Rozumienie kultury w różnych epokach historycznych Pojęcie kultury i cywilizacji łac. Colo, colere - pielęgnować, uprawiać Pierwotnie termin cultura wiązał się z uprawą roli (kultura agri- uprawa ziemi) lub hodowlą i oznaczał przekształcanie poprzez ludzką pracę naturalnego stanu przyrody w stan inny, bardziej pożądany i użyteczny dla człowieka. Światowa kariera łacińskiego terminu cultura zaczęła się jednak od czasów Cycerona . Cyceron w Rozprawach tuskulańskich rozszerza zakres pojęcia i używa słowa cultura w wyrażeniu cultura animi (dosłownie: uprawa umysłu) na określenie filozofii. Od tego momentu terminu kultura zaczęto używać dla oznaczania wszelkich czynności ludzkich mających na celu pielęgnowanie, kształcenie, doskonalenie. Starożytni Grecy wyrażali podobną myśl za pomocą słowa pelomai oznaczającego wewnętrzny wysiłek zmierzający do przekształcenia sfery ludzkiego ducha (myślenia). W tradycji greckiej odpowiednikiem wyrażenia cultura była paideia, oznaczająca kształtowanie w człowieku ideału człowieczeństwa.

W średniowieczu wyrażenie „kultura” wiązano z czcią religijną ireligijnym kultem. Wówczas powstały powszechnie używane terminy: „culturaChristi”, „culturadolorum”, „culturachristianaereligionis” - łączące się z religijną czcią Chrystusa, Jego męki, czy w ogóle z religią chrześcijańską.W okresie renesansu usiłowano powrócić do starożytnego rozumieniawyrażenia „cultura” i zaczęto je używać na oznaczenie umysłowej i duchowej doskonałości (lub doskonalenia) człowieka. Dlatego pojawiły się ponowniedobrze znane starożytne terminy: „animicultura”, a nawet „georgica animi” -uprawianie ducha. W XVII w. Samuel von Pufendorf po raz pierwszy użył wyrażenia „kultura” bez bliższego określenia - w sensie absolutnym, w teorii prawa naturalnegoprzeciwstawiając „stan natury” (rozumiany w sensie Thomasa Hobbesa - a więc jakostan dziki, gdzie człowiek był wrogiem człowiekowi) - „stanowi kultury” ludzi społecznie zrzeszonych, chronionych prawem. W myśli zachodnioeuropejskiejpo raz pierwszy „stan natury” pojęto nie jako przeciwstawność „stanu łaski”, awięc w sensie nie teologicznym, lecz w sensie jakby socjologicznym, a„naturę” pojmowano na wzór natury zwierzęcej. Johann Gottfried von Herder był tym, który ustalił zasadniczo współczesne rozumienie wyrażenia „kultura” jako wykwitu indywidualnego i społecznego życia prawdziwie ludzkiego. Z czasem na oznaczenie tak rozumianego życia ludzkiego wśród ludów Europy poczęto używać innego wyrażenia: „cywilizacja”. Wyrażenie to miało oznaczać rozkwit życia ludzkiego na wzór stylu życia obywateli rzymskich -CivisRomanus, którzy mieli pełne prawa do osobistego rozwoju i korzystali -zwłaszcza w mieście, tj. w Rzymie (Urbs) - z wygód życia miejskiego.„Cywilizacja” stała się synonimem wyrażenia „kultura”, zwłaszcza u frankofonów i anglofonów. Termin „cywilizacja” (dokładniej: „urbanitas”), oznaczający szlachetność postępowania, jako obyczajowość miasta Rzymu, był używany na oznaczenie tego samego (przynajmniej w sensie ogólnym) co oznaczało wyrażenie „kultura”. W kręgu mentalności i literatury niemieckiej, od czasów Immanuel Kanta poczynając,przeciwstawiano, niekiedy ostro, kulturę - cywilizacji. Jeśli kultura stanowiła swoistą,bardziej wewnętrzną wartość człowieka, to cywilizacja miała być jejzewnętrznym „połyskiem”. Kant zauważył, że jesteśmy nasycani kulturą poprzez sztukę i naukę, natomiast cywilizowani jesteśmy przez społeczne instytucje iwzajemne oddziaływanie. Stopień moralności człowieka zależy od kultury, alezużytkowanie umoralnienia w obyczajowości, obrzędowości należy już docywilizacji. W tym samym kierunku poszedł w rozumieniu kultury. I cywilizacji Wilhelm von Humboldt, sprowadzając opozycję pomiędzy kulturą i cywilizacją do wewnętrznego, duchowego rozwoju i zewnętrznego ładu. Natomiast O. Spengler przeciwstawił je sobie do tego stopnia, że samą cywilizację uważa nieomal za synonim rozpadu k., albowiem może być pomyślana wysoka cywilizacja bez k., gdy sprowadza się do wysoko usprawnionej technicyzacji życia. Niemieckie. Rozumienie kultury i cywilizacji nie przyjęło się w obszarze języka francuskiego i angielskiego, gdzie wyrażenia „kultura” i „cywilizacja” zdają się być synonimami używanymi na oznaczenie całokształtu stosunków społecznych ludzkiego życia. Przeciwieństwem tak pojmowanej kultury-cywilizacji może być tylko „barbarity” - barbarzyństwo. Stąd kulturę i cywilizację rozumiano jako idealne realizowanie się życia ludzkiego, zarówno indywidualnego, jak i społecznego. Przy czym rozróżniano wyższe i niższe stany kulturowe: kulturą wysoką oraz kulturą prymitywną. Kulturę wyższą cechuje bardziej refleksyjny styl życia,przejawiający się m.in. w większej autonomii różnych gałęzi życia społecznego: gospodarki, prawa, religii, nauki, sztuki, literatury. Natomiast niższą bardziej prymitywny stan kultury, jest silniej powiązany z życiem biologicznym; nie wykazuje przy tym cech autonomii tamtych dziedzin życiaspołecznego. Prymitywizm kulturowy jest objawem prymitywizmu samego człowieka,u którego inteligencja praktyczna góruje nad refleksją.

