SOCJOLOGIA EDUKACJI

1. Treści programowe wykładów:

1. Zarys rozwoju socjologii wychowania i edukacji.

2. Socjologia edukacji - przedmiot, problemy, funkcje.

3. Nowoczesne społeczeństwo - nowoczesna osobowość społeczna.

4. Socjalizacja: cechy, zasady, stadia, odmiany, efektywność, słabe ogniwa socjalizacji, teorie socjalizacji.

5. Rola społeczna

6. Postawa: rodzicielskie, społeczne, interpersonalne, postawy wobec norm społecznych i prawnych.

7. Paradygmaty socjologii edukacji.

8. Ideologie edukacyjne: neokonserwatyzm, neoliberalizm, radykalizm.

9. Spektrum norm, form autorytarnych, demokratycznych w edukacji.

10. Edukacja dal społeczeństwa światowego, edukacja dla świata wielokulturowego.

11. Edukacja dla przedsiębiorczości.

12. Teorie socjologiczne, a edukacja.

1. Treści programowe ćwiczeń:

1. Podstawowe pojęcia socjologiczne: wychowanie, edukacja, rola społeczna, postawy, zbiorowość społeczna, więź społeczna, socjalizacje, środowisko społeczne, środowisko wychowawcze.

2. Osoba - człowiek jako istota socjologiczna, koncepcja osobowości, typologia osobowości społecznej, strukturalne uwarunkowania osoby społecznej, działania aspołeczne i jego przejawy. (Toporkiewicz, Woźniak, Szczepański)

3. Rodzina: definicja, cykle życia małżeńsko - rodzinnego, sukces małżeński, typologie małżeństwa i rodziny, funkcje rodziny, małżeństwo i rodzina w różnych kulturach, dezorganizacja rodziny. (Adamski, Woźniak)

4. Szkoła w systemie edukacji: funkcje szkoły, modernizacja szkoły, zagadnienia selekcyjne, socjalizacja przez szkołę. (Woźniak, Meigham)

5. Nauczyciel i klasa szkolna: role zawodowe nauczyciela, typologie nauczycieli, klasa szkolna jako grupa społeczna, stosunki społeczne i normy funkcjonujące w klasie szkolnej, style kierowania klasą szkolną. (Woźniak)

6. Grupy rówieśnicze: funkcje, typologie, charakterystyka wybranych grup społecznych. (Toporkiewicz, Woźniak)

7. Młodzież jako kategoria społeczna: ruchy młodzieżowe, teorie socjologiczne młodzieży. (Encyklopedia społeczna)

8. Edukacyjne szanse życiowe: płeć, klasa społeczna, mniejszości społeczne, mniejszości etniczne. (Meigham)

9. Kulturowe aspekty edukacji: kultura, a edukacja, zjawiska kulturowe, wrastanie jednostki w kulturę pedagogiczną, konteksty współczesnej kultury - muzyka, moda, reklama. (Adamczuk, Koprowska)

1. Literatura:

1. Adamski: Rodzina - wymiar społeczno kulturowy.

2. J. Chłopecki: Ciągłość, zmiana i powrót.

3. J. Delars: Edukacja - jest w niej ukryty skarb.

4. Encyklopedia socjologii T1, T2, T3, T4.

5. H. M. Griese: Socjologiczne teorie młodzieży.

6. R. Meigham: Socjologia edukacji.

7. D. Strinati: Wprowadzenie do kultury popularnej.

8. P. Sztompka: Socjologia

9. K. J. Tillmann: Teorie socjalizacji.

10. R. Toporkiewicz: Socjologia wychowania.

11. R. Woźniak: Zarys socjologii edukacji i zachowań społecznych.

12. L. Adamczuk, T. Koprowska: Kultura, a życie codzienne Polaków.

1. Czasopisma:

1. „Ruch prawniczy, ekonomiczny, socjologiczny”.

2. „Socjologia wychowania”.

3. „Studia socjologiczne”.

1. Zarys rozwoju socjologii wychowania i edukacji.

Początki socjologii wychowania to 1837 rok. Rozwijała się na dwóch etapach:

I - etap naukowy,

II - etap przednaukowy:

• wiedza ludowa w skład której wchodzi mądrość ludowa

• refleksje mędrców - to filozofia społeczna.

Ojcem socjologii wychowania był A. Comte.

Charakterystyka etapu naukowego:

• instytucjonalizacja

• specjalizacja nauki

• rozwój problematyki metod badawczych (metodologii badań naukowych)

Przedmiot badań: analiza społeczeństwa, które stanowi zharmonizowaną całość składającą się z elementarnych cząstek zwanych rodzinami.

Metody badań:

- obserwacja życia społecznego

- eksperyment

- metoda porównawcza

- analiza historyczna

Polska - początki socjologii. Wyróżniamy trzy okresy:

1. Początki i główni reprezentanci przełomu XIX i XX wieku. Socjologia przedwojenna

Polska podczas rozkwitu socjologii była pod zaborami. Nie którzy twierdzili, że prekursorzy polskiej socjologii to Andrzej Frycz - Modrzewski z Odrodzenia ale bardziej uważa się Hugo Kołatają i Stanisława Staszica z Oświecenia.

Nie ma zgodności co do tego, kto jest prekursorem, kandydaci:

• Józef Supiński (1804 - 1893)

prawnik, ekonomista, socjolog.

1860 - wydał rozprawę „Myśl ogólna fizjologii wszechświata” - uznana za pierwszą w Polsce próbę ujęcia systemu socjologii Comta.

• W. Pilat (1857 - 1908)

wykładowca prawa wekslowego na Uniwersytecie Lwowskim, zainteresowania socjologiczne. Prace „Nowy zarys socjologii”, „O nowoczesnej socjologii”.

• B. Limanoski (1835 - 1935)

działacz socjalistyczny, działacz myśli społecznej, socjolog.

Doktoryzował się na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego we Lwowie. Wydał: „Socjologię”, „Historia ruchu społecznego”, „Naród i państwo”

Przeważa pogląd, że ojcem socjologii jest J. Supiński.

Słynni socjologowie znani na zagranicznych uniwersytetach:

• Ludwik Gumplowicz (1838 - 1908)

Doktor prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim.

• Kazimierz Kellez Kranz (1872 - 1905)

Skończył studia w Paryżu, prowadził działalność naukowa w Paryżu i Brukseli.

• Bronisław Malinowski (1884 - 1942)

Studiował na początku na Uniwersytecie Jagiellońskim potem studiował za granicą. Badacz ludów pierwotnych. Profesor uniwersytetu londyńskiego.

• Leon Winiarski (1886 - 1915) Docent Uniwersytetu Genewskiego.

• Florian Znaniecki (1882 - 1958)

Socjolog polsko - amerykański; spotkał się z W. J. Thomas w Polsce, który zastanawiał się czemu Polacy przyjeżdżają do Ameryki. Thomas zaproponował badania Znanieckiem nad procesami adaptacyjno - integracyjnych. Zastanawiali się dlaczego Polacy wyjeżdżali. Wydali: „Chłop Polski w Europie i ameryce” - V tomów.

• Róża Luksemburg (1870 - 1919)

Doktor ekonomi, działaczka ruchu ekonomicznego, interesowały ją: społeczne skutki industrializacji, partie i ruchy polityczne.

• Leon Petrażycki (1837 - 1931) - prof. uniwersytetu petersburskiego

1. Socjologia międzywojenna

W okresie międzywojennym Florian Znaniecki wraca do Polski i osiada na Uniwersytecie Poznańskim, gdzie organizuje studia socjologiczne. Jest twórca socjologii akademickiej w Polsce.

1920 r. powstaje Katedra Socjologii i Filozofii Kultury, która później przekształciła się w Instytut Socjologii.

1930 r. założył czasopismo „Przegląd socjologii” - redaktor naczelny Znaniecki, pisano w nim tylko o programie socjologicznym.

1932 r. zaczęto kształcić w Polsce magistrów socjologii i od tej pory socjologia uzyskała status dyscypliny uniwersyteckiej a Florian Znaniecki został uznany za twórcę socjologii akademickiej w Polsce.
Wychowankowie Znanieckiego: J. Chałasiński, J. Szczepański.
Florian Znaniecki wydał pierwsze podręczniki do socjologii:

„Socjologia wychowania” - T.1 i T.2;

„Wstęp do socjologii”

Przetłumaczone zostały one na angielski, są to do dziś podstawowe podręczniki akademickie. Gdy wybuchła wojna w Polsce Florian Znaniecki wracał do Polski ze Stanów Zjednoczonych, zawrócił i osiadł w Stanach Zjednoczonych do śmierci.

Poza Poznaniem ośrodkami była również:

• Warszawa

Ludwik Krzywiki, Stanisław Czarnecki, Grabski, Stanisław Ossowski, Rychliński, J.Chałasiński (uczeń Floriana Znanieckiego), Leon Petrażycki,

• Lwów

Bolesław Pilat, Franciszek Bujak, Kulczyki, Bolesław Limanowski.

• Kraków

K. Dobrowolski (etnograf socjologiczny, podejmował temat tradycyjnej kultury chłopskiej).

Instytuty powstałe w okresie międzywojennym:

• Instytut Gospodarstwa Społecznego,

• Instytut Spraw Społecznych

problematyka materialna, socjalna, zdrowie najniższych warstw społecznych. Kasprzycki koncentrował się na badaniach o tematyce zdrowotnej.

• W Warszawie Instytut Kultury Wsi

Chałasiński, później przekształcony w Instytut Socjologii Wsi, wydawał roczniki socjologiczne wsi.

W czasie II wojny światowej socjologia była w konspiracji. Prowadzono studia socjologiczne, ale w 1944 r. został aresztowany podczas zajęć dr Władysław Okiński (uczeń Znanieckiego).

1. Socjologia powojenna.
   Odrodzenie socjologii odbyło się bez wielu znanych socjologów m.in. Florian Znaniecki. Dzięki J. Chałasińskiemu i Szczepańskiemu na Uniwersytecie w Łodzi zaczęły funkcjonować od 1945 r. studia socjologiczne. Później zaczęły one jeszcze funkcjonować w Krakowie, Poznaniu, Warszawie, Wrocławiu nie zdążono jednak wypromować żadnego magistra do 1950 r., bo wyrzucano tą naukę z list przedmiotów akademickich. Władze uznały, że jest to nauka burżuazyjna. Na KUL- u bez przerwy można było studiować socjologię. W 1956 wróciła socjologia do kształcenia akademickiego. Uruchomiono studia socjologiczne w Wyższej Szkole Nauk Społecznych przy KCPZPR (Komitet Centralny PZPR), kształciła socjologów dla aparatu władzy. W 1984 przekształcono Wyższą Szkołę Nauk społecznych w Akademię Nauk Społecznych. Badacze nauk społecznych (Florian Znaniecki) zajmowali się problematyką integracji i adaptacji Polaków przesiedlonych (napływowych w Lwowie i Wilnie).
   

Problemy wychowawcze podejmowali:

• Józef Chałasiński

• Kowalski

Poznań, podręcznik „Socjologia wychowania”

• Woskowski - socjologia wychowania

• Szczepański

• Sadaj

• Winiarski - podjął tematykę osiedla mieszkaniowego

Społeczna rola socjologa powinna polegać na:

- diagnozuje

- dostarcza ekspertyw i przesłanek pewnych decyzji przez pokazywanie społecznych konsekwencji i alternatywnych wyborów;

- popularyzator wiedzy o społecznych wartościach

- pomoc społeczna, by ludzie potrafili zrozumieć samych siebie

Florian Znaniecki o wychowaniu - „we wszystkich czasach, u wszystkich ludów wychowanie polega na pewnych czynnościach spełnianych przez pewnych ludzi z zamiarem wywołania, zahamowania lub zmodyfikowania zaraz lub dalszej przyszłości pewnych czynności innych ludzi” Wychowanie jest zatem działalnością, dążącą do wywarcia wpływu na postępowanie ludzkie. Wszelka czynność, której przedmiotem jest człowiek, a zamiarem wpłynięcie na postępowanie tego człowieka, jest czynnością społeczną. Wychowanie jako działalność społeczna należy do tej samej dziedziny zjawisk, co np. życie towarzyskie, praca organizacyjna w stowarzyszeniach.

Wychowanie jest częścią wielkiej sfery życia kulturalnego, w której właściwym przedmiotem czynnych dążeń jest człowiek. Wychowanie, jest obszarem, na którym splatają się fakty społeczne z innymi faktami tj. mowa, religia, wiedza. Wychowanie dokonuje się w czynach społecznych, których przedmiotem jest wychowanek i które wywołują reakcje społeczne z jego strony. Zadaniem wychowania jest dostarczenie grupom społecznym członków przygotowanych do czynnego w nim udziału. Grupy społeczne narzucają działalności wychowawczej zadania, uzależnione od swych własnych potrzeb oraz organizują i kontrolują wpływy wychowawcze, którym podlegają ich przyszli członkowie.

Proces wychowawczy realizuje się w ramach unormowanego stosunku społecznego między wychowawcą a wychowankiem. Wynikiem zamierzonego procesu wychowawczego, wspólną rzeczą wychowawcy i wychowanka jest urobienie (częściowe lub całkowite) wychowanka na osobnika społecznego.

Elementy teorii wychowania Znanieckiego koncentrują się wokół 2 zagadnień:

- społecznych warunków wychowania:

* grupy, do których wychowanie przysposabia osobnika,

* środki, jakimi posługuje się w dobieraniu i przygotowywaniu nowych członków,

* potrzeby i dążenia zbiorowe, które warunkują stawiane nowym członkom wymagania.

- społecznego przebiegu procesu wychowania:

* środki i metody,

* środowisko, w którym przebiega.

* jak odbywa się proces wychowawczy.

Funkcją socjologii wychowania jest badanie obiektywnie i porównawczo tych wyróżnionych rodzajów systemów społecznych w różnych społeczeństwach przeszłych i obecnych na całym świecie.

2. Socjologia edukacji - przedmiot, problemy, funkcje.

Socjologia wychowania i edukacji bada rzeczywistość społeczno - wychowawczą w aspekcie teoretycznym, empirycznym i socjotechnicznym.

1. Przedmiot badań socjologii edukacji obejmują takie zagadnienia jak:

• zbiorowości społeczne, zjawiska, procesy socjalizacyjne i wychowawcze decydujące o kształtowaniu się poszczególnych jednostek, grup, klas, warstw, kategorii zbiorowości etnicznych i terytorialnych

• instytucje wychowawcze regulujące przebieg procesów resocjalizacyjnych, wychowawczych wpływające na strukturę, treści i formy, organizację czynności wychowawczych i społeczno - kulturowych warunków wychowania oraz działalnością edukacyjną pośrednią lub bezpośrednią innych instytucji,

• społeczno - kulturowy przebieg procesów wychowania i zachowań , organizacji i dezorganizacji sprzyjającej bądź nie realizacji celów oraz zadań wychowania i edukacji, zmiany i przekształcenia zachodzące pod wpływem edukacji i działalności społeczno - zawodowej.

