Temat 1:

DOCHÓD NARODOWY

RUCH OKRĘŻNY W GOSPODARCE

Schemat ruchu okrężnego w gospodarce

pokazuje przepływy

rzeczowe (czynniki produkcji oraz dobra i usługi) i pieniężne,
dokonujące się między czterema grupami podmiotów
gospodarczych:

♦

gospodarstwami domowymi,

♦

przedsiębiorstwami,

♦

państwem,

♦

zagranicą.

Schemat ten ilustruje podstawowe współzależności występu-
jące w gospodarce.

1/

71

C – M

I

G

przedsiębiorstwa

X

T

e

S

b

T

d

D

B

państwo

gospodarstwa

domowe

S

M

Y – produkt krajowy brutto w cenach rynkowych

produkt krajowy brutto w cenach czynników produkcji

Y

d

– dochód rozporządzalny

C + I + G + X – M – T

e

+ S

b

Y – T

e

+ S

b

Y = C + I + G + X – M

Y

d

= Y + B + S

b

– T

d

– T

e

– D

OZNACZENIA

Y



produkt krajowy brutto w cenach rynkowych

Y

d



dochód rozporządzalny

C



konsumpcja

I



inwestycje

S



oszczędności

X



eksport

M



import

G



wydatki państwa na dobra i usługi

S

b



transfery (subsydia) dla przedsiębiorstw

B



transfery dla gospodarstw domowych

T

d



podatki bezpośrednie

T

e



podatki pośrednie

D



dochody państwa z tytułu własności

F



dochody netto z własności i pracy za granicą
przekazane do kraju

Z



zapasy

A



amortyzacja

2/

71

PODSTAWOWE POJĘCIA

Produkt krajowy brutto (PKB)



Miara wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki
wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju,
niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem (tzn. przez
obywateli danego kraju oraz przez cudzoziemców); w
określonym okresie (np. roku).

PKB obejmuje tylko produkcję rejestrowaną statys-
tycznie i przechodzącą przez rynek (pominięte zostają
np. produkty i usługi wykonane we własnym zakresie i
na własne potrzeby w gospodarstwie domowym jak
również efekty działalności gospodarczej tzw. szarej
strefy).

Produkt narodowy brutto (PNB)



Miara dochodów osiąganych przez obywateli danego
kraju (łącznie z dochodami osiągniętymi za granicą, a
przekazanymi do kraju).

3/

71

Dobra finalne



Dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Są to:



dobra konsumpcyjne dla gospodarstw domowych,



dobra inwestycyjne dla przedsiębiorstw (np. ma-
szyny),



dobra nabywane przez sektor państwowy,



dobra przeznaczone na eksport (z potrąceniem

importu).

Dobra pośrednie



Dobra częściowo przetworzone, zużywane przy pro-
dukcji innych dóbr, np. surowce.

Wartość dodana



Przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu
produkcji.

Dobra finalne + Dobra pośrednie = Produkt globalny

Produkt globalny – Zużycie środków produkcji =

= Wartość dodana = Dochody czynników produkcji = PKB

4/

71

METODY LICZENIA PKB

Istnieją 3 metody liczenia produktu krajowego brutto:

PKB to suma wydatków na dobra finalne
(PKB = wartość wytworzonych dóbr finalnych).

W celu obliczenia w ten sposób PKB, należy dodać do siebie:



wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję (C),



wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw (I),



wydatki państwa na zakup dóbr i usług (G),



wydatki netto zagranicy (X – M).

PKB = Y = C + I + G + X – M

Nie sprzedana część produkcji tworzy przyrost zapasów
(

∆

Z). Zmianę zapasów można włączyć do szeroko

rozumianych inwestycji lub wyodrębnić jako dodatkową
pozycję (

∆

Z) w równaniu PKB, które przyjęłoby

wówczas następującą postać:

PKB = Y = C + I +

∆

Z + G + X – M

5/

71



PKB to suma wartości dodanej.

W gospodarce wartość dóbr finalnych jest równa sumie
wartości dodanej.

Posłużmy się następującym schematem:

Koszty rzeczowe są wynikiem zużywania dóbr pośrednich
kolejnych rzędów.

Gdy schodzimy „w głąb” procesów produkcji dóbr, których
wartość wlicza się do PKB, w końcu okazuje się, że
wytworzenie dóbr pośrednich kolejnego rzędu nie powoduje
powstania kosztów rzeczowych.

6/

71



Koszty rzeczowe

2

Wartość dodana

1

Koszty rzeczowe

1

Wartość dodana

2

WARTOŚĆ DOBRA FINALNEGO

Wartość dodana

n

Koszty rzeczowe

n

= 0

np. samochód

np. gotowe karoserie

np. stal

PKB to suma wynagrodzeń czynników produkcji.

W gospodarce wartość dóbr finalnych jest równa sumie
dochodów właścicieli czynników produkcji.

Gdy schodzimy „w głąb” procesów produkcji dóbr, których
wartość wlicza się do PKB, w końcu okazuje się, że
wytworzenie dóbr pośrednich kolejnego rzędu nie powoduje
powstania kosztów rzeczowych.

WNIOSEK:

Pomijając pewne techniczne szczegóły, trzy przedstawione
metody dają identyczny wynik. Czyli:

wartość dóbr finalnych =
= suma wartości dodanej =
= suma dochodów właścicieli czynników produkcji =
= PKB

7/

71



Koszty rzeczowe

n

= 0

Koszty rzeczowe

2

Płaca

Koszty rzeczowe

1

WARTOŚĆ DOBRA FINALNEGO

Zysk

Płaca

Zysk

Płaca

Zysk

INNE MIERNIKI DOCHODU NARODOWEGO

Produkt narodowy i produkt krajowy

Produkt krajowy brutto (PKB)



miara produkcji wytworzo-

nej w kraju (przez obywateli i ewent. przez cudzoziemców).

Produkt narodowy brutto (PNB)



miara dochodów

osiąganych przez obywateli danego kraju (łącznie z
dochodami osiągniętymi za granicą, a przekazanymi do
kraju).

PNB = PKB + dochody netto z własności i pracy za granicą

(F)

Produkt brutto i netto

PKN 

produkt krajowy netto

PNN 

produkt narodowy netto

PKN = PKB – amortyzacja (A)

PNN = PNB – amortyzacja (A)

Dwa systemy cen

PKB i PNB liczymy zwykle w cenach realizacji, tzn. w cenach
rynkowych, łącznie z podatkami pośrednimi (np. VAT).
Można je także liczyć w cenach czynników produkcji, tzn. po
odjęciu podatków pośrednich i dodaniu subsydiów.

(podatki pośrednie – subsydia = podatki pośrednie netto)

PKB

w cenach rynkowych

= PKB

w cenach czynników produkcji

+

+ podatki pośrednie (T

e

) – subsydia (S

b

)

8/

71

PNN

w cenach czynników produkcji

= PNN

w cenach rynkowych

–

– podatki pośrednie (T

e

) + subsydia (S

b

)

9/

71

Dochód narodowy

Produkt narodowy netto w cenach czynników produkcji to

dochód narodowy (DN)

.

DN = PNN

w cenach czynników produkcji

=

= PNB

w cenach rynkowych

– amortyzacja – podatki pośrednie +

+ subsydia

10/

71

Poniższe rysunki przedstawiają sposoby obliczania różnych
mierników z rachunku dochodu narodowego:

11/

71

Podatki

pośrednie

netto

G

I

X – M

C

F

F

Amorty-

zacja

PNN w

cenach

rynkowych

PKB w

cenach

rynkowych

PNB w

cenach

rynkowych

Wynagro-

dzenia

i płace

Dochody z

pracy na

własny rach

Zyski

Dochód z

czynszów

Dochód

narodowy

(DN)

=

PNN

w cenach

czynników

produkcji

Ceny czynników produkcji

Ceny rynkowe

+ podatki pośrednie

– subsydia

Brutto

Netto

– amortyzacja

Krajowy

Narodowy

+ dochody netto
z własności i pracy
za granicą
przekazane do kraju

DOCHÓD NOMINALNY I REALNY

Należy odróżniać wzrost dochodu nominalnego (w cenach
bieżących) od wzrostu dochodu realnego (w cenach stałych).

Do przeliczenia PKB na ceny stałe stosuje się odpowiedni
wskaźnik cen – tzw.

deflator PKB

.

lub:

12/

71

Nominalny PKB

Deflator PKB

Realny PKB =

×

100,

Nominalny PKB

Realny PKB

Deflator PKB =

×

100.

Chodzi tu o produkt krajowy
brutto w cenach rynkowych.

