Współczesne systemy

społeczno-gospodarcze

1

Dział ekonomii zajmujący się studiami

porównawczymi między różnymi systemami

gospodarczymi

2

Pewna całość wyodrębniona z otoczenia,

pozostająca w określonych relacjach z tym

otoczeniem i pozostająca wewnętrznie

uporządkowana. W wewnętrznych strukturach

każdego systemu wyodrębniamy typowe

charakterystyczne składniki, które nazywamy

elementarnymi składnikami wewnętrznej

struktury

3

Jest systemem stanowiącym część systemu

gospodarki światowej i pozostaje ona w

relacjach z całą resztą gospodarki światowej

(czyli gospodarkami narodowymi)

4



Mechanizm alokacji



Forma własności



Rola planowania



Rodzaje bodźców ekonomicznych



Redystrybucja dochodu i zabezpieczeń
społecznych



Rola polityki i ideologii

5

1) poziom produkcji/dochodu narodowego per capita;
2) tempo wzrostu gospodarczego;
3) struktura PKB;
4) działanie członków społeczeństwa w oparciu o optimum Pareto;
5) „dynamiczna wydajność” oznaczająca alokację zasobów

zapewniającą maksymalizację wzrostu gospodarczego;

6) stabilność ekonomiczna, charakteryzująca się brakiem

występowania dużych wahań produkcji, zatrudnienia, czy
poziomu cen;

7) bezpieczeństwo ekonomiczne obywateli w sensie dochodu,

zatrudnienia, opieki zdrowotnej itp.;

8) stopień równomierności w podziale dochodu i dystrybucji

bogactwa;

9) stopień wolności obywateli, rozumiany jako możliwość pracy,

konsumpcji, inwestowania, czy swoboda działania w sferze
politycznej

6

7

Uniwersalna teoria. Pochodzi z nauk biologicznych.

Każdy organizm ma wbudowany mechanizm, który

działa automatycznie i przywraca równowagę. Jeżeli

mechanizm ten jest za slaby organizm przestaje

istnieć. Podobnie jest w systemach ekonomicznych.

8



Wspólnota plemienna (pierwotna)



Niewolnictwo



Feudalizm



Rynkowa gospodarka kapitalistyczna



Gospodarka realnego socjalizmu

9



Stadium społeczeństwa tradycyjnego



Stadium warunków koniecznych do startu



Stadium startu (take-off)



Stadium dojrzałości



Stadium masowej konsumpcji

10



Kraje centrum



Kraje peryferyjne



Kraje rozwinięte



Kraje rozwijające się

11



Państwa o niskim dochodzie narodowym
brutto per capita, który nie przekracza
1.025 USD;



Państwa o niższym średnim dochodzie
zawierającym się w przedziale od 1.026 USD
do 4.035 USD na mieszkańca;



Państwa o wyższym średnim dochodzie
wynoszącym od 4.036 USD do 12.475 USD per
capita;



Państwa o wysokim dochodzie na mieszkańca
przekraczającym poziom 12.476 USD

12

1000*

1500*

1820

1870

1913

1980

1993

2006

2008

D

OCHÓD

NARODOWY

PER

CAPITA

(

W

USD)

Świat

436

566

667

875

1 525

2 520

4 420

7 448

8 613

Kraje
rozwinięte

405

702

1 109

1 882

3 672

10 740

23 090

36 608

39 945

Kraje
rozwijając
e się

441

538

578

606

860

700

1 070

1 997

2 789

DOCHÓD

NARODOWY

(

W

MLD

USD)

Świat

117

248

695

1 113

2 732

10 329

23 112

48 462

60 587

Kraje
rozwinięte

12

52

194

505

1 557

7 923

18 248

36 795

43 190

Kraje
rozwijając
e się

103

195

501

608

1 175

2 406

4 865

11 678

17 408

Kraje
rozwinięte
/ świat

10,3%

21,0%

27,9%

45,4%

57,0%

76,7%

79,0%

75,9%

71,3%

Kraje
rozwijając
e się /
świat

88,0%

78,6%

72,1%

54,6%

43,0%

23,3%

21,0%

24,1%

28,7%

P

OPULACJA

(

W

MLN

)

