1

8. BUDŻET PAŃSTWA

Budżet państwa-jest corocznym zestawieniem przewidywanych dochodów i wydatków
państwa, podlega uchwaleniu przez parlament w formie ustawy budżetowej.
Budżet powinien spełniać 3 zasadnicze funkcje:
1.funkcję fiskalną-polega na gromadzeniu dochodów budżetowych(przede wszystkim z
podatków);

2.funkcję redystrybucyjną- polega na pożądanych zmianach w podziale dochodu
narodowego poprzez progresywne opodatkowanie dochodów ludności, ulgi i zwolnienia oraz
wydatki budżetowe w formie transferów;

3.funkcję stymulacyjną-polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na
życie gospodarcze i społeczne(za pomocą podatków i wydatków można wpływać na zmiany
strukturalne w gospodarce, kształtować poziom akumulacji i tempo wzrostu gospodarczego,
regulować poziom i kierunki konsumpcji.

ZASADY BUDŻETOWE

1.zasada rocznego okresu budżetowania- plan dochodów i wydatków budżetowych obejmuje
okres jednego roku(rok budżetowy nie musi pokrywać się z rokiem budżetowym);
2.zasada zupełności- budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa;
3.zasada jedności-budżet państwa powinien tworzyć jedną całość, tzn. wszystkie dochody i
wydatki państwa powinny być ujęte w jednym zestawieniu jako zwarta całość;
4.zasada jawności- budżet państwa powinien być podany do publicznej
wiadomości(tworzenie, uchwalanie, wykonywanie i kontrola budżetu).
Zasada jawności i przejrzystości(art.33,34ustawy o finansach publicznych wiąże się z
udostępnieniem jego treści obywatelom.
Zgodnie z art. 34, ust.1,pkt 3 Minister Finansów podaje do publicznej wiadomości :
-kwoty dotacji udzielanych z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego
-kwotę deficytu lub nadwyżki budżetu państwa
-kwoty długu Skarbu państwa
-wykaz udzielonych poręczeń i gwarancji, z wymienieniem podmiotów, których to dotyczy
-wykaz osób prawnych i fizycznych, którym umorzono, odroczono, udzielono ulg lub
rozłożono spłatę na raty podatków lub opłat.
5.zasada równowagi budżetowej-polega na dążeniu do tego, aby bieżące dochody były
wystarczające do pokrycia płatności za produkty i usługi finansowane przez rząd, płatności
transferowych i innych wydatków budżetowych;
6.zasada szczegółowości- dochody i wydatki powinny być ujęte w sposób szczegółowy.

Na system podatkowy składa się:

1.określenie podmiotów podlegających opodatkowaniu;
2.rodzaje podatków;
3.wysokosć stawek opodatkowania;
4.ulgi i zwolnienia podatkowe;
5.kształtowanie wydatków.

Podatki-to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne, pobierane
przez państwo od osób fizycznych i od osób prawnych.

Created with Print2PDF. To remove this line, buy a license at:

http://www.software602.com/

2

Cechy podatków
1.proporcjonalny(liniowy)-gdy występuje jedna stopa podatkowa
2.progresywny-wrza z dochodem rośnie stopa opodatkowania.

8.Rodzaje podatków

Podatki dzielą się na bezpośrednie i pośrednie.

Podatki bezpośrednie-to podatki nakładane na dochody i majątek(bezpośrednie od osób
fizycznych i od osób prawnych).
Podatki pośrednie- to podatki nakładane na wydatki, zawarte są w cenie samego produktu
lub usługi(VAT, akcyza, podatek od gier).

Z punktu widzenia teoretycznego zależność miedzy wpływami do budżetu z tytułu
podatków, a wysokością stopy podatkowej można przedstawić za pomocą krzywej Laffera.