SPOSÓB OBLICZANIA PKB W POLSCE

Rocznik Statystyczny GUS zawiera następujące dane z
rachunku dochodu narodowego dla Polski za 1998 r.:

1. Produkcja globalna

1 068 410,8 mln zł

2. Zużycie pośrednie

586 165,8 mln zł

3. Podatki od produktów minus

dotacje do produktów

(T

e

– S

b

)

67 221,7 mln zł

4. Spożycie

(C + G)

433 466,6 mln zł

5. Akumulacja

(I +

∆

Z)

145 005,1 mln zł

6. Eksport towarów i usług

(X)

155 873,8 mln zł

7. Dochód netto z zagranicy

(F)

–4 115,6 mln zł

8. Import towarów i usług

(M)

184 878,8 mln zł

9. Wartość dodana brutto (1 – 2)

482 245,0 mln zł

10. PKB (1 – 2 + 3)

549 466,7 mln zł

Oprócz metody przedstawionej w tabeli, PKB można obliczyć
również według innej formuły, co daje ten sam wynik:

PKB

w cenach rynkowych

= C + I (+

∆

Z) + G + X – M =

= Spożycie + Akumulacja + Eksport – Import =

= 433 466,6 + 145 005,1 + 155 873,8 – 184 878,8 = 549 466,7 mln zł

PKB

w cenach producenta

= C + I (+

∆

Z) + G + X – M – T

e

+ S

b

=

= Spożycie + Akumulacja + Eksport – Import – Podatki

od produktów minus dotacje do produktów = 482 245,0 mln zł

PNB

w cenach rynkowych

= PKB

w cenach rynkowych

+ Dochód netto

z zagranicy = 549 466,7 – 4 115,6 = 545 351,1 mln zł

13/

71

Wartość dodana brutto to inaczej produkt

krajowy brutto w cenach producenta.

Temat 2:

RÓWNOWAGA MAKROEKONOMICZNA

W tej części będziemy posługiwać się krótkookresowym

keynesowskim (popytowym)

modelem gospodarki, nazwanym

tak od nazwiska brytyjskiego ekonomisty Johna Maynarda
Keynesa.

Według tego modelu ceny i płace są stałe, a gospodarka
posiada wolne moce produkcyjne (tzn. produkcja dostosowuje
się bez przeszkód do popytu). Pozwala to pominąć na razie
podażową stronę gospodarki.

KONSUMPCJA I OSZCZĘDNOŚCI

Wielkość popytu konsumpcyjnego zależy dość ściśle od
poziomu dochodów rozporządzalnych ludności, które są
przeznaczane na konsumpcję lub na oszczędności.

Funkcja konsumpcji

pokazuje wielkość wydatków

konsumpcyjnych ludności (C) w zależności od poziomu
globalnych dochodów (Y). Zakładamy dla uproszczenia, że
zależność ta ma charakter liniowy.

14/

71

Gospodarka zamknięta bez państwa

W gospodarce zamkniętej bez budżetu państwa dochody
rozporządzalne są równe dochodowi narodowemu:

Y

d

= Y

K

ONSUMPCJA

Funkcja konsumpcji wyraża się wzorem:

C = C

0

+ cY

d

= C

0

+ cY

C



wielkość konsumpcji

C

0



konsumpcja autonomiczna

c



krańcowa skłonność do konsumpcji

Krańcowa skłonność do konsumpcji (

c )

to odsetek przyrostu

dochodu wydawany na konsumpcję.

Nachylenie funkcji konsumpcji zależy od krańcowej
skłonności do konsumpcji.

Położenie funkcji konsumpcji (jej odległość od osi odciętych)
zależy od wielkości konsumpcji autonomicznej.

15/

71



)

(

Konsumpcja (C)

Dochód (Y)

C = C

0

+ cY

Funkcja konsumpcji

{

Konsumpcja autonomiczna (C

0

)

O

SZCZĘDNOŚCI

Nie skonsumowana część dochodu stanowi oszczędności (S).

Funkcji konsumpcji

C = C

0

+ cY

d

= C

0

+ cY

odpowiada

funkcja

oszczędności

:

S = –C

0

+ sY

d

= –C

0

+ sY

S



wielkość oszczędności

C

0



konsumpcja autonomiczna

s



krańcowa skłonność do oszczędzania

Krańcowa skłonność do oszczędzania (

s )

to odsetek przyrostu

dochodu przeznaczany na oszczędności.

16/

71

)

(

Oszczędności (S)

Dochód (Y)

{

– Konsumpcja autonomiczna (–

C

0

)

S = –C

0

+ sY

Funkcja oszczędności

K

ONSUMPCJA

A

OSZCZĘDNOŚCI

Ponieważ dochód może być przeznaczony tylko na
konsumpcję albo na oszczędności, zatem:

c + s = 1

Poniższy rysunek pokazuje zależność pomiędzy konsumpcją a
oszczędnościami.

Przyjęte wartości liczbowe są następujące:

C

0

= 10

c = 0,7

s = 0,3

17/

71

Krańcowa skłonność
do konsumpcji

+

1

Krańcowa skłonność
do oszczędzania

=

C

10

Y

C = 10 + 0,7Y

S

–10

Y

S = –10 + 0,3Y

Gospodarka zamknięta z budżetem państwa

W gospodarce zamkniętej z budżetem państwa dochody
rozporządzalne są mniejsze od dochodu narodowego:

Y

d

= (1 – t)Y

t



stopa podatkowa netto

Funkcja konsumpcji wyraża się wzorem:

C = C

0

+ cY

d

= C

0

+ c(1 – t)Y

Wniosek:

Istnienie budżetu państwa zmniejsza nachylenie funkcji
konsumpcji.

Analogicznie, funkcja oszczędności wyraża się wzorem:

S = –C

0

+ sY

d

= –C

0

+ s(1 – t)Y

18/

71



C = C

0

+ cY

Konsumpcja (C)

Dochód (Y)

C = C

0

+ c(1 – t)Y

Funkcja konsumpcji
w gospodarce bez
budżetu państwa.

Funkcja konsumpcji
w gospodarce z
budżetem państwa.

Gospodarka otwarta z budżetem państwa

Otwarcie gospodarki nie zmienia postaci funkcji konsumpcji
ani funkcji oszczędności.

Funkcja konsumpcji oraz funkcja oszczędności jest taka sama
jak w gospodarce zamkniętej z budżetem państwa.

19/

71



INWESTYCJE

Popyt inwestycyjny przedsiębiorstw wiąże się z zamierzonym
(planowanym) powiększeniem zasobów kapitału trwałego i
zapasów. Zależy więc od przewidywanego wzrostu popytu na
ich produkty, a nie od bieżącego poziomu produkcji.

Zakładamy, że inwestycje (I) są

wielkością autonomiczną

i nie

zależą od bieżącej produkcji i dochodu.

20/

71

Inwestycje (I)

I

Dochód (Y)

WYDATKI PAŃSTWA I PODATKI

Wydatki państwa na dobra i usługi (G)

są wielkością

autonomiczną i nie zależą od bieżącej produkcji i dochodu.

Podatki netto (NT)

zmieniają się wraz ze zmianami dochodu:

NT = tY

t



stopa podatkowa netto.

Podatki netto to podatki minus płatności transferowe.

Saldo budżetu państwa =

= dochody budżetowe – wydatki państwa

21/

71








Wydatki państwa (G),

podatki netto (NT)

Dochód (Y)

Y

0

G

NT = tY











Gdy dochód narodowy
jest większy niż Y

0

,

występuje
nadwyżka budżetowa

(G < NT).

Gdy dochód narodowy
jest mniejszy niż Y

0

,

występuje
deficyt budżetowy

(G > NT).

Gdy dochód narodowy
jest równy Y

0

,

występuje
równowaga budżetowa

(G = NT).

EKSPORT I IMPORT

Eksport (X)

jest wielkością autonomiczną i nie zależy od

bieżącej produkcji i dochodu.

Import (M)

zmienia się wraz ze zmianami dochodu:

M = mY

m  krańcowa skłonność do importu

Krańcowa skłonność do importu (

m

)

obrazuje, jaką część

każdej dodatkowej jednostki dochodu narodowego podmioty
krajowe chcą wydać na dodatkowy import.

Bilans handlowy = eksport (X) – import (M)

22/

71

Eksport (X),

import (M)

Dochód (Y)

Y

0

X

M = mY

.............................
..
.........................
....................
...............
..........
.....

............................
......................
.................
............
.......
..

...

........

............

..................

........................

.

......

..........

................

.....................

Gdy dochód
narodowy jest
mniejszy niż Y

0

,

występuje
nadwyżka handlowa
(eksport > import).

