PRAWO WSPÓLNOT EUROPEJSKICH-
RADA EUROPEJSKA.
Kompetencje. Rada jest najważ. organem decyzyjnym UE. Jest to jedyny organ UE. Pierwsze spotkanie odbyło się w 1961. W 1974 ówczesny prezydent Francji zaproponował zinstytucjonalizowanie tego gremium i uregulowanie częstotliwości spotkań. Koncepcja ta znalazła uznanie w 1986, kiedy to Jednolity Akt Europ. ostatecznie potwierdził funkcjonowanie RE. Od 2004 posiedzenia RE odbywają się tylko w Brukseli. RE jest instytucją mało sformalizowaną, niekadencyjną. RE pozostaje poza wszelką kontrolą formalną, co oznacza, że nie można zaskarżyć jej postanowień. Nie ma nawet takich kompetencji ETS. RE ma jedynie obowiązek przedkładania PE sprawozdania z każdego posiedzenia oraz corocznie sprawozdanie o postępie integracji w UE.
Skład. W skład RE wchodzą szefowie państw i rządów państw członkowskich i przewodniczący Komisji Europ. Towarzyszą im ministrowie spr. zagranicznych. RE zbiera się przynajmniej dwa razy w roku. Prezydentura Rady zmienia się co 6 miesięcy. Posiedzeniom RE przewodniczy szef rządu tego państwa, które aktualnie sprawuje prezydenturę UE.
Charakter prawny. Decyzje Rady są wiążące dla wszystkich państw członkowskich. Są one podejmowane albo jednomyślnie (każde państwo ma wówczas prawo weta), albo na naradzie większości kwalifikowanej, np. w kwestiach dotyczących wspólnego rynku, rolnictwa i handlu zagranicznego.
Do zadań RE należą w szczególności: 1) ustalanie głównych kierunków integracji europejskiej; 2) określanie ogólnych linii polityki Wspólnoty; 3) tworzenie nowych obszarów wspólnej działalności krajów członkowskich; 4) wykonywanie arbitrażu w kwestiach spornych, które nie zostały rozstrzygnięte w Radzie UE; 5) wyrażanie wspólnego stanowiska w odniesieniu do stosunków zewnętrznych.
Funkcje RE są okr. b. lakonicznie. Art.4 Traktatu o UE stanowi jedynie, że RE nadaje UE impuls niezbędny do jej rozwoju i określa główne wytyczne jej polityki.
PARLAMENT EUROPEJSKI.
Siedziba PE w Strasburgu, będącym miejscem sesji plenarnych, które dodatkowo mogą odbywać się w Brukseli. Sekretariat Generalny PE znajduje się w Luksemburgu.
W skład PE wchodzą wybrani w bezpośrednich wyborach powszechnych przedstawiciele narodów państw wchodzących do Wspólnoty.
Deputowani nie reprezentują parlamentów państw członkowskich, ale wszystkie społeczeństwa UE. Mandat deputowanego trwa 5 lat i może być odnowiony, kończy się wraz z końcem kadencji, złożeniem rezygnacji przez deputowanego lub jego śmiercią. Deputowany nie może być równocześnie członkiem rządu państwa członkowskiego, członkiem innej instytucji wspólnotowej, członkiem instytucji, która dysponuje środkami finansowymi przeznaczonymi dla wspólnot, członkiem dyrekcji ani urzędnikiem EBI, parlamentarzystą krajowym. Członkowie PE nie mogą być zatrzymani, rewidowani lub ścigani ze względu na wyrażane przez siebie poglądy. Podczas trwania sesji deputowani korzystają na terytorium narodowym z immunitetów, nie mogą się powoływać na immunitet jeśli zostaną złapani na gorącym uczynku. Immunitet może być uchylony.
Funkcje PE w I filarze: 1) F. opiniodawcza. Wg postanowień traktatowych opinie PE mogą mieć dwojaki charak. Czasami PE wydaje dobrowolnie swoją opinię, a czasami taka opinia jest wymagana przez procedurę. Np. PE opiniuje kandydatury nowych państw. 2) F. prawodawcza. PE jest organem współdecydującym. Wymagana jest zgoda PE na wejście w życie określonego aktu normatywnego. PE w zakresie tw. prawa nie posiada inicjatywy legislacyjnej. Ta inicjatywa leg. należy przede wszystkim do KE. 3) F. kontrolna. PE może zgłosić votum nieufności dla KE. Jeśli taki wniosek przejdzie większością 2/3 głosów wszyscy członkowie KE powinni podać się do dymisji. PE na wniosek ¼ swoich członków może ustanowić tymczasową komisję śledczą do badania wykroczeń lub niewłaściwego zarządzania. PE może przyjmować petycje w sprawach objętych działaniem WE. PE może kierować zapytania do członków KE, przewod. KE lub do całej KE. PE udziela absolutorium z wykonania budżetu. 4) F. kreacyjna. PE powołuje na 5 lat Rzecznika Praw Obywateli UE. RPO rozpatruje skargi obywateli UE, wykrywa nieprawidłowości w działaniu instytucji europ., rozpatruje wszelkie przypadki niewłaściwego zarządzania.
Organizacja wew. PE działa według zasad ustalonych w Regulaminie PE przyjętym większością głosów jego członków. PE odbywa coroczną sesję, zbierając się w drugi wtorek marca, zaś na żądanie większości swych członków, Rady lub Komisji PE może zebrać się na sesję nadzwyczajną. Na początku każdej sesji ustalany jest kalendarz prac PE. Z zastrzeżeniem odmiennych postanowień traktatów, PE podejmuje uchwały większością głosów, niektóre postanowienia traktatu wymagają 2/3 lub 3/5 oddanych głosów. Większość kwalifikowaną przewidują traktaty m.in. dla post. w sprawach przyjęcia budżetu i przy głosowaniu votum nieufności dla Komisji. Obrady PE są w zasadzie otwarte, na jawnym posiedzeniu PE przeprowadza dyskusję nad corocznym sprawozdaniem Komisji.
Organy wew. PE spośród swoich członków wybiera przewodniczącego i prezydium, a także ma możliwość wyboru 14 wicep. PE. Przewod. i wicep. wybierani są na 2,5 roku.
Struktura organizacyjna PE: prezydium, przewod., konferencja przewodniczących, frakcje polityczne, komisje, Sekretariat Generalny, stałe delegatury. Prezydium składa się z przewod., 14 wicep. i 5 kwestorów, którzy mają głos doradczy. Prezydium ma do wykonania zadania finansowe, adm. i organiz., powołuje Sekretarza Generalnego. Przewod. PE kieruje działaniami Parlamentu i wszystkimi ciałami organizacji wew. powstałymi na mocy Regulaminu, prowadzi obrady PE i reprezentuje go na zewnątrz. Konferencja przewod. składa się z przewod. PE i przewodniczących frakcji, deputowani nie zrzeszeni mogą delegować do tego grona dwóch przedstawicieli. Członkowie PE tworzą frakcje według przynależności partyjnej, większość członków PE zrzeszona jest we frakcjach politycznych, ale są też deputowani, którzy biorą udział w pracach PE jako posłowie nie zrzeszeni. W PE funkcjonują komisje stałe i zmienne. Obecnie 17 stałych, które powoływane są na początku sesji PE na okres 2,5 roku, a liczba miejsc w każdej z nich przydzielana jest poszczególnym frakcjom politycznym w drodze ustaleń między nimi. Istnieje również zmienna liczba komisji tymczasowych, które mogą być powoływane przez PE w każdym czasie na okres 1 roku. Stałe komisje spotykają się raz w miesiącu, a ich posiedzenia są jawne, chyba że ich członkowie zadecydują inaczej, quorum stanowi zazwyczaj ¼ członków komisji, chociaż możliwe są wyjątki.
RADA UE.
Jest zasadniczą instytucją prawotwórczą we wspólnotowym systemie instytucjonalnym. Posiada również kompetencje wykonawcze. Składa się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich szczebla ministerialnego upoważnionych do zaciągania zobowiązań w imieniu rządu danego państwa. Każde państwo członkowskie ma po jednym przedstawicielu w Radzie. Członek Rady może być zastąpiony przez innego członka. Sytuacja taka określana jest jako przekazywanie głosu, ograniczonego jednak do reprezentowania tylko jednego z pozostałych członków Rady.
Organizacja wew. Rady. Każde państwo członkowskie przewodniczy Radzie przez 6 miesięcy. Jest zwoływana przez przewod. z jego inicjatywy, na wniosek jednego z jej członków lub na wniosek Komisji. Działa zgodnie z postanowieniami traktatów założycielskich i Regulaminu. Posiedzenia odbywają się w Brukseli, a niekiedy w Luksemburgu. Posiedzenia co do zasady są zamknięte. Radę wspomaga Sekretariat Generalny. Za przygotowanie prac Rady odpowiedzialny jest COREPER- Komitet Stałych Przedstawicieli.