• poziomy efektywności i jakości funkcjonowania procesów wychowawczych i kulturowych w ramach mikro-, mezo- i makrosystemów wychowania w zakresie form wychowania naturalnego, bezpośredniego, pośredniego, formalnego i nieformalnego

SOCJOLOGIA EDUKACJI KUMULUJE W SOBIE 3 PODSTAWOWE DZIEDZINY:

Socjologia mikroedukacji - zajmuje się głównie funkcjonowaniem grup naturalnych m.in. rodziny, grup rówieśniczych, kręgów społecznych, klik, gangów, grup nieformalnych.

Socjologia mezoedukacji - dokonuje analizy funkcjonowania instytucji i systemów wychowawczych osiedla, gminy, społeczności wioskowej.

Socjologia makroedukacji - zajmuje się systemami wychowania dotyczącymi państwa, narodu, klas i warstw społecznych, wychowania obywatelskiego.

2. Socjologia wychowania i edukacji kumuluje w sobie elementy:

• praktyczne

świadoma działalność ludzi, wykorzystująca umiejętności i nawyki zdobyte w działaniach

• teoretyczne

wiedza wyjaśniająca określoną dziedzinę zjawisk, pozostaje w związku z praktyką bo na jej podstawach jest formułowana

3. Socjologia wychowania spełnia określone funkcje:

• poznawcza i teoretyczna

• przekazywaniu społeczeństwu wiedzy, służy poznawaniu życia społecznego ludzi

• umożliwia poznawanie mechanizmów, procesów i praw strukturalnych, rozwojowych,

• wyjaśnianie opisywanych zjawisk i zależności

• humanistyczna

wprowadzanie w system norm i wartości, określanie norm i zachowań grup i jednostek w rozwijaniu osobowości i kształtowaniu postaw i przekonań, stereotypów.

• wychowawcza

kształtowanie wzorów i modeli zachowań społecznych, umożliwia świadome, celowe wykonywanie celów i zadań wychowawczych

• diagnostyczna i prognostyczna

diagnoza - rozpoznanie określonego stanu rzeczy w celu usuwanie niepożądanych form struktur, polega na ocenie zjawisk. Na jej podstawie formułuje się optymalne rozwiązania.

• społeczno - pedagogiczna i socjotechniczna

społeczno - pedagogiczna -wyjaśnianie sytuacji społeczno - wychowawczych, wskazywaniem skutecznych metod i technik oddziaływania wychowawczego.

socjotechniczna - organizowanie i kierowanie procesami wychowawczymi w szkole, klasie, grupie koleżeńskiej, środowisku społecznym.

• apologetyczna i demaskatorska

apologetyka - wywyższanie kogoś, obrona czyichś interesów, ukazywanie czyichś interesów.

Zależy od tego, jakie orientacje, interesy, cele i zadania światopoglądowe i moralno - etyczne propaguje i realizuje.

demaskatorska - odwrotność, ujawnianie szkodliwego, negatywnego, dyskusyjnego zła. Kontrowersyjne, szkodliwe dla ukształtowania zachowań, ujawnia i uzasadnia sprzeczności. Wyszukiwanie pewnych mankamentów, uchybień, to, co szkodliwe dla rozwoju człowieka.

Funkcja apologetyczna i demaskatorska może dotyczyć zarówno czegoś jak i kogoś. Postawa apologetyczna jest częstsza.

4. Aktualne problemy socjologii wychowania i edukacji to:

1. Wychowanie jako zjawisko społeczne

2. Wychowanie a społeczeństwo

3. Wychowanie a problemy ludnościowe

4. Struktura społeczna szkoły

5. Ekologia wychowania

6. Stratyfikacja (różnicowanie) społeczna, a szkoła

7. Wychowanie, a procesy społeczne (współzawodnictwo, konflikty, akomodacja, asymilacja)

8. Uspołecznianie jako proces wychowania

9. Dewiacyjne zachowania w szkole

10. Dynamika grup w wychowaniu

11. Warunki kształtujące programy nauczania

12. Społeczność lokalna, a szkoła

13. Wychowanie w zakresie odpowiedzialności społecznej

14. Aktualne kontrowersje o wychowaniu

15. Wychowanie zdrowotne

16. Edukacja, a demokracja i polityka

17. Wychowanie do zmian i rozwoju

18. Wychowanie do przyszłości

3. Nowoczesne społeczeństwo - nowoczesna osobowość społeczna.

1. w ujęciu idealno typowym społeczeństwo nowoczesne charakteryzuje się następująco:

• Cechy organizacyjne:

• wielka liczba członków

• otwartość czyli wielorakie powiązania z innymi społeczeństwami

• heterogeniczność czyli zróżnicowanie wewnętrzne (klasowe, warstwowe)

• wysoki poziom urbanizacji - podstawową organizacją przestrzenną jest miasto

• Cechy osobowościowe jednostki:

• orientacja na osiągnięcia indywidualne

• wysoki poziom empatii i nonkonformizmu

• przekonanie o możliwości zapanowania nad przyrodą

• orientacja na teraźniejszość i przyszłość

• nastawienie liberalne lub demokratyczne

• odejście od wiary w przeznaczenie

• Cechy społeczno - kulturowe:

• dominacja więzów rzeczowych czyli ludzie powiązani ze sobą interesami

• struktura społeczna oparta na podziałach warstwowych

• porządek społeczny oparty na kontrakcie

• pozycja społeczna osiągana np. poprzez edukację

• zachowania słabo skondensowane

• działania zuniwersalizowane

• wysoki poziom skolaryzacji i wykształcenia

• wysokie kompetencje symboliczne

• powszechne korzystanie z mechanizmów

• kultura zdominowana przez profanum (świecka).

• Cechy polityczne:

• władza legalna usankcjonowana świecko

• szeroki udział w instytucjach przedstawicielskich

• brak tendencji endogamicznych w elitach władzy (więcej opcji politycznych)

• pluralizm instytucji politycznych

• Cechy techniczno-ekonomiczne:

• nieantarkiczność (kraje trzeciego świata oparte tylko na własnej produkcji, gospodarce - kraje autarkiczne)

• skomplikowane technologie, złożony podział pracy, wysoki poziom produkcji w przeliczeniu na 1 mieszkańca

• gospodarka zdominowana przez przemysły innowacyjne (informatyka, elektronika)

• wyspecjalizowane usługi

• korporacje międzynarodowe

Nowoczesna osobowość społ., to wzorzec człowieka racjonalnego, należy go upowszechnić i ma on przynieść rezultaty (zachodnia Europa).

NOWOCZESNA OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA - WZORZEC CZŁOWIEKA RACJONALNEGO OPRACOWANY NA PRZEŁOMIE LAT 60/70 W KRAJACH ZACHODNICH

Państwa centrum - państwa zachodniej Europy i USA

Państwa peryferyjne

Państwa półperyferyjne - Polska

1. Podstawowe cechy:

6. rozbudowana potrzeba osiągania i wyczynu

charakteryzuje ludzi silnie motywowanych do realizacji potrzeb:

• stała skłonność do podejmowania ryzyka przy jednoczesnej świadomości jego konsekwencji

• predyspozycje do innowacji

• umiejętność analitycznej oceny przedsiębranych działań zakończonych zarówno porażką jak i sukcesem

• pełna mobilizacja wewnętrzna w warunkach współzawodnictwa, zapewniająca uzyskiwanie bardzo dobrych wyników, przy czym sukces dynamizuje działania jednostek

Konstytuuje się człowieka, którego można nazwać HOMO HUBRIS - pochodzi z języka greckiego. Pierwotnie oznacza nieposkromioną pychę i pragnienie wywyższania się, która wywoływała gniew bogów. Obecnie pojęcie to odnosi się do siły tkwiące w człowieku, które zmuszają do działań prowadzących do dowartościowania siebie, samodoskonalenia, osiągania coraz wyższych pozycji i stanowisk, akceptowania zmian i innowacji. Zaspokojenie tych dążeń dowartościowania siebie rodzi satysfakcję i wywołuje dumę, zwiększa poczucie osobistego bezpieczeństwa, scala indywidualną osobowość, pozwala optymistycznie patrzeć na świat, nadaje sens życiu. Te motywacje hubrystyczne stają się stymulatorem procesów modernistycznych jak i regulatorem rozwoju. Z potrzebą osiągnięć i wyczynów i motywacją hubrystyczną są związane motywacje kratos (krytyczne). Oznaczają dążenie do osiągnięcia coraz wyższych pozycji i stanowisk w układach władzy i kierowania.

Wielu współczesnych badaczy i organizatorów zaangażowanych w procesy modernizacyjne twierdzi, że bez pojawienia się jednostek o nowoczesnej, hubrystyczne postawie, niemożliwe jest powodzenie zaprojektowanych przekształceń, czyli reform. Są oni zdolni do aktów transgresji (stałego poszerzania własnych możliwości, przesuwania granic poznania, przełamywania barier, powoływania nowych instytucji i organizacji). Są to osoby egoistyczne( wykorzystuje ludzi do osiągania swoich celów) oraz herostratesowe ( działanie haniebne, dokonuje się ich w ważnych momentach dla społeczeństwa - zaangażowane w przestępczość gospodarczą czarny rynek, ciemny rynek, szara strefa). .

• wysoki poziom empatii

zdolności empatyczne (postrzeganie i rozumienie uczuć) - syndrom emocjonalno - poznawczy i wyraża się w gotowości do współpracy z innymi ludźmi, w zdolności do wczuwania się w nowoczesne role pełnione przez jednostki odniesienia, stany empatyczne w procesach modernizacji, zmuszają jednostkę do podejmowania nowych ról i wczuwania się w nie tzn. do zachowań nierutynowych, elastycznego reagowania i rozbudowywania własnej wyobraźni.

• nonkonformizm

postawa nonkonformistyczna - sprzyja zachowaniom o charakterze nie konwencjonalnym, cechuje ludzi o zredukowanej potrzebie uległości wobec ludzi, doznawana i opieki, ograniczonej potrzebie afiliacji (przynależności). Nonkonformista może być dysfunkcjonalny wobec organizowanych procesów zmian i modernizacji.

Według Znanieckiego konformiści to ludzie normalni, nonkonformiści (+) to ludzie nadnormalni, a nonkonformiści (-) to ludzie podnormalni.

Dewiacja może być negatywna i pozytywna.

W 1984 r. INKELES i SMITH powiedzieli, że nowoczesna osobowość społeczna ma być wzbogacona o następujące cechy (nowoczesna osobowość społeczna charakteryzuje się):

- otwartość na nowe doświadczenia

- gotowość do świadomej akceptacji i zmiany

- zdolność zbierania informacji o faktach

- umiejętność wykorzystywania wiedzy w podejmowanych działaniach

- umiejętność planowania zarówno w sprawach osobistych, rodzinnych jak i publicznych

- skłonność do kalkulacji wynikająca z przekonania, że świat człowieka jest policzalny, a wiele zjawisk można z powodzeniem przewidzieć;

- wysoka ocena umiejętności technicznych, ułatwiających korzystanie z nowych urządzeń

- rozumienie logiki procesów produkcyjnych i zasad podejmowania decyzji

- wysokie aspiracje oświatowe i zawodowe

- świadomość godności innych i szacunku dla niej

- uniwersalizm i optymizm w postępowaniu;

4. Socjalizacja: cechy, zasady, stadia, odmiany, efektywność, słabe ogniwa socjalizacji, teorie socjalizacji.

SOCJALIZACJA wg J. Szczepańskiego: proces przekształcenia biologicznego organizmu noworodka w aktywnego uczestnika życia społecznego i kulturalnego.

SOCJALIZACJA wg N. Goodmann: nieprawny proces interakcji, który pozwala jednostce rozwinąć tożsamość, przekonania i wiele umiejętności niezbędnych do aktywnego udziału w społeczeństwie.

SOCJALIZACJA wg R. Woźniak: proces uczenia się społecznego dzięki któremu jednostka, zwykle dziecko, zaczyna poznawać i realizować system wartości, postawy, strukturę przekonań pochodzących od dominujących instytucji i reprezentantów społeczeństwa, a także identyfikować się z nimi.

SOCJALIZACJA wg T. Parson: wyrobienie w jednostce obowiązku i umiejętności koniecznych w przyszłym pełnieniu ról dorosłych.

W poczuciu obowiązku wyróżnia się 2 składniki:

• wdrożenie do panującego w danym społeczeństwie systemu wartości

• przystosowanie do pełnienia określonej roli w społeczeństwie

2. Poglądy w systemie interakcjonizmu w socjologii:

• Socjalizacja to proces stawania się człowiekiem poprzez wchodzenie w interakcje z innymi ludźmi w różnych kontekstach społecznych i kulturowych.

Przykłady izolacji:

• dwie dziewczynki wychowywane z wilkami 4 lata po socjalizacji zmarły, musiały nauczyć się m.in. pionizacji ciała - izolacja częściowa

• Anna ze strychu - dziadek zamknął ją na strychu, jedzenie podawał przez otwór w drzwiach, nie umiała mówić - izolacja całościowa

• Izabela - jej matka była głuchoniema - izolacja częściowa

• Wniosek: podstawowe relacje ludzkie są w znacznym stopniu wyuczone, wyposażenie genetyczne nie gwarantuje jej rozwoju.

• Interakcje, które wpływają na rozwój umiejętności umożliwiających nam uczestnictwo w społeczeństwie nazywamy socjalizacją.

• Przynosimy na świat dziedzictwo genetyczne, fizjologię człowieka, możliwości poznawcze, skłonności emocjonalne i potrzeby - jedzenia, bycia z innymi, sexu, ale to, w jaki sposób dziedziczenie się ujawni jest rezultatem naszych interakcji z innymi ludźmi w kontekstach społecznych i kulturowych.

3. Społeczeństwo a socjalizacja

Interakcje - stawanie się człowiekiem.

Człowieka trzeba przygotować do życia w społeczeństwie. Socjologia interesuje się doświadczeniami socjalizacji całej populacji.

Wspólne cechy, umiejętności w jakie musi być wyposażona jednostka:

• Zdobycie motywów

Motywacje pchają do zdobycia określonej pozycji, odgrywania istotnych ról. Każdy z nas musi chcieć pełnić rolę:

• pracownika,

• obywatela

• matki, ojca,

• przyjaciela

jeżeli społeczeństwo ma trwać dalej.

W dużych, złożonych społeczeństwach występują dość duże alienacje, zniechęcenia, niezadowolenia. Jeśli jest zbyt duża liczba osób „niezadowolonych” przestają oni wykonywać swoje role, istnieje zagrożenie, że społeczeństwo może się rozpaść. Jeżeli ośrodki decyzyjne nie podejmą działań, żeby uchronić społeczeństwo przed rozpadem, nastąpi zmiana społeczna.

• Charakter kulturowy

Każdy z nas musi w jakimś zakresie podzielać wraz z innymi wspólne wartości, przekonania, uznawać te same normy instytucjonalne, bo nie doszlibyśmy do porozumienia i podzielili na odmienne subkultury. A w społeczeństwie złożonym ze zbyt wielu różniących się subkultur, łatwiej dochodzi do konfliktów i napięć, bo ludzie mają odmienne poglądy na to co dobre, a co złe, co powinno, a nie powinno się robić. Toteż każdym z nas do pewnego stopnia powinny kierować wspólne symbole kulturowe (dyrektywy kulturowe). Dzięki nim może dochodzić do interakcji na podstawie wspólnie wyznawanych przekonań , założeń moralnych i przestrzegania norm.

