JO - opracowanie, Filologia polska, Językoznawstwo ogólne (UMCS)


Językoznawstwo ogólne - nauka o uniwersalnych regułach budowy i struktury języków świata, badająca też funkcje języka. Językoznawstwo ogólne pojawiło się w związku z potrzebą opisów języków obcych. Jest zwykle dzielone na szereg dziedzin, stanowiących mniej lub bardziej niezależne kierunki badawcze. Należą do nich:

Odrębną dziedziną badań jest dociekanie istoty i właściwości języka i zdolności ludzi do posługiwania się językiem. Dla każdego człowieka język ojczysty stanowi część naturalnego środowiska, bez którego trudno funkcjonować. Według Ireneusza Iredyńskiego „człowiek jest zanurzony w języku jak ryba w wodzie”.

Zdolność posługiwania się językiem ma charakter naturalny, choć człowiek jako dziecko przyswaja sobie konkretny język w wyniku kontaktu z rodzicami i innymi ludźmi. Człowiek jest także w stanie stworzyć język sztuczny, by następnie komunikować się przy jego pomocy z innymi ludźmi. Wiedza językowa ma charakter synkretyczny, tzn. w komunikacji językowej zawsze występują inne czynniki, które w różnym stopniu wpływają na używanie języka. Ponadto ludzie komunikują się ze sobą nie tylko przy pomocy języka, którego rola jest taka, jaką wymaga środowisko.

Każdy język posiada cechy autogenetyczne, tj. formalne właściwości, których użytkownik języka zazwyczaj nie zna. Na naszą interpretację dowolnego tekstu wpływa nie tylko język, ale także środowisko. Spośród konwencji pozajęzykowych, które współpracują z językiem w komunikacji międzyludzkiej i określają rozumienie treści, najważniejszą rolę odgrywa wiedza o świecie, czyli konwencja encyklopedyczna, której towarzyszy komunikowanie i bez której komunikowanie się byłoby niemożliwe. W oparciu o tę wiedzę, w rozmaity sposób interpretuje się np. zdania czy wypowiedzi, które mają jednakową strukturę językową np. matka daje córce sukienkę i matka szyje córce sukienkę (matka szyje, myśli o tym, że uszyje i oddaje córce sukienkę). Mówić znaczy zatem nie tylko znać reguły językowe, ale też należeć do pewnej kultury.

Językoznawstwo ogólne pozwala właśnie na wykrycie informacji, która bezpośrednio zakodowana jest w formach języka, niezależnie od towarzyszących im kontekstom użycia.

Język - ukształtowany społecznie system budowania wypowiedzi, używany w procesie komunikacji interpersonalnej. Na język składają się dwa elementy:

Język służy do przedstawiania przedmiotów, czynności czy abstrakcyjnych pojęć za pomocą znaków. Zbiór znaków w języku jest otwarty i - jakkolwiek można powiedzieć, że pewna liczba znaków jest częścią języka - sam język jest bardziej systemem tworzenia znaków niż systemem znaków. Wynika to z faktu, że znakiem językowym jest każdy tekst - każda sformułowana wypowiedź, posiadająca znaczenie. Jednostka posługująca się językiem może więc za pomocą jego systemu tworzyć nieskończoną liczbę nowych znaków, także takich, z którymi nigdy się wcześniej nie zetknęła. Znaki te niekoniecznie wzbogacają jednak sam system językowy, gdyż użytkownicy nie uczą się na pamięć wszystkich zasłyszanych wypowiedzi - są jednak w stanie w oparciu o język stworzyć nowy tekst (znak) o tym samym, bądź zbliżonym znaczeniu.

Mówiąc o języku mamy najczęściej na myśli ludzką mowę, tj. system artykułowanych dźwięków, układających się zgodnie z konwencją. Nie należy jednak mylić tych dwóch pojęć, gdyż mowa oznacza używanie języka w procesie porozumiewania się.

Spośród języków używanych przez ludzi można wymienić:

Język mówiony jest utrwalany jako język pisany za pomocą pisma.

Oprócz tego można mówić o języku gestów (język migowy), ciała (np. balet) czy muzyki (notacja muzyczna).

Matematyka, w szczególności informatyka, używają szeregu sztucznych języków - tzw. języków formalnych, m.in. języków programowania.

Badaniami nad językami zajmują się lingwistyka i filologia, a także psycholingwistyka.

Język dzieli się na podsystemy:

Szyk morfemów i wyrazów.

We wszystkich językach szyk morfemów ma znaczącą rolę. Nie zawsze jednak ma ją szyk wyrazów. Na przykład w języku polskim pary: morfem tematu + morfem "końcówka rzeczownika" mogą poruszać się dość dowolnie w zdaniu, nie można tego jednak powiedzieć o którymś z tych morfemów z osobna.

W większości języków istnieją zdania, które można podzielić na podmiot, orzeczenie i dopełnienie, choć często typowe zdanie nie zawiera ich wszystkich, lub zawiera w formie złączonej, np. informacje o podmiocie mogą być zawarte w końcówce czasownika. Zwykle pewna kolejność tych trzech elementów w zdaniu jest dominująca. Jest sześć możliwości, przy czym w niewielu językach dopełnienie występuje przed podmiotem. Niezbyt często też orzeczenie występuje na początku zdania:

Języki i dialekty.

Różne odmiany jednego języka mówionego nazywane są dialektami, języki lub dialekty używane przez różne grupy etniczne - etnolektami. Kryteria zaklasyfikowania dwóch etnolektów jako odrębnych języków lub dialektów tego samego języka nie są jasno sprecyzowane. Ze względów wyłącznie politycznych, historycznych lub kulturowych uznaje się często jakiś etnolekt za osobny język.

Np. po odzyskaniu przez Mołdawię niepodległości (koniec XX w.) język kategoryzowany wcześniej jako lokalna odmiana języka rumuńskiego uzyskał rangę języka mołdawskiego. Podobnie, po rozpadzie Jugosławii dotychczasowy język serbsko - chorwacki rozpadł się na osobne języki narodowe: serbski, chorwacki i bośniacki.

Często jest też na odwrót, etnolekty dość odległe od siebie uznaje się za odmiany etnolektu dominującego na danym obszarze (zwykle uznawanego wtedy za standard literacki), np. miało to do niedawna miejsce w przypadku języka kaszubskiego określanego z przyczyn politycznych jako dialekt języka polskiego. Innym przykładem jest tu traktowanie większości chińsko - tybetańskich etnolektów używanych w Chinach za dialekty języka chińskiego lub uznawanie etnolektów Arabów za dialekty jednego języka arabskiego. Dzieje się tak, mimo iż użytkownicy tych etnolektów często nie potrafią się między sobą porozumieć, jednak tworzą wspólnotę kulturową lub polityczną.

Ze względu na powszechność praktyki takiego nie opartego na lingwistycznych przesłankach rozróżniania dialektu i języka niektórzy lingwiści żartobliwie mówią, że język to po prostu dialekt posiadający armię i flotę.

Różne odmiany dialektów określa się jako (nie są to definicje ścisłe, w rzeczywistości często tych terminów używa się zamiennie):

Język oficjalnie uznawany i używany w danym kraju to jego język urzędowy.

Język, który w danej przestrzeni geograficznej lub społecznej (jak Internet) jest używany najpowszechniej to język dominujący. Zjawisko to wiąże się z pojęciem dominacji językowej.

Cechy języka:

Przyszłość.

Nie wiadomo jak dalej potoczą się losy języków świata. Z jednej strony coraz większa komunikacja między osobami mieszkającymi w odległych od siebie miejscach wymusza korzystanie ze wspólnych języków - co może prowadzić do zaniku mniejszych języków - z drugiej zaś na świecie jest coraz więcej ludzi, więc językom coraz trudniej jest zachować spójność. Nie wiadomo też, które języki będą w przyszłości dominujące. Z jednej strony ekspansję prowadzą języki międzynarodowe takie jak angielski i kilka języków o znaczeniu regionalnym, a z drugiej największy przyrost naturalny, a zatem przyrost liczby użytkowników języka notuje się w krajach Trzeciego Świata, których języki na razie nie są zbyt popularne.

Języki świata.

Dotychczas poznano i opisano blisko 4,5 tysiąca języków, ale przypuszcza się, że może ich być nawet 6 do 6,5 tysiąca. Języki te klasyfikuje się w rodziny, podrodziny, grupy i zespoły językowe, a także w większe, ale luźne zespoły języków tzw. ligi językowe. Ponadto wyróżnia się także języki izolowane, nie wykazujące żadnych powiązań z istniejącymi językami, np. baskijski.

(R. Grzegorczykowa, Wstęp do językoznawstwa, Warszawa 2007)

Znak - obserwowalny (postrzegalny) układ rzeczy czy zjawisk spowodowany przez kogoś (nadawcę) ze względu na to, że istnieją zwyczajowo ukształtowane określone reguły nakazujące wiązać z danym układem rzeczy lub zjawisk myśli określonego typu, oraz na to, że nadawca znaku postanowił wywołać tę myśl u odbiorcy znaku. Np. dym może być znakiem w komunikacji Indian.

Znakiem w języku (znakiem językowym) nazywamy wszystko w języku, co posiada swoje znaczenie - wszystkie jednostki języka mające nierozerwalny związek pomiędzy swoją formą oznaczającą a treścią oznaczaną. Związek ten jest związkiem umownym wynikającym z konwencji społecznej. Nie jest to związek naturalny - jedynie w przypadku nielicznych wyrazów możemy mówić o pewnej motywacji formy (zob. np. onomatopeja). Najmniejszym znakiem językowym jest morfem, największym - cały tekst.

Znak językowy - wszystko w języku, co ma swoje znaczenie

W dziejach semiotyki proponowano wiele typologii znaków. Znaki dzielono między innymi na:

Ze względu na kanał informacyjny przekazu od nadawcy do odbiorcy, znaki dzielą się na:

Ferdinand de Saussure - językoznawca szwajcarski. Określił język jako stały zbiór (dokładniej: system) norm społecznych, umożliwiających porozumiewanie się. Podobnie jak Jan Niecisław Baudouin de Courtenay odróżniał język jako system znaków od mówienia, które jest indywidualną realizacją tegoż systemu.

De Saussure ukuł termin językoznawstwa diachronicznego dla badań historycznych nad językiem i językoznawstwa synchronicznego, opisującego stan języka w danym momencie. Wprowadził termin znaku językowego jako składowej dwóch elementów - znaczonego i znaczącego, gdzie pierwszy to samo abstrakcyjne pojęcie, a drugi - jego akustyczna reprezentacja. Język w rozumieniu de Saussure'a funkcjonuje w oparciu o związki syntagmatyczne, istniejące pomiędzy elementami umieszczonymi w konkretnej wypowiedzi i związki paradygmatyczne, istniejące na poziomie abstrakcyjnym.

Według Saussure'a jedynym i prawdziwym przedmiotem językoznawstwa był język rozpatrywany sam w sobie. Dokonał on rozróżnienia między językiem (langue) i mówieniem (parole). Język jest systemem znaków i reguł ich tworzenia, który nie może być wytworem pojedynczego człowieka, jest pewną abstrakcją, która urzeczywistnia się w indywidualnych aktach werbalnych (mówieniu). Zadaniem lingwistyki winno być precyzyjne oddzielenie systemu języka (langue) od konkretnej jednostkowej wypowiedzi (parole).

Języki świata - obecnie na świecie używa się ok. 6-7 tysięcy języków. Dokładne ustalenie tej liczby utrudnia brak zgody wśród językoznawców co do klasyfikacji niektórych etnolektów, jako odrębnych języków, bądź dialektów. Przeważająca część języków świata pozostaje w formie bezpiśmiennej.

Podstawową jednostką klasyfikacji języków jest rodzina językowa. W obrębie rodziny mniejszymi jednostkami są: grupa i zespół. Czasem wyróżniane są też dodatkowe jednostki pośrednie, jak podrodzina i gałąź.

Rodziny językowe są łączone w jednostki wyższego rzędu: makrorodziny i fyle. Są one jednak rzadko stosowane, gdyż udowodnienie pokrewieństwa poszczególnych rodzin między sobą jest trudne i z reguły ma charakter hipotetyczny. Niekiedy uważa się że wszystkie ludzkie języki wywodzą się od jednego prajęzyka, nazywanego Proto-Human (zob. prajęzyk ludzkości).

Podstawowa klasyfikacja języków świata.

Eurazja:

Afryka:

Ameryka Północna:

Ameryka Południowa:

Australia i Oceania:

Języki izolowane - języki których przynależność jest nieznana lub dyskutowana:

Istnieją dwa podstawowe sposoby klasyfikacji języków - klasyfikacja genetyczna i klasyfikacja strukturalna. Rzadziej stosowane są też klasyfikacje funkcjonalne.

Klasyfikacja genetyczna polega na ułożeniu języków wedle ich pokrewieństwa. Są one klasyfikowane w rodziny, podrodziny, grupy i podgrupy językowe, lub przedstawiane w postaci drzewa pokrewieństwa, podobnie jak się to robi w klasyfikacjach gatunków w biologii.

Klasyfikacja genetyczna w powyższym ujęciu dotyczy języków naturalnych, nie obejmuje natomiast języków sztucznych, jak np. esperanto czy język klingoński. Podział języków na naturalne i sztuczne jest zatem elementem nadrzędnym klasyfikacji genetycznej.

Klasyfikacji tej umykają też liczne języki kreolskie, które ze swojej natury należą do więcej niż jednego kladu.

Jak dotąd udało się ustalić pokrewieństwo języków, które rozwinęły się ze wspólnego prajęzyka nie wcześniej niż ok. 9-10 tys. lat. Podejmowane są próby przekroczenia tej granicy, jednak jak dotąd przynoszą one wątpliwe rezultaty.

Dolną (współczesną) granicą klasyfikacji genetycznej języków jest próba jednoznacznego zdefiniowania różnicy pomiędzy językiem a dialektem. O uznaniu jakiejś mowy za język, raczej niż za dialekt innego (nadrzędnego) języka decydują w znacznie większym stopniu czynniki pozajęzykoznawcze, niż ściśle lingwistyczne czy językoznawcze. Przykładem mowy o nieustalonym statusie jest kaszubszczyzna, uznawana przez niektórych specjalistów za dialekt języka polskiego, a przez innych za odrębny język. Także wśród użytkowników mowy kaszubskiej nie ma jednomyślności na powyższy temat; Ministerstwo Edukacji RP uznało ostatecznie w 1996 r. kaszubszczyznę za odrębny język regionalny. Z drugiej strony język chiński oficjalnie (i przez większość użytkowników) uznawany jest za jeden język o dużej liczbie dialektów, pomimo że całkowicie wzajemnie niezrozumiałych, a specjaliści uznają go za raczej zespół języków.

