1. NORMA PRAWNA

BUDOWA NORMY PRAWNEJ

Norma - zasada bądź reguła postępowania.

Norma prawna - szczególny rodzaj normy. Każda norma ma swojego adresata i każda zawiera żądanie jakiegoś zachowania (ew. pozwolenie lub zakaz).

Norma prawna jest najmniejszym sensownym elementem prawa.

Przepis prawny jest to jednostka redakcyjna tekstu aktu normatywnego. W aktach prawnych zawarte są przepisy. Dopiero z przepisów wyciągamy normy prawne. Norma i przepis nie muszą brzmieć jednakowo - ale muszą mieć ten sam sens.

Każda norma prawna powinna nosić dwie cechy. Musi być:

• generalna - pojęcie to odnosi się do adresata

• abstrakcyjna - odnosi się do zachowania które norma reguluje

Generalność oznacza, że adresat normy nie jest wymieniany z imienia i nazwiska, czy też tożsamości, ale za pomocą cech rodzajowych. Dzięki temu norma jest elastyczna - można ją stosować w wielu przypadkach

Abstrakcyjność oznacza, że norma reguluje zachowania określone w ogólny, rodzajowy sposób (tzn. np. „nie można zabijać” - a nie „nie można zabijać siekierą”).

Przeciwieństwem generalności jest indywidualność, a przeciwieństwem abstrakcyjności - konkretność. Normy indywidualne w zasadzie się nie zdarzają. Normy konkretne trafiają się, ale rzadko (np. jednodniowy zakaz spożywania alkoholu).

W wyniku stanowienia prawa powstają normy generalne i abstrakcyjne. Natomiast stanowienie prawa powstają normy generalnej i abstrakcyjnej w sytuacji indywidualnej i konkretnej. Wyrok jest zawsze indywidualny i konkretny.

Norma prawna

Norma prawna odpowiada na trzy pytania:

KTO ? W JAKICH OKOLICZNOŚCIACH ? JAK POWINIEN SIĘ ZACHOWYWAĆ ? (w zasadzie istotne jest też pytanie czwarte - CO MU GROZI JEŚLI SIĘ TAK NIE ZACHOWA ?)

Norma prawna składa się z trzech elementów:

• hipotezy - kto ? w jakich okolicznościach ? Określenie adresata i warunków w jakich się znalazł

• dyspozycji - określa treść powinnego zachowania (nakazu, zakazu, dozwolenia)

• sankcji - nie zawsze musi występować. Określa co grozi adresatowi jeśli nie będzie przestrzegał dyspozycji

Czynność konwencjonalna - dyspozycja może nakazywać, zakazywać bądź zezwalać na dokonywania pewnych czynności konwencjonalnych. Czynności takie to np. podpisanie umowy, sporządzenie testamentu. Czynność konwencjonalna to taka czynność, której prawo nadaje inny sens niż wynika z normalnego, naturalnego przebiegu (np. zwykle podnosimy rękę bo chcemy się podrapać w głowę - ale np. posłowie w ten sposób głosują).

Oskarżony - składa wyjaśnienia, Świadek - składa zeznania.

Dozwolenie mocne - to te dozwolenie, które są w prawie wyraźnie zaznaczone (generalnie bowiem wszystko co nie jest nakazane lub zakazane - jest dozwolone - nie obejmuje to organów władzy publicznej, one mogą działać dokładnie z literą prawa).

W związku z istnieniem prawa istnieją instytucje obowiązku i uprawnienia.

Jeżeli w dyspozycji zawarty jest nakaz bądź zakaz, to podmiot został do czegoś zobowiązany.

Jeżeli dyspozycja coś dozwala oznacza to, że podmiot został do czegoś uprawniony.

Obowiązek w prawie formułowany jest za pomocą różnych pojęć: „powinien”, „zobowiązuje się”, etc. Jeżeli w prawie cywilnym pojawia się tryb oznajmujący oznacza to, że mamy do czynienia z obowiązkiem.

Uprawnienie - sformułowania „może”, „jest uprawniony”, „ma prawo”.

Sankcja - określa dolegliwość którą poniesie adresat za to, że zachowa się sprzecznie z treścią dyspozycji. Sankcja określa konsekwencję za naruszenie rozkazu, nakazu, etc.

Pierwszym rodzajem sankcji jest:

• sankcja karna, penalna i represyjna - aby ją otrzymać należy dokonać czynu zabronionego. Są dwa rodzaje czynów zabronionych: - przestępstwo - szukamy w kodeksie karnym; wykroczenie - szukamy w kodeksie wykroczeń. Przestępstwo może być: - zbrodnią lub - występkiem. Sankcja karna wiąże się z pozbawieniem sprawy czegoś (pewnych dóbr, wolności, pieniędzy, możliwości wykonywania zawodu).

Kara pełni funkcje:

• prewencji ogólnej - zapobiega popełnieniu przestępstwa przez innych (boją się kary)

• prewencja szczególna - zapobiega popełnieniu kolejnego przestępstwa przez konkretną osobę

Sankcja egzekucyjna - charakterystyczna dla prawa cywilnego i administracyjnego. Stosowanie tej sankcji polega na przymuszeniu kogoś do spłacenia długów, etc. Może też polegać na unicestwieniu czegoś co zostało wzniesione wbrew prawu.

Sankcja nieważności czynności prawnej - z taką sankcją mamy do czynienia na gruncie prawa cywilnego. Jeżeli np. źle sporządzimy testament (niezgodnie z prawem) to zostaje on unieważniony.

Nie dla każdej normy prawnej znaleźć można sankcje. Stąd sankcja nie przez wszystkich uznawana jest za element normy. Taka norma dla której nie można znaleźć sankcji to lex imperfecta.

Teoria norm sprzężonych:

1. Norma sankcjonująca - hipoteza, dyspozycja - taka norma nie posiada w swojej budowie sankcji

2. Norma sankcjonująca - hipoteza, dyspozycja - określa sankcję dla normy sancjonowanej. Hipotezą normy sankcjonującej jest norma sankcjonowana, natomiast jej dyspozycją jest sankcja

Norma prawna jest wypowiedzią normatywną akceptowaną przez państwo i egzekwowaną przez przymus państwowy.

Norma prawna jest zapisana w postaci przepisu prawnego (techniczny zapis)

Norma prawna może być równoznaczna z przepisem prawnym, lub z dwoma przepisami prawnymi. Czasem zaś dwie normy prawne zawarte są w jednym przepisie.

SANKCJE

Sankcja nieważności - najmniej dolegliwa

Sankcja egzekucyjna

Sankcja karna - najbardziej dolegliwa

Sankcja nieważności - oznacza, że czynność którą zawarliśmy jest z mocy prawa nieważna - tzn. nie niesie konsekwencji prawnych. Nieważność z mocy prawa oznacza możliwość wniesienia do sądu sprawy o uznanie nieważności. Nieważność uznaje organ, który stosuje prawo. Nieważność może dotyczyć decyzji cywilnych i administracyjnych. O niezgodności decyzji administracyjnej z prawem decyduje NSA.

Sankcja egzekucyjna - jest to wykonanie orzeczenia przez nadanie klauzuli egzekucyjnej. Dopiero nadanie klauzuli egzekucyjnej umożliwia wyegzekwowanie wierzytelności. Egzekucja jest to możliwość prawna wyegzekwowania należności, które organ prawny orzekł w prawomocnym orzeczeniu.

Sankcja karna - oznacza w praktyce, że jest to co najmniej bardzo wysoka grzywna, lub kara pozbawienia wolności. Sankcja karna oznacza że państwo uznało jakiś czyn za wybitnie niewłaściwy i niepożądany. Przy sankcji karnej jesteśmy zmuszeni do poddania się tej sankcji (np. przy sankcji egzekucyjnej tak nie jest - jeżeli nic nie mamy, komornik nie może nam nic zabrać. Nie pójdziemy też do aresztu). Przy sankcji karnej grzywnę można zmienić w areszt.

2.. Normy prawne - składają się z trzech rzeczy - hipotezy (co ?), dyspozycji (jak ?), sankcji (co nam grozi ?). Nie wszystkie normy moralne zdobyły sankcje prawną. Norma prawna różni się od normy moralnej tylko sankcją (norma prawna narzuca na nas przymus państwowy - wiemy, że kara będzie wyegzekwowana). Początkowo każda norma prawna była normą moralną. Z czasem jednak normy te zaczęły się różnicować. Czasem zdarza się, że norma prawna jest sprzeczna z normą moralną (np. moralność mówi - nie donoś, a prawo - wiesz o przestępstwie ? Donoś ! - jedyne tajemnice, których złamać nie można to tajemnica spowiedzi i tajemnica adwokacka, tajemnica dziennikarska nie obejmuje najpoważniejszych przestępstw). Czasem zdarza się że norma prawna jest normie moralnej obojętna (np. wszystkie normy prawa procesowego).

Najważniejszą sankcją norm prawnych jest nie wysokość kary, ale jej nieuchronność. Najbardziej przestrzegane są te normy prawne, które mają dużą szanse na to aby zostać wyegzekwowane.

Normy prawne mogą prowadzić do nieprzestrzegania prawa (jeżeli są to normy spotykające się z brakiem uznania przez znaczącą większość obywateli). Ważne jest, żeby normy cieszyły się uznaniem większości tych, którzy mają je przestrzegać.

BUDOWA NORMY PRAWNEJ

Norma - zasada bądź reguła postępowania.

Norma prawna - szczególny rodzaj normy. Każda norma ma swojego adresata i każda zawiera żądanie jakiegoś zachowania (ew. pozwolenie lub zakaz).

Norma prawna jest najmniejszym sensownym elementem prawa.

Przepis prawny jest to jednostka redakcyjna tekstu aktu normatywnego. W aktach prawnych zawarte są przepisy. Dopiero z przepisów wyciągamy normy prawne. Norma i przepis nie muszą brzmieć jednakowo - ale muszą mieć ten sam sens.

Każda norma prawna powinna nosić dwie cechy. Musi być:

• generalna - pojęcie to odnosi się do adresata

• abstrakcyjna - odnosi się do zachowania które norma reguluje

Generalność oznacza, że adresat normy nie jest wymieniany z imienia i nazwiska, czy też tożsamości, ale za pomocą cech rodzajowych. Dzięki temu norma jest elastyczna - można ją stosować w wielu przypadkach

Abstrakcyjność oznacza, że norma reguluje zachowania określone w ogólny, rodzajowy sposób (tzn. np. „nie można zabijać” - a nie „nie można zabijać siekierą”).

Przeciwieństwem generalności jest indywidualność, a przeciwieństwem abstrakcyjności - konkretność. Normy indywidualne w zasadzie się nie zdarzają. Normy konkretne trafiają się, ale rzadko (np. jednodniowy zakaz spożywania alkoholu).

W wyniku stanowienia prawa powstają normy generalne i abstrakcyjne. Natomiast stanowienie prawa powstają normy generalnej i abstrakcyjnej w sytuacji indywidualnej i konkretnej. Wyrok jest zawsze indywidualny i konkretny.

Norma prawna

Norma prawna odpowiada na trzy pytania:

KTO ? W JAKICH OKOLICZNOŚCIACH ? JAK POWINIEN SIĘ ZACHOWYWAĆ ? (w zasadzie istotne jest też pytanie czwarte - CO MU GROZI JEŚLI SIĘ TAK NIE ZACHOWA ?)