• Zdolność patrzenia na siebie jak na odrębny podmiot inaczej koncepcja własnego siebie - własnego ja.

Gdybyśmy nie mieli własnego ja nasze działanie nie byłoby spójne ani logiczne. Osoby nie mające wyobraźni o sobie nawet jeśli przestrzegają norm sprawiają wrażenie zmiennych i dziwacznych. W dzieciach należy kształtować sytuacyjne wyobrażenia o sobie tzn. wyobrażam siebie w różnych sytuacjach. Posiadanie koncepcji własnego ja to potężna siła w ludzkich interakcjach, która nadaje naszym zachowaniom kierunek oraz strukturę ułatwiającą innym kontakt z nami.

Człowiek musi znać swoją wartość, stawiać i osiągać cele, potrafić porównać się na tle innych, wpływ ma na to jaźń subiektywna i odzwierciedlona.

J. Mead to moje „ja”, mój obraz wewnętrzny, kompas, który steruje moim zachowaniem. Oprócz koncepcji własnego „ja” ważne jest także sytuacyjne wyobrażenie o sobie (widzimy siebie w różnych sytuacjach trochę inaczej). Jedno i drugie jest ważne, to potężne siły motywacyjne w ludzkich interakcjach, która nadaje naszym zachowaniom kierunek ora strukturę ułatwiającą innym kontakt z nami.

• Zestaw umiejętności związanych z wykonywaniem ról.

Musimy umieć tworzyć role dla siebie oraz za pomocą odpowiednio zharmonizowanych gestów umacniać graną przez siebie rolę.

Goffnamm: umiejętność poruszania się między sceną, a kulisami - koncepcja dramaturgii. Odgrywamy różne role:

role dobrze wykonywane - scena

role gorzej wykonane - kulisy

Ważne by w życiu codziennym częściej być na scenie niż za kulisami.

Goffmann badał interakcje życia codziennego. Za kulisami jest więcej dozwolone niż na scenie. Za kulisami można: spać, nosić inny ubiór, pić alkohol, używanie wulgaryzmów. Na scenie musimy umieć: umacniać tę rolę, ujmować w ramy i kategoryzować ludzi i sytuacje, stosować wiele metod środowiskowych (potocznych) umożliwiających wzajemne porozumiewanie się w relacjach z innymi osobami - bez tych umiejętności nie umielibyśmy wchodzić w interakcje.

• Emocje - kształtowanie uczuć wyższych.

Na świat przynosimy ze sobą na świat takie emocje jak: gniew, poczucie szczęścia, smutek, strach, zdziwienie - są to emocje wrodzone. Są one przetwarzane w wiele nowych emocji. Ludzie w procesie socjalizacji przetwarzają w sobie wiele stanów emocjonalnych, dlatego tyle istnieje emocji i uczuć, które ułatwiają znacznie przebieg interakcji. Potrafimy okazywać i odczytywać wiele różnych sytuacji, umiemy sygnalizować nasze nastroje i zamiary, a inni potrafią w odpowiedni sposób nam na to odpowiadać. Bogactwo uczuć - przetwarzanie uczuć niższych w uczucia wyższe (intelekt, emocje, objawowe, kulturowe) - szczęście, wdzięczność, nadzieja, tęsknota, zdziwienie, miłość, zadowolenie. Negatywne - pogarda, zemsta, groza, zawiść, gorycz, wściekłość. Każdy z nas musi posiadać te zdolności na co najmniej minimalnym poziomie, bo inaczej społeczeństwo nie mogłoby istnieć. Cechy i zdolności pomagają nam nie tylko zrozumieć siebie ale także funkcjonować społeczeństwie.

4. Proces socjalizacji.

Każdy człowiek się rodzi naturą narcystyczną (żąda wielu rzeczy i chce je natychmiast mieć inaczej płacze i krzyczy). W procesie socjalizacji trzeba przyskromić tę naturę narcystyczną. Proces socjalizacji rozpoczyna się natychmiast po urodzeniu dziecka. Wchodzi ono w interakcje z innymi ludźmi, uczy się radzić z pielęgniarkami, rodzicami itd. Tak rozpoczyna się proces interakcji, który przebiegać będzie przez całe życie.

Zasady socjalizacji:

• Wczesna socjalizacja ma wpływ większy na formowanie się ludzkich cech niż socjalizacja późniejsza. Ponieważ dziecko nie ma żadnych doświadczeń w zakresie interakcji społecznych, ani ukształtowanego sposobu grania ról, koncepcji własnego ja, ani uczuć, które pomogłyby mu w pierwszych kontaktach społecznych, dlatego te pierwsze kontakty mają ogromny wpływ na rozwój naszych podstawowych dyspozycji i umiejętności. Dziecko nie jest czyste jak to uważał J. Locke (potrzeba przynależności, emocje, popędy) Dziecko uczy się odczytywać gesty, które wykorzystuje do przekazania informacji. Powstaje jego pierwszy obraz w rodzinie. Społecznym zwierciadłem dla dziecka są rodzice. Zaczyna się kanalizować się energia, która przechodzi później w aspiracje.

• Interakcje z osobami ważnymi (związek emocjonalny) ma na nas o wiele większy wpływ, niż kontakty z pozostałymi ludźmi. Osoby ważne to takie z którymi nawiązujemy związek emocjonalny (w pierwszym okresie są to rodzice i najbliżsi członkowie rodziny). Przejmujemy punkt widzenia rodziców i innych członków rodziny i styl odgrywania ról oraz prezentowanie siebie innym. Dziecko uczy się panować nad okazywaniem emocji.

Metoda dramaturgii - sceny rodzinne, szkolne w postaci zabawy. Nauczyciele odgrywają najważniejszą funkcję w szkole podstawowej, później znaczącymi osobami są rówieśnicy, mąż, żona, dzieci, pracodawca, niektóre osoby z mas mediów, ale nikt z nich nie ma takiego wpływu na jednostkę, jak osoby, które były pierwszymi osobami znaczącymi.

• Interakcja w grupach pierwotnych tzn. w których ludzie znają się nawzajem, a ich stosunki są bliskie i intymne, jest znacznie większa i ważniejsza w kształtowaniu osobowości niż w grupach wtórnych, w których interakcje są bardziej formalne, mniej intymne.

• Długotrwałe związki z innymi ludźmi mają większy wpływ na naszą osobowość niż związki krótkotrwałe i przypadkowe.

Co ma wpływ na naszą osobowość (co jest najważniejsze):

• wczesna socjalizacja

• interakcje w grupach pierwotnych

• interakcje w długotrwałych związkach.

W wieku młodzieńczym wykrystalizowują się pierwsze cechy socjalizacji: styl kierowania ról, skłania się ku pewnym przekonaniom, ma świadomość istnienia norm. Umiejętności te nie są jeszcze jednak zbyt dobrze wykrystalizowane. Zmiany dokonują się stopniowo, czasami prawie niedostrzegalnie. Zmian można dokonać w obrębie zmian kulturowych i przekonań. Za pomocą treningu można zmienić skłonności emocjonalne i styl wykonywania ról, można stać się trochę innym człowiekiem. Musi jednostka chcieć się zmienić, stać się trochę innym. Żeby zmienić koncepcję własnego ja i motywację to czeka go droga żmudna i daleka, bo nie można wyeliminować za pomocą treningu tkwiących głęboko w nas uczuć odnoszących się do samego siebie i motywacji. Obecnie my (studenci) posiadamy pewien zarys cech socjalizacji, są one wykrystalizowane i następuje ich utrwalanie. Mamy stabilną koncepcję własnego „ja”, styl odgrywania ról, kierujemy się określoną wartością hierarchią, skłaniamy się ku jakimś przekonaniom, mamy świadomość istnienia norm, pojawią się również osoby znaczące dla nas, jednak one muszą zaakceptować nas takimi, jacy jesteśmy. Zmiana tego, co mamy ukształtowane po młodości następują bardzo rzadko i wręcz niedostrzegalnie. Ulec zmianie może najbardziej: styl wykonywania ról, dyrektywy kulturowe. Trochę zmieni się nasze wyobrażenie o sobie - zależy to od sukcesów oraz od tego czy kontakty z innymi ludźmi są dla nas źródłem satysfakcji czy też nie. W miarę upływu lat mogą zmienić się trochę nasze motywacje i skłonności emocjonalne, jednak dość nieznacznie. Dopiero w miarę utraty sił fizycznych zaczynają się zmieniać motywacje, ale nawet wtedy utrzymują się pragnienia i motywacje. Lepiej dla utrzymania porządku społecznego jest, że osobowość nie poddaje się tak łatwo zmianom. Gdyby ludzie mogli łatwo zmieniać pragnienia i motywacje, kontakt z nimi byłby znacznie utrudniony - niespójne działanie. Możliwości zmian, a nawet doskonalenie swoich umiejętności wykonywania ról ułatwia ludziom interakcje i współdziałanie. Przyswajanie nowych dyrektyw kulturowych także ułatwia interakcje, dostosowanie się do istniejącego nowego porządku społecznego. Sprawniejsze kontrolowanie swoich emocji ułatwia dalszą kooperację i dostosowywanie się.

„Przemysł”, który przyczynia się do zmiany człowieka to m.in. psychologia kliniczna, terapia grupowa, socjoterapia.

5. Model E. Eriksona.

Erikson uważał, że socjalizacja jest procesem, który dokonuje się przez całe życie. Składa się on z 8 etapów z których każdy zawiera określony wymóg. Jeśli każdy z tych wymogów zostanie zrealizowany, to przyspieszy rozwój ego i wzmacnia poczucie tożsamości (pozytywne i spójne nastawienia wobec siebie w ciągu całego życia). Jeśli nie zostanie zrealizowany wymóg, wówczas zniszczy rozwój ego i poczucie tożsamości.

• Etap I zaufanie -brak zaufania

Wymóg poczucia zaufania w opozycji do jego braku, tzn. jeśli niemowlę otrzymuje miłość i opiekę, rozwinie się w nim poczucie zaufania do innych ludzi, a jeśli tego nie dostaje, bądź otrzymuje w sposób niekonsekwentny, wówczas w reakcjach dziecka zaczyna dominować nieufność.

• Etap II, (3 r. ż.) autonomia - niepewność, poczucie wstydu

Wymóg autonomii w opozycji do niepewności i poczucia wstydu, tzn.jeśli dziecko odnosi sukcesy w uczeniu się, wówczas rozwija w sobie poczucie autonomii, wyrabia samokontrolę i samodzielność. Jeżeli ponosi klęski w wielu podejmowanych próbach opanowania jakiejś umiejętności, wówczas rodzi się w nim niewiara w siebie, poczucie wstydu i niepewności.

• Etap III (4 r. ż. - 6 r. ż.) inicjatywa - poczucie winy

Wymóg inicjatywy w opozycji do poczucia winy, tzn.jeśli dziecko potrafi cieszyć się z sukcesów w poznawaniu swego otoczenia oraz nawiązywania pozytywnych kontaktów z rówieśnikami, wówczas rodzi się w nim poczucie inicjatywy, wiara w siebie, duma. Jeśli nie osiąga sukcesów, wówczas doznaje poczucia klęski, winy, wstydu.

• Etap IV (6 r. ż.- 13 r. ż.) chec dzialania - poczucie nizszosci

Wymóg pilności, poczucia fachowości i chęci działania w opozycji do poczucia niższości, tzn. jeśli dziecko dobrze sobie radzi w grupach i organizacjach poza rodzinnych (szkoła), wówczas nabiera poczucia fachowości, pilności. Jeśli nie odnosi sukcesów, wówczas wytwarza w sobie kompleks niższości.

• Etap V (13 r. ż. - 17 r. ż.) - dojrzewanie - formowanie poczucia tożsamości - zaburzenie tozsamosci

Wymóg formowania poczucia tożsamości w opozycji jego zaburzeń, tzn. jeśli nastolatek potrafi nawiązywać więzi z innymi i odnosić sukcesy, a tym samym widzi siebie jako określoną osobę posiadającą konkretne cechy i umiejętności wówczas utrwala w sobie silne poczucie tożsamości. Jeśli kontakty z innymi i osiągnięcia są sporadyczne i zdominowane przez niepowodzenia, wówczas poczucie tożsamości nastolatka, czyli świadomości tego, kim jest, cechuje duża niestabilność i chaotyczność.

• Etap VI (18 r. ż. - 35 r. ż.) - wiek młodzieńczy- dojrzałość do intymności - poczucie izolacji

Wymóg dojrzałości do intymności w opozycji do poczucia izolacji, tzn. jeśli młody człowiek potrafi nawiązać stabilne i pozytywne związki uczuciowe, wówczas posiada tę umiejętność. Jeśli nie potrafi nawiązać stabilnych i pozytywnych związków uczuciowych to pojawia się bolesne poczucie samotności oraz izolacji.

• Etap VII, (36 r. ż. - 65 r. ż.) - dojrzały wiek, dorosły człowiek - bycie produktywnym - koncentracja na sobie i stagnacja

Wymóg bycia twórczym i produktywnym w opozycji do koncentracji na sobie i stagnacji, tzn. jeśli człowiek jest aktywny i odnosi sukcesy w rodzinie, pracy, we własnym środowisku, wówczas ma poczucie bycia twórczym i aktywnym, przekonanie, że robi coś dla innych ludzi. Jeśli w tych sferach ma problemy i ponosi klęski, wówczas pojawia się koncentracja na problemach osobistych albo poczucie stagnacji.

• Etap VIII, 65 r. ż. - 75 r. ż..- wiek podeszły, 75 r. ż. - starość, 90 r. ż. - sędziwy - poczucie integralności - rozpacz

Wymóg poczucia integralności w opozycji do rozpaczy, tzn. jeśli starsi ludzie patrzą wstecz odnajdują w swoim życiu ciągłość i sens, wówczas mają poczucie integralności. Jeśli nie potrafili wyjść poza krąg zainteresowań własną osobą i nie zrobili nic dla innych, wówczas w miarę zbliżania się do końca życia ogarnia ich coraz większa rozpacz.




Poziomy socjalizacji

Socjalizacja to proces oddziaływania społeczeństwa na jednostkę oraz wchodzenie jednostki do społeczeństwa. Wchodzenie jednostki do społeczeństwa odbywa się na kilku poziomach:

• I poziom- ogólny

Polega na zdobyciu tych kompetencji i umiejętności, które niezbędne są dla społecznej egzystencji, a więc jest to swoiste minimum kulturowe.

Należy tu:

• umiejętność porozumiewania się,

• podstawowe moralne wymogi współżycia zabraniające naruszania cudzego dobra, żądające poszanowania dobra naszego

• tolerancja wobec czyjejś odmienności.

• II poziom (niższy)

Socjalizacja oznacza wejście do konkretnej kultury, więc przyswojenie podzielonej w jej ramach swoistych idei, przekonań, reguł, norm, wartości, symboli np. kultury polskiej, - opanowanie języka polskiego, gustu, wiedza o narodowych tradycjach.