Inne dolne jednostki klasyfikacji genetycznej to: narzecze, L - complex, gwara, żargon, socjolekt, idiolekt, etnolekt.

Klasyfikacja strukturalna (typologia języków)

Różne klasyfikacje strukturalne dzielą języki zależnie od pewnych cech struktury. Najczęściej stosowane kryteria to:

Kryterium fonologiczno-fonetyczne

Kryterium morfologiczne

Kryterium syntaktyczne - wykładniki syntaktyczne

Kryterium syntaktyczne - szyk wyrazów w zdaniu

W większości języków istnieją zdania, które można podzielić na podmiot (S, od łac. subiectum, ang. Subject), orzeczenie (V, od łac. verbum, ang. Verb) i dopełnienie (O, od łac. obiectum, ang. Object), choć często typowe zdanie nie zawiera ich wszystkich, lub zawiera w formie złączonej, np. informacje o podmiocie mogą być zawarte w końcówce czasownika. Zwykle pewna kolejność tych trzech elementów w zdaniu jest dominująca. W językach pozycyjnych reguła ta jest przestrzegana bardzo ściśle, w językach fleksyjnych nie musi być tak rygorystyczna, ale i tak decyduje o budowie typowego zdania wypowiedzianego bez kładzenia nacisku na któryś z wyrazów. Np. w języku polskim naturalnym szykiem będzie Cezar zbudował most, podczas gdy w łacinie powiedzielibyśmy raczej Caesar pontem fecit czyli Cezar most zbudował. Polski jest więc językiem typu SVO (podmiot - orzeczenie - dopełnienie), zaś łacina reprezentuje typ SOV (podmiot - dopełnienie - orzeczenie).

Okazuje się, że w językach świata spotykamy każdą z następujących 6 możliwych permutacji pozycji tych trzech istotnych elementów budowy zdania, przy czym w niewielu językach dopełnienie występuje przed podmiotem. Niezbyt często też orzeczenie występuje na początku zdania:

Istnieją języki, które przy analitycznych (wielowyrazowych) formach czasownika stosują inny szyk wyrazów niż przy formach syntetycznych (jednowyrazowych). Inny szyk może obowiązywać także w zdaniu głównym (nadrzędnym), inny w zdaniu podrzędnym. Tak zachowują się m.in. niemiecki ("Ich habe einen Fuchs im Wald gesehen" - *"Ja mam lisa w lesie widzianego", gdzie gesehen jest formą czasownika głównego), holenderski ("Hans vermoedde dat Jan Piet Marie zag leren zwemmen" - *"Hans podejrzewał, że Jan Piet Marie widział uczyć pływać"), walijski ("Mae'r gwirio sillafu wedi'i gwblhau" - *"Jest sprawdzanie pisowni po zakończyć"). W językach tego rodzaju typologia jest oparta na syntetycznych formach czasownika lub na pozycji słowa posiłkowego. Niemiecki jest zatem językiem typu SVO (podmiot znajduje zwykle się na pierwszym miejscu, a czasownik posiłkowy na drugim w typowym zdaniu głównym, np. "Ich habe einen Fuchs im Wald gesehen"), podobnie walijski jest językiem typu VSO, gdyż szyk orzeczenie - podmiot - dopełnienie obowiązuje w zdaniu głównym.

Niemiecki i holenderski są też zaliczane do specjalnego typu języków, dla których charakterystyczny szyk V2, to znaczy takich języków, w których odmienna forma czasownika pojawia się w zdaniu zawsze na drugim miejscu.

We wszystkich językach szyk morfemów ma znaczącą rolę. Nie zawsze jednak ma ją szyk wyrazów. Na przykład w języku polskim pary morfem tematu + morfem "końcówka rzeczownika" mogą poruszać się dość dowolnie w zdaniu, nie można tego jednak powiedzieć o którymś z tych morfemów z osobna.

Strukturalne zróżnicowanie argumentów predykatów

Inną znaną klasyfikacją typologiczną jest podział języków według stosunków morfosyntaktycznych - w najbardziej uproszczonej wersji na akuzatywne (zob. biernik) i ergatywne (zob. ergativus). Jeżeli język posiada przypadki, podział ten oparty na tym, czy podmiot w zdaniu nieprzechodnim używa tego samego przypadka, co podmiot w zdaniu przechodnim, czy też może tego, co dopełnienie. Jeżeli dany język nie posiada przypadków, ale ma ustalony szyk SVO lub OVS, zaliczenie do typu akuzatywnego lub ergatywnego jest możliwe poprzez porównanie tego szyku z szykiem zdania nieprzechodniego.

Wiele języków wykazuje charakter mieszany, akuzatywno - ergatywny, np. ma ergatywną morfologię, ale akuzatywną składnię. Istnieją języki, zwane aktywnymi, w których niektóre czasowniki nieprzechodnie ("aktywne") wymagają podmiotu w takim przypadku, jak podmiot zdania przechodniego, a inne czasowniki nieprzechodnie ("statyczne") - w takim przypadku jak dopełnienie. Wreszcie są też języki, które ograniczają ergatywną składnię i morfologię do pewnych kontekstów (zjawisko to określa się terminem ergatywność rozszczepiona), zwykle do określonej osoby podmiotu lub dopełnienia, albo też do określonego czasu lub aspektu czasownika (np. język gruziński cechuje składnia ergatywna, jeżeli czasownik użyty jest w czasie przeszłym określanym jako aoryst, poza tym tylko niektóre czasowniki mają składnię ergatywną).

Według bardziej rozbudowanej wersji wyróżnia się:

Ligi językowe

Języki, genetycznie ze sobą niepowiązane, które wskutek wielowiekowego obcowania ze sobą upodobniły się do siebie pod względem strukturalnym (a nie tylko w aspekcie licznych zapożyczeń słownictwa), łączy się w tzw. ligi językowe, np. liga bałkańska obejmująca m.in. bułgarski, rumuński, serbski, nowogrecki i albański, czy liga roketnicka, obejmująca języki polski, litewski, ukraiński, białoruski, żydowski jidysz oraz cygański romani.

Klasyfikacje funkcjonalne

Istnieją dwa typy klasyfikacji funkcjonalnej, ze względu na liczbę i rodzaj użytkowników danego języka.

Pierwsza klasyfikacja funkcjonalna dzieli języki na:

Druga klasyfikacja funkcjonalna dzieli języki na:

Podobnym zjawiskiem są tzw. pidżiny, języki kreolskie i interlingwy itp., powstałe w wyniku zmieszania się kilku różnych etnolektów. Z kolei etnolekty dzieli się na języki lokalne, regionalne, narodowe i ponadnarodowe.

Inne klasyfikacje

Można dzielić jeszcze języki na:

Języki zagrożone wymarciem - języki, których liczba użytkowników nie przekracza 100000 (wyjątek dla języka kaszubskiego, gdyż jest skutecznie ratowany).

Historia językoznawstwa.

Indie.

Według najbardziej rozpowszechnionego poglądu historia językoznawstwa rozpoczęła się w Indiach. W kraju tym dominowała empiryczna tradycja opisowa, a więc taka, która kładzie nacisk na opis konkretnych faktów językowych. Językoznawstwo pojawiło się w pierwszym tysiącleciu p.n.e. jako odpowiedź na konkretna potrzebę - tłumaczenia starożytnych tekstów religijnych, zawartych w księgach wiedzy, zwanych Wedami. Niektóre z tych tekstów pochodziły z XV w p.n.e.

Najstarsza znana gramatyka pochodzi z V - IV w p.n.e. Jej autorem był Panini. Zawiera ona ok. 4 tys. reguł czyli slitr. Szereg pojęć i definicji w niej użytych pozostaje aktualnych do dziś, np. rozróżnienie głoski i litery, precyzyjna klasyfikacja głosek, wykrycie i opis zasad kombinatoryki głosu, rozróżnianie pojęć takich jak fleksja i słowotwórstwo, morfologiczna struktura wyrazu, klasyfikacja części mowy.

Legenda mówi, że Panini miał problemy z opanowaniem gramatyki sanskryckiej. Nie mógł nauczyć się wyjątków i modlił się do Śiwy o pomoc. Bóg dał mu wgląd w strukturę języka, którą Panini potem opisał. Pierwszy europejski przekład dzieła Paniniego powstał w połowie XIX w. i wywarł wyraźny wpływ na umocnienie się w kulturze europejskiej myślenia w kategoriach struktury. Europejskie gramatyki strukturalne powstały dopiero w XX w.

Tradycyjne gramatyki łaciny czy greki zawierają olbrzymią liczbę wyjątków, które trzeba opanować pamięciowo. Panini potraktował sprawę inaczej - usystematyzował wszystkie reguły funkcjonujące w obrębie języka. Wychodząc od reguł najniższego rzędu, przez reguły wyższego rzędu, reguły łączliwości poziomej i pionowej, do metareguł i potem znowu schodząc w dół, stworzył spójny system. W ten sposób zapełnił wszystkie miejsca, które były pojedynczymi przypadkami. To, co dla nas jest wyjątkiem, tam jest ilustracją reguły. Całkowitym novum było również przypisanie wszystkim kolejnym regułom arbitralnie dobranych symboli (głosek i ich kombinacji) o raz i na zawsze ustalonym znaczeniu. Gramatyka ta jest skonstruowana niczym algebra. Składających się na nią kilku tysięcy reguł zaczynają się uczyć już dzieci.

Grecja i Rzym.

Tradycja grecka i rzymska od VII w p.n.e. w większym stopniu badała ogólne problemy języka np. istotę języka, stosunek języka do logiki (czy za pomocą języka myślimy), retoryki, poetyki. Tradycja antyczna jest objaśnieniowa. Istniał spór filozofów, którego tematem był język. Analogiści rozpatrywali język z punktu widzenia logiki, bo język ma charakter logiczny. Anomaliści utrzymywali, że w języku rządzą anomalie i wszystko się w nim zmienia - koncepcja ta związana była z retoryką i poetyką.

Z tradycją antyczną związanych jest kilka pojęć:

W tradycji greckiej występuje też językoznawstwo opisowe, którym zajmowała się szkoła aleksandryjska. W IV-II w p.n.e. przy bibliotece aleksandryjskiej istniał ośrodek badań nad językiem i tekstem, który stosował wieloaspektowy opis filozoficzny dotyczący różnych właściwości tekstu, a więc opis wszystkiego, co jest w tekście. Ustalono podział na części mowy, opisano deklinacje i koniugacje, ustalono zasady opisu składni. Z ośrodkiem tym związany był Dantus Aelius, którego "Sztuka gramatyki" była podstawowym podręcznikiem języka łacińskiego w całej Europie przez tysiąc lat.

Chiny.

W starożytnych Chinach powstał kolejny opis języka, inny niż dotąd wymienione. Obiektem opisu był tu język zupełnie innego typu. Język chiński jest bowiem językiem izolującym, w którym występują jednosylabowe, niezmienne morfemy - rdzenie. Dla morfemu, a właściwie sylabomorfemu, zarezerwowany jest specjalny znak graficzny - ideogram (hieroglif). Relacje gramatyczne w zdaniu oparte są na szyku wyrazów (morfemów), np. nán shān - południowe góry, shān nán - na południe od gór. Dodatkowo używa się morfemów funkcyjnych, takich jak specjalny wykładnik referentności - de, który oznacza, że dany przedmiot jest teraz przedmiotem obserwacji, np. zhèr rén - tutejszy człowiek, zhèr de rén - człowiek, który się tu znajduje.

W języki chińskim (podobnie jak w angielskim) nie ma więc fleksji, czyli morfologii i gramatyki w europejskim tego słowa znaczeniu. Dlatego też pierwsze badania chińskich językoznawców dotyczyły leksykologii i leksykografii, a więc morfemów i ich znaczeń, a nie gramatyki. Chińczykom zawdzięczamy słownik z III-II w p.n.e. Shù wén, zawierający ok. 10 tysięcy morfemów (de facto ideogramów) i opisujący ich znaczenie i pochodzenie. A zatem w tradycji chińskiej istniała także etymologia.

Morfemy podzielono na 6 klas tematycznych, np. przedmioty, właściwości, stany, czynności. Klasyfikacja ta obowiązywała do XIX w. Chińczycy zwrócili uwagę na logiczny aspekt języka.

Średniowiecze.

W okresie średniowiecza interesowano się językiem łacińskim, kontynuowano i poszerzano osiągnięcia epoki antycznej. Efektem uzupełnienia wiedzy wyniesionej ze starożytności jest gramatyka Priseiana intitiones gramatica w 18 tomach. W całej humanistyce i filozofii panowała zasada racjonalizmu i idea gramatyki uniwersalnej. Badacze uważali, że historia języków jest podobna (wynikało to z ich niewiedzy). Gramatykę łacińską uważano więc za wzorcową (uniwersalną).

Epoka nowożytna.

W Europie język łaciński przestał być językiem oficjalnym, pojawiły się filologie narodowe: francuska, niemiecka, angielska, słowiańska... W XVIII w. rozpowszechniały się relatywizmy (antyuniwersalizmy). Badacze uznali, że języki bardzo się od siebie różnią (językoznawstwo konkretatywne - rozróżnianie wyraźnych cech języków). Abu Hayan at Tauhaidi, wybitny arabski filozof, uważał, że język związany jest z kulturą i historią narodu. W XVII w. pojawiła się typologia lingwistyczna. Za jej twórcę lub prekursora uważa się ekonomistę Adama Smitha, który jest też autorem pierwszej typologii języków europejskich.