Świat

268

438

1 042

1 272

1 791

4 101

5 502

6 538

6 692

Kraje
rozwinięte

35

75

175

268

424

742

812

1 031

1 069

Kraje
rozwijając
e się

233

363

867

1004

1 367

3 359

4 689

5 507

5 524

13

14

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1000

1500

1820

1870

1913

1980

1993

2006

2008

kraje rozwinięte

kraje rozwijające się



niski, a często ujemny przyrost naturalny



wysokie wskaźniki średniej długości życia



zaawansowana opieka zdrowotna



zachwianie systemów ubezpieczeń

społecznych



problem ubóstwa relatywnego



nierównomierny rozkładu dochodów



marginalizacja



problemy ekologiczne



problemy społeczne i choroby cywilizacyjne



tzw. multinacjonalizm

15



rolnictwo jako dominujący sektor w gospodarce



dualizm gospodarczy i technologiczny



niski poziom lub brak przedsiębiorczości



wysokie bezrobocie



niska jakość siły roboczej



niski poziom oszczędności lub ich brak



niewystarczający rozwój instytucjonalny



zacofany system finansowy



ubóstwo



zakumulowane długi



szybkie tempo wzrostu ludności



dysproporcje w dystrybucji dochodu



wysoka śmiertelność i spadek przeciętnej długości życia



eksploatacja zasobów naturalnych



degradacja środowiska naturalnego

16

17



Osiąganie jak najwyższej efektywności
ekonomicznej.



Deregulacja.



Prywatyzacja i komercjalizacja sektora
publicznego.



Stworzenie warunków działalności
gospodarczej zbliżonych do modelu
rynkowego.



Sukces jednostki głównym motywem
rozwoju.

18



Dominacja własności prywatnej i jej ochrona
odpowiednimi przepisami prawnymi.



Przewaga dużych przedsiębiorstw i
korporacji.



Konkurencja niecenowa.



Anglosaski model nadzoru korporacyjnego z
jednostopniowymi organami nadzoru i
orientacją na akcjonariuszy.

19



Podporządkowanie gospodarki mechanizmom
rynkowym.



Niski stopień koncesjonowania gospodarki.



Regulacja w zakresie praktyk monopolowych,
społecznych kosztów zewnętrznych i usług
użyteczności publicznej.

20



Koncentracja kapitału i produkcji w rękach
korporacji.



Największy udział koncentracji produkcji
w przemyśle.



Promowanie nowoczesnych działów
gospodarki.

21



Brak bezpośredniej ingerencji państwa w
gospodarkę.



Sektor publiczny mało rozbudowany.



Państwo kontroluje finanse publiczne,
politykę fiskalną, monetarną, reguluje
prawnie działalność gospodarczą i buduje
środowisko sprzyjające rozwojowi
przedsiębiorczości.



Niski poziom fiskalizmu.



Prowadzenie monetarnej polityki
antyinflacyjnej.

22



Konkurencyjny, otwarty, kształtowany przez

mechanizmy rynkowe.



Większość siły roboczej zatrudniona w usługach.



Siła robocza mobilna, elastyczna, duża

wydajność pracy.



Słaba pozycja związków zawodowych i

robotników.

Brak regulacji prawnych ingerujących w politykę

zatrudniania - o zatrudnieniu decyduje

pracodawca.



Długi czas pracy.



Stosunki pracy mają charakter

zdecentralizowany.

23



Otwarty rynek finansowy, duża rola
w pozyskiwaniu kapitałów obcych.



Duża liczba fuzji i przejęć przedsiębiorstw.



Giełda jest instytucją prywatnoprawną, którą
tworzą i zarządzają nią podmioty
bezpośrednio zainteresowane rozwojem
rynku papierów wartościowych.



Duża rola giełd papierów wartościowych.

24



Wysoki potencjał gospodarczy, konsumpcja i
jakość życia.



Niskie zabezpieczenia socjalne.



Nierówny podział dochodów.



Narastanie zjawisk ubóstwa, marginalizacji,
kryminalizacji.

25

26

27

28



Osiąganie wysokiej lub średniej efektywności
ekonomicznej w połączeniu z ustrojowym
zabezpieczeniem świadczeń socjalnych.



System demokratyczny, partycypacyjny oraz
korporacyjny.