Norma prawna składa się z trzech elementów:

• hipotezy - kto ? w jakich okolicznościach ? Określenie adresata i warunków w jakich się znalazł

• dyspozycji - określa treść powinnego zachowania (nakazu, zakazu, dozwolenia)

• sankcji - nie zawsze musi występować. Określa co grozi adresatowi jeśli nie będzie przestrzegał dyspozycji

Czynność konwencjonalna - dyspozycja może nakazywać, zakazywać bądź zezwalać na dokonywania pewnych czynności konwencjonalnych. Czynności takie to np. podpisanie umowy, sporządzenie testamentu. Czynność konwencjonalna to taka czynność, której prawo nadaje inny sens niż wynika z normalnego, naturalnego przebiegu (np. zwykle podnosimy rękę bo chcemy się podrapać w głowę - ale np. posłowie w ten sposób głosują).

Oskarżony - składa wyjaśnienia, Świadek - składa zeznania.

Dozwolenie mocne - to te dozwolenie, które są w prawie wyraźnie zaznaczone (generalnie bowiem wszystko co nie jest nakazane lub zakazane - jest dozwolone - nie obejmuje to organów władzy publicznej, one mogą działać dokładnie z literą prawa).

W związku z istnieniem prawa istnieją instytucje obowiązku i uprawnienia.

Jeżeli w dyspozycji zawarty jest nakaz bądź zakaz, to podmiot został do czegoś zobowiązany.

Jeżeli dyspozycja coś dozwala oznacza to, że podmiot został do czegoś uprawniony.

Obowiązek w prawie formułowany jest za pomocą różnych pojęć: „powinien”, „zobowiązuje się”, etc. Jeżeli w prawie cywilnym pojawia się tryb oznajmujący oznacza to, że mamy do czynienia z obowiązkiem.

Uprawnienie - sformułowania „może”, „jest uprawniony”, „ma prawo”.

Sankcja - określa dolegliwość którą poniesie adresat za to, że zachowa się sprzecznie z treścią dyspozycji. Sankcja określa konsekwencję za naruszenie rozkazu, nakazu, etc.

Pierwszym rodzajem sankcji jest:

• sankcja karna, penalna i represyjna - aby ją otrzymać należy dokonać czynu zabronionego. Są dwa rodzaje czynów zabronionych: - przestępstwo - szukamy w kodeksie karnym; wykroczenie - szukamy w kodeksie wykroczeń. Przestępstwo może być: - zbrodnią lub - występkiem. Sankcja karna wiąże się z pozbawieniem sprawy czegoś (pewnych dóbr, wolności, pieniędzy, możliwości wykonywania zawodu).

Kara pełni funkcje:

• prewencji ogólnej - zapobiega popełnieniu przestępstwa przez innych (boją się kary)

• prewencja szczególna - zapobiega popełnieniu kolejnego przestępstwa przez konkretną osobę

Sankcja egzekucyjna - charakterystyczna dla prawa cywilnego i administracyjnego. Stosowanie tej sankcji polega na przymuszeniu kogoś do spłacenia długów, etc. Może też polegać na unicestwieniu czegoś co zostało wzniesione wbrew prawu.

Sankcja nieważności czynności prawnej - z taką sankcją mamy do czynienia na gruncie prawa cywilnego. Jeżeli np. źle sporządzimy testament (niezgodnie z prawem) to zostaje on unieważniony.

Nie dla każdej normy prawnej znaleźć można sankcje. Stąd sankcja nie przez wszystkich uznawana jest za element normy. Taka norma dla której nie można znaleźć sankcji to lex imperfecta.

Teoria norm sprzężonych:

1. Norma sankcjonująca - hipoteza, dyspozycja - taka norma nie posiada w swojej budowie sankcji

2. Norma sankcjonująca - hipoteza, dyspozycja - określa sankcję dla normy sancjonowanej. Hipotezą normy sankcjonującej jest norma sankcjonowana, natomiast jej dyspozycją jest sankcja

4.Stanowienie prawa - władza ustawodawcza (Sejm), rząd, poszczególni ministrowie, wojewodowie, KRRiT

[norma blankietowa - to norma odsyłająca do innych aktów prawnych]

Najwyższym aktem prawnym jest konstytucja, potem umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji, potem ustawy, potem umowy międzynarodowe nie wymagające ratyfikacji. Ustawy trzeba ratyfikować wtedy, kiedy dotyczą one obywateli (zmieniają ich prawa). Ustawy ratyfikuje prezydent.

Stanowienie prawa - to inaczej mówiąc ustawodawstwo, czyli możliwość zapisania prawa w postaci przepisów prawnych. Stanowienie prawa to tworzenie norm prawnych.

STANOWIENIE PRAWA

Stanowienie prawa jest to tworzenie norm prawnych i dawanie im zapisu w postaci przepisów. Prawo stanowi parlament (Sejm + Senat), a następnie akceptuje je (bądź wetuje, bądź wysyła do Trybunału Konstytucyjnego) prezydent. Bez podpisu prezydenta nie ma aktu prawnego. Prawo stanowić mogą (czasem) inne organy władzy - rząd, ministrowie - jednak tylko w wypadku tzw. norm blankietowych.

Przykład normy blankietowej:

„Zabroniona jest sprzedaż [prekursorów] do produkcji środków odurzających. [Listę tych środków ustali Minister Zdrowia i Opieki Społecznej]

Norma blankietowa (czyli puste miejsce które organ wykonawczy wypełni jakimś aktem wykonawczym) wskazuje, że organem uprawnionym do stanowienia prawa jest w tym przypadku MZiOS.

Tworzenie norm nieprzestrzegalnych jest patologią, gdyż człowiek, który przyzwyczai się do łamania prawa będzie je łamał także w innych wypadkach.

Tworzenie prawa - to tworzenie zapisu prawnego.

5. Stosowanie prawa - dostosowywanie norm abstrakcyjnych (paragrafów kodeksu cywilnego, karnego, etc.). Prawo stosuje sąd i organy wykonawcze (władzy administracyjnej)

Stosowanie prawa - prawo stosują organy państwowe przez wydawanie orzeczeń, czyli zamiana normy abstrakcyjnej na normę skierowaną do konkretnego adresata. Jest to niezbędne do zastosowania sankcji.

Istnieją dwie postacie winy - umyślna (karana zawsze) i nieumyślna (karana tylko w szczególnych przypadkach).

STOSOWANIE PRAWA

Stosowanie prawa dotyczy tylko organów państwowych i jest zindywidualizowaniem normy abstrakcyjnej. Stosowanie prawa to dostosowanie normy generalnej do konkretnej sytuacji. W konkretnej sytuacji organ państwowy wydaje decyzję administracyjną na mocy której normą generalną dostosowuje się do sytuacji indywidualnej. Organ stosujący prawo może tworzyć nowe normy prawne - są to tzw. precedensy, tworzone na podstawie danego systemu prawnego (jest to możliwe np. w Wielkiej Brytanii - tzw. casual law). W systemie prawa kontynentalnego jest to niemożliwe.

Organ stosujący prawo decyduje jaki przepis prawny weźmie pod uwagę w danej sytuacji. Często organ stosujący prawo jest to niemożliwe.

Organ stosujący prawo decyduje jaki przepis prawny weźmie pod uwagę w danej sytuacji. Często organ stosujący prawo jednej gałęzi musi także stosować prawo innej gałęzi.

Kolizja przepisów - może nastąpić w:

2. przestrzeni

3. czasie

4. hierarchii

1. Kolizja prawa w przestrzeni - jest to możliwe wówczas gdy na terenie danego kraju funkcjonują różne systemy prawne (np. państwa federalne - w takim państwie istnieje wprawdzie prawo federalne - wspólne dla wszystkich, ale obejmuje tylko część przypadków). Największą kolizją na terytorium jednego państwa jest sytuacja, gdy w jednym miejscu czyn jest karalny, a w drugim już nie. Ustawodawca stwierdza więc, że prawo stanowe musi uznać te same czyny za przestępstwa może - jedynie różnicować sankcje dotyczące danego czynu. Inaczej następowałaby kolizja prawa w przestrzeni.

6. Przestrzeganie prawa - wszyscy obywatele i przebywający na terenie danego państwa. Prawo nie obowiązuje ludzi objętych immunitetem (najsilniejszy jest immunitet dyplomatyczny - zwalnia on z odpowiedzialności w danym kraju - taki delikwent sądzony jest w swoim kraju

Przestrzeganie prawa dotyczy wszystkich, którzy muszą się podporządkować normom prawnym obowiązującym na danej przestrzeni państwowej. Jeżeli popełnimy przestępstwo, a w między czasie zmieni się prawo, sąd stosuje prawo łagodniejsze).

PRAWORZĄDNOŚĆ

Praworządność jest to pewien stan faktyczny w którym podstawowe dziedziny relacji społecznych są uregulowane prawem, którego państwo przestrzega. Państwo praworządne to takie państwo, w którym organy państwowe działają zgodnie z obowiązującym prawem. Podstawowe dziedziny stosunków społecznych muszą być uregulowane przez prawo:

• relacje majątkowe

• relacje państwo-obywatel

Praworządne państwo musi przestrzegać prawa, które ustanawia.

Organy władzy publicznej

Administracja rządowa Administracja samorządowa

Gmina - rada gminy, zarząd gminy (wójt / burmistrz / prezydent)

Powiat - rada powiatu, zarząd powiatu (starosta)

Województwo - sejmik województwa, zarząd województwa (marszałek)

Administracja rządowa - wojewoda

Praworządności nie można łamać - jest ona, albo jej nie ma. Państwo praworządne to państwo w którym granice działania organów są ściśle określone.

Praworządność w sensie formalnym - państwo stanowi przepisu prawne i przestrzega ich

Praworządność w sensie materialnym - państwo stanowi i przestrzega prawa, ale dodatkowo musi być to prawo dobre.

Gwarancje istnienia praworządności:

• materialne - taki sposób zorganizowania życia społecznego, politycznego i gospodarczego, który czyni łamanie prawa przez państwo niemożliwym (największe zabezpieczenia daje demokracja - i związany z nią podział władzy)

• instytucjonalne - konkretne instytucje, które mają przeciwdziałać łamaniu prawa przez państwo. Dzielimy je na:

1. ustrojowe (trójpodział władzy, działalność opozycji)

2. legislacyjne (związane z tworzeniem prawa: - respektowanie zasady nie działania prawa wstecz, - zasada uznania prymatu konstytucji nad innymi ustawami.

3. proceduralne (związane ze stosowaniem prawa) - np. wieloinstancyjność procesu postępowania sądowego.