W XIX wieku rozwijało się językoznawstwo historyczne. Pojawiło się ono dzięki badaczowi angielskiemu Williamowi Jonesowi, który odkrył dla Europy sanskryt - starożytny język Indii. Wykazał on radykalne podobieństwo sanskrytu do języków europejskich. Uznano, że przyczyna tego podobieństwa leży w historii. Powstała w ten sposób komparatywistyka czyli językoznawstwo porównawcze. Badania sanskrytu dały podstawę, aby wskazać źródło, z którego wywodzi się większość języków Europy (z wyjątkiem baskijskiego, węgierskiego, fińskiego, estońskiego, tureckiego i kilku pomniejszych języków używanych w okolicach Uralu) i wiele języków Azji południowej i zachodniej. Badacze, którzy tworzyli językoznawstwo historyczno-porównawcze, często kojarzeni są z romantykami. Wyraz swego zainteresowania wspólnym pochodzeniem Słowian dał w swoich dziełach Adam Mickiewicz. W istocie pracę językoznawców przełomu XVIII i XIX wieku charakteryzowało szczególne zainteresowanie historią i genezą języków, charakterystyczne dla tematyki doby romantyzmu. Działania te są ściśle powiązane z kształtowaniem się nowoczesnych koncepcji narodów. Dziewiętnastowieczni lingwiści podejmowali próby wyznaczenia granic wspólnot językowych oraz przedstawiali każdą z nich jako spadkobierczynię identycznych dóbr kulturowych, właściwych danej grupie. Wprowadzono do nauki pojęcie rodziny językowej na oznaczenie zbioru języków powstałych w wyniku stopniowej ewolucji jednego prajęzyka (grupa słowiańska, germańska, łacińska lub romańska, szerzej: praindoeuropejska, chamito - semicka i in.). Podstawową metodą językoznawstwa porównawczego stała się rekonstrukcja, polegająca na odtworzeniu historycznych form (stanów) językowych.

Lingwistyka (językoznawstwo) - dział nauk humanistycznych, badający istotę, budowę i rozwój języka. Specjalista w zakresie lingwistyki (językoznawstwa) to lingwista. Wyróżniamy lingwistykę teoretyczną, stosowaną oraz dyskursywno - bitumiczną.

Kierunki badań językoznawczych można połączyć w trzy następujące przeciwstawne pary:

Kierunek badań, określany czasami jako lingwistyka ogólna lub lingwistyka bez dodatkowych określeń, należy rozumieć jako językoznawstwo synchroniczne, teoretyczne i niezależne jednocześnie. Dziedzina ta jest uważana za jądro językoznawstwa.

W skład lingwistyki teoretycznej (ogólnej) wchodzą takie dziedziny jak:

Badania dotyczące lingwistyki prowadzone są przez wielu specjalistów z różnych dziedzin, którzy nie zawsze są ze sobą zgodni, jak określił Russ Rymer: „Lingwistyka jest prawdopodobnie istotą, wokół której w akademickim królestwie trwają największe spory. Jest przesiąknięta krwią poetów, teologów, filozofów, filologów, psychologów, biologów, antropologów i neurologów, razem z ich krwią czerpana jest również krew gramatyków”.

Zróżnicowanie języków.

Ważną częścią badań lingwistycznych jest istota różnic pomiędzy językami świata. Istota różnic pomiędzy językami jest bardzo ważna dla zrozumienia ludzkich umiejętności językowych. Jeżeli zdolności lingwistyczne człowieka są ściśle ograniczone przez biologiczne właściwości gatunku ludzkiego, wówczas języki muszą być bardzo do siebie podobne. Jeżeli zdolności lingwistyczne człowieka są nieograniczone, wtedy języki mogą znacznie się od siebie różnic.

Istnieje wiele różnych sposobów na zinterpretowanie podobieństw pomiędzy językami. Na przykład: język łaciński używany przez Rzymian przekształcił się w hiszpański w Hiszpanii i włoski we Włoszech. Podobieństwa pomiędzy hiszpańskim i włoskim w wielu przypadkach istnieją dzięki temu, że oba języki wywodzą się z języka łacińskiego. A więc w zasadzie, jeżeli dwa języki mają pewną wspólną właściwość, to ta właściwość może istnieć dzięki pochodzeniu ze wspólnego prajęzyka lub pewnej właściwości ludzkich umiejętności językowych. Oczywiście, zwłaszcza w zakresie leksyki istnieje zawsze możliwość przypadkowego podobieństwa, tak jak hiszpańskiego słowa „mucho” i angielskiego „much”, które nie są ze sobą powiązane w żaden historyczny sposób, chociaż mają to samo znaczenie i podobne brzmienie.

Często możliwość wspólnego dziedzictwa może być zasadniczo wykluczona. Biorąc pod uwagę fakt, że uczenie się języków przychodzi ludziom w miarę łatwo, można stwierdzić, że posługiwano się językami przynajmniej tak długo jak długo istnieje współczesny człowiek, czyli około pięćdziesięciu tysięcy lat. Niezależne pomiary zmian językowych (na przykład porównywanie tekstów języka starożytnego do języków wywodzących się z niego i używanych współcześnie) sugerują, że zmiana przebiega w takim tempie że nie można zrekonstruować języka którym mówiono więcej niż 10 000 lat temu. W konsekwencji cechy wspólne języków mówionych w różnych częściach świata nie są uznawane jako dowód na wspólne pochodzenie.

Co więcej istnieją udokumentowane przypadki języków migowych rozwijających się w społecznościach ludzi upośledzonych słuchowo, którzy nie mogli mieć kontaktu z językiem mówionym. Okazało się, że języki migowe mają cechy języków mówionych co umacnia hipotezę, że cechy te nie są zawdzięczane wspólnemu przodkowi lecz ogólnym właściwościom sposobu przyswajania języka.

Ogólnie mówiąc, zbiór wspólnych właściwości wszystkich języków może być nazwany gramatyką uniwersalną, która wywołuje dyskusje. Lingwiści i ludzie z pozajęzykowych dziedzin także używają tego terminu na wiele różnych sposobów. Uniwersalne właściwości języka mogą być częściowo przypisane uniwersalnym aspektom ludzkiego doświadczenia. Na przykład: wszyscy ludzie używają wody i fakt, że we wszystkich językach występuje termin określający wodę jest z pewnością z tym związany. Wyzwanie które stawia gramatyka uniwersalna wymaga poradzenia sobie z tym problemem. Oczywiście doświadczenie jest częścią procesu poprzez który jednostki uczą się języków. Jednakże doświadczenie samo w sobie nie jest wystarczające, ponieważ zwierzęta trzymane wśród ludzi uczą się języka ludzkiego w bardzo małym stopniu, lub wcale się go nie uczą.

Przypuszczalnie, wszystkie języki ludzkie rozróżniają rzeczowniki od czasowników - jest to generalnie przyjęta zasada. Mogłoby to wymagać bardziej wyszukanego wyjaśnienia, ponieważ rzeczowniki i czasowniki nie istnieją w świecie, lecz są tylko częścią języka.

Ogólnie, właściwości gramatyki uniwersalnej mogą być związane z ogólnymi właściwościami ludzkiego poznania, lub z pewną właściwością ludzkiego poznania która jest charakterystyczna dla danego języka. Potrzebna jest znacznie większa wiedza na temat ludzkiego poznania by móc dokonać znaczącego rozróżnienia. W rezultacie w lingwistyce teoretycznej występują uogólnienia ale lingwiści nie zajmują stanowiska czy takie uogólnienie może mieć wpływ na inne aspekty poznania.

Właściwości języka.

Od czasów starożytnej Grecji utrzymuje się, że języki są zorganizowane wokół gramatycznych kategorii takich jak rzeczownik, czy czasownik, mianownik lub biernik, teraźniejszość, czy przeszłość. Słownictwo i gramatyka języka są zorganizowane wokół tych elementarnych kategorii. Poza tworzeniem konkretnego użycia odrębnych kategorii, język ma ważną właściwość, organizuje elementy w struktury rekurencyjne. To pozwala, na przykład, wyrażeniu rzeczownikowemu zawrzeć inne wyrażenie rzeczownikowe ( jak na przykład usta szympansa) lub zdaniu zawrzeć inne zdanie (na przykład Myślę, że pada). Chociaż rekurencja w gramatyce została bezwzględnie rozpoznana dużo wcześniej (na przykład przez Jespersena) znaczenie tego aspektu języka zostało w pełni uświadomione po publikacji książki „Syntactic Structures” Noama Chomskiego w 1957 roku, która przedstawia formalną gramatykę fragmentu angielskiego. Przedtem najbardziej szczegółowe opisy systemów lingwistycznych były systemami fonologicznymi lub morfologicznymi, które były zamknięte i dopuszczały niewiele kreatywności.

Chomsky używał bezkontekstowej gramatyki powiększając ja za pomocą przekształceń. Od tego czasu bezkontekstowa gramatyka opisuje konkretne fragmenty różnych języków, jednakże udowodniono, że ludzkie języki zawierają szeregowe zależności , którymi bezkontekstowa gramatyka nie może zajmować się dostatecznie. To wymaga zwiększonej umiejętności, na przykład przekształcania. Ważną kwestią jest również to, że zdania rzeczownikowe przed zwrotami czasownikowymi są identyfikowane z czasownikami w zwrotach czasownikowych w kolejności od lewej do prawej strony.

Szczegółowe omówienie wybranych działów i podpól.

Lingwistyka kontekstualna oznacza naukę o językoznawstwie w relacji z innymi dyscyplinami akademickimi. W odróżnieniu od językoznawstwa teoretycznego, gdzie język badany jest niezależnie, interdyscyplinarne dziedziny językoznawstwa badają reakcje pomiędzy językiem a resztą świata.

Socjolingwistyka, lingwistyka antropologiczna oraz antropologia lingwistyczna to nauki społeczne, które badają relacje pomiędzy lingwistyką a społeczeństwem jako całość.

Krytyczna analiza dyskursu bada współdziałanie retoryki i psychologii z lingwistyką.

Psycholingwistyka i neurolingwistyka łączy ze sobą nauki medyczne i lingwistykę.

Inne interdyscyplinarne dziedziny lingwistyki obejmują akwizycję języka, lingwistykę ewolucyjną, językoznawstwo komputerowe oraz językoznawstwo kognitywne.

Lingwistyka stosowana

Lingwistyka teoretyczna zajmuje się wyszukiwaniem i opisywaniem ogólnych zasad zarówno w obrębie poszczególnego języka jak i w obrębie wszystkich języków. Lingwistyka stosowana wykorzystuje wyniki tych poszukiwań i znajduje zastosowanie dla nich w innych dziedzinach. Zazwyczaj lingwistyka stosowana odnosi się do użycia badań lingwistycznych w nauczaniu języka. Jednak wyniki tych badań wykorzystywane są również w innych dziedzinach.

W dzisiejszych czasach wiele dziedzin lingwistyki stosowanej wymaga użycia komputerów. Zastosowanie językoznawstwa komputerowego w tłumaczeniu komputerowym, w tłumaczeniu wspomaganym komputerowo oraz w tłumaczeniu samodzielnym to niezwykle szybko rozwijające się dziedziny lingwistyki stosowanej, które w ostatnich czasach wysunęły się na pierwszy plan zwiększając siłę informatyki. Ich wpływ miał duże znaczenie na teorię składni i semantyki, ponieważ przedstawienie jej w wersji komputerowej wymaga bardziej rozszerzonych zasad matematycznych.

Lingwistyka diachroniczna

W odróżnieniu od lingwistyki teoretycznej, która zajmuje się badaniem języków w poszczególnym okresie (zazwyczaj teraźniejszym), lingwistyka diachroniczna bada jak języki zmieniają się pod wpływem czasu, czasami przez wieki. Lingwistyka historyczna korzysta zarówno z bogatej historii (lingwistyka wywodzi się z lingwistyki historycznej) oraz z mocnych teoretycznych podstaw w celu dokonywania badań nad zmianami językowymi.

Lingwistyka historyczna - obejmuje lingwistykę historyczno - porównawczą oraz etymologię

Normatywność i opisowość.

Obecnie prowadzone badania w dziedzinie „lingwistyki” są czysto opisowe. Lingwiści starają się tłumaczyć naturę języka unikając oceny wartościującej albo próby wytyczenia kierunku rozwoju języka. Jednakże wielu profesjonalistów i laików określa normy panujące w języku, narzucając określone normy dla wszystkich.

Normatywistów (preskryptywistów) można znaleźć wśród nauczycieli języków i dziennikarzy, a nie we właściwej akademickiej lingwistyce. Mają oni jasne pojęcie o tym, co jest prawidłowe, a co błędne i mogą przypisywać sobie odpowiedzialność za to, że kolejne pokolenia będą używały takiej odmiany języka, która poprowadzi do „sukcesu” - często jest to standardowa odmiana danego języka. Przyczyną braku tolerancji dla „niepoprawnego użycia” słowa mogą być nieufność wobec neologizmów, jego powiązania ze społecznie nieakceptowanymi dialektami lub po prostu konflikt z ulubioną teorią. Skrajnym przykładem normatywności są działania cenzorów, których misją jest usuwać słowa i struktury, które według nich są uważane za destruktywne dla społeczeństwa. Z drugiej strony, zwolennicy opisowości odrzucają normatywne pojęcie „niepoprawnego użycia.” Ewentualnie mogą uznać dany termin za dziwaczny lub mogą odkryć zasadę, zgodnie z którą dane użycie ma rację bytu (w przeciwieństwie do powszechnego, normatywnego założenia, że „złe użycie” jest niesystemowe). Lingwistyka opisowa jest związana z opisywaniem języka. Metodologia opisowa dokładniej niż normatywna przypomina metodologię w innych dziedzinach nauki.

Mowa versus pismo.

Większość współczesnych lingwistów żywi przekonanie, że język mówiony jest bardziej fundamentalny, więc jego badanie jest ważniejsze niż języka pisanego. Przyczyny tego spojrzenia są następujące: - Umiejętność mówienia wydaje się być cechą wszystkich ludzi, natomiast istnieje wiele kultur i wspólnot językowych bez pisma. - Ludzie uczą się języka mówionego z większą łatwością i wcześniej niż języka pisanego. - Wielu naukowców zajmujących się lingwistyką kognitywną uważa, że mózg posiada wewnętrzny „moduł językowy.” Wiedzę o nim można zdobyć poprzez analizę mowy a nie pisma, szczególnie dlatego, że język mówiony został nabyty w procesie ewolucji, a pisany jest stosunkowo nowym wynalazkiem.