Kształt krzywej wskazuje, ze istnieją dwie różne stopy podatkowe: niższa i wyższa,
dostarczające takiego samego przychody z podatków.
W pierwszym przypadku opłaca się podnieść stopę podatkową, gdyż prowadzi to do
zwiększenia przychodów z podatków; w drugim przypadku korzystniej jest je obniżyć, aby
pobudzić gospodarkę do aktywności gospodarczej .Powiększy to podstawę opodatkowania,
jaką tworzą dochody ludności i przedsiębiorstw, a w konsekwencji wzrosną wpływy do
budżetu.
Laffer-amer. ekonomista, wykreślił krzywa w latach 70-tych XX w.; powoływał się na
korzystne konsekwencje obniżenia stóp podatkowych w okresie prezydentury
J.F.Kennedyego(61-63), doradzał obniżkę stóp podatkowych R.Reaganowi.(81-89).
Twierdził, ze gospodarka USA w latach 70-tych jest nadmiernie obciążona podatkami i
wskazywał na dwa zjawiska:
1.nastąpił szybki rozwój gospodarki nieformalnej(podziemnej), która doprowadziła do
uchylania się od płacenia podatków(szacuje się, że wartość transakcji dokonywanych
nielegalnie pod koniec lat 70-tych wynosiła 100-200 mld USD rocznie.
2.nastąpił wzrost tendencji do poszukiwania legalnych sposobów ucieczki od wysokiego
opodatkowania np. lokat kapitałowych , nie w sferach produkcyjnych, lecz tam, gdzie
transakcje kapitałowe są najniżej opodatkowane.

Przychody z
podatków

0% 100% Stopa opodatkowania

max

Created with Print2PDF. To remove this line, buy a license at:

http://www.software602.com/

3

Podatek dochodowy od osób prawnych (CIT)- wprowadzono w 1989 r. Zniesiono
sektorowe zróżnicowanie podmiotów gospodarczych oraz zrezygnowano z opodatkowania
progresywnego na rzecz opodatkowania liniowego, ze stopa podatkową 40%, w 2002 r-27 %,
w 2009-19 %.1 stycznia 1992 r. wszedł w życie podatek dochodowy od osób
fizycznych(PIT),który zastąpił kilka innych podatków(podatek wyrównawczy, rolny,
dochodowy).
Podatek VAT działa od 4 lipca 1993 r.-został wprowadzony ustawą z 8 stycznia 1993 r.;
podstawowa stawka VAT-22%, obniżona 7% oraz zerowa.
Od 4 września 2000 r. dla nieprzetworzonych produktów rolnych VAT- wynosi 3%.
Budżet państwa składa się z dochodów centralnych władz państwowych (budżetu
centralnego), z dochodów władz lokalnych(budżetów lokalnych) oraz ubezpieczeń
społecznych.
Z budżetu centralnego finansuje się wydatki na administrację centralną, wymiar
sprawiedliwości i obronę narodową.
Z budżetów lokalnych przeznacza się na gospodarkę komunalną(mieszkaniową-2,5 tys.
mieszkań komunalnych w 2007 r.); na oświatę, ochronę zdrowia, kulturę, infrastrukturę.
Dochody budżetowe pochodzą przede wszystkim ze źródeł wewnętrznych-krajowych: mogą
być także zasilane środkami zagranicznymi o charakterze zwrotnym np. kredyty i
bezzwrotnym np. darowizny.

9.Wydatki i wpływy do budżetu

System dochodów budżetowych w Polsce opiera się głównie na podatkach.

Podatki dochodowe od osób
fizycznych(PIT)w 2006 r.

Podatki dochodowe od osób
prawnych (CIT) w 2006 r.

Podatki progresywne PIT w Europie
zachodniej w 2006 r.

Litwa 24%

Litwa 15%

Austria- 4 progi;0,23,33,5,50%

Łotwa 25% w 2008 r.