7. WYKŁADNIA PRAWA - LUKI PRAWNE

Wykładnia prawa - innymi słowy interpretacja prawa. Podziału wykładni jest wiele - ze względu na podmiot, który dokonuje wykładni. :

1. autentyczna

2. legalna

3. praktyczna (sądowa)

4. doktrynalna

1. wykładni autentycznej dokonuje ten sam organ, od którego pochodzi dany akt prawny. Ta wykładnia jest tak samo ważna jak sam akt

2. wykładnia ta jest określana przez konstytucję tzn. konstytucja określa kto dokonuje tej wykładni - obecnie nie ma takiego organu, ale nieoficjalnie jest nim Trybunał Konstytucyjny

3. wykładni tej dokonuje organ stosujący prawo (najczęściej organ sądowy) - ma znaczenie dla konkretnej sprawy, dla której została wydana

4. wykładni tej dokonują naukowcy, którzy proponują ustawodawcy pewne rozwiązania prawne. Raczej rzadko stosowana

Ze względu na sposób dokonywania wykładni:

1. językowa

2. celowościowa

3. systemowa

4. historyczna

1. odwołuje się do metod charakterystycznych dla języka polskiego - po prostu sprawdzamy znaczenie konkretnych słów. Często jednak zawodzi - gdyż ten sam wyraz może być czasem użyty kilkakrotnie w różnym znaczeniu

2. zastanowienie się jaki był cel ustawodawcy, co chciał osiągnąć

3. szukanie miejsca danego przepisu w danej gałęzi prawa. Sprawdzamy czy jest to przepis ogólny, czy szczególny, starszy czy młodszy, etc.

4. poszukujemy pierwowzoru danego zapisu prawnego w starych aktach prawnych. Przydatna głównie w czasie pracy nad aktem prawnym

Są jeszcze wykładnie zwężające (organ dokonujący wykładni zawęża pewne sformułowania) lub rozszerzające (na odwrót).

LUKI PRAWNE

Luka prawna to biała plama wśród przepisów. Luki mogą być pozorne lub rzeczywiste. Luki pozorne występują tylko wtedy, gdy stosujący prawo czegoś nie zauważa. Luka rzeczywista - występuje wtedy gdy wykładowca czegoś nie przewidział. Jeżeli coś nie jest uregulowane w prawie karnym - oznacza to, że nie zostało zabronione przez państwo (dopiero nowa ustawa może zmienić ten stan).

W innych gałęziach prawa lukę można zastąpić analogię. Są dwa rodzaje analogii:

• z ustawy

• z prawa

W Polsce dozwolona jest jedynie analogia z ustawy: Sędzia rozpatrując dany stan faktyczny szuka dla niego przepisu prawnego dotyczącego sprawy podobnej. Analogia z prawa - są to tzw. precedensy występujące w prawie anglosaskim. Tworzymy dla danej sytuacji nowy przepis prawny na podstawie danej gałęzi prawa. Tak ustanowione prawo może być stosowane w następnych podobnych sprawach (ale nie musi - decyzja należy do sądu, który może równie dobrze stworzyć nowy precedens).

9. AKT PRAWNY

(pojęcie najszersze) Wyraz woli państwa ujęty w odpowiedniej formie, uchwalony w odpowiednim trybie przez kompetentny organ

akty normatywne akty nienormatywne

(np. Konstytucja, ustawy, (np. wyroki sądu, decyzje

rozporządzenia, umowy administracyjne)

międzynarodowe)

1. Zawierają normy prawne 1. Załatwiają konkretną sytuację

(reguły abstrakcyjne i ogólne, 2. Wydawane przez organy zobo-

powszechnie obowiązujące) wiązane do stosowania prawa

2. Wydane przez organy prawo-

twórcze

3. Aby był ważny wymaga pub-

likacji (w Dzienniku Ustaw lub

w Monitorze Polskim)

W Dzienniku Ustaw publikuje się: konstytucję, ustawy, umowy międzynarodowe, rozporządzenia.

W Monitorze Polskim publikuje się: uchwały Rady Ministrów, uchwały Sejmu, zarządzenia prezesa Rady Ministrów, prezydenta.

Akty prawne umieszczone w Dzienniku Ustaw wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia publikacji (nie licząc dnia publikacji) (chyba, że sam akt prawny wyznacza inaczej. Jeżeli w akcie prawnym w przepisach wprowadzających znajduje się informacja kiedy wchodzi w życie to prawo - wówczas „zasada 14 dni” nie obowiązuje).

PRAWOZNASTWO

Państwo - organizacja (wyraźnie określone struktury, przepisy, jednym słowem prawo), wyposażona w instytucje władztwa publicznego (ustawodawcza - parlament, rada ministrów, prezydent - wykonawcza, sądownictwo - niezawisłe sądy, trybunały konstytucyjny i stanu), uczestnictwo w niej opiera się na sformalizowanym członkostwie (obywatelstwo - obywatelem RP jest ten, kto radzi się z rodziców będących obywatelami RP - jest to tzw. zasada krwi. Przeciwstawną niej jest zasada prawa ziemi - obywatelem zostaje ten, kto urodzi się na terytorium danego państwa). Jeżeli jeden z rodziców jest obywatelem Polski - a drugi rodzic ma obywatelstwo nieznane - dziecko będzie wówczas Polakiem. Również gdy na terenie Polski znaleziony zostanie noworodek o nieznanym obywatelstwie - zostaje on Polakiem. Polakiem można zostać też przez naturalizację - nadanie obywatelstwa na czyjąś prośbę przez prezydenta (warunek - pięcioletni pobyt lub dobra gra w piłkę).

W prawie polskim obowiązuje ustawa z 1962 o obywatelstwie, która pozwala na odebranie obywatelstwa - a w wypadku gdy ustawy są sprzeczne ważniejsza jest ustawa wyższa, ew. później uchwalona. Tak więc w Polsce nie można odebrać obywatelstwa - obywatelstwa RP można się tylko zrzec - wówczas prośbę o zrzeczenie przyjmuje prezydent. W Polsce można mieć podwójne obywatelstwo, ale lepiej mieć jedno (kiedyś obywatelstwo nadawała Rada Państwa.

Państwo jest organizacją terytorialną. Terytorium państwa to obszar śródlądowy wraz z wewnętrznymi wodami powierzchniowymi, wraz z pasem wód przybrzeżnych i obszarem powietrznym. Terytorium państwa wyznaczone jest granicami, które gwarantowane są przez umowy międzynarodowe.

Państwo nie jest utożsamiane z narodem. Naród to pewna grupa ludzi połączonych wspólną kulturą (językiem, tradycją, zwyczajami).

Państwo jest organizacją przymusową. Pobyt na terenie danego państwa wiąże się z podporządkowaniem regułom rządzącym w danym państwie (podatki, normy prawne). Jedynie państwo ma możliwość stosowania przymusu. Przymus musi być:

1. zorganizowany - stosować go mogą tylko wyraźnie określone przez prawo podmioty na podstawie określonych form prawnych

2. sformalizowany - musi przebiegać według wyraźnie określonych reguł prawnych. Państwo jest także uprawnione (jako jedyne) do użycia siły fizycznej.

Państwo jest organizacją polityczną. Władza państwowa jest szczególnym rodzajem władzy politycznej - jest to władza scentralizowana, zwierzchnia, najwyższa. Wszystkie inne podmioty są zmuszone do podporządkowanie się państwu. Państwo jest strukturą hierarchiczną. Poszczególne organy władzy podporządkowane są organom wyższym. Hierarchia jest wyraźna i wyraźnie zarysowana.

Państwo jest także organizacją suwerenną - to znaczy samodzielną i nieograniczoną. Podejmuje decyzje od nikogo (i niczego) niezależne - nie mogą jedynie przekraczać suwerenności innych państw. Włada w państwie suwerennym nie pochodzi od żadnej władzy z zewnątrz. W państwie suwerennym wszystkie inne władze podporządkowane są władzy państwowej.

Suwerenność zewnętrzna - to niepodległość, niezależność polityki międzynarodowej. Suwerenność wewnętrzna - to zwierzchność władzy państwowej nad każdą inną władzą.

Prawo międzynarodowe mówi, że suwerenność jest cechą, która sprawia, że państwo może istnieć na arenie międzynarodowej - podpisać umowy polityczne, gospodarcze, etc.

Demokracja - dosłownie władza ludu, rządy ludu. Narodziła się w starożytnej Grecji. Początkowo istniała w formie bezpośredniej - w sprawowaniu władzy brali udział wszyscy obywatele. Obecnie demokracja jest przede wszystkim pośrednia - tzn. władza sprawowana przez reprezentantów obywateli. Forma bezpośrednia wciąż istnieje w formie szczątkowej - instytucja referendum (w Polsce w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa, także w sprawie wprowadzenia nowej konstytucji. W RP referendum ogłasza prezydent za zgodą sejmu i senatu). Obecna demokracja daje szerszy dostęp do władzy niż np. w Grecji (dziś bowiem każdy jest obywatelem).

Warunkiem istnienia demokracji jest pluralizm polityczny (i prawie nieograniczona liczba ideologii). Rejestracji partii dokonuje sąd okręgowy w Warszawie. Sąd okręgowy badając statut w wypadku wątpliwości zgłaszają się z pytaniem do trybunału konstytucyjnego. Jeżeli trybunał konstytucyjny zgłosi jakieś wątpliwości partia nie jest rejestrowana.

Demokracja opiera się także na wyborach - wolnych, powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych. Dla istnienia demokracji niezbędna jest też wolność wypowiedzi, wolność słowa, wolność prasy (prasy - a więc wg prawa także radia i telewizji). Konstytucja zakazuje cenzury prewencyjnej i każdej innej formy cenzury. Demokracji niezbędna jest także wolność zrzeszania się (także organizacji politycznych).

W demokracji istnieje tzw. mandat wolny - tzn. pełna wolność decyzji posła, senatora, radnego. Parlamenatrzyści nie są więc związani żadnymi instrukcjami. Jedyny wpływ jaki mamy na polityków to możliwość nie wybierania ich na następną kadencję.

Czynne prawo wyborcze mają obywatele RP, którzy najpóźniej w dniu wyborów ukończyli 18 lat z wyjątkiem osób:

1. Pozbawionych praw wyborczych

2. Pozbawionych praw politycznych

3. Ubezwłasnowolnionych - częściowo lub całkowicie

Praw wyborczych pozbawić może tylko Trybunał Stanu (a więc dotyczy to tylko tych posiadających obecnie władzę). Praw publicznych - pozbawia sąd karny. Sąd karny może orzekać kary i środki karne. Środki karne są często dodawane do kar. Kary to wszelkie typy pozbawienia wolności. Środkiem karnym jest pozbawienie praw publicznych - oznacza to pozbawienie praw wyborczych, zakaz zajmowania stanowisk państwowych, zakaz uczestnictwa w wymiarze sprawiedliwości, zakaz odbierania orderów i odznaczeń. Ubezwłasnowolnienie częściowe lub całkowite - dokonuje tego sąd cywilny. Ubezwłasnowolnienie może uchylić sąd cywilny w wypadku poprawy stanu zdrowia osoby ubezwłasnowolnionej.

Prawo bierne - to prawo do bycia wybranym. Aby mieć bierne prawo wyborcze trzeba mieć co najmniej czynne prawo wyborcze + przy wyborach do Sejmu (21 lat), do senatu (30 lat), na prezydenta (35 lat), na radnego (18 lat). Dodatkowo w wypadku radnych działa cenzus domicylu - tzn. radny aby mógł być wybrany musi przez pięć lat mieszkać na terenie danej gminy.

NORMA PRAWNA

Norma prawna jest wypowiedzią normatywną akceptowaną przez państwo i egzekwowaną przez przymus państwowy.