Gdy dochód
narodowy jest równy
Y

0

, bilans handlowy

wynosi zero.

Gdy dochód
narodowy jest
większy niż Y

0

,

występuje
deficyt handlowy
(eksport < import).

POPYT GLOBALNY

Gospodarka zamknięta bez państwa

W gospodarce zamkniętej bez budżetu państwa występują
dwa składniki popytu globalnego (AD):



popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych (C),



popyt inwestycyjny przedsiębiorstw (I).

AD = C + I

Nachylenie linii popytu globalnego zależy od krańcowej
skłonności do konsumpcji (c), a jej odległość od początku
układu współrzędnych zależy od konsumpcji autonomicznej
(C

0

) oraz od inwestycji (I).

23/

71



Popyt globalny (AD)

(I)

Dochód (Y)

Popyt globalny (AD = C + I)

Konsumpcja (C)

{

{

Inwestycje (I)

Konsumpcja autonom. (C

0

)

Gospodarka zamknięta z budżetem państwa

W gospodarce zamkniętej z budżetem państwa występują trzy
składniki popytu globalnego (AD):



popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych (C),



popyt inwestycyjny przedsiębiorstw (I),



popyt państwa na dobra i usługi (G).

AD = C + I + G

W gospodarce zamkniętej z budżetem państwa krzywa popytu
globalnego ma mniejsze nachylenie niż w gospodarce
zamkniętej bez państwa, ponieważ istnienie państwa
zmniejsza nachylenie funkcji konsumpcji, a przez to – krzywej
popytu globalnego.

24/

71



Popyt globalny (AD)

(I)

Dochód (Y)

Popyt globalny
w gospodarce zamkniętej
z budżetem państwa
(AD = C + I + G)

Popyt globalny
w gospodarce zamkniętej
bez budżetu państwa

{

{

Wydatki państwa (G)

Konsumpcja autonom. (C

0

)

+ inwestycje (I)

Gospodarka otwarta z budżetem państwa

W gospodarce otwartej z budżetem państwa występują cztery
składniki popytu globalnego (AD):



popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych (C),



popyt inwestycyjny przedsiębiorstw (I),



popyt państwa na dobra i usługi (G),



popyt netto zagranicy — eksport minus import (X – M).

AD = C + I + G + X – M

W gospodarce otwartej z budżetem państwa krzywa popytu
globalnego ma mniejsze nachylenie niż w gospodarce
zamkniętej z budżetem państwa, ponieważ import, który jest
wprost proporcjonalny do dochodu, zmniejsza wielkość
popytu globalnego.

25/

71



Popyt globalny (AD)

(I)

Dochód (Y)

Popyt globalny
w gospodarce otwartej
z budżetem państwa
(AD = C + I + G + X – M)

Popyt globalny
w gospodarce zamkniętej
z budżetem państwa

Popyt globalny
w gospodarce zamkniętej
bez budżetu państwa

{

{

Wydatki państwa (G)

Konsumpcja autonom. (C

0

)

+ inwestycje (I)

{

Eksport (X)

RÓWNOWAGA PRODUKCJI I POPYTU

Równowaga makroekonomiczna

(przy stałych cenach i

płacach) występuje wówczas, gdy globalny popyt równa się
globalnej podaży, tzn. gdy suma planowanych globalnych
wydatków jest równa dokładnie wartości wytworzonej
produkcji.

I

LUSTRACJA

GRAFICZNA

:

Linia 45 ° jest zbiorem punktów, które przybierają taką samą
wartość na obu osiach. Wszystkim tym punktom odpowiada
zrównanie się produkcji (oznaczonej na osi poziomej) i popytu
globalnego (oznaczonego na osi pionowej).

Punkt przecięcia krzywej AD i linii 45° (punkt E) jest jedynym
punktem, w którym popyt globalny AD jest równy dochodowi.

Punkt E jest punktem równowagi

, w którym planowane wy-

datki są równe faktycznej produkcji i faktycznemu
dochodowi.

Y

0

to wielkość dochodu odpowiadająca równowadze.

26/

71

Popyt globalny (AD)

(I)

Y

0

Dochód, produkcja

Linia 45°

Popyt globalny
(AD)

E

Punkt równowagi

Z

APIS

ALGEBRAICZNY

:

Gospodarka zamknięta bez państwa

Popyt globalny = Produkcja (dochód)

C + I = C + S

Warunek równowagi:

Gospodarka zamknięta z budżetem państwa

Popyt globalny = Produkcja (dochód)

C + I + G = C + S + NT

Warunek równowagi:

Gospodarka otwarta z budżetem państwa

Popyt globalny = Produkcja (dochód)

C + I + G + X – M = C + S + NT

Warunek równowagi:

27/

71







I = S

(I – S) = 0

lub

I + G = S + NT

(I – S) + (G – NT) = 0

lub

I + G + X = S + NT + M

(I – S) + (G – NT) + (X – M) = 0

lub

K

IEDY

NIE

WYSTĘPUJE

RÓWNOWAGA

?

Gdy produkcja jest mniejsza niż Y

0

(np. na poziomie Y

1

),

wówczas występuje nadwyżka popytu (

luka inflacyjna

).

Gdy produkcja jest większa niż Y

0

(np. na poziomie Y

2

),

wówczas występuje nadwyżka podaży (

luka deflacyjna

).

W przypadku nadwyżki popytu maleją zapasy i pojawiają się
przymusowe oszczędności. W przypadku nadwyżki podaży
rosną zapasy i maleją niezamierzone oszczędności.

W gospodarce o giętkich cenach nierównowaga może być
zlikwidowana przez zmiany cen (wzrost lub spadek).

Nadwyżka popytu (luka inflacyjna) grozi przyspieszeniem
inflacji. Nadwyżka podaży (luka deflacyjna) skłania produ-
centów do zmniejszenia produkcji.

28/

71

Popyt globalny (AD)

(I)

Y

1

Y

0

Dochód, produkcja

Linia 45°

Popyt globalny
(AD)

E

Y

2

Luka deflacyjna

Punkt równowagi

Luka inflacyjna

C

D

A

B

MNOŻNIK

Mnożnik informuje, o ile zmieni się globalny popyt, a co za
tym idzie – poziom produkcji, w wyniku zmiany
autonomicznego składnika popytu globalnego (konsumpcji
autonomicznej C

0

, inwestycji I, wydatków państwa G,

eksportu X) o jednostkę.

Mnożnik jest większy od 1, ponieważ zmiana wydatków
autonomicznych (np. inwestycyjnych) pociąga za sobą zmiany
w dochodach i wydatkach konsumentów.

Przy poniższych wzorach na mnożnik przyjęto oznaczenia:
c — krańcowa skłonność do konsumpcji
s — krańcowa skłonność do oszczędzania
t — stopa podatkowa netto
m — krańcowa skłonność do importu

Gospodarka zamknięta bez państwa

Gospodarka zamknięta z budżetem państwa

Gospodarka otwarta z budżetem państwa

29/

71



Mnożnik = ————— = –————

1

1 – c(1 – t)

1

1 – c + ct



Mnożnik = ——————— = ——————

1

1 – c(1 – t) + m

1

1 – c + ct + m



Mnożnik = ——— = —

1

1 – c

1

s

PRZYKŁAD

W gospodarce otwartej z budżetem państwa:



krańcowa skłonność do konsumpcji (c) = 0,8;



stopa podatkowa netto (t) = 0,2;



krańcowa skłonność do importu (m) = 0,1.

Jak się zmieni wielkość produkcji gdy inwestycje wzrosną o
200 000 zł?

Rozwiązanie:

Zatem wzrost inwestycji spowoduje wzrost produkcji o:

200 000 zł

×

2,17 = 434 000 zł

Ilustracja graficzna:

30/

71

Mnożnik = —————— = —————————— = —— = 2,17

1

1 – c + ct + m

1

0,46

1 – 0,8 + 0,8

×

0,2 + 0,1

1

Wzrost inwestycji

o 200 000 zł

Wzrost produkcji

o 434 000 zł

Popyt globalny (AD)

Dochód, produkcja

Linia 45°

AD

E’

AD’

E

PARADOKS ZAPOBIEGLIWOŚCI

31/

71

AD

C

C

0

C

1

Y

S,

I

–C

0

–C

1

Y

Y

1

Y

0

S

I

S’

C

C’

Y

Linia 45°

AD

AD’

Y

1

Y

0







1. Wielkość produkcji zapewniająca równowagę wynosi Y

0

.

