Pojęcie partii politycznych.

Partia to część większej całości, tzn. systemu politycznego, najważniejsza cześć.

Edmund Burker: Partia to zespół ludzi krzewiących wspólnym staraniem sprawą narodową.

Partia to dobrowolne zorganizowana grupa posiadająca określony program, dążąca do uzyskania poparcia społecznego dla zdobycia i utrzymania władzy państwowej.

Funkcje partii:

• Określenie celów przez tworzenie programu

• Artykułowanie i agregowanie interesów społecznych

• Mobilizowanie i socjalizowanie społeczeństwa w ramach istniejącego systemu politycznego

• Reputacja elity politycznej tworzenie rządu

Max Weber - partia to pośrednik między państwem a systemem politycznym w społeczeństwie obywatelskim.

Elementy partii politycznych:

• -Organizacja

-Program partii

-Funkcje

W 1900 powstała Labour Party (Wielka Brytania) z połączenia związków zawodowych z TUC. W 1918r oku wprowadzono dodatkowo członkostwo pośrednie, na początku lat 90 liczebność to 6 mln, z czego członkostwo bezpośrednie miało bezpośrednie miało 6 tyś.

Inną partią jest szwedzka SAP licząca około 9mln ludzi.

Austriacka Partia Ludowa rządzi w Austrii od 1999 roku. Składa się z różnego rodzaju stowarzyszeń.

Labour Party odchodzi od członkostwa bezpośredniego ze względu na chęć ograniczenia wpływów związków zawodowych na państwo.

W Austrii i Islandii ponad 30% wyborców należy do jakiejś partii politycznej.

W Portugalii i Hiszpanii (które kiedyś były autorytarne) około 2-5% wyborców należy do partii przy czym ten system zakładał, że partie są zbędne, najwyższą wartością jest państwo.

Zmiana w latach 90: coraz mniej osób należy do partii, np. Francja ok. 12 mln osób odeszło, za to w nowych demokracjach (Europa postkomunistyczna, Grecja) nasępił wzrost liczby członków partii.

Polska - w roku 2000 1% elektoratu (ok.300 tyś) należało do partii politycznych, odsetek rekordowo niski podług innych państw, a do tego wystąpił spadek zainteresowania wyborami.

Najliczniejszą partią na świecie jest Komunistyczna Partia Chin ok.6 mln osób.

Partycypacja polityczna - uczestnictwo w wyborach, przynależność do partii.

Polska w pięciopunktowej skali ma 1 punkt ze względu na niską frekwencję wyborczą.

Struktura wewnętrzna - większość partii to organizacje sformalizowane i zhierarchizowane, więzi o charakterze pionowym (wertykalne) i poziomym (horyzontalne)bardziej rozbudowane.

Partie komitetowe - luźne wewnętrznie (USA), partie europejskie są raczej sformalizowane. Zaczynają dominować więzi o charakterze horyzontalnym.

Analiza struktur wewnętrznych:

założenia statutu (jakie wyróżnia powiązania, itd.)

Empiryczna - partia a układy nieformalne

Np. SLD

• Szczebel centralny, wojewódzki, gminny

• Władze:

Uchwałodawcze - Kongres Krajowy (konwencja, zjazd) - dokonuje zmiany statutu

Wykonawcze - Zjazd Krajowy, Przewodniczący, Sekretarz Generalny, skarbnik

Inne władze - Rada polityczno - krajowa, Krajowy sąd partyjny, Komisja Etyki, Komisje Rewizyjne, Koło Partyjne

Np. PO

Pierwszy statut partii został odrzucony przez sąd okręgowy w Warszawie, bo był niezgodny z ustawą z 1997 roku. Najważniejszą władzą jest Konwencja Krajowa.

Szczeble: gremia partyjne, lider. Organy: statutowy, wykonawczy, kontrolny. Partia jako zhierarchizowana instytucja.

Program partyjny:

1. Ideologia - zbiór wartości filozoficznych i światopoglądowych, zasad postępowania. W wieku XIX dominowała ideologia, obecnie następuje pragmatyzacja programu. Partie zideologizowane są zazwyczaj z nurtu prawicowego.

2. Program sensu stricte - stanowiska partii kwestiach ustrojowych, socjalnych polityki zagranicznej, integracji europejskiej, spraw obyczajowych. W programie zawarta jest diagnoza rzeczywistości (negatywna lub pozytywna), przedstawiane są np. alternatywne rozwiązania

3. Platforma wyborcza - program przedstawiany na użytek kampanii wyborczych, podporządkowany socjotechnikom wyborczym, krótkotrwałe cele.

Funkcje partii politycznych (III rozdział):

• Wobec społeczeństwa realizowane przez partie

• Artykulacja i agregacja potrzeb i interesów społecznych

• Socjalizacja społeczeństwa, przedstawienie programów i kierunków ideologicznych. Powinna dostarczać wiedzy na temat gospodarki i polityki, w praktyce partie starają się odwoływać do emocji (zwłaszcza negatywnych), kształtowanie opinii publicznej. Istotna rola środków masowego przekazu, mediatyzacja polityki.

• Wobec władzy państwowej

-Wyborcza: selekcja kandydatów, formowanie programu - program może być autorski, formułowany przez kandydata lub kandydaci mają za zadanie rozpowszechniać ogólny program partii (drugi model częściej się zdarza)

-Rządzenia - dążenie do zdobycia i utrzymania władzy, zależy od reżimu panującego, np. system parlamentarno - gabinetowy to system partyjny, nieco mniejsza rola jest w systemach prezydenckich i pół prezydenckich.

Modele selekcji kandydatów:

-Władze centralne partii politycznych kontrolują wybór kandydatów

-Władze lokalne partii proponują zestaw kandydatów, ostateczną decyzję podejmują władze centralne

-Władze centralne partii politycznych proponują listę kandydatów, ostateczną decyzję podejmują organy władzy lokalnej

-Władze lokalne decydują za zgodą organów centralnych włączając w to prawo dodawania i usuwania nazwisk

-Władze lokalne kontrolują proces selekcji i podejmują ostateczne decyzje

-Proces selekcji kandydatów dokonywany jest przez członków partii politycznych w drodze głosowania (prawyborów), proces obejmuje większą liczbę członków i jest najbardziej demokratyczny, ale dotyczy to raczej mniejszych partii

Gabinety:

• Jednopartyjne - mniejszościowe: partia najsilniejsza, ale nie ma większości, gdy brak jest zintegrowanej opozycji i większościowe: uznanie za optymalne bez potrzeby kompromisów i dzielenia się stanowiskami.

• Koalicyjne: większościowe i mniejszościowe.

W teorii partii jest odwołanie do różnego rodzaju indeksów.

Indeksy relewacji rządowej

Stosunek ilości gabinetów do sumy gabinetów w badanym czasie - indeks partycypacji.

IP =

FDP, czyli Wolna Partia Demokratyczna (Niemcy) posiada jeden z najwyższych indeksów w europie po wojnie - 0,85

Indeks odpowiedzialności politycznej dla stanowiska premiera - stosunek liczby miesięcy w których dana partia posiadała stanowisko szefa rządu do liczby miesięcy w badanym okresie.

Iop =

Niemcy - Unia chrześcijańsko - demokratyczna CDU - najwyższy wskaźnik odpowiedzialności

Indeks odpowiedzialności politycznej dla stanowisk ministerialnych - stosunek liczby stanowisk ministerialnych w dyspozycji danej partii do ogólnej liczby ministerstw.

I_M =

Opozycja może:

Zgłaszać wniosek o wotum nieufności dla rządu lub pojedynczych ministrów, daje to początek debatom parlamentarnych

Praca w komisjach parlamentarnych zwłaszcza gdy obóz rządzący ma problemy z obsadą

Zgłaszać interpelacje i zapytania poselskie\

Opozycja również wykorzystuje środki masowego przekazu , pozaparlamentarna sięga po niekonwencjonalne środki, np. blokady dróg i budynków, nielegalne demonstracje

• Wobec partii - teorie instytucjonalizacji.

Proces uzyskiwania przez partie polityczne statusu pełnoprawnego uczestnika gier politycznych. Ralph Suasaud i Robert Harmel.

Trzy fazy instytucjonalizacji:

• Faza identyfikacji - partia poszukuje miejsca na scenie politycznej, szukanie niszy wyborczej, elektoratu. Działania: próba legitymizacji danego ugrupowania, potrzebna jest znajomość potrzeb wyborców i tynku wyborczego

• Faza organizacji - stworzenie struktur organizacyjnych w skali ogólnokrajowej jak również lokalnej oraz struktur członkowskich (nabór działaczy, ważne jest posiadanie dobrej kadry, fachowców z różnych dziedzin), szukanie sponsorów, poparcie grup interesów i środków na działalność.

Na początku lat 90 powstawały partie centro - prawicowe, które nie miały problemów z fazą pierwszą, za to partie postkomunistyczne lepiej wypadły w fazie drugiej.

• Faza stabilizacji

Próg reprezentacji - uzyskanie reprezentacji w parlamencie, przekroczenie progu wyborczego, np. Turcja 10%, Izrael 1,5%

Próg relewancji - dążenie do osiągnięcia dobrego potencjału politycznego, prestiżu

Potencjał polityczny:

-Ilość mandatów w parlamencie

-Potencjał koalicyjny - atrakcyjny program na ogół centrowy, tradycja wchodzenia w skład koalicji

-Potencjał szantażu politycznego - podejmowanie destrukcyjnych działań wobec układu rządzącego, są to duże ugrupowania, obecnie PO.

Elementy analizy politycznej (IV rozdział)

Analiza SWOT dotycząca każdej organizacji: mocne i słabe strony. Mogą mieć charakter zewnętrzny: szanse oraz zagrożenia i wewnętrzny. Np. AWS - brak silnych liderów.

Stany osobowości nie odnoszą się tylko do liderów, odwoływanie się do autorytetów moralnych. Czym więcej członków tym większy plus.

Efekt nowego ugrupowania - gdy działacze porzucają swoje często skompromitowane partie, to po to, aby osiągnąć efekt nowości; przy utworzeniu nowej partii może być pozytywny lub negatywny.

Historia partii politycznych - modele rozwojowe.

Sześć etapów w rozwoju Max Weber.

1. Partia jako ugrupowanie rodowe

2. Koterie arystokratyczne

3. Partie klubowe - kluby polityczne

4. Partie masowe

5. Partie profesjonalno - wyborcze (catch all)

6. Partie kartelowe - kartele polityczne (cartell party)

Ad.1.

Funkcjonowały w starożytności, np. w senacie wszystkie skupiane wokół notabli, czyli osobistości; w średniowieczu np. w Polsce szlacheckiej skupiane wokół rodziny magnackiej.

Ad.2.

Od XVI wieku, przykład: wigowie i torysi w Anglii działające od lat 70 XVII wieku miały różne programy. Wigowie, bogate mieszczaństwo, torysi ziemiaństwo. Polska - Familia - ugrupowanie oscylujące wokół Czartoryskich (czasy saskie), chęć wzmocnienia władzy wykonawczej, przeciwnikami byli republikanie - byli za wolnością szlachecką (Potoccy, Braniccy, Sapiehowie) i współpracą z Francją.