Ukraina- 25%

Belgia- 6 stawek 25-52%

Estonia 22%

Rosja 24%

Finlandia- 6 stawek(0-32,5%)

Słowacja 19%

Słowacja 19%

Francja - 5 stawek 0, 5,5, 14, 30 i 40

Rumunia 16%

Polska 19%

Grecja - 3 stawki(15,30 i 40%)

Serbia 14%

Węgry 16%

Hiszpania- 5 stawek: 15,24,28,37 i
43%

Chorwacja

Rumunia 16%

Irlandia 20 i 41%

Ukraina 15%

Estonia 21% w 2008 r.

Niemcy 15-42%

Rosja 13%

Łotwa 15%

Polska 19,30 i 40%

Gruzja 12%

Serbia 14%

Portugalia- 7 stawek(10,5- –42%

Czechy 26%

W.Brytania 3 stawki( 10,22 i 40%

Irlandia 12,5%

Włochy- 4 stawki:23,33,39 i 43%

Luksemburg 22%

Szwecja- 20i 25%-2 stawki prog.
pod.kom (27 –34%(stawka liniowa)

Francja 33,3%

Holandia - 2 stawki 20 i 41%

Niemcy 25%
Szwecja 28%
Finlandia 26%
Hiszpania 26%
Portugalia 15%
Grecja 40%
Belgia 33%
Cypr 10%
Włochy 33%
Holandia 31,5%

Created with Print2PDF. To remove this line, buy a license at:

http://www.software602.com/

4

Struktura dochodów budżetowych w Polsce w latach 1991-2007

Lata

91

92

93

94

1995 1997 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

1.Dochody
podatkowe w
tym:

79,7 78,7 80,5

82,3 82,4 84,0 86,3 90,0 89,5 88,0 84,8 89,7 88,9 86,7 88,5 88,5 87,3

Podatki
pośrednie

29,9 33,0 38,7

42,0 43,4 46,9 46,8 50,9 59,2 58,0 58,7 62,4 62,7 64,6 64,3 64,5 62,0

Podatek VAT

41,9 42,7 40,8

Podatek
akcyzowy

22,0 21,3 20,7

Podatek
dochodowy

22,4 24,0 25,3

Od osób
prawnych

25,5 16,2 13,6

10,8 10,6 10,8 11,2 11,7 12,0 12,5 9,4

10,5 9,3

8,3

8,8

9,8

10,3

Od osób fiz.

...

23,1 26,0

27,4 28,1 26,2 28,2 27,4 18,4 17,0 16,7 16,8 16,9 13,8 13,6 14,2 15,0

Dochody
niepodatkowe
w tym:

19,4 19,7 17,8

15,7 14,4 12,1 10,7 10,0 10,4 11,7 14,4 10,0 11,0 11,5 11,7 10,1 9,5

Dochody
jednostek
budżetowych

4,3

4,8

4,6

4,6

4,3

5,2

6,0

5,7

5,0

Dywidendy
przed państw.
i banków

6,0

2,7

1,5

1,0

0,9

0,4

0,9

0,8

0,5

-,7

0,6

...

0,6

...

1,8

2,00 1,5

Wpływy z
zysku NBP

3,1

3,9

3,1

3,8

3,6

0,4

0,9

0,3

0,4

1,6

3,5

1,8

3,1

2,6

2,3

0,6

1,0

Dochody z
prywatyzacji

0,8

1,5

1,7

2,5

3,2

3,8

5,5

Od 1998 r. dochody z prywatyzacji nie stanowią dochodów
państwa lecz są źródłem deficytu jako przychody z
prywatyzacji

Wpływy z cła 8,1

8,6

9,5

7,8

6,9

6,5

5,9

4,8

4,4

3,7

2,9

2,7

2,5

1,5

0,7

0,7

0,7

Dochody
zagraniczne

0,1

0,1

0,0

0,1

0,0

0,0

0,4

0,0

0,1

0,1

0,8

0,3

0,`1

0,1

0,2

0.4

0,1

Wpłaty do
budżetu
państwa z UE

1,7

1,4

1,0

3,2

Podatek od wzrostu wynagrodzeń od 1991 r. stanowił 12,8%; istniał do 1996 r. włącznie(0,2% w 1996 r.)
Wpłaty do budżetu państwa ( z tytułu otrzymanych z UE kwot specjalnych na poprawę płynności budżetowej
oraz wpłat na dostosowanie granicy z Schengen: Rocznik Statystyczny 2008, s. 632.