Norma prawna jest zapisana w postaci przepisu prawnego (techniczny zapis)

Norma prawna może być równoznaczna z przepisem prawnym, lub z dwoma przepisami prawnymi. Czasem zaś dwie normy prawne zawarte są w jednym przepisie.

SANKCJE

Sankcja nieważności - najmniej dolegliwa

Sankcja egzekucyjna

Sankcja karna - najbardziej dolegliwa

Sankcja nieważności - oznacza, że czynność którą zawarliśmy jest z mocy prawa nieważna - tzn. nie niesie konsekwencji prawnych. Nieważność z mocy prawa oznacza możliwość wniesienia do sądu sprawy o uznanie nieważności. Nieważność uznaje organ, który stosuje prawo. Nieważność może dotyczyć decyzji cywilnych i administracyjnych. O niezgodności decyzji administracyjnej z prawem decyduje NSA.

Sankcja egzekucyjna - jest to wykonanie orzeczenia przez nadanie klauzuli egzekucyjnej. Dopiero nadanie klauzuli egzekucyjnej umożliwia wyegzekwowanie wierzytelności. Egzekucja jest to możliwość prawna wyegzekwowania należności, które organ prawny orzekł w prawomocnym orzeczeniu.

Sankcja karna - oznacza w praktyce, że jest to co najmniej bardzo wysoka grzywna, lub kara pozbawienia wolności. Sankcja karna oznacza że państwo uznało jakiś czyn za wybitnie niewłaściwy i niepożądany. Przy sankcji karnej jesteśmy zmuszeni do poddania się tej sankcji (np. przy sankcji egzekucyjnej tak nie jest - jeżeli nic nie mamy, komornik nie może nam nic zabrać. Nie pójdziemy też do aresztu). Przy sankcji karnej grzywnę można zmienić w areszt.

System prawny

Prawo można podzielić na dwie grupy:

• materialne

• formalne (procesowe)

Prawo materialne mówi nam jakie są normy prawne (co dozwolone, a co nie). Prawo formalne - to normy techniczne, które mówią jak należy się zachowywać w danej sytuacji (np. kiedy zastosować areszt).

Prawo formalne (procesowe):

• cywilne

• administracyjne

• karne

Prawo formalne jest zapisem kolejnych punktów postępowania, przez organy stosowania prawa. Prawo materialne ma dużo więcej gałęzi niż prawo formalne. Oznacza to, że niezależnie od gałęzi prawa materialnego używamy tylko tych trzech gałęzi prawa formalnego.

Np. prawo materialne finansowe - stosujemy procedurę cywilną, administracyjną i karną.

Stanowienie prawa - stosowanie prawa - przestrzeganie prawa

Przestrzeganie prawa dotyczy wszystkich, którzy muszą się podporządkować normom prawnym obowiązującym na danej przestrzeni państwowej. Jeżeli popełnimy przestępstwo, a w między czasie zmieni się prawo, sąd stosuje prawo łagodniejsze).

Stanowienie prawa - to inaczej mówiąc ustawodawstwo, czyli możliwość zapisania prawa w postaci przepisów prawnych. Stanowienie prawa to tworzenie norm prawnych.

Stosowanie prawa - prawo stosują organy państwowe przez wydawanie orzeczeń, czyli zamiana normy abstrakcyjnej na normę skierowaną do konkretnego adresata. Jest to niezbędne do zastosowania sankcji.

Istnieją dwie postacie winy - umyślna (karana zawsze) i nieumyślna (karana tylko w szczególnych przypadkach).

FORMA PAŃSTWA:

Jest to innymi słowy sposób w jaki wykonywana jest władza w państwie. Istnieją trzy zasadnicze formy:

• parlamentarno-gabinetowy

• prezydialny

• komitetowy

Dla systemu parlamentarno-gabinetowego charakterystyczna jest niezależność i równowagi pomiędzy organami władzy. W systemie tym spotykamy się z:

• dwustopniową władzą wykonawczą: a) prezydent - nie jest odpowiedzialny politycznie - premier dokonuje kontrasygnaty większości aktów prezydenckich - a więc ponosi za nie odpowiedzialność polityczną, b) rada ministrów (premier, ministrowie, przewodniczący niektórych komitetów) - rada ministrów ponosi odpowiedzialność polityczną

• władzę ustawodawczą sprawuje parlament - ma wpływ na władzę wykonawczą, na parlament również ma wpływ władza wykonawcza (prezydent może wetować ustawy, lub wysyłać je do Trybunału Konstytucyjnego). Parlament może zaś wpływać na radę ministrów - udzielając wotum nieufności (bądź zaufania)

Jeżeli wotum nieufności zostaje zgłoszone wobec rady ministrów, musi być ono konstruktywne. Wniosek o wotum zgłasza 46 posłów, a rozpatrywany jest on dopiero po 7 dniach od zgłoszenia. W wotum nieufności musi znajdować się kandydatura nowego premiera (konstruktywność). Obalenie rządu oznacza więc automatyczne udzielenie wotum zaufania nowemu (kraj nie może funkcjonować bez rządu). Jeżeli wotum upadnie, następne można zgłosić dopiero za trzy miesiące (chyba, że zebrane zostanie 115 podpisów). Aby wotum przeszło niezbędna jest większość ustawowej liczby posłów (co najmniej 231 osób).

Jeśli wotum nieufności zostało zgłoszone wobec ministra niezbędna jest grupa 76 posłów (nie jest to wotum konstruktywne). Jeżeli wotum upadnie trzeba odczekać trzy miesiące (bądź wcześniej zebrać 115 podpisów).

Prezydent może rozwiązać parlament jeśli w określonym czasie nie przedstawi mu się do podpisania budżetu (nie uchwalenia - bo ustawa zostaje uchwalona już w Sejmie, przed powędrowaniem do Senatu). Prezydent ma na podpis 14 dni.

Sejm może też dokonać samorozwiązania (rozwiązany zostaje wówczas również Senat).

Prezydent MUSI rozwiązać Sejm gdy nie uda się (w trzech etapach) wyłonić rządu.

Pierwszy krok przy formowaniu rządu wykonuje prezydent, który desygnuje kandydata na prezesa rady ministrów. Następnie taki kandydat formuje rząd, wygłasza expose i zgłasza wniosek o wotum zaufania

Jeśli wniosek upadnie - kandydata wyłania parlament.

Jeśli się nie uda - znów prezydent.

PRAWO

Prawo nie istnieje bez państwa. To państwo ustanawia prawo i (powinno) działać na podstawie jego wskazań. Prawo jest regulatorem ludzkich zachowań. Filozofowie starożytni uważali, że społecznością ludzką kierują pewne prawa naturalne (np. sprawiedliwość). Stoicy twierdzili, że prawo tworzy wyłącznie państwo - niezależnie od innych państw. W XIX wieku pojawił się termin prawo pozytywne - prawo stanowione przez władzę. Obok tego prawa istnieje jeszcze prawo naturalne.

Według „pozytywistów” (zwolennicy porządku prawno-pozytywnego):

• Prawo jest to zespół norm ustanowionych przez państwo i zabezpieczonych przymusem, który państwo może stosować

Według zwolenników prawa naturalnego:

• Obok prawa stanowionego przez ludzi istnieją także pewne prawa naturalne, których prawo pozytywne nie może łamać

Prawo w znaczeniu prawniczym to:

• Zespół reguł ustanowionych bądź usankcjonowanych (pewne normy niepisane, precedensowe, które w pewnym momencie zostają zapisane. W Polsce niespotykane) przez kompetentne organy władzy państwowej, wobec których posłuch zapewniony jest przymusem państwowym. W Polsce prawo tworzą:

1. Zgromadzenie narodowe (konstytucja)

2. Rada ministrów (umowy międzynarodowe - ratyfikacja prezydencka)

3. Sejm - Senat (ustawy (kodeksy), umowy międzynarodowe o dużym znaczeniu)

4. Rada ministrów - akty wykonawcze do ustaw - rozporządzenia

Rozporządzenia może wydawać: minister, premier, prezydent, KRRiT. Rozporządzenia można wydawać wtedy gdy w ustawie znajduje się przepis blankietowy wskazujący:

• kto może je wydać

• w jakiej sytuacji

Inaczej nie ma podstaw prawnych do wydawania rozporządzenia.

Prawo jest zjawiskiem społecznym - ponieważ reguluje relacje ludzi w społeczeństwie. Prawo generalnie nie dotyczy relacji człowieka wobec samego siebie. Prawo jest zjawiskiem społecznym ponieważ za nieprzestrzeganie prawa spotyka się ze społeczną dezaprobatą (a aby było przestrzegane musi być społecznie akceptowane)

Prawo jest normatywne - najmniejszą sensowną częścią prawa jest norma (wypowiedź o powinnym zachowaniu). Normy są uporządkowane i znajdują się w tzw. aktach normatywnych (kodeks karny, kodeks cywilny).

Prawo jest perswazyjne - prawo powinno wychowywać, prawa powinniśmy przestrzegać. Prawa możemy przestrzegać bo:

• prawo nam się podoba (postawa legalistyczna)

• nie chcemy zostać ukarani (postawa oportunistyczna)

Prawo jest heteronomiczne - pochodzi z zewnątrz, zostaje nam narzucone.

Prawo jest uporządkowane - w różne gałęzie prawa, w obrębie których istnieją instytucje (np. gałąź - prawo cywilne, instytucja - własność).

PRAWORZĄDNOŚĆ

Praworządność jest to pewien stan faktyczny w którym podstawowe dziedziny relacji społecznych są uregulowane prawem, którego państwo przestrzega. Państwo praworządne to takie państwo, w którym organy państwowe działają zgodnie z obowiązującym prawem. Podstawowe dziedziny stosunków społecznych muszą być uregulowane przez prawo:

• relacje majątkowe

• relacje państwo-obywatel

Praworządne państwo musi przestrzegać prawa, które ustanawia.

Organy władzy publicznej

Administracja rządowa Administracja samorządowa

Gmina - rada gminy, zarząd gminy (wójt / burmistrz / prezydent)

Powiat - rada powiatu, zarząd powiatu (starosta)

Województwo - sejmik województwa, zarząd województwa (marszałek)

Administracja rządowa - wojewoda

Praworządności nie można łamać - jest ona, albo jej nie ma. Państwo praworządne to państwo w którym granice działania organów są ściśle określone.

Praworządność w sensie formalnym - państwo stanowi przepisu prawne i przestrzega ich

Praworządność w sensie materialnym - państwo stanowi i przestrzega prawa, ale dodatkowo musi być to prawo dobre.

Gwarancje istnienia praworządności:

• materialne - taki sposób zorganizowania życia społecznego, politycznego i gospodarczego, który czyni łamanie prawa przez państwo niemożliwym (największe zabezpieczenia daje demokracja - i związany z nią podział władzy)

• instytucjonalne - konkretne instytucje, które mają przeciwdziałać łamaniu prawa przez państwo. Dzielimy je na:

4. ustrojowe (trójpodział władzy, działalność opozycji)

5. legislacyjne (związane z tworzeniem prawa: - respektowanie zasady nie działania prawa wstecz, - zasada uznania prymatu konstytucji nad innymi ustawami.