Ad.3.

Poziom zorganizowania i programowania był wyższy. Powstawały podczas rewolucji francuskiej (Jakobini) i niepodległości w USA (klub federalistów - Hamilton - chęć wzmocnienia poszczególnych stanów), przeciwnicy to demokratyczni federaliści z Thomasem Jeffersonem na czele. Zwyciężyła koncepcja federalna, ale od 1928 rządziła Partia Republikańska.

Wigowie - XIX w - Wielka Brytania - Reform Club

Torysi - XIX w - Carlton Club Pojawienie się więzi wertykalnych i horyzontalnych.

Polska - Sejm Wielki - „Stowarzyszenie Przyjaciół Ustawy Rządowej 3 maja” - pierwsza nowoczesna partia.

Ad.4.

Przyczyny pojawienia się partii masowych:

• Instytucjonalizacji - kładą nacisk na czynniki, gremia wyborcze - upowszechnienie. Wielka Brytania (1830) tylko 3% osób miało prawa wyborcze. Rozwój parlamentaryzmu - powstanie frakcji, nowych partii

• Kryzysów - np. kryzys legitymizacji władzy, gdy elity tracą społeczną akceptację i powstają partie anty systemowe, np. Francja (rewolucja) komuna paryska.

• Modernizacji - podział socjopolityczny. Występują różne podziały w społeczeństwie, np. XIX wiek monarchiści i republikanie; lub podział na świat pracy i kapitalistów - pracobiorców i pracodawców; lub podział na miasto i wieś (kraje skandynawskie, Niemcy) partie mieszczańskie i agrarne; lub podział centrum - peryferie (partie regionalne i etniczne, np. Włochy). Okres postmodernizmu: feminizm, ekologia, partie lewicowo - socjalistyczne.

Ad.5.

Partie odwołujące się od różnych środowisk, chcą pozyskiwać całe społeczeństwa, mała rola ideologii, bardziej interesujący jest elektorat. Duża rola sondaży.

Finansowanie partii - grupy interesu i dotacje budżetu państwa. Zmniejsza się rola biurokracji partyjnej, ale zwiększa się rola ekspertów różnych dziedzin.

Ad.6.

Monopolizacja życia społecznego, pewna klasa polityczna chce podporządkować sobie społeczeństwo. Przy wyborach nie musi się zmieniać kierunek polityki. Eliminacja ugrupowań antysystemowych, rosnąca rola przywódców partyjnych, mała rola demokracji wewnątrzpartyjnej, mediatyzacja polityki.

Klasyfikacja partii politycznych.

Podział ze względu na kryterium organizacyjno - funkcjonalne.

1. Organizacyjna geneza partii.

1. Parlamentarno - wyborcze - powstałe na forum parlamentarnym lub w wyborach, grupa posłów; np. liberalne i konserwatywne

2. Pozaparlamentarne - z inicjatywy organizacji, np. komunistyczne, ekologiczne z czasem dopiero wchodzą w skład rządu.

2. Typy struktury organizacyjnej.

1. Komitetowe - brak członków, tylko wyspecjalizowany krąg aktywistów, luźna struktura wewnętrzna; słaba instytucjonalizacja, np. Partia republikańska i demokratyczna USA

2. Rozwinięte - występują więzi wertykalne i horyzontalne; silna instytucjonalizacja, głównie partie europejskie, np. socjalistyczne, chadeckie

3. Stopień upartyjnienia wyborców.

1. Kadrowe - zrzeszają mały procent wyborców, nieliczne

2. Masowe - wielu członków, np. socjaldemokratyczne

4. Reprezentacja interesów (struktura członkowska i wyborców, struktura socjalna).

1. Klasowe - reprezentują interesy jednej grupy społecznej, struktura o charakterze jednolitym. Jest to mniejszość partii politycznych we współczesnym świecie

2. Ludowe - reprezentują interesy ogólnospołeczne, charakter heterogeniczny. Jest to większość współczesnych partii, np. centrolewicowe partie ludowe, chadeckie. Deklarują reprezentację przynajmniej dużego segmentu społeczeństwa

5. Typy członkostwa.

1. Z członkostwem bezpośrednim - przystąpienie do jednej z lokalnych komórek organizacyjnych (tylko osoby fizyczne)

2. Z członkostwem pośrednim - członkostwo zdobywa się pośrednio i zbiorowo, np. związki zawodowe, fundacje i stowarzyszenia pracy, Partia Pracy w GB

6. Podział kompetencji w strukturze partii.

1. Scentralizowane - władza w instytucjach centralnych, np. Partia Konserwatywna w GB

2. Zdecentralizowane - szeroka autonomia niższych instancji, np. Francuska Partia Socjalistyczna, Partia Zielonych

7. Rodzaj komórki podstawowej.

1. Zakładowe - komórka podstawowa w przedsiębiorstwie lub zakładzie, np. w państwach komunistycznych lub realnego socjalizmu

2. Terytorialne - w państwach demokratycznych, Polska 1990 pierwsza ustawa o partiach politycznych zakłada tworzenie partii w sferze ekonomicznej, np. chadeckie, ekologiczne

8. Sposób powoływania władz partyjnych.

1. Demokratyczne - władze kontrolowane przez ogół członków

2. Niedemokratyczne - władze pochodzą z mianowania, zasada wodzostwa, np. faszystowskie, nazistowskie

9. Typy kierownictwa partii.

1. Jednoosobowe - rozbudowana władza przywódcy, np. faszystowskie

2. Kolegialne - najwyższą władza jest kongres (zjazd), rada polityczna lub krajowa

3. Parlamentarne - przewaga frakcji parlamentarnej w kierowaniu partią, np. Partia Konserwatywna w GB

4. Pozaparlamentarne - partią kieruje organ znajdujący się poza parlamentem, nie ma tego typu wśród partii znajdujących się w parlamencie

10. Realizowane funkcje.

1. Wyborcze - związane z wyborcami, np. Partia republikańska w USA

2. Społeczności - zróżnicowane cele i zadania, realizacja wielu funkcji, np. socjaldemokratyczne w I połowie XX wieku

3. Totalitarne - wszechobejmująca integracja poprzez całkowite włączenie członków w funkcjonowanie mechanizmu partyjnego oraz poprzez totalne opanowanie społeczeństwa, np. faszystowskie lub komunistyczne

11. Stosunek do reguł konstytucyjnych oraz do klasy politycznej.

1. Systemowe - partia uznaje reguły i wartości państwa, np. większość partii

2. Antysystemowe - partia nie uznaje zasad instytucji i wartości systemu, np. Konfederacja Polski Niepodległej (1978-89)

3. Anty establishmentowe - walka z oficjalnymi elitami, np. Front Narodowy we Francji, Partia Postępu w Norwegii, Samoobrona RP. Kategoria pośrednia deklarująca chęć obalenia elit, ale treść [polityki może pozostać taka sama

12. Ilość członków (rozmiar poparcia społecznego).

1. Duże - politologia zachodnia, powyżej 40% poparcia; w 2001 roku 40% poparcia przekroczył SLD

2. Małe - powyżej 15% poparcia, trzeba odwoływać się do szerszego elektoratu, zwłaszcza w krajach postkomunistycznych.

3. Relewatywne - ważne w danym systemie politycznym (potencjał polityczny - koalicyjny)

4. Marginalne - małe, niekoniecznie muszą być marginalne (partie oderwane na dalekiej prawicy lub lewicy - izolowane)

Partie obrotowe - partie małe, a jednocześnie będące języczkiem uwagi.

LEWICA PRAWICA

Wymiar socjotechniczny
Protekcjonizm gospodarczy, gospodarka rynkowa, państwowa kontrola rynku, rozbudowany sektor publiczny, interwencjonizm państwowy.	Gospodarka wolnorynkowa, ograniczona kontrola państwa, niskie podatki.
Rozbudowane programy socjalne, redystrybucja dochodu narodowego, dążenie do wyrównania dochodów obywateli	Negatywny stosunek do programów socjalnych
Miejska orientacja, industrializacja.	Agrarna orientacja, dążenie do ochrony rolnictwa, oparcie na rodzimych grupach biznesu.
Wymiar polityczny
Demokracja parlamentarna, system parlamentarno - gabinetowy.	Ograniczenie roli premiera, decentralizacja, silna władza wykonawcza.
Wymiar aksjologiczny
Postmaterialistyczne wartości, indywidualizm, modernizm, idea praw człowieka, wolności i swobody obywatelskie.	Tradycyjne wartości, wspólnoty, kolektywizm
Idea państwa laickiego, rozdział Kościoła, sprawiedliwość.	Idea ładu i porządku publicznego, solidaryzm, poparcie dla Kościoła i etyki, wartości chrześcijańskie
Uniwersalizm, czyli interwencjonizm, międzynarodowe struktury polityczne	Niechęć do wchodzenia w międzynarodowe struktury gospodarcze i polityczne, poparcie dla państwa narodowego.

Do I połowy XIX wieku decydowały różnice aksjologiczne. Lewica: liberałowie; Prawica: konserwatyści.

II połowa XIX wieku - dominująca różnica w wymiarze politycznym. Lewica: socjaldemokraci; Prawica: konserwatyści.

Współcześnie: wymiar aksjologiczny w związku z doświadczeniami komunizmu, zbieżność lewicy i prawicy w wymiarze socjoekonomicznym. Lewica: nowa lewica; Prawica: konserwatyści.

Prawica Lewica

Prawa naturalne, religia, potępienie aborcji	Prawa człowieka, relatywizm, aborcja na życzenie, ateizm
Tradycja, normy obyczajowe	Odrzucenie tradycji na rzecz idei postępu, feminizm
Wartości narodowe, afirmacja ojczyzny, Europa narodów	Interwencjonizm, Europa regionów, alterglobalizm, wysokie podatki, rozbudowa administracji
Personalizm, wolny rynek niesie podatki, hierarchia społeczeństwa, decentralizacja	Kolektywizm, indywidualizm, etatyzm, egalitaryzm, wysokie podatki, rozbudowa administracji
Pluralizm informacyjny	Kontrola informacji przez elity
Dobro rodziny, odpowiedzialność z dzieci, autorytet nauczycieli, nauka religii w szkołach, wartości moralne	Rodzina jako wspólnota wolnych ludzi, wolność dzieci, laickie szkoły, prawo jednostki
Kara śmierci, równość wobec prawa, silna armia, policja, bezpieczeństwo	Brak kary śmierci, pacyfizm, troska o przestępców.

Nurty lewicy ze względu na treści ideowe.

Przedmarksistowska - XVIII wiek, rewolucja francuska - jakobińska, skrajna lewica (Pierwsza komuna), socjalizm utopijny (rzadko tworzyli partie).

Marksistowska - socjaldemokracji (powoduje zmiany kapitalizmu), leninizm (bolszewicy w Rosji po 1919), nowa lewica (od 1968, trockizm, maoizm).

Niemarksistowska - anarchizm (brak partii politycznych, indywidualizm) komuna paryska, Ukraina po 1918, Hiszpania pa 1916, rządy totalitarne.