Podejmowanie decyzji. Procedura: 1) większości zwykłej, 2) kwalifikowanej, 3) jednomyślności. 1) Każde państwo członkowskie ma jeden głos. 2) Poszczególnym państwom członkowskim przysługuje określona liczba głosów, która zależy przede wszystkim od potencjału demograficznego z danego państwa. 3) Żadne państwo nie może oddać głosu przeciw. Wstrzymanie się od głosu nie wstrzymuje podjęcia uchwały w tym trybie. Jeżeli jakiegoś państwa nie ma na posiedzeniu i nie przekazało swego głosu innemu państwu, nie można podjąć decyzji.
Funkcje RUE. Zapewnia koordynację ogólnej polityki gospodarczej państw czł. Ma uprawnienia do podejmowania decyzji (decyduje o środkach prawnych, które mają zapewnić realizację celów zawartych w traktatach) i do wykonywania decyzji. Mianuje członków TO, może zmieniać liczbę rzeczników generalnych ETS. Powołuje również członków innych, poza głównymi, instytucji i ustala ich regulaminy i statuty. Może ponadto kontrolować niektóre działania Komisji, jak też żądać od niej podejmowania działań. Uczestniczy w kontroli realizacji budżetu. Może wnieść skargę do ETS o stwierdzenie nieważności aktu pochodnego prawa wspólnotowego oraz na bezczynność instytucji. W zakresie spraw II filaru: podejmuje decyzje potrzebne do określenia wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa na podstawie wytycznych RE, zaleca RE wspólne strategie, zapewnia jedność, spójność i skuteczność działania UE. W zakresie spraw III filaru m.in.: stanowi forum informacji, konsultacji i koordynacji działań państw członkowskich, uchwala akty dotyczące współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, określa warunki dla wspólnych działań państw członkowskich.
KOMISJA EUROPEJSKA.
Jest to organ wykon.- zarządz. Siedzibą KE jest Bruksela. Niektóre generalne dyrekcje i służby adm, KE obradują w Luksemburgu.
Status komisarza. Komisja liczy 25 członków. Traktaty formułują 3 pozytywne przesłanki nominacji komisarzy: ogólne kwalifikacje, obywatelstwo państwa czł., niezależność. Powołani członkowie posiadają status międzynarodowych funkcjonariuszy i nie mogą być odwołani przez rządy państw czł. Członkowie Komisji mianowani są na okres 5 lat. Reelekcja jest możliwa. Traktaty założycielskie wymagają całkowitej niezależności od kandydatów. Członkom Komisji nie wolno wykonywać dział. zawodowej. Zdjęcie z urzędu może nastąpić z powodu utraty zdolności do pełnienia funkcji lub z powodu dopuszczenia się poważnego wykroczenia. Powołanie. Rządy państw czł. wyznaczają, za wspólną zgodą, kandydatów po wyrażeniu aprobaty przez PE.
Skład KE. Przewodniczący przewodniczy obradom, pełni funkcje reprezentacyjne, koordynuje prace Komisji. Wiceprzewodniczący (2) nie posiadają własnych uprawnień. Członkowie Komisji nie są związani poleceniami lub instrukcjami przewod. Komisja ma char. kolegialny.
Organy pomocnicze to: 8 służb specjalnych o char. adm.-tech., Generalny Sekretariat, Służba Prawnicza, Służba Rzeczników KE, Służba Tłumaczy, Służba Obsługi Konkurencji, Urząd Statystyczny, Urząd Oficjalnych Publikacji. Są one tworzone na podst. wew. uchwał.
Uchwały KE dochodzą do skutku bezwzg. większością głosów ogólnej liczby członków. Oprócz ustnej procedury Regulamin Komisji przewiduje także procedurę obiegową i tryb delegacji podejmowania uchwał. Metoda obiegowa polega na skierowaniu do Komisji przez Sekretariat Gen. projektów uchwały do poszczególnych komisarzy, którzy mogą zgłaszać zastrzeżenia i wnioskować o ustne rozpatrzenie projektu. Procedura delegacji- specjalne upoważnienie komisarza przez Komisję do podejmowania w jej imieniu i przy zastrzeżeniu jej kontroli okr. rozporządzeń i aktów adm.
Funkcje KE. Art.211 Traktatu ustanawia kilka zadań KE: kontrola stosowania prawa europ., aktywizacja integracji europ., realizacja delegowanych przez Radę komp. wykon. Ponadto KE reprezentuje Wspólnoty w państwach czł. Wykonuje budżet i ponosi odp. przed PE za jakość tego wykonania. Administruje funduszami strukturalnymi. Negocjuje umowy, traktaty akcesyjne. Reprezentuje UE w organiz. międzynar. Wykonuje czynne i bierne pr. legacji. Wszczyna post. przeciwko państwu czł., które nie wypełnia zobow. traktatowych, post. o unieważnienie aktów pr. UE. Wnosi skargi na bezczynność Rady i PE. Sprawuje nadzór nad wykonywaniem orzeczeń ETS. Wydaje dyrektywy, rozp., decyzje, zalecenia i opinie. Na zasadzie wyłączności dysponuje inicjatywą ustaw. Tworzy program prawodawstwa ze szczególnym harmonogramem realizacji i uzgadnia go z PE. Sporządza raport o gotowości do członkostwa. Może samodzielnie stosować różnego rodzaju klauzule ochronne i derogacyjne.
EUROP. TRYB. SPRAW.
Organizacja wew. ETS liczy 25 sędziów powołanych na 6 lat z możliwością odnowienia kadencji. Sędziowie ETS wybierają ze swego grona przewod. Tryb. na trzyletnią kadencję. Na stanowisko sędziego ETS mogą być powołani tylko obywatele państw czł. Prawo stawia wysokie wymagania kandydatom. Muszą to być osoby gwarantujące niezależność działania, spełniające w sądowym prawie ustrojowym własnego kraju przesłanki powoływania na najwyższe stanowiska sądownicze albo będące najwybitniejszymi autorytetami w dziedzinie prawa. Tryb. działa z reguły na posiedzeniach plenarnych. Może orzekać w pełnym składzie, w składzie Wielkiej Izby bądź w składach trzy- i pięcioosobowych. Działalność Tryb. jest wspierana przez ośmiu rzeczników generalnych.
Status prawny rzeczników jest identyczny ze statusem sędziów ETS, identyczny jest też tryb ich powoływania i kadencja. Funkcja rzecznika jest b. istotna dla możliwości działania ETS. Zadaniem rzecznika jest przygotowanie w danej sprawie tzw. wniosku końcowego. Taki wniosek jest konkretną propozycją zakończenia sprawy przed Tryb. Ustalenia wniosku końcowego rzecznika nie są wiążące dla Tryb.
Rzecznicy, jak i sędziowie ETS nie mogą prowadzić jakiejkolwiek dz. politycznej i zawodowej, ani też piastować jakiegokolwiek innego stanowiska z wyjątkiem zawodu nauczyciela akad. Członkowie ETS są chronieni immunitetem procesowym, także po zakończeniu mandatu.
Procedura post. przed ETS Pierwszym etapem inicjującym procedurę jest wpłynięcie pozwu do Tryb. Etap drugi składa się ze sprawnie przeprowadzonej rozprawy ustnej o char. jawnym. Rozprawę kończy prezentacja opinii rzecznika. Narada sędziów, która odbywa się po zakończeniu rozprawy, ma char. tajny. Na końcu formułowana jest sentencja orzeczenia. ETS zajmuje się także sprawami b. specyficznymi, orzekając w trybach szczególnych, zwłaszcza w przedmiocie pytań prejudycjalnych. Siedzibą ETS jest Luksemburg.
Kompetencje ETS: 1) ETS pełni rolę strażnika pr. wspólnotowego w zakresie niewypełniania zobow. traktatowych przez państwa; 2) komp. w zakresie kontroli legalności aktów tzw. wtórnego pr. wspólnotowego; 3) komp. w zakresie wydawania orzeczeń wstępnych; polega to na tym, że jeśli przed sędzią powszechnym sądu krajowego stosującego prawo wspólnotowe zostaną podniesione wątpliwości co do jego wykładni, sędzia taki może, a jeśli orzeka w ostatniej inst. Musi, zawiesić post. i zwrócić się do ETS o orzeczenie co do rozumienia albo obowiązywania pr. wspólnotowego; takie orzeczenie ETS jest wiążące w danej sprawie; 4) komp. w zakresie stwierdzania przez ETS bezczynności instytucji wspólnotowych; 5) komp. w zakresie orzekania o odp. odszkodowawczej WE. ETS spełnia funkcje sądu konst., międzynar., gosp., adm. oraz sądu pracy.
