierując się różnymi celami i motywami, podejmują decyzje o sposobie wykorzystywania zarobionych lub otrzymanych dochodów. W wyniku tych decyzji kształtuje się łączna suma globalnego popytu (Pg = K + I + G), która z kolei decyduje o rozmiarach wytwarzanego PNB. Produkcja w gospodarce rynkowej tylko, dlatego jest wytwarzana, że gospodarstwa domowe, rząd i przedsiębiorstwa nabywają wytwarzane dobra konsumpcyjne i inwestycyjne oraz korzystają ze świadczonych usług.

3. Co przedstawia tablica przepływów międzydziałowych ?

Uogólniając realne procesy zachodzące w gospodarce narodowej Leontief opisuje, w jaki sposób przedsiębiorcy kupują i sprzedają między sobą wytworzone produkty, przy czym sprzedaż jednej produkcji stanowi podstawowy nakład dla innej produkcji. Przedstawiając te wymiany międzygałęziowe za pomocą tablicy o podwójnym wejściu Leontief stworzył prawdziwą makietę nowoczesnej gospodarki, pokazującą wewnętrzne zależności techniczno - ekonomiczne pomiędzy różnymi gałęziami gospodarki narodowej.

Tablica ta zawiera m.in. informacje o produkcji globalnej, czyli wartości wytworzonych produkcji dóbr i usług w przedsiębiorstwie w ciągu roku, wartości przeniesionej, czyli nabytych z zewnątrz i zużytych do produkcji surowcach, materiałach, półproduktów, paliwie i energii, czy np. wartości dodanej, czyli sumie nowo wytworzonej wartości w przedsiębiorstwie, do której z reguły włącza się amortyzację.

Produkcja globalna jest podstawą nie tylko do obliczenia produkcji finalnej, ale również wartości dodanej (produkcja globalna - suma nakładów materiałowych pochodzących z różnych działów gospodarki).

W tablicy w układzie poziomym (wiersze) uzyskujemy informację, w jaki sposób produkcja danego działu została rozdysponowana między wszystkie działy gospodarki narodowej i jaką część stanowi produkcja finalna. W układzie pionowym natomiast (kolumny) uzyskujemy informację, skąd dany dział kupuje produkcję pośrednią lub usługi do wytworzenia własnej produkcji globalnej.

4. W jaki sposób rozporządzalny dochód ludności zmienia się na konsumpcję i oszczędności, a oszczędności na inwestycje?

Dyspozycyjny (rozporządzalny) dochód ludności (DDL) to dochody gospodarstw domowych po potrąceniu podatków bezpośrednich (Tb). Suma tych dochodów o potrąceniu podatków reprezentuje potencjalną siłę nabywczą społeczeństwa, czyli DDL = ODL - Tb. Nagromadzone w ten sposób dochody w gospodarstwach domowych są kierowane na bieżące wydatki konsumpcyjne (K), a pewna ich część jest oszczędzana (Ol) z myślą o przyszłych wydatkach. Oszczędności w swej olbrzymiej większości są kierowane do banków komercyjnych i kas kredytowo - oszczędnościowych, które z kolei kierują te środki w formie kredytów na inwestycje. Budżet państwa, kieruje znaczną część zgromadzonych środków pieniężnych na finansowanie inwestycji publicznych, a także na zakup różnych dóbr konsumpcyjnych. W ten sposób nagromadzone dochody przedsiębiorstw, budżetu państwa oraz gospodarstw domowych przekształcają się w ciągu roku w wydatki konsumpcyjne (K), inwestycyjne (I) oraz rządowe (G).

5. Dlaczego wydatki budżetu państwa nie wchodzą w całości do składników globalnego popytu (K+I+G)?

Podany schemat - (K + I + G) - nie uwzględnia efektów z tytułu kontaktów z zagranicą. Każdy kraj importuje różnego rodzaju dobra i usługi z zagranicy, które oznaczamy symbolem „Im”, i równocześnie eksportuje dobra i usługi do innych krajów, które oznaczamy symbolem „Ex”. Różnica między wartością eksportu i importu stanowi saldo bilansu handlu zagranicznego.

Gdy Ex > Im - to więcej towarów i usług sprzedaje się niż kupuje za granicą, powoduje to ogólne zwiększenie globalnego popytu, co wywiera korzystny wpływ na PNB

Gdy Ex < Im - to więcej się kupuje niż sprzedaje a granicą, powoduje to zmniejszenie globalnego popytu, co ujemnie wpływa na wzrost PNB.

6. Dlaczego dochód narodowy jest wyrażany zarówno w cenach bieżących, jak i w cenach stałych?

Dochód narodowy może być wyrażony jedynie w jednostkach wartościowych. W zależności od celu, jakiemu służą różne kategorie dochodu narodowego, są one ewidencjonowane bądź w bieżących cenach rynkowych, jakie ukształtowały się na rynku w danym kraju i w danym roku, bądź też w cenach stałych wziętych za podstawę z jakiegoś jednego roku. Wówczas niezależnie od tego, jak zmieniały się ceny rynkowe w ciągu analizowanego okresu, wszystkie dobra i usługi są wyrażone w tych samych cenach niezmiennych. Ceny bieżące są używane zawsze wtedy, kiedy analizuje się podział dochodu narodowego lub też globalną równowagę rynkową. Przy badaniu wzrostu dochodu narodowego w czasie, ceny bieżące są bezużyteczne. Wzrost cen rynkowych stwarzałby wówczas złudzenie wzrostu dochodu narodowego, chociaż fizycznie jego rozmiary nie uległyby żadnej zmianie.