Podziały dychotomiczne.

• Lewica ewolucyjna czyli umiarkowana (socjaldemokraci, liberalna lewica) vs. lewica rewolucyjna czyli radykalna (komuniści i anarchiści)

• Lewica demokratyczna vs. totalitarna - podział po pojawieniu się państw komunistycznych

• Lewica internacjonalistyczna (po II wojnie „zagranicznicy”) vs. narodowa (nacjonalistyczna, patriotyczna, np. PPS)

• Lewica tradycyjna vs. nowa lewica

• Lewica establishmentowa (przez kilka kadencji rządzi np. SLD) vs. populistyczna (deklaruje politykę prosocjalną, popiera masy, np. Samoobrona)

Prawica

XVIII wiek:

-Monarchia, tradycjonalizm, arystokracja, naturalne elity

-Nacjonalizm, ruchy narodowe traktowane automatycznie jako prawicowe

XX wiek:

-Łączenie prawicy z grupami w okresie międzywojennym, ruchy faszystowskie i nazistowskie

-Utożsamianie prawicy z ideologią wolnego rynku, przekonanie, że w latach 90 rządziła w Polsce prawica (błąd)

-Prawica = antykomunizm, np. piłsudczycy, Konfederacja Polski Niepodległej

Podziały:

1. Prawica umiarkowana (przywiązanie do stałych wartości - konserwatyści w różnych systemach politycznych, elastyczni w działaniu) vs. skrajna czyli radykalna (odwołanie się do ducha czasów, radykalne sposoby)

2. Prawica demokratyczna (np. w demokracjach zachodnich) vs. autorytarna (np. generał Franco, Pinochet)

3. Prawica tradycyjna vs. nowoczesna

4. Prawica religijna vs. laicka ( inspiracja wartościami poza religijnymi, np. Ruch Stu w Polsce)

Podejście triadyczne wprowadza centrum oraz centrolewicę i centroprawicę.

Podejście (metody) w różnicowaniu partii:

• Badanie na podstawie opinii ekspertów - ankiety z prośbą umiejscowienia partii plus wprowadzenie średniej: 0 - skrajna lewica 5 - centrum 10 - skrajna prawica

• Badanie programów partii, wypowiedzi liderów, sposób głosowania w parlamencie, statuty uchwalone na zjazdach - badania prowadzone przez teoretyków polityki

• Badanie przeciętnego wyborcy w różnego rodzaju ankietach, badanie poglądów, przekonanie że partia jest taka jak myślą o niej wyborcy

Obliczanie parametrów.

Indeks polaryzacji

Ip =
₁-x)² f - poparcie dla partii x - miejsce dla systemu partyjnego x₁ - przeciętne miejsce partii

Ideologie - orientacje programowe.

Bierze się pod uwagę dwie wizje rzeczywistości: indywidualizm (egoizm jednostkowy) i kolektywizm oraz dwa wymiary: socjoekonomiczny i aksjologiczny.

• Komunistyczna - kolektywizm w obu wymiarach

• Socjaldemokracja - kolektywizm socjoekonomiczny, indywidualizm aksjologiczny

• Liberalizm - indywidualizm socjoekonomiczny, indywidualizm aksjologiczny

• Konserwatyzm - indywidualizm socjotechniczny, kolektywizm aksjologiczny

Wokół nich koncentrują się różne międzynarodówki partyjne lub organizacje międzynarodowe, np. frakcje w parlamencie UE.

Dodatkowo istnieją nurty partyjne:

1. Partie konserwatywne: gospodarka rynkowa, silne państwo, antysocjalizm, elitaryzm, np. Nowa demokracja w Grecji, Fidesz - Węgry

2. Partie chrześcijańsko - demokratyczne: chrześcijańska myśl społeczna, antykomunizm, gospodarka rynkowa, np. Unia chrześcijańsko - demokratyczna - RFN, Apel Chrześcijańsko - Demokratyczny w Holandii

3. Partie liberalne (antyklerykalizm; wolność, równość): egalitaryzm, racjonalizm, kapitalizm, gospodarka rynkowa, np. Wolna Partia Demokratyczna RFN, PO. Jedne z najstarszych, od początku XIX wieku; lewicowy (Liberalni Demokraci w GB) i prawicowy (Niemcy FPD)

4. Partie socjaldemokratyczne (socjalistyczne): różne warianty w ramach tzw. Socjalizmu demokratycznego, dewaluacja gospodarczo - socjalna (państwo opiekuńcze), polityczna kultura, prawa człowieka, np. Partia Pracy w GB, Socjaldemokratyczna Partia Niemiec. Są na pierwszym miejscu w poparciu wyborczym i długości rządów. Obecnie są prosystemowe, parlamentarne, ludowe, duże (czasem 50% poparcia)

5. Partie komunistyczne - wypływające z marksizmu lub leninizmu, maoizm, eurokomunizm, Nowa Lewica, np. Francuska Partia Komunistyczna, Komunistyczna Partia Czech i Moraw

6. Partie regionalne i etniczne - wyraz konfliktu centrum - peryferie i konfliktów narodowościowych, np. Liga Północna (Włochy), Szwedzka Partia Ludowa w Finlandii

7. Partie nacjonalistyczne - tożsamość narodowa, skrajna prawica, antyestablishmentowe, , autorytaryzm, wrogość wobec cudzoziemców, np. Front Narodowy (Francja), Blok Flamandzki (Belgia),

8. Partie ekologiczne - od lat 70 XX wieku, początkowo pozaparlamentarne, decentralizacja procesów rozstrzygania, feminizm, rozbrojenie, ochrona środowiska, pacyfizm, ogólna nazwa - Partia Zielonych

9. Partie agrarne - klasowe, pierwsze partie masowe, duże znaczenie w dwudziestoleciu międzywojennym. Po wojnie: zmarginalizowane, ale dość udane w Skandynawii - Partia Centrum w 2003 roku wygrała wybory w Finlandii

Systemy partyjne - układ partii politycznych funkcjonujących w danym państwie.

Formy i warunki koegzystencji wielkich partii istniejących w danym państwie, mechanizm współrządzenia lub rywalizacji w walce o władzę lub w jej sprawowaniu.

Rodzaje podsystemów:

1.Podsystem instytucjonalny - partie polityczne legalnie istniejące

2.Podsystem normatywny - regulacje prawne dotyczące partii politycznych: konstytucyjne (art. 11 i 13), ustawy o partiach (27.06.1997), przepisy o finansowaniu (21.04.2001), przepisy dotyczące likwidacji partii politycznych (20.04.1989), regulaminy parlamentarne, ordynacja wyborcza, statuty partii o regulaminy działania

3.Podsystem komunikacyjny - relacje pomiędzy rządzącymi a opozycja, między partiami w koalicji.

Typy systemów partyjnych (kryterium ilościowe, jakościowe i mieszane):

1. Z uwagi na liczbę partii przejawiającą działalność w życiu publicznym.

1. Jednopartyjne - państwa totalitarne i autorytarne, faszystowskie i pokolonialne, np. Koreańska Republika Demokratyczna

2. Dwupartyjne - duże partie spośród wszystkich, mają realne szanse na zdobycie władzy, system wyborczy większościowy, np. GB, jednomandatowe okręgi wyborcze

3. Wielopartyjny - np. Włochy, Belgia - mają wpływ czynniki instytucjonalne, wielkość podziałów socjopolitycznych, konfliktowość elit politycznych, system finansowania partii z budżetu państwa.

2. Z uwagi na szansę zdobycia władzy i uczestniczenia w jej sprawowaniu.

1. Dominującej partii - gdy jedna zajmuje dominującą pozycję, np. Instytucjonalno - Rewolucyjna Partia Meksyku (od lat 30 do 1999)

2. Kooperacja partii - wszystkie partie liczące się podejmują współpracę, np. Szwajcaria tworzenie permanentnej koalicji (od 1959 Partia radykalno - demokratyczna, chadecja)

3. Dwublokowy - wiele partii skupia się wokół dwóch rywalizujących ze sobą bloków, np. Francja V Republiki: dominacja partii socjalistycznej vs. partia gauillowska

4. Rozbicia - brak jest większości mającej przewagi nad innymi, np. Holandia

1. Z uwagi na konkurencyjność partii.

1. Oparty na uzgodnieniach - konsensusy, koalicje, np. Szwajcaria, Austria - koalicja prawicowo - lewicowe)

2. Konkurencyjny - np. Polska

1. Z uwagi na charakter programów partii i zasady walki międzypartyjnej.

1. Zideologizowany - dominacja ideologii, walka o różnice w strategii o taktyce, np. republika Weimarska 1919-33

2. Pragmatyczny - dystans ideologiczny nie jest duży, np. obecnie RFN, partie catch an

1. Z uwagi na częstotliwość zmiany partii rządzącej.

1. Hegemoniczny - jedna partia sama lub w koalicji pozostaje przy władzy długi czas, np.. Japonia i Włochy po II wojnie do lat 90; realizacja długofalowej strategii

2. Zmienny - częste i regularne zmiany partii u steru władzy, np. Polska w latach 1921-26

1. Z uwagi na sposób tworzenia partii.

1. Systemy zróżnicowane - wyraźna polaryzacja, układ dwupartyjny lub dwublokowy, bez dłuższej dominacji, np. RFN

2. Rozproszony - długotrwałe negocjacje koalicyjne, trudno utworzyć rząd

1. Z uwagi na liczbę partii relewantnych oraz ideologiczny i światopoglądowy, dystans między partiami lub intensywność konfliktów.

1. Dwupartyjny ze zmieniającymi się rządami - dwie bipolarne zwrócone do siebie partie, walka o wyborców centrowych, formują samodzielne rządy, konkurencja dośrodkowa, np. 2004 wybory w USA gdy zlekceważono wyborców centrowych (wyjątek od reguły)

2. Umiarkowany pluralizm - niewielki dystans ideologiczny między liczącymi się partiami, dominująca dośrodkowa koalicji, walka o centrum

3. Ekstremalny pluralizm - liczba partii relewantnych; ideologizacja systemu politycznego, tendencja do odśrodkowej konkurencji, słabe centrum, np. Republika Weimarska

Wskaźniki charakteryzujące partie.

• Indeks efektywnej liczby partii na poziomie parlamentarnym (mandaty), na poziomie wyborczym ELP jest zawsze większa. Można za pomocą jednej liczby uchwycić całościowo liczbę partii.

ELP =

=

• Indeks frakcjonalizacji obliczany na poziomie wyborczym lub parlamentarnym.

F = 1 - P - poparcie wyborcze lub mandaty

F = 0 ÷1 0-idealny system jednopartyjny 1- absurdalny system wielopartyjny - każdy wyborca głosował na inna partie.

• Indeks agregacji. Proporcja procentowa mandatów największej partii do liczby partii w parlamencie.

A = SN N - rzeczywista liczba partii

Mierzy poziom koncentracji systemu partyjnego, gdy jest bliski 1 to poziom jest niski, trudno stworzyć rząd większościowy.