SĄD PIERWSZEJ INSTANCJI.
Wobec przeciążenia ETSu wraz z utworzeniem Sądu Pierwszej Inst. W ograniczonym i ściśle okr. zakresie przekazano jemu kognicję uwzględniającą nast. zakresy orzekania: 1) spory pomiędzy Wspólnotami i ich funkcjonariuszami; 2) spory osób pr. i fiz. z organami Wspólnot w zakresie prawa o konkurencji i powództwa o ustalenie zaistnienia dumpingu; 3) spory o odszkodowania z tyt. odp. deliktowej za szkody wyrządzone osobom fiz. i pr. działaniami organów albo funkcjonariuszy Wspólnot; 4) jest właściwy do rozpoznania skarg wniesionych przeciwko orzeczeniom izb sądowych, tworzonych na mocy art.225a TWE; 5) jest właściwy do rozpoznawania pytań prejudycjalnych przedkładanych na mocy art.234 TWE. W Sądzie nie istnieje instytucja rzecznika generalnego. Od 1 maja 2004 skład Sądu uległ powiększeniu do 25 sędziów mianowanych w następstwie wzajemnego porozumienia państw czł. Sędziowie są mianowani na 6 lat. Na czele sądu stoi wybierany z grona sędziów, przez nich samych, Prezes Sądu. Jego kadencja trwa 3 lata, ale może być przedłużona. Sąd obraduje w izbach trzy i siedmioosobowych, ale może też orzekać na posiedzeniach plenarnych w pełnym składzie. Od orzeczenia Sądu stronie służy odwołanie do ETS. Sąd Pierwszej Inst. ma swoją siedzibę w Luksemburgu. Od wejścia w życie Traktatu z Nicei Sąd Pierwszej Inst. otrzymał status instytucji wspólnotowej i nabrał charakteru samodzielnego.
TRYBUNAŁ OBRACHUNKOWY.
TO zajmuje się kontrolą finansową działalności Wspólnot. Jako taki musi posiadać niezależność w tym zakresie uchwalania własnego budżetu i regulaminu wew. W swojej działalności TO może liczyć na współpracę z innymi organami wspólnotowymi oraz z krajowymi instytucjami kontroli, które powinny udzielać TO koniecznej pomocy. Tryb. ma obow. przedstawiania instytucjom Wspólnot coroczne sprawozdania. TO składa się z 25 członków mianowanych na mocy decyzji Rady, podjętej większością kwalif., po zasięgnięciu opinii PE i po uwzględnieniu wniosków złożonych przez państwa czł., spośród kandydatów, którzy w swoich krajach macierzystych pełnili znaczące funkcje w organach kontrolnych i mają w tym zakresie szczególne kwalifikacje. W skład TO wchodzi po jednym przedstawicielu z każdego państwa czł. Kadencja członków TO trwa 6 lat, ale Tryb. odnawia skład stopniowo. Przyznana została jemu komp. dokonywania tzw. kontroli generalnej finansów Wspólnot. Siedzibą TO jest Luksemburg. Tryb. składa się z grup audytowych, w składzie których zasiada po 3-4 członków. Funkcjonuje też grupa wiodąca tzw. sztabowa, składająca się z przewod. TO i przedstawiciela każdej grupy audytowej.
ORGANY POMOCNICZE WE.
Komitet Ekon.- Społeczny. W skład Komitetu wchodzą przedstawiciele różnych grup społecznych i zawodowych, np. przedsiębiorców, producentów, rolników, kupców itd. Komitet liczy 317 członków. Członkowie Komitetu są mianowani na okres 4 lat, na wniosek państwa czł. Rada stanowiąc większością kwalif. przyjmuje listę członków sporządzoną zgodnie z propozycjami każdego z państw czł. Mandat członków Komitetu może być odnowiony. Komitet dokonuje wyboru ze swego grona przewod., dwóch wiceprzewod. oraz członków prezydium, którego kadencja trwa 2 lata. Komitet utworzył ponadto 6 sekcji specjalistycznych, posiadających swoją reprezentację w Prezydium Komitetu. Zadaniem Prezydium jest organizowanie i koordynacja prac Komitetu oraz wyłanianie grup roboczych, których zadaniem z kolei jest przygotowanie opinii. Komitet jest forum konsultacyjnym Wspólnot dla Rady oraz dla Komisji, które korzystają z tych konsultacji w trakcie trwania procesu decyzyjnego w trybie obligatoryjnym albo fakultatywnym. Komitet może zgłaszać opinie z własnej inicjatywy. Z reguły Komitet obraduje co miesiąc na sesjach trwających ok. 1 tygodnia. Opinie Komitetu nie są wiążące i mają charak. techniczny.
Komitet Regionów ma charak. doradczy. Składa się z przedstawicieli wspólnot regionalnych i lokalnych, posiadających mandat wyborczy społeczności regionalnej lub lokalnej bądź odpowiedzialnych politycznie przed wyborczym zgromadzeniem. Członkowie Komitetu, a także w równej liczbie ich zastępcy są mianowani na okres 4 lat, na wniosek odpowiednich państw czł. Ich mandat może być odnowiony. Obowiązuje zasada incompatibilitas, wyraźnie zabraniająca łączenia mandatu członka Komitetu z mandatem członka PE. Członkowie Komitetu Regionów w wykonywaniu swych obow. są niezależni, działając w ogólnym interesie Wspólnoty. Komitet liczy 317 członków. Członkowie Komitetu wybierani są spośród grona polityków z okręgów miejskich, regionów, mogą zostać członkami tego gremium także przewodniczący regionów, deputowani do parlamentów lokalnych, członkowie rad miejskich, prezydenci lub burmistrzowie znaczących miast. Zadaniem głównym Komitetu jest formułowanie opinii niezbędnych dla realizacji celów wspólnot przez ich statutowe organy. Opinie Komitetu są obligatoryjne np. w kwestii Europ. Funduszu Rozwoju Regionalnego, w sytuacjach pozostałych konsultacje są fakultatywne. Komitet może także przedkładać opinie z własnej inicjatywy.
ORGANY WYSPECJALIZOWANE WE.
Europ. Instytut Monetarny. Był to organ o przejściowym charak., działający do chwili utworzenia w 1999r. Europ. Banku Centralnego. Zadaniem Instytutu było koordynowanie polityki monetarnej WE dla zapewnienia stabilizacji cen, a także wykonanie prac koniecznych dla utworzenia Europ. Systemu Banków Centralnych.
Europ. Bank Centralny. Zajmuje się wszystkimi sprawami związanymi ze wspólną walutą. Został utworzony na podstawie przepisów TUE. EBC został także powołany do określania ram i realizacji polityki gosp. i pieniężnej UE. EBC jest bankiem emisyjnym dla wspólnej waluty państw należących do WE, jaką jest euro, ale też organem prawotwórczym i inicjatywnym w zakresie tworzenia prawa wspólnotowego w sferze polityki finansowej i monetarnej. EBC sprawuje nadzór nad instytucjami kredytowymi i finansowymi państw czł. Może wydawać rozp. mające powszechny zasięg obowiązywania oraz wiążące bezpośrednio we wszystkich państwach czł. EBC musi składać co roku PE, Radzie, Komisji i RE sprawozdania ze swojej działalności i wykonania polityki pieniężnej Wspólnot. EBC jest niezależny w wykonywaniu swych obow. Jednym z głównych zadań EBC jest kontrolowanie i utrzymywanie stabilności cen w obszarze euro przy równoległym zachowywaniu siły nabywczej wspólnej waluty.
Europ. Bank Inwestycyjny. Jego siedzibą jest Luksemburg. EBI posiada własną osobowość prawną, a jego zadaniem jest działanie na rzecz przyczyniania się do zrównoważonego i stabilnego rozwoju wspólnego rynku w interesie WE. W ramach swojej działalności Bank może udzielać pożyczek i gwarancji finansowych dla rozmaitych projektów we wszelkich sektorach gospodarczych. Zasadniczym zadaniem EBI jest inwestowanie w projekty, które mają na celu przyczynianie się do osiągania celów UE. Nie jest on instytucją o charak. zarobkowym, więc nie pozyskuje żadnych środków z rachunków oszczędnościowych albo bieżących. Nie korzysta z funduszy pochodzących z budżetu UE, lecz jest finansowany z pożyczek zaciąganych na rynkach finansowych przez państwa czł. będące akcjonariuszami banku.
Komitet Gosp.- Finansowy został wdrożony w 1999r. Składa się z 32 czł. powoł. na 2 lata Zadaniem Komitetu jest doskonalenie koordynowania polityki gospodarczej państw czł. WE, monitorowanie i nadzorowanie ich syt. monetarnej i kondycji finansowej, a także ogólnego systemu płatności państw czł. Ponadto zad. Komitetu jest przygotowanie opinii w tych wszystkich sprawach na wniosek Rady, Komisji, a także z własnej inicjatywy.