2. Gospodarstwa domowe zmieniają plany i

zaczynają

oszczędzać mniej

przy każdym poziomie dochodu

(konsumpcja autonomiczna rośnie z C

0

do C

1

).

4. Funkcja konsumpcji przesuwa się
w górę – z położenia C do położenia
C’ (rys. 2).

3. Funkcja oszczędności przesuwa
się w dół – z położenia S do
położenia S’ (rys. 1).

5. Krzywa popytu globalnego
przesuwa się w górę – z położenia
AD do położenia AD’ (rys. 3).

7. Przy wielkości produkcji Y

1

,

funkcji oszczędności S’ oraz funkcji
inwestycji I

wielkość oszczędności

jest dokładnie taka sama

jak na

początku (tzn. przy wielkości
produkcji Y

0

, funkcji oszczędności S

oraz funkcji inwestycji I).

6. Poziom produkcji odpowiadający
równowadze wzrasta z Y

0

do Y

1

(działa mnożnik) – por. rys. 3.

MNOŻNIK ZRÓWNOWAŻONEGO BUDŻETU

Mnożnik zrównoważonego budżetu

to mechanizm polegający

na tym, że wzrost wydatków państwa, któremu towarzyszy
taki sam wzrost podatków, powoduje zwiększenie produkcji.

32/

71

Temat 3:

PIENIĄDZ, BANKI, POLITYKA

PIENIĘŻNA

PIENIĄDZ

Definicja

Pieniądz to powszechnie akceptowany w danym kraju
środek płatniczy, służący do regulowania różnego typu
zobowiązań.

Funkcje

Trzy główne funkcje pieniądza są następujące:

♦

środek wymiany i płatności

(za pośrednictwem pieniądza ludzie dokonują wy-miany

dóbr i usług oraz spłacają inne wzajemne
zobowiązania)

♦

jednostka rozrachunkowa

(w pieniądzu wyrażone są ceny i prowadzone roz-

liczenia)

♦

środek przechowywania wartości (tezauryzacji)

(pieniądz jest jedną z form gromadzenia i przecho-
wywania bogactwa)

33/

71

Rodzaje pieniądza

Należy przede wszystkim odróżnić dwie postacie
pieniądza:

♦

pieniądz gotówkowy

(banknoty i bilon)

♦

pieniądz bezgotówkowy

(pieniądz mający formę zapisu na rachunku
bankowym, którego podstawą może być depozyt
klienta lub kredyt udzielony przez bank; płatności
dokonywane są za pomocą polecenia przelewu, czeku,
karty kredytowej itp.)

Poza tym rozróżniamy:

♦

pieniądz towarowy

(jednostka pieniądza warta jest tyle, ile wart jest
materiał, z którego została wykonana, np. złoto)

♦

pieniądz symboliczny

(jednostka pieniądza warta jest więcej niż materiał, z
którego została wykonana, o czym informuje
umieszczony na niej znak-symbol, np. banknot)

Niby-pieniądz (quasi-pieniądz)

to aktywa, które są

prawie tak samo dobre jak pieniądz; jest to środek
przechowywania wartości, który można łatwo zamienić
na pieniądz, ale który sam pieniądzem nie jest, np. wkład
w towarzystwie budowlanym.

Karty kredytowe to substytuty pieniądza

— spełniają

tylko niektóre jego funkcje. Mogą służyć do zapłaty za
towary, jednak dowód zapłaty kartą kredytową nie może
być wykorzystany do dokonania dalszych zakupów.

34/

71

Agregaty pieniężne

Istnieją węższe i szersze definicje pieniądza stosowane do
ilości pieniądza w obiegu — tzw. agregaty pieniężne.

M0

(baza monetarna, zasób pieniądza wielkiej mocy)

=

gotówka w obiegu + rezerwy gotówkowe banków

M1

=

gotówka w obiegu + wkłady na żądanie

M2

=

gotówka w obiegu + wkłady na żądanie +

+ wkłady terminowe

Agregaty M1 i M2 mogą być liczone w dwojaki sposób:



tylko w walucie krajowej,



z uwzględnieniem także wkładów w walutach obcych.

Oprócz wymienionych, istnieją jeszcze szersze miary
podaży pieniądza — takie jak np. agregat M3 czy M4.

Uwaga:

w podręczniku baza monetarna jest niekiedy

oznaczana symbolem H.

35/

71

BANKI

Bank centralny

Kontrolę nad całością obiegu pieniężnego w gospodarce
sprawuje bank centralny.

Pięć podstawowych funkcji banku centralnego to:



emisja pieniądza gotówkowego,



kontrola obiegu pieniężnego,



refinansowanie i kontrola banków komercyjnych,



zarządzanie długiem państwowym i finansowanie
deficytu budżetowego,



rozliczenia międzypaństwowe z zagranicą.

Banki komercyjne

Obok banku centralnego, który stanowi podstawę
systemu finansowego każdego państwa, głównym
ogniwem współczesnego systemu finansowego są banki
komercyjne.

Główne ich funkcje obejmują:



pośredniczenie w rozliczeniach finansowych między

jednostkami gospodarczymi,



gromadzenie wkładów oszczędnościowych i przecho-

wywanie powierzonych rezerw pieniężnych,



udzielanie kredytów jednostkom gospodarczym i

gospodarstwom domowym.

36/

71

MNOŻNIK KREACJI PIENIĄDZA

Banki komercyjne nie tylko gromadzą oszczędności i
zamieniają je na kredyty.

Pełnią one jeszcze jedną bardzo ważną funkcję: udzielając
kredytów na sumy wielokrotnie przekraczające wartość
trzymanych rezerw, banki komercyjne wytwarzają (kreują)
dodatkowy pieniądz.

Intensywność tego efektu wyraża mnożnik kreacji pieniądza:

c

p

— stosunek gotówki w obiegu pozabankowym (C) do

wkładów na żądanie (D)

c

b

— stopa rezerw gotówkowych banków – stosunek rezerw

gotówkowych banków (R) do wkładów na żądanie (D)

Innymi słowy: c

p

= — c

b

= —

Interpretacja:

Mnożnik kreacji pieniądza informuje, o ile zmieni się podaż
pieniądza M1 w wyniku zmiany bazy monetarnej o
jednostkę (np. o 1 zł).

Można więc zapisać:

37/

71

Mnożnik kreacji pieniądza = ————

c

p

+ 1

c

p

+ c

b

R

C

D

D

Podaż pieniądza (M1) = ————

×

Baza monetarna (M0)

c

p

+ 1

c

p

+ c

b

PODAŻ PIENIĄDZA

Od czego zależy podaż pieniądza?

Zgodnie ze wzorem

na podaż pieniądza ma wpływ:

♣

stopa rezerw gotówkowych banków (c

b

),

♣

ilość gotówki w obiegu oraz ilość gotówki w bankach
(M0),

♣

stosunek gotówki do wkładów bankowych w sektorze
pozabankowym (c

p

).

Podaż pieniądza nie zależy od stopy procentowej.

38/

71

M1 = ————

×

M0

c

p

+ 1

c

p

+ c

b

Kontrola podaży pieniądza przez bank centralny

1. Rezerwy obowiązkowe

Stopa rezerw obowiązkowych

jest to minimalna relacja

rezerw gotówkowych do wkładów, jaką muszą
utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji banku
centralnego.

Im wyższa stopa rezerw obowiązkowych, tym podaż pie-
niądza jest mniejsza (ponieważ parametr c

b

jest większy).

2. Stopa dyskontowa

Stopa dyskontowa

jest to stopa procentowa stosowana

przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom
komercyjnym.

Im wyższa stopa dyskontowa, tym podaż pieniądza jest
mniejsza (ponieważ parametr c

b

jest większy).

3. Operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku

występują wtedy, kiedy bank

centralny zmienia wielkość bazy monetarnej, kupując
lub sprzedając papiery wartościowe na otwartym rynku.

Gdy bank centralny kupi na otwartym rynku papiery
wartościowe, wówczas zwiększy się baza monetarna, a co
za tym idzie — podaż pieniądza.

Gdy bank centralny sprzeda na otwartym rynku papiery
wartościowe, wówczas zmniejszy się baza monetarna, a
co za tym idzie — podaż pieniądza.

39/

71

Wykres

Na wykresie przedstawiającym rynek pieniądza krzywa
podaży pieniądza jest pionowa, ponieważ podaż
pieniądza nie zależy od stopy procentowej.

40/

71

Krzywa podaży pieniądza

M

S

Stopa procentowa (R

n

)

Realne zasoby pieniądza

(M)

POPYT NA PIENIĄDZ

Dla uproszczenia zakładamy, że istnieją tylko dwa rodzaje
aktywów:

♦

pieniądz

, który jest środkiem wymiany, ale nie przynosi

dochodów w postaci odsetek;

♦

obligacje

, symbolizujące wszystkie pozostałe aktywa

przynoszące odsetki, ale które nie są bezpośrednio środkiem
płatności.