7. Co to jest i do jakich celów służy deflator?

Delatorem nazywamy stosunek dochodu narodowego w ujęciu nominalnym (ceny bieżące) do dochodu narodowego w ujęciu realnym (ceny stałe) pomnożony przez 100. Jest to miara przeciętnego wzrostu cen w kraju wszystkich dóbr i usług wchodzących w skład dochodu narodowego. Za pomocą delatora łatwo można przeliczyć dochód nominalny na dochód realny i odwrotnie. Przy ocenie sytuacji gospodarczej kraju posługujemy się z jednej strony stopą wzrostu lub spadku realnego produktu lub dochodu narodowego, z drugiej zaś przeciętną stopą wzrostu cen w kraju. Dochód jest też wykorzystywany jako miara przeciętnego dobrobytu społeczeństwa.

8. Do jakich celów służy informacja o poziomie i dynamice dochodu narodowego?

Informacje statystyczne o wielkości, dynamice i strukturze dochodu narodowego są niezbędne do prowadzenia w każdym kraju: polityki pieniężnej, polityki fiskalnej oraz polityki dochodowej. Na tej podstawie zarówno bank centralny, jak i państwo mogą uruchamiać różne instrumenty ekonomiczne i za ich pośrednictwem oddziaływać na wszystkie sfery działalności gospodarczej. Informacje te muszą być jednak wiarygodne. Brak wiarygodnych, terminowych i łatwo dostępnych informacji o tworzeniu i podziale dochodu narodowego dezorientuje politykę gospodarczą państwa i może skłaniać do błędnych decyzji opartych na życzeniach, a nie na realnych faktach. Stąd tak wielkie znaczenia ma dokładna ewidencja wszelkiego rodzaju dochodów i wydatków ludności, przedsiębiorstw i instytucji publicznych.

9. Omów zależności między składnikami wzoru (E_x - I_m) = (O_s - I) + (T_n - G).

Tn - podatki netto - nadwyżka ogólnej sumy podatków nad transferami budżetowymi (Tn = T - Bt)

(E_x - I_m) = (O_s - I) + (T_n - G)

W każdym sektorze gospodarki narodowej salda wielkości ujętych w nawiasach mogą być dodatnie lub ujemne:

• Gdy występuje nadwyżka Ex > Im wówczas kraj jako całość oszczędza, gromadząc dewizy, w przypadku ujemnego salda Ex < Im kraj staje się pożyczkobiorcą

• Gdy Os > I wówczas pojawia się nadwyżka oszczędności netto niewykorzystana na bieżące finansowanie wydatków inwestycyjnych, w przypadku nadwyżki inwestycji nad oszczędnościami

Os < I sektor prywatny staje się pożyczkobiorcą, czyli korzysta ze środków sektora rządowego lub zagranicy

• Gdy Tn > G - oznacza to, że rząd dysponuje nadwyżką oszczędności nad bieżącymi wydatkami G na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych i inwestycyjnych, w przypadku nadwyżki wydatków nad podatkami netto G > Tn, co jest zjawiskiem dość powszechnym, rząd jest zmuszony zaciągać pożyczki u różnych podmiotów gospodarczych w kraju bądź za granicą, co prowadzi do zadłużenia publicznego

10. Omów składniki pozycji „podatki netto” T_n.

Podatki netto (Tn) stanowią nadwyżkę ogólnej sumy podatków (T) nad transferami budżetowymi (Bt) :

Tn = T - Bt

(T) stanowi ogólną sumę wszystkich podatków płaconych do budżetu państwa:

T = Tp + Tbz + Tb, gdzie:

Tp - podatki pośrednie

Tbz - podatki dochodowe

Tb - podatki bezpośrednie

Schemat pokazuje, że część wypłacanych podatków jest transferowana na rzecz ludności zawodowo biernej (emeryci, renciści, bezrobotni, itp.). Transfery budżetowe (Bt) powiększają osobisty dochód ludności. Można je traktować jako swoisty zwrot części wpłacanych podatków stąd - Tn = T - Bt

11. Omów różne formy oszczędności w gospodarce.

Istnieje szereg czynników, które mają istotny wpływ na poziom oszczędności w gospodarce.

Są to między innymi:

• bieżące stopy procentowe banku centralnego;

• oczekiwania odnośnie zmian stóp procentowych w przyszłości;

• bieżący poziom zadłużenia (im wyższy, tym bardziej ogranicza oszczędności);

• polityka podatkowa państwa;

• stabilizacja polityczna i gospodarcza oraz oczekiwania odnośnie rozwoju sytuacji w przyszłości;

• poziom dochodu gospodarstw domowych;

• stopień pewności odnośnie zatrudnienia w przyszłości;

• preferencje konsumentów, w tym skłonność do oszczędzania;

• bieżący popyt na dobra i usługi, zgłaszany przez gospodarstwa domowe (jako, że oszczędności są przeciwstawiane konsumpcji).

Widać, więc wyraźnie, że na poziom oszczędności wpływa kilka mniej lub bardziej zależnych od siebie czynników. Niektóre z nich są uzależnione od banku centralnego czy polityki państwa, inne od samych gospodarstw domowych, podejmujących decyzję o przeznaczeniu pieniędzy na bieżącą konsumpcję bądź oszczędności.

W teorii mówimy o oszczędzaniu z perspektywy nie jednostki, ale gospodarstwa domowego, rodziny. Oszczędności to nie tylko pieniądze odłożone do banku, ale również zainwestowane w dobra, które nie są dobrami typowo konsumpcyjnymi, a więc w mieszkania, domy, inne nieruchomości.