• III poziom (najniższy poziom)

Socjalizacja oznacza opanowanie konkretnych ról społecznych związanych z określonymi pozycjami, do których jednostka aspiruje np. socjalizacja do ról zawodowych, rodzinnych - ojca, matki, męża, żony, politycznych.

Socjalizacja jest procesem złożonym. Złożoność tego procesu wynika z „równoczesności lekcji”, jakie jednostka musi opanować - obejmuje wiele pozycji społecznych i wchodzi naraz do wielu ról. W ciągu życia zmienia zajmowane pozycje: przynależności grupowe. Oznacza to, że musi zarzucić stare normy i opanować nowe role, np. jednostka staje się dorosłym i wtedy znikają wzory dziecka.

Socjalizacja musi objąć wiele kultur. Jest to proces w pewnym sensie dwufazowy kształtowania ludzi przez kulturę

Fazy socjalizacji:

I - internalizacja

Czyli kultura, jej wyselekcjonowane elementy oddziałują bezpośrednio na osobowość ludzi, zostają przez jednostki przyswojone - ulegają internalizacji, przekształcają się wtedy w prywatne, indywidualne przekonania, poglądy, motywacje, aspiracje, predyspozycje, kanony obyczajowe.

II - eksternalizacja

Czyli przejawianie się zinternalizowanych w osobowości wartości kulturowych, w działaniach i eksternalizacja.

6. Odmiany socjalizacji:

• Socjalizacja początkowa (pierwotna)

Dokonuje się w rodzinie a następnie w innych grupach np. sąsiedzkich, rówieśniczych. Jednostka po raz pierwszy zostaje wprowadzona w świat wzorów, reguł. Uczy się społecznego współżycia. Zyskuje świadomość, że nie jest sama i musi liczyć się z innymi.

• Socjalizacja permanentna

Uczymy się nowych ról. Pierw w swerze pracy, gdy się uczymy by przygotować się do zawodu i swoich ról. Znajduje się tu edukacja szkolna, edukacja uczelniana (przygotowanie do zawodu). Ciągłe doskonalenie kwalifikacji lub zdobycie nowych gdy następuje zmiana pracy.

Powody:

• częste zmiany miejsc pracy i rodzaju zatrudnienia

• ogromne przyspieszanie zmian technologicznych, nabycie nowych kompetencji nawet w tym samym zawodzie.

Należy uczyć się nowych zachowań, np. po wyjściu za mąż uczymy się roli zony, potem matki itd. Przechodząc z jednej kategorii wiekowej do drugiej uczymy się nowych wzorów, sposobów na życie. Jest to naturalne przejście z jednego okresu rozwojowego do drugiego.

Rytuały przejścia - zbiorowe ceremonie symbolizujące koniec jednej fazy życia i początek następnej. Towarzyszą nam przez całe życie

Sytuacje wymagające nowych umiejętności, przystosowania ze względu na inne sytuacje np.

• śmierć bliskiej osoby,

• rozwód, separacja

• przeprowadzki, emigracja

W tym wypadku mówimy też o resocjalizacji, gdyż uczymy się życia w nowej kulturze. Mówi się o tym, że jest to akulturacja - wchodzenie w inną kulturę.

• praca zawodowa

Wysyłanie przez korporacje pracowników do innych krajów. Osoby takie biorą udział w specjalnych kursach przygotowujących ich do spotkania z nową kulturą. Takie same kursy przechodzą dyplomaci.

• globalizacja kultury

Zdarza się, że kultura przychodzi do innego społeczeństwa, np.łączy się z amerykanizacją, magdonalizacja

• Socjalizacja polityczna

Ważny obszar gdzie toczą się ważne procesy socjalizacji politycznej - wdrażanie się do przebywania w pewnej kulturze politycznej, przyswajanie reguł gry obowiązujących w sferze polityki, roli czynnego politycznie obywatela - uczymy się tej roli jeden raz w życiu. W społeczeństwach, w których dokonują się zmiany, reformy roli tej uczymy się od nowa - jest to socjalizacja do nowego. Trzeba wiedzieć jak troszczyć się o własny interes, sprawy polityczne, jak interweniować, po co głosować, jakie ma się powinności wobec kraju, do kogo pisać pozycje gdzie protestować.

• Socjalizacja antycypująca

Jej odmiana to snobizm. To taka sytuacja, gdy ktoś nie będąc członkiem grupy, nie mając danej pozycji identyfikuje się z nią subiektywnie na tyle silnie, że pragnie już z góry upodobnić się do członków tej grupy lub osób zajmujących tą pozycję. Liczy, że przyniesie mu to łatwiejszy akces lub akceptację. Ta grupa zaczyna kształtować jego osobowość - mimo, że jeszcze do niej nie należy, ulega socjalizacji antycypując przyszłą przynależność. Często stosuje się powierzchowne elementy kultury, np. sposób ubierania, mówienia, formy rekreacji, upodobania artystyczne. Często dochodzi do przejęcia wzorów w ich skrajnej postaci, przerysowanie reguł w myśl powiedzenia: „bardziej papiescy niż sam papież” wtedy efekt może być odwrotny niż zamierzony i doprowadzić do odrzucenia tych jednostek przez grupy, do których tak aspiruje.

• Socjalizacja odwrotna

Przebieg w przeciwnym kierunku niż normalnie. Najczęściej starsi wobec młodszych.

Okoliczności zmiany, kiedy to młodzi socjalizują starszych:

• zmiany społeczne i kulturowe

zmiany społeczne i kulturowe dokonują się bardzo szybko i młode pokolenie bardziej chłonne na nowości może szybciej zostać wdrożone i w bardziej naturalny sposób do nowych stylów i sposobów życia, zwyczajów, obyczajów, niż pokolenie starsze

• nowe prądy kulturowe

Nowe prądy kulturowe są niesione poza osobistymi oddziaływaniami socjalizacyjnymi przez środki masowego przekazu i docierają do młodego pokolenia z pominięciem, a nawet wbrew rodziców czy wychowawców. Młodzi ludzie mogą starać się przekonać do nowości bardziej tradycyjnie nastawionych starszych - starszy ulega presji socjalizacyjnej młodszych.

• Wdrożenie do ról dewiacyjnych czy przestępczych

Ludzie uczą się wzorów, norm, wartości kontrkulturowych sprzecznych z dominującymi w społeczeństwie. Żeby zostać przestępcą trzeba przyswoić sobie szczególne wartości i zawiesić ogólnie obowiązujące, zabić w sobie odruch współczucia do czyichś spraw i cierpień, wyrobić pogardę dla innych i ich dobra, zanegować nienaruszalność czyjegoś życia i zdrowia, nauczyć się stylu życia, norm, wzorów działania, sposobów mówienia, jakie obowiązują w świecie przestępczym.

Kontrsocjalizacja dokonuje się w środowisku przestępczym w sposób spontaniczny, przez naśladowanie tych, którzy cieszą się prestiżem i sławą, stanowią dla nowych adeptów życiowe ideały.

7. Funkcje procesu socjalizacji:

• Mechanizm transmisji kultury

Wiąże się z kulturową tradycją i dorobkiem, który przenosi się z pokolenia na pokolenie. Może ulegać kumulacji i bogacenia się tylko dzięki temu, że wcześniejsze pokolenie może ulegać kumulacji i bogaceniu się tylko dzięki temu, że wcześniejsze pokolenie przekazuje idee, wzory późniejszym pokoleniom, a te je przyswajają i stosują. Główny trzon kultury, do którego każde pokolenie coś dodaje, coś ujmuje, modyfikuje trwa mimo ciągłej wymianie tych, którzy kulturowe imperatywy internalizują i realizują. Gdyby nie proces socjalizacji każde pokolenie musiałoby zaczynać od nowa - następuje kumulacja wiedzy w procesie socjalizacji.

• Działania ludzi odpowiadały społecznym oczekiwaniom

Wspólnie wyznaczone przez społeczność ideały, wartości i normy. Sam fakt, że kulturowe nakazy i zakazy są dla zbiorowości wspólne, niezależnie, jaka byłaby ich treść, zapewne te działania kulturowe będą przewidywalne, kontakty i interakcje będą przebiegać bez zakłóceń. Wytworzy się pewien kodeks ładu i porządku społecznego.

8. Efekty procesu socjalizacji:

• Najlepsza socjalizacja to taka sytuacja, która polega na tym, aby ludzie w maksymalnym stopniu internalizowali wzory swojej kultury. Ludzie sami muszą chcieć postępować tak jak wymaga kultura, z własnej woli, niejako automatycznie spełniać społeczne oczekiwania. Kultura jest ich drugą naturą. Jest to optymalna sytuacja, ponieważ ludzie postępują tak, jak społeczeństwo wymaga, nie przychodzi im do głowy, że można byłoby postąpić inaczej. Jeżeli reguły na stałe zostały wbudowane w osobowość jednostki i wtedy mówimy, że socjalizacja odniosła pełny sukces. Zdarza się to bardzo rzadko. Nastąpiła u niego socjalizacja autonomiczna. D. Wrong określił to jako: „Przesocjalizowana wizja człowieka”. Jest to spontaniczny, bezkompromisowy konformizm. Imperatyw kulturowe zinternalizowane mogą dotyczyć wąskich imperatyw kulturowych, nie obejmuje szerszych.

• Sytuacja, w której ludzie nie mają ochoty stosować się do wymagań normatywnych, ale mimo to działają zgodnie z nimi, np. studenci nie lubią wstawać rano, ale sale wykładowe nie są puste. Taka socjalizacja doprowadziła jednostkę do wpojenia poczucia obowiązku. Działa wewnętrzna kontrola, która sprawia, że jeżeli nie wywiążemy się z obowiązków doznamy nieprzyjemnych uczuć, będzie towarzyszy nam poczucie winy lub wstydu, któremu towarzyszy poczucie, co by powiedzieli inni ważni dla mnie ludzie, jeżeli nie spełnię obowiązku. Gdy wywiążę się z obowiązku mam wyraźną satysfakcję i jestem z siebie dumna. Taki efekt socjalizacji jest bardzo zadowalający, bo doprowadza do pożądanych kulturowo działań, choć nie towarzyszy temu pełna akceptacja zachowań.

• Ludzie nie chcą działać tak jak powinni, nie czują obowiązku, ale realizują nakazy i zakazy kulturowe, bo boją się sankcji. Socjalizacja nie wpoiła akceptacji reguł, poczucia obowiązku, wytworzyła ogólną świadomość, że działamy wokół innych i ci inni mogą nas ukarać, jeśli nie spełnimy ich oczekiwań. Obawa jednak przed sankcjami jest warunkowa i zrelatywizowana.

Może uniknąć sankcji, gdy:

• mam wystarczające zasoby chroniące przed sankcją lub zmniejszające jej dolegliwości.

• obawa przed sankcjami występuje do czasu kiedy są one realistycznie, skutecznie egzekwowane - występuje to gdy pojawia się poczucie bezkarności.

• Kompletna klęska socjalizacji pojawia się gdy ludzie nie tylko nie chcą postępować zgodnie z kulturowymi normami ale i nie traktują tego jako obowiązku, przestają bać się społecznych sankcji. W każdym społeczeństwie istnieją takie osoby, które wymknęły się, dla których dewiacja negatywna, skrajna staje się normalnym systemem życia.

9. Słabe ogniwa procesu socjalizacji (źródła niepowodzen)

• Zmiany społeczne

Stan anomii, dezorganizacji, chaosu kultury. Moc oddziaływania kultury jest osłabiona, anomia może doprowadzić wtedy do działań przestępczych.

• Rodzina utraciła swoją skuteczność

Kryzys szkoły

Ogranicza się do przekazu wiadomości, a zaniedbuje się kształtowanie charakteru, postaw moralnych

• Słabnąca socjalizacja Kościoła

Pomnożenie liczby grup i środowisk kontrkultorowych

• Osobowość

Szukanie źródeł zachowań dewiacyjnych, wrodzone skłoności aspołeczne

• Kontrola społeczna formalne i nieformalne

Mogą działać nieskutecznie

• Pewien margines tolerancji

• Atmosfera permisywności

Przywolenie społeczne na działania dewiacyjne czy przestępcze.

• Urbanizacja

Likwiduje socjalizujący wpływ środowiska lokalnego

• Massmedia

Lansują wzory sprzeczne z naszą kulturą

5. Rola społeczna

ROLA SPOŁECZNA: jest to istotny składnik osobowości człowieka; jest to spójny system zachowań wynikający z przynależności jednostek do określonych grup i zbiorowości społecznych (rola pracownika, rodzica itp.)

Na rolę społeczną składają się:

• prawa

• obowiązki,

• przywileje

• powinności

Realizacja ich jest właśnie pełnieniem roli wynikającej z dobrowolnej lub wymuszonej przynależności Można swoją rolę wykonywać połowicznie, ale trzeba wykonywać ją dobrze. Zakres realizacji każdej roli społecznej uwarunkowany jest wieloczynnikowo przede wszystkim zależy od:

• właściwości anatomiczno - psychologicznych danej jednostki

• wzoru osobowego akceptowanego w danej grupie czy innym typie zbiorowości ludzkiej

• sposobu zdefiniowania danej roli zarówno przez jej nosiciela jak i zbiorowość z którą dana rola się kojarzy

• struktury i organizacji grupy oraz sankcji jakimi dysponuje wobec swoich członków zasługujących na pozytywne lub negatywne wyróżnienie

Pojęcie roli społecznej zapożyczone jest z terminologii teatralnej. Może być spełniana pod przymusem lub dobrowolnie.
Role społeczne są zestawem reguł mówiących jak powinniśmy postępować, jakiego postępowania powinni oczekiwać inni.
Role społeczne porządkują i określają ludzkie postępowanie i wzajemne kontakty. Ludzie występują jako reprezentanci ról społecznych.

Mogą mieć charakter:

• sformalizowany

pełnione przez instytucje i mają formalne przepisy,

• niesformalizowany

nie ma na nie formalnych przepisów, uczymy się ich w sposób zwyczajowo - obyczajowy np. koleżanka, kobieta.

Realizacja roli społecznej może odbiegać od wzoru przyjętego przez normy.

Wprowadza się pojęcie:

roli postulowanej - odbiega swym charakterem od wykonywanej

roli wykonywanej - wykonywana przez nas

Człowieka role odbywają się w zindywidualizowany sposób.

Konflikt ról - występuje, jeżeli wobec tej samej roli kierowane są sprzeczne oczekiwania np. niejednolite oddziaływania rodziców na dziecko.

Napięcie ról - występuje, gdy wykonujemy wiele ról i żadnej z nich dobrze nie możemy już wykonać, wynika to z wielości ról.
Swoje role społeczne powinniśmy wykonywać świadomie i dobrze.

Swoje role społeczne powinniśmy odgrywać świadomie i dobrze.

Role społeczne są związane z pozycją społeczną oraz pełnione przez jednostkę stanowisko.