6. proceduralne (związane ze stosowaniem prawa) - np. wieloinstancyjność procesu postępowania sądowego.

STANOWIENIE PRAWA

Stanowienie prawa jest to tworzenie norm prawnych i dawanie im zapisu w postaci przepisów. Prawo stanowi parlament (Sejm + Senat), a następnie akceptuje je (bądź wetuje, bądź wysyła do Trybunału Konstytucyjnego) prezydent. Bez podpisu prezydenta nie ma aktu prawnego. Prawo stanowić mogą (czasem) inne organy władzy - rząd, ministrowie - jednak tylko w wypadku tzw. norm blankietowych.

Przykład normy blankietowej:

„Zabroniona jest sprzedaż [prekursorów] do produkcji środków odurzających. [Listę tych środków ustali Minister Zdrowia i Opieki Społecznej]

Norma blankietowa (czyli puste miejsce które organ wykonawczy wypełni jakimś aktem wykonawczym) wskazuje, że organem uprawnionym do stanowienia prawa jest w tym przypadku MZiOS.

Tworzenie norm nieprzestrzegalnych jest patologią, gdyż człowiek, który przyzwyczai się do łamania prawa będzie je łamał także w innych wypadkach.

Tworzenie prawa - to tworzenie zapisu prawnego.

STOSOWANIE PRAWA

Stosowanie prawa dotyczy tylko organów państwowych i jest zindywidualizowaniem normy abstrakcyjnej. Stosowanie prawa to dostosowanie normy generalnej do konkretnej sytuacji. W konkretnej sytuacji organ państwowy wydaje decyzję administracyjną na mocy której normą generalną dostosowuje się do sytuacji indywidualnej. Organ stosujący prawo może tworzyć nowe normy prawne - są to tzw. precedensy, tworzone na podstawie danego systemu prawnego (jest to możliwe np. w Wielkiej Brytanii - tzw. casual law). W systemie prawa kontynentalnego jest to niemożliwe.

Organ stosujący prawo decyduje jaki przepis prawny weźmie pod uwagę w danej sytuacji. Często organ stosujący prawo jest to niemożliwe.

Organ stosujący prawo decyduje jaki przepis prawny weźmie pod uwagę w danej sytuacji. Często organ stosujący prawo jednej gałęzi musi także stosować prawo innej gałęzi.

Kolizja przepisów - może nastąpić w:

5. przestrzeni

6. czasie

7. hierarchii

2. Kolizja prawa w przestrzeni - jest to możliwe wówczas gdy na terenie danego kraju funkcjonują różne systemy prawne (np. państwa federalne - w takim państwie istnieje wprawdzie prawo federalne - wspólne dla wszystkich, ale obejmuje tylko część przypadków). Największą kolizją na terytorium jednego państwa jest sytuacja, gdy w jednym miejscu czyn jest karalny, a w drugim już nie. Ustawodawca stwierdza więc, że prawo stanowe musi uznać te same czyny za przestępstwa może - jedynie różnicować sankcje dotyczące danego czynu. Inaczej następowałaby kolizja prawa w przestrzeni.

WYKŁADNIA PRAWA - LUKI PRAWNE

Wykładnia prawa - innymi słowy interpretacja prawa. Podziału wykładni jest wiele - ze względu na podmiot, który dokonuje wykładni. :

5. autentyczna

6. legalna

7. praktyczna (sądowa)

8. doktrynalna

5. wykładni autentycznej dokonuje ten sam organ, od którego pochodzi dany akt prawny. Ta wykładnia jest tak samo ważna jak sam akt

6. wykładnia ta jest określana przez konstytucję tzn. konstytucja określa kto dokonuje tej wykładni - obecnie nie ma takiego organu, ale nieoficjalnie jest nim Trybunał Konstytucyjny

7. wykładni tej dokonuje organ stosujący prawo (najczęściej organ sądowy) - ma znaczenie dla konkretnej sprawy, dla której została wydana

8. wykładni tej dokonują naukowcy, którzy proponują ustawodawcy pewne rozwiązania prawne. Raczej rzadko stosowana

Ze względu na sposób dokonywania wykładni:

5. językowa

6. celowościowa

7. systemowa

8. historyczna

5. odwołuje się do metod charakterystycznych dla języka polskiego - po prostu sprawdzamy znaczenie konkretnych słów. Często jednak zawodzi - gdyż ten sam wyraz może być czasem użyty kilkakrotnie w różnym znaczeniu

6. zastanowienie się jaki był cel ustawodawcy, co chciał osiągnąć

7. szukanie miejsca danego przepisu w danej gałęzi prawa. Sprawdzamy czy jest to przepis ogólny, czy szczególny, starszy czy młodszy, etc.

8. poszukujemy pierwowzoru danego zapisu prawnego w starych aktach prawnych. Przydatna głównie w czasie pracy nad aktem prawnym

Są jeszcze wykładnie zwężające (organ dokonujący wykładni zawęża pewne sformułowania) lub rozszerzające (na odwrót).

LUKI PRAWNE

Luka prawna to biała plama wśród przepisów. Luki mogą być pozorne lub rzeczywiste. Luki pozorne występują tylko wtedy, gdy stosujący prawo czegoś nie zauważa. Luka rzeczywista - występuje wtedy gdy wykładowca czegoś nie przewidział. Jeżeli coś nie jest uregulowane w prawie karnym - oznacza to, że nie zostało zabronione przez państwo (dopiero nowa ustawa może zmienić ten stan).

W innych gałęziach prawa lukę można zastąpić analogię. Są dwa rodzaje analogii:

• z ustawy

• z prawa

W Polsce dozwolona jest jedynie analogia z ustawy: Sędzia rozpatrując dany stan faktyczny szuka dla niego przepisu prawnego dotyczącego sprawy podobnej. Analogia z prawa - są to tzw. precedensy występujące w prawie anglosaskim. Tworzymy dla danej sytuacji nowy przepis prawny na podstawie danej gałęzi prawa. Tak ustanowione prawo może być stosowane w następnych podobnych sprawach (ale nie musi - decyzja należy do sądu, który może równie dobrze stworzyć nowy precedens).

PODZIAŁ NORM i PRZEPISÓW

Normy moralne:

• sankcje - norma moralna jest sankcją obyczajową, nie ma normy prawnej.

Pierwszym pisanym kodeksem praw był kodeks Hammurabiego (ok. 2000 BC). Było to pierwsze spisane prawo (nie tylko karne, ale też np. cywilne). Kodeks Hammurabiego był nierównym prawem, gdyż traktował niewolnika jako przedmiot. Zresztą termin „równe prawo” wprowadziła dopiero Wielka Rewolucja Francuska. Marks uważał, że prawo służy interesom władzy - to organy władzy stanowią prawo i pilnują jego przestrzegania.

Stanowienie prawa - władza ustawodawcza (Sejm), rząd, poszczególni ministrowie, wojewodowie, KRRiT

[norma blankietowa - to norma odsyłająca do innych aktów prawnych]

Najwyższym aktem prawnym jest konstytucja, potem umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji, potem ustawy, potem umowy międzynarodowe nie wymagające ratyfikacji. Ustawy trzeba ratyfikować wtedy, kiedy dotyczą one obywateli (zmieniają ich prawa). Ustawy ratyfikuje prezydent.

Stosowanie prawa - dostosowywanie norm abstrakcyjnych (paragrafów kodeksu cywilnego, karnego, etc.). Prawo stosuje sąd i organy wykonawcze (władzy administracyjnej)

Przestrzeganie prawa - wszyscy obywatele i przebywający na terenie danego państwa. Prawo nie obowiązuje ludzi objętych immunitetem (najsilniejszy jest immunitet dyplomatyczny - zwalnia on z odpowiedzialności w danym kraju - taki delikwent sądzony jest w swoim kraju

Normy prawne - składają się z trzech rzeczy - hipotezy (co ?), dyspozycji (jak ?), sankcji (co nam grozi ?). Nie wszystkie normy moralne zdobyły sankcje prawną. Norma prawna różni się od normy moralnej tylko sankcją (norma prawna narzuca na nas przymus państwowy - wiemy, że kara będzie wyegzekwowana). Początkowo każda norma prawna była normą moralną. Z czasem jednak normy te zaczęły się różnicować. Czasem zdarza się, że norma prawna jest sprzeczna z normą moralną (np. moralność mówi - nie donoś, a prawo - wiesz o przestępstwie ? Donoś ! - jedyne tajemnice, których złamać nie można to tajemnica spowiedzi i tajemnica adwokacka, tajemnica dziennikarska nie obejmuje najpoważniejszych przestępstw). Czasem zdarza się że norma prawna jest normie moralnej obojętna (np. wszystkie normy prawa procesowego).

Najważniejszą sankcją norm prawnych jest nie wysokość kary, ale jej nieuchronność. Najbardziej przestrzegane są te normy prawne, które mają dużą szanse na to aby zostać wyegzekwowane.

Normy prawne mogą prowadzić do nieprzestrzegania prawa (jeżeli są to normy spotykające się z brakiem uznania przez znaczącą większość obywateli). Ważne jest, żeby normy cieszyły się uznaniem większości tych, którzy mają je przestrzegać.

I. Przepisy:

• nakazujące

• zakazujące

• dozwalające

II. Przepisy:

• bezwzględnie wiążące (ius cogentis, ius cogens) - obowiązuje zawsze, w każdym przypadku, etc. Ustanawiają drogą nakazu lub zakazu jeden rodzaj dozwolonego zachowania lub dwa (do wyboru)

• względnie wiążące (ius dispositivium) - ustanawiają jeden rodzaj zachowania, który jednak nie musi być przestrzegany

III. Przepisy:

• szczególne - (lex specialis) zawierają i regulują wyjątki od sytuacji wymienionej w normie ogólnej

• ogólne - (lex generalis) reguluje pewną sytuację

IV. Przepisy:

• odsyłające - przepisy które zawierają odesłanie do innego / innych przepisów (lub nawet poza prawo np. do zasad współżycia społecznego)

V. Przepisy:

• blankietowe - przepisy te nie zawierają żadnej normy, a jedynie informację, że ktoś może taką normę ustanowić. Żeby można było wydać rozporządzenie w ustawie musi znajdować się przepis blankietowy.

VI. Przepisy:

• przejściowe (intertemporalne) - przepisy, które obowiązują przez pewien czas (najczęściej wówczas gdy wprowadzane jest jakieś nowe prawo - regulują sytuacje z pogranicza dwóch kodeksów - tzn. ktoś popełnił przestępstwo za starego kodeksu a jest sądzony za nowego). Przepisy takie zawarte są w nowym prawie

VII. Przepisy:

• końcowe - przepisy wprowadzające i uchylające (derogacyjne) + ew. przejściowe:

1. przepisy uchylające - to przepisy, które sankcjonują uchylenie starego prawa (które zostało na nowo uregulowane

2. przepisy wprowadzające - informują kiedy zacznie obowiązywać nowe prawo

Publikacja aktów prawnych:

Hierarchia:

AKT PRAWNY

(pojęcie najszersze) Wyraz woli państwa ujęty w odpowiedniej formie, uchwalony w odpowiednim trybie przez kompetentny organ

akty normatywne akty nienormatywne

(np. Konstytucja, ustawy, (np. wyroki sądu, decyzje

rozporządzenia, umowy administracyjne)

międzynarodowe)

1. Zawierają normy prawne 1. Załatwiają konkretną sytuację

(reguły abstrakcyjne i ogólne, 2. Wydawane przez organy zobo-

powszechnie obowiązujące) wiązane do stosowania prawa

2. Wydane przez organy prawo-

twórcze

3. Aby był ważny wymaga pub-

likacji (w Dzienniku Ustaw lub

w Monitorze Polskim)

W Dzienniku Ustaw publikuje się: konstytucję, ustawy, umowy międzynarodowe, rozporządzenia.