CECHY SUPRANACJONALNOŚCI.
Wspólnoty, wobec klasycznych organizacji międzynar., wyróżnia supranacjonalność (ponadpaństwowość). Ponadpaństwowy, z uwagi na kontekst, oznacza tyle, co niezależny od państw, wolny od ich wpływów i biorący pod uwagę w swej działalności interes ogólny Wspólnot. Najczęściej powoływanymi wyznacznikami supranacjonalności są: autonomia prawa wspólnotowego, jego bezpośrednia wewnątrzpaństwowa skuteczność oraz prymat wobec prawa krajowego. Samodzielność wspólnotowego porządku prawnego oznacza, iż nie wymaga on dla swej egzystencji w państwie czł. współdziałania krajowego prawodawcy, zaś jego skuteczność nie jest uzależniona od przekształcenia w krajowe normy prawne. Obowiązuje zatem w wewnątrzpaństwowym wymiarze jako prawo wspólnotowe. Bezp. skuteczność ozn. natomiast, iż norma europejska jest źródłem praw i obow. nie tylko dla państw czł., lecz również dla ich obywateli i ma wobec tych ostatnich zastosowanie bez ingerencji krajowego prawodawcy. Prymat prawa wspólnotowego wywodzony jest z zasady zdolności do działania WE. Jego nienaruszalność przez prawo wewnątrzpaństwowe wynika ponadto z samodzielnego statusu i bezp. stosowania w państwie czł.
CELE WE.
Traktat z Maastricht definiuje w art.2 nast. cechy: 1) popieranie zrównoważonego i trwałego postępu gosp.-społ., w szczególności poprzez stworzenie obszaru pozbawionego wew. granic, wzmacnianie spójności ekon. I społ. i ustanowienie unii gosp.-walutowej, docelowo z 1 walutą; 2) potwierdzanie swojej tożsamości na arenie międzynar., w szcz. poprzez realizację wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, 3) wzmacnianie ochrony praw i interesów obywateli państw czł. poprzez wprowadzenie obywatelstwa Unii, 4) rozwijanie bliskiej współpracy w zakresie wymiaru spr. i spraw wew., 5) pełne zachowanie i wzmacnianie acquis communautaire (dorobku wspólnotowego).
STATUS PRAWNY UE.
UE działa na podstawie TUE. Trudno jednak stwierdzić, że UE ma samodzielny system instytucjonalny, gdyż jedynym organem przewidzianym jako organ UE jest RE, która jednak nie ma żadnych komp. szczegółowych do tworzenia prawa, a jedynie wyznacza ogólne kierunki polityki tej organizacji. Wprawdzie art.3 TUE stwierdza, że UE dysponuje jednolitymi ramami instytucyjnymi, to jednak naprawdę korzysta ona z instytucji Wspólnot. Traktat Ustanawiający Konst. dla Europy przyznaje UE osobowość prawną. Nie wszedł on jeszcze w życie. Na pyt., czy UE jest organizacją międzynar., nie można udzielić jednoznacznej odp. Wielu autorów i znawców tematu nie zgadza się na uznanie Unii za org. międzyn., ponieważ nie nabyła ona osob. pr. Jednakże UE spełnia inne warunki niezbędne do istnienia org. międzyn.: działa na podstawie umowy międzyn., która stanowi jej statut, składa się z suwerennych państw, ma stałe organy (choć są one „zapożyczone od WE) oraz okr. cele wykraczające poza cele wspólnot. Ma także prawo do zawierania umów międzyn. Wg C. Mika, zdolność ta jakkolwiek nie wyczerpuje pojęcia podmiotowości prawnej, stanowi jej podstawowy atrybut. Autor ten skłania się ku poglądowi, że UE jako org. międzyn. ma ułomną osob. prawnomiędzyn.
UE A PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE.
Państwa czł. są sygnatariuszami umów założycielskich, kt. powołały do życia Wspólnoty a później UE. Są również wykonawcami zobowiązań jakie nałożyły na siebie podpisując te traktaty. Art.10 TRz stanowi, że państwa czł. podejmują wszelkie właściwe środki odpowiednie dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z niniejszego traktatu lub z aktów organów WE. Art. ten stanowi zasadę solidarności państw czł. ze WE. Art.10 ust.2 ustanawia zasadę powstrzymywania się państw czł. od podejmowania wszelkich środków, kt. mogłyby narazić na niebezp urzeczywistnienia celów traktatu. Państwa czł. sterują procesem integracji gosp i polit. Państwa czł. mogą wypowiedzieć traktat założycielski, choć traktaty takiej procedury nie przewidują. Konst. europ. przewiduje nat. procedurę wycofania państwa z UE. Ustalanie nowych obszarów aktywności integracyjnej należy do państw czł. Relacje państwo czł.- UE to także relacje polegające na współpracy, kooperacji. Zasada subsydiarności-ważna zasada opisująca relacje UE- państwo czł. WE działa w granicach komp. jej powierzonych oraz realizuje cele wyznaczone TRz. W dziedzinach, kt. nie należą do jej komp. wyłącznej Wspólnota podejmuje działalność zgodnie z zasadą pomocniczości (subsydiarności) tylko wówczas i tylko w takim zakresie w jakim cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa czł., a mogą ze względu na rozmiary i skutki podejmowanych działań zostać lepiej osiągnięte na poziomie wspólnotowym.
OBYWATELSTWO UE. Instytucja obywatelstwa została powołana do życia na mocy postanowień Traktatu z Maastricht. Każda osoba posiadająca obywatelstwo państwa członkowskiego z mocy prawa jest obywatelem UE, przy czym obywatelstwo to nie zastępuje, lecz uzupełnia obywatelstwo krajowe. Obywatelstwo to ma charakter akcesoryjny.
ŹRÓDŁA PRAWA UE.
Umowne prawo wspólnotowe to prawo pierwotne, a więc umowy zawierane między państwami czł., np. umowy założycielskie, modyfikujące umowy założycielskie, umowy akcesyjne, a także umowy między państwami czł., o ile odnoszą się do wykonywania traktatów założycielskich, zaliczyć należy do pr. europ. Umowne akty wspólnotowe mogą być zawierane wspólnie z państwami czł. (układy mieszane). Tego rodzaju akty wielostronne mają rangę pośrednią między pierwotnym a wtórnym prawem wspólnotowym. Akty pr. przedstawicieli rządów państw czł. zebranych w radzie WE wyczerpują także znamiona umownego pr. wspól.
Rozporządzenie ma zasięg ogólny, jest wiążące w całości i bezp. stosowane w państwach czł. Wchodzi w życie po opubl. w Dz. Urzędowym UE w terminie przez nie wskazanym lub 20-stego dnia od ogłoszenia. Rozp. jest aktem normatywnym. Jego normy o abstrakcyjno- generalnym charak. adresowane są do niezindywidualizowanego kręgu adresatów i wyznaczają ogólnie jakieś post. Rozp. jest wiązące dla państwa czł., organu wspólnotowego, osób pr. i fiz. prawa krajowego. Bezpośredniość ozn. brak wymogu transformacji do pr. krajowego. Rozp. europ. przyjmują niejednokrotnie postać zarządzeń adm., a nawet norm tech. Nie zawsze ponadto nazwa aktu identyfikuje jego formę prawotwórczą.
Dyrektywa wiąże państwo, do którego jest skierowana w zakresie celów, kt. mogą być osiągnięte, pozostawiając władzom państwowym swobodę wyboru środków i form ich realizacji. Za pomocą dyrektyw koordynuje się, upodabnia i ujednolica akty pr. krajowego. Cechą charak. jest jej adresat: państwo czł. Dyrektywy przyjęte wspólnie przez PE oraz Radę, a także skierowane do wszystkich państw czł. są ogłaszane w Dz. Urzędowym UE i wchodzą w życie w terminie przez nie wskazanym lub 20-stego dnia od ogłoszenia. Pozostałe dyrektywy są notyfikowane stronom, do których zostały skierowane i nabierają mocy obow. w wyniku tej notyfikacji. W terminie wskazanym dyrektywą państwo czł. realizuje cele w niej sformułowane w ten sposób, iż uchwala, zmienia bądź uchyla pr. krajowe. W razie niewydania przez państwo czł. w terminie wskazanym dyrektywą przepisów wykon., jednostki mogą powoływać się na dyrektywę, o ile jej postanowienia nadają się do bezp. stosowania.