6. Postawa: rodzicielskie, społeczne, interpersonalne, postawy wobec norm społecznych i prawnych.

POSTAWA

Postawa jest pojęciem, które w roku 1918 do analiz socjologicznych wprowadzili Thomas i Znaniecki. W ich ówczesnym rozumieniu postawa oznaczała stan umysłu jednostki wobec pewnych wartości społecznych.

Na gruncie współczesnej socjologii i psychologii społecznej pojawiło się wiele definicji terminu „postawa”. Najogólniej możemy powiedzieć, że postawa to gotowość jednostki do reagowania w określony sposób na odpowiednie obiekty, jakimi mogą być zarówno przedmioty materialne, jaki i idee. Według S. Miki „…postawa to pewien względnie trwały stosunek emocjonalny lub oceniający do przedmiotu bądź dyspozycja do występowania takiego stosunku, wyrażająca się w kategoriach pozytywnych, negatywnych lub neutralnych”. Tak więc zachowanie człowieka jest efektem współdziałania otoczenia, natury i osobowości. Podczas rozwoju psychospołecznego jednostki jej procesy poznawcze i emocjonalne oraz tendencja do działania są organizowane w miarę trwałe systemy zwane postawami.

Każda postawa składa się z komponentów, do których należy komponent poznawczy, emocjonalny i behawioralny. Na komponent poznawczy postawy składają się wiadomości o jej przedmiocie, przekonania, przypuszczenia lub wątpienia. Przekonania są najważniejszym z tych składników gdyż są intelektualnym stanem pewności o realności lub słuszności jakiegoś przedmiotu lub zjawiska.

Komponent emocjonalny składa się z uczuć wyższych takich jak radość, miłość czy zachwyt oraz ich przeciwieństw. Uczuciowy element postawy obejmuje uczucia moralne, estetyczne, religijne

i inne.

Komponent behawiorystyczny składa się z reakcji mimicznych, pantomimicznych, wokalnych, werbalnych i działań, czyli czynności ukierunkowanych na pomoc, opiekę, oddanie czci, unikanie, przeszkadzanie itp. Składnik ten jest bardzo istotny gdyż pozwala zdiagnozować i podzielić postawy na werbalne i niewerbalne (motoryczne).

W każdej postawie jaskrawo zaznaczają się dwie jej strony, czyli wewnętrzna, która może być uświadamiana i badana introspekcyjnie (samoobserwacja) i zewnętrzna, która jest dostępna poznaniu obiektywnemu. Postawy nie są jednorodne, lecz wszystkie posiadają pewne cechy, którymi są: treść przedmiotowa, zakres, kierunek, siła, złożoność, zwartość i trwałość.

Treść przedmiotowa wskazuje, czego postawa dotyczy. Zakres postawy informuje o liczebności jej przedmiotów. Kierunek postawy przejawia się w uszeregowaniu postaw od zdecydowanie pozytywnych, do coraz mniej pozytywnych poprzez obojętne i częściowo negatywne aż do jednoznacznie negatywnych. Warunkują one siłę postawy. Złożoność i zwartość to cechy postawy, które ściśle wiążą się z występowaniem wcześniej wspomnianych komponentów. Brak któregokolwiek z nich wskazuje, iż postawa jest w fazie kształtowania i nie jest jeszcze pełna. Trwałość wskazuje na stałość postawy ulegającej zmianie wraz z biegiem czasu.

Postawy możemy podzielić na pozytywne i negatywne, ogólne i specyficzne, publiczne i prywatne, indywidualne i zbiorowe. Ważniejszym jednak kryterium podziału jest treść przedmiotowa, która dzieli postawy na personalne a w ich obrębie na intra- i interpersonalne oraz na rzeczowe i postawy wobec norm społecznych.

Jeśli za kryterium podziału przyjmiemy normy społeczne i prawne to wówczas możemy wyodrębnić następujące typy postaw:

• Postawa konformistyczna charakteryzuje się wyrażaniem poglądów zgodnych z normami akceptowanymi w danej grupie.

• Postawa nonkonformistyczna jest odwrotnością postawy konformistycznej i charakteryzuje się jawnym nierespektowaniem określonych norm.

• Postawa legalistyczna wyraża się w uznawaniu norm prawa obowiązującego, niezależnie od kontekstu społecznego i specyficznych okoliczności.

• Postawa przestępcza wyraża postawę jednostki, która z nadzieją na korzyść narusza obowiązujące normy prawne.

Postawa - to gotowość jednostki do reagowania w określony sposób na odpowiednie obiekty, jakimi mogą być zarówno przedmioty materialne jak i idee.

Cechy postaw:

- treść przedmiotowa wskazuje czego postawa dotyczy

- zakres postawy

- kierunek postawy: zdecydowanie pozytywne, raczej pozytywne, neutralne, częściowo negatywne, zdecydowanie negatywne.

- siła postawy

- złożoność i zwartość, brak 1 komponentu wskazuje na jeszcze kształtującą się postawę

- trwałość

POSTAWY WOBEC NORM SPOŁECZNYCH I PRAWNYCH

1. postawa konformistyczna

2. postawa nonkonformistyczna

3. postawa legalistyczna

4. postawa przestępcza

POSTAWA KONFORMISTYCZNA - wyraża poglądy zgodne z normami akceptowanymi w grupie. Manifestują ją członkowie silnie identyfikujący się z daną grupą społeczną, zwłaszcza z jej wzorami, normami, celami działania. Stopień konformizmu jednostki w stosunku do grupy zależy też od jej oczekiwań: nagrody lub kary za postawę konformistyczną lub jej brak. Konformizm jest także efektem funkcjonowania kontroli społecznej i jej skuteczności.

POSTAWA NONKONFORMISTYCZNA - polega na intencjonalnym i jawnym nierespektowaniu określonych norm społecznych, a nawet prawnych, które obowiązują jednostkę w danej grupie. Postawa taka zwłaszcza o charakterze konstruktywnym jest szczególnie wartościowa, gdyż jest determinantem rozwoju i postępu społecznego

POSTAWA LEGALISTYCZNA - postawa zasadnicza, wyraża się w uznawaniu norm prawa obowiązującego niezależnie od kontekstu społecznego i specyficznych okoliczności w jakich jednostka się znajduje. Postawa ta opierać się może na kilku lub przynajmniej na 1 z czynników, a w systemie prawnym będącym wykładnikiem stabilizacji ustroju.

POSTAWA PRZESTĘPCZA - gdy jednostka w konspiracyjnej formie, z wyraźną nadzieją na korzyść, narusza obowiązujące normy prawne.

Pojęcie „postawa” weszło do analizy socjologicznej w 1918 roku za sprawą

W.J. Thomasa i F. Znanieckiego.wg nich:

POSTAWA: stan umysłu jednostki wobec pewnych wartości społecznych. To pojęcie miało zastąpić pojęcie „naśladownictwo”.

Na granicy socjologii i psychologii pojawiło się wiele definicji postawy.

Najogólniej:

POSTAWA: gotowość jednostki do reagowania w określony sposób na odpowiednie obiekty jakimi mogą być zarówno przedmioty materialne (ludzie, zwierzęta, rzeczy) jak i idee.

POSTAWA: wg Stanisława Mika: pewien względnie trwały stosunek emocjonalny lub oceniający do przedmioty bądź dyspozycja do występowania takiego stosunku wyrażającego się w kategoriach pozytywnych, negatywnych.

2. Komponenty postawy:

• poznawczy

Składają się na niego:

• wiadomości o jej przedmiocie

• przekonania

Intelektualny stan pewności o realności lub słuszności jakiego przedmiotu lub zjawiska; postawa składa się z wielu przekonań.

• przypuszczenie

• wątpliwości

• emocjonalny (emocjonalno - motywacyjny)

Składa się z:

• uczuć wyższych (radość, miłość, zachwyt)

• przeciwieństw uczuć wyższych

Uczuciowy element obejmuje uczucia moralne, estetyczne, społeczne i inne, które zwykle jednostka przejawia w odpowiednich zachowaniach; z emocjami związane są motywy - pragnienia, aspiracje, życzenia odzwierciedlające psychospołeczne potrzeby człowieka

• zachowawczy (behawioralny)

Składa się z reakcji:

• mimicznych

• pantomimicznych

• wokalnych

• werbalnych działań

Czynności zorganizowanych i ukierunkowanych na cel, np. pomoc, opieka, oddanie czci, unikanie, przeszkadzanie itp. Typową formą reakcji werbalnej są opinie.

3. Cechy postaw:

• treść przedmiotowa

Wskazuje, czego postawa dotyczy, w przypadku postaw wobec ludzi, to treścią przedmiotową są ludzie

• zakres praw

Informują o liczebności jej przedmiotów

• kierunek postawy

Widać w uszeregowaniu postaw od zdecydowanie pozytywnych, mniej pozytywnych, przez obojętne do częściowo negatywnych do jednoznacznie negatywnych

• siła postaw

Można zauważyć, że silniejsze są negatywne postawy

• trwałość postawy

Mimo zaistnienia nowej sytuacji nadal funkcjonują stare poglądy i postawy

• złożoność i zwartość

Wiąże się z trzema komponentami, w każdej pełnej postawie obraz jednego z nich wskazuje na to, że mamy do czynienia z postawami nieukształtowanymi, mówimy, że nie są one pełne

4. Postawy rodzicielskie wg Marii ZIEMSKIEJ

Podzieliła ona postawy na:

• Postawy pozytywne

sprzyjają zaspokajaniu potrzeb dziecka: biologicznych, psychicznych i emocjonalnych; są to właściwe postawy kształtujące rozwój dziecka

• akceptacja dziecka

Przyjęcie go takim, jakim jest ze wszystkimi jego wadami i zaletami. Jest to postawa otwartego serca.

Sprzyja kształtowaniu się u dziecka zdolności do nawiązania się trwałej więzi emocjonalnej na całe życie. Dzieci z takich rodzin bywają wesołe, odważne, przyjacielskie.

• współdziałanie z dzieckiem

Zainteresowanie, zaangażowanie rodziców zabawą i pracą dziecka, a także w zaangażowanie dziecka w sprawy rodziców i domu w stopniu odpowiadającym na jego możliwości rozwojowe.

Postawa ta powoduje, że dziecko jest ufne wobec rodziców, zwraca się do nich o pomoc, jest wytrwałe w pracy, podejmuje wspólne decyzje.

• dawanie rozumnej swobody dziecku właściwej dla jego wieku

Dziecko w miarę swojego rozwoju coraz bardziej uniezależnia się fizycznie od rodziców (samo chce się myć, ubierać), a jednocześnie rozbudowuje się świadoma, silna więź psychiczna między rodzicami a dziećmi. Powoduje ona, że dziecko wyrabia sobie lojalność w stosunku do członków rodziny, dzieci są twórcze.

• uznawanie praw dziecka w rodzinie

Uznawać, ale bez przeceniania czy niedoceniania jego roli. Postawa powoduje, że członków rodziny cechuje wzajemna sympatia i zrozumienie.

• Postawy negatywne:

• Odtrącenie

Dziecko odczuwane jest przez rodziców jako ciężar, ktoś, kto im przeszkadza. Rodzice chętnie przekazują swoje obowiązki innym. Rodzice nie lubią dziecka, nie chcą go. Dzieci z takich rodzin są niezdolne do nawiązywania więzi uczuciowych, są zmienne w swoich planach, skłonne do przechwałek.

• Unikająca

Nacechowana jest ubóstwem uczuć lub wręcz obojętnością uczuć i rodziców. Postawa ta sprzyja kształtowaniu się u dziecka takich cech jak: agresywność, kłótliwość, dzieci te kradnące jednocześnie są zastraszane, bezradne, znerwicowane.

• Nadmierne wymagania w stosunku do dziecka

Rodzice nie liczą się z możliwościami dziecka, wykazują niezadowolenie. Dziecko jest pod stałą presją jest przerost wymagań rodziców, rodzice mają wyobrażenie o tym, kim dziecko ma być. Rodzice są osobami znaczącymi dla dziecka i nie chcą ich zawieść. Postawa ta sprzyja kształtowaniu cech: niepewności, lękliwości, brak wiary we własne siły, obsesję i uległość. Wpływ tej postawy może być mniejszy, gdy dziecko jest zdolne do buntu, kiedy punktem odniesienia jest grupa rówieśnicza - pozytywna grupa. Jeśli tego kontaktu nie ma to po buncie mogą nastąpić ucieczki z domu.

• Nadmiernie chroniąca

Rodzice w stosunku do dziecka są bezkrytyczni, uznawane jest za wzór doskonałości, rozwiązuje się za niego problemy. Postawa ta powoduje uzależnienie się synów od matki, córek od ojców (dzieci od rodziców) na całe życie. Jest to typ rozpieszczonego dziecka. Dzieci te są nadmiernie pewne siebie, egoistyczne, zuchwałe, zarozumiałe.

POSTAWY SPOŁECZNE

Charakteryzują się tym, że mają za przedmiot całe społeczeństwo lub też różne grupy ludzkie wchodzące w jego skład. Bywają określane mianem uspołecznieniem jednostki.

1. Postaw patriotyzmu - polega na emocjonalnym związku z narodem, językiem, kulturą, zaangażowaniu w sprawy jego teraźniejszości i przyszłości

2. Postawa społecznego zaangażowania - polega na czynnym intencjonalnym udziale jednostki w życiu publicznym, zbiorowych działaniach oraz w trosce o dobro społeczne.

3. Postawa społecznej użyteczności - istota polega na stałej gotowości do czynnego pomnażania dóbr materialnych i duchowych na użytek ogółu. Dewiza tej postawy to równowaga między tym co się od społeczeństwa bierze, a tym co się społeczeństwu daje.

4. Postawa społecznej gospodarności - polega na akceptacji przez jednostkę i przestrzeganiu norm nakazujących poszanowanie dóbr społecznych, racjonalne ich użytkowanie, chronienie przed zniszczeniem, udostępnianie innym.

5. Postaw społecznego zdyscyplinowania - wyraża się w tendencji do świadomego przestrzegania ustalonych przepisów i reguł życia zbiorowego ze względu na harmonię i ład społeczny. Jednostka potrafi podporządkować własne dążenia i interesy regułom współżycia.

6. Postawa społecznej odpowiedzialności - polega na identyfikowaniu się jednostki z własnym społeczeństwem, na życiu jego sprawami, intencjonalnym uczestniczeniu we wszystkim co się w społeczeństwie dzieje. Człowiek nigdy nie uważa, że sprawy ogólne go nie obchodzą.

7. Postawa społecznej otwartości - wyraża się w gotowości do równie życzliwego traktowania przedstawicieli innych grup społecznych niezależnie od dzielących je różnic pod warunkiem, że nie chodzi o odmienność stosunków do naczelnych wartości i podstawowych reguł współżycia.

Postawy interpersonalne - to postawy które odnoszą się do współżycia między jednostkami.

8. Postawa życzliwości wobec innych ludzi - jest to podstawowa postawa w stosunkach międzyludzkich. Nakazuje ona kierować się w postępowaniu wobec innych ludzi troską o ich dobro jeżeli nie koliduje ono z cudzym dobrem.

9. Postawa poszanowania ludzkiej godności - powszechną potrzebą ludzi jest być przedstawicielem rodzaju ludzkiego i tak być traktowanym. Zaspokajać jego potrzeby to szanować jego godność - dostrzegać potrzeby drugiej osoby, która nie chce być przedmiotem ośmieszenia itp.