Oczywiście, lingwiści są zgodni co do tego, że badania nad tekstem mogą być interesujące i cenne. Dla badań językoznawczych, przy których wykorzystywane są metody lingwistyki informatycznej i korpusowej, język pisany jest często o wiele bardziej wygodny do przetwarzania dużej ilości danych. Trudno jest znaleźć albo stworzyć wielkie korpusy języka mówionego. Są one zazwyczaj sporządzane na piśmie. W dodatku lingwiści zwrócili się ku pisemnemu dyskursowi, który pojawia się w różnych rodzajach komunikacji, za pośrednictwem komputerów, uznając go za realną dziedzinę badań językoznawczych. Badania nad językiem pisanym są w każdym wypadku uważane za dziedzinę językoznawstwa.

Historia językoznawstwa.

Wczesne teksty indyjskich Wed wskazują na strukturę języków - język składa się ze zdań mających cztery stadia rozwojowe, które są wyrażone w trzech czasach (przeszłym, teraźniejszym i przyszłym). Zdania składają się z wyrazów, które mają dwie odrębne formy istnienia (formę wokalną - słowo, i formę wyobrażeniową - znaczenie). Wyrazy te są zazwyczaj czasownikami, które reprezentują czynności ze świata rzeczywistego i rzeczownikami, które występują w siedmiu przypadkach (w zależności od sposobu uczestnictwa w czynnościach ze świata rzeczywistego).

Indyjski gramatyk Panini (około 520 - 460 p.n.e.) jest pierwszym znanym językoznawcą, często uznawanym za twórcę językoznawstwa. Jest on najbardziej znany za sformułowanie, w używanym również w dzisiejszych czasach tekście pod tytułem Aṣṭādhyāy, 3959 reguł sanskryckiej morfologii. Gramatyka sanskrytu Paniniego jest wysoko usystematyzowana i techniczna. W tym analitycznym podejściu nieodłączne są pojęcia fonemu, morfemu i rdzenia, rozpoznane jedynie przez zachodnich językoznawców około dwóch tysięcy lat później. Reguły Paniniego w pełni opisują morfologię sanskrytu. Następstwem tego, że jego gramatyka skupia się na zwięzłości jest jej nieintuicyjna struktura, przypominająca współczesny „język maszynowy ” (jako przeciwieństwo odczytywanych przez ludzi języków programowania). Zaawansowane logiczne zasady i techniki Paniniego miały duży wpływ zarówno na starożytne jak również na współczesne językoznawstwo.

Bhartrihari (450 - 510) to kolejny ważny autor teorii indyjskiego językoznawstwa. Stworzył on teorię, według której akt mowy składa się z czterech etapów: pierwszy - konceptualizacja danej myśli, drugi - jej werbalizacja oraz sekwencjonowanie, trzeci -wygłoszenie wypowiedzi w przestrzeń, wszystko to wykonane przez mówcę i czwarty - zrozumienie wypowiedzi przez słuchacza - osobę interpretującą. Praca Paniniego oraz późniejszego indyjskiego językoznawcy, Bhartrihariego miała znaczący wpływ na wiele z podstawowych poglądów zaproponowanych przez wykładowcę sanskrytu, Ferdinanda de Saussure'a, który jest powszechnie uważany za ojca współczesnego językoznawstwa strukturalnego.

W 760 roku na Środkowym Wschodzie perski językoznawca Sibawajh stworzył w swojej obszernej pracy pod tytułem Księga o gramatyce szczegółowy i profesjonalny opis arabskiego, ukazując wiele lingwistycznych aspektów języka. Sibawajh w swojej książce odróżnił fonetykę od fonologii.

Do pierwszych zachodnich językoznawców zaliczają się Jakob Grimm, który w roku 1822 stworzył zasadę spółgłoskowych zmian w wymowie znaną jako prawo Grimma, Karl Verner, który wymyślił prawo Vernera, August Schleicher, który stworzył „Stammbaumtheorie” oraz Johannes Schmidt, który w roku 1872 stworzył „Wellentheorie” („model falowy”). Ferdinand de Saussure jest stwórcą współczesnej lingwistyki strukturalnej. Edward Sapir, lider w amerykańskiej lingwistyce strukturalnej był jednym z pierwszych, którzy badali zależności pomiędzy nauka o języku, a antropologią. Jego metodologia ma ogromny wpływ na jego wszystkich następców. Początkowo badania nad językiem odbywały się w ramach filologii, traktującej język przede wszystkim jako narzędzie literatury. Konsekwencją tego podejścia był preskryptywizm i traktowanie języka mówionego jako niedoskonałej wersji języka pisanego.

Od lat 60. XX wieku głównym modelem języka jest model formalny Noama Chomsky'ego, który rozwinął się pod kierunkiem jego nauczyciela, Zelliga Harrisa, będącego z kolei pod ogromnym wpływem Leonarda Bloomfielda. Chomsky pozostaje najbardziej wpływowym językoznawcą na świecie. Lingwiści zajmujący się Head - Driven Phrase Structure Grammar (HPSG) czy Gramatyką Leksykalno - Funkcjonalną (LFG) podkreślają znaczenie formalizacji i formalnego rygoru w opisie lingwistycznym, i dystansują się nieco od ostatniej pracy Chomsky'ego (program „minimalistyczny” dla gramatyki transformacyjnej) przyłączając się bardziej do wcześniejszych jego prac. Lingwiści związani z teorią optymalności wskazują uogólnienia pod względem naruszalnych reguł, co jest większym odejściem od głównego nurtu językoznawstwa, a lingwiści zajmujący się różnymi rodzajami gramatyki funkcjonalnej i lingwistyki kognitywnej maja tendencję do podkreślania braku autonomii wiedzy lingwistycznej i braku uniwersalności struktur lingwistycznych, dlatego tez znacznie odchodzą od paradygmatu Chomsky'ego.

Działy językoznawstwa.

Językoznawstwo zajmuje się wszelkimi aspektami języka i zawiera w sobie liczne działy. Należą do nich między innymi:

Interdyscyplinarne kierunki badań lingwistycznych.

Na pograniczu lingwistyki i innych nauk wyodrębniły się następujące dziedziny badań:

Produkty wiedzy lingwistycznej znajdują zastosowanie głównie w tych dziedzinach działalności człowieka, w których podmioty (uczestnicy) stosunków społecznych należą do różnych wspólnot językowych. Dziedziny działalności człowieka, w których wiedza lingwistyczna jest potrzebna to translatoryka - teoria i praktyka przekładu, dydaktyka, pedolingwistyka, obejmująca także nauczanie języka ojczystego dzieci i młodzieży, komunikacja masowa, problematyka grup społecznych posługujących się własnymi językami, informatyka, teoria i praktyka sztucznego intelektu i in.

Język uznać można za systematyczny systematoid zawierający określone (tzn. zrelatywizowane do danej wspólnoty kulturowo - komunikacyjnej) ujęcie rzeczywistości pozajęzykowej oraz zobiektywizowany stosunek emocjonalno - wartościujący do tej rzeczywistości, przy czym ujęcie to i wartościowanie jest utrwalone w poszczególnych systemach języka, a następnie transmitowane i przejmowane przez kolejne pokolenia.

1. CZYM PRZEJAWIAŁY SIĘ ZAINTERESOWANIA STAROŻYTNYCH HINDUSÓW?
Najdawniejsze systematyczne badania nad językiem rozwinęły się około połowy pierwszego tysiąclecia p.n.e. w Indiach. Wierzono, że recytowanie świętych hymnów wedyjskich tylko wtedy spełnia swoją funkcję religijno - magiczną, gdy jest językowo poprawne. Zrodziła się więc potrzeba określenia tej poprawności i stało się to pobudką do badań fonologicznych. Zainteresowanie językoznawstwem przejawiało się przez religię. Istniała wówczas potrzeba tłumaczenia starożytnych tekstów religijnych, zawartych w księgach zwanych wedami. Niektóre pochodziły z XV w p. n. e. Dominowała empiryczna tradycja opisowa, a więc taka, która kładzie nacisk na opis konkretnych faktów językowych.

2. JAKIE BYŁY OSIĄGNIĘCIA JĘZYKOZNAWSTWA HINDUSKIEGO?
- rozróżnienie głosek i liter, fonemu od głoski
- opis zmian fonetycznych przy artykułowaniu
- rozróżnienie zmian fonetycznych przy artykułowaniu
- rozróżnienie fleksji i afiksów ( przyrostki i przedrostki)
- sporządzenie opisu derywacji i kompozycji
- sporządzenie opisu artykulacji poszczególnych dźwięków i poprawnego systemu ich klasyfikacji na podstawnie wzrokowej i dotykowej obserwacji narządów mowy przy wymawianiu głosek
- teoretyczne ujęcie zagadnień językowych
- wprowadzenie terminu sphota, który oznacza formę dźwiękową funkcjonującą jako znak
- układanie gramatyk opisowo - normatywnych sanskrytu, które nie tylko podawały jak się mówi, ale także jak powinno się mówić
- dokonanie przez (żyjącego prawdopodobnie w IV w. p. n. e.) Paniniego syntezy wszystkich tych prac (w gramatyce obejmującej blisko cztery tysiące krótkich reguł, których uczono się na pamięć)
- analiza morfologiczna wyrazu - podział na mniejsze cząstki, mające samodzielna wartość znaczeniową, które my nazywamy morfemami (jako główny przedmiot gramatyki)
- osiągnięcie przez Paniniego niedoścignionego dotąd poziomu w dziedzinie badań nad postacią morfemów i ich funkcją znaczeniową
- popularyzacja dzieła Paniniego

3. NA CZYM POLEGA NATURALNY I KONWENCONALNY STOSUNEK WYRAZÓW DO RZECZY?
Drugim w starożytności centrum badań nad językiem była Grecja. W V / IV. w. p. n. e. filozofowie rozważali problem stosunku do rzeczy. Zaznaczyły się tu dwa stanowiska:
1. jedni uważali ten związek za naturalny - wywodzili się oni od Heraklita z Efezu. Pojmowali wyrazy jako konieczną relację natury ludzkiej na doznawane uczucia i wrażenia zmysłowe, podobnie jak kaszel, wycie czy lęk
2. inni wywodzili się od Demokryta z Abdery - uważali ten związek za konwencjonalny i twierdzili że nie ma żadnego związku między formą wyrazu a oznaczoną przez niego rzeczą (tylko przypadek przydzielił danej rzeczy tę właśnie nazwę, a umowa, konwencja, zawarta między członkami społeczeństwa to utrwaliła)
Krokiem naprzód w rozwoju poglądów na język był dialog Platona Kratylos, w którym autor konfrontuje obie teorie tradycyjne. Najważniejszą w starożytności próbą ich pogodzenia były poglądy Epikura. W rozwoju języka wyróżniał on dwa okresy: pierwszy - naturalny, i drugi - konwencjonalny. W pierwszym okresie wyrazy powstały jako konieczne reakcje organów głosowych człowieka na pewne uczucia i wrażenia. Dopiero w drugim okresie zaczął odgrywać rolę czynnik społeczny i intelektualny. Dla uniknięcia wieloznaczności ustalono w obrębie każdego plemienia konwencjonalne znaczenie poszczególnych wyrazów, powstałych drogą spontanicznych reakcji, a nadto wprowadzono nazwy dla pojęć abstrakcyjnych, istniejących tylko w naszej świadomości. Stanowisko Epikura było jednak odosobnione. W starożytności zwyciężyła teoria konwencjonalna.

4. OMÓW KONCEPCJE JĘZYKOWE ANALOGISTÓW I ANOMALISTÓW.
W drugim okresie rozwoju językoznawstwa greckiego, w III i II w. p. n. e. , zagadnieniami języka interesowali się głównie filologowie z Aleksandrii, którzy zetknęli się z nimi przy wydawaniu tekstów klasyków greckich, oraz filozofowie szkoły stoickiej na Rados, w Atenach i Pergamon, którzy badali język w ramach swej szeroko pojętej logiki. Wytworzyły się dwa obozy i zarazem dwie koncepcje języka:
1. Analogistów (proporcjonalność) - do których należeli filologowie aleksandryjscy. Byli oni zdania, że w języku panuje prawidłowa regularność, wynikająca z zupełnej zgodności miedzy kategoriami logicznymi i gramatycznymi. Analogiści pojmowali język jako system stosunków proporcjonalnych, co stanowi zarodek nowoczesnej koncepcji systemu języka. Twierdzili też, że pewnym kategoriom pojęciowym odpowiadają zawsze te same końcówki wyrazów. Ze względu na istnienie wyjątków, określili oni klasy wyrazów, w których dane końcówki są wykładnikami danych kategorii. Idąc tą drogą doszli do ustalenia typów odmian imion i czasowników oraz do określenia wyrazów, które według każdego z tych typów się odmieniają. Tak zmodyfikowana teza analogistów zyskała powszechne uznanie.
2. Anomaliści (nierówność) - do których należeli stoicy. Uważali oni że w języku włada dowolność, a kategorie gramatyczne w wielu wypadkach odbiegają od logicznych. Zasłużyli się głównie krytyką zbyt uproszczonej koncepcji systemu znaków proporcjonalnych języka, wysuwanej przez analogistów. Wskazywali na istnienie różnych wyjątków jako zaprzeczenia twierdzenia, że pewnym kategoriom pojęciowym odpowiadają zawsze te same końcówki wyrazów.