12. W jaki sposób oszczędności zmieniają się w inwestycje u Keynesa?

Oszczędności są bierną stroną akumulacji środków pieniężnych niezbędnych do finansowania inwestycji, zaś wydatki inwestycyjne są przejawem czynnego wykorzystywania nagromadzonych oszczędności.

Państwo może świadomie wykorzystywać politykę pieniężną dla osiągania celów (np.: zwiększenie inwestycji). Keynes twierdzi równie, że oszczędności zależą od dochodów - ludzie oszczędzają, bo ich na to stać. Im większe dochody, tym większe oszczędności. Żeby trafić w równowagę przy pełnym wykorzystaniu środków produkcji należy mieć układ: wielkość oszczędności przy odpowiednich dochodach równa się inwestycjom przy odpowiedniej stopie procentowej, która kształtuje się na rynku pieniężnym. Cała analiza Keynesa opiera się na związkach przyczynowo-skutkowych.

Dla Keynesa liczyła się tylko strona popytowa, podaż się dostosowuje do popytu. Popyt składa się z konsumpcji i z inwestycji, ale podstawowa jest konsumpcja, bo większość inwestycji ma charakter indukowany (pobudzony przez popyt konsumpcyjny), a nie autonomiczny, czyli taki, który nie zależy od koniunktury. Popyt inwestycyjny jest odpowiedzią na popyt konsumpcyjny. Konsumenci są niestabilni: albo zmniejszają popyt za bardzo, gdy jest źle, albo zwiększają za bardzo, gdy jest dobrze. Im wyższe dochody, tym mniejszy związany z tym przyrost konsumpcji (
nie jest stała). Dla gospodarki jest tym lepiej, gdy przy przyroście dochodów więcej przeznacza się na konsumpcję

Twierdził, że zwiększenie inwestycji wywołuje większy przyrost dochodu.

13. Wyjaśnij pojęcie przeciętnej i krańcowej skłonności do konsumpcji i skłonności do oszczędzania.

Oszczędności są stałym procesem, który w czasie zmienia się powoli pod wpływem poważniejszych zmian w wysokości otrzymywanych dochodów. Człowiek prawdopodobnie wykazuje skłonność do oszczędzania różnicy, jaka wystąpi pomiędzy aktualnym dochodem a zwyczajową stopą życiową. Oszczędności, są, zatem stałą częścią otrzymywanych dochodów, rosną lub spadają wraz ze wzrostem lub spadkiem otrzymywanych dochodów. Keynes nazwał to stałą przeciętną i krańcową skłonnością do oszczędzania.

Krańcowa skłonność do konsumpcji to ta część dodatkowego dochodu, którą gospodarstwa domowe przeznaczają na zwiększenie wydatków konsumpcyjnych. Konsumenci są przyzwyczajeni do pewnego standardu konsumpcji i gdy ich dochód gwałtownie spadnie, wówczas w celu utrzymania dotychczasowego poziomu konsumpcji sięgają do nagromadzonych w przeszłości oszczędności.

14. Wyjaśnij różnice między inwestycjami i oszczędnościami ex post i ex ante.

Rozbieżności między oszczędnościami i inwestycjami nazywane są w literaturze ekonomicznej rozbieżnościami „ex ante”, gdyż dotyczą one niezgodności zamierzeń (planów) w oszczędzaniu i inwestowaniu, co wynika z odmiennych motywów, jakimi kierują się różne podmioty gospodarcze. Mimo ciągłych rozbieżności między inwestycjami (I) i oszczędnościami (Os) „ex ante”, oszczędności „ex post” są zawsze równe inwestycjom „ex post”. Ta równość ma charakter tożsamościowy, co wynika z jednakowego sposobu definiowania oszczędności i inwestycji jako części wartości bieżącej produkcji dóbr i usług finalnych. Jeśli oszczędności są nadwyżką dochodów nad bieżącą konsumpcją, zaś inwestycje są nadwyżką bieżącej produkcji, która nie została skonsumowana, wówczas oszczędności „ex post” zawsze będą równać się inwestycjom.

15. Zanalizuj pojęcie funkcji konsumpcji, przedstawiając ją na wykresie.

Funkcja konsumpcji wyraża ilościową zależność między wzrostem konsumpcji (K) a wzrostem dyspozycyjnego dochodu ludności (Yd). Zależność tę wyrazić można równaniem:

K = a + cYd, gdzie

a - wyraz wolny wyznaczający punkt wyjścia linii wzrostu konsumpcji

- współczynnik kierunkowy, wyznaczający nachylenie linii wzrostu konsumpcji w stosunku do wzrostu dyspozycyjnego dochodu ludności

K

Os

Dyspozycyjny dochód ludności (Yd)

16. Wyjaśnij zasady konstrukcji mnożnika inwestycyjnego i jego rolę w teorii Keynesa.

W ekonomii keynesowskiej, w której zakłada się niepełne wykorzystanie istniejących zdolności produkcyjnych, wydatki inwestycyjne są powiązane ze wzrostem dochodu narodowego za pośrednictwem mnożnika inwestycyjnego. Oznacza to, że wzrost inwestycji spowoduje zwielokrotniony przyrost dochodu narodowego, zaś zmniejszenie inwestycji spowoduje jego spadek. Mnożnik może, więc działać zarówno w górę, gdy inwestycje rosną, jak i w dół, gdy spadają.