Solidaryzm społeczny najważniejszym
motywem rozwoju.

29



Własność prywatna oraz spółdzielcza.



Przejęcie przez sektor publiczny wielu usług.



Wielosektorowość.



Dominacja MSP.



Zasady uczciwej konkurencji ściśle uregulowane.



Nadzór korporacyjny typu germańskiego (Niemcy,
Austria) lub łacińskiego (Skandynawia) z
orientacją na instytucje i wpływem banków,
holdingów, pracowników, bogatych rodzin oraz
rządu.

30



Połączenie mechanizmów rynkowych z
umiarkowaną interwencja państwa (strategia
sterowanego mechanizmu rynkowego).



Negocjacje społeczne



Polityka antymonopolowa.

31



Brak koncentracji kapitału.

32



Rola państwa nie została jednoznacznie
określona.



Aktywna działalność na rzecz zwalczania
bezrobocia, inflacji, upadłości
przedsiębiorstw, zjawisk patologicznych.



Ochrona konkurencji rynkowej.

33



Aktywna rola państwa w funkcjonowaniu rynku,

uczestnictwo w tworzeniu miejsc pracy.



Często występujący solidaryzm płacowy (płace

ustala się na podstawie porozumień między

federacjami pracodawców i pracowników.



Silne uzwiązkowienie i partycypacja

w kierowaniu przedsiębiorstwem.



Duża ilość organizacji umożliwiających

i ułatwiających relację jednostka – państwo.



Przepisy chroniące pracowników.



Polityka pracy nastawiona na aktywizowanie

zawodowe i podnoszenie kwalifikacji.



Czas pracy krótszy niż w przypadku państw

systemu angloamerykańskiego.

34



Otwarty rynek finansowy (mniej niż w
systemie angloamerykańskim), jednak
przedsiębiorstwa są silniej powiązane
z bankami niż rynkiem kapitałowym.



Średnia lub duża w zależności od kraju rola
giełd.



W danym kraju z reguły funkcjonuje jedna
najważniejsza giełda.

35



Zapewnianie wszystkim obywatelom
względnie równych możliwości rozwoju.



Wysoka jakość życia.



Dążenie do zapewnienia minimum i
eliminacja ubóstwa.

36

37

38



Ekspansja.



Wysoka stopa akumulacji i mobilizacji
kapitału.



System dąży w swoich założeniach do
harmonii społecznej i ekonomicznej stąd
nazywa się go często kyosei.



Lojalność i kompetencja najważniejszymi
cechami wspierającymi rozwój.

39



Połączenie własności prywatnej z kontrolą

państwową.



Równoległe występowanie kapitalizmu sieciowego i

pracowniczego, z przewagą tego pierwszego.



Konkurencja między przedsiębiorstwami, wewnątrz

nich paternalizm.



Celem przedsiębiorstwa jest budowanie wartości

firmy dla interesariuszy (stakeholders) i

akcjonariuszy.



Dominacja konglomeratów.



Niewielkie rozmiary sektora publicznego.



Nadzór korporacyjny jednostopniowy z dużą rolą

banków, pracowników i oligarchii.

40



Połączenie mechanizmów rynkowych z
intensywną działalnością państwa.

41



Struktura zmonopolizowana.



Koncentracja produkcji i kapitału w rękach
konglomeratów, ale najwięcej jest MSP
rodzinnych będących podwykonawcami dla
dużych korporacji (np. dawnych japońskich
zaibatsu, przekształconych w keiretsu, czy
koreańskich czeboli).

42



Autokratyzm.



Długookresowe planowanie strategiczne.



Bezpośrednia ingerencja w sfery gospodarki
wspierające rozwój ekonomiczny.



Nadzór administracyjny.



Ograniczenie socjalnej funkcji państwa -
przejęły ją przedsiębiorstwa.



W większości przypadków istnienie tzw.
administracyjnego mechanizmu
naprowadzania, który wskazuje kierunki
aktywności przedsiębiorstw.

43



Brak związków zawodowych, ale w wielu przedsiębiorstwach istnieją

reprezentacje pracowników.



Preferowanie przez kierownictwo pracowników nad akcjonariuszami.



Zatrudnianie na długi okres czasu.