5. KIEDY I NA JAKIEJ PODSTAWIE POWSTAWAŁA KONCEPCJA RODZIN JĘZYKOWYCH?
W XVI w. europejska szkoła językowa wchłonęła tradycje szkoły łacińskiej, greckiej i hebrajskiej, i na tej podstawie w XVII w. powstała Gramatyka ogólna wydana w Paryżu w 1660 r., oparta na materiale języka francuskiego, łaciny, greki i hebrajskiego. Gramatyka zestawiała podobieństwa zachodzące między tymi językami, stosując do ich analizy schematy logiczne. Mimo wszystkich wad Gramatykę ogólną należy uważać za jeden z przejawów tych zainteresowań, które doprowadziły z czasem do powstania językoznawstwa porównawczego. Sięgają one starożytności. Kwintylian, retor rzymski z I w. p.n.e., porównuje ze sobą pewne właściwości języka łacińskiego i greckiego. Gramatycy żydowscy X i XI w. stwierdzili pokrewieństwo języków hebrajskiego, arabskiego i aramejskiego, stanowiących jądro rodziny semickiej. W XVI w. ustaliła się koncepcja rodzin języków romańskich, germańskich, celtyckich, słowiańskich. I tak skład rodziny słowiańskiej przedstawił zgodnie z prawdą Łukasz Górnicki w Dworzaninie polskim z r. 1566. W XVII w. wysunięto hipotezę co do pokrewieństwa języków uralo - ałtajskich. W XVIII w. zainteresowania językoznawcze objęły cały świat, co w wysokim stopniu było zasługą G. W. Leibniza, zachęcającego do badania żywych języków. W 1786 William Jones rozpoznał pokrewieństwo sanskrytu, greki i łaciny, przypuszczając równocześnie przynależność do tej grupy języka gockiego, języków celtyckich i staroperskiego. Tak zarysowała się koncepcja rodziny indoeuropejskiej. W latach 1800 - 1805 L. Hervas wydał w Madrycie katalog języków i narodów, w którym porównuje wyrazy 300 języków. Pierwszy ustalił pokrewieństwo języków wielkiej rodziny malajo - polinezyjskiej. Na początku XIX w. rozpoznano również istnienie rodziny bantu w Afryce, chińsko - tybetańskiej w Azji Wschodniej i drawidyjskiej w Indiach. Horyzonty językoznawstwa rozszerzały się niezmiennie, jednak samo stwierdzenie pokrewieństwa pewnej grupy języków nie jest jeszcze językoznawstwem porównawczym Rodzi się bowiem z chwilą gdy porównanie to przybiera formę metodyczną, co nastąpiło dopiero na początku XIXw.

6. CO BYŁO OSIĄGNIĘCIEM DOBY ODRODZENIA?
Odrodzenie (renesans) to ważna epoka literacka i kulturalna w Europie i w Polsce. Odrodzenie zrodziło się we Włoszech w XIV w. i trwało do XVI w., w XV w. rozpowszechniając się w wielu krajach Europy. W odrodzeniu odchodzono od dogmatów średniowiecza, łacina traciła dominujące znaczenie - kraje zaczynały używać swych narodowych języków, co wiązało się z wzrostem zainteresowania nimi i ich badaniem. Dodatkowym czynnikiem były wielkie odkrycia geograficzne. Wspólny język wzmacniał poczucie patriotyzmu i rozwój gramatyk. Nastąpił też znaczny rozwój szkolnictwa, powrót do znajomości dzieł literatury i filozofii starożytnej oraz zainteresowanie nauka w ogólnym znaczeniu, tj. rozwój humanizmu. Coraz większe znaczenie miał w piśmiennictwie język polski, choć posługiwano się nadal łaciną, jako międzynarodowym językiem pisarzy i uczonych. Duży wpływ na życie literackie i umysłowe wywarła reformacja, a także kontrreformacja, w związku z czym ukazało się m.in. wiele przekładów Starego i Nowego Testamentu (Pismo Święte) oraz mnóstwo pism polemicznych, nierzadko podważających ustalone autorytety i dogmaty. Rozwijała się historiografia (M. Bielski, B. Paprocki - autor herbarzy, M. Stryjkowski i in.). Łukasz Górnicki, posługując się dziełem B. Castiglionego, uczył w Dworzaninie polskim (1565) dobrych manier.

7. NA CZYM POLEGAŁ SZCZEGÓLNY CHARAKTER BADAŃ JĘZYKOZNAWCZYCH W ZAKRESIE JEZYKA HEBRAJSKIEGO?
Twierdzono, że język hebrajski jest pierwszym i najstarszym językiem świata, z którego powstały spokrewnione z nim języki. Uczeni zgadzali się co do pierwotności języka hebrajskiego, jednak przyczyny dyferencji różniły się. Do końca XVIII w. hebrajski jest uważany za prajęzyk ludzkości, istnieje jego jest jednak coraz częściej podważane. Średniowieczne twierdzenie jakoby język hebrajski, z którego miały powstać inne języki w wyniku zamieszania na skutek budowy wieży Babel, wypiera twierdzenie Liebniza - przyjmuje istnienie rodzin z których wywodzą się języki, jednak dostrzega pomiędzy nimi liczne podobieństwa, które mogą być rezultatem wspólnego pochodzenia.

8. PORÓWNAJ RACJONALIZM I EMPIRYZM W BADANIACH JĘZYKOZNAWCZYCH.
W wieku XVII - XVIII nastąpił zwrot ku językoznawstwu ogólnemu. Wykształciły się dwa sposoby widzenia świata:
1. Kartezjusza - racjonalizm (1. przekonanie o wyższości poznawczej rozumu oraz konieczności kierowania się nim w każdym działaniu, 2. kierunek filozoficzny przypisujący zasadniczą rolę w poznaniu rozumowi ludzkiemu i przeciwstawny innym źródłom wiedzy) - rozumowe dociekanie spraw (odwołanie do starożytności.)
2. Empiryzm - kierunek filozofii, wg. którego jedynym lub głównym źródłem bądź środkiem poznania jest doświadczenie zmysłowe (zewnętrzne lub wewnętrzne). Przez doświadczenie rozumiano nie tylko ogląd danego faktu jednostkowego, lecz także złożony proces kalkulacji i rachunku, możliwie największej liczby warunków i okoliczności poprzedzających go, współtowarzyszących mu i z niego wynikających, aby dopiero na tej podstawie wyciągać wnioski i formułować oceny.
Początkowo racjonalizm uczył precyzji myślenia i metody, a empiryzm respektowania faktów i doświadczenia. Problematyka językowa stanęła w samym centrum zainteresowania filozofów i naukowców, którzy zajmowali się głównie trzema problemami:
- Stworzeniem gramatyki uniwersalnej
- Stworzeniem jednego uniwersalnego języka filozoficznego nauki
- Pochodzeniem mowy
Widoczna ogólna orientacja unitarystyczna i uniwersalistyczna pozostaje w związku z nastawieniem logicznym epoki. Racjonalizm: jedyny i decydujący czynnik poznania to rozum
Empiryzm: należy opierać się nie na założeniach i wnioskach teoretycznych, lecz na doświadczeniu, z którego można budować prawdziwą wiedzę. Oba te kierunki odegrały ważny wpływ na rozwój językoznawstwa. Odwrót od czysto praktycznego językoznawstwa.

9. OMÓW EWOLUCYJNY PUNKT WIDZENIA NA RZECZYWISTOŚĆ I ODNIEŚ GO DO JĘZYKOZNAWSTWA.
Ewolucjonizm - twórcą teorii ewolucji był Karol Darwin.
1. biol. nauka zajmująca się rozwojem organizmów żywych, teoriami powstania i rozwoju życia na Ziemi, powstawaniem, różnicowaniem i wymieraniem poszczególnych gatunków, prawidłowościami w ewolucji
2. filoz. społ. kierunek uznający, że rozwój społeczeństwa następuje stale i na zasadzie ewolucji, tworząc nowe, zróżnicowane struktury
Zmiany fonologiczne, słownikowe, morfologiczne, słownikowe i stylistyczne, które narastają w ciągu wieków, przekształcają język do tego stopnia, ze staje się on zupełnie różny od swego historycznego przodka. Ten fakt przeobrażenia się poszczególnych składników języka nazywamy ewolucją. Dokonuje się ona niezmiernie wolno i stopniowo. Zmianie podlegają równocześnie tylko nieliczne elementy języka (fonemy, morfemy, całe wyrazy), a elementy te wchodzą niepostrzeżenie w miejsce starych elementów, nie przeszkadzając w niczym komunikacji między ludźmi, czyli wzajemnemu przekazywaniu informacji. Ponieważ więc zmiany językowe występują w tak różnych dawkach, że nie odgrywają żadnej roli w życiu ludzi, oni nie uświadamiają ich sobie i myślą że język się nie zmienia.

10. PORÓWNAJ ASPEKT DIACHRONICZNY I SYNCHRONICZNY W JĘZYKOZNAWSTWIE.
Językoznawstwo synchroniczne - zajmuje się stosunkami logicznymi i psychologicznymi, które wiążą elementy języka współistniejące i tworzące system, elementy takie jakie powstają w świadomości zbiorowej
Językoznawstwo diachroniczne - ma za zadanie badać stosunki wiążące elementy języka następujące po sobie w czasie, nie zauważone przez świadomość zbiorową elementy, które substytuując się jedne w miejsce drugich, nie tworzą ze sobą systemu.

11. PODAJ ZAŁOŻENIA JĘZYKOZNAWSTWA DIACHRONICZNEGO I JEGO PRZEDSTAWICIELI.
Językoznawstwo diachroniczne (od gr. día 'przez', chrónos 'czas' językoznawstwo historyczne) to dział językoznawstwa zajmujący się badaniem relacji jakie występują między elementami języka w różnych epokach jego rozwoju. Językoznawstwo diachroniczne bada więc zmiany, jakie zachodzą w języku z upływem czasu. Głównym zadaniem językoznawstwa diachronicznego jest opisanie tych zmian i sformułowanie na tej podstawie możliwie ogólnych zasad obowiązujących w ewolucji języków. Jedną z pierwszych, najsławniejszych zasad tego typu było sformułowane w 1822 roku przez Jakuba Grimma (w oparciu o pewne ustalenia Rasmusa Kristiana Raska) prawo Grimma, ustalające przebieg tzw. pierwszej i drugiej przesuwki spółgłoskowej w niektórych językach germańskich. Jednak większość obserwacji i zasad formułowanych przez diachronistów ma znacznie węższe "ramy" i dotyczy zmian językowych o stosunkowo niewielkim zasięgu (najczęściej chodzi o jeden tylko język i zmianę, która w nim zachodzi na granicy dwóch epok).
.
12. PODAJ ZAŁOŻENIA JĘZYKOZNAWSTWA SYNCHRONICZNEGO I JEGO PRZEDSTAWICIELI.
Językoznawstwo synchroniczne (od gr. syn 'razem', chronos 'czas') - dział językoznawstwa, którego przedmiotem jest system języka w danym momencie, bez względu na historię tego języka jako całości, jak i na historię poszczególnych jego elementów. Językoznawstwo synchroniczne bada więc wszystkie elementy danego języka (danych języków) współwystępujące w określonym czasie, a także relacje między tymi elementami, abstrahuje natomiast zupełnie od historycznej genezy poszczególnych zjawisk. Czasem mówi się o językoznawstwie synchronicznym jako o badaniu "przekrojów" języka poszczególnych epok (należy sobie wyobrazić język przestrzennie - jako wijącego się przez epoki, nieustannie ewoluującego węża). Każdy taki przekrój to osobny, w pełni autonomiczny system, funkcjonalnie niezależny od pozostałych przekrojów (choć powiązany z nimi genetycznie).

13. OMÓW ZAŁOŻENIA MŁODOGRAMATYKÓW.
Cechował ich psychologizm i historyzm. Chcieli nadać językoznawstwu charakter nauki tak ścisłej, jak nauki przyrodnicze. Nie uznawali aspektów kulturowych w rozwoju języka. Odrzucali językoznawstwo teoretyczne, uogólniające, preferując badania szczegółowe, empiryczne. Język jako zjawisko przyrody podlega prawom rozwoju. Główną ich tezą była teza o bezwyjątkowości praw głosowych - jeśli w jakimś języku lub dialekcie zachodzi zmiana fonetyczna, to zachodzi ona u wszystkich użytkowników tego języka lub dialektu i we wszystkich wyrazach, w których występują warunki do takiej zmiany. Sformułowali także teorię analogii - formy językowe zmieniają się w sposób nieumotywowany fonetycznie, ale poprzez podobieństwo do innych form. Dzięki ich badaniom odkryto rodziny językowe i pokrewieństwo między nimi. Uważali oni ogólne normy języka za fikcję, realny język istniał dla nich bowiem tylko w jednostkach. Przyjmowali oni, że w podświadomości jednostki istnieje trwale zespół zapamiętanych form językowych związanych systemem asocjacji, dzięki którym on funkcjonuje, tworząc na podstawie analogii coraz to nowe formy i zdania. Ten podświadomy system języka jest w wysokim stopniu niezależny od świadomości i dlatego działa automatycznie, ulegając powolnej ewolucji, którą młodogramatycy sprowadzili do trzech głównych zjawisk;
1. bezwyjątkowości praw głosowych
2. działania analogii
3. zapożyczeń
Zdaniem młodogramatyków funkcja znaczeniowa języka nie ma wpływu na jego ewolucję, która dokonuje się mechanicznie wedle praw, które jak prawa przyrodnicze są bezwyjątkowe, choć w przeciwieństwie do nich nie są uniwersalne. W określonej pozycji w wyrazie, na określonym obszarze i w określonej epoce jedna głoska przechodzi w drugą we wszystkich wyrazach bez wyjątku.


14. NA CZYM POLEGAŁA BEZWYJĄTKOWOŚĆ PRAW GŁOSOWYCH?
Prawa głoskowe różnią się zasadniczo od praw przyrodniczych, gdy bowiem te ostatnie działają zawsze i wszędzie, to każde prawo głosowe działa tylko w pewnym okresie czasu i w obrębie społeczeństwa ludzkiego zamieszkującego dany obszar. W obrębie tego czasu i przestrzeni prawo głosowe jest bezwyjątkowe, tj. wywołuje dana zmianę w danej pozycji we wszystkich wyrazach i u wszystkich członków danego społeczeństwa. Po wygaśnięciu działania prawa mogą wejść w skład języka formy nowe, stanowiące dla danego prawa głosowego wyjątki pozorne, bo powstały już po jego wygaśnięciu. Te wyjątki pozorne to bądź zapożyczenia z obcych języków, bądź wyniki funkcjonowania systemu języka. Ponieważ prawa głosowe działają tylko na pewnym obszarze, przeto po ich wygaśnięciu język może zapożyczać z języków sąsiednich, nie objętych tym prawem, wyrazy, których forma głosowa jest z danym prawem sprzeczna. Po tej sprzeczności z prawami rządzącymi w danym języku poznajemy zapożyczenia.