Inwestycje tworzą popyt na dobra kapitałowe. Rośnie, więc produkcja, a wraz z nią rośnie zatrudnienie i rosną dochody zarobione przez pracowników. Te dochody w głównej mierze są wydatkowane na konsumpcję bieżącą, a pewna ich część zostaje zaoszczędzona. Wydane dochody na konsumpcję tworzą dodatkowy popyt, który wpływa na wzrost produkcji dóbr konsumpcyjnych, wzrost zatrudnienia i dalszy wzrost dochodów. Te dochody nowo zatrudnionych pracowników znów są dzielone na bieżące wydatki konsumpcyjne i na oszczędności. W miarę jak nowo zatrudnieni pracownicy zwiększają swoją konsumpcję, wywołuje to wzrost dochodów i w określonej części wzrost wydatków innych osób.

17. Zanalizuj pojęcie keynesowskiej funkcji inwestycji.

W teorii Keynesa funkcja inwestycji jest zbudowana na porównaniu rynkowej stopy procentowej z przewidywaną krańcową efektywnością kapitału lub inwestycji. Przewidywana krańcowa efektywność kapitału zależy od kosztu zakupywanych dóbr inwestycyjnych oraz wielkości spodziewanego zysku z tych inwestycji. Wielkość tego zysku zależy od przewidywanego popytu na dobra wytworzone za pomocą planowanych inwestycji. Wzrost popytu oznacza wzrost przewidywanych zysków, zaś spadek popytu zakłada ich zmniejszenie. Krańcowa efektywność kapitału może być mierzona stosunkiem przewidywanego przyrosty zysku do przyrostu wartości kapitału. Decyzja inwestycyjna zostanie podjęta, gdy przewidywana krańcowa efektywność kapitału będzie wyższa od rynkowej stopy procentowej. Jeśli stopa procentowa rośnie w stosunku do przewidywanego poziomu krańcowej efektywności kapitału, wielkość nakładów inwestycyjnych się zmniejsza. Gdy stopa procentowa od udzielanych kredytów spada w stosunku do przewidywanej krańcowej efektywności kapitału, opłacalność inwestycji wzrasta i przedsiębiorcy zwiększają sumę nakładów inwestycyjnych.

18. Dlaczego - zdaniem Keynesa - wzrost skłonności do oszczędzania jest zjawiskiem niepożądanym, mimo, iż może przyczynić się do zwiększenia depozytów w bankach komercyjnych i tym samym zwiększyć możliwości kredytowe na cele inwestycyjne?

Im więcej ludzie oszczędzają, tym mniej wydają na konsumpcję i tym mniejszy będzie efekt mnożnikowi w postaci przyrostu dochodu narodowego. Dlatego oszczędzanie w warunkach niepełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych gospodarki narodowej jest zjawiskiem niepożądanym. Oznacza ono, bowiem powstrzymywanie się od wydawania, wówczas przedsiębiorcy nie mogą sprzedać części swoich towarów. Gromadzą się zapasy, co skłania ich do ograniczania produkcji i zwalniania części pracowników. Wzrost bezrobocia jeszcze bardziej zmniejsza dochody i tym samym wydatki na konsumpcję, co pogłębia spadek inwestycji i dochodu narodowego.

19. Wyjaśnij pojęcie budżetu i podstawowe składniki struktury wpływów i wydatków budżetowych.

Budżetem nazywamy zestawienie wszystkich dochodów i wydatków niezależnie od szczebla struktury polityczno - administracyjnej państwa.

Dochody to środki pieniężne, które trafiają do budżetu państwa na zasadach obligatoryjnych, stałych, systematycznych, przewidzianych zgodnie z przepisami ustawy określającej dochody budżetu państwa. Dochody są podstawą świadczenia usług i dostarczania dóbr o charakterze publicznym lub społecznym. Pozyskanie środków pieniężnych w formie dochodów budżetowych nie wiąże się z koniecznością ponoszenia dodatkowych opłat i kosztów (przykłady dochodów: cła, akcyzy, dochody z jednostek sfery pozabudżetowej, wpływy z zysku NBP)

Wydatki:

Ogólnie wydatki budżetu państwa dzielimy na:

- wydatki bieżące

- wydatki majątkowe

a) wydatki inwestycyjne

- wydatki z tytułu obsługi długu publicznego

WYDATKI BIEŻĄCE

Związane są z bieżącym utrzymywaniem państwa, są niezbędne do jego sprawnego funkcjonowania, w ich ramach wyróżniamy:

• Wydatki osobowe np. wypłaty świadczeń pieniężnych dla ludności, wynagrodzenia, ubezpieczenia - pochodne wynagrodzeń, różnego rodzaju świadczenia społeczne, czyli renty, emerytury

• Wydatki rzeczowe, czyli zakup towarów i usług niezbędnych do bieżącego funkcjonowania państwa, niezaliczanych do wydatków inwestycyjnych (środki trwałe i obrotowe

Do wydatków bieżących zaliczamy również dwie kategorie związane z przekazywaniem środków pieniężnych w formie:

• Subwencji ogólnych - są to środki przeznaczone podmiotom bez wskazania konkretnego celu wydatkowania, mają charakter środków wyrównawczych (fakultatywnych; są środkami bezzwrotnymi, wyróżniamy cztery rodzaje subwencji: wyrównawcze, równoważące, regionalne oraz oświatowe

• Dotacji celowych - są to środki pieniężne przekazywane z budżetu państwa na realizację konkretnego celu, mają charakter okresowy, przekazywane są jednostkom samorządy terytorialnego i muszą być wydatkowane zgodnie z celem przeznaczenia, gdy nie są wydane to się je zwraca, nieprzenoszone są na okres następny

WYDATKI MAJĄTKOWE

W ich skład wchodzą wydatki inwestycyjne oraz zakup udziałów i praw majątkowych (papiery wartościowe, akcje, obligacje, weksle)

• Wydatki inwestycyjne.