Decyzja obow. w całości tych, do kt. jest skierowana. Stanowi ona odpowiednik aktu adm., z tym oczywistym zastrzeżeniem, iż adresatem decyzji wspólnotowej jest także m.in. państwo czł. Decyzje podjęte wspólnie przez PE i Radę ogłaszane są w Dz. Urzędowym WE i wchodzą w życie w terminie przez nie wskazanym lub 20-stego dnia od ogłoszenia. Pozostałe decyzje są notyfikowane stronom i nabierają mocy obow. w wyniku tej notyfikacji. Każda os. fiz. lub pr., może wszcząć przed ETS post. przeciwko decyzji, której jest adresatem lub decyzji, która pomimo iż jest w formie rozp. lub decyzji skierowanej do innej osoby, dotyczy jej bezpośrednio i osobiście.
Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej. Nie jest zatem potrzebna specjalna klauzula kompetencyjna do ich formułowania. Nie mają charak. normatywnego. Nie podlegają jurysdykcji ETS. Uchwalane są przez gł. organy wsp. i kierowane do państw czł. i podmiotów pr. krajowego. Opinia sporządzana jest najczęściej z inicjatywy innego niż opiniodawczy organu, gdy tymczasem zalecenie dochodzi do skutku bez zewn. inspiracji. Zalecenie ponadto jest bardziej kategorycznie zredagowane.
Decyzje sui generis. Zaliczamy tu: uchwały nienazwane, rezolucje, programy Rady, memoranda, plany, projekty, komunikaty Komisji, deklaracje PE, decyzje kreacyjne, decyzje budżetowe. Stanowią przedm. orzekania ETS.
Ogólna charakterystyka
Układ instytucjonalny Wspólnot Europejskich wywodzi się z sytemu demokratycznego przyjętego przez ich państwa członkowskie. Jednostkowe rozwiązania i kompetencje poszczególnych organów są wprawdzie w skali wspólnotowej inne niż w skali narodowej, ale zachowano podstawową dla systemu demokratycznego zasadę rozdzielenia władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.
Statutowe instytucje Wspólnot Europejskich, w tym instytucje główne: Rada UE, Komisja Europejska, Trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Obrachunkowy oraz instytucje pomocnicze: Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów, zostały utworzone na podstawie odpowiednich zapisów traktatowych. Najwyższa natomiast instytucja, jaką jest Rada Europejska, powstała w sposób samoistny, bez stosownych zapisów umownych, i dopiero Jednolity Akt Europejski z 1986 r. stworzył podstawę prawną dla jej funkcjonowania, nie czyniąc z niej jednak organu Wspólnot Europejskich, ani też nie definiując jednoznacznie jej zadań. Wiodąca rola Rady Europejskiej została przypieczętowana przez Traktat z Maastricht z 1992 r.
Unia Europejska, powołana na mocy Traktatu z Maastricht, nie dysponuje własnymi instytucjami, opiera się natomiast w swej działalności na wspomnianych wyżej instytucjach Wspólnot Europejskich.
W ramach przygotowań do rozszerzenia Unii Europejskiej na Wschód istniała potrzeba przeprowadzenia reformy wspólnotowych instytucji, tak aby nawet przy znacznie powiększonym składzie członkowskim Unii mogły one efektywnie funkcjonować. Zmiany instytucjonalne w wyniku Traktatu Amsterdamskiego z 1997 r. (który wszedł w życie 1 maja 1999 r.), okazały się w tym kontekście niewystarczające. W związku z tym, podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Kolonii w czerwcu 1999 r. uzgodniono zwołanie w 2000 r. Konferencji Międzyrządowej w tej sprawie. Konferencja rozpoczęła się 14 lutego 2000 r. w Brukseli, podczas posiedzenia Rady ds. Ogólnych, a jej agenda objęła trzy podstawowe kwestie (tzw. pozostałości po szczycie UE w Amsterdamie): 1/zakres decyzji podejmowanych jednomyślnie, większością kwalifikowaną i zwykłą większością głosów; 2/system "ważenia" głosów w Radzie Unii Europejskiej; 3/skład Komisji Europejskiej; a ponadto - problematykę tzw. wzmocnionej współpracy. Konferencja zakończyła się podjęciem stosownych decyzji i uzgodnieniem tekstu nowego traktatu w trakcie szczytu UE w Nicei, w nocy z 10 na 11 grudnia 2000 r.
Rada Europejska
U podstaw stworzenia Rady Europejskiej (European Council) legły odbywające się od początku lat 60-tych konferencje szefów rządów i państw członkowskich WE. Podczas jednego z takich "szczytów", 9-10 grudnia 1974 r. w Paryżu, ówczesny prezydent Francji Valery Giscard d'Estaing zaproponował regularną organizację tego rodzaju spotkań. Propozycja została przyjęta, a dzień 10 grudnia 1974 r. jest uważany za datę narodzin Rady Europejskiej. Od 1986 r. regularne spotkania Rady Europejskiej odbywają się dwa razy w roku, pod koniec każdego półrocza. Ponadto Rada Europejska jest przeważnie zwoływana dodatkowo, na jedno lub dwa posiedzenia w ciągu roku, w celu rozpatrzenia konkretnych, ważnych kwestii i podjęcia stosownych decyzji. Spotkania Rady Europejskiej są organizowane przez kraj sprawujący Prezydencję w Unii Europejskiej, którego szef państwa lub rządu przewodniczy Radzie. Jest on odpowiedzialny za stworzenie dokumentu końcowego, zawierającego najważniejsze zapisy z posiedzenia Rady (Wnioski Prezydencji). Dokument ten jest następnie przedstawiany do wiadomości Parlamentowi Europejskiemu. Dotychczas spotkania Rady Europejskiej odbywały się w miastach zaproponowanych przez Prezydencję UE, na terenie kraju Prezydencji. W aneksie do Traktatu Nicejskiego, uzgodnionego w grudniu 2000 r. w Nicei przez Konferencję Międzyrządową w sprawie reform instytucjonalnych, znajduje się natomiast deklaracja stanowiąca, iż począwszy od 2002 r. połowa dorocznych spotkań Rady Europejskiej (a co najmniej jedno w ciągu roku) będzie organizowana w Brukseli; kiedy zaś skład Unii zwiększy się do osiemnastu członków, wszystkie spotkania Rady Europejskiej mają odbywać się w Brukseli.
Zadania Rady Europejskiej zostały w sposób lapidarny określone w Artykule D Traktatu z Maastricht stwierdzającym, że "Rada Europejska nadaje Unii impulsy niezbędne do jej rozwoju i określa ogólne wytyczne jej polityki". Potwierdzono tym samym wiodącą rolę Rady Europejskiej w zapewnianiu postępów integracji europejskiej. Statutowe organy Wspólnot Europejskich mają w stosunku do Rady Europejskiej charakter wykonawczy. Tematyka obrad Rady Europejskiej nie jest ograniczona żadnymi zapisami. Decyzje są przez Radę Europejską podejmowane nie w drodze głosowania, ale na zasadzie kompromisu i konsensusu.
Rada Unii Europejskiej
Rada Unii Europejskiej (Council of the European Union), nazywana dawniej Radą Wspólnot Europejskich, lub Radą, jest głównym organem decyzyjnym Wspólnot Europejskich. Ma ona charakter organu międzyrządowego, którego zadaniem jest realizacja wynikających z traktatów celów Wspólnot, a zarazem reprezentowanie i ochrona interesów państw członkowskich.
W skład Rady UE wchodzą przedstawiciele państw członkowskich (po jednym z każdego) na szczeblu ministerialnym. Rada UE może się zbierać w różnym składzie. Jej skład podstawowy to ministrowie spraw zagranicznych, którzy tworzą Radę ds. Ogólnych, będącą koordynatorem pracy pozostałych Rad. W zależności od omawianych spraw, Rada UE obraduje m.in. w składzie ministrów ds. gospodarki i finansów (tzw. ECOFIN), ministrów odpowiedzialnych za funkcjonowanie jednolitego rynku, ministrów rolnictwa, przemysłu, transportu, ochrony środowiska, rybołówstwa, łączności, energii, ochrony konsumentów, pracy i spraw socjalnych, badań naukowych, edukacji, kultury, zdrowia, turystyki, spraw wewnętrznych i sprawiedliwości. Poszczególne Rady spotykają się zgodnie z harmonogramem ustalonym przez Prezydencję Unii Europejskiej. Siedzibą Rady UE jest Bruksela, gdzie odbywają się spotkania (z wyjątkiem kwietnia, czerwca i października, kiedy Rada obraduje w Luksemburgu).