41/

71

Koszty oraz korzyści trzymania pieniądza

Zastanowimy się tutaj, w jaki sposób ludzie powinni
podzielić swój majątek między pieniądze i obligacje.

Koszty związane z trzymaniem pieniądza

Kosztem alternatywnym (kosztem utraconych możliwoś-
ci) posiadania pieniądza są odsetki utracone w wyniku
trzymania aktywów finansowych w postaci pieniędzy
(gotówki), a nie w formie oprocentowanych obligacji.

Miarą kosztu trzymania pieniądza jest zatem wysokość
nominalnej stopy procentowej.

Krzywa MC symbolizująca koszt krańcowy utrzymywa-
nia pieniądza jest pozioma, ponieważ koszt alternatywny
każdej trzymanej złotówki jest taki sam.

Np. koszt związany z trzymaniem w kieszeni dwudziestej
złotówki jest wyznaczony poziomem nominalnej stopy
procentowej w Polsce i pokrywa się dokładnie z kosztem
np. czterysta osiemdziesiątej czwartej złotówki, która
wpłacona do banku przyniosłaby takie same odsetki.

42/

71

Stopa procentowa (R

n

)

Realne zasoby pieniądza

(M)

MC

Krzywa kosztu krańcowego

trzymania pieniądza

Motywy trzymania pieniądza

Motyw transakcyjny

trzymania pieniądza oznacza, że

ludzie trzymają pieniądze, ponieważ planują zakupy
różnych dóbr, a momenty przypływu gotówki nie
pokrywają się w czasie z momentami wydatków.

Motyw przezorności

trzymania pieniądza polega na tym,

że ludzie z góry decydują się trzymać pewien zasób
pieniądza na pokrycie nieprzewidzianych wydatków.

Motyw portfelowy

trzymania pieniądza wynika z

niechęci ludzi do ryzyka. Ludzie wolą trzymać aktywa o
niskiej, ale pewnej stopie zysku (np. pieniądze na
rachunkach bankowych), niż inne aktywa o wysokiej, ale
niepewnej stopie zysku.

Krzywa MB symbolizująca korzyść krańcową utrzymy-
wania pieniądza jest malejąca, ponieważ korzyść krań-
cowa zmniejsza się w miarę wzrostu zasobów pieniądza:

najpilniejsze transakcje mogłyby zostać dokonane przez
niewiele banknotów stuzłotowych trzymanych w
kieszeni, korzyść z każdej kolejnej złotówki się
zmniejsza.

43/

71

Korzyść krańcowa

trzymania pieniądza

(MB)

Realne zasoby pieniądza

(M)

MB

Krzywa korzyści krańcowej

trzymania pieniądza

Ile ludzie trzymają pieniędzy?

Ludzie będą trzymać pieniądze aż do momentu, w
którym korzyść krańcowa z utrzymywania dodatkowej
jednostki pieniądza zrówna się z jego kosztem krań-
cowym (MB = MC).

W punkcie E korzyść krańcowa trzymania pieniądza
zrównuje się z kosztem krańcowym trzymania pieniądza.

Zatem popyt na pieniądz będzie wynosił M

D

.

44/

71

Korzyść krańcowa

trzymania pieniądza

(MB),

stopa procentowa (R

n

)

Przecięcie krzywych MB oraz MC

(pkt. E) pozwala ustalić optymalną

wielkość popytu na realne zasoby

pieniądza (M

D

).

Realne zasoby pieniądza

(M)

MB

E

M

D

MC

MB,

R

n

M

MB

MB’

E

M

D

M

D

1

R

n

2

R

n

1

MC

MC’

E

1

E

2

M

D

2

Wzrost nominalnej stopy procentowej (z R

n

1

do R

n

2

) powoduje przesunięcie krzywej kosztu

krańcowego MC w górę do położenia MC’.

Popyt na pieniądz maleje (z M

D

do M

D

1

).

Wzrost dochodu realnego (produk-
cji) powoduje przesunięcie krzywej
korzyści krańcowej MB w prawo do
położenia MB’.

Popyt na pieniądz rośnie (z M

D

do

M

D

2

).

Wykre

s

Na wykresie przedstawiającym rynek pieniądza krzywa
popytu na pieniądz jest malejąca, ponieważ popyt na
pieniądz rośnie wraz ze spadkiem stopy procentowej.

45/

71

Stopa procentowa (R

n

)

Krzywa popytu na pieniądz

M

D

Realne zasoby pieniądza

(M)

RÓWNOWAGA NA RYNKU PIENIĄDZA

Rynek pieniądza znajduje się w równowadze wówczas, gdy
popyt na realne zasoby pieniądza jest równy realnej podaży
pieniądza (M

D

= M

S

).

E



punkt równowagi na rynku pieniądza

R

n

* 

stopa procentowa zapewniająca równowagę

M* 

ilość pieniądza zapewniająca równowagę

46/

71

Stopa procentowa (R

n

)

M

S

E

M

D

R

n

*

M*

Realne zasoby pieniądza

(M)

MECHANIZM POWROTU DO PUNKTU

RÓWNOWAGI

47/

71

A

Stopa procentowa (R

n

)

M

S

E*

M

D

R

n

*

M*

Realne zasoby pieniądza

(M)

C

D

M

D

> M

S

R

n

2

B

R

n

1

M

S

> M

D

Wysoka stopa procentowa

Przy wysokiej stopie procentowej (np. na poziomie R

n

1

) występuje

nadwyżka podaży pieniądza (M

S

> M

D

).

Nadwyżka podaży pieniądza oznacza, że na rynku obligacji wystę-
puje nadwyżka popytu.
Nadwyżka popytu na obligacje spowoduje, że ceny obligacji wzros-
ną, czyli stopa procentowa (stopa zysku z obligacji) spadnie. Jedno-
cześnie w wyniku wzrostu cen obligacji, wzrośnie popyt na
pieniądz.
Przy stopie procentowej R

n

* wystąpi równowaga na rynku pieniądza

Niska stopa procentowa

Przy niskiej stopie procentowej (np. na poziomie R

n

2

) występuje

nadwyżka popytu na pieniądz (M

D

> M

S

).

Nadwyżka popytu na pieniądz oznacza, że na rynku obligacji wystę-
puje nadwyżka podaży.
Nadwyżka podaży obligacji spowoduje, że ceny obligacji spadną,
czyli stopa procentowa (stopa zysku z obligacji) wzrośnie. Jedno-
cześnie w wyniku spadku cen obligacji, spadnie popyt na pieniądz.
Przy stopie procentowej R

n

* wystąpi równowaga na rynku pieniądza

i obligacji.

ZMIANY STANU RÓWNOWAGI

48/

71

R

n

M

S

E

M

D

R

n

*

M*

M

M

S

1

M

1

E

1

R

n

1

1. Wzrost podaży pieniądza

Gdy bank centralny zwiększa podaż
pieniądza (np. zwiększa bazę mone-
tarną poprzez operacje otwartego
rynku, zmniejsza stopę dyskontową
lub stopę rezerw obowiązkowych),
wówczas krzywa podaży pieniądza
przesuwa się w prawo (z położenia
M

S

do M

S

1

).

Stopa procentowa spada z R

n

* do

R

n

1

. Ilość pieniądza w gospodarce

zwiększa się z M* do M

1

.

2. Spadek realnego dochodu

Spadek realnego dochodu zmniej-
sza korzyść krańcową z utrzymywa-
nia pieniądza. Popyt na pieniądz
spada, krzywa popytu na pieniądz
przesuwa się w lewo (z położenia M

D

do M

D

2

).

Stopa procentowa spada z R

n

* do

R

n

2

. Ilość pieniądza w gospodarce

nie zmieni się.

R

n

M

S

E

M

D

3

M

D

R

n

*

M*

M

R

n

3

3. Wzrost konkurencji między

bankami

Wzrost konkurencji między banka-
mi, który wyrazi się w trwałym wzro-
ście oprocentowania wkładów ban-
kowych, zwiększy popyt na wkłady
bankowe, a przez to popyt na pie-
niądz i przesunie krzywą popytu na
pieniądz w prawo (z położenia M

D

do

M

D

3

).

Stopa procentowa rośnie z R

n

* do

R

n

3

. Ilość pieniądza w gospodarce

nie zmieni się.