Inwestycje dzielimy na:

- wydatki związane z realizacją nowej inwestycji

- wydatki związane z realizacją inwestycji o charakterze odtworzeniowym, polegające na zamianie starej, nieużytecznej części inwestycji na nową, mają na celu zachowanie sprawności działania, nie podnoszą wartości inwestycji

- wydatki inwestycyjne o charakterze modernizacyjnym, polegające na zmianie, podwyższeniu wartości danej inwestycji, następuje poprawienie sprawności działania

WYDATKI ZWIĄZANE Z OBSŁUGĄ DŁUGU PUBLICZNEGO

Koszty związane z obsługą długu publicznego to koszty związane z obsługą tego, co zostało zadłużone. Są to koszty odsetkowe. Spłata rat kapitałowych stanowi wydatek bieżący budżetu państwa.

W tej kategorii obsługi długu publicznego wyróżniamy:

1. Odsetki z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek

2. Dyskonta, plus dyskonto papierów wartościowych

3. Pieniądze wypłacane z tytułu poręczeń i gwarancji

20. Wyjaśnij przyczyny deficytu i nadwyżki budżetowej.

Deficyt budżetowy może wynikać z:

1. nadmiernych wydatków budżetowych wynikających z rozbudowanej administracji publicznej, dużych wartości inwestycyjnych państwa, dużych kosztów i wartości obsługi długu publicznego

2. zbyt małych wartości osiąganych dochodów wynikających z niskiej ściągalności podatkowej, za niskich stawek podatkowych, trudności ze sprzedażą wyprodukowanych dóbr i usług (spadek PKB)

3. zbyt wygórowanych oczekiwań o charakterze społecznym (podwyżki rent, emerytur, czy świadczeń stypendialnych)

4. sytuacji nadzwyczajnych wymagających dodatkowych dopłat (klęski żywiołowe, wojny)

21. Wyjaśnij różnice między podatkami bezpośrednimi i pośrednimi.

Podatkiem nazywamy przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne przekazane przez podatnika na rzecz budżetu państwa, miasta lub gminy.

Podatek bezpośredni od dochodów przedsiębiorstw ma charakter liniowy, tzn. stopa podatku dochodowego płaconego od zysku brutto jest jednakowa dla wszystkich producentów niezależnie od wysokości osiąganego dochodu. Progresywne opodatkowanie zysku zniechęcałoby do zwiększania produkcji i obniżania kosztów wytwarzania, gdyż przy wyższym poziomie zysku obowiązywałyby odpowiednio wyższe stopy podatku dochodowego.

Podatek pośredni od dochodów indywidualnych we wszystkich krajach jest zbudowany na zasadzie progresji podatkowej. Najniższa stopa podatku, płacona od najniższych dochodów stopniowo wzrasta, aż osiąga górną granicę sięgającą czasem 50 - 60% od dochodów najwyższych.

22. Dlaczego większość krajów zrezygnowała z podatku obrotowego na korzyść podatku od wartości dodanej?

Podatek obrotowy był płacony od sprzedaży (obrotu) towarów. Nie obejmował on wszystkich produktów, a jedynie finalne dobra konsumpcyjne. Formalnie podatek ten płacił do budżetu państwa sprzedawca, ale faktycznie pochodził on z kieszeni nabywcy dóbr konsumpcyjnych, który zmuszony był płacić cenę podwyższoną o podatek obrotowy. Stopy podatku na różne produkty były bardzo zróżnicowane, co wpływało niekorzystnie na proporcje cen. Udoskonaleniem podatku obrotowego jest wprowadzenie powszechnego podatku od wartości dodanej, zwanego w skrócie VAT. Opodatkowaniu w wysokości stawki podstawowej - 22% podlegają wszystkie ogniwa produkcji i obrotu. Skumulowany podatek podnosi cenę sprzedaży począwszy od producenta surowców aż po sprzedaż detaliczną produktu finalnego. Zapłacony podatek w cenie produktu zostaje potrącony w każdej fazie produkcji i obrotu. W rezultacie każdy płaci podatek jedynie od wartości dodanej w swoim przedsiębiorstwie. Tylko konsument nie może potrącić podatku wliczonego w cenę nabywanego towaru.

23. Wyjaśnij zasady liczenia podatku od wartości dodanej i jego rolę w kształtowaniu budżetu państwa.

Opodatkowaniu w wysokości stawki podstawowej - 22% podlegają wszystkie ogniwa produkcji i obrotu. Skumulowany podatek podnosi cenę sprzedaży począwszy od producenta surowców aż po sprzedaż detaliczną produktu finalnego. Zapłacony podatek w cenie produktu zostaje potrącony w każdej fazie produkcji i obrotu. W rezultacie każdy płaci podatek jedynie od wartości dodanej w swoim przedsiębiorstwie. Tylko konsument nie może potrącić podatku wliczonego w cenę nabywanego towaru.

Ten system opodatkowania jest korzystniejszy dla budżetu państwa. Zapewnia on, bowiem szybszy i bardziej systematyczny napływ dochodów do budżetu, gdyż nie trzeba czekać, aż zostanie wytworzony i sprzedany produkt finalny. Ma on również istotną przewagę nad podatkiem bezpośrednim, gdyż nie zależy od stopnia rentowności przedsiębiorstw oraz czasu sporządzania bilansu, a także rachunku zysków i strat. Najistotniejszą zaletą podatku od wartości dodanej jest to, że w przeciwieństwie do podatku dochodowego, którego wysokość może podcinać motywację przedsiębiorców i hamować wzrost wydatków inwestycyjnych, obciąża on społeczeństwo za pośrednictwem wyższych cen, ale nie wywiera ujemnego wpływu na rentowność netto przedsiębiorstwa i tym samym nie jego działalność gospodarczą.