W Monitorze Polskim publikuje się: uchwały Rady Ministrów, uchwały Sejmu, zarządzenia prezesa Rady Ministrów, prezydenta.

Akty prawne umieszczone w Dzienniku Ustaw wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia publikacji (nie licząc dnia publikacji) (chyba, że sam akt prawny wyznacza inaczej. Jeżeli w akcie prawnym w przepisach wprowadzających znajduje się informacja kiedy wchodzi w życie to prawo - wówczas „zasada 14 dni” nie obowiązuje).

OBOWIĄZYWANIE PRAWA W CZASIE I PRZESTRZENI

Kolizja prawa w przestrzeni - może wystąpić w państwie federacyjnym, lub dwa podmioty prawne mają różne obywatelstwo. W tym drugim przypadku:

• jeśli czynność dotyczy sytuacji osobistej i materialnej danej osoby zawsze stosujemy prawo według narodowości danej osoby

Prawo międzynarodowe prywatne wytworzyło normy kolizyjne stosowane w wypadku kolizji prawa w przestrzeni.

Dwie osoby prawne (firmy) mogą się umówić, że prawem rozstrzygającym będzie prawo państwa trzeciego (najczęściej dość egzotycznego - Zanzibar te sprawy)

Jeżeli obywatel obcy chce rejestrować na terenie Polski spółkę - robi to na mocy prawo polskiego.

Prawo karne obowiązuje po prostu na danym terytorium (każdy obcokrajowiec w Polsce odpowiada przed sądem polskim) (wyjątkiem sytuacja gdy przestępstwo popełnione w kilku miejscach - np. przemyt narkotyków, wówczas sądzeni są przed sądem w kraju gdzie zostali zatrzymani).

Ambasada jest terenem eksterytorialnym - na jej terenie obowiązuje prawo polskie, ale siły policyjne mogą wejść tylko za zgodą ambasadora.

Możliwe jest ponoszenie podwójnej odpowiedzialności - wtedy gdy czyn jest karany w kraju popełnienia i w kraju którego obywatelem jest popełniający (wówczas kara odbyta zagranicą zostaje zaliczona w poczet kary orzeczonej w kraju).

Obowiązujące prawo polskie działa też na naszych statkach powietrznych i morskich.

Akt prawny powinien zawierać przepisy końcowe normujące to co zostaje przez ten akt uchylone. Nawet jeżeli przepisów jest brak to i tak uznaje się że nowa ustawa uchyla starą ustawę tego samego typu. Jednakże jeśli nie jest to wypunktowane w przepisach końcowych - akt ten nie uchyla rozporządzeń do poprzedniej ustawy.

Jeżeli nowa ustawa uchyli stare akty - jest to ustawa bez rozporządzeń. Prawo generalnie nie może działać wstecz, chyba, że jest to działanie na naszą korzyść. Immunitet sądowy nie obowiązuje gdy sędzia zostanie złapany na gorącym uczynku.

OBOWIĄZYWANIE PRAWA

Prawo (akt prawny) obowiązuje wtedy gdy:

• zostało właściwie ustanowione (przez odpowiedni organ, w odpowiednim trybie)

• zostało właściwie ogłoszone (we właściwym periodyku)

• nie zawiera norm sprzecznych (a jeśli istnieją, muszą się dać usunąć za pomocą reguł kolizyjnych).

• nie istnieją przepisy derogacyjne uchylające dane prawo

Przykłady norm kolizyjnych:

1. norma wyższego rzędu uchyla normę niższego rzędu

2. norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą (ale tylko wtedy gdy jest normą co najmniej równego rzędu)

3. norma szczególna uchyla normę ogólną

Prawo obowiązuje:

• w przestrzeni - (na określonym terytorium państwa, które to prawo ustanowiło; czasem na mniejszym obszarze - województwo, powiat, gmina). Od tego obowiązywania może zwalniać osoby immunitet - dyplomatyczny, poselski, sędziowski

• w czasie - prawo musi mieć swój początek i koniec. Prawo przestaje obowiązywać wtedy, gdy pojawia się nowe prawo uchylające jego działanie. Zdarzają się jednak takie akty normatywne, które z góry narzucają sobie swój koniec (np. ustawa budżetowa). Prawo zaczyna obowiązywać wtedy, gdy wchodzi w życie (zazwyczaj 14 dni po publikacji w Dzienniku Ustaw lub Monitorze Polskim). Prawo nie może działać wstecz (zasada retroaktywności) - zwłaszcza jeżeli jest surowsze. Czasem zdarza się, że prawo łagodniejsze działa wstecz. Zbrodnie przeciwko ludzkości nie podlega przedawnieniu.

STOSOWANIE PRAWA, PRZESTRZEGANIE PRAWA

Contra legem - zachowanie naruszające treść normy prawnej

Praeter legem - omijanie prawa, pozorne postępowanie zgodnie z prawem Sposoby nieprzestrzegania prawa

Państwo też musi przestrzegać prawa (wówczas jest państwem praworządnym).

Stosowanie prawa jest to sformalizowane działanie kompetentnych organów władzy publicznej (sądów, administracji) polegające na podejmowaniu i realizacji decyzji indywidualnych i konkretnych - np. wyroki sądów, decyzje administracyjne.

Stosować prawo mogą: sądy, organy administracji

Stosowanie prawa jest zjawiskiem wieloetapowym.

Proces stosowanie prawa przez sądy:

1. Wstępne ustalenie prawdopodobieństwa zaistnienia faktu z którym norma prawna wiąże określone skutki

2. Udowodnienie tego faktu (w Polsce dąży się do prawdy materialnej - rzeczywiste odtworzenie wydarzeń; prawda formalna - prawda wyłaniająca się w oparciu o materiał dowodowy). W Polsce obowiązuje teoria swobodnej oceny dowodów - dowody są równorzędne, każdy jest traktowany z taką samą uwagą. Decyzja o tym co jest ważne (najważniejsze) należy do sądu. W Średniowieczu istniała tzw. teoria związanej oceny dowodów - sędziowie musieli „klasyfikować” dowody - były lepsze i gorsze. Dowód lepszy miał priorytet, gorszy ustępował przed lepszym.

3. Poszukiwanie normy prawnej właściwej dla udowodnionego faktu (wykładnia prawa)

4. Subsumpcja - konfrontacja udowodnionego faktu z treścią normy prawnej

5. Wydanie wyroku (jeśli treść normy prawnej zgadza się z faktem)

6. Wykonanie wyroku

Sędziowie mogą posługiwać się domniemaniami:

Domniemanie - jeżeli dwa zjawiska łączy ze sobą wysoki stopień współwystępowania, pojawienie się udokumentowanego zjawiska typu A, łączy się najprawdopodobniej z pojawieniem się nieudowodnionego zjawisku typu B.

Domniemania dzielą się na:

• faktyczne - sąd może, ale nie musi w oparciu o wiedzę i doświadczenie życiowe domniemywać na podstawie faktów udowodnionych, co do nieudowodnionych

• prawne - wówczas gdy prawo nakazuje sędziemu domniemywać co do faktów nieudowodnionych na podstawie faktów udowodnionych. Można je obalić zwykłym przeciwdowodem

LUKI PRAWNE

Luka w prawie - jest to taki brak regulacji który jest niezamierzony. Luki rzeczywiste, konstrukcyjne - powstają wówczas gdy nie został zakończony proces prawotwórczy (np. brak rozporządzeń do norm blankietowych), gdy tworzy się instytucje i nie określa się jej kompetencji.

Luki aksjologiczne (pozorne) - istnieją „w naszej wyobraźni”

Luki logiczne - jeżeli dwie sprzeczne normy się znoszą (u nas nie ma takich luk bo istnieją tzw. normy kolizyjne)

Luki zapełnia się w dwojaki sposób:

• ten kto stworzył prawo zapełnia lukę

• analogie - legis (z ustawy). Do nieuregulowanego stanu objętego luką stosujemy regulacją podobną (poza prawem karnym, bo tylko to co jest zabronione jest zbrodnią), lub analogia iuris (z prawa) - w oparciu o ogólne zasady prawa tworzy się dla konkretnej sprawy nową normę (tzw. prawo precedensowe)

PRAWA CZŁOWIEKA I OBYWATELA

Na pokładach statków i samolotów obowiązuje prawo kraju z którego pochodzi dany statek (samolot) - z wyłączeniem wód terytorialnych.

Pionierem praw człowieka jest John Locke, który stwierdził, że pewne prawa są przynależne ludziom. Pierwszy raz prawa człowieka zostały sformułowane w: regule ze stanu Wirginia (1812) (równość dla wszystkich - ale tylko białych). Prawa człowieka i obywatela normują 4 pakty:

• 1948 - Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

• 1966 - Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych; Międzynarodowy Pakt Praw Cywilnych i Politycznych; Protokół fakultatywny do tego ostatniego paktu.

Polska jest stroną paktów i deklaracji od 1977 r., a protokołu do 1991 r. Podstawą do wszystkich tych faktów jest twierdzenie, że człowiek ma niezbywalne prawo do godności (państwo musi je zapewnić).

1. Przyrodzone prawo do życia. Zakaz stosowania tortur - nieludzkiego karania i niegodnego traktowania karanych.

2. Zakaz niewolnictwa, poddaństwa i pracy przymusowej.

3. Nikt nie może być uwięziony tylko ze względu na zobowiązania finansowe natury cywilnej.

4. Wolność wyboru miejsca zamieszkania - prawo swobodnego poruszania się po swoim kraju. Prawo do opuszczania własnego kraju.

5. Prawo oskarżonego do obrony (prawo do tłumacza dla oskarżonego, który nie zna języka kraju w którym jest sądzony).

6. Zakaz karania za czyn, który w chwili popełnienia nie był przestępstwem.

7. Prawo do prywatności (prywatność - dom, twarz, nazwisko, stosunki z innymi członkami rodziny, intymność - poglądy seks)

8. Prawo do własnych poglądów i pokojowego ich prezentowania (pokojowe manifestacje).

9. Prawo do swobodnego stowarzyszania się z innymi (na terenie własnego kraju i tworzenia organizacji międzynarodowych).

10. Prawo do swobodnego stowarzyszenia się z innymi (na terenie własnego kraju i tworzenia organizacji międzynarodowych)

11. Prawo do zajmowania stanowisk (swobodnego, dowolnego, bez przymusu)

12. Prawo do tworzenia i wstępowania do związków zawodowych

13. Prawo do strajku

14. Prawo każdego do wystarczającego poziomu życia (godnego poziomu)

15. Prawo do nauki

16. Prawo do udziału w życiu kulturalnym

ONZ zaleca także:

• nie stosować kary śmierci

Przy deklaracjach dotyczących paktów ekonomicznych ważne jest zalecenie:

• dostępności obywateli do decydowania o rozdziale finansów państwowych.