• Indeks przesunięcia poparcia wyborczego (chwiejności wyborczej)

V =

Pi - ogólne poparcie wyborcze udzielone partii „i” w okresie pierwszym (t₁) i drugim (t₂) wyborów.

Indeks dotyczy stabilności systemu w aspekcie lojalności wyborców wobec danej partii, badanie zachowań wyborców.

Oblicza się na poziomie globalnym lub międzyblokowym w państwach ustabilizowanych V=10-75 w Europie Wschodniej V=30-50; odpowiada to procentowi wyborców zmieniających swoje preferencje.

-Ilość partii, które przekroczyły 3% głosów - ważne ze względu na finansowanie, niekoniecznie te, które się dostały do parlamentu

-Procent mandatów dwóch największych partii w parlamencie. Różnica między procentami uzyskanych głosów i mandatów. Przez to największą partię lub przez dwie największe.

-Proporcja uzyskania mandatów przez pierwsza partię do ilości tej drugiej (w%) tzn. zdystansowanie następnych ugrupowań

Indeksy pozwalają określić typy systemu.

Typologia systemów:

• Dwupartyjny

• Dwu i pół partyjny

• Umiarkowanie dwupartyjny z 1 dominującą

• Umiarkowanie dwupartyjny z 2 głównymi partiami

• Umiarkowanie wielopartyjny w którym zachodzi względna równowaga - mają zbliżony potencjał

• Ekstremalnie wielopartyjny (z jedną, dwiema dominującymi lub równowagą)

Koalicje partyjne.

Koalicja - związek dwóch lub więcej podmiotów dążących do realizacji określonego celu. Po raz pierwszy użyte w Anglii mimo, iż w GB koalicje uważane są za patologiczne sytuacje.

1. Decyzyjne.

2. Wyborcze.

3. Parlamentarne.

4. Gabinetowe.

Ad.1. Decyzyjne.

• Brak trwałości w czasie, powoływane ad hoc do jednej decyzji, sformalizowane pragnieniem lub umową, np. koalicja konstytucyjna 2.04.1997 SLD, PSL, UW, UP, przeciwko były ugrupowania prawicowe

• Koalicje te są powszechne, praktycznie podczas każdej kadencji

Ad.2. Wyborcze.

• Tworzone przed wyborami lub w trakcie dla uzyskania lepszego rezultatu

• Podział:

Kryterium ilościowe

Kryterium prawne:

Rejestracja jako koalicja wyborcza (w związku z klauzulą wyborczą, w Polsce 8%, Czechach 10%dwu a trójpartyjna 15%)

Rejestracja jako pojedynczy komitet lub komitet wyborców - nie musi przekraczać klauzuli

Rejestracja jako komitet partyjny pojedynczej partii na liście, której znajdują się przedstawiciele innych ugrupowań

Tworzenie list zablokowanych w niektórych ordynacjach (w Polsce w 1991 w wyborach do sejmu I kadencji i w 2006 w wyborach samorządowych, polega to na normalnej rywalizacji, ale gdy kilka partii podpisuje takie porozumienie to mandaty dzielone są po równo - szansa dla głosów oddanych na nieznaczące partie

Kryterium rezultatu wyborczego:

-Addytywne - uzyskują rezultat, który jest sumą poparcia dla partii tworzących koalicję. Koalicja może uzyskać większe poparcie ze względu na ordynacje wyborczą mechanizmy socjopolityczne (wyborcy chętniej oddają głosy na faworytów), chęć osiągnięcia konsensusu w danym bloku (eliminacja problemu z wyborem)

-Subaddytywne - koalicja, która uzyskuje gorszy rezultat niż suma (bo jest wysoki poziom fragmentaryzacji systemu i w jednym bloku powstaje więcej niż jedna koalicja, powoduje to dylematy wyborców - sytuacja patologiczna, chaos, zbyt duże kompromisy)

Ad.3. Parlamentarne.

• Cel - współpraca w parlamencie

• Mogą być sformalizowane lub nie

• Są na ogół długotrwałe, np. sejm IV kadencji

Ad.4. Gabinetowe.

• Cel - utworzenie rządu

• Gabinety mogą być jednopartyjne lub koalicyjne, większościowe i mniejszościowe.

Połączenie tych kryteriów daje cztery warianty gabinetów. Najwięcej jest jednopartyjnych większościowych.

Teorie politologiczne:

Teoria koalicji minimalnie zwycięskich, najlepsze są większościowe, ale tylko nadwyżkowe; porównanie do tortu - gdy jest za dużo uczestników prowadzi to do dezintegracji w koalicji.

Np. 100 mandatów w parlamencie, partie od A do E, od lewicy do prawicy.

Warianty koalicji minimalnie zwycięskich:

• Minimalizacja rozmiaru zawiera najmniejszą z możliwych ilości mandatów (50%+1) posiadanych przez koalicję. Jest ryzykowna, szybko może dojść do rozpadu.

• Oparta na przetargu - w składzie powinno znajdować się jak najmniej partii (bo łatwiej negocjować i zawierać kompromisy)

• Minimalnego zasięgu - względy ideowe: zawiera jak najmniej rozbieżności ideowo - programowych

• Zbieżna, minimalnie zwycięska - jak najwięcej zbieżności pod względem ideowo - programowym, pokrywa się z poprzednią, bierze się tez pod uwagę względy arytmetyczne

Teorie gier

Teorie empiryczne biorące pod uwagę różne uwarunkowania w parlamencie, np. wotum nieufności.

W demokracjach parlamentarnych koalicje regulowane są za pomocą umów, noszą często określone nazwy, np. Niemcy - koalicja żółto - czarna lub czerwono - czarna.

Interakcje pomiędzy systemami wyborczymi a partyjnymi.

Wyborca partyjny - głosuje na określoną partię od zawsze bez względu na zmiany w niej

Wyborca programowy - głosuje na podstawie analizy programów, jest racjonalny.

Wyborcy negatywni - kierują się emocjami (głównie negatywnymi), chęć zaszkodzenia nielubianej partii.

Wyborcy fundamentalistyczni (aksjologiczni) - nie analizuje programu, ale system wartości (często abstrakcyjnych)

Wyborcy wyalienowani - nie chodzą na wybory, uważają że nie są w stanie nic zmienić.

Prawo wyborcze - reguły dotyczące organizacji i przeprowadzania wyborów zawarte w ordynacjach wyborczych, istotną rolę mają przymiotniki:

• Powszechność wyborów - wpływ na ewolucję wyborów, np. w GB 2,8% posiadało zdolność do wyborów przed Wiosną Ludów, partie były na poziomie klubów parlamentarnych. 1831 - Szwajcaria - prawa wyborcze dla mężczyzn (Francja 1848) tzn. zniesienie cenzusu majątkowego. Ruchy sufrażystek - postulat zniesienia cenzusu płci. 1893 Nowa Zelandia, 1906 Finlandia, 1971 Szwajcaria - powoduje to zmiany w programach wyborczych, np. wprowadzenie elementów feministycznych.

• Zasada równości:

-Równość formalna - 1 człowiek 1 głos. Od XIX wieku w Europie (ruchy liberalne) wcześniej wybory pluralne, gdy więcej głosów miał np. bogaty człowiek.

-Równość materialna - siła każdego głosu powinna być równa.

• Zasada bezpośredniości - wcześniej były kolegia elektorów

• Zasada tajności

System wyborczy - uprawniania wyborców oraz mechanizm transformacji głosów na mandaty.

• Rozmiar i kształt okręgów wyborczych.

-Jednomandatowe okręgi wyborcze - np. GB w Izbie Gmin - bliższy kontakt z wyborcami, większa możliwość rozliczenia tych posłów

-Wielomandatowe okręgi wyborcze - skąpo mandatowe, średnie, np. woj. Lubelskie 10 posłów, duże, np. warszawa 19 posłów - szanse małych partii wzrastają

-Cały kraj jako jeden okręg - np. 150 posłów w Holandii z całego kraju - sprzyja wyłanianiu parlamentu wielopartyjnego, utworzony dla średnich i małych partii.; liczy się tradycja wybierania posłów w danym regionie

-Kształt zależy od różnych wariantów. Ordynacja wyborcza z 2001 roku, problem przyporządkowania gmin lub powiatów do okręgów, wpływa to na wybór. Patologiczny element kształtowania „gerrymandering” - od nazwiska gubernatora USA, który wyznaczał granicę okręgów wyborczych, gdy znał preferencje wyborców.

Technika pękania - gdy chce się rozproszyć elektorat przeciwnika.

Technika pakowania - preferowanie określonej partii, wykreowanie odpowiedniej partii na zwycięzcę, niekoniecznie racjonalny geograficznie.

• Uprawnienia wyborców w akcie głosowania, podział na:

• Systemy kategoryczne - wyborca zaznacza preferencje przy nazwisku albo wybiera listę. Lista partyjna zamknięta - bez wskazywania nazwisk decydują władze na różnych szczeblach, sprzyja upartyjnienia, np. Hiszpania, Ameryka Południowa. Zwiększa się rola władz partyjnych

• System preferencyjny, warianty:

-Lista otwarta - w Polsce w wyborach do sejmu wybór listy plus kandydata na tej liście, rośnie rola wyborców, zmniejsza się wpływ władz partyjnych

-Lista rankingowa - np. alternative vote - Australia - jedna kartka do głosowania, wyborca wskazuje stopień poparcia dla każdego kandydata

-System STV - system pojedynczego głosu przeniesionego - jest to lista rankingowa, dodatkowo wybiera się listę, np. Irlandia, Malta

-System panachage - układanie pióropusza (Szwajcaria, Luksemburg), głosowanie na listę oraz konkretnego kandydata, ale może on być z innej listy; wybory są odpartyjnione

-Finlandia - na listach otwartych wolne miejsca dla dowolnego kandydata, podmiotowość iluzoryczna wyborców

W zależności od tych systemów (list otwartych i zamkniętych) zmienia się wybór kandydatów, np. w zamkniętych procent miejsc jest zarezerwowany dla kobiet.

• Formuła wyborcza - sposób przekształcania głosów na mandaty, podział na:

Większościowe - od średniowiecza

1. System pluralistyczny - zasada większości względnej i jednomandatowych okręgów wyborczych; wygrywa ten z największą ilością głosów, nie musi mieć 50%. Dysproporcjonalność wyborów, duża liczba głosów może być zmarnowana. Zaleta: stabilizacja polityczna, w ramach systemu dwupartyjnego nie ma problemu z większościowym gabinetem. Jest w 18% krajów demokratycznych.

Zasada większości względnej

-Głosowanie blokowe - wyborca ma tyle głosów co mandatów, np. w Polsce wybory do senatu, wzmacnia partię najsilniejszą

-System pojedynczego głosu nie nieprzenie - jeden głos, ale kilka mandatów do zdobycia w danym okręgu, np. Japonia zależy od doboru kandydatów

-Zasada limited vote - wyborca dysponuje większą ilością głosów niż jeden i jest duża ilość mandatów

Głosowanie kumulacyjne - wyborca może prowadzić kombinacje ze swoimi głosami, może dać kilka lub tylko jeden na daną osobę. System trudny do przewidzenia w skutkach.