24. Jakie zależności uogólnia krzywa Laffera i dlaczego zwiększenie stopy podatkowej w pewnym momencie nie prowadzi do wzrostu dochodów budżetowych, a nawet powoduje ich spadek?

Na krzywej Laffera między wartością 0 i 100% leżą różne możliwe stopy opodatkowania dochodów, które bądź zwiększają, aż do punktu maksymalnego, bądź zmniejszają po jego przekroczeniu łączne wpływy do budżetu państwa. Wynika to ze sposobu reagowania przedsiębiorców, pracowników i oszczędzających na spadek lub wzrost stóp opodatkowania i ich dochodów. Poza tym wysokie podatki zawsze prowadzą do powstania całego systemu ich unikania lub też poszukiwania takich sposobów zarabiania pieniędzy, przy których podatki będą najniższe. Przy niskich stopach podatkowych przedsiębiorcy wykazują wyższą skłonność do inwestowania i wzrostu produkcji. Jednocześnie ludzie wykazują niską skłonność do unikania podatków i prowadzenia działalności nielegalnej. Zwiększenie stopy opodatkowania powoduje, że łączne wpływy do budżetu rosną i w pewnym momencie osiągają swoje maksimum. Oznacza to, że osiągnięta została optymalna stopa opodatkowania dochodów. W praktyce znalezienie optymalnej stopy opodatkowania dochodów jest bardzo trudne i nigdy nie ma pewności, jaka ona powinna być.

25. Scharakteryzuj sposoby finansowania deficytu budżetowego.

Źródła finansowania deficytu budżetowego:

• sprzedaż skarbowych papierów dłużnych na rynku krajowym i zagranicznym

• kredyty zaciągnięte w bankach komercyjnych krajowych i zagranicznych

• emisja dłużnych papierów wartościowych

• pożyczki od instytucji finansowych i niefinansowych

• prywatyzacja majątku skarbu państwa

• nadwyżka z lat poprzednich

• drastyczne cięcia w wydatkach budżetowych co prowadzi często do zmniejszenia realnych wydatków rzeczowych i pogorszenia sytuacji materialnej pracowników sfery budżetowej, zmniejszają się nakłady na oświatę, naukę, ochronę zdrowia itp.

26. Dlaczego dług publiczny jest najpowszechniej stosowaną metodą finansowania deficytu budżetowego?

Zwiększenie długu publicznego jest najpowszechniejszą formą finansowania deficytu budżetowego. Ta metoda została wypracowana w latach 30-tych pod wpływem teorii Keynesa. Jej istota polega na tym, że skarb państwa emituje obligacje (głównie krótkoterminowe o trzymiesięcznym okresie wykupu) i sprzedaje je na wolnym rynku bankom komercyjnym, instytucjom ubezpieczeniowym, przedsiębiorstwom i indywidualnym osobom. Obligacje państwowe charakteryzują się wysokim stopniem płynności i bardzo niskim ryzykiem, stąd są dość chętnie nabywane.

Oprocentowanie obligacji jest zawsze korzystniejsze niż oprocentowanie depozytów terminowych. Wypłacanie procentów oraz wykupywania starych obligacji, których termin płatności upłynął, dokonuje się z reguły na podstawie dochodów pochodzących z emisji nowych obligacji sprzedawanych na rynku kapitałowym. To powoduje na ogół stały wzrost zadłużenia publicznego.

27. Dlaczego wydatki rządowe dzielimy na dwie zasadnicze części G oraz B_t?

Wydatki budżetu państwa możemy podzielić na dwie kategorie:

Rz = G + Bt, gdzie:

G - wydatki państwa na dobra i usługi konsumpcyjne oraz na inwestycje publiczne

Bt - budżetowe transfery, jak emerytury, renty, zasiłki dla bezrobotnych, subwencje

Wydatki państwa na zakup dóbr i usług (G) tworzą bezpośredni popyt konsumpcyjny i inwestycyjny w sektorze publicznym i tym samym wpływają na poziom dochodu narodowego oraz na stan zatrudnienia w gospodarce narodowej. Pozostała część wydatków, stanowiących budżetowe transfery (Bt) nie powiększa bezpośrednio globalnego popytu, lecz zwiększa dyspozycyjny dochód ludności (Yd), który z kolei jest przeznaczany na oszczędności i konsumpcję.

28. W jaki sposób podatki netto modyfikują funkcję konsumpcji?

Na początku funkcja konsumpcji przyjmowała postać:

K = a + cY_d, gdzie:

a - wyraz wolny wyznaczający punkt wyjścia linii wzrostu konsumpcji

- współczynnik kierunkowy, wyznaczający nachylenie linii wzrostu konsumpcji w stosunku do wzrostu dyspozycyjnego dochodu ludności

Podane równanie nie uwzględnia jednak podatków netto (Tn), które przy danej krańcowej skłonności do konsumpcji pomniejszają ogólną sumę wydatków na konsumpcję. Stąd po uwzględnieniu podatków netto (Tn) funkcja konsumpcji przybierze zmodyfikowaną postać:

K_T = a + cY_d - cT_n

Podatki netto mnożymy także przez krańcową skłonność do konsumpcji „c”, gdyż wydatki na konsumpcję są zmniejszane nie przez całą sumę podatków netto, lecz przez tę ich część, która wynika z krańcowej skłonności do konsumpcji.

29. W jaki sposób wydatki rządowe G i podatki netto T_n modyfikują ogólną zależność między inwestycjami a oszczędnościami?