Trybunał Haski - potępia państwa (tudzież ich głowy, najważniejszych polityków)

Trybunał w Strasburgu - to tu może się odwołać pojedynczy obywatel. Orzeczenia Trybunału w Strasburgu są wykonywane jeśli państwo temu trybunałowi się podporządkuje.

Zbrodnia ludobójstwa są nieprzedawniane. Zbrodniarze wojenni sądzeni są przez Trybunał w Hadze na mocy przedłużonych Aktów Norymberskich.

PRAWOZNAWSTWO

1. Norma prawna, budowa, rodzaje i obowiązywanie

Norma prawna jest najmniejszym, stanowiącym sensowną całość elementem prawa. Norma prawna jest normą społeczną, rodzajem zachowania. Jest ona:

abstrakcyjna - wzór zachowania określony rodzajowo, nie dotyczy konkretnych zachowań

generalna - adresowana jest do pewnej grupy adresatów, a nie do konkretnej osoby

Składa się z:

a) hipotezy - odpowiada na pytania: kto? w jakich warunkach?, określa ona adresata normy oraz warunki lub okoliczności, w których adresatowi temu jest coś nakazane, zakazane lub dozwolone; składa się z dwóch elementów:

elementu podmiotowego - czyli cech adresata normy oraz szczególnego celu działalności

elementu przedmiotowego - określonych miejsc i zdarzeń zewnętrznych w jakich adresat się znajduje

b) dyspozycji - odpowiada na pytanie: jak powinien się zachować?, wyznacza ona treść powinnego zachowania są to zarówno

czyny (zachowania psychofizyczne) - takie jak zabójstwo, kradzież itp.

czynności konwencjonalne - np. akty władcze organów państwa

c) sankcji - odpowiada na pytanie: co się stanie jeśli adresat nie postąpi zgodnie z dyspozycją?, określenia konsekwencji jakie grożą adresatowi za zachowanie niezgodne z dyspozycją normy; wyróżniamy 3 rodzaje sankcji:

- egzekucyjną - przymusowe wykonanie czynności która stanowi niedopełniony obowiązek adresata np. eksmisja, rozbiórka lokalu

- nieważności czynności prawnej - zastosowanie przede wszystkim w prawie cywilnym, jeśli czynność podjęta została z naruszeniem nakazów, zakazów to jest ona nieważna np. nieważność małżeństwa

- karną (penalną, represyjną) - jest to sankcja grożąca za dokonanie czynów zabronionych, polegających na działaniu, rzadziej na zaniechaniu; głownie Kodeks karny i Kodeks wyktroczeń; główne cele sankcji karnej to:

1) resocjalizacja przestępcy

2) odstraszenie przestępcy

3) izolacja

4) eliminacja i in.

Normy sprzężone

I norma sankcjonowana - hipoteza + dyspozycja

II norma sankcjonująca - hipoteza (norma sankcjonowana) + dyspozycja (sankcja)

Rodzaje norm prawnych:

a) norma bezwględnie wiążąca (norma imperatywna ius cogens) - ustanawia drogą nakazu lub zakazu jeden rodzaj powinnego zachowania i nie dopuszcza zachowania odmiennego. Naruszenie tej powinności pociąga za sobą sankcję

b) norma wgzlędnie wiążąca (ius dispositivum) - ustanawia pewien wzorzec zachowania do wykorzystania przez adresatów, a jednocześnie dopuszcza, że adresaci mogą, jeśli zechcą, zachować się w sposób odienny, wybrany przez siebie

Obowiązywanie: DOKONCZYC

2. Norma prawna a norma moralna

Norma moralna:

nie stoi za nią przymus państwowy

powstała się przed ukształtowaniem się struktur państwowych

odnoszą się nie tylko do zewnętrznych zachowań człowieka, lecz także do jego pobudek i intencji

wpajane są jednostce w procesie wychowania i są przez nią przyjmowane za własne

nie są spisane, uporządkowane i ogłaszane w postaci zformalizowanych zbiorów

3.Przepis prawny

Przepisy prawne sa wyodrebnionymi zdaniami zamieszczonymi w aktach prawnych (np. w ustawach, rozporzadzeniach). Są one elementarnymi cząstkami tych aktów. Ze wzgledow porzadkowych przepisy ujmuje sie w formie artykułów lub paragrafów. Artykuły i paragrafy dziela sie z kolei na ustępy (oznaczone cyfrą arabską z kropką), na punkty (oznaczone cyfrą arabska z nawiasem) oraz litery. Zwykle w pojedynczym przepisie wyrazona jest jedna norma prawna. Niekiedy jednak norma prawna wyrazona moze byc w kilku przepisach badz tez jeden przepis wyrazac moze dwie normy prawne lub wiecej.

Norma prawna a przepis prawny

Norma prawna stanowi treść prawa - przepis prawny stanowi formę prawa

Norma prawna może być zbudowana z

a) jednego przepisu (tylko hipoteza)

b) dwóch lub więcej przepisów

Przepis prawny może z kolei zawierać materiał do budowy wielu różnych norm prawnych albo części norm

Rodzaje przepisów prawnych:

a) przepisy ogólne (leges generales) - regulują szeroki zakres spraw, obejmują szeroki katalog adresatów, ustanawiają ogólne reguły zachowania

b) przepisy szczególne (leges speciales) - ustanawiają wyjątki, odrębne uregulowania w stosunku do przepisów ogólnych

c) przepisy odsyłające - ustanawiane w celu niknięcia powtórzenia w akcie normatywnym tych samych treści

d) przepisy blankietowe - nie ustanawiają żadnej reguły zachowania, lecz wskazują na organ państwa, które reguły takie ma dopiero wprowadzić

e) przepisy przejściowe - albo przepisy o charakterze kolizyjnym, regulującym 'nadmiar prawa' lub przepisy regulujące coś tymczasowo

f) przepisy uchylające - określają, które z obecnie obowiązujących aktów normatywnych tracą swoją ważność

4. Stanowienie prawa

Stanowienie prawa jest zadaniem i dziełem ustawodawcy DOKONCZYC

5. Stosowanie prawa

Stosowanie prawa jest sformalizowanym działaniem kompetentnych organów władzy publicznej (lub upoważnionych przez nią innych organów i osób) polegającym na podejmowaniu i realizacji decyzji władczych indywidualnych i konkretnych. Podstawą tych decyzji są wynikające z przepisów kompetencje organów.

Stosowanie:

I - wypełnianie norm blankietowych

II - wydawanie orzeczeń prawnych w postaci wyroków i norm abstrakcyjnych

Stadia stosowania prawa:

a) wstępne ustalenie prawdopodobieństwa wystąpienia faktu mającego znaczenie prawne

b) udowodnienie zaistnienia faktu

c) ustalenie norm obowiązujących

d) subsumpcja i podjęcie decyzji

e) wykonanie decyzji

Typy stosowania prawa

Ze względu na charakter prawny podmiotu stosującego prawo oraz obowiązujące w tych procesach decyzyjnych procedurach, odróżnia się trzy typy stosowania prawa, a mianowicie:

- typ sądowy

- typ administracyjny

- typ quasi- sądowy i quasi- administracyjny

6. Przestrzeganie prawa, praworządność

Przestrzeganie prawa jest zachowaniem adresata normy prawnej (sankcjonowanej lub sankcjonującej) zgodnym z treścią dyspozycji tej normy w warunkach określonych w hipotezie. Przestrzeganie prawa jest obowiązkiem wszystkich adresatów norm - pierwotnych i wtórnych.

Typy zachowań:

I - Nigdy nie łamie prawa

II - Czasami łamie prawo

III - Łamie gdy nic za to nie grozi

IV - Łamie gdy nie zagraża innym osobom

V - Zawsze łamie prawo

Nieprzestrzeganie prawa może polegać na:

a) zachowaniu contra legem - zwanym naruszeniem lub złamaniem prawa

b) zachowaniu praeter legem - stanowi przypadek zwany nadużyciem prawa podmiotowego albo omijaniem prawa lub obejściem prawa

Praworządność (państwo prawa) - takie państwo, które działa za pośrednictwem swoich organów, na podstawie norm prawnych i w ich granicach. Decyzje władcze funkcjonariuszy publicznych muszą być zarówno co do swej treści, jak formy i trybu podejmowania wyznaczane przez obowiązujące prawo.

Systemy gwarancji proworządności:

a) trójpodział władzy

b) prymat konstytucji nad innymi aktami prawnymi

c) Rzecznik Prawo Obywatelskich

d) NIK

e) wieloinstancyjność postępowania sądowego

7. Wykładnia prawa, pojęcie rodzaje, obowiązywanie

Wykladnia prawa czyli interpretacja prawa, polega na ustaleniu tresci i zakresu norm prawnych.

Potrzeba dokonania wykładni wynika z wielu przyczyn przede wszystkim z ogólnego, abstrakcyjnego charakteru norm prawnych, ich nie zawsze jasnego sformułowania, wieloznaczności języka itp. Na przykład Są Najwyższy rozważył kwestie, czy winda wchodzi w zakres używanego w k.c. pojęcia "mechaniczny srodek komunikacji", czy nie, od tego bowiem zależało ewentualne przyznanie odszkodowania w rozpatrywanym przez Są wypadku. Interpretując odnośną normę k.c. Są Najwyższy uznał, ze dźwig elektryczny (winda) nie jest mechanicznym środkiem komunikacji w rozumieniu k.c., ponieważ przepisy kodeksu pojęciem tym obejmują jedynie środki komunikacji w ścisłym tego słowa znaczeniu, jak samochody, motocykle itp.

Podziału wykładni dokonać można według rożnych kryteriów. W zależności od tego, kto jej dokonuje, wyróżnia się wykładnię: autentyczną, praktyczną i doktrynalną.

Wykładnia autentyczna jest dokonywana przez ten sam organ, od którego dana norma pochodzi. Jest ona powszechnie obowiązująca u wiąże wszystkich tak, jak interpretowana norma.

Wykładnia praktyczna dokonywana jest przez organy stosujące prawo, a wiec przez organy wymiaru sprawiedliwości oraz organy administracji państwowej. Podstawowe znaczenie ma zwłaszcza wykładnia dokonywana przez sądy, zwana wykładnia sądową. Wykładnia dokonywana przez Sąd Najwyższy przybiera niekiedy formę ustalonych przez ten sąd zasad prawnych mających na celu nie tylko wyjaśnienie określonych norm, lecz także ujednolicenie orzecznictwa na terenie państwa, zasady te są, bowiem dla sądów obowiązujące. Z reguły jednak wykładnia dokonywana przez sądy nie ma charakteru powszechnie obowiązującego. Wykładnia sądów hierarchicznie wyższych (wyższej instancji) wiąże sady niższe tylko w konkretnej sprawie, w ktorej wykładnia ta została dokonana.

Wykładnia doktrynalna dokonywa jest w pracach naukowych. Nie ma ona formalnie żadnej mocy wiążącej, jednak autorytet poszczególnych naukowców może być tak duży, ze organy stosujące prawo posługują się ta wykładnią w swej praktyce.