Decyzje Rady UE zapadają - w zależności od ich przedmiotu - w trzech trybach: jednomyślnie, większością kwalifikowaną, lub zwykłą większością głosów państw członkowskich. Zasadnicza większość postanowień jest podejmowana w trybie głosowania kwalifikowanego. Przyjęty system "ważenia" głosów poszczególnych państw ma - w założeniu - zapewnić równowagę między dużymi i małymi państwami członkowskimi, poprzez uwzględnienie ich potencjału ekonomicznego i liczby ludności. Ogólna liczba 87 głosów jest obecnie podzielona między poszczególne kraje w sposób następujący: Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Włochy - po 10, Hiszpania - 8 (tyle mniej więcej głosów przypadałoby obecnie Polsce), Belgia, Grecja, Holandia, Portugalia - po 5, Austria i Szwecja - po 4, Dania, Finlandia, Irlandia, po 3, Luksemburg - 2 głosy. Jeśli głosowanie odbywa się na wniosek Komisji, dla jego przyjęcia wymagane są co najmniej 62 głosy opowiadające się za wnioskiem, a w innych przypadkach - co najmniej 62 głosów oddanych przez co najmniej 10 państw. Mniejszość blokująca wniosek wynosi obecnie 26 głosów.
Uzgodniony w Nicei w grudniu 2000 r. nowy Traktat wprowadza nowy podział głosów w Radzie UE, przydzielając zarazem odpowiednią liczbę głosów dwunastu przyszłym nowym członkom - krajom negocjującym obecnie warunki przystąpienia do UE. Ogólna liczba głosów w przyszłej Radzie UE została ustalona na 345, w tym cztery największe państwa - Niemcy, Wielka Brytania, Francja i Włochy - dysponować będą 29 głosami każde, Hiszpania - 27, Holandia - 13, Grecja, Belgia i Portugalia - po 12, Szwecja i Austria - po 10, Dania, Finlandia i Irlandia - po 7 oraz Luksemburg - 4 głosami. Analogicznie, dla nowych członków zarezerwowano: w przypadku Polski - 27 głosów, Rumunii - 14, Czech i Węgier - po 12, Bułgarii - 10, Słowacji i Litwy - po 7, Łotwy, Słowenii, Estonii i Cypru - po 4 oraz Malty - 3 głosy. Dla podjęcia decyzji kwalifikowaną większością potrzeba będzie co najmniej 258 głosów oddanych przez większość państw (jeśli głosowanie będzie się odbywać na wniosek Komisji Europejskiej) lub dwie trzecie państw (w innych przypadkach). Ponadto postanowiono, że za decyzją podejmowaną kwalifikowaną większością muszą głosować państwa, których ludność odpowiada co najmniej 62 proc. całkowitej ludności UE.
Głosowanie jednomyślne nadal obowiązuje w sprawach najważniejszych dla Unii Europejskiej i państw członkowskich: m.in. w kwestii rozszerzenia Unii i przyjęcia do niej nowych państw, zmiany treści traktatów lub wprowadzenia w życie nowej wspólnej polityki. Głosowanie zwykłą większością głosów, kiedy to każde państwo członkowskie dysponuje jednym głosem, obowiązuje natomiast w sprawach o mniejszym znaczeniu, np. proceduralnych. Organem pomocniczym w stosunku do Rady UE jest Komitet Stałych Przedstawicieli (Committee of the Permanent Representatives - COREPER), składający się z ambasadorów państw członkowskich, akredytowanych przy Wspólnotach. COREPER przygotowuje sesje Rady UE i wykonuje zlecone mu przez Radę zadania.
Komisja Europejska
Komisja Europejska (European Commission) jest głównym organem wykonawczym Wspólnot Europejskich, ale jej kompetencje i powierzone jej traktatami zadania wykraczają poza funkcje czysto wykonawcze. Komisja jest organem kolegialnym, ponadnarodowym. Jej członkowie nie reprezentują interesów poszczególnych państw, z których pochodzą. Odwrotnie, wymagana jest od nich troska i dbałość przede wszystkim o interes wspólny Unii Europejskiej.
Uprawnienia i obowiązki Komisji Europejskiej wynikają z Artykułu 155 Traktatu o WE. Zgodnie z zapisem tego artykułu Komisja ma wyłączne prawo inicjatywy legislacyjnej, ma również prawo wydawania aktów prawnych, będących przepisami wykonawczymi do rozporządzeń Rady UE, lub też działając w granicach własnych kompetencji, a także sprawuje nadzór nad wykonywaniem postanowień traktatów i decyzji pojętych przez organy Wspólnot (tzw. funkcja strażnika traktatów). Komisja Europejska zarządza na co dzień Wspólnotami Europejskimi i administruje środkami finansowymi przeznaczonymi na realizację wspólnych przedsięwzięć, w tym przede wszystkim pięcioma głównymi funduszami wspólnotowymi: Europejskim Funduszem Socjalnym, Europejskim Funduszem Rozwoju, Europejskim Funduszem Orientacji i Gwarancji Rolnej, Europejskim Funduszem Rozwoju Regionalnego i Europejskim Funduszem Spójności.
Komisja Europejska podejmuje decyzje na zasadzie zwykłej większości głosów jej członków - zwanych komisarzami, przy zachowaniu kworum 11 komisarzy obecnych podczas głosowania. Składa się ona obecnie z dwudziestu osób: z dużych państw członkowskich (Francji, Hiszpanii, Niemiec, Wielkiej Brytanii i Włoch) pochodzi po dwóch, a z pozostałych - po jednym komisarzu. Przewodniczący Komisji Europejskiej musi zostać wybrany, na zasadzie konsensusu, przez państwa członkowskie UE. Przewodniczącym Komisji jest od września 1999 r. Włoch - Romano Prodi. Kandydaci na komisarzy, po wcześniejszych konsultacjach między rządami, są proponowani przez poszczególne państwa członkowskie. Od czasu Traktatu Amsterdamskiego (wszedł w życie 1 maja 1999 r.) dużą rolę do odegrania jeśli chodzi o skład Komisji i podział obowiązków pomiędzy komisarzy ma również nominowany wcześniej jej przewodniczący. Ostatnie słowo należy jednak do Parlamentu Europejskiego, który - również na mocy Traktatu Amsterdamskiego - wyraża zgodę na nominację przewodniczącego Komisji (poprzednio miał tylko prawo opiniowania kandydatury, ale ta opinia nie była wiążąca) i proponowany skład Komisji. Kadencja Komisji Europejskiej trwa pięć lat.
Kwestia składu Komisji Europejskiej była jednym z głównych punktów obrad Konferencji Międzyrządowej w sprawie reformy instytucjonalnej UE, która zakończyła się w nocy z 10 na 11 grudnia 2000 r. uzgodnieniem Traktatu Nicejskiego. W myśl postanowień tego Traktatu, począwszy od 1 stycznia 2005 r. każde państwo członkowskie UE będzie desygnować do Komisji jednego swego obywatela. Tak będzie do czasu, kiedy do UE przestąpi 11 nowych państw. Po przystąpieniu do UE kolejnego, dwudziestego siódmego państwa, Rada UE, działając jednomyślnie, ograniczy liczbę komisarzy do mniejszej niż liczba państw członkowskich, wprowadzając zarazem w Komisji system rotacyjny, oparty na zasadzie równości państw członkowskich.
W Nicei uzgodniono również, iż przewodniczący Komisji Europejskiej będzie w przyszłości wybierany w drodze głosowania większościowego w Radzie UE (a nie na drodze nieformalnych konsultacji i ustaleń szefów państw i rządów). Będzie on dysponował większą niż obecnie swobodą przy rozdziale tek pomiędzy komisarzy - członków Komisji, a także będzie miał prawo odwoływania komisarzy.
Siedzibą Komisji Europejskiej jest Bruksela. Za organizację pracy całej Komisji odpowiada jej Sekretariat Generalny. Każdy komisarz nadzoruje natomiast pracę jednej lub kilku Dyrekcji Generalnych. Poszczególne Dyrekcje Generalne zajmują się konkretnymi dziedzinami: stosunkami zewnętrznymi, rozszerzeniem UE, gospodarką i finansami, handlem, przedsiębiorstwami, społeczeństwem informacyjnym, konkurencją, rynkiem wewnętrznym, rolnictwem, rybołówstwem, transportem, energią, cłami i podatkami, zatrudnieniem i sprawami społecznymi, ochroną środowiska, zdrowiem i ochroną konsumentów, badaniami naukowymi, edukacją i kulturą, budżetem, kontrolą finansową, polityką regionalną, polityką na rzecz rozwoju i pomocą humanitarną, sprawiedliwością i sprawami wewnętrznymi itd.