Wydatki budżetowe (G) zwiększają globalny popyt i wpływają na wzrost dochodu narodowego, zaś podatki netto obniżają poziom wydatków na konsumpcję indywidualną. Zmniejszenie wydatków na konsumpcję z tytułu (Tn) nie likwiduje w całości dodatniego efektu wzrostu globalnego popytu z tytułu wydatków rządowych (G).

Wynika stąd, że dochód przyjęty w formie podatków do budżetu będzie w całości wydawany na zakup dóbr i usług, natomiast ten sam dochód byłby w mniejszym stopniu wydany przez gospodarstwa domowe. Tylko część tego dochodu byłaby skonsumowana, a część zaoszczędzona. Dlatego wielkość oznaczoną (Tn) mnożymy przez krańcową skłonność do konsumpcji, która jest zawsze dodatnia, lecz mniejsza od jedności. Wówczas G > c * Tn.

30. Wyjaśnij składniki zagregowanego popytu i zagregowanej podaży.

Makroanaliza tworzenia i podziału dochodu narodowego wykazała, że na dochód patrzymy raz od strony zagregowanej podaży wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych w ciągu roku, drugi raz od strony zagregowanego popytu na dobra i usługi, wynikającego z wydatków różnych podmiotów gospodarczych.

Badamy tu zależność między przeciętnym poziomem cen rynkowych, a poziomem realnego dochodu narodowego.

31. Wyjaśnij zależność funkcjonalną między przeciętnym poziomem cen a realnym dochodem narodowym od strony zagregowanego popytu i zagregowanej podaży.

Od strony agregatowego popytu (AD) zależność funkcjonalna między poziomem cen a realnym dochodem narodowym jest odwrotnie proporcjonalna (nachylenie funkcji jest ujemne). Wynika to stąd, że obniżka przeciętnego poziomu cen rynkowych powoduje wzrost siły nabywczej pieniądza i możliwość zakupienia większej ilości dóbr i usług wchodzących w skład dochodu narodowego. Przy spadku cen zostaje także obniżona stopa procentowa od kredytów inwestycyjnych, co zachęca przedsiębiorców do zwiększenia wydatków inwestycyjnych.

Od strony agregatowej podaży (AS) relacje między cenami a realnym dochodem narodowym zmieniają się w tym samym kierunku. Oznacza to, że wzrost przeciętnego poziomu cen, dostarcza przedsiębiorcom bodźca do zwiększenia produkcji, w rezultacie, czego krzywa zagregowanej podaży rośnie.

32. Jakie czynniki wpływają na zmianę punktów równowagi w gospodarce narodowej?

Pod koniec XIX i na początku XX wieku ekonomiści neoklasyczni rozwinęli teorię zależności między stopą procentową a inwestycjami i oszczędnościami oraz między przeciętnym poziomem płacy realnej a liczbą zatrudnionych pracowników przy fundamentalnym założeniu elastycznie zmieniających się cen i płac. Na tej podstawie starali się wykazać, że jakiekolwiek odchylenie od stanu równowagi globalnej w warunkach doskonałej konkurencji natychmiast uruchamia mechanizmy korygujące, które sprowadzają ponownie gospodarkę narodową do stanu równowagi.

33. Na jakich podstawowych twierdzeniach opiera się neoklasyczna teoria równowagi?

Współczesna, umotywowana interpretacja mechanizmów równowagi ogólnej w gospodarce rynkowej sięga swoim rodowodem aż do prawa rynków sformułowanego na początku XIX wieku przez francuskiego ekonomistę J. B. Saya. Wyszedł on z założenia, że wzrost produkcji stwarza dla siebie odpowiedni wzrost popytu, gdyż wartość produkcji tworzy tę samą sumę dochodów, które w całości są wydatkowane na zakup wytworzonych dóbr. Dlatego ogólny popyt zawsze musi być równy ogólnej podaży dóbr i usług i ani ogólna nadprodukcja, ani niedostateczna produkcja nie są możliwe. Jeśli posiadacze dochodów wydają mniej na spożycie to wydają więcej na inwestycje i odwrotnie. Zaś łączny popyt globalny odpowiada sumie wartości wytworzonej produkcji. Ta globalna równowaga zakłada nie tylko pełne wykorzystanie istniejących zdolności produkcyjnych, ale także brak przymusowego bezrobocia.

34. W jaki sposób Keynes krytykował „prawo rynków Saya”?

Neoklasyczna teoria równowagi przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych i pełnym zatrudnieniu siły roboczej została zakwestionowana przez jednego z najwybitniejszych ekonomistów XX wieku J. M. Keynesa. Wykazał on niesłuszność prawa rynków Saya, gdyż między otrzymywaniem dochodów a ich wydawaniem występuje w rzeczywistości ekonomicznie ważne zjawisko oszczędzania. Oszczędzanie oznacza powstrzymywanie się od wydawania na konsumpcję części zarobionych pieniędzy. Nie jest, więc prawdziwa teza, że produkcja zawsze stwarza dla siebie odpowiedni rynek zbytu. Zbyt wysoka skłonność do oszczędzania staje się przyczyną niedostatecznego popytu konsumpcyjnego, który wraz z niską skłonnością do inwestowania prowadzi do niskiego stopnia wykorzystania istniejących możliwości produkcyjnych.

35. Wyjaśnij neoklasyczną teorię zależności między stopą procentową, inwestycjami a oszczędnościami.

Zarówno inwestujący jak i oszczędzający kierują się w swoich decyzjach zmianami poziomu realnej stopy procentowej. Gdy realna stopa procentowa spada, wówczas przedsiębiorcy zgłaszają większy popyt na kredyt i tym samym większy popyt na dobra inwestycyjne. Odwrotne zjawisko, gdy realna stopa procentowa rośnie, wówczas kredyt staje się dla przedsiębiorców droższy i następuje odpowiednie zmniejszenie wydatków inwestycyjnych.