2. Systemy większości bezwzględnej - kandydat musi dostać więcej niż połowę ważnych głosów (system dwóch tur głosowania). Skutki: ważne jest na kogo wyborcy przekażą swoje głosy w drugiej turze, sprzyja wielopartyjności i dwublokowości, blok zwycięski tworzy koalicję gabinetową. System eliminuje partie izolowane, ugrupowania ekstreministyczne (np. Front Narodowy we Francji), eliminacja partii antyestablishmentowych

3. Alternative vote - stopień poparcia dla danego kandydata, na początku liczone są głosy jednakowe, odpada najsłabszy. Sprzyja umiarkowaniu pod względem programowym.

Proporcjonalne - od końca XIX wieku

Metoda przeliczania głosów na mandaty

Kwotowe - metoda Hare'a - najprostsza, Ameryka Łacińska, Włochy; iloraz wyborczy - ilość wszystkich głosów podzielona na ilość mandatów do zdobycia. Liczbę głosów oddaną na listę dzieli się przez iloraz wyborczy, mandaty wyznaczone są przez liczbę przed przecinkiem, która powstała po dzieleniu; wolne mandaty obsadzone są metodą największych reszt (które partie mają największe reszty tzn. po przecinku).

Inne metody to Bischoffa, Droopa. Inaczej oblicza się w nich iloraz wyborczy, sprzyjają partiom najsilniejszym, ale metoda Hare'a sprzyja średnim. Generalnie są korzystne dla partii słabszych.

Największych liczb - korzystne dla silnych, np. metoda d'Hondta, Saint-Lague. Liczba głosów oddanych na każdą z list dzieli się przez całkowite liczby naturalne. Otrzymane ilorazy porządkuje się o przyznaniu mandatów decydują największe liczby.

Obie metody są do siebie podobne analogicznie, tylko w Saint-Lague dzieli się przez kolejne liczby nieparzyste. Jest korzystniejsza dla słabszych. Często stosowana w wariancie zmodyfikowanym.

Liczba poziomów repartycji mandatów

Według ordynacji z 2001 roku jest tylko jeden poziom. Do 1997 były dwa - były 52 okręgi - 391 posłów i69 posłów wybranych z okręgu cały kraj. Lista ogólnokrajowa tylko dla największych partii. Do parlamentu dostawali się ci, którzy przegrywali w okręgach. Rozwiązanie zlikwidowane. W innych krajach mogą istnieć nawet trzy poziomy by zwiększyć liczbę partii małych (proporcjonalności wyborów), te dodatkowe to mandaty kompensacyjne.

Progi wyborcze

Wprowadzone po to, by zmniejszyć poziom fragmentaryzacji parlamentu. Progi są to ilości głosów, które partia musi uzyskać aby brać udział w podziale mandatów. Progi są zróżnicowane w zależności od tego czy to jest koalicja.

Rozmiar okręgów wyborczych

Mieszane - pojawiły się niedawno, łączą proporcjonalność i większościowość.

Dwa główne typy:

Systemy równoległe - segmenty występują obok siebie, równolegle, wyborca ma dwa głosy: jeden na nazwisko i jeden na listę

Systemy kombinowane - mają wiele wariantów, np. personalizowany system proporcjonalny (system mandatów dodatkowych)

Funkcje systemów wyborczych:

• 1.Wyłonienie reprezentacyjnego parlamentu

• 2.Zapewnienie legitymizacji władzy

• 3.Utworzenie stabilnego rządu

Instytucjonalizacja prawa partii politycznych.

Status prawny regulowany w konstytucjach lub ustawach o partiach.

Modele tworzenia partii:

1. Koncesyjny - gdy organ państwowy wydaje zgodę na partię według kryteriów politycznych lub ideologicznych

2. Administracyjny - tworzenie partii i funkcjonowanie jest kontrolowane przez administrację rządową

3. Rejestracyjny - rejestracja partii według powszechnie akceptowanych reguł, od odmowy przysługuje odwołanie, organ kontroli - sąd

4. Modyfikacyjny - zgłaszany fakt istnienia partii do sądu - automatyczny wpis do ewidencji.

Historia regulacji prawnych:

Przed I wojną partie pod zaborami funkcjonowały jak stowarzyszenia społeczne, jako partie po 1867 roku w zaborze austriackim mogły legalnie działać. Po 1906 w Królestwie Polskim tylko te partie, które nie były autorytarnie nowe (Rosja od 1906 była monarchią konstytucyjną) Po 1918 dekret Piłsudskiego o nakazie rejestracji państw, na równi traktowano partie i stowarzyszenia. Po 1932 - tendencje autorytarne, I. Mościcki- ,,prawo do stowarzyszenia” -regulacja prawna partii politycznych wyróżniano środowisko o wyższej użyteczności publicznej z większymi przywilejami, partie główne jako stowarzyszenia zarejestrowane pod kontrolą administracji rządowej (model administracyjny).

Po 1944 powstał rząd kompromisowy uchwałą Rady Narodowej, mogły działać: PPR, PPS (część), PSL (największa grupa legalnej opozycji), SL, SD (prokomunistyczne), SP (przez krótki czas), wymienione z nazwy by inne partie nie mogły powstać, zamknięcie systemu partyjnego. 01.1946 dziennik Administracji Publicznej o tym, że prawo z 32r nie dotyczą partii politycznych (utrzymano je do 89r). nie było a propos partii aktów wyższego rzędu. Po 1976 nowelizacja ludowa Konstytucji PRL, art. 3 - przewodnia rola PZPR w społeczeństwie. 1983- kolejna nowelizacja, wpisanie Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego, początek pojednania ogólnonarodowego (teoretyczna deklaracja) sejm IX kadencji - koncepcja ustawy o partiach politycznych, trzy projekty złożone przez PZPR po 1989- pluralizm polityczny (Okrągły Stół, wybory do sejmu); 28.12.89- wykreślono art. 3 z konstytucji (oraz wszystkie określenia ideologiczne)- swoboda funkcjonowania partii politycznych. 28.07.90 pierwsza ustawa o partiach (sejm X kadencji) wzorowana na innych krajach np. Węgry. Przewidywała tryb notyfikacyjny, najbardziej liberalny, wspierała kształtowanie systemu 8 artykułów, zakaz tworzenia partii w zakładach pracy i siłach zbrojnych, 15 podpisów, nie trzeba było przedstawiać statutu, regulowała kwestie finansowania partii, początkowo nie od państwa. 1991 - ordynacja wyborcza do sejmu i senatu, partie i KW mogły dostać zwrot kosztów kampanii. Partie mogły działać bez wpisu do ewidencji (brak osobowości prawnej), wpisanie do 1997r 270 partii. Kwiecień 1996r - Orzeczenie TK o tym, że partie polityczne muszą przedstawiać statut (tak jak stowarzyszenia i fundacje). Projekty nowej ustawy od 1997r - zapotrzebowanie na nowe regulacje prawne: projekt poselski UP i PSL .27.06.1997Druga ustawa o partiach politycznych, potrzeba 1000 podpisów do rejestracji.

Definicja partii - art. 1 - dobrowolna organizacja pod określoną nazwą, cel: udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na politykę państwa lub sprawowanie władzy publicznej.

Jest ogólnikowa, zakaz przymusu przynależności do partii oraz pozostawania w nich (zakaz weksli In blanco- niezgodne z art. 57 konstytucji o prawie dobrowolnego zrzeszania się, to też jest niezgodne z zasadami mandatu wolnego). Chronione są nazwy partii (ustawa z 1985 o znakach towarowych). Art. 11 i 13 konstytucji - pluralizm polityczny, jawne finansowanie.

Brak obowiązku brania udziału w wyborach i uzyskiwania w nich sukcesów.

Członkostwo - art. 2 - obywatele RP, którzy ukończyli 18 lat, wyłącznie osoby fizyczne, członkostwo bezpośrednie. Zakaz członkostwa:

• wymóg apartyjności - żołnierze zawodowi, sędziowie spraw powszechnych, prokuratorzy, policja z ABW, strażacy, służba więzienna, sędziowie NSA i TK, prezesi NBP, NIK, IPN, rzecznik interesu publicznego, pracownicy Krajowego Biura Wyborczego, urzędnicy służby cywilnej i inspekcji celnej.

• wymóg zawieszenia na okres pełnienia pewnych funkcji - dotyczy żołnierzy w czasie wykonywania cywilnej służby wojskowej, członków KRRiTV.

• wymóg zawieszenia działalności - dotyczy członków Rady Polityki Pieniężnej.

Zasady demokratyczne - jawność struktur partii; wybory organów; podejmowanie uchwał większością głosów.

Statut partii art. 9:

• nazwa, siedziba

• sposób nabywania członkostwa, prawa i obowiązku członków

• organy, wybory, kadencja, ilość

• sposób finansowania, zaciągania zobowiązań majątkowych

• zasady dokonywania zmian statusu

• sposób rozwiązywania, tryb połączenia z inną partią

Elementy w zgłoszeniu o wpisie partii do ewidencji:

• nazwa, skrót, siedziba, adres

• imiona i nazwiska członków, PESELE i podpisy

• ewentualnie symbol graficzny

• statut partii

1000 osób to tylko popierający partię, nie muszą być jej członkami.

Bułgaria - minimalna liczba osób popierających -50, obligatoryjność, statut, zakaz działalności partii w środowiskach międzywyznaniowych.

Słowacja - min liczba osób popierających -10 tyś

Finlandia - 5000 os popierających, statut, spis zwolenników, odmowa rejestracji dla mających lokalny charakter wspierający.

Litwa - zakaz istnienia partii, które propagują nierówności rasowe, i narodowe metody totalitarne i autorytarne, nie uwzględniają prawa członkowskiego.

Zgłoszenie 1000 os do Sądu Okręgowego w Warszawie na AL. Solidarności, potem albo wpis, albo wezwanie do uzupełnienia braków (w ciągu 3 miesięcy), nie usunięcie wad - odmowa - możliwość złożenia skargi w ciągu 14 dni. W przypadku wątpliwości co do zgodności z konstytucją przeważnie do TK, w przypadku oznaczenia o sprzeczności z konstytucją odmowa wpisu nie ma odwołania. Pozwala wraz ze wpisem otrzymać osobowość prawną, model rejestracyjny najbardziej demokratyczny. W przypadku zmian trzeba powiadomić w ciągu 14 dni Sąd Okręgowy. Półroczny termin prekluzyjny dla uzupełnienia dokumentacji dla partii działających zgodnie z poprzednią ustawą.

12.2005 - 88 legalnych partii w Polsce

Finansowanie partii:

Austria - składki członkowskie, darowizny

Niemcy - rekompensata kosztów kampanii, gdy partia dostała się do Parlamentu Federalnego (powyżej 1% poparcia), składki członkowskie, tzw. wyrównanie szans - roczne kwoty przyznawane partiom.

Węgry - składki członkowskie, dotacje z budżetu, bezpłatne reklamy w radiu i TV, monitorowanie partii przez Państwowe Agencje Kontroli.

Partie nie powinny prowadzić działalności gospodarczej żeby osiągnąć zyski.