15. JAKA BYŁA PROGRMAOWA CECHA MŁODOGRMATYKÓW?
Według młodogramatyków system języka jest niezależny od świadomości, działa automatycznie, ulegając powolnej ewolucji, którą sprowadzili oni do trzech zjawisk:
1. bezwyjątkowych praw głosowych
2. działania analogii - wpływ upodabniający jednej jednostki językowej na inną, występujący zwłaszcza w morfemach gramatycznych (słowotwórczych, fleksyjnych). Przykładem analogii może być forma syna, utworzona pod wpływem takich form jak ojca czy męża, w miejsce dawnego synu
3. zapożyczeń - element języka: wyraz, związek wyrazowy, konstrukcja składniowa przejęte z innego języka lub wzorowane na nim; ze wzg. na język, z którego zostały przejęte, są np. zapożyczenie z języka angielskiego - anglicyzm lub amerykanizm, z czeskiego - czechizm (bohemizm), z francuskiego - galicyzm, z niemieckiego - germanizm, z greckiego - grecyzm, z włoskiego - italianizm, z łaciny - latynizm, z języków wschodnich - orientalizm, z rosyjskiego - rusycyzm
Twierdzili oni, że jeśli w jakimś języku lub dialekcie zachodzi w określonym kontekście zmiana fonetyczna, to zachodzi ona u wszystkich użytkowników tego języka lub dialektu i we wszystkich wyrazach, w których występują warunki do takiej zmiany. Jedynym czynnikiem mogącym rozszerzyć lub zwęzić zakres tej zmiany jest proces analogii.

16. OMÓW RÓŻNICE MIĘDZY ZAŁOŻENIAMI MŁODOGRAMATYKÓW I STRUKTURALISTÓW.
Zmiany językowe rozumiano nie na wzór młodogramatyków - jako przeobrażenia poszczególnych elementów języka w izolacji, lecz jako przejście z wcześniejszego stanu języka do późniejszego. Strukturaliści krytykowali mechaniczne ujęcie języka przez młodogramatyków, także psychologizm młodogramatyków. Strukturaliści krytykowali posługiwanie się kryteriami i metodami zapożyczonymi z innych dyscyplin, nie dążyli do utworzenia nauki autonomicznej.

17. JAKI BYŁ POGLĄD STRUKTURALISTÓW NA JĘZYK?
Strukturalizm jest teorią opartą na przekonaniu, iż język jest strukturą zorganizowanych systemów znaków, będących podstawowym kodem komunikacji międzyludzkiej. Strukturaliści ujmują język jako obiektywny i niezależny od konkretnego człowieka system relacji determinujący możliwości. Odrzucają natomiast poglądy młodogramatyków. Odrzucają psychologizowanie i atomizowanie języka. Nie opisują elementów pozajęzykowych. Centralnym problemem językoznawstwa po II wojnie światowej staje się zagadnienie budowy języka, a więc jego struktury, dlatego pogląd ten nazywamy strukturalizmem.

18. OMÓW ZAŁOŻENIA STRUKTURALIZMU.
Najważniejsze elementy teorii Ferdynanda de Saussure'a, to:
- uznanie, że wyrazy języka naturalnego są znakami, a nie nazwami
- stworzenie bilateralnej teorii znaku (teza, że na znak językowy składa się kształt i pojęcie)
- teza o konwencjonalnym charakterze związku między kształtem a znaczeniem znaku
- oddzielenie języka jako systemu (franc. langue) od zdolności człowieka do posługiwania się językiem (franc. langage) i faktycznego wykorzystania konkretnego systemu językowego (franc. parole)
- uznanie, że langue (język jako system) jest zjawiskiem społecznym, danym wszystkim użytkownikom danego języka
- określenie, na czym polega systemowość języka
Inne ważne tezy de Saussure'a to:
- postulat rozdzielenia badań synchronicznych nad językiem od badań diachronicznych
- postulat autonomii językoznawstwa (oderwania od psychologii, literaturoznawstwa itd.)

19. KTO BYŁ TWÓRCA STRUKTURALIZMU I W JAKIM DZIELE ZOSTAŁY ZAWARTE JEGO POGLĄDY?
Strukturalizm - kierunek w nauce uważany raczej za metodę badania rzeczywistości niż określoną szkołę filozoficzną. Powstał, kiedy lingwista szwajcarski F. de Saussure (językoznawca szwajcarski) rozróżnił:

  1. język jako obiektywny i niezależny od konkretnego człowieka system relacji determinujących możliwości użycia słów i zdań

  2. mowę jednostkową polegającą na tym, że w określonej sytuacji wybiera się z systemu językowego określone zwroty.

Wiedza ta została zawarta w wydanej pośmiertnie książce Kurs językoznawstwa ogólnego w 1916 r. Prekursorem strukturalizmu (in. lingwistyki strukturalnej) był także Jan Baudouin de Courtenay (językoznawca polski). Do strukturalistów należały również szkoły: genewska, praska (fonologiczna), kopenhaska (glossemantyczna) i amerykańska (deskryptywna).

20. JAKA BYŁA ROLA JANA BAUDOUIN'A DE COURTENAY W POWSTAWANIU STRUKTURALIZMU?
Jan Baudouin de Courtenay wspólnie z Mikołajem Kruszewskim stworzył szkołę językoznawstwa ogólnego. Rozróżniał badania synchroniczne i diachroniczne w językoznawstwie, sugerował różnicę między językiem (cf. u de Saussure'a langue) a mówieniem (parole), twierdził że język jest strukturą. Baudouin wprowadził rozróżnienie między dwoma aspektami języka, a mianowicie jego aspektem statycznym ,obejmującym stosunki miedzy równocześnie istniejącymi elementami języka, a jego aspektem dynamicznym, ewolucyjnym. Zdefiniował pojęcie fonemu, umieścił fonemy w ramach statystyki językowej, a równocześnie podkreślił różnicę między fizyczna naturą dźwięków, a ich rolą w mechanizmie języka. Głoska jako dźwięk fonetyczny, fonem - to dźwięk powstający w związku ze znaczeniem słów, niepodzielny element systemu. Syntezę swych rozważań ogłosił w rozprawie Próba teorii alternacji fonetycznych. Prace Baudouina i Kruszewskiego miały zatem znaczący wpływ na rozwój językoznawstwa: z efektów ich badań korzystali m. in. Ferdynand de Saussure oraz badacze zgromadzeni wokół tzw. Szkoły Praskiej.

21. WYJAŚNIJ POJĘCIA „LANGUE” I „PAROLE”.
F. de Saussure wyróżnia dwa odrębne składniki mowy: język (langue) i mówienie (parole).
Język (langue) jest częścią społeczną mowy, zewnętrzną w stosunku do jednostki, która sama nie może go ani tworzyć ani zmienić. Istnieje on tylko dzięki pewnego rodzaju umowie zawartej między członkami społeczeństwa.
Mówienie (parole) jest częścią indywidualną języka i mniej więcej przypadkową. Dlatego nauka o mowie dzieli się na dwie dyscypliny:
- lingwistykę języka, która bada język, twór społeczny
- lingwistykę mówienia, która analizuje mówienie wraz z fonacją

22. NA CZYM POLEGAJĄ STOSUNKI SYNTAGMATYCZNE I PARADYGMATYCZNE W WYPOWIEDZI?
Stosunki pradygmatyczne - relacje między elementami w systemie językowym, które mogą występować w tym samym lub w podobnym kontekście między elementami należącymi do tej samej klasy
Stosunki syntagmatyczne - relacje między elementami w wyrażeniach językowych zachodzą miedzy elementami rzeczywiście występującymi w danym wyrażeniu. Stosunki syntagmatyczne zachodzą między elementami języka wszystkich płaszczyzn: fonemami, morfemami itp.

23. OMÓW TEZĘ ARBITRALNOŚĆI ZNAKU JĘZYKOWEGO.
Znak językowy jest dowolny (arbitralny) w relacji obrazu akustycznego / graficznego (signifiant) do pojęcia (signifié); pojecie nie jest związane żadnym związkiem z szeregiem dźwięków, które mogą służyć jako signifiant, równie dobrze można by je przedstawić za pomocą jakiegokolwiek innego szeregu dźwięków. Znak jest złożony ze strony oznaczającej (signifiant - obraz akustyczny) i oznaczanej (signifié - pojęcie). Więź pomiędzy tymi elementami ma charakter arbitralny, ponieważ pojęcia się zmieniają, nie ma żadnego koniecznego, naturalnego, istotnego znaczenia wiążącego signifiant i signifié.

24. OMÓW RÓŻNICE MIĘDZY STRUKTURALIZMEM FUNKCYJNYM I FORMALNYM.

25. PODPORZĄDKUJ PODANE NAZWISKA ETAPOM W DZIEJACH JEZYKOZNAWSTWA.
PANINI, żyjący w IV w. p. n. e. gramatyk indyjski, stworzył pierwszą gramatykę sanskrytu, będącą syntezą dotychczas układanych gramatyk opisowo - normatywnych, złożoną z blisko 4 tysięcy reguł , których uczono się na pamięć. Było to zarazem pierwsze opracowanie gramatyki na świecie. Panini uważany jest za prekursora językoznawstwa formalnego. Jego dzieło jest wciąż podstawą studiów nad sanskrytem.
DIONIZJUSZ TRAK (II w. p.n.e.), gramatyk grecki, uczeń Arystarcha z Samotraki. Był twórcą pierwszej zachowanej systematycznej gramatyki greckiej. Napisana przez niego ok. roku 100 p.n.e. Szkoła gramatyczna - przeniesiona na grunt rzymski - stała się wzorem dla gramatyk łacińskich (m.in. Donata i Priscianusa), a w konsekwencji dla gramatyków europejskich wieków następnych.
JAKUB GRIMM, wybitny niemiecki filolog, twórca germańskiego językoznawstwa porównawczego. Opublikował Gramatykę niemiecką (tom 1-4, 1819-1837), będącą w zasadzie gramatyką porównawczą języków germańskich. Tak powstała gramatyka historyczno - porównawcza. Odnosił się do porównań grup językowych. W drugim wydaniu pierwszego tomu tego dzieła znajdujemy tzw. prawo Grimma - pierwsze prawo fonologiczne, które obejmuje ewolucję germańskiego systemu spółgłoskowego .
WILLHELM VON HUMBOLDT, niemiecki filozof, językoznawca, mąż stanu. Sformułował tezę o istnieniu tzw. wewnętrznej formy językowej, co czyniło z języka element aktywny. Na podstawie rozległych studiów porównawczych wskazał na rolę, jaką odegrał on przy przejściu człowieku od stanu natury do kultury, stwierdzając też ścisły związek między duchem poszczególnych ludzkich społeczności a ich mową. Zastosował pojęcie systemu do językoznawstwa historycznego w badaniach nad typami struktur językowych, wprowadził pojęcie wewnętrznej formy języka, opracował morfologiczną typologię języków. FRANCISZEK BOPP, językoznawca niemiecki, jeden z twórców językoznawstwa historyczno - porównawczego. Ustalił pokrewieństwo języków indoeuropejskich: sanskryckiego, greckiego, łacińskiego, irańskich, germańskich i ormiańskich. Rozwinął swoje poglądy w gramatyce porównawczej języków indoeuropejskich. Interpretował język jako organizm podlegający naturalnym prawom narodzin, rozwoju i śmierci. Od czasów Boppa porównywanie języków jest traktowane jako samodzielna dyscyplina językoznawcza. Głosił teorię aglutynacyjną jako genezę rozwoju języka, tzn., że wszystkie końcówki fleksyjne i sufiksy pochodzą z dawniej samodzielnych wyrazów. Jego główne dzieło wydane w 1816 ma tytuł O systemie koniugacyjnym w porównaniu z systemem greckim łacińskim perskim i germańskim.
HERMAN PAUL, autor Założeń językoznawstwa historycznego, gdzie sformułował on program badań szkoły młodogramatyków. Przedmiotem badań mogą być procesy, historyczne badanie języka. Istnienie języka istnieje w psychice każdego, zmiany w psychice powodują zmiany języka , nie uznawał języka ogólnego.
FERDYNAND DE SAUSSURE , językoznawca szwajcarski. Profesor uniwersytetów w Paryżu i Genewie. Prekursor strukturalizmu w badaniach językoznawczych i literackich. W dziele Rozważania nad pierwotnym systemem samogłosek w językach indoeuropejskich (1879) wyłożył po raz pierwszy teorię systemu języka. Ogromne znaczenie miały cykle jego wykładów na uniwersytecie genewskim (1906 - 1911), opracowane i wydane przez uczniów: Ch. Bally'ego, A. Sechehaye'a, A. Riedlingera pt. Kurs językoznawstwa ogólnego.
N. CHOMSKY, amerykański profesor lingwistyki, filozof, działacz polityczny, anarchizujący intelektualista. Jego pracę Syntactic Structures (1957) uznano za rewolucyjną dla językoznawstwa. Dowodził w niej, iż wrodzoną cechą człowieka jest fundamentalny system gramatyczny wspólny dla wszystkich języków. Stworzył gramatykę transformatywno -generatywną. Zdefiniował cztery klasy gramatyk i cztery klasy języków formalnych. Jego prace wpłynęły na rozwój psycholingwistyki.

26. PODAJ DEFINICJĘ ZNACZENIA.
Znaczenie, w logice, filozofii i językoznawstwie, to sposób rozumienia i/lub użycia, przysługujący danemu wyrażeniu w pewnym języku albo treść związana z danym tworem językowym. Terminem znaczenie (zależnie od jego koncepcji) określa się: kojarzony z formą znaku twór psychiczny (przedstawienie, ideę, myśl), pewien układ czynności, zespół cech właściwych dla desygnatu, strukturę językowo - logiczną wyrażenia, przedmiot idealny (obiekt aktu rozumienia), intencjonalny (związany z rozumieniem wytwór psychiki) lub abstrakcyjny (pojęcie dla nazwy, sąd dla zdania). Ze względu na znaczenie wyrażenia dzieli się na samodzielne znaczeniowo kategorematy (zdania, nazwy) i niesamodzielne synkategorematy (funktory, np. spójniki, i operatory: kwantyfikatory typu "dla każdego...", "dla niektórych..."). Teorią znaczenia zajmowali się m.in. wśród logików i filozofów: G. Frege, E. Husserl, R. Ingarden, W. Quine, L. Wittgenstein, a wśród językoznawców: É. Benveniste, N. Chomsky, R. Jakobson.