Inaczej kształtuje się zależność między realną stopą procentową, a globalną sumą oszczędności. Gdy realna stopa procentowa spada, spadają także oszczędności. Ludzie wolą wówczas wydawać więcej na konsumpcję. Neoklasycy traktują procent jako cenę, która jest rekompensatą za rezygnację z konsumpcji bieżącej. Przy spadającej stopie procentowej ludzie wolą więcej konsumować niż oszczędzać. Gdy realna stopa procentowa rośnie, wówczas ludzie wolą większą część dochodów oszczędzać niż wydawać na konsumpcję.

W ten sposób wielkość nakładów inwestycyjnych kształtuje się w stosunku odwrotnie proporcjonalnym do zmian poziomu realnej stopy procentowej, zaś wielkość oszczędności zmienia się proporcjonalnie do kierunku zmian realnej stopy procentowej.

36. Na jakich fundamentalnych twierdzeniach opiera się neoklasyczna teoria rynku pracy?

Neoklasyczna teoria rynku pracy wychodzi z funkcjonalnych zależności między poziomem płacy realnej a liczbą zatrudnionych pracowników. Przedsiębiorcy reagują w przeciwnym kierunku w stosunku do zmiany poziomu płacy realnej, zaś pracownicy w tym samym kierunku jak zmienia się płaca realna. Wówczas punkt przecięcia się rosnącej krzywej podaży pracy z malejącą krzywą popytu na pracę wyznacza poziom płacy realnej w warunkach równowagi rynku pracy, czyli braku nadwyżek i niedoboru pracy. Jak długo są spełniane warunki doskonałej konkurencji, tak długo wszelkie odchylenia od stanu równowagi natychmiast uruchamiają mechanizmy korygujące, które sprowadzają płacę realną do poziomu równowagi.

37. Wyjaśnij neoklasyczną teorię dobrowolnego bezrobocia.

W ekonomii neoklasycznej bezrobocie ma charakter dobrowolny i naturalny na skutek braku możliwości idealnego dopasowania podaży pracy do popytu na pracę. Spowodowane jest tym ze cześć pracowników poszukujących pracy nie akceptuje poziomu płacy realnej, są skłonni pracować przy wyższej stawce a pracodawcy gotowi są ich zatrudnić poniżej poziomu ich oczekiwanej płacy. Zjawisko to jest głównym powodem powstawania tej odmiany bezrobocia gdzie preferencje siły roboczej nie pokrywają się z rachunkiem opłacalności pracodawców.

38. Jaką rolę w teorii równowagi ogólnej odgrywa neoklasyczna teoria elastycznych cen i płac?

Gdy popyt globalny spadnie, krzywa popytu obniża się, wówczas zaczną spadać ceny, a wraz z nimi będą spadać płace nominalne, ale płace realne nie ulegną zmianie. W tej sytuacji może się zmienić realny dochód narodowy i towarzyszący mu poziom zatrudnienia. W ten sposób mechanizm elastycznych cen i płac oraz stopy procentowej w warunkach doskonałej konkurencji będzie utrzymywał realny dochód narodowy na niezmienionym poziomie w granicach pełnego wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych gospodarki narodowej. Z przedstawionych powyżej względów krzywa podaży ma charakter pionowy, wyznaczony przez potencjalne możliwości produkcyjne gospodarki narodowej. Z tej hipotezy wynikał bardzo ważny dla teorii neoklasycznej wniosek, że nie mogą istnieć ani nadmierne oszczędności ani niedostateczne inwestycje. Gospodarka z elastycznie reagującym mechanizmem rynkowym jest w stanie wchłonąć każde rozmiary oszczędności, na jakie zdecydują się dochodobiorcy, gdyż możliwości inwestycyjne w takiej gospodarce są nieograniczone.

39. W jaki sposób Keynes krytykował neoklasyczną teorię równowagi ogólnej?

Zdaniem Keynesa, jeśli w okresie spadającego efektywnego popytu następuje pewne obniżenie cen, także dokonywane przez monopole, to nie towarzyszy temu obniżanie płac nominalnych i gospodarka nie utrzymuje się w punktach równowagi, o których mówił Say. Całą uwagę koncentruje on na horyzontalnym położeniu krzywej globalnej podaży, przy której ceny są stabilne, a zmiany globalnego popytu powodują zmiany realnego dochodu narodowego i zatrudnienia. W ten sposób Keynes dowodzi, że możliwa jest równowaga, przy bardzo różnym stopniu wykorzystania aparatu produkcyjnego i różnym poziomie bezrobocia. Jeśli efektywny popyt konsumpcyjny i inwestycyjny będzie wzrastał w wystarczającym stopniu, wówczas będzie wzrastał realny dochód narodowy a wraz z tym będzie malało bezrobocie.

40. Wyjaśnij, jakie zjawiska ekonomiczne towarzyszą wzrostowi globalnego popytu, gdy krzywa podaży jest:

1. Pozioma, - gdy globalny popyt wzrasta, jego krzywa przesuwa się w górę, lecz przeciętny poziom cen się nie zmienia, prowadzi to do wzrostu realnego dochodu narodowego

2. Nachylona dodatnio, - gdy popyt globalny wzrasta a jego krzywa przesuwa się w górę, następuje wzrost przeciętnego poziomu cen, jednak realny dochód narodowy maleje

3. Pionowa - przesunięcie krzywej popytu w górę powoduje wzrost przeciętnego poziomu cen, co nie wpływa w żaden sposób na wartość realnego dochodu narodowego (Y)

---