E

3

R

n

M

S

E

M

D

2

M

D

R

n

*

M*

M

R

n

2

E

2

Temat 4:

MODEL IS–LM

POPYT GLOBALNY A STOPA PROCENTOWA

♦

Wzrost stopy procentowej zmniejsza popyt globalny.

♦

Spadek stopy procentowej zwiększa popyt globalny.

Uzasadnienie:

♦

wysoka stopa procentowa zmniejsza popyt inwestycyjny
przedsiębiorstw oraz popyt konsumpcyjny gospodarstw
domowych (drogie kredyty);

♦

niska stopa procentowa zwiększa popyt inwestycyjny
przedsiębiorstw oraz popyt konsumpcyjny gospodarstw
domowych (tanie kredyty).

Spadek stopy procentowej powoduje przesunięcie krzywej
popytu globalnego w górę:

49/

71

Linia 45

°

AD

1

E

1

AD

0

E

0

Y

1

Y

0

AD

Dochód (Y)

AD

1

 Krzywa popytu globalnego

odpowiadająca niższej stopie pro-
centowej.

AD

0

 Krzywa popytu globalnego

odpowiadająca wyższej stopie pro-
centowej.

RYNEK DÓBR A RYNEK PIENIĄDZA

Mechanizm transmisyjny i efekt tłumienia

Mechanizm transmisyjny:

Zwiększenie podaży pieniądza po-

woduje spadek stopy procentowej, zwiększenie popytu global-
nego (AD

0

 AD

1

) oraz wzrost dochodu i produkcji (Y

0

 Y

1

).

Efekt tłumienia:

W miarę wzrostu dochodu zwiększa się popyt

na pieniądz, co powoduje wzrost stopy procentowej, prze-
sunięcie nieco w dół krzywej popytu globalnego (AD

1

 AD

2

)

oraz spadek dochodu i produkcji (Y

1

 Y

2

).

50/

71

PEŁNY MECHANIZM WYGLĄDA NASTĘPUJĄCO:

(1)

Wzrost realnej podaży pieniądza (M

S

)

(2)

Spadek stopy procentowej (R

n

)

(3)

Wzrost konsumpcji i inwestycji (C  + I )

(4)

Wzrost popytu globalnego (AD )

(5)

Wzrost dochodu i produkcji (Y )

(6)

Wzrost popytu na pieniądz (M

D

)

(7)

Wzrost stopy procentowej (R

n

)

(8)

Spadek konsumpcji i inwestycji (C  + I )

(9)

Zmniejszenie popytu globalnego (AD )

(10)

Spadek dochodu i produkcji (Y )

Linia 45

°

AD

1

E

1

AD

0

E

0

Y

1

Y

2

Y

0

AD

Dochód (Y)

AD

2

E

2

EFEKT OSTATECZNY:

AD

0

 AD

2

Y

0

 Y

2

Efekt wypierania

Wypieranie

polega na ograniczeniu wielkości popytu

konsumpcyjnego i inwestycyjnego sektora prywatnego pod
wpływem wzrostu wydatków państwa.

Jest to tzw. niepełne wypieranie w modelu keynesowskim.

51/

71

MECHANIZM EFEKTU WYPIERANIA:

(1)

Wzrost wydatków państwa (G )

(2)

Wzrost popytu globalnego (AD )

(3)

Wzrost dochodu i produkcji (Y )

(4)

Wzrost popytu na pieniądz (M

D

)

(5)

Wzrost stopy procentowej (R

n

)

(6)

Spadek konsumpcji i inwestycji (C  + I )

(7)

Zmniejszenie popytu globalnego (AD )

(8)

Spadek dochodu i produkcji (Y )

Linia 45

°

AD

1

E

1

AD

0

E

0

Y

1

Y

2

Y

0

AD

Dochód (Y)

AD

2

E

2

EFEKT OSTATECZNY:

AD

0

 AD

2

Y

0

 Y

2

KRZYWA IS

Krzywa IS jest zbiorem różnych kombinacji dochodu i stopy
procentowej, przy których rynek dóbr znajduje się w
równowadze.

Rynek dóbr znajduje się w równowadze wówczas, gdy popyt
globalny i faktyczny dochód są równe.

Jak powstaje krzywa

IS

?

52/

71

1.

Załóżmy, że stopa procentowa wy-
nosi np. R

0

.

2.

Przy stopie procentowej R

0

znamy

rozmiary popytu inwestycyjnego
oraz autonomicznego popytu kon-
sumpcyjnego, tym samym możemy
wykreślić

funkcję

popytu

globalnego (AD

0

).

3.

Przy stopie procentowej R

0

dochód

zapewniający równowagę na rynku
dóbr wynosi Y

0

.

4.

Na dolnym rysunku zaznaczamy
punkt E

0

, któremu odpowiada stopa

procentowa R

0

, dochód Y

0

oraz rów-

nowaga na rynku dóbr.

5.

Załóżmy, że stopa procentowa jest
niższa i wynosi R

1

.

6.

Obniżenie stopy procentowej zwięk-
szyło popyt globalny, w wyniku
czego krzywa popytu globalnego
przesunęła się do położenia AD

1

.

7.

Analogicznie jak poprzednio, na dol-
nym rysunku zaznaczamy punkt E

1

,

któremu odpowiada stopa procento-
wa R

1

i dochód Y

1

, a co za tym idzie

– równowaga na rynku dóbr.

8.

Powtarzając ten zabieg dla wielu
stóp procentowych otrzymamy sze-
reg punktów równoważących rynek
dóbr (takich jak E

0

lub E

1

), które po

połączeniu utworzą krzywą IS.

Linia 45

°

AD

1

E

1

AD

0

E

0

Y

1

Y

0

R

0

E

0

R

1

E

1

IS

Y

1

Y

0

AD

Dochód (Y)

R

n

Dochód (Y)

Równowaga na rynku dóbr występuje, gdy oszczędności (S) są
równe inwestycjom (I), stąd nazwa krzywej IS (I = S

⇒

IS).

Nachylenie krzywej

IS

Krzywa IS ma nachylenie ujemne. W stanie równowagi na
rynku dóbr wyższej stopie procentowej musi towarzyszyć
niższy dochód.

Stromość krzywej IS zależy od wrażliwości popytu globalnego
na zmiany stopy procentowej.

♦

Gdy zmiany stopy procentowej wywołują niewielkie
przesunięcia krzywej popytu globalnego, wówczas poziom
dochodu odpowiadający warunkom równowagi zmieni się
nieznacznie i krzywa IS będzie bardzo stroma.

Przesunięcia krzywej

IS

Wszystkie czynniki poza stopą procentową, które powodują
przesunięcie krzywej popytu globalnego, wywołują także
przesunięcie krzywej IS.

Czynniki zwiększające popyt globalny (przesuwające krzywą
popytu globalnego w górę) powodują przesunięcie krzywej IS
w prawo.

Czynniki zmniejszające popyt globalny (przesuwające krzywą
popytu globalnego w dół) powodują przesunięcie krzywej IS w
lewo.

53/

71

KRZYWA LM

Krzywa LM jest zbiorem różnych kombinacji dochodu i stopy
procentowej, przy których rynek pieniądza znajduje się w
równowadze.

Rynek pieniądza znajduje się w równowadze, gdy popyt na
realne zasoby pieniądza jest równy realnej podaży pieniądza.

Jak powstaje krzywa

LM

?

54/

71

1.

Załóżmy, że dochód wynosi Y

0

. Krzywą popytu na pieniądz jest wówczas M

D

0

.

Stopa procentowa zapewniająca równowagę na rynku pieniądza wynosi R

0

.

2.

Na prawym rysunku zaznaczamy punkt E

0

, któremu odpowiada stopa procento-

wa R

0

i dochód Y

0

, a co za tym idzie – równowaga na rynku pieniądza.

3.

Załóżmy, że dochód jest wyższy i wynosi Y

1

.

4.

Wzrost dochodu spowodował, że popyt na pieniądz wzrośnie . Krzywa popytu
na pieniądz przesunie się w górę, np. do położenia M

D

1

. Stopa procentowa za-

pewniająca równowagę na rynku pieniądza wzrośnie do poziomu R

1

.

5.

Na prawym rysunku zaznaczamy punkt E

1

, któremu odpowiada stopa

procentowa R

1

i dochód Y

1

, a co za tym idzie – równowaga na rynku pieniądza.

6.

Powtarzając ten zabieg dla wielu poziomów dochodu otrzymamy szereg
punktów równoważących rynek pieniądza (takich jak E

0

lub E

1

), które po

połączeniu utworzą krzywą LM.