Parlament Europejski
Obecny Parlament Europejski (European Parliament) wywodzi się ze Zgromadzenia Parlamentarnego Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Po utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, na mocy układu w sprawie fuzji instytucji Wspólnot Europejskich, powstało Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne, którego nazwę zmieniono w 1962 r. na Parlament Europejski. Do 1979 r. deputowani do Parlamentu Europejskiego byli delegowani przez parlamenty narodowe państw członkowskich, według ustalonego klucza, natomiast począwszy od 1979 r. są oni wybierani w wyborach powszechnych i bezpośrednich, przeprowadzanych we wszystkich państwach członkowskich w tym samym, lub zbliżonym terminie. Ostanie wybory do Parlamentu Europejskiego odbyły się w dniach 10-13 czerwca 1999 r. Kadencja Parlamentu trwa pięć lat.
W Parlamencie Europejskim zasiada obecnie 626 deputowanych. Liczba miejsc w Parlamencie przypadająca na poszczególne kraje członkowskie zależy m.in. od liczebności ich społeczeństw; i tak z Austrii pochodzi 20 posłów, Belgii - 25, Danii i Finlandii - po 16, Francji - 87, Grecji - 25, Hiszpanii - 64, Holandii - 31, Irlandii - 15, Luksemburga - 6, Portugalii - 25, Niemiec - 99, Szwecji - 21, Wielkiej Brytanii i Włoch - po 87. Na mocy Traktatu Amsterdamskiego, liczba posłów do Parlamentu Europejskiego, po rozszerzeniu Unii Europejskiej, miała nie przekroczyć 700. Jednak Traktat Nicejski, uzgodniony podczas "szczytu" UE w Nicei w grudniu 2000 r., zmienił ten zapis i ustalił przyszłą liczbę miejsc w Parlamencie na 732. Najwięcej posłów - 99 - będą miały Niemcy; Wielka Brytania, Francja i Włochy po 72, Hiszpania - 50, Holandia - 25, Belgia, Grecja i Portugalia - po 22, Szwecja - 18, Austria - 17, Dania i Finlandia - po 13, Irlandia - 12 oraz Luksemburg - 6. Przyszłym krajom członkowskim przyznano następującą liczbę miejsc w Parlamencie: Polsce - 50, Rumunii - 33, Czechom i Węgrom - po 20, Bułgarii - 17, Słowacji - 13, Litwie - 12, Łotwie - 8, Słowenii - 7, Estonii i Cyprowi - po 6 oraz Malcie - 5.
Z biegiem czasu, zakres uprawnień Parlamentu Europejskiego był wyraźnie zwiększany, co jest uważane za dowód demokratyzacji procesów integracyjnych w Europie. Obecne kompetencje Parlamentu można podzielić na trzy grupy:
uprawnienia w procesie legislacyjnym,
uprawnienia budżetowe,
uprawnienia kontrolne.
Parlament Europejski nie ma prawa do inicjatywy legislacyjnej, natomiast współpracuje z Radą UE i Komisją Europejską przy ustanawianiu wspólnotowego prawa, w ramach procedury współdecydowania (której zakres został znacznie rozszerzony przez Traktat Amsterdamski), procedury konsultacji oraz opiniowania.
Uprawnienia budżetowe Parlamentu Europejskiego polegają przede wszystkim na akceptowaniu ostatecznego projektu budżetu; prawie do ustalania tzw. wydatków nieobligatoryjnych (nie wynikających ze zobowiązań traktatowych UE) oraz udzielaniu Komisji Europejskiej absolutorium z wykonania budżetu.
Z kolei ogólne uprawnienia kontrolne Parlamentu odnoszą się do całości pracy Komisji Europejskiej, która ma obowiązek zdawać Parlamentowi doroczny raport z działalności Wspólnot. Parlamentowi przysługuje prawo wystąpienia z wnioskiem o wotum nieufności wobec Komisji Europejskiej, a przyjęcie takiego wniosku większością dwóch trzecich oddanych głosów, nakłada na Komisję obowiązek podania się kolegialnie do dymisji.
Siedzibą Parlamentu Europejskiego jest Strasburg, chociaż niektóre jego sesje odbywają się również w Brukseli, a Sekretariat Parlamentu mieści się w Luksemburgu. Sesje plenarne Parlamentu organizowane są raz na miesiąc (z wyjątkiem sierpnia) i trwają zazwyczaj tydzień. Posłowie do PE są zorganizowani nie w grupy narodowościowe, ale - zgodnie ze swymi orientacjami politycznymi - w grupy (frakcje) polityczne. Podczas trwającej kadencji wyłoniono osiem takich frakcji. Bieżąca praca posłów toczy się w ramach siedemnastu komitetów (komisji) przedmiotowych. Działalnością Parlamentu Europejskiego kieruje Prezydium składające się z wybieranego przez posłów na okres dwóch i pół lat przewodniczącego i 14 wiceprzewodniczących. Przewodniczącą PE jest obecnie Francuzka - Nicole Fontaine. Decyzje Parlamentu zapadają na zasadzie absolutnej większości oddanych głosów, o ile nie zostało to inaczej przewidziane w traktacie.
Trybunał Sprawiedliwości
Trybunał Sprawiedliwości (Court of Justice) został utworzony w 1952 r. na mocy Traktatu Paryskiego, jako organ Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Później, od 1957 r., zaczął funkcjonować jako instytucja trzech Wspólnot Europejskich. Jego kompetencje określone są w traktatach założycielskich WE, a polegają zasadniczo na kontroli stosowania prawa wspólnotowego, interpretowaniu prawa wspólnotowego i wpływie na rozwój unijnej legislacji.
Od 1995 r. Trybunał Sprawiedliwości składa się z piętnastu sędziów i ośmiu adwokatów generalnych. Traktat Nicejski uzgodniony w grudniu 2000 r. ustala zaś, że Trybunał Sprawiedliwości będzie się składał z grona sędziów, z których każdy będzie pochodził z innego państwa członkowskiego, oraz ośmiu wspomagających ich adwokatów generalnych. Sędziowie i adwokaci generalni są wybierani na mocy uzgodnień pomiędzy rządami państw członkowskich, a ich kadencja trwa sześć lat. Sędziowie, spośród własnego grona, sami wybierają na okres trzech lat przewodniczącego Trybunału. Trybunał orzeka zwykle w rozpatrywanych przez siebie sprawach w składzie trzech lub pięciu sędziów (zawsze musi być liczba nieparzysta), zwykłą większością głosów. Adwokaci generalni odgrywają wobec sędziów rolę wspomagającą. Cieszą się oni tym samym statusem co sędziowie. Trybunał Sprawiedliwości ma swoją siedzibę w Luksemburgu.
W celu zmniejszenia liczby spraw wpływających do Trybunału Sprawiedliwości i umożliwienia mu bardziej efektywnego funkcjonowania, na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego z 1987 r. powołano Sąd Pierwszej Instancji przy Trybunale Sprawiedliwości, który rozstrzyga kwestie o mniejszym znaczeniu dla funkcjonowania Wspólnot Europejskich: spory osób fizycznych i prawnych z instytucjami WE, Wspólnot z pracownikami oraz przedsiębiorstw z Komisją Europejską. Sąd Pierwszej Instancji zaczął funkcjonować w drugiej połowie 1989 r. Składa się on, podobnie jak Trybunał Sprawiedliwości, z 15 sędziów powoływanych przez rządy państw członkowskich na okres sześciu lat. Według Traktatu Nicejskiego, w skład Sądu Pierwszej Instancji będzie wchodził co najmniej jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego, a łączna liczba sędziów będzie określona w Statucie Trybunału Sprawiedliwości. Apelacje wobec orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji można wnosić do Trybunału Sprawiedliwości, natomiast orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości są ostateczne.
Trybunał Obrachunkowy
Kolejnym, głównym organem statutowym Wspólnot Europejskich jest Trybunał Obrachunkowy (Court of Auditors), powołany w 1975 r. Rozpoczął on swoją działalność w Luksemburgu w październiku 1977 r. Powierzono mu zadanie pełnienia kontroli finansowej we Wspólnotach: badanie zgodności z prawem i prawidłowości wszystkich wydatków i dochodów oraz ocenę racjonalności i prawidłowości zarządzania finansami. Traktat z Maastricht z 1992 r. wzmocnił znacznie pozycję Trybunału Obrachunkowego, nadając mu status głównego organu WE.
Trybunał Obrachunkowy, po zamknięciu roku budżetowego, sporządza sprawozdanie z wykonania budżetu, które staje się podstawą do uchwalenia przez Parlament Europejski absolutorium dla Komisji. Swe raporty i opinie Trybunał przyjmuje większością głosów. Składa się on zaś z piętnastu osób, mianowanych na sześć lat (cztery osoby na trzy lata) przez Radę UE, w drodze jednomyślnego głosowania, po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego. Członkowie Trybunału wybierają ze swego grona Przewodniczącego, na okres trzech lat.
Według Traktatu Nicejskiego, w przyszłości każde państwo członkowskie będzie desygnować do Trybunału Obrachunkowego po jednym swoim obywatelu, a zatwierdzanie zgłoszonych kandydatur przez Radę UE będzie się odbywać na drodze głosowania większościowego, po konsultacjach z Parlamentem Europejskim.