Stosunki pracy partnerskie (ścisłe relacje między kierownictwem

a pracownikiem) przy strukturze zhierarchizowanej, egalitaryzm w

podziale zarobków, poczucie stabilności zatrudnienia.



Scentralizowane kluczowe decyzje, natomiast personalne sprawy i

promocje podejmowane są przez zarząd przy współpracy z reprezentacją

pracowników.



Długoterminowe powiązania wewnątrz przedsiębiorstwa między

menedżerami, pracownikami, właścicielami i partnerem biznesowym.



Małe różnice płacowe wśród pracujących na identycznym stanowisku.



Indywidualizacja stosunków pracy i partycypacja.



Duża rola państwa w negocjacjach zbiorowych dotyczących płac.



Długi czas pracy.

44



Rola rynku finansowego i giełdy zróżnicowana
w zależności od państwa.



Niewielka liczba fuzji i przejęć
przedsiębiorstw oraz mało bankructw.



Członkami giełdy mogą być wyłącznie
licencjonowane firmy maklerskie.



Duża rola giełd papierów wartościowych.

45



Wysokie tempo wzrostu gospodarczego.



Względna równość w podziale dochodów.



Wysoka międzynarodowa konkurencyjność.



Wzrost deficytu budżetowego.



Powolne zwracanie się w kierunku modelu
azjatyckiego państwa dobrobytu.

46

47



Przemiany demokratyczne, procesy
liberalizacji, deregulacji, czy budowania
gospodarki rynkowej są często wmuszane
przez organizacje międzynarodowe i
wierzycieli (kraje rozwinięte).



Zaspokojenie, co najwyżej podstawowych
potrzeb ludności.



Strategie wkroczenia na ścieżkę rozwoju
rzadko zakończone powodzeniem.

48



Dominacja sektora prywatnego.



Brak ochrony własności prywatnej.



Przedsiębiorstwa państwowe działają w

ważniejszych działach gospodarki.



Często środki produkcyjne w rękach zamożnych

rodzin (właścicieli ziemskich), bądź polityków.



Zjawisko wykupywania areałów ziem przez

państwa rozwijające się bądź rozwinięte

(pewnego rodzaju kolonizacja).



Brak wykształcenia się indywidualnego nadzoru

korporacyjnego i przejmowanie praktyk

corporate governance w zależności od

pochodzenia firmy.

49



Podporządkowanie gospodarki instytucji
państwa przy jednoczesnym braku stabilności
politycznej.



W niewielu przypadkach zapoczątkowany
proces urynkowienia gospodarek.

50



Gospodarka mało zaawansowana, przewaga
sektora tradycyjnego. Występowanie
odizolowanych od reszty kraju enklaw
zaawansowania gospodarczego.



Eksport podstawowych surowców i mało
przetworzonych produktów.



Kapitał skupiony w rękach niewielkiej części
społeczeństwa.



Znaczna część społeczeństwa produkuje tylko
na własne potrzeby.



Dominacja wydatków na żywność.

51



Autokratyzm.



Państwo jako instytucja słabo wykształcone i
nisko zaawansowane instytucjonalnie.



Sektor publiczny mało efektywny.



Prowadzona polityka fiskalna rzadko
prawidłowo funkcjonuje (brak środków na
finansowanie dóbr publicznych).



Działalność państwa skupia się na spłacaniu
długów zagranicznych.

52



Regulacje pozamodelowe.



Niski stopień instytucjonalizacji rynku pracy
(brak ochrony praw pracownika i
pracodawcy).



Znaczna część ludności zatrudniona we
własnych gospodarstwach.



Transnarodowe korporacje eksploatują tanią
siłę roboczą.

53



Rynek finansowy praktycznie nie rozwinął
się.



Funkcjonowanie tylko podstawowych
instrumentów finansowych, które skierowane
są do niewielkiej części społeczeństwa.



Niewielka rola kredytów, pożyczek i
mikropożyczek.



Brak giełd papierów wartościowych.

54



Niskie tempo wzrostu gospodarczego, często
stagnacja, a nawet cofanie się w rozwoju.



Brak egalitaryzmu i niska jakość życia,
zadłużenie kraju.



Brak zabezpieczenia socjalnego, korupcja,
ubóstwo (często skrajne).

55