Historia finansowania partii w Polsce:

lata 90

formy warunkowania

1. prywatne składki, darowizny, działalność gospodarcza - udział w ogółach, dochód z majątku, zbiórki publiczne na cele wyborcze.

2. kredyty bankowe

3. publiczne, bezpośrednie dotacje podmiotowe

4. Majątek PZPR przypadł SLD.

5. Ordynacja wyborcza z 1990r wprowadzała możliwość finansowania z budżetu państwa. 6). Zakaz finansowania partii z środków zagranicznych, zagranicznych 1990r sejm uchwalił ustawę o fundacjach, które gromadziły środki z zagranicy i dotowały partie np. Fundacja Stefana Batorego.

od 1997r

formy i źródła:

1. prywatne darowizny, spadki, zbiórki publiczne, składki członkowskie, działalność gospodarcza, udziały w spółkach i spółdzielniach, wynajem lokali

2. kredyty bankowe

3. publiczne: pośrednie: finansowanie członków parlamentarnych, zwolnienia podatkowe, bezpłatny dostęp do mediów w wyborach i bezpośrednie: dotacje celowe (gdy w wyborach do sejmu uzyskały 3% poparcia), podmiotowe (gdy zdobyły choć 1 mandat poselski)

2001r

źródła finansowania

1. prywatne darowizny, spadki, dochody z majątku, z procentowania środków zagranicznych na rachunkach, z obligacji Skarbu Państwa i bonów działalności własnej np. ze sprzedaży tekstów i przedmiotów, wykorzystanie posiadanego sprzętu biurowego.

2. kredyty bankowe

3. publiczne, bezpośrednie subwencje , dotacje podmiotowe. Pośrednie: bezpłatny dostęp do mediów w czasie kampanii wyborczej.

Roczna darowizna od osoby fizycznej ma 15 razy niższe wynagrodzenie (ok. 11 tyś), gdy są wybory dwukrotnie 25 razy. W nowelizacji zakazano sprzedaży cegiełek, zakaz prowadzenia działalności gospodarczej. Obowiązek zdobycia majątku, ale np. PSL przekazało majątek na rzecz fundacji założonej przez siebie (Fundacja Rozwoju), skutkiem czego utraciła subwencje z budżetu państwa na 5 lat.

Darowizny:

PSL 1,65% 5%

PiS składki 4,2% całkowitego dochodu , 1%

PO 1,4% dochodów ze składek, 49%

UP 15% dochodów ze składek, 1%

Samoobrona 6% ze składek, 0,04%

SLD 16% ze składek, 6%

LPR 0,16% dochodu ze składek, 12%

Składki generalnie są na 2 miejscu.

Subwencje: wysokość rocznej ustala się proporcjonalnie do liczby głosów ważnych oddanych na okręgowe liczby kandydatów na posłów.

S=W₁·M₁+W₂·M₂… M - wysokość kwoty w zł

Od 3% do 5% - 10 zł za głos

Powyżej 30% - 1,5 zł za głos

Wysokość subwencji po wyborach w 2001r , prawo dla partii gdy mają pow. 5% poparcia, dla koalicji gdy mają pow. 6%

Np. UW poparcie do 5%

Liczba głosów x 10 = subwencja

SLD - łącznie ponad 56mln zł, uzyskało w wyborach łącznie 41%, liczy się we wszystkich przedziałach procentowych.

Np. PiS =613 tyś ·10 zł+613tyś·10zł+ 1mln 226tyś ·7zł+…·4zł= 24mln dotacji po wyborach w 2005r.

LPR=9,5mln rocznie

PO=20mln

PSL=8mln

Dotacje podmiotowe dla partii i komitetów niepartyjnych

Dp= W/560·M

W- suma wydatków na kampanie wyborczą komitetów wyborczych, które uzyskały co najmniej jeden mandat

M- liczba mandatów posłów i senatorów uzyskiwanych przez dany budżet

W 2001r 112 tyś zł za mandat

Najbardziej kosztowna kampania 250 tyś zł za jeden mandat w 2005r - dostała częściowy zwrot

W 2005 r. ok. 242 tyś zł za mandat

Parlament Europejski.

Prawo do subwencji dla partii z budżetu UE z zastrzeżeniem, że nie mogą być wykorzystane na cele wewnętrzne.

Partie z subwencji tworzą:

1. Fundusz Wyborczy - pieniądze z tego funduszu tylko na wybory

2. Fundusz Europejski

Likwidacja partii (przyczyny wykreślenia z ewidencji):

1. gdy partia dokona zmian w dokumentach i nie powiadomi sądu w ciągu 14 dni i ich nie uzupełni.

2. gdy partia nie złoży do 31.03 informacji o źródłach finansowania za poprzedni rok i pomimo wezwania nie złoży go w ciągu 3 miesięcy.

3. jeżeli TK w postępowaniu wyda orzeczenie o sprzeczności z konstytucją celów lub działalności prawnych.

Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie o wykreśleniu z ewidencji nie podlega zaskarżeniu. Do tej pory brak orzeczenia o delegalizacji. Samo rozwiązanie np. 1999 Socjaldemokracja RP. Likwidacja prawna- używana, prawo o stowarzyszeniach z 07.04.1989r. Samorozwiązanie, nie spełnianie wymogów, nie realizowanie funkcji partii, brak udziału w wyborach (Niemcy, Finlandia), delegalizacja (oprócz Finlandii), najczęściej w Turcji, połączenie z inną partią.

System partyjny w Polsce.

Typologie ugrupowań:

1. Kryterium genezy

1. Postpeerelowskie np. SLD, SD, PSL + postkomunistyczne

2. postsolidarnościowe - tendencje do dezintegracji np. Forum Prawicy Demokratycznej

3. wywodzące się z postsolidarnościowej opozycji antykomunistycznej np. UPR, KPN

4. historycznie nawiązujące nazwą lub programem do partii sprzed realnego socjalizmu np. PSL, PPS, SP, SN.

5. nowe będące efektem procesu biurokracji systemowej, które powstały w oparciu o nowe podziały socjopolityczne i zmiany w elitach np. Samoobrona, LPR

1987 - J.J. Lipski - reaktywacja PPS, powołanie do frakcji, ale nastąpiły konflikty wewnętrzne i rozłamy doprowadziły do wejścia do sojuszu w 1993r z SLD.

1979 - KPN jako ugrupowanie antyradzieckie, przywiązanie do ruchu piłsudczykowskiego.

2. Kryterium zasadniczych nurtów ideologicznych:
a) lewica np. SLD, UP, SUPL.

1. centrum PSL, UW

2. prawica LPR, UPR

Podział jest mało precyzyjny

3. Kryterium zasadniczych nurtów ideologicznych:

1. komunistyczne np. KPP (od 2002r) Polska Socjalistyczna Partia Robotnicza (2003)

2. lewicowo-liberalna , lewicowo-socjalistyczna np. PPS, ekologiczna np. Zieloni, feministyczna,

3. socjaldemokratyczne SLD, UP, Krajowa Partia Emerytów i Rencistów

4. liberalne: Kongres Liberalno - Demokratyczny np. UW, PO

5. agrarne, ludowe: PSL, Stronnictwo Ludowo - Chrześcijańskie, duża ilość partii odwołujących się do PSL

6. chrześcijańsko-demokratyczne np. Chrześcijańska Demokracja RP

7. niepodległościowe - Konfederacja Polski Niepodległej, Ruch Odbudowy Polski, Ruch III RP.

8. konserwatywne (liberalne) - UPR, PiS, Stronnictwo Konserwatywno - Ludowe

9. narodowe SN, LPR, Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne.

PZPR na ostatnim zjeździe mogła przekazać swój majątek Socjaldemokracji RP. Powstała też Polska Unia Socjalistyczna Fiszbacha, która odcięła się zupełnie od przeszłości.

07.1991 SdPR stało się głównym składnikiem w koalicji SLD. Od 1999r powstała jednolita partia SLD. Unia Pracy stała się ugrupowaniem satelickim.

Obecna koalicja Lewica i Demokraci może stać się partią (wywodzącą się w większości z PZPR)

ZSL→PSL Odrodzenie + maj 1993→PSL

Partia Ludowo - Demokratyczna - K. Jagieliński wystąpił z PSL, utworzył w 1998 PL-D, współpracowała z SLD w sejmie w 2001r, miała klub→ Stronnictwo Gospodarcze

4.Kryterium funkcji społecznej w systemie politycznym

1. partie rewaltywne: duże (ponad 15% poparcia) np. SLD po 1993r niezależnie od tego czy są rządzące czy opozycyjne i małe w warunkach jednolitego poziomu politycznego

PSL Piast - centroprawicowa, chadecka od 2006r

z. Podkański, Kuźmiech- eurodeputowani

Zieloni 2004 - urosła proporcjonalnie , feministycznie, ochrona mniejszości

Partia Kobiet - Manuela Gretkowska też należy do nurtu lewicowo - liberalnego.

27.01.1990 XI zjazd PZPR - utworzono SdRP, a w tym ruchu reformatorskim (Ruch 8 lipca) i Polska Unia Socjaldemokratyczna - Fiszbach z poparciem Solidarności. Odcięła się zupełnie od przeszłości i szybko zniknęła ze sceny politycznej.

Potem powstał SLD, który skupiał 33 podmioty np. OPZ, ZNP

1998- jednolita partia w związku ze zmianą restrykcji.

06.1990 powstała Unia Pracy z połączenia kilku partii np. Solidarności Pracy i Ruchu Demokratyczno - Społecznego, działacze PZPR, program sytuował partie na lewicy, była prosocjalna, sprzeciw wobec konkordatu.

Ruch Ludzi Pracy - partia założona przez Miodowicza weszła w skład SLD

SDPL. - 2004 interpretacja w oparciu o wartości liberalne

Stronnictwo Demokratyczne - 10tyś członków, duża liczba związków z dużym majątkiem

D. Tusk - lider Kongresu Liberalno - Demokratycznego → stworzenie PO z M. Płażyńskim, J.M. Rokitą

Rozłam w UW - stworzenie demokraci.pl potem Lewica i Demokraci. Dominuje program lewicowy, manifest trzeciej drogi.

1945 PLS jako partia opozycyjna, antykomunistyczna

1989 PSL odrodzenie

1990 połączenie PSL - R. Bartoszcze, W. Pawlak, J. Kalinowski, Wojciechowski.

2005 Partia Ludowo - Demokratyczna zmieniła nazwę na Stronnictwo Gospodarcze.

Jeden z silniejszych nurtów w Europie zachodniej to Chrześcijańska Demokracja.

W Polsce, 1937 Narodowa Partia Robotnicza + Chrześcijańska Demokracja = Stronnictwo Pracy.

Opozycja wobec sytuacji po II wojnie światowej jeszcze działała, zostało przesunięte przez „grupę wojewodów”.

1989r- własna siła, Nowicki reaktywował 3 partie, chrześcijańsko - demokratyczna SP weszła w skład AWS.

Inne partie demokratyczne:

→Partia Chrześcijańska - wprowadzili wolny rynek.