10. Postawa poszanowania życia i zdrowia człowieka - wyraża się w postępowaniu, które ma na względzie dążenie każdej jednostki ludzkiej do samozachowania oraz do unikania cierpień fizycznych i psychicznych.

11. Postawa tolerancji - to nie dyskryminowanie, nie prześladowanie innych z racji innych przekonań, opinii, a nawet ograniczeniem ich swobody , o ile nie są one sprzeczne z podstawowymi zasadami współżycia.

12. Postawa opiekuńczości - sprowadza się do dostrzegania i uwzględniania w swoim postępowaniu cudzych potrzeb, uzyskiwaniu pomocy i poparcia. Wyznaczająca stosunek jednostki do słabszych, będących w słabszym położeniu lub zależnych od nas.

13. Postawa poszanowania cudzej własności - odnosi się do pełnego uznawania przez jednostkę prawa każdego człowieka do nienaruszalności osobistego mienia(materialnego, duchowego, opinii, tajemnic, czasu)

14. Postawa rzetelności informacji - polega na respektowaniu potrzeby i prawa drugiej osoby do orientacji w kwestiach jej dotyczących oraz na uwzględnianiu ich oczekiwań i zaufania wobec potencjalnych informatorów.

15. Postawa lojalności - odnosi się do uwzględniania i respektowania u innych oczekiwań, że dochowa wierności, koleżeństwa, przyjaźni, że nie zawiedzie pokładanego zaufania.

16. Postawa współodczuwania - sprowadza się do gotowości rozumienia innych ludzi niezbędnego dla wczuwania się w ich przeżycia oraz udzielania im duchowego poparcia, solidarności.

17. Postawa poszanowania autonomii jednostki - to gotowość do uznawania w praktyce prawa człowieka do swobodnego dysponowania własną osobą oraz do realizacji własnej koncepcji osobistego szczęścia o ile tylko dążenia te nie godzą w interes społeczny lub takie samo prawo do szczęścia innych ludzi.

POSTAWY INTRAPERSONALNE

Postawy intrapersonalne - określają stosunek człowieka do samego siebie. Jeżeli jednostka ma być odpowiedzialna za świat w którym żyje to odpowiedzialność ta musi obejmować samego siebie, a więc to jakim jest człowiek.

1. Postawa osobistej godności - uznawanie samego siebie za wartość ze względu na ludzkie i społeczne powołanie i zarazem pragnienia, a w związku z tym wymaganie dla siebie szacunku takiego jakie jest należne człowiekowi. Człowiek przejawia troskę o to aby jego zachowanie nie przeciwstawiało się poczuciu człowieczeństwa.

2. Postawa samokontroli - dyspozycja do poznawania i oceniania własnego życia psychicznego i panowania nad własnymi dążeniami i impulsami. Postawa ta skłania człowieka do podporządkowania własnej osoby i własnego postępowania pewnej dyscyplinie wewnętrznej (samopoznanie, samoocenę i egzekutywę do własnej osoby).

3. Postawa refleksjonizmu - polega na trwałej tendencji do doskonalenia własnej osobowości. Posiada ją ten kto żywi aspiracje w kierunku samodoskonalenia, kto rozwija w sobie wartościowy ideał własnej osoby i kto z własnej woli i własnym wysiłkiem dąży do jego realizacji

4. Postawa samodzielności - polega na skłonności do kierowania własnym postępowaniem i gotowości do opanowania umiejętności takiego kierowania tzn. stawiania samemu sobie zadań do wykonania, podejmowania decyzji dotyczących własnej osoby (zaufanie do własnych możliwości).

5. Postawa odpowiedzialności za siebie - jest wyrazem rzeczywistej społecznej dojrzałości. Polega przede wszystkim na tendencji gotowości do rozliczania się przed samym sobą, a także jakim się jest. Rozliczanie się ma charakter pozaosobisty - jednostka uwewnętrznia w sobie społeczne kryteria oceny własnego postępowania. Ta postawa wyraża się w stałej gotowości człowieka do poniesienia konsekwencji własnych czynów, nie zaś chowania się za cudzymi plecami.

6. Postawa osobistej odwagi - należy rozumieć do otwartego trwania przy własnych celach, poglądach, przekonaniach mimo przewidywanych sprzeciwów , utrudnień, przykrych konsekwencji. Jest gotowością do przezwyciężania w samym sobie poczucia zagrożenia i uczucia lęku.

7. Postawa dzielności - gotowość człowieka do przezwyciężania oporów napotykanych na drodze własnego działania. O ile osobista odwaga polega na pokonywaniu w sobie poczucia zagrożenia własnej osobie to dzielność odnosi się do tych przeszkód które narażają na zmęczenie, cierpienie, ból. Ich przezwyciężenie wymaga zawsze wytrwałości, hartu, cierpliwości, czy mobilizowania się do wysiłku.

8. Postawa optymizmu - stanowi cenne wyposażenie osobowości człowieka. Pozwala więcej osiągnąć lub zachować cenną dla zdrowia fizycznego i psychicznego równowagę ducha. Optymizm polega na tendencji człowieka do tego aby w swoich przewidywaniach ujmować wszystko w kategoriach zgodnych z własnymi oczekiwaniami, jak również na skłonności do dostrzegania otaczającej rzeczywistości, także jej stron dodatnich dających powód do radości, a nawet niekiedy wesołości. Z optymizmem często chodzi w parze poczucie humoru.




7. Paradygmaty socjologii edukacji.


PARADYGMAT: to wzorzec, model, zbiór fundamentalnych i naczelnych koncepcji oraz

założeń obowiązujących w określonym czasie, nauce dotyczące istoty świata, natury, przedmiotu badań w dużej dziedzinie wiedzy.


Są tworzone wtedy, gdy stawiamy diagnozę.

Negacji podlega także system edukacyjny. W latach 80. nurt postpedagogiki negował:

• negacja konkretnej praktyki wychowawczej

• negacja zinstytucjonalizowanego systemu kształcenia jako czynnika dehumanizacji stosunków społecznych

• negacja idei i funkcji wychowania i edukacji

• negacja filozoficznych i społeczno-pedagogicznych założeń i orientacji

Socjologia edukacji i jej system jest związany z problematyką:

• określoną orientacją teorii socjologii edukacji występującej w określonej sytuacji społeczno - czasowej i ustrojowej analizowanej w aspekcie układu sił społecznych, potrzeb społecznych, organizacji życia społecznego.

• ze stanem wpływów czynności edukacyjnych i wychowawczych zachowań, sposobem życia, poziomem akceptacji oraz realizacji modeli wychowania i ich rzeczywistych funkcji jej elementów jawnych i ukrytych oraz marginesu społecznego, ubóstwa i patologii.

• z mechanizmami regulacji, kontroli i oceny efektów tych wpływów bądź dezorganizacji i patologii.

Edukacja pojmowana jako wyprowadzenie człowieka ze stanu natury do kultury i cywilizacji oraz jako sposób na realizację teraźniejszości i przyszłości jako system wiedzy składającej się z praw, twierdzeń, teorii, analiz empirycznych, a jednocześnie nauka na różnych poziomach rzeczywistości społecznej edukacji - mikro-, makro-, mezo- edukacji.

Różnie pojmowana przez różne państwa ale wspólne są cele:

• rozwijanie twórczego potencjału ludzi

• rozwijanie u uczącego się rozumienia świata przyrodniczego, świata społecznego w którym żyje oraz procesów pracy w tym społeczeństwie

• rozwijanie umiejętności pracy z innymi, w zakresie kontrolowania kolektywnego życia społeczeństwa.


Zaproponowano następujące paradygmaty:

• paradygmat społeczeństwa bez szkół (deskoleracyjny)

Łamanie dotychczasowe zasady edukacji.

Neguje powszechne przekonanie, że:

• kształcenie jest tylko wynikiem nauczania szkolnego

• kształcenie odbywa się tylko w szkole

• szkoła niweluje nierówności społeczne

• potrafi skutecznie przystosować się do najbliższego otoczenia

Odrzuca kształcenie instytucjonalne, proponują zamiast szkół tzw. Sieci kształcenia, które obejmowałyby:

• dostępną sieć bibliotek, muzeów, zakładów pracy i In. Instytucje

• ośrodki wymiany informacji oraz doświadczeń między uczącymi się lub zainteresowanymi podobnymi problemami

• ogłoszenia w mass mediach spotkań osób kształcących się w określonym kierunku

• publikowanie na bieżąco rejestru nauczycieli, instruktorów, którzy mogliby udzielić informacji z określonych dziedzin.

By to wprowadzić trzeba byłoby znieść powszechny obowiązek szkolny.

Wniósł on ożywczy nurt krytyki dotychczasowego stanu oświaty.

• paradygmat szkoły alternatywnej.

Instytucje kształcenia dla tych dzieci, które mają problemy z przyswojeniem materiału na danym poziomie nauczania (50% nauki + 50% praktyki); Ważny jest kontakt ze sztuką, praca fizyczna, indywidualizacja edukacji.

• paradygmat szkoły ustawicznie doskonalonej

Jest za:

• organizacją pracy w szkole, widomą rola nauczyciela

• systemem klasowo-lekcyjny

• przedmiotowym kryterium podziału treści, zasada jednolitości programowej

• paradygmat uniwersalny

Jest za kształceniem w szkole:

• z jednolitym programem nauczania,

• z przewagą metod aktywnych,

• z orientacją pedagogiczną,

• z indywidualizacją pracy

Trzeba wychować takiego człowieka, aby był sprawny umysłowo i fizycznie, wrażliwy na piękno, świadomy i konsekwentny w realizacji celów.

Edukacja przechodzi przemiany, ma być bardzo wydajna.

Szczepański: Powinniśmy zbudować taki model kształcenia, któryby nie tylko odpowiadał społeczeństwu, ale i wyprzedzał jego zmiany poprzez zaprojektowanie systemu samoadaptującego się do tendencji rozwojowych społeczeństwa.

• paradygmat globalny:

Cztery filary edukacji.

Edukacja powinna:

• przekazywać masowo i skutecznie coraz więcej wiedzy i umiejętności albowiem są podstawą kompetencji jutra;

• nie wystarczy aby jednostka zgromadziła w swoim początkowym okresie zapas wiedzy z której mogła by czerpać

• powinna umieć wykorzystywać w ciągu całej swojej egzystencji wszystkie okazje do aktualizowania, pogłębiania i wzbogacania tej podstawowej wiedzy oraz dostosować się do zmieniającego świta;

Aspekty (filary) to:

• uczyć się aby wiedzieć aby zdobywać narzędzia rozumienia

• uczyć aby działać aby mów oddziaływać na swoje środowisko

• uczyć się aby żyć wspólnie aby uczestniczyć i współpracować z innymi na wszystkich płaszczyznach działalności ludzkiej

• uczyć się aby być

Zdaniem Komisji każdy z 4 filarów powinien być przedmiotem jednakowej troski na każdym szczeblu kształcenia, tak aby edukacja jawiła się jako doświadczenie globalne i całożyciowe w aspekcie teoretycznym, poznawczym, praktycznym każdemu obywatelowi jako osobie i członkowi społeczeństwa; ta koncepcja edukacji powinna umożliwić każdej jednostce:

• odkrywanie

• pobudzanie

• wzmacnianie potencjału twórczego

• ujawnić skarb ukryty w każdym z nas

Uczyć się aby wiedzieć

Opanowanie w większym stopniu narzędzi zdobywania wiedzy niż zdobycie skodyfikowanej wiadomości. Ten rodzaj używa się jednocześnie jako środek i cel życia ludzkiego.

Środek - każda jednostka powinna uczyć się poznawać świat na tyle ile konieczne by komunikować się.

Cel - istotą uczenia się jest radość jaką daje rozumienie, poznawanie i odkrywanie.
Narzędzia zdobywania wiedzy: (kształtują się one na etapie szkoły podstawowej, średniej)

• uwaga

Skupienie na osobach i rzeczach; wpływa na nią zzapping telewizyjny - szkodzi odkrywaniu i poznawaniu czegoś, obrazy w telewizji szybko się zmieniają; pomagamy spacerami, podróżami, zabawami

• pamięć

Wiedzę musimy umieć wykorzystywać; wyćwiczyć asocjacyjną zdolność zapamiętywania (kojarzenie jednych rzeczy, które przywołują kolejne); ćwiczyć ją trzeba od najmłodszych lat; poprawiamy pamięć dzięki specjalnym książkom, rozwiązując krzyżówki.

• myślenie

Wprowadzają to najpierw rodzice, nauczyciele; przebiegać powinna od konkretów do abstrakcji; stosuje się dwie metody: dedukcyjną (wyciąganie uogólnień) i indukcyjną (dochodzenie do praw ogólnych na podstawie doświadczeń); zabawki typu konstrukcyjnego.

Proces uczenia się nigdy się nie kończy, powinniśmy zadbać o jego wzbogacenie.
Pierwszą edukację możemy uważać za udaną, jeżeli da nam impuls do kontynuowania nauki dalej.

Uczyć się aby działać

Wiąże się z kwestią kształcenia zawodowego. Jak nauczyć ucznia stosowania nabytych informacji, jak przystosować edukację do przyszłej pracy, skoro jej ewolucji nie idzie przewidzieć. Ma to związek z gospodarką. Przyszłość gospodarki zależy od postępu wiedzy do innowacji. Kwalifikacje obecnie nie są potrzebne, potrzebne są kompetencje - czynności bardziej intelektualne, manualne, czynności fizyczne, takie jak kierowanie maszynami, obsługa, zapotrzebowanie na prace koncepcyjne, studyjne, organizacyjne. Pracodawcy zgłaszają zapotrzebowanie na kompetencje, a nie na kwalifikacje. Kompetencje to koktajl, czyli mieszanina; skład: kwalifikacje nabyte przez kształcenie zawodowe i techniczne, postawy społeczne, umiejętności pracy w zespole, zdolności podejmowania inicjatyw, zamiłowanie do ryzyka, osobiste zaangażowanie, zalety bardzo osobiste - umiejętność „być”, umiejętność wykorzystania wiedzy w działaniu, umiejętność porozumiewania się z innymi, umiejętność regulowani konfliktów i ich rozwiązywania.

Praca się dematerializuje to jest zapotrzebowanie na usługi - edukacja ma do tego przygotować.

Usługi: sekto handlowy - rozwija się gwałtowanie dzięki rosnącej złożoności gospodarki - zapotrzebowanie na usługi miejskie, doradztwo technologiczne, usługi finansowe, rachunkowość, zarządzanie.

Usługi: sektor niehandlowy: usługi socjalne, oświatowe, zdrowotne.