R

1

R

0

R

1

E

0

M

S

R

n

M

D

1

M

D

0

Realne zasoby pieniądza

(Y)

R

n

Dochód (Y)

LM

E

1

E

1

E

0

M*

Y

1

Y

0

R

0

Równowaga na rynku pieniądza występuje, gdy popyt na
pieniądz (L – liquidity preference) jest równy podaży pieniądza
(M – money supply), stąd nazwa krzywej LM (L = M

⇒

LM).

Nachylenie krzywej

LM

Krzywa LM ma nachylenie dodatnie. W stanie równowagi na
rynku pieniądza wyższemu dochodowi musi towarzyszyć
wyższa stopa procentowa.

Stromość krzywej LM zależy od wrażliwości popytu na
pieniądz na zmiany dochodu oraz stopy procentowej.

♦

Gdy zmiany dochodu wywołują niewielkie przesunięcia
krzywej popytu na pieniądz, wówczas stopa procentowa
odpowiadająca warunkom równowagi zmieni się nieznacz-
nie i krzywa IS będzie dosyć płaska.

♦

Im bardziej stroma jest krzywa popytu na pieniądz, tym
krzywa LM ma większe nachylenie.

Przesunięcia krzywej

LM

Czynniki, które zmieniają wielkość realnej podaży pieniądza,
przesuwają także krzywą LM.

Czynniki zwiększające realną podaż pieniądza (przesuwające
krzywą podaży pieniądza w prawo) powodują przesunięcie
krzywej LM w prawo.

Czynniki zmniejszające realną podaż pieniądza (przesuwające
krzywą podaży pieniądza w lewo) powodują przesunięcie
krzywej LM w lewo.

55/

71

RÓWNOWAGA W MODELU IS–LM

Równowaga na rynkach dóbr i pieniądza wystąpi w punkcie
przecięcia się krzywych IS oraz LM.

E

0



Punkt zapewniający równowagę
na rynku dóbr i pieniądza

R

0



Stopa procentowa zapewniająca równowagę
na rynku dóbr i pieniądza

Y

0



Dochód zapewniający równowagę
na rynku dóbr i pieniądza

56/

71

Stopa

procentowa

(R

n

)

LM

Y

0

R

0

E

0

IS

Dochód (Y)

KIEDY NIE WYSTĘPUJE RÓWNOWAGA?

W punktach leżących na lewo od krzywej IS występuje
nadwyżka popytu na rynku dóbr.

W punktach leżących na prawo od krzywej IS występuje
nadwyżka podaży na rynku dóbr.

W punktach leżących na lewo od krzywej LM występuje
nadwyżka podaży na rynku pieniądza.

W punktach leżących na prawo od krzywej LM występuje
nadwyżka popytu na rynku pieniądza.

Punkt

Rynek dóbr

Rynek pieniądza

A

Równowaga

Nadwyżka podaży

B

Nadwyżka podaży

Równowaga

C

Równowaga

Nadwyżka popytu

D

Nadwyżka popytu

Równowaga

E

Równowaga

Równowaga

57/

71

Stopa

procentowa

(R

n

)

LM

E

IS

Dochód (Y)

A

B

C

R

1

D

R

2

Y

1

Y

0

Y

2

R

0

POLITYKA FISKALNA: PRZESUNIĘCIA KRZYWEJ

IS

Ekspansyjna polityka fiskalna

Np.:


zwiększenie wydatków państwowych



zmniejszenie podatków

Krzywa IS przesuwa się w prawo (IS

0

 IS

1

).

Dochód oraz stopa procentowa rosną (Y

0

 Y

1

, R

0

 R

1

).

Restrykcyjna polityka fiskalna

Np.:


zmniejszenie wydatków państwowych



zwiększenie podatków

Krzywa IS przesuwa się w lewo (IS

0

 IS

2

).

Dochód oraz stopa procentowa maleją (Y

0

 Y

2

, R

0

 R

2

).

58/

71

E

2

Stopa

procentowa

(R

n

)

LM

E

0

IS

0

Dochód (Y)

E

1

R

0

R

1

R

2

Y

2

Y

0

Y

1

IS

1

IS

2

POLITYKA PIENIĘŻNA: PRZESUNIĘCIA KRZYWEJ

LM

Ekspansyjna polityka pieniężna

Zwiększenie realnej podaży pieniądza, np.:


obniżenie stopy rezerw gotówkowych banków



obniżenie stopy dyskontowej



zwiększenie bazy monetarnej

Krzywa LM przesuwa się w prawo (LM

0

 LM

1

).

Dochód rośnie (Y

0

 Y

1

), stopa procentowa maleje (R

0

 R

1

).

Restrykcyjna polityka pieniężna

Zmniejszenie realnej podaży pieniądza, np.:


zwiększenie stopy rezerw gotówkowych banków



zwiększenie stopy dyskontowej



zmniejszenie bazy monetarnej

Krzywa LM przesuwa się w lewo (LM

0

 LM

2

).

Dochód maleje (Y

0

 Y

2

), stopa procentowa rośnie (R

0

 R

2

).

59/

71

R

1

E

2

Stopa

procentowa

(R

n

)

LM

0

E

0

IS

Dochód (Y)

E

1

R

0

R

2

Y

2

Y

0

Y

1

LM

1

LM

2

ILUSTRACJA EFEKTU WYPIERANIA

ZA POMOCĄ MODELU IS–LM

Wydatki państwa na dobra i usługi (G) zwiększają się. W
wyniku tego krzywa IS przesuwa się z położenia IS

0

do IS

1

.

Efekt przy braku oddziaływania rynku pieniądza (pełny
efekt mnożnikowy):



Dochód rośnie z Y

0

do Y

2

.



Stopa procentowa nie zmienia się.

Efekt uwzględniający istnienie rynku pieniądza:



Dochód rośnie z Y

0

do Y

1

.



Stopa procentowa rośnie z R

0

do R

1

.

60/

71

E

0

E

2

Stopa

procentowa

(R

n

)

LM

Dochód (Y)

E

1

R

0

R

1

Y

0

Y

2

Y

1

IS

1

IS

0

Pełny efekt mnożnikowy:

Y

0

Y

2

Efekt wypierania:

Y

2

Y

1

Efekt ostateczny:

Y

0

Y

1

Efekt wypierania spowodował zmniejszenie inwestycji i
konsumpcji sektora prywatnego o: Y

2

– Y

1

.

Jest to tzw. niepełne wypieranie w modelu keynesowskim.

Temat 5:

MODEL KLASYCZNY

A MODEL KEYNESOWSKI

W poprzednich tematach zakładaliśmy

stałość cen

w

gospodarce oraz

istnienie rezerw czynników wytwórczych

(prezentowaliśmy

ujęcie keynesowskie

).

Obecnie uchylimy to założenie. Przejdziemy od skrajnego
modelu keynesowskiego do równie skrajnego modelu
przeciwstawnego — modelu klasycznego.

Poziom cen  przeciętna cena wszystkich dóbr wytwarza-

nych w gospodarce.

Realna podaż pieniądza = ——————————————

61/

71

Nominalna podaż pieniądza

Poziom cen

MAKROEKONOMICZNA KRZYWA POPYTU

Makroekonomiczna krzywa popytu globalnego (MDS –
macroeconomic demand schedule lub AD – aggregate demand)
opisuje różne kombinacje poziomu cen oraz dochodu realnego
(produkcji), przy których rynek dóbr oraz rynek pieniądza
znajdują się w równowadze.

Makroekonomiczną krzywą popytu globalnego wyprowadza-
my bezpośrednio z modelu IS–LM.

62/

71

R

0

E

1

R

n

IS

Dochód

(produkcja)

E

0

R

1

Y

1

Y

0

LM

0

~ P

0

LM

1

~ P

1

P

Dochód

(produkcja)

1.

Załóżmy, że poziom cen jest równy
P

0

.

2.

Przy cenach P

0

znamy wielkość real-

nej podaży pieniądza, a co za tym
idzie – położenie krzywej LM.

3.

Dochód zapewniający równowagę na
rynku dóbr i pieniądza wynosi Y

0

(przy cenach P

0

).

4.

Na dolnym rysunku zaznaczamy
punkt E

0

, któremu odpowiada po-

ziom cen P

0

i dochód Y

0

, a co za tym

idzie – równowaga na rynku dóbr i
pieniądza.

5.

Załóżmy, że ceny wzrosły do pozio-
mu P

1

.

6.

Wzrost cen spowodował zmniejsze-
nie realnej podaży pieniądza. Krzy-
wa LM przesunęła się w lewo do po-
łożenia LM

1

.

7.