→Porozumienie Centrum utworzono z solidarności w 1990r przez Jarosława Kaczyńskiego. Początkowo była to kontedekcja (czyli z członkostwem bezpośrednim lub pośrednim - poprzez nurt stowarzyszenie miało być polską wersją CDU. W lokalnej przemianie dla Polski weszło do Austu, część działaczy odeszła, a część zjednoczyła się całymi grupami. Porozumienie Polskich Chrześcijan Ruch Demokratów było jednym z największych partii w AWS.

Ta część zaczęła tworzyć komitety w wyniku czego powstało PiS.

→ZChN

w 1989r założona, miała integrować podejście władz konserwatyści. Miało kandydować na początku lat 90 i tak nie przekroczyło progu ustawowego .

→Chrześcijańska Demokracja III RP.

Partia Lecha Wałęsy założona w 1997, była alternatywą dla AWS.

XIXw - prawica wygrała wybory do sejmu krajowego.

Część ewoluowała w kierunku Narodowej Demokracji, w dwudziestoleciu miała szanse wejść w koalicję z ludowcami.

→Stronnictwo Konserwatywno - Ludowe

Liberalizm ludzi - mocna odmowa neokonserwatywnych . Wszystkie partie konserwatywne weszły w skład AWS (oprócz UPR)

Analiza SWOT

• geneza - środowisko solidarnościowe, antykomunistyczne.

Spoiny tworzyła Polska Socjalistyczna, program jest subiektywny. Bierze się pod uwagę mentalność, atrakcyjność, dla społeczeństwa, poziom stabilności, ważne argumenty ekonomiczne.

PiS w skali 6 punktowej na 3,43. obecnie posiada 15 tyś członków.

PO - 27 tyś członków

PSL - 140 tyś członków

SLD - 74 tyś członków

LPR - 13,5 tyś członków

duże zarobki finansowe - po 2001r roczna subwencja 7,5mln, po 2005r roczny limit

wskaźnikiem jednolitości jest poziom lojalności posłów i senatorów, małe zmiany w klubach parlamentarnych.

szanse

poparcie grup społecznych

Gr. wiekowe 40 - 60 lat 30%

Wykształcenie - różne poziomy

Miejsce zamieszkania - ok. 30%

Chwiejność wyborcza netto - różnice poparcia między partiami

PiS zyskał 17,5%

PO 11,6%

sprzyjająca ordynacja wyborcza

zagrożenia

niski poziom realnej regionalizacji, 35% mandatów to mało jak na największą partię biorąc po uwagę redukcję (40,59%), realna legitymizacja była jeszcze większa.

niekorzystny obraz partii w miastach

silna opozycja - brak podziałów i rozłamów, opozycja ma większość

zmienność preferencji wyborczych , elektorat jest podatniejszy na manipulację mediów. Średnia chwiejność wyborcza ok. 31%, w Europie Zachodniej ok. 11%.

Systemy partyjne państw Europy Zachodniej.

Austria

Biorąc pod uwagę wskaźnik system w Austrii był albo umiarkowanie wielopartyjny albo dwu i pół partyjny (ostatnie 30 lat). Najdłużej utrzymują się wielkie koalicje, system proporcjonalny, duże okręgi wyborcze, metoda H'doudta.

183 mandaty w Radzie Narodowej - parlament

01.10.2006

→ Socjaldemokratyczna Partia Austrii - 35%

SPÖ - 68 mandatów. Ma dobre wskaźniki, ale w ostatnim czasie przeżywa kryzys, w związku z tym elektorat się starzeje.

→ Austriacka Partia Ludowa ÖUP - 34%, 66 mandatów

Długie kadencje XIX, silna pozycja w latach 20, po wojnie często w koalicjach . Przewodniczący Wolfgang Schussen. 1986 z ramienia tej partii prezydentem został Kurt Waldneim (były senator generalny ONZ w latach 1971-1981)

→ Partia Zielonych

Funkcjonuje już od lat 70, po raz pierwszy tak dużo mandatów 21 - 11%

→ Wolnościowa Partia Austrii FPO

Początkowo neofaszystowska, dla byłych członków NSDAP, potem była liberalna.

Jork Heider przyjął program prawicowo - populistyczny co podniosło znaczenie partii na scenie politycznej.

Austria dzieli się na 9 landów - kraj związkowy. Eurosceptyczna, wolnorynkowa, anty imigrancka.

Belgia

Jest krajem federacyjnym, zróżnicowanym narodowościowo i kulturowo, co ma przełożenie na system partyjny. Obecnie jest system partii małych, ekstremalnie wielopartyjny z równowagą pomiędzy patriotami w parlamencie jest kilka partii.

Wybory: 2003 i 2007

Dużą rolę odgrywają liberałowie, często występują podwójne partie w tym samym kierunku.

→ Flamandzcy Liberałowie i Demokraci DLV

→ Partia Socjalistyczna Flamandzka SPA

→ Chrześcijańscy Demokraci Partia Flamandzka

→ Blok Flamandzki VB- zaliczany do ugrupowań ultraprawicowych, działa na terenie Flandrii, chce oderwać ją od Belgii. Przywódca - Deuiuter, dwa lata temu został zdelegalizowany.

→ Partie Ekologiczne np. Federacja Ekologiczna (EKOLO), Żyjmy w Inny Sposób.

Dania

Najmniejsze rozpiętości miedzy dochodem osób spośród Europy. Dania jest krajem lewicowej gospodarki, państwem opiekuńczym, duży interwencjonizm.

Skandynawski model systemu partyjnego, życie polityczne zdominowane przez socjaldemokratów. Tak było do lat 90. W 2001r wygrała Duńska Partia Liberalno - Lewicowa. Początek od XIX wieku. Partia o genezie agrarnej. Potem zmieniła program - nazwa jest tylko historyczna - o charakterze umiarkowanym, konserwatywnym.

W 2005r - 29% - 52 mandaty w parlamencie, który ma 157 miejsc. Przywódca- Andres Foog Rassmusen, premierem od 2001 r.

-Socjaldemokraci w Danii, przywódcą Paul Rassmusen

-Duńska Partia Ludowa DF - ultraprawicowa, program konserwatywny, niechęć wobec imigrantów, euroscepcytyzm. W koalicji parlamentarnej 13,5% poparcia.

-Konserwatywna Partia Ludowa KF - Mniej konserwatywna niż DF, jest w koalicji rządowej.

-Radykalna Lewica - zdecydowanie pro socjalna lewica liberalna, promowanie mniejszości.

-Socjalistyczna Partia Ludowa , pro socjalna

-Partia Jedności Czerwono - Zieloni, koalicja o charakterze ekologicznym.

Finlandia

Wybory 18.03.2007, poprzednie w 2003r, odejście od modelu skandynawskiego.

• Partia Centrum KESK - zwycięstwo partii centrowej, partia rozszerzyła swoje fronty wspólnie z socjaldemokratami, tworząc wielką koalicje. Przed 1995r była eurosceptyczna.

• Narodowa Partia Koalicyjna - nurt konserwatywny, alternatywa dla niezadowolonych wyborców. Prezydent - Malomen z SPP od 2001r, obecnie druga kadencja (od 2006) sześcioletnia.

• Partia Zielonych - pod koniec lat 80 weszła do rządu jako jedna z pierwszych partii ekologicznych w Europie.

• Szwedzka Partia Ludowa

• Fińska Partia Chrześcijańsko - Demokratyczna, ze specyfiką protestancką.

Norwegia

Utrzymał się model skandynawski od lat 30.

• Norweska Partia Pracy DNA - partia socjaldemokratyczna, nie zawsze rządziła, czasem pozostałe partie tworzyły większość koalicyjną, 1997 -2005 koalicja partii centroprawicowych. 33% poparcia obecnie - J. Stoltenberg premier.

• Partia Postępowa 22% - antyfiskalizm, sprzeciw wobec państwa opiekuńczego, wobec liberalnej polityki. Uzyskuje coraz lepsze rezultaty.

• Socjalistyczna Partia Lewicy - nurt lewicowo - socjalistyczny

• Chrześcijańska Partia Ludowa KF. Norwegia jest krajem wyznaniowym, rządzi luteranizm - zapis w konstytucji

• Partia Luteranin - dawna partia chłopska, reprezentuje interesy farmerów, protekcjonistyczna wobec nich. Stoi na czele ruchu eurosceptycznego.

Norwegia najbardziej chroni środowisko naturalne, ma jednoizbowy parlament, polityka jest wybitnie sfeminizowana.

Francja

Nalery Giscand el'Estaign - Partia na Rzecz Demokracji Francji. Mitterand prezydentem 14 lat. System większościowy (bezwzględny), okręgi jedno mandatowe, wybory rozłożone na dwie tury, szukają wielopartyjności. Dużo podziałów socjopolitycznych.

1. Unia Na Rzecz Ruchu Ludowego Państwa - od 2004r przywódcą jest Nicolas Sarkozy (kandydat na prezydenta). Partia budująca zaplecze polityczne po reelekcji. Ideologia bonapartyzmu i gaullizmu, główna partia w republice. Dominowała wyraźnie do 1981r, potem po roku 2002. w latach 90 były małe kryzysy i utworzyły się frakcje.

2. Unia Na Rzecz Demokracji Francuskiej - centrowa i liberalna orientacja. Są cztery skonfederowane partie, poprzez przynależność do nich jest się członkiem UDF, każda ma odrębną strukturę i kultywuje własne tradycje, skupiają aktywistów i mają silne władze lokalne. Przywódca- Francas Bayrou

3.Ruch Dla Francji MPF - Partia narodowo - konserwatywna (na dalekiej prawicy). Powstała w 1994 r. przywódca Phillippe de Villers. Ich hasła to: rodzina, wiara, naród, tradycja, euroscepcytyzm.

4.Front Narodowy - Na dalekiej prawicy. Powstał w 1972 r. skupienie różnych frakcji środowiska, niechęć do imigrantów głównie arabów. Ochrona tożsamości narodowej, eurosceptycyzm. Partia typu wodzarskiego, Le Pau był drugi w wyborach prezydenckich prezydenckich 2002r.

5.Partia Socjalistyczna PS - Powstała w 1905r. W obecnej formie od 1978r. Największe sukcesy po 71r aż do 2002 - większość w parlamencie oraz premier.

6.Francuska Partia Komunistyczna PCF - wchodziła po wojnie w skład koalicji rządowej. Eurokomunizm, finansowana przez specjalny program, krytyka kapitalizmu państwowego. Lider - Marie - George Bufet. W wyborach w 2002 roku - 4,8% poparcia.

7.Zieloni - proekologiczny profil, po 1997 w koalicji, brak spójności programowej.

8.Partia Lewicy Radykalnej PRG - centrolewicowa, powstała w 1973 roku (wcześniej była partia radykałów)

Hiszpania

Do 1975 roku była państwem autorytarnym, potem nastąpiła transformacja. Początkowo rządziła partia, po 1982 okres dominacji partii socjalistycznych (w 2004 roku wygrali socjaliści). Występuje zaledwie kilka partii ogólnopaństwowych, pozostałe są regionalne (jest 17 regionów odrębnych kulturowo).