W obu przypadkach działalność komunikacyjna, informacyjna odgrywa ogromną rolę, zwraca się uwagę na charakter personalny zbieranych i przetwarzanych informacji specyficznych dla konkretnego przedsięwzięcia; liczy się zdolność trwałych i skutecznych relacji między jednostkami

Uczyć się aby żyć wspólnie

Uczyć się współżyć z innymi. Należy do największych wyzwań dla edukacji. Obecnie jest era przemocy, a ona niweczy nadzieję na przyszłość. Opinia publiczna jest bezradnym obserwatorem tego, kto podtrzymuje, roznieca konflikty na świecie. Jednostki mają tendencję do przewyższania swojego (grupy także), a sprzyja to współzawodnictwu i indywidualnemu sukcesowi. Edukacji zarzuca się, że przyczynia się do utrzymania takiej atmosfery na skutek nie właściwej interpretacji idei współzawodnictwa. Droga ta jest żmudna. Proponuje się dwie drogi edukacyjne by nie było uprzedzeń:

• Stopniowe odkrywanie innego

Powołaniem edukacji jest ukazywanie różnorodności gatunku ludzkiego i uświadamianie podobieństw i współzależności wszystkich istot naszej ludzkości. Edukacja od najmłodszych lat powinna wykorzystywać wszystkie okazje do dwu aspektowej edukacji. Odkrywanie innego dokonuje się zawsze przez poznawanie siebie by dać dziecku właściwy obraz świata, Każdy rodzaj edukacji rodzinnej, szkolnej, środowiskowej, powinien pomóc im w edukowaniu samego siebie tylko wtedy będą mogli rozwijać postawę empatii - w szkole rozwijanie jej owocuje prospołecznym zachowaniem przez całe życie. Ważny jest przedmiot nauczania historii, religii lub zwyczajów.

Sposób nauczania powinien działać przeciw uznaniu innego nauczyciela przeciw uznaniu innemu, nauczyciele, którzy zabijają ciekawość i zmysł krytyczny zamiast wzbudzać go mogą bardziej szkodliwi niż pożyteczni. Zapominając, że są odbierani jako wzorce są w stanie swoją postawą osłabić na zawsze u swoich uczniów zdolność na otwartość do innych i stawianie czoła nieuniknionym napięciom między osobami, grupami, narodami. Konfrontacja prze dialog i wymianę argumentów jest jednym z niezbędnych instrumentów edukacji XXI wieku.

• Zaangażowanie we wspólne projekty jako skuteczna metoda unikania lub rozwiązywania konfliktów

Trzeba mieć wspólne cele, podejmować trzeba niecodzienne projekty, wówczas spory, konflikty wyciszają się, a nieraz zanikają. Konflikty powinny być podejmowane na terenie szkoły, np. zawody sportowe - współpraca, solidarność, wspólny wysiłek; akcje humanitarne; pomoc potrzebującym.

Uczyć się aby być

Fundamentalna zasada. Edukacja powinna przyczynia się do pełnego rozwoju każdej jednostki. Rozwijać inicjatywę, wrażliwość, poczucie estetyki, osobista odpowiedzialność, duchowość. Każda istota ludzka powinna być zdolna dzięki edukacji kształtować samodzielne i krytyczne myślenie, a także wypracować niezależność sądów, aby wypracować o słuszności podejmowanych zadań w różnych okolicznościach życia. Zadaniem edukacji w XXI wieku jest nie tyle przygotowanie dzieci i młodzieży do zastanego społeczeństwa o ile stałe dostarczanie sił i drogowskazów intelektualnych, które pozwolą zrozumieć otaczający świat i czuć się jego odpowiedzialnym uczestnikiem. Jak nigdy dotąd przypada edukacji rola wyposażenia ludzi w wolność myśli, osądów, uczucia i wyobraźni, której potrzebują aby rozwijać swe talenty i pozostać na ile to możliwe panem swego losu. Trzeba stworzyć dzieciom i młodzieży wszelkie możliwe warunki przeżyć estetycznych, artystycznych, sportowych, naukowych i społecznych w sztuce i poezji, należy szkole na nowo poświęcić więcej czasu w wieli krajach kształtowanie przybrało raczej charakter utylitarny niż kulturalny.

T: Ideologie edukacyjne - neokonserwatyzm, neoliberalizm, radykalizm

Życie społeczne zależy od struktury społecznej, ale też od składników takich jak:

1. działanie ludzi (które wiążą się z działaniami innych osób)

2. ludzkie interesy (to szanse życiowe osób wyznaczone przez zróżnicowany dostęp do pożądanych dóbr (bogactwo, prestiż, wykształcenie, władza). Indywidualne jednostki łączą się ze sobą w ramach małych grup społ., w których one funkcjonują.

3. Reguły postępowania (określone przez zwyczaje, obyczaje, normy moralne, systemy prawne - wiążąc się ze sobą tworzą system normatywny, charakterystyczny dla danej kultury; w różnych kręgach społecznych mają różne charaktery)

4. Idee i przekonania (potoczne, mistyczne, religijne, normatywne; stanowią układy bardzo złożone, zmieniające się pod wpływem przemian warunków życia społecznego, kultury, cywilizacji, techniki i ekonomiki). Poszczególne osoby różnią się między sobą ze względu na swe opinie, przekonania i oglądy. Interakcje między ludźmi tworzą określony system idei i poglądów - struktura idealna.

Ideologia - pojęcie rozpowszechnione w XIX wieku w niemieckiej filozofii, głównie w marksizmie. Jest to ogólny system pojęć i postaw charakteryzujących społeczeństwo w danym czasie. Może to być także zbiór opinii i poglądów jakiejś klasy, mobilizujący je do walki o władzę często narzucane są innym osobom. W socjologicznym ujęciu jest to filozofia grupy, szeroki zbiór idei i poglądów o świecie wyznawanym przez grupy ludzi.

Ideologia edukacyjna - szeroki zbiór idei i poglądów o edukacji, które są przyswojone i wyrażone przez grupy ludzi (np. lokalne, wyznaniowe, narodowe).Wyrażają zarówno stosunek określonych grup ludzi do edukacji ich działanie praktyczne w tej dziedzinie. Używane jest też zamiast pojęcia filozofii edukacyjnej. Są bardziej związane z polityką i moralnością edukacyjną. Celem jej jest wyjaśnianie i porządkowanie wiedzy, ale przede wszystkim aktywizowanie ludzi do różnorodnych działań (mają zawsze określonego adresata).

Obecnie najbardziej popularnymi ideologiami są m.in.: fundamentalizm, intelektualizm, konserwatyzm, liberalizm, dualizm edukacyjny, ideologie arystokratyczna/burżuazyjna/demokratyczna/proletariacka, rewizjonizm, romantyczna.

Największy wpływ na współczesne myślenie o edukacji mają:

1. NEOKONSERWATYZM

Konserwatyzm jako nurt filozoficzny powstał na przełomie XVIII/XIX wieku (grupował przeciwników oświecenia, szerzącego się wówczas liberalizmu, rewolucji francuskiej).

Cechują go:

- surowe wychowanie dzieci

- silny etnocentryzm

- postawy proreligijne

- głęboki patriotyzm.

Przeszłość przedstawia się dla nich korzystniej niż teraźniejszość - świat współczesny jest mało przejrzysty, skomplikowany, niebezpieczny, nieprzyjazny człowiekowi, zaś przeszłość odczytuje się jako epokę stabilizacji i bezpieczeństwa, epokę klarowną, uporządkowaną, z ładem moralnym. Przeważa „nostalgia za utraconym światem”. To co najlepsze w świecie już było, można jedynie nawiązywać do wzorów z przeszłości, aby zbyt wiele nie stracić. W polu ich uwagi znajduje się życie społeczne, kultywowane wartości i sposób ich przekazywania młodemu pokoleniu. Głównymi układami odniesienia są naród i religia, są one odstawą postulowanych przez konserwatystów sposobów życia; ostoją porządnego życia jest rodzina, gdyż tam bardzo silnie zakorzenione są tradycje (w tym elementy wartości religijnych i narodowych), a respektowanie ich jest warunkiem rozwoju niezbędnej dziś demokracji.

W EDUKACJI ciągle podkreśla się tradycje, a wzory z przeszłości mają ogromne znaczenie. Edukacja jest sytuowana bardzo wysoko, bo jest niezbędna do zapewnienia dobrobytu, szybkiego postępu gospodarczego oraz ochrony moralnych wartości życia. Bez wysokiego poziomu kształcenia w szkołach nie da się zapewnić odpowiednio przygotowanych kadr dla gospodarki, bez wytężonej troski o wychowanie dzieci nie da się utrzymać zdrowia i demokracji społeczeństwa. Każdy kryzys edukacji to zapowiedź trudności lub wręcz załamania się gospodarki, to też przyczyna nieuchronnych, poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu demokratycznego społeczeństwa.

Niechętnie ustosunkowują się do nowych norm kierunków nauk społecznych oraz do postmodernizmu. Neokonserwatyzm - współczesne wydanie konserwatyzmu. Zależy im na poszanowaniu tradycji, ciągłości kulturowej, zachowaniu tradycyjnych wartości. NA EDUKACJĘ patrzą tak samo jak konserwatyści. Głównymi układami odniesienia staje się moralność i wspólnota kulturowa. O jakości życia zbiorowego decyduje jego instytucjonalizacja - szczególna rolę odgrywa szkoła, rodzina, społeczność lokalna, państwo. Silnie akcentują potrzebę zachowania jednorodności kształcenia i wychowania i jednolitości treści programowych szkoły (powinny być one skupione wokół wspólnego trzonu i standardu kulturowego).

2) NEOLIBERALIZM - liberalizm w postaci klasycznej powstał w XVII-XIX wieku. Wówczas był walką o swobody religijne, gospodarcze, narodowe, tolerancje, prawo jednostki do swobodnego rozwoju. Przedstawiciele wiedzieli, że nadmierna swoboda prowadzi do anarchii, więc kładli nacisk na zobowiązanie państwa i różnych organizacji wobec jednostki, konieczność zapewnienia jednostce minimum socjalnego i równych szans w edukacji. Wartością naczelną jest wolność. Jest ona wartością sama w sobie, autoteliczną, niezależnie czy dotyczy narodu, grupy wyznaniowej, organizacji społecznej, społeczności lokalnej, przedsiębiorstwa czy zwykłych obywateli. Podstawowym przejawem wolności jest wolny wybór. Jednostki są więc przeciwne sztywnym regułom, szczególnie przepisom prawnym, organizacji handlu i przedsiębiorstw, protestują przeciw nadmiernie restruktywnym przepisom podatkowym. Liberalizm sprzyja podmiotowemu traktowaniu ludzi i zapewnieniu im swobodnego wyboru dróg życiowych i podejmowaniu inicjatyw. Uważają, ze społeczeństwo kapitalistyczne jest zdrowe, bo ustrój ten stanowi najlepszą podstawę do urzeczywistnienia praw obywateli, a także daje swobodną rękojmię siły całego społeczeństwa. Gwarantem pomyślności poszczególnych osób i większych zbiorowości są demokratyczne zasoby życia społecznego (równość praw obywateli, jasność i przejrzystość życia publicznego). Cechy te wyznaczone są poprzez oddziaływanie gospodarki rynkowej (szansa wolnej gry sił i okazja do wykorzystania w pełni swych możliwości przez ludzi naprawdę zdolnych i przedsiębiorczych). Liberalizm akceptuje pluralizm edukacji i jej otwarcie na różne kultury, popierają programy zmierzające o zmniejszenia nierównych szans w oświacie, do likwidacji barier (rasowych, etnicznych, religijnych, płci) aby dać wszystkim młodym obywatelom w miarę równe możliwości konkurowania, wyścigu mających miejsce na rozmaitych szczeblach awansu społecznego. Wysoko cenią kształcenie ogólne, różnorodne tory kształcenia zawodowego (specjaliści dla rynku). Łatwo akceptują wszelkie koncepcje szkół zintegrowanych. Zwracają uwagę na wyzwolenie dziecka spod dominacji rodziców, środowiska i tradycji, w której wzrastało - edukacja ma umożliwić człowiekowi pójście „ku jakościowo nowym praktykom społeczny, formom życia, sposobom ………… ………….. .

Neoliberalizm jeszcze silniej mierzy, że zasady gospodarki rynkowej i wolnej konkurencji mogą mieć zbawienne znaczenie dla edukacji. Wg nich prywatne szkolnictwo jest efektywne i zdrowe a publiczne nieefektywne i chore. Są więc za zniesieniem barier stawianych szkolnictwu prywatnego oraz za wspomaganiem szkół publicznych (szkoły publiczne kształtują dzieci z rodzin uboższych). Wolność wyboru szkoły i kierunku kształcenia przez rodziców i ich dzieci - słabe szkoły zostaną wyeliminowane, bo rodzice nie poślą tam swych dzieci. Nie SA zadowoleni z obecnego stanu oświaty (szczególnie w USA) - tak jak konserwatyści.

3) RADYKALIZM - jego przedstawiciele różnią się od poprzednich tym, że ich diagnozowanie społeczeństwa jest zdecydowanie krytyczne. Nie podzielają poglądu o sile demokracji i dobrodziejstwach nowego rynku. Nie wyrażają poglądu, iż społeczeństwa krajów wysoko uprzemysłowionych i kultura zachodu znajdują się w głębokim kryzysie. Widzą różne przejawy dysfunkcji instytucji administracyjnych, politycznych, gospodarczych, dehumanizujący charakter ciągłej rywalizacji ludzi oraz ostrej konkurencji rynkowej, liczne negatywne skutki pogoni przedsiębiorców za jak najszybszym wykorzystaniem nowinek technicznych (nie zawsze sprawdzonych). W celu osiągnięcia największego zysku. Widzą rozpad wielu struktur i modeli życia społecznego, komercjalizacją kultury, zagubienie ludzi w zawikłanych mechanizmach współczesnego świata, narastającą patologię w wielu środowiskach i dziedzinach życia.

Przedstawiciele dzielą się na 2 grupy:

1. TEORETYCY REPRODUKCYJNI

Naukowcy ograniczający się do diagnozowania opisu i prób wyjaśniania istniejącego stanu rzeczy i dochodzą do ogólnego wniosku szkoła i nauczyciel (szerzej system edukacji) nie mogą wyjść poza ramy systemu społecznego. Konieczność edukacji jest skazana na transmisję tego co dobre i złe w społeczeństwie., co najwyżej może wprowadzić dobre korekty i modyfikacje. Są zwolennikami różnych koncepcji współczesnej socjologii:

1) socjologia strukturalno - funkcjonalna (Parsons i Merton) - społeczeństwo to system, którego elementy pełnią w nim określoną funkcję i przyczyniają się do powodzenia - całości. Oświata jest jednym z podsystemów. Struktura systemów zapewnia ład, równowagę części składowych. Istotną rolę odgrywają państwowe i funkcjonalne imperatywy podejmowanych działań, jak adaptacja, kultywowanie wzorów, dążenie do osiągnięcia celu i integracji.

Zdaniem Parsonsa ważną rolę w integracji różnych społeczeństw i ujednoliceniu zachowań ludzi ma proces instytucjonalizacji - sprawia on, że działanie człowieka w rozwijającym się społeczeństwie jest coraz bardziej regulowane i normowane w ciągu rozwoju osobowości. Identyfikacja i internalizacja są procesami odnoszącymi jednostkę do systemu społecznego, integrującym się z nim …………. ………….. . ………………. ………….. ……………. się w procesie interakcji społecznych. Funkcjonowanie w społeczeństwie instytucji państwowych, administracyjnych, oświatowych, kulturalnych i militarnych narzucają człowiekowi role, które powinien pełnić, sposób ich wypełniania jest dokładnie określony, gdyż społeczeństwo ustanawia oczekiwane modele.