Wydatki budżetu państwa wg przedmiotu wydatkowania dzielimy na:

1.wydatki na funkcjonowanie państwa jako całości;
2.wydatki socjalno-kulturalne;
3.wydatki na gospodarkę;
4.wydatki na obsługę długu państwowego krajowego i zagranicznego.

Ad.1. wydatki na obronę narodową, ochronę porządku publicznego, administrację.

Ad.2.wydatki na oświatę, naukę, szkolnictwo wyższe, kulturę i sztukę, ochronę zdrowia i
opiekę społeczną, dofinansowanie celowych funduszy ubezpieczeniowych, wydatki państwa
dobrobytu lub opiekuńczego, transfery w postaci rent, emerytur, zasiłków chorobowych,
rodzinnych, dla bezrobotnych

Created with Print2PDF. To remove this line, buy a license at:

http://www.software602.com/

5

Ad.3.wydatki na gospodarkę obejmują dotacje przedmiotowe i podmiotowe dla jednostek
gospodarczych i instytucji społecznych oraz wydatki na inwestycje.

Struktura wydatków budżetowych w Polsce w latach 1991-2007
Lata

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Dotacje i
subwencje

29,0 35,8 36,8 40,2 34,7 36,7 37,1 36,4 52,7 55,3 56,9 57,0 55,6 51,4 48,9 50,7 45,0

Świadczenia
na rzecz osób
fizycznych

3,1

4,5

8,6

8,3

8,9

9,0

8,6

8,7

8,5

8,3

8,4

9,3

9,8

8,0

9,1

Wydatki
bieżące sfery
budżetowej

41,7 41,7 47,6 53,6 34,2 33,8 33,1 33,1 18,6 17,8 16,9 16,3 18,1 18,1 19,3 18,9 18,0

W tym:
wynagrodzenia
dla sfery
budżetowej

18,9 17,9 18,1 15,8 16,2 14,6 14,7 14,3 7,9

7,8

8,0

7,7

9,1

9,4

10,5 9,9

9,3

Rozliczenia z
bankami

4,1

3,1

2,2

2,4

1,8

1,9

1,2

1,4

1,9

1,0

0,7

0,6

0,5

0,5

0,5

Obsługa długu
publicznego

4,1

13,4 15,8 13,2 13,0 12,8 13,6 11,9 12,1 13,1 12,7 11,4 11,9 12,5 10.9

W tym długu
krajowego

1,1

10,7 12,2 10,1 10,0 10,1 10,8 9,1

9,9

11,1 10,7 9,3

10,2 10,5 9,0

Długu
zagranicznego

3,0

3,1

2,4

2,7

3,6

3,1

3,0

2,7

2,8

2,8

2,2

2,0

2,0

2,1

1,7

2,0

1,9

Wydatki
majątkowe
(inwestycyjne)

6,5

5,1

4,8

4,6

4,4

5,5

6,1

6,7

5,3

4,9

3,7

4,3

4,5

5,6

4,9

5,0

5,3

Środki własne
UE

2,9 4,7 4,4 4,2

Rocznik Statystyczny 2008, s.633.

Dotacje i subwencje- to środki zasilające państwowe fundusze celowe, fundacje i
agencje(fundacje publiczne oraz gminy a także subsydia na gospodarkę komunalną,
mieszkaniową oraz konsumpcję gospodarstw domowych np. dopłaty do biletów MPK.
-dotacje podmiotowe
-dotacje przedmiotowe
-dotacje do FUS
-dotacje do Funduszu Emerytalno-Rentowego
-dotacje do Funduszu Pracy
-dotacje celowe dla gmin i powiatów, samorządów województw.