Komitet Ekonomiczno-Społeczny
Historia Komitetu Ekonomiczno-Społecznego (Economic and Social Committee) sięga 1958 r., kiedy to został on utworzony, na mocy Traktatów Rzymskich, jako wspólna instytucja EWG i EURATOMU. Jest to organ doradczy, zadaniem którego jest wyrażanie opinii na temat polityki gospodarczej i społecznej w ramach Wspólnot Europejskich oraz w sprawach mogących nieść z sobą reperkusje dla sytuacji ekonomicznej i społecznej we Wspólnotach. Członkami Komitetu są osobistości ze świata gospodarczego, związkowego, przedstawiciele konsumentów, reprezentanci różnych zawodów i grup społecznych, których opinie mogą pomóc pozostałym organom WE w należytym wywiązywaniu się ze swych obowiązków.
Komitet składa się z 222 członków pochodzących z poszczególnych krajów UE, w tym z Niemiec, Francji, Włoch i Wielkiej Brytanii - po 24 osoby, Hiszpanii - 21, Austrii, Belgii, Grecji, Holandii, Portugalii i Szwecji - po 12, Danii, Finlandii i Irlandii - po 9 oraz z Luksemburga 6 osób. Członków Komitetu nominuje jednomyślnie Rada UE, na podstawie wniosków przedstawionych przez poszczególne rządy państw członkowskich, na których musi się znaleźć dwukrotnie więcej nazwisk niż liczba miejsc przypadających w Komitecie danemu krajowi. Mandat członkowski Komitetu trwa cztery lata. Według uzgodnionego w grudniu 2000 r. Traktatu Nicejskiego, skład Komitetu Ekonomiczno-Społecznego nie przekroczy w przyszłości pułapu 350 osób. Krajom negocjującym obecnie warunki akcesji do UE przyznano następującą liczbę miejsc w Komitecie: Polsce - 21, Rumunii - 15, Czechom, Węgrom i Bułgarii - po 12, Słowacji i Litwie - po 9, Łotwie, Słowenii i Estonii - po 7, Cyprowi - 6 oraz Malcie - 5. Nominacja proponowanych przez państwa członkowskie kandydatów na członków Komitetu będzie się odbywać w przyszłości na podstawie decyzji Rady UE podejmowanej kwalifikowaną większością głosów.
Komitet Ekonomiczno-Społeczny dzieli się na trzy podstawowe grupy reprezentujące interesy pracodawców, pracobiorców i inne środowiska gospodarczo-społeczne (w tym konsumentów). Ponadto, w ramach Komitetu funkcjonują też grupy branżowe: ekonomiczna, finansowa i walutowa; stosunków zagranicznych; spraw socjalnych, kultury i edukacji; ochrony środowiska; zdrowia i konsumentów; rolnictwa i rybołówstwa; rozwoju regionalnego i planowania przestrzennego; przemysłu, handlu, rzemiosła i usług; transportu, energii i badań jądrowych.
Komitet Ekonomiczno-Społeczny przygotowuje i udostępnia pozostałym organom WE opinie na temat określonych kwestii o wymiarze ekonomicznym i społecznym. Opinie te mogą być sporządzane na wniosek innych organów UE (często są one bezwzględnie wymagane traktatowo), lub też z własnej inicjatywy Komitetu. Nie są one formalnie wiążące ani dla Komisji Europejskiej, ani dla Rady UE, chociaż są zwykle brane pod uwagę przy podejmowaniu stosownych decyzji przez te organy. Opinie są przyjmowane na zgromadzeniu plenarnym Komitetu zwykłą większością głosów. Siedzibą Komitetu Ekonomiczno-Społecznego jest Bruksela.
Komitet Regionów
Komitet Regionów (Committee of the Regions) jest jedną z najmłodszych instytucji Unii Europejskiej. Został on utworzony na mocy Traktatu z Maastricht z 1992 r., a rozpoczął działalność w marcu 1994 r. Powołanie Komitetu Regionów miało na celu włączenie regionów i społeczności lokalnych w proces integracji europejskiej. Komitet Regionów, podobnie do Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, jest instytucją doradczą, a jednocześnie pełni funkcję przedstawicielską wobec reprezentowanych przez siebie instytucji i organizacji. Jego liczebność i skład (w podziale na państwa członkowskie) jest taki sam, jak w przypadku Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Członkowie Komitetu (i ich zastępcy) są mianowani jednomyślnie przez Radę UE, na podstawie wniosków składanych przez poszczególne państwa członkowskie. Wybierają oni spośród siebie, na dwa lata, przewodniczącego oraz prezydium.
Traktat Nicejski zawiera w stosunku do Komitetu Regionów postanowienia analogiczne jak do Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Ustalono górny limit liczby jego członków na 350 osób oraz zarezerwowano miejsca w Komitecie dla przedstawicieli pochodzących z nowych państw członkowskich według takiego samego klucza, jak w przypadku Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Rada UE będzie w przyszłości zatwierdzać listę członków Komitetu i ich zastępców, sporządzoną na podstawie propozycji państw członkowskich, kwalifikowaną większością głosów.
Komitet Regionów musi być na mocy traktatów konsultowany przez inne organy WE w pewnych dziedzinach, jak np. w sprawach związanych z funkcjonowaniem funduszy regionalnych i Funduszu Spójności oraz w odniesieniu do działań w zakresie edukacji, kultury, ochrony zdrowia i budowy sieci transeuropejskich. Komitet może też przygotowywać i przedstawiać z własnej inicjatywy opinie na różne tematy. W ramach Komitetu pracuje osiem stałych komisji i cztery podkomisje. Komitet Regionów korzysta - ze względów oszczędnościowych - ze struktury administracyjnej Komitetu Ekonomiczno-Społecznego.
Źródło: Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce
Stiglitz gwiazdą zlotu antyglobalistów w Bombaju 21-01-2004
Establishment przyłącza się do buntowników? Wygląda na to, że tak. Joseph Stiglitz, laureat Nobla 2001 z ekonomii, był największą gwiazdą i sensacją zakończonego wczoraj w Bombaju (Indie) IV Światowego Forum Społecznego zwanego "szczytem antyglobalistów".
"Antyglobaliści" coraz częściej podkreślają, że nie są wrogami nowoczesności, lecz pragną globalizacji "z ludzką twarzą" ("Jesteśmy alter-globalistami!"). Zlot ponad 100 tys. działaczy z całego świata w Bombaju był czwartym spotkaniem ruchów protestu. Poprzednie trzy odbyły się w Porto Alegre w Brazylii. Spotkania są miejscem debat, targowiskiem idei. Kontestatorzy nie tworzą organizacji, lecz szeroką rzekę ruchów społecznych i obywatelskich; są wśród nich pacyfiści, ekolodzy, feministki, anarchiści, socjaliści, komuniści.
- Neoliberalna globalizacja i brak bezpieczeństwa socjalnego prowadzą do wzrostu przemocy na świecie - mówił Joseph Stiglitz przyjmowany z aplauzem przez uczestników zlotu. - Rynkowy fundamentalizm zakłada, że rynek może rozwiązać wszelkie problemy, a to błąd! Zgodnie z regułami liberalizacji handlu narodowe rynki otwierają się na kapitał spekulacyjny. Następnie zaczynają się zagraniczne inwestycje, potem "boom", lecz bardzo szybko kapitał ucieka, pozostawiając za sobą zniszczenie gospodarcze i polityczne. W opinii Stiglitza wiele krajów prywatyzuje systemy ubezpieczeń socjalnych za namową międzynarodowych instytucji finansowych, jednak zyski czerpią nie obywatele, lecz ponadnarodowe korporacje. - Reformy ubezpieczeń wedle recept MFW wykańczają i tak niewielkie osłony, jakie mieli pracownicy - mówił Stiglitz. - Nie wolno cedować polityki gospodarczej na technokratów międzynarodowych instytucji finansowych; ta sprawa powinna być w centrum demokratycznej debaty w każdym kraju.
Od kilku lat Stiglitz kontestuje amerykański establishment i zasady tzw. umowy waszyngtońskiej (liberalizację handlu, wycofanie państwa z obowiązków socjalnych). Swoje credo wyłożył w książce "Globalization and its discontent"; wcześniej był wiceszefem Banku Światowego i doradcą Billa Clintona. Od kilku lat znane postacie establishmentu przyznają rację krytykom globalizacji. Podobne głosi finansista George Soros oraz były ideolog thatcheryzmu John Gray. Szczyt w Bombaju odbył się w 10 rocznicę powstania zapatystów w Meksyku, które uważa się za symboliczne narodziny światowego ruchu protestu przeciwko ekscesom globalizacji.