Analogicznie jak poprzednio, na dol-
nym rysunku zaznaczamy punkt E

1

,

któremu odpowiada poziom cen P

1

i

dochód Y

1

, a co za tym idzie – rów-

nowaga na rynku dóbr i pieniądza.

8.

Powtarzając ten zabieg dla wielu
poziomów cen otrzymamy szereg
punktów na dolnym rysunku (takich
jak E

0

lub E

1

), które po połączeniu

utworzą makroekonomiczną krzywą
popytu globalnego.

AD

E

1

P

1

PRZESUNIĘCIA KRZYWEJ POPYTU GLOBALNEGO

Restrykcyjna polityka pieniężna lub fiskalna:



Spadek popytu globalnego.



Krzywa AD przesuwa się w lewo (AD

0

 AD

1

).

Ekspansyjna polityka pieniężna lub fiskalna:



Wzrost popytu globalnego.



Krzywa AD przesuwa się w prawo (AD

0

 AD

2

).

63/

71

Poziom cen

(P)

AD

0

Dochód (produkcja)

AD

2

AD

1

Y

1

Y

0

E

0

P

0



Czynniki przesuwające krzywą LM lub IS w prawo
zwiększają popyt globalny.



Czynniki przesuwające krzywą LM lub IS w lewo
zmniejszają popyt globalny.

MODEL KLASYCZNY A MODEL KEYNESOWSKI

MODEL KLASYCZNY

MODEL KEYNESOWSKI

1. Okres analizy

Długi

Krótki

2. Ceny i płace

Giętkie

Sztywne

3. Wykorzystanie czynników produkcji

Pełne

Niepełne

4. Krzywa globalnej podaży (AS – aggregate supply)

64/

71

P*

Y*

AS

P

Produkcja (Y)

W modelu keynesowskim ceny są
sztywne. Bez względu na wielkość
produkcji poziom cen w gospo-
darce jest stały i wynosi P*.

W modelu klasycznym produkcja
jest na poziomie produkcji poten-
cjalnej (Y*), zapewniającej pełne
wykorzystanie czynników produk-
cji (przy produkcji Y* istnieje tylko
bezrobocie naturalne – nie ma bez-
robocia przymusowego).

AS

P

Produkcja (Y)

5. Równowaga

6. Efekty ekspansyjnej polityki pieniężnej lub fiskalnej

65/

71

P*

P*

P

0

Y

0

Y*

P

0

Y*

AD

Y

0

AD

0

AS

AS

P

P

Produkcja (Y)

Y

0

– produkcja zapewniająca

równowagę

P* – poziom cen zapewniający

równowagę

Y* – produkcja zapewniająca

równowagę

P

0

– poziom cen zapewniający

równowagę

Produkcja rośnie (Y

0

 Y

1

).

Ceny się nie zmieniają.

Ceny rosną (P

0

 P

1

).

Produkcja się nie zmienia.

AS

MODEL KLASYCZNY

MODEL KEYNESOWSKI

AS

P

P

Produkcja (Y)

Y

Y

AD

AD

0

P

1

AD

1

AD

1

Y

1

7. Efekty restrykcyjnej polityki pieniężnej lub fiskalnej

8. Polityka wzrostu gospodarczego

66/

71

P*

P*

P

1

P

0

Y*

Y

1

*

Y

0

*

Y

1

Y

0

AD

1

AD

AS

AS

0

P

P

Produkcja maleje (Y

0

 Y

1

).

Ceny się nie zmieniają.

Ceny maleją (P

0

 P

1

).

Produkcja się nie zmienia.

Interwencjonizm: aktywne regulo-
wanie popytu.

Produkcja rośnie w wyniku wzros-
tu popytu globalnego.

Liberalizm: umiarkowane pobudza-
nie podaży.

Produkcja rośnie w wyniku wzros-
tu produkcji potencjalnej.

AS

AS

MODEL KLASYCZNY

MODEL KEYNESOWSKI

P

P

Y

Y

Y

Y

AD

1

AD

0

P

0

AD

0

AD

0

AD

1

Y

0

Y

1

AS

1

P

1

PEŁNE WYPIERANIE W MODELU KLASYCZNYM

W modelu klasycznym — w przeciwieństwie do modelu keyne-
sowskiego — mamy do czynienia z tzw.

pełnym wypieraniem

.

Pełne wypieranie oznacza, że wzrost wydatków państwa
powoduje zmniejszenie prywatnej konsumpcji i inwestycji o
wielkość dokładnie równą wydatkom państwa.

67/

71

Poziom cen

(P)

Dochód (produkcja)

AS

AD

1

E

2

AD

0

E

1

P

0

Y*

Y

1

E

0

P

1

MECHANIZM PEŁNEGO WYPIERANIA:

(1)

Wzrost wydatków państwa (G )

(2)

Wzrost popytu globalnego (AD )

(3)

Popyt globalny jest większy niż produkcja potencjalna (AD > Y*)

(4)

Wzrost cen (P )

(5)

Spadek realnej podaży pieniądza (M

S

)

(6)

Wzrost stopy procentowej (R

n

)

(7)

Spadek konsumpcji i inwestycji (C  + I )

(8)

Zmniejszenie popytu globalnego (AD )

(9)

Zrównanie się popytu globalnego i produkcji potencjalnej (AD = Y*)

KRÓTKOOKRESOWA KRZYWA

PODAŻY GLOBALNEJ

W rzeczywistości ceny i płace nie są doskonale elastyczne,
dlatego pionowa krzywa podaży globalnej (AS), charaktery-
styczna dla modelu klasycznego, jest długookresową krzywą
podaży globalnej; krótkiego okresu dotyczą natomiast krótko-
okresowe krzywe podaży globalnej (SAS).

Krótki okres:

Ponieważ w krótkim okresie płace są dosyć sztywne, dlatego
przedsiębiorstwa poruszają się po krótkookresowych
krzywych podaży globalnej. Zwiększając produkcję, mogą

68/

71

Poziom cen

(P)

Dochód (produkcja)

AS

Y*

SAS

1

P

1

SAS

0

P

0

SAS

2

P

2

Poziom cen

(P)

Dochód (produkcja)

AS

AD

0

Y*

Y

1

SAS

0

P

0

E

2

E

1

E

0

SAS

1

P

1

SAS

2

P

2

AD

1

tylko nieznacznie podnieść ceny; spadek produkcji wiąże się
jedynie z niewielką obniżką cen.

Długi okres:

Płace mogą się w pełni dostosować. Wzrost płac przesuwa
krótkookresową krzywą podaży globalnej w górę, spadek
płac – w dół.

JAK WYGLĄDA PRAWDZIWA GOSPODARKA?

Pozytywny makroekonomiczny wstrząs popytowy

69/

71

Krótki okres:

E

0

 E

1

Długi okres:

E

0

 E

1

 E

2

Stan początkowy:



punkt E

0



poziom cen P

0



produkcja Y*

Krótki okres:



ruch po krótkookresowej krzywej podaży globalnej SAS

0

z punktu E

0

do punktu E

1



wzrost produkcji z Y* do Y

1



wzrost cen do poziomu P

1



przy niezmienionych płacach nominalnych maleją płace realne



na rynku pracy pojawia się nadwyżka popytu na pracę

Poziom cen

(P)

Dochód (produkcja)

AS

AD

1

Y*

Y

1

SAS

2

P

2

E

0

E

1

E

2

SAS

1

P

1

SAS

0

P

0

AD

0

Negatywny makroekonomiczny wstrząs popytowy

70/

71

Długi okres:



wzrost płac nominalnych (wzrost kosztów produkcji)



krótkookresowa krzywa podaży globalnej przesuwa się stopniowo
w górę (SAS

0

 SAS

1

 SAS

2

)



ruch po krzywej AD

1

z punktu E

1

do punktu E

2



zmniejszenie produkcji do poziomu produkcji potencjalnej

Krótki okres:

E

0

 E

1

Długi okres:

E

0

 E

1

 E

2

Stan początkowy:



punkt E

0



poziom cen P

0



produkcja Y*

Krótki okres:



ruch po krótkookresowej krzywej podaży globalnej SAS

0

z punktu E

0

do punktu E

1



spadek produkcji z Y* do Y

1



spadek cen do poziomu P

1



przy niezmienionych płacach nominalnych rosną płace realne



na rynku pracy pojawia się przymusowe bezrobocie

71/

71

Długi okres:



zmniejszenie płac nominalnych (spadek kosztów produkcji)



krótkookresowa krzywa podaży globalnej przesuwa się stopniowo
w dół (SAS

0

 SAS

1

 SAS

2

)



ruch po krzywej AD

1

z punktu E

1

do punktu E

2



zwiększenie produkcji do poziomu produkcji potencjalnej