Wydatki bieżące jednostek budżetowych-obejmują wynagrodzenia i pochodne sfery
budżetowej, zakup materiałów i usług.

Wydatki sztywne w 1998 r. wynosiły 45%, w 2003 r.-67%.(czyli subwencje dla jednostek
samorządowych, koszty obsługi długu publicznego).

10.Dług publiczny

Państwowy dług publiczny- obejmuje dług Skarbu Państwa(dług krajowy i zagraniczny),
oraz pozostały, dług sektora instytucji rządowych oraz dług sektora instytucji
samorządowych(dług samorządów lokalnych w postaci kredytów i pożyczek).

Created with Print2PDF. To remove this line, buy a license at:

http://www.software602.com/

6

Dług krajowy Skarbu Państwa- obejmuje zobowiązania Skarbu Państwa z tytułu skarbowych
papierów wartościowych:
-krótkoterminowe(1 rok i krócej_
-średnioterminowe(1-5 lat)
-długoterminowe(powyżej 5 lat wyemitowane na rynek krajowy)
-pozostały dług z tytułu wymagalnych , bieżących rozliczeń z bankami.

Dług zagraniczny Skarbu Państwa- obejmuje zobowiązania z tytułu skarbowych papierów
wartościowych wyemitowanych na międzynarodowy rynek kapitałowy tj. obligacje typu
Brady, wyemitowane w październiku 1994 r. w ramach restrukturyzacji zadłużenia wobec
banków komercyjnych, należących do Klubu Londyńskiego, obligacje zagraniczne,
przeznaczone dla inwestorów zagranicznych, zaciągnięte kredyty w walutach wymienialnych
z Klubu Paryskiego, z Banku Światowego.

Created with Print2PDF. To remove this line, buy a license at:

http://www.software602.com/

7

11.Deficyt budżetowy

Deficyt budżetowy -występuje wówczas, gdy wydatki budżetowe nie mają pokrycia w
późniejszych wpływach do budżetu.
Jeśli nie przekracza 2-3% PKB, wówczas nie stanowi większego zagrożenia dla finansów
publicznych.
Według koncepcji keynesowskich- preferują oni odejście od zasad zrównoważonego
budżetu w polityce ekonomicznej, wyznaczając, jako cele priorytetowe: zrównoważony
wzrost gospodarczy, ograniczenie bezrobocia, łagodzenie wahań cyklu gospodarczego.
Wykorzystywanie deficytu budżetowego do działań stabilizacyjnych było skuteczne do
początków lat 70-tych(podwyżka cen ropy naftowej).
Od tego czasu nastąpił powrót do koncepcji zrównoważonego budżetu..
Powodem było upatrywanie w deficycie budżetowym nie tylko źródeł inflacji, ale również
nadmiernej ingerencji państwa w gospodarkę poprzez nadmierną redystrybucję dochodów, co
spowodowało rozregulowanie gospodarki(ujecie liberalne).

W Polsce deficyt pojawił się w latach 80-tych.
W 1981 r. aż 8,5% wydatków budżetowych nie znajdowało pokrycia w dochodach, co
stanowiło 4,6% PKB.
W latach 1990-1993 Polska zawiesiła spłatę zadłużenia zagranicznego.

Deficyt budżetowy w Polsce w latach 1989-2007
Lata

89 90

91 92 93 94 95 06 97 98 99 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Deficyt 4,3 +5,6 3,8 6,0 3,3 2,7 2,6 2,5 2,7 2,4 2,0 2,2

4,3

5,1

4,5

4,5

2,9

2,4

1,4

W 2008 r.- deficyt wyniósł 24 mld zł, w 2010-przewiduje się deficyt –nawet do 7% PKB.