27. WYMIEŃ GŁÓWNE KONCEPCJE ZNACZENIA.
Koncepcja asocjanistyczna - (skojarzenie, przyłączenie) znaczeniem wyrażenia są idee, myśli pojawiające się pod wpływem jakiegoś wyrazu. Znaczenie jest czymś indywidualnym.
Asocjacja, skojarzenie, funkcja myślowa polegająca na kojarzeniu elementów, ich łączeniu w jedną całość i znajdowaniu związków między nimi.
Koncepcja konotacyjna - wyróżnia treść charakterystyczną wyrażenia zwaną konotacją, przysługuje tylko danemu wyrażeniu. Konotacja - zespół cech charakterystycznych dla jakiegoś wyrazu, jakiegoś desygnatu.
Koncepcja idealistyczna ( filozoficzna) - znaczeniem wyrazów jest idealne intencjonalne znaczenie słów.
Koncepcja pragmatyczna - praktyczne użycie wyrazu, czyli wiedza jak ten wyraz użyć w praktyce. Znaczenie wyrazu to funkcja, jaką ona pełni.

28. CO TO SĄ INDEFINIBILIA?
Indefinibilia:
- wyrazy elementarne zwane inaczej prymitywami, które wystarczą do przetłumaczenia wszelkich zdań w języku naturalnym
- wyrazy o znaczeniu prostym, nierozkładalnym (indefinibilia semantyczne, które posłużą następnie do definiowania innych wyrażeń, złożonych pod względem pojęciowym)
- wyrazy gramatyczne (niektóre wyrazy oznaczające relację: część/całość)

Uniwersalia językowe (ang. language universals) to cechy wspólne wszystkich (uniwersalia absolutne) lub zdecydowanej większości (tzw. uniwersalne tendencje) języków naturalnych.

Pojęciem takim jest np. morfem czyli najmniejsza jednostka znaczeniowa posiadająca jedną postać fonetyczną lub niewielką ilość postaci zależnych od kontekstu. Uniwersalne jest też to, że kolejność morfemów odgrywa dużą rolę.

Co uniwersalium językowym nie jest?

Dla osoby, która zna jedynie języki indoeuropejskie, wiele rzeczy może wydać się tak oczywistymi, że nie wyobraża sobie języka bez nich. Zapoznanie się z kilkoma zaledwie popularnymi językami nie - indoeuropejskimi, np. japońskim, chińskim czy arabskim, pozwala rozwiać wiele z tych złudzeń. Szczególną zasługę dla rozwiewania złudzeń o tym, że wszystkie języki świata to po prostu udziwniona łacina, miały jednak badania języków Indian.

Wyrazy.

O ile morfem jest pojęciem uniwersalnym, to wyraz już nie. W tzw. językach polisyntetycznych (m.in. eskimoskich) morfemów tworzących zdanie w żaden sposób nie można podzielić na wyrazy.

Czas przeszły, teraźniejszy i przyszły.

Dla przykładu:

Japoński ma 2 czasy - przeszły i teraźniejszo - uniwersalno - przyszły.

Hopi ma 3 czasy - obiektywny (przeszło - teraźniejszy), subiektywny (przyszły, ale używany też do wielu przeszłych i teraźniejszych faktów ze sfery uczuć) i uniwersalny (do rzeczy, które są zawsze prawdziwe).

3 osoby.

Niektóre języki Indian mają 4 osoby, lub żeby pozostać w gramatyce indoeuropejskiej - bliższą trzecią i dalszą trzecią.

Wiele języków (w tym polski) dysponuje kilkoma formami osoby trzeciej, różniącymi się rodzajem gramatycznym.

Niektóre języki (np. pierwszych narodów amerykańskich, austronezyjskie, austroazjatyckie) mają dwie formy pierwszej osoby liczby mnogiej: "my" z uwzględnieniem odbiorcy / słuchacza (tzn. ja, lub my, wraz z tobą) oraz z jego wykluczeniem (tzn. "my" ale bez ciebie) - zobacz inclusivus.

W japońskim ściśle rzecz biorąc nie ma osób gramatycznych, niektóre rzeczowniki spełniają taką funkcję.

Liczba pojedyncza i mnoga.

Oczywiście w każdym języku można wyrazić ilość, ale nie wszędzie przyjmuje to postać osobnej kategorii gramatycznej. W języku japońskim liczba domyślnie nie jest zaznaczana i to samo zdanie może równie dobrze odnosić się do liczby pojedynczej, jak i mnogiej, co prawie zawsze wynika jasno z kontekstu. Np. zdanie może oznaczać równie dobrze robotnik idzie lub robotnicy idą. Informacje o liczbie, jako dodatkową, można oczywiście dodać (liczba pojedyncza, liczba mnoga lub liczba zbiorowa).

Osobne zagadnienie stanowi liczba zbiorowa - wyrażenie oznaczające "X i osoby powiązane z X". W języku polskim zwykle używa się w tym znaczeniu konstrukcji typu "X i Y", czasem jednak liczby mnogiej - np. dziadkowie poza znaczeniem mnogim dwóch lub więcej dziadków, może też oznaczać zbiorowe dziadka i babcię. W niektórych językach taka konstrukcja jest wyrażana specjalnymi konstrukcjami gramatycznymi.

Ponadto np. w języku polskim występowała kiedyś liczba podwójna.

Kolory.

Nazwy kolorów tworzą przeróżne kombinacje. W japońskim niebieski i zielony tradycyjnie mają wspólną nazwę (aoi). Obecnie słowo aoi tłumaczy się zwykle po prostu jako niebieski, natomiast do określenia koloru zielonego używa się stosunkowo nowego słowa midori - zieleń, midori-iro - kolor zieleni. Zachowały się jednak utarte zwroty np.: aoi shingō - zielone światło (drogowe), które de facto jest w Japonii niebieskawe. Co więcej - większość przymiotników japońskich ma w zasadzie znaczenie czasownikowe. Np.: akai - czerwony, być czerwonym; shiroi - biały, być białym; akarui - jasny, być jasnym.

Czasownik "być".

Czasownik "być", z pozoru bardzo uniwersalny, w różnych językach funkcjonuje na różnych zasadach. Np. w językach hiszpańskim i portugalskim wyróżnia się trzy różne czasowniki "być": określający przebywanie "estar", określający istnienie "haber" oraz określający cechę "ser". Porównując język polski z hiszpańskim otrzymujemy:

Jestem w domu.

Estoy en casa.

Jestem człowiekiem.

Soy un humano.

Tu jest dom.

Aquí hay una casa.

W języku irlandzkim należącym do rodziny języków celtyckich czasownik "tá" oznacza przebywanie oraz "is" oznacza cechę. Jest także czasownik "bíonn" oznaczający przebywanie, ale jako zwyczaj, a niekoniecznie w tej chwili.

Jestem w domu.

Tá mé abhaile.

Jestem mężczyzną.

Is fearr mé.

Bywam w pracy.

Bíonn mé ag obair.

Podobnie w japońskim są dwa czasowniki oznaczające cechę - ożywiony iru i nieożywiony aru (który oznacza też mieć), oraz grupa form czasownikowych oznaczających stan (da, desu, de aru, de gozaru itd.)

Przymiotniki.

Język japoński zawiera 4 klasy wyrazów mogących pełnić funkcję określania:

W przypadku określników nieodmiennych o funkcji wyrazu w danym zwrocie decyduje pozycja w zdaniu, przy czym zawsze wyraz (czasami całe rozbudowane zdanie podrzędne) określający jest umieszczony przed wyrazem określanym.

Etnolingwistyka jest to dziedzina badań lingwistycznych, której przedmiotem są wzajemne związki między językami, myśleniem, zachowaniem się człowieka i rzeczywistością, to znaczy między formalną strukturą języka panującą powszechnie a resztą kultury społeczności posługującej się danym językiem.

Nauka ta przede wszystkim bada zależności między danym typem kultury a określonymi typami języka, którymi mówią nosiciele tejże kultury. Etnolingwistyka rozwinęła się głównie na terenie USA, dzięki pracom F. Boasa oraz E. Sapira, jednak za czołowego przedstawiciela tej nauki uważa się B. L. Whorfa (uczeń Sapira).

Według Whorfa, język nie jest tylko środkiem porozumiewania się ludzi, ale zawiera w sobie określony obraz świata, albowiem świat myślowy człowieka jest ściśle powiązany ze strukturą jego języka. Uważał również, że chociaż nie ma języków prymitywnych to jednak każdy język faworyzuje jakiś jeden określony sposób pojmowania świata (nakłada na świat pewną siatkę pojęć), z czego wynika, że język w pewien sposób kształtuje psychikę człowieka posługującego się nim.

Na powstanie etnolingwistyki ogromny wpływ miały badania amerykańskich lingwistów nad językiem indiańskim, którego struktura jest bardzo charakterystyczna, natomiast sama teza o wpływie języka na psychikę i sposób myślenia człowieka bywa nazywana hipotezą Sapira -Whorfa.

Hipoteza Sapira - Whorfa (inna nazwa - prawo relatywizmu językowego) - teoria lingwistyczna postulująca, że używany język wpływa w mniejszym lub większym stopniu na sposób myślenia. Nazwa wywodzi się od dwóch językoznawców - Edwarda Sapira i Benjamina Lee Whorfa, zajmujących się głównie językami rdzennych mieszkańców Ameryki.

Słaba postać tej hipotezy mówiąca, że język wpływa na myślenie, może być łatwo sprawdzona. Najbardziej znany test, polegający na pokazywaniu użytkownikom różnych języków trzech kolorowych karteczek i pytaniu ich, które dwa kolory są bardziej podobne, pokazał, że wyniki silnie zależą od tego czy kolory mają tę samą czy inną nazwę w danym języku (np. japońskie aoi oznacza zarówno niebieski jak i zielony). Eksperyment ten został przeprowadzony przez Browna i Lenneberga w 1954 r.

Szczególnie trudny do zbadania jest wpływ kategorii gramatycznych takich jak czas czy liczba, który może być znacznie ważniejszy niż wpływ słownictwa. Silniejsza postać tej hipotezy mówiąca, że język "determinuje" myślenie, jest znacznie trudniejsza do sprawdzenia. Nie ma na nią też silnych dowodów pośrednich i wszystko wskazuje na to, że myślenie przynajmniej częściowo jest niezależne od języka. W strukturze języka zapisane są często reguły i poglądy społeczne. Różnie jest rozwiązana też kwestia konstrukcji związanych z płcią.

Obaj badacze spotkali się podczas Międzynarodowego Kongresu Amerykanistów w roku 1928, a 3 lata później Whorf zapisał się do Sapira na kurs dotyczący języków Indian. Benjamin Lee Whorf prowadził badania głównie języków Majów i Hopi. W tekście Model uniwersum Indian, jaki napisał najprawdopodobniej w roku 1936 zawarł tezę, że system używania czasowników w języku hopi wpływa na pojmowanie przez Indian czasu i przestrzeni. Zaprzeczał on przede wszystkim, że istnieje jedno uniwersalne pojmowanie czasu i przestrzeni. Język hopi określał jako "język pozbawiony czasu" i przeciwstawiał go językom "temporalnym".

Czasowniki w tym języku nie odnoszą się do teraźniejszości, przeszłości i przyszłości, nie ma w tym języku tych trzech określeń, a odnoszą się do intencji sądów nadawcy w relacjach:

Natomiast zjawiska, które w innych językach traktowane są jako rzeczowniki, trwające bardzo krótko (płomień, fala), jawiące się jako formy przestrzenne, dla Hopi są czasownikami.

Pewnym dowodem pośrednim na rzecz znacznego udziału języka w myśleniu oraz procesach społecznych są zmiany językowe i znaczeniowe w praktycznie wszystkich grupach związanych wspólną ideologią.

Ma to w zamierzeniu wywierać wpływ na sposób myślenia członków grupy. Pewnym powiązanym zagadnieniem są znaczne różnice w sposobie widzenia problemów przez programistów używających różnych języków programowania. Nie wiadomo w jakim stopniu ma to związek z hipotezą Sapira -Whorfa. Zwykle radzi się programistom naukę przynajmniej podstaw wielu różnych języków, szczególnie takich jak LISP, Haskell, Ocaml czy Prolog, dzięki czemu będą mogli widzieć zagadnienie z różnych stron.

Funkcje języka - relacje języka do szeroko rozumianego środowiska. Przez środowisko rozumiemy tu świat, rzeczywistość, przyrodę, społeczeństwo, ludzi, struktury społeczne, kulturę, procesy psychiczne, emocje, sytuacje komunikacyjne.

Językowi przypisywane są 3 podstawowe funkcje:

  1. Kognitywna - poznawcza, racjonalna. Polega ona na wyrażaniu myśli, sądów, idei, pojęć, ale także na realizowaniu ich. Funkcja ta polega na zdobywaniu wiedzy o świecie. Badają ją: logika, psychologia, filozofia

  2. Społeczna - odzwierciedla miejsce i rolę języka w relacjach społecznych. Język jest narzędziem tworzenia i regulowania relacji społecznych. Jest też najważniejszym narzędziem podziału kompetencji i układu ról społecznych w różnych sytuacjach. Badają ją: socjologia, psychologia społeczna, medioznawstwo

  3. Afektywna - emotywna, ekspresywna. Jest związana z przekazywaniem emocji. Badają ją: poetyka, literaturoznawstwo, psychologia twórczości

Językoznawstwo przez 2000 lat nie zajmowało się funkcjami języka. Dopiero w XX wieku, kiedy pojawia się językoznawstwo kulturalne, pojawiają się lingwistyczne teorie funkcjonowania języka. I tak, w 1925 roku austriacki psycholog K. Buhler wydał książkę Teoria języka. W Teorii została omówiona teoria języka jako narzędzia psychologicznego, jako narzędzia oddziaływań na innych ludzi. Przedmiotem zainteresowania autora są w niej ludzkie zachowania, opis psychiki człowieka. Uważał on, że w systemie współdziałań międzyludzkich język jest narzędziem w tym samym stopniu, co gestykulacja i inne znaki pozawerbalne. Rozpatrywał język w kategoriach funkcjonowania. Funkcja języka według Buhlera to bezpośrednie oddziaływanie języka na uczestników aktu mowy. Wyróżnił 3 podstawowe funkcje języka:

  1. Funkcja znaku, przedstawiania, opisywania stanu rzeczy i przedmiotów. Funkcję tę uważa się za najważniejszą dlatego, że tylko języki naturalne pełnią tę funkcję

  2. Funkcja wyrażania siebie, ekspresywne wyrażanie psychologicznych i fizjologicznych cech nadawcy. Znaki występują tu jak symptomy pewnych stanów i cech nadawcy

  3. Funkcja apelacyjna, impresywna, funkcja oddziaływania na odbiorcę za pośrednictwem mówienia. Znak jest tu sygnałem dla odbiorcy np.: stój, chodź

Te trzy wymienione funkcje opierają się na następujących relacjach: relacji do podmiotu mówienia, relacji do mówiącego, relacji do słuchającego. Klasyfikacja Buhlera ma charakter aksjomatyczny (deterministyczny). U jej podstaw leżą logiczne założenia system podstaw i idei.