Cartezy - dwuizbowy parlament, kongres i senat. Klauzula wyborcza na poziomie regionalnym. System zbliżony do dwupartyjnego, śródziemnomorski model. Do 1970 roku jedyna partią była Falanga.

• PSOE Partia Socjalistyczna - Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza. Założona w 1979. W latach 90 kryzys ekonomiczny, terroryzm przeciwko ETA (grupa bałkańska). Wygrane wybory w 2004r (164 mandaty). Kongres Deputowanych - 260 mandatów. W 2003 wygrała wybory samorządowe. Najbardziej lewicowa partia. Wpływ zamachów z 11.03.2004 w Madrycie. Zerwali z tradycją, odejście od katolicyzmu, zgoda na małżeństwa homoseksualne, sprzeciw wobec walkom w Iraku, zgoda na aborcję. Obecnie ma coraz mniejsze poparcie ( kolejne w 2008).

• Partia Ludowa - Nurt konserwatywno - liberalny. Stała się samodzielna w 1989 roku. Jose Maria Azja - premier w latach 1996-2004. Liderem partii jest Mariano Rajoy. 148 mandatów.

• Zjednoczona Lewica IU - Komuniści, nawiązanie do lat 30, utworzona żeby sprzeciwić się wejściu Hiszpanii do NATO. Nielegalna w okresie autorytaryzmu gen Franco. Największe poparcie w Andaluzji i Madrycie. Liderem jest - Gaper Zlamazaren

• Zieloni - los Verder - Partie regionalne

• Konwencja i Unia Katalonii - Największa, powstała w 1978r. Konserwatywno - nacjonalistyczna, centroprawicowa. Liderem jest Artur Mas. Katalonia ma stolicę w Brukseli, powstała dla zwiększenia autonomii ze względu na odrębność językową.

• Republikańska Lewica Katalonii - Skrajnie lewicowa, separatystyczna, utworzona w 1931r.

• Inicjatywa dla Katalonii Zieloni

• Koalicja Kanaryjska - nacjonalistyczna

• Nowe Wyspy Kanaryjskie

• Galicyjski Blok Nacjonalistyczny

• Baskijska Partia Narodowa - Najsilniejsza w kraju Basków (najstarszy naród europejski). O Charakterze nacjonalistyczno - chadeckim. Powstała w 1895r. popiera autonomię w ramach Hiszpanii.

• ETA - organizacja terrorystyczno - polityczna, chcąca oderwania kraju Basków. Założona w 1958 roku. Problem ETA to największy problem polityczny Hiszpanii. W 1973 roku z ich rąk zginął premier.

Holandia

Partie odgrywają dużą rolę. System parlamentarno - gabinetowy. Dwie izby 150 deputowanych. System proporcjonalny, jeden okręg - całe państwo, niższy próg zaporowy - 0,67%. Procent głosów pokrywa się z procentem mandatów, dużo podziałów socjopolitycznych np. obecnie narasta niechęć do imigrantów. Wybory w 2006 roku wygrał Apel Chrześcijańsko Demokratyczny (CDA) - partia chadecka powstała w latach 70.

• CDA ma wysoki wskaźnik relewancji - najczęściej jest w rządzie w Holandii, bardzo często są koalicje np. lewicowo - prawicowe.

• Partia Pracy - ma wysoki wskaźnik relewancji rządowej (van Kull do 2002 r był premierem, nie poddał się do dymisji w związku z wydaleniem z Bośni).

• Partia Socjalistyczna - Pro socjalno - lewicowa, socjalistyczna, silny antyglobalizm.

• Ludowa Partia na Rzecz Ludności i Demokracji - Liberałowie, popiera eutanazję i małżeństwa homoseksualne, często bywała w koalicjach z CDA.

• Zielona Lewica - Partia ekologiczna, są w parlamencie od lat 70, też często w koalicjach.

• Demokraci 66 - Liberałowie, zdecydowana lewica, socjalliberalizm, powstała w roku 1966, wtedy gdy wprowadzono przymus wyborczy.

Włochy

Włochy jako państwo powstały 18.03.1861, w 1870 przyłączył się Rzym, powstała monarchia konstytucyjna. Wiodące partie to liberałowie np. Partia Radykałów. Po I wojnie światowej do władzy doszli faszyści. W 1921r utworzono ród Benito Mussoliniego, rewolucja w kierunku autorytarnym.

Parlament: Izba Deputowanych - 600 osób, Senat Republiki - 322 osoby. Pięcioletnia kadencja.

Po 1926 była tylko jedna partia - Włoska Partia Faszystowska. Mussoliniego odsunięto od władzy w 1943r, powrócił system parlamentarny.

1946 - referendum, zniesiono monarchię, powstała I republika. Wyłonił się system wielopartyjny.

Chrześcijańska Demokracja - nurt prawicowy, Partia Socjaldemokratyczna, Partia Radykałów. Duże poparcie miała Włoska Partia Komunistyczna a z drugiej strony był Włoski Ruch Społeczny. Partie te były izolowane.

We Włoszech jest 20 regionów. Od 1953 są koalicje rządowe, na ogół chadecja jest w nich dyktatorem i kreuje premierów. Początek lat 90 to kryzys partyjny, częste zmiany rządów, ujawnianie afer, pojawił się ruch społeczny, który postulował zmianę systemu wyborczego na większościowy.

W Izbie Deputowanych jest ordynacja wyborcza mieszana - ¾ osób wybranych.

Od 1994 jest II Republika Włoska (właśnie związana ze zmianą ordynacji)

Obecnie tendencja do łączenia się w bloki

1994 - Drzewo Oliwne - centrolewicowy

Biegun Wolności - centrolewicowy wygrał wybory

Włoska Partia Ludowa - Romano Prodi - premier, przewodniczący KE

Forza Italia - Powstała przed wyborami w 1994, weszła do bieguna wolności, konserwatyści. Założyciel Sylwio Berlusconi - najbogatszy Włoch. MSJ przekształcił się w Sojusz Narodowy - partia narodowo - konserwatywna.

Poza blokami znalazły się: Liga Północna i Odbudowa Komunistyczna.

W roku 1994 wygrała Forza Italia, ale rząd Berlusconiego szybko upadł, przedterminowe wybory odbyły się w 1996r. Kolejne bloki zostały utworzone przed wyborami: Centrolewica - Drzewo Oliwne, centroprawica - Dom Wolności

W 2006 premierem został Romano Prodi. W 2006 były kolejne 2 koalicje:

Centrolewica - unia w składzie której znalazło się Drzewo Oliwne, Partia Odbudowy Komunistycznej, Włochy Wartości.

Centroprawica - Dom Wolności, Forza Italia, Sojusz Narodowy, Liga Północna.

Unia odzyskała dużo więcej mandatów w wyniku dodatkowej premii.

System partyjny jest ciągle bardzo sfragmentaryzowany na poziomie wyborczym i parlamentarnym, konieczność tworzenia koalicji i budowy sojuszy.

W 2005r przegłosowano nową ordynację wyborczą, powrócono do systemu proporcjonalnego, koalicja lub partia wygrywająca dostaje premię w postaci 50 mandatów.

Dom Wolności otrzymał tylko - 0,17% mniej, ale za to dostał tylko 281 mandatów.

Portugalia

Demokracja od 1974 roku - rewolucja, która zniosła system autorytarny. System partyjny funkcjonuje do dziś. Rządy w latach 70 i 80 były zdominowane przez socjalistów (Mario Soares) Przywódca Międzynarodówki Socjalistycznej A. Saterres. Wybory 20.02.2005. Parlament: Zgromadzenie Republiki 230 osób, czteroletnia kadencja, ordynacja proporcjonalna. Partia Socjalistyczna - najwięcej mandatów 45% - premier i przywódca - Jose Socrates.

Partia Ludowo - Demokratyczna - powstała w latach 70, wbrew nazwie to chadecja, koalicja z Partią Socjalistyczną.

Do 2004 r premierem był Jose Barosa, po wyborze na przewodniczącego KE zrezygnował i premierem na krótko został Lopes. Alvaro Unial - twórca eurokomunizmu. System umiarkowanie wielopartyjny.

Izrael

Powstał w 1948r, od razu kształtował się rys partyjny, obecnie są 2 ugrupowania:

Partia Pracy - Szymon Plerez i Blok - kilkadziesiąt partii prawicowych, religijnych, przywódcą był Ariel Szarą. (założył potem partię Kaima - po rozłamie w sprawie konfliktu palestyńskiego)

Wybory 2006.03.26 Parlament: Kneset Zgromadzenie 120 osób. Ordynacja propagandowa, głosowanie na listę partyjną, próg zaporowy - 1,5% co sprzyja fragmentaryzacji. Jeden duży okręg wyborczy - całe państwo. Zwycięska partia: Quadiniah - 21% poparcia. Izraelska Partia Pracy, Światowa Sefardyjska Unia Strażników. Dopiero na czwartym miejscu (klęska) Blok, przywódca - były premier. Do 2001 r wyborcy wybierali też premiera

Grecja

Wybory 07.03.2004

Nowa Demokracja - zwycięscy, prawica - 45,6% poparcia, partia konserwatywna, popularystyczna, kwestie pragmatyczne. Dominacja dwóch partii, dwóch rodzin:

ND i PASOK.

Irlandia

Parlament bilateralny - senat Izba Reprezentantów. System pojedynczego głosu przeniesionego. STU - wariant proporcjonalny (system preferencyjny). Dominuje dwie partie centroprawicowe. Żołnierze Wolności, nurt konserwatywny, założona w 1926 r. Fine Gael - nurt chadecki (Rodzina Galów). Labour Party - trzecia siła, partia założona w 1912r, bywa w koalicjach.

Kanada

Wybory 23.01.2006

System większościowy, taki jak w USA, ale umiarkowanie wielopartyjny

Liberalna Partia Kanady - najsilniejsza przez kilkadziesiąt lat, premierem do 2006r był Paul Narten.. Te wybory wygrała Konserwatywna Partia Kanady (zmieniła ustawę). Premier, przywódca: Stephen Harper. Ok. 36% poparcia. Wcześniej była bardziej zideologizowana.

Blok quebekczyków - Francuzi kanadyjskiego pochodzenia, SA za oderwaniem quebecu od Kanady, czasem byli w koalicji.

Nowa Zelandia

Do 1993r był system dwupartyjny, zmiana na system mieszany, większościowo - proporcjonalny (powstał system umiarkowanie - wielopartyjny).

Wybory 17.09.2005. Premier Helen Clark z Partii Pracy . Parlament: Izba Reprezentantów -122 osoby, trzyletnia kadencja.

Japonia

wybory 11.09.2005

Parlament: Izba Reprezentantów - 480 osób, czteroletnia kadencja.

System pojedynczego głosu nieprzeniesionego tzn. wielomandatowe okręgi wyborcze.

Obecnie system proporcjonalno - większościowy. Partia liberalno - demokratyczna. Zachwianie jej dominacji po reformie systemu wyborczego. Przywódca Junichiro Koizni - premier. Partia ta wbrew nazwie jest konserwatywna. System jest ustabilizowany, rzadko pojawiają się nowe partie

28

---