Ze względu na metody (sposoby) dokonywania wykładni można wyróżnić wykładnie gramatyczną, celowościową, systemową i historyczną.

Wykładnia gramatyczna, zwana także wykładnią słowną lub literalna, polega na tłumaczeniu treści normy prawnej przez badanie sensu użytych w niej słow.

Wykładnia celowościowa zmierza do ustalenia treści normy przez analizę celów, dla jakich nr ma ta została wydana.

Wykładnia systemowa polega na ustaleniu treści normy przez analizę miejsca, jakie zajmuje ona w systemie prawa.

Wykładnia historyczna ma na celu ustaleniu treści badanej normy na podstawie okoliczności towarzyszącej jej powstaniu.

8. Źródła prawa

Źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierają­cy przepisy prawne. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa polskiego są:

1) konstytucja

2) ustawy

3) ratyfikowane umowy międzynarodowe

4) rozporządzenia

5) akty prawa miejscowego

Źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system, w którym każde źródło ma swoje miejsce. Ma to określone konsekwencje. Źródło prawa niższego szczebla nie może zawierać przepisów sprzecznych z przepisami wyższej rangi, na przykład rozporządzenie nie może naruszać przepisów ustawy. Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń i aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Ogłasza się taż niektóre umowy międzynarodowe.

Ustawa - inicjatywa sądownicza, droga ustawodawcza (prawo przygotowania ustawy). Uchwalana jest przez Sejm z udziałem Senatu. Sejm i Senat mogą wydawać ustawy. Uzasadnienie: wnioskodawcy przekładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe wprowadzone w życie ustawy. Na podstawie szeregu przepisów konstytucji oraz praktyki konstytucyjnej można sformułować kilka bardziej szczegółowych zasad określających te przypa­dki, w których wymagane jest wydanie ustawy.

1) Wydanie ustawy konieczne jest w przypadku ustanawiania obowiązków prawnych obywateli (przepisy karne, przepisy w sprawie nowych podatków i innych danin publicznych, przepisy dotyczące granic wolności obywateli, przepisy dotyczące obowiązków rodzinnych itp.).

2) Forma ustawy jest niezbędna w przypadku regulowania najważniejszych zagadnień organizacyjno-ustrojowych organów ustawodawczych i administracji państwowej, sądownictwa, prokuratury, kontroli państwowej.

3) Sejm powinien wydawać ustawy w tych wszystkich sprawach, które już poprzednio były regulowane w drodze ustawowej, chociażby tego żaden szczegól­ny przepis nie wymagał

Umowa międzynarodowa - oświadczenie woli dwu lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego, wywołujące dla nich skutki prawne. Umowy ratyfikuje prezydent.

Rozporządzenia (akt normatywny niższego rzędu niż ustawa) są wydawane przez naczelne organy administracji państ­wowej, do których należą:

A) Rada Mini­strów

B) Prezes Rady Ministrów

C) ministrowie

D) przewodniczący okreś­lonych w ustawach komitetów.

Prawo wydawania rozporządzeń ma również Prezydent. Rozporządzenie może być wydane na podstawie wyraźnego, szczegóło­wego upoważnienia zawartego w ustawie. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści rozporządzenia. Celem, któremu służy rozporządzenie jest wykonanie ustawy. Rozporzą­dzenie dotyczy z reguły jednego z zagadnień uregulowanych w sposób ogól­ny w ustawie. Rozporządzenie ma stworzyć szczegółowe przepisy wykonaw­cze, które umożliwiłyby wcielenie ustawy w życie. Sprawa, która w ustawie została tylko generalnie unormowana jednym lub dwoma artykułami, w roz­porządzeniu doznaje rozwinięcia w całym szeregu przepisów. Rozporządzenie może normować tylko przedmiot określony w ustawie i tylko w granicach upoważnienia.

Prawo miejscowe - akty administracyjne generalne określające adresatów w sposób abstrakcyjny i ustalające ciążące na nich obowiązki lub przysługujące im uprawnienia, wydawane na podst. i w granicach wyraźnego upoważnienia i ogłoszone w sposób przewidziany prawem. Zgodnie z tym określeniem prawa miejscowego, do jego zakresu w szczególności nie będą wchodzić indywidualne decyzje administracyjne. Do kategorii prawa miejscowego stanowionych przez organy samorządu terytorialnego należeć będą przepisy powszechnie obowiązujące na obszarze gminy (powiatu), przepisy porządkowe oraz akty planowania. Przepisy powszechnie obowiązujące na obszarze gminy (powiatu) wydawane są na podstawie upoważnień zawartych w odrębnych ustawach w zakresie określonym w normie upoważniającej. Są to przepisy mające w systemie źródeł prawa administracyjnego rangę rozporządzeń wykonawczych o zasięgu ograniczonym do terenu gminy lub powiatu. Przepisy porządkowe wydawane są przez radę gminy (powiatu), a w przypadkach nie cierpiących zwłoki przez zarząd gminy (powiatu). Przepisy te mogą być wydawane wyłącznie w zakresie nie uregulowanym w odmiennych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących. Ich cechą szczególną jest to, że za ich naruszenie może zostać wymierzona kara grzywny. Akty planowania różnią się od wymienionych wyżej aktów tym, że mają charakter zarówno generalny, jak i konkretny - ustalają np. plan zagospodarowania konkretnego terenu. W tej kategorii mieszczą się również akty uchwalające budżet gminy bądź powiatu, programy gospodarcze czy też miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego zarówno o charakterze ogólnym, jak i szczegółowym. Akty prawa miejscowego, zarówno wydawane przez organy administracji rządowej, jak i organy samorządu terytorialnego, podlegają ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym, który wydaje wojewoda. Dzień wydania dziennika urzędowego jest dniem ogłoszenia aktu. Akty wchodzą w życie po 14 dniach od ich ogłoszenia. akty prawa miejscowego ustanawiają - na swoim obszarze działania - organy samorządu terytorialnego (gminne, powiatowe, wojewódzkie) oraz terenowe organy administracji państwowej (wojewodowie i organy administracji rządowej niezespolonej), na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie. Akty prawa miejscowego obowiązują na obszarze działania organów, które je wydały. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa.

9. Akt prawny, rodzaje i obowiązywanie

Akt prawny - wyraz woli państwa o charakterze ogólnym Akty prawne dzielą się na dwie grupy:

1) akty normatywne

2) akty nienormatywne.

Akt normatywny jest to więc każdy akt państwa zawierający normy prawne. Reguły postępowania mieszczące się w akcie normatywnym mają -charakter powszechny, tzn. odnoszą się do wszystkich - są prawem. Akty normatywne pochodzą od organów państwa spełniających funkcję ustawodawczą. Rolę źródeł prawa odgrywają w Polsce jedynie akty normatywne. W naszych - warunkach te dwa pojęcia oznaczają to samo. Aktem normatywnym jest ustawa, rozporządzenie.

Akt nienormatywny to decyzja organu państwowego w konkretnej spra­ne, dotycząca określonych osób lub instytucji. Nie ma w niej norm prawnych obowiązujących wszystkich, jest natomiast rozstrzygnięcie sporu, załatwienie wniosku, likwidacja urzędu itp. Akty nienormatywne wydawane są w imieniu państwa przez różne organy państwowe i mają różnoraki charakter. Typowym aktem prawnym nienormatywnym jest akt administracyjny, czyli władcze wyrażenie woli organu administracyjnego skierowane do indywidualnego adresata w konkretnej sprawie. Innym przykładem aktu nienormatywnego jest orzeczenie sądu.

Promulgacja - ogłoszenie aktu normatywnego

Organy promulgacyjne - wydawnictwa w których publikuje się akty normatywne

Jak ogłasza się akty normatywne?

1.Dziennik Ustaw publikuje ustawy, rozporządzenia, orzeczenia międzynarodowe, które Polska podpisała

2.Monitor Polski publikuje zarządzenia, uchwały sejmu i senatu

3.Dzienniki Urzędowe poszczególnych ministerstw

4. Wojewódzkie dzienniki Urzędowe publikują akty prawa miejscowego

10. Luki w prawie i sposoby ich uzupełniania

Luka w prawie - taki brak regulacji, co do którego można racjonalnie stwierdzić, że nie jest przez ustawodawcę zamierzony tzn. gdyby ustawodawca działał racjonalnie, ten stan rzeczy uregulowałby

Luka w prawie może w szczególności wystąpić wówczas, gdy:

a) ustawodawca nie zakończył procesu prawodwczego wbrew wyraźnej zapowiedzi

b) pomimo zakończenia procesu legislacyjnego nadal nie można ustalić norm regulujących określona kwestię

Są to tzw. luki konstrukcyjne, pierwszą z nich nazywa się "swoistą luką w prawie", drugą natomiast "techniczną luką w prawie"

Luka aksjologiczna - taka luka, w której twierdzimy, że ustawodawca powinien jakiś stan rzeczy uregulować w ogóle lub w określony sposób, jeśli kierować się ma pewnymi załozeniami aksjologicznymi.

Luki pozorne - istnieją tylko w wyobraźni osób oceniających prawo

Luki logiczne - wynikają z istnienia sprzeczności norm

Luki wypełnia się przy pomocy analogii:

analogie z ustawy - szukanie dla danej sprawy podobieństwa w innym przepisie prawnym; stosowane w prawie kontynentalnym, oprócz prawa karnego

analogie z prawa - dla nieunormowanej kwestii tworzony jest nowy przepis prawny (precedens) - głównie USA

11. Obowiązywanie prawa w czasie, przestrzeni i wobec osób

W czasie

Istnieje moment początkowy i końcowy obowiązywania normy prawnej (przepisu prawnego, aktu normatywnego). Norma obowiązuje od momentu, który wyznaczy ustawodawca, nie wcześniej jednak niż od dnia opublikowania. W Polsce obowiązuje generalna zasada, że akty normatywne zawierające przepisy prawa powszechnie obowiązującego wchodzą w życie po 14 dniach od daty opublikowania w oficjalnym organie publikacyjnym chyba, że przepis wprowadzający określi inny termin wejścia w życie.

Vacatio legis - czas dzielący daty opublikowania i wejścia w życie aktu normatywnego

Prawo nie działa wstecz (lex retro non agit) - oprócz retroakcji czyli działania prawa wstecz, lecz jedynie na korzyść

W przestrzeni

Prawo wewnątrzkrajowe obowiązuje na całym terytorium państwa, którego organy je ustanowiły lub (w przypadku prawa zwyczajowego) sankcjonują. Praw może też obowiązywać cza części tego terytorium, tak jak np. w przypadku prawa miesjcowego. Każdy, kto znajdzie się na obszarze danego państwa, podlega jego prawu tj. jego jurysdykcji (zasada terytorialności) - wyjątki np . immunitety dyplomatyczne.

Postanowienia umów międzynarodowych, na mocy suwerennej decyzji danego państwa 9ratyfikcji), stają się elementem jego prawa wewnętrznego. Prawo wewnątrzkrajowe poszczególnych państw dopuszcza także, w pewnych przypadkach możliwość stosowania na danym terytorium prawa obcego, tj. prawa narodowego podmiotu cudzoziemskiego (tzw. zasada osobowości).

Wobec osób

Wszyscy są równi wobec prawa.

---