W latach 60. Roman Jakobson napisał artykuł Lingwistyka a poetyka, bazując na teorii C. Shannona i pracach Bronisława Malinowskiego. Jakobson proponuje teorię aksjomatyczną (teorię strukturę aktu mowy). Funkcje języka są według niego przyporządkowane elementom sytuacji komunikacyjnej, a przede wszystkim są przyporządkowane różnym orientacjom na różne elementy tej sytuacji. Możliwa jest przy tym orientacja na:

M. Halliday, twórca londyńskiej szkoły funkcjonalnej, autorytet w zakresie lingwistyki funkcjonalnej, doszedł do wniosku, że język dzieci ma o wiele więcej funkcji. Są to:

Można także wyróżnić za prof. Aleksandrem Kiklewiczem funkcje języka, uwzględniając jego relacje do środowiska:

  1. Funkcja nominatywna (przedstawieniowa, metajęzykowa, nazywająca) polega na tym, że jednostki języka, wyrazy, zdania występują jako znaki przedmiotów i stanów rzeczy. W pewnym stopniu struktura semantyczna znaczeniowo odzwierciedla strukturę świata. Według hipotezy relatywizmu lub determinizmu lingwistycznego, sformułowanej przez E. Sapira, rozwiniętej później przez B. Whorfa, język określa sposób i formy poznania świata przez człowieka. Autorzy ci twierdzili, że na naszą kulturę wpływa język. Stali się twórcami psycholingwistyki - chcieli udowodnić że gramatyka wpływa na nasze procesy poznawcze. Dziś tym zagadnieniem zajmuje się lingwistyka kognitywna

  2. Funkcja kognitywna (poznawcza, funkcjonalna, encyklopedyczna) to rola języka w procesach poznania świata przez człowieka. Każdy język jest źródłem informacji o świecie. Opanowanie języka jest zawsze przyswojeniem wiedzy o świecie. Źródłem informacji są przede wszystkim znaki, wyrazy, idiomy. Poznawcza funkcja języka jest najbardziej oczywista w przypadku przyswajania języków obcych. Funkcja kognitywna to fragment wiedzy człowieka o świecie (czyli koncept). Każdemu znakowi, wyrazowi języka, nie tylko przyporządkowane jest znaczenie leksykalne, ale także określa on kategorie kognitywne, które są bogatsze, szersze niż znaczenie leksykalne. Każde wyrażenie językowe, każdy tekst interpretowany jest w świetle jakiejś określonej kategorii kognitywnej

  3. Funkcja perceptywna (dekodująca) to rola języka jako środka rozumienia tekstów. W wielu sytuacjach komunikacji wirtualnej język ma jedynie funkcje odbiorczą

  4. Funkcja komunikacyjna (społeczna, pierwotna) umożliwia relacje społeczne, realizowanie wspólnej działalności, podział ról w społeczeństwie. Występuje w kilku rodzajach:
    a) Funkcja interaktywna (interpersonalna), w której język jest najważniejszym narzędziem przekazywania informacji i oddziaływania na partnerów za pomocą informacji. W latach 60. XX w pojawiła się pragmalingwistyka, która bada użycie języka w społeczeństwie, w aktach mowy. Jej twórcą był angielski filozof John Austin. Wydał książkę O aktach mowy. Przedmiotem tej teorii nie są tylko zdania językowe, ale też czynności, które realizujemy artykułując zdania. Austin rozróżnił 3 aspekty wyrażeń językowych: lokucja - samo wypowiedzenie jakiejś treści, samo zdanie, np. Dzień dobry!, illokucja - intencja, zamiar, plan, który realizuje człowiek za pomocą wyrażenia językowego (mówiąc Dzień dobry! realizuję akt przywitania się), perlokucja - zaplanowane następstwo, a więc to, co nadawca zakłada w czynnościach, w zachowaniu odbiorcy
    b) Funkcja manifestacyjna (indeksowa) polega na tym, że za pomocą języka człowiek wyraża, manifestuje swoją przynależność lub nieprzynależność do pewnych grup społecznych. Zwykle w tym celu używa się socjolektów, np. ktoś, kto mówi w żargonie przestępczym, ujawnia, że należy do grona przestępczego
    c) Funkcja fatyczna - pojęcie to wprowadził Bronisław Malinowski. Polega na tym, że za pomocą języka, w formie mówienia, stwarzamy i podtrzymujemy stosunki społeczne. Jest to czynność niedynamiczna, w pewnym sensie zachowanie fatyczne jest bezsensowne (np. puste rozmowy toczone tylko po to, by podtrzymać kontakt). Sam fakt rozmowy jest ważniejszy niż to, co się mówi

  5. Funkcja aktywna polega na użyciu języka w celu realizacji psychicznej, intelektualnej lub emocjonalnej aktywności człowieka. Najczęściej realizuje się jako funkcja emotywna: a) funkcja myślowa - realizacja myślenia przez mówienie, b) mówienie wewnętrzne (mówienie bez słów, L. Wygocki), c) mówienie egocentryczne czyli echologia (J. Piaget) - w mówieniu dzieci ponad 80% tekstów nie ma adresata, zwykle jest to mówienie w celu echologii, czyli w celu przyswojenia języka, d) funkcja tekstowa - wykorzystanie języka w celu pisania tekstów. W przypadku tekstów pisanych odbiorca jest wirtualny, a czasami nie istnieje

  6. Funkcja magiczna (kreacyjna) - polega na wierze człowieka w to, że znaki językowe, przede wszystkim wyrazy, to naturalne części nazywanych przedmiotów, rzeczy, a więc używając ich możemy oddziaływać na rzeczy, na świat. Człowiek wierzy, że mówiąc może oddziaływać na przedmioty materialne np. dzień dobry oddziałuje magicznie, sprawia, że ktoś będzie miał dobry dzień, że będzie zdrów

Każda wypowiedź (także analizowany tekst) służy porozumieniu między nadawcą a odbiorcą, czyli pełni funkcję komunikatywną. Tak więc podstawową funkcją wypowiedzi pisanej lub mówionej jest funkcja komunikatywna. Ma ona różne odmiany w zależności od celu wypowiedzi :
1. funkcja informatywna - zawiera informacje o świecie, ludziach... Pełnią ją:

- rozprawy naukowe
- encyklopedie, leksykony
- podręczniki
- audycje informacyjne (dziennik telewizyjny, radiowy)
- depesze, zawiadomienia, ogłoszenia np. prasowe, radiowe
- wykłady
cechami języka tej odmiany tekstów są: jednoznaczność, rzeczowość, brak słownictwa oceniającego i nacechowanego emocjonalnie , brak środków stylistycznych (np. porównań, metafor itp.)

2. funkcja ekspresywna - wyraża pewne uczucia i stany (emocje); funkcja ta jest w zasadzie nieświadomie realizowana przez każdy tekst, zwłaszcza mówiony. Cechy takich tekstów to np.:
- obecność słów nacechowanych emocjonalnie (zdrobnienia, z grubienia)
- zdania wykrzyknikowe
- środki stylistyczne (np. epitety, apostrofy)
Za typowe teksty pełniące funkcję ekspresywną uznamy utwory należące do tzw. liryki osobistej, niektóre recenzje czy listy. Funkcję ekspresywną odnajdujemy w wypowiedziach potocznych (radość, podziw, oburzenie itd.) np. Ach, to wspaniale!, Niech go licho weźmie !

3. funkcja impresywna - dąży do kształtowania postaw i zachowań odbiorcy :
- przejawia się w wydawaniu stanowczych nakazów zachowań (komendy, zarządzenia, polecenia służbowe itp.)
- porady, instrukcje, regulaminy, prośby, apele do dobrej woli człowieka (podania, instrukcje, poradniki, hasła, slogany)
- w publicystyce, w przemówieniach, poezji przejawia się w postaci ocen i sądów o powinnościach odbiorcy
Celem takiego tekstu jest wpłynięcie na poglądy, zachowanie odbiorcy, nakłonienie go do konkretnych działań czy wybrania jakiejś postawy. Funkcję tę znajdziemy także w przysłowiach np.„Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje.”, „Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe”.
Funkcję impresywną cechuje pojawienie się :
1. czasowników w trybie rozkazującym (np. zastanów się, zobaczcie)
2. form kategorycznych (np. nie wolno, trzeba, powinniście)
3. słownictwa oceniającego (cudowny, beznadziejny)
Ta funkcja języka łączy się zawsze z informatywną (nawet slogan reklamowy informuje) - trzeba umieć ocenić, która z nich dominuje. Skutecznemu nakłanianiu towarzyszy też na ogół funkcja poetycka języka (np. środki artystyczne)

4. funkcja poetycka - jej celem jest zachwycić, zaskoczyć lub rozśmieszyć odbiorcę.
Tekst o funkcji poetyckiej pełen jest porównań, przenośni itp. Funkcja poetycka tekstu nie ogranicza się tylko do poezji. Z funkcją tą spotykamy się w przemówieniach, prozie czy też lirycznej, w różnego typu żartach, przysłowiach itp. Przejawia się często w rozmowach potocznych, korespondencji, w żargonach zawodowych, uczniowskich, a więc wszędzie tam, gdzie dąży do odświeżenia języka, przełamania szablonu.

5. funkcja fatyczna - jest to funkcja nawiązywania, podtrzymywania kontaktu lub sygnalizowania jego zakończenia np.hej!, cześć, witam, dzień dobry, aha, jak leci?, halo!, baj baj!, bywaj, do widzenia, do zobaczenia. Tego typu wyrażenia o niczym nie informują, ale komunikują, że chcemy nawiązać, podtrzymać lub zakończyć kontakt z partnerem aktu mowy.

Celem niektórych wypowiedzi nie jest wcale nawiązywanie kontaktu z odbiorcą, ale oddziaływanie na otaczający świat:
a. funkcja stanowiąca - tekst zmienia coś w rzeczywistości pozajęzykowej (np. słowa „Ogłaszam was mężem i żoną” czy „Zwalniam pana z pracy”)
b. funkcja magiczna - wszelkie zaklęcia, przekleństwa itp.

Socjolingwistyka - dział językoznawstwa, który bada społeczne znaczenie (wariantów) systemu językowego oraz użycia języka. Zajmuje się także związkami między faktami językowymi a społecznymi. Bierze pod uwagę kontekst, w jakim zachodzą akty komunikacji. Ujmuje wszystkie czynniki aktu komunikacyjnego. Bada związki zachodzące między użyciem języka a strukturami społecznymi, w których funkcjonują użytkownicy języka. Język jest zróżnicowany a w socjolingwistyce bierze się pod uwagę jak fakty językowe i społeczne splatają się. Przedmiot badań socjolingwistycznych da się wyrazić za pomocą formuły : "kto, do kogo, w jakiej sytuacji i w jakim celu mówi." Każdy z tych czynników może wpływać na kształt wypowiedzi. Socjolingwistyka to dyscyplina raczej nowa. Choć nazwa powstała w latach 50. XX w. to badania przypisywane socjolingwistyce były punktem zainteresowania innych dziedzin nauki.

Psycholingwistyka - jeden z najmłodszych działów językoznawstwa zajmujący się psychologiczną bazą funkcjonowania języka, tzn. tym jak język jest przyswajany, przetwarzany oraz wykorzystywany przez ludzki umysł. Obiektem badań psycholingwistyki są fizjologiczne oraz psychologiczne zjawiska towarzyszące aktom komunikacyjnym (głównie mowie).

Szczególnie często wykorzystywane są w psycholingwistyce testy asocjacyjne, podczas których badane osoby mają podać np. pierwsze skojarzenie z jakimś słowem albo spółgłoskę najbardziej ich zdaniem podobną do innej podanej przez prowadzącego test. Dzięki nim potwierdzono m.in. tabelę spółgłosek. W tym aspekcie psycholingwistyka przenika się wzajemnie z socjolingwistyką. Oprócz tego psycholingwiści często sięgają po badania paralingwistyczne oraz prelingwistyczne.

Z zainteresowania psycholingwistów procesami odbywającymi się w mózgu podczas używania języka wyłoniła się neurolingwistyka, zaś z badań nad procesami uczenia się języka korzystają glottodydaktyka, metodyka nauki języków obcych i inne dziedziny.

Początki psycholingwistyki są datowane na rok 1953. Odbyła się wówczas konferencja w Bloomingham, w której uczestniczyli językoznawcy, etnografowie oraz psychologowie. Jej owocem była zbiorowa praca Psycholinguistics. Ważniejszymi psycholingwistami byli: Jean Piaget, B.F. Skinner (ze swoją behawioralną teorią, która zrewolucjonizowała dotychczasowe badania dotyczące teorii akwizycji języka oraz postrzegania faz przyswajania mowy) oraz współcześnie Noam Chomsky, George Lakoff Michael Tomasello czy Steven Pinker.

W latach 60. XX w. pojawiła się pragmalingwistyka, która bada użycie języka w społeczeństwie, w aktach mowy. Jej twórcą był angielski filozof John Austin. Wydał książkę O aktach mowy. Przedmiotem tej teorii nie są tylko zdania językowe, ale też czynności, które realizujemy artykułując zdania. Austin rozróżnił trzy aspekty wyrażeń językowych:

40


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Homofonia, filologia polska, Językoznawstwo ogólne
Językoznawstwo - opracowanie 1, Filologia polska, Językoznawstwo
Zasady, filologia polska, Językoznawstwo ogólne
EGZAMIN + odpowiedzi, Filologia polska, Językoznawstwo ogólne
geografia lingwistyczna, filologia polska, Językoznawstwo ogólne
jezyk opracowanie, Filologia Polska, Językoznawstwo pragmatyczne
Językoznawstwo ogólne - notatki z wykładu monograficznego(1), filologia polska, Językoznawstwo ogóln
Językoznawstwo - opracowanie 2, Filologia polska, Językoznawstwo
Językoznawstwo ogolne - 50 pytań - opracowanie(2), Filologia polska I rok II st, językoznawstwo, Jęz
JO-pytania, Filologia polska I rok II st, językoznawstwo, Językoznawstwo2, Językoznawstwo ogólne

więcej podobnych podstron