Źródła finansowania deficytu budżetowego:

1. dary przesłane z zagranicy np. W Egipcie przez bogate kraje arabskie;
2. zaciąganie pożyczek przez Skarb państwa w kraju;
3. zaciąganie pożyczek zagranicą;
4. sprzedaż rezerw dewizowych za walutę krajową, która następnie powiększa wydatki

budżetu(grozi to kryzysem w bilansie dewizowym, dewaluacją krajowego pieniądza,
co z kolei prowadzi do spekulacyjnego wywozu kapitału za granicę.

5. dodruk tzw.” pustego pieniądza”;
6. wzrost podatków;
7. ograniczenie wydatków;
8. sprzedaż majątku publicznego.

Kierunki zmian w polityce budżetowej
Lata 1990-91 to program stabilizacyjny L.Balcerowicza, który wprowadził zasadę
zrównoważonego budżetu.
Wydatki budżetowe musiały być dostosowane do dochodów poprzez drastyczną redukcje
dotacji i wydatków inwestycyjnych oraz wyeliminowanie większości ulg podatkowych, co w
konsekwencji doprowadziło w 1990 r. do osiągnięcia nadwyżki budżetowej(+5,6% PKB).
Ubocznym skutkiem tak prowadzonej polityki było pojawienie się negatywnych zjawisk
społeczno-ekonomicznych tj.: wysokie bezrobocie, pauperyzacja społeczeństwa, powstanie

Created with Print2PDF. To remove this line, buy a license at:

http://www.software602.com/

8

tzw.”szarej strefy” w gospodarce, zaległości podatkowe i ubezpieczeniowe wielu
przedsiębiorstw oraz niedoinwestowanie sektora publicznego.

Przyczyny deficytu budżetowego w Polsce:
1.spadek produkcji głównie przemysłowej, rolniczej, który doprowadził do obniżenia się
dochodów budżetowych państwa;
2.spadek rentowności przedsiębiorstw z 29,4% w 1990 r. do 2,2% w 1992 r., w 2007 r.-5,1%
wskaźnik rentowności netto;
3.wzrost wydatków socjalnych(emerytury, renty), zasiłki dla bezrobotnych);
4.szeroki zakres ulg i zwolnień podatkowych dla firm prywatnych, zagranicznych(od lat -90)
5.duża skłonność przedsiębiorstw prywatnych do unikania opodatkowania(nie ujawnianie
przychodów, zatrudnianie na czarno”);
6.niska sprawność systemu podatkowego i celnego;
7.wzrost wydatków na obsługę długu publicznego;
8.stopniowy spadek wpływów z ceł (zwłaszcza po wejściu Polski do UE.
Państwo może prowadzić politykę fiskalną aktywną bądź pasywną.

Aktywna polityka fiskalna- polega na świadomym interwencjonizmie państwa poprzez
wykorzystanie konkretnych instrumentów fiskalnych tj:
1.zwiekszenie lub ograniczenie wydatków budżetowych na określone cele, np.
2.zmiana stawek i zasad opodatkowania;
3.zmiana zasad subwencjonowania przedsiębiorstw;
4.określenie sposobu, zakresu i terminu wykorzystywania tych instrumentów.

Ten nurt krytykują liberałowie ze względu na dużą rolę państwa w gospodarce, słabością są
duże opóźnienia w stosowaniu środków według przepisów prawno- administracyjnych.

Pasywna polityka fiskalna- nie wymaga decyzji administracyjnych do jej uruchomienia, ale
zadaniem państwa jest określenie zasad opodatkowania dochodów, trybu przyznawania
zasiłków dla bezrobotnych oraz subwencjonowania rolnictwa.

Created with Print2PDF. To remove this line, buy a license at:

http://www.software602.com/

9

Created with Print2PDF. To remove this line, buy a license at:

http://www.software602.com/