2) Socjologia interakcjonistyczn (Blumer) - społeczeństwo jest całością kształtowaną w toku kontaktów międzyludzkich. Obraz społeczeństwa zmienia się nieustannie, jego oblicze jest ustalane ciągle od nowa w wyniku „gry sił”, w wyniku zderzenia się sił i interesów. Jednostka nie może zmieniać nadrzędnych relacji i związków (musi się do nich przygotować).

Turner uważa, że społeczeństwo nie rozpada się, bo utrzymują je w całości bezpośrednie kontakty między ludźmi. Ludzie tworzą świat symboli kulturowych i wielkie struktury narzucające ograniczenia naszym działaniom podczas bezpośrednich kontaktów z innymi. W rzeczywistości system symboli oraz układ struktury społecznej żyją własnym życiem napędzanym siłami, które mogą przytłaczać człowieka, ale to ludzie zajmują pozycję w strukturze społecznej, odgrywają rolę, przechowują w świadomości symbole i zapewniają trwanie w kulturze i strukturze społeczeństwa. W ten sposób proces interakcji podtrzymuje budowle i konstrukcje kulturowe.

W ujęciu 1 i 2 transmisja wzorów kultury i reprodukcja porządku społecznego stanowi istotę procesu oddziaływań edukacyjnych. Wg Parsonsa funkcje edukacji to: socjalizacja i selekcja. Pierwsza z nich to podporządkowanie jednostek obowiązującym wartościom i wdrażanie ich do specyficznych ról społecznych. Czynni ona ze szkoły agendę przystosowania dzieci i młodzieży do życia społecznego. Szkolnictwo odbija zjawiska z życia społecznego. Druga funkcja pełni usługową rolę wobec gospodarki (odtworzenie kapitalistycznych stosunków społecznych, przygotowanie sił roboczych dla przedsiębiorstw), przygotowuje do zajmowania pozycji w strukturze społecznej i gospodarce.

2. TEORETYCY TRANSFORMACJI

Naukowcy uważają, że szkoły mogą być aktywnym czynnikiem zmiany. Przekonują więc, iż pewna autonomia szkoły w społeczeństwie powoduje, że jest ona w stanie wywołać, przyspieszyć lub opóźnić zmiany społeczne, a w ostatecznym bilansie powodować przekształcenie społeczeństwa.

Uważają, że wprowadzenie roli szkoły do funkcji usługowej wobec gospodarki jest ogromnym uproszczeniem. Zwracają uwagę na społeczne i kulturowe skutki działania instytucji edukacyjnych. Szkoła wg nich jest instytucją ważną dla społeczeństwa, ale i współtworzy to społeczeństwo. Szukając szkół łączących krytyczne myślenie i radykalne idee. Widzą szkoły jako instytucje publiczne, które mogą dopomóc w osiągnięciu demokracji.

Edukacja ma charakter ideologiczny, nie ma więc możliwości, aby nauczyciel i uczniowie byli neutralni wobec sporów odnoszących się do podstawowych kwestii społecznych i politycznych. Nauczyciel kieruje się ideami demokracji i powinien być wyraźnie zaangażowany w przemiany społeczne i edukacyjne, ale samotnie nie ma szans. Misi szukać sojuszników (solidaryzować się z pokrzywdzonymi, dążącymi do zmiany i emancypacji). Dodatkowo teoretycy transformacji uważają, że:

- szkoła jest zasadniczym miejscem walki

- nauczyciel jako intelektualista nie jest tylko wykonawcą zawodu.

W czasach współczesnych występują różne sposoby odczytywania, interpretowania i definiowania faktów i zjawisk edukacyjnych. Zróżnicowane pozycje potrzebne są reformom i przedsięwzięciom poprawiającym efektywność kształcenia i wychowania. Podkreśla się ponadto mało selektywne przejmowanie wzorów z Zachodu

T: Autorytarne i demokratyczne ideologie edukacji

Spektrum form autorytarnych

System dyscypliny w zwiazku zaleznosci, w ktorym jedna osoba jest dominujaca a inna lub inne uzaleznione. Proponuje sie kilka form takiej relacji:

• forma autokratyczna - porzadek jest narzucony przez strach. Z ta forma wiaza sie wyobrazenia dyktatora,tresera cyrkowego.

• forma paternalistyczna - porzadek osiaga sie przez wzbudzanie respektu. Nasuwaja sie wyobrazenia ojca, matki, ksiedza, wiejskiego policjanta. Wariant ojcowski można spotkać w wielu szkołach średnich, macierzyński w szkole podstawowej.

• forma charyzmatyczna - porzadek utrzymuje sie dzieki magnetyzmowi osobistemu, umiejetnosci publicznego wystepowania lub emocjonalnej perswazji. Skojarzenia z mistrzem i jego uczniami.

• forma organizacyjna - uzyskuje sie porzadek za pomoca precyzyjnej organizacji okreslajacej wyrazna strukture udzielania scislych instrukcji i systematycznego dysponowania srodkami np. architekt, planista

• forma ekspercka - porzadek jest dzieki posiadaniu informacji co do ktorych wykazano ze sa uzyteczne lub o ktorych nieeksperci sadza, ze sa niezbedne. Nasuwaja sie tutaj wyobrazenia lekarza lub naukowca.

• forma konsultacyjna - porzadek przez wykorzystanie zachowan uczniow w taki sposob, ze czuja oni iz nauczyciel uwzglednil ich pomysly i reakcje. Wyobrazenia badacza rynku czy diagnostyka.

Formy porzadku autorytarnego mozna spotkac w edukacji, nauczyciele opierają się na jednej formi lub kombinacjach, zalezne od nastroju, relacji z klasa. Rozpoczynaja autokratycznie, a pozniej lagodnieja i staja sie konsultacyjni, rodzicielscy,charyzmatyc zni. Zasada ta wyraża się zwrotem: ,,Zacznij ostro, a pozniej rozluzniaj"

Spektrum form demokratycznych

porzadek demokratyczny- system dyscypliny zawiera element niezaleznosci w relacjach. Wszyscy uczestnicy maja pewnien ustalony poziom partycypacji w podejmowaniu decyzji.

Moga wystapic rozne formy:

• forma proceduralna- porzadek osiaga sie przez odwolywanie sie do wczesniej okreslonych regul. Nauczyciel kontroluje reguly, lecz dopuszcza sie apelacje czy zmiany; wyobrazenie sedziego

• forma reprezentacyjna- klasa wybiera swoich rzecznikow formalnie badz przez proces identyfikacji. Rzecznicy ci moga miec wplyw na podejmowanie decyzji.

• forma komitetowa- wybiera sie tutaj lub mianuje kilku przedst. ktorzy maja sie spotkac i podejmowac decyzje. Jest to czesto stosowane w zwiazku z konkretnymi kwestiami. Ma szerokie zastosowanie.

• forum- wszyscy czlonkowie klasy uczestnicza w otwartej dyskusji dotyczacej poszczegolnych spraw.

Tymi formami nauczyciel może manipulować. System może stać się pseudodemokratycznym (redukcja do zera).

T: Edukacja dla społeczeństwa światowego

Między społeczeństwami istnieją konflikty, konkurencja, jest przepaść między krajami rozwiniętymi i nierozwiniętymi. Należy dążyć do usunięcia tych konfliktów - to zadanie edukacji XXI w. Podkreśla się, że to nie brak zasobów intelektualnych i gospodarczych na to nie pozwala, ale to, czego nam brakuje, to mądrości i współczucia. Wiedza wzbogaca się, a mądrość zanika. Narodowe systemy edukacyjne opierają się na epokach poprzednich. Systemy edukacyjne nie są zdolne do zaproponowania nowego systemu. Potencjał jaki reprezentują mas -media powinny służyć propagowaniu wartości uniwersalnych i wpływać na kształtowanie sumienia bardziej wrażliwego w stosunku do bliźniego. A media dzisiaj to przemoc i nienawiść, deformują te młode dusze, znieczulają je na cierpienie i ból. Jest sprawą pilną rozpoczęcie twórczej rewolucji w dziedzinie polityki komunikowania się. Powinniśmy w skali globalnej przygotować programy oprate na przekonaniu, że przetrwanie jednostki zależy od rozwoju świadomości globalnej, twórczej i współczującej. Wymiar duchowy powinien stać się najważniejszym punktem na temat refleksji o edukacji. Jako obywatele świata przejawiajmy troskę o przetrwanie i pomyślność naszego gatunku. Wykorzystujemy najnowsze metody w celu zorganizowania planu edukacji światowej.

Wymaga się, aby studenci byli pionierami i krzewicielami holistycznej filozofii edukacji XXI w. opartej na 6 przesłankach:

1.Planeta ziemia, którą zamieszkujemy i której jesteśmy obywatelami jest jednością kipiącą życiem. Gatunek ludzki jest w

ostatecznej analizie szeroką rodziną, z którą wszyscy członkowie są solidarni. Różnice rasy i religii, narodowości i

ideologii, płci i preferencji seksualnych, statusu ekon. I społ. Należy usytuować od nowa w kontekście bardziej ogólnym

tej fundamentalnej jedności.

2. Należy chronić planetę przed nierozważnym niszczeniem i rabunkową gospodarką oraz wzbogacać ją dla dobra

przyszłych pokoleń. Trzeba propagować sprawiedliwy model konsumpcji wyznaczając granice wzrostu i kładąc kres

szalonemu marnotrawstwu.

3.Nieniawiść i sekciarstwo, fundamentalizm i fanatyzm, zawiść i zazdrość między jednostkami, grupami lub narodami są to

namiętności dystuktywne, z którymi powinniśmy się uporać na początku XXI w. Trzeba wspierać miłość i współpracę, w

chwili gdy nasze sumienie budzi się ku solidarności globalnej.

4.Wielkie religie świata dązące do panowania, powinny zaprzestać wzajemnego zwalczania się i współpracować dla dobra

ludzkości, aby wzmocnić złota nić, jaką stanowią aspiracje duchowe, wyrzekając się dogmatów, które je dzielą. Rozmowy

między wyznaniami.

5. Poteżny i zgodny wysiłek będzie potrzebny aby wyeliminować plagę analfabetyzmu na całym świecie (założenie do

2010r., ze szczególnym zwróceniem uwagi na kobiety)

6. Edukacja holistyczna powinna uwzględniać aspekty fizyczne, intelektualne, estetyczne, emocjonalne, duchowe istoty

ludzkiej oraz starać się w ten sposób zrealizować odwieczne marzenie o człowieku w pełni doskonałym w którym panuje

harmonia.

T: Edukacja dla świata wielokulturowego

Wkracza różnorodność etniczna.Gwałtowna ekspansja sieci komunikowania przybliża ludziom pozostającym w gosp. domowym jakieś dalekie wydarzenia. Przemysł kulturalny za pomocą anten parabolicznych jest nam przybliżony. Styl życia zachodu staje się normami międzynarodowymi, przez to ludzie oceniają swoje osiągnięcia.Globalizacja staję się coraz bardziej odczuwalna. Powoduje międzynarodowe przemieszczanie się ludności z krajow trzeciego świata. Wywołuje to nasilające się napięcia na tradycyjnych rynkach pracy. Państwa jednoetniczne należą do wyjątku. Pojawia się wielokulturowość. Jedna kultura stara się być kultura dominującą, chce narzucić własną wizję innym członkom społ. Grupy etniczne utożsamiają się z tą kulturą, uzyskują dzięki temu nowy status, ale są grupy które nie utożsamiają się z dominującym modelem i są traktowane jako mniejszości. Następuje sprzeczność będąca źródłem konfliktów i napięć. Wiele konfliktów etnicznych zrodziło się ze sposobów rozwiązywania kwestii etnicznych. Mniejszości religijne, językowe, plemienne często bardzo podporządkowane interesom państwa dominującego społ.

Z jednej strony jest lokalizm, regionalizm, globalizm. Stanowi to wyzwanie dla syst. edukacyjnych. XXI w. powinien stworzyć takie syst. edukacyjne, aby zapewnić równowagę między globalizmem a lokalizmem i regionalizmem. Edukacja wielokulturowa powinna sprostać nakazom integracji planetarnej i narodowej, specyficznym potrzebom poszczególnych społeczności wiejskich i miejskich mających własną kulturę. Konieczne jest przemyslenie co oznacza edukować u być edukowanym, wypracować nowe metody pedagogiczne i podejście edukacyjne. Edukacja pluralistyczna opiera się na filozofii humanistycznej-etyce, która dostrzega pozytywny charakter społecznych konsekwencji pluralizmu narodowego. Wartości te należy propagować w procesie eduk. Jest jednak wielu sceptyków pluralizmu. Jednak większość jest za pluralizmem. Propozycja: tworzyć szkoły wielokulturowe.

Grupy etniczne mogą dążyć do separatyzmu politycznego. Większość jest za tym,żeby edukacja zmierzała do kultury obywatelskiej.

Świat dzisiejszy uzyskał dojrzałość, żeby stworzyć demokratyczną kulturę opartą na prawach osoby ludzkiej, ma wspierać wzajemne poszanowanie kultur, którego podstawą jest uznanie zbiorowych praw wszystkich ludów wielkich i małych, z których każdy ma tyle samo zalet co pozostałe.

T: Edukacja dla przedsiębiorczości

Cechy, jakie należy kształtować dla potrzeb przedsiębiorczości:

-zdolność do krytycznego podejmowanego ze znawstwem osądu idei, poglądów innych ludzi.

-świadomość alternatyw, spośród których można dokonywać wyborów

-poziom niezależności i autonomii osoby, który daje jej wolę, odwagę i pewność działań zgodnie z własnymi przekonaniami

Poziomami edukacji dla przedsiębiorczości są:

1)kształtowanie przedsiębiorczych jednostek tzn. rozwijanie określonych cech osobowości, twórczości, gotowość do poniesienia ryzyka

i podejmowania inicjatyw, patrzenia w przyszłość, dobre komunikowanie idei i dobre prezentowanie osiągnięć

2)tworzenie przedsiębiorczych organizacji szkolnych zdolnych do twórczego reagowania na nowe potrzeby.

3)rozwijanie głębszego rozumienia i doceniania przedsiębiorczości jako komponentu życia społecznego i ekonomicznego, najlepiej

przez doświadczenie

Umiejętności, które powinny być ukształtowane (umiejętności wspólne dla edukacji ogólnej i zawodowej):

- umiejętność rozwiązywania problemów

- komunikowania się

- matematyczne

- z zakresu informatyki

- personalne

Programy szkół wyższych są tak ukształtowane, aby rozwijać te umiejętności.

20

Etap naukowy

wiedza

ludowa

Etap przednaukowy

refleksja

mędrców

1837

Mądrość ludowa

Filozofia społeczeństwa

A. COMTE

Od niego rozpoczął się etap naukowy. Jako pierwszy użył słowa socjologia.

secietas - społeczeństwo

logos - nauka

---