C. Lévi-Strauss „Myśl nieoswojona ”W XIX w. na zachodzie Niemiec (Heidelberg, Freiburg, Marburg) rozwinęła się na tle neokantyzmu problematyka nauk humanistycznych, a także dociekania nad k., w postaci filozofii k. Punktem wyjścia tych rozważań było stanowisko Kanta rozdzielającego dziedzinę bytu (Sein) od dziedziny wartości (Sollen). Dla Kanta byt sam w sobie jest niepoznawalny, ponieważ przedmiotem poznania nie jest rzeczywistość, lecz nasze wrażenia o niej, a te stają się czytelne jedynie dzięki subiektywnym, apriorycznym formom; dziedzina powinności (Sollen) jest jednak człowiekowi bezpośrednio dostępna, ponieważ „powinność” odczytujemy w nas samych jako to, co winno być zdziałane, zrealizowane ze względu na zawartą w „Sollen” wartość i doniosłość. Poznanie wartości i ich realizowanie wiąże się z uprawą k., dlatego W. Windelband i H. Rickert usiłowali zdefiniować k. przez uznanie wartości w ludzkich wytworach i procesach. Wartość stanowi dla nich punkt odniesienia rozumienia k., ponieważ napięcie pomiędzy „Sein” i „Sollen” przejawia się w każdym kulturowym przedmiocie, który wpierw istniał w ludzkim duchu jako „Sollen”, zanim został wprowadzony w dziedzinę bytu (Sein). Stąd w każdym dziele kulturowym trzeba odczytywać wartość związaną z „Sollen”. Napięcie „Sein - Sollen” ujawnia się w k. jako specyficznej formie ludzkiego bytowania - zarówno indywidualnego, jak i społecznego Stąd kultura stanowi wielostronną formę ludzkiego życia, ujętego w kategorie „Nach” („po”), „Neben” („obok”), „Mit” („wraz”), a wszystko to, jako związane z „Sollen” (przeżywanego przez człowieka twórcę i odbiorcę) - objawia wartość jako specyficznie ludzką cechę wszelkich wytworów. Ale wartość sama jest odczytywana w k. poprzez symbole, obrazy, szeroko pojęte znaki.

Kultura jako źródło cierpienia - psychoanalityczna wizja S. Freuda

Zygmunt Freud (1856- 1939)

inaczej niż wcześniejsi psychologowie nawiązywał do tradycji wiedzy i doświadczeń psychiatrycznych

-był psychiatrą, stosował psychoanalizę; metodę hipnozy; inspirowała go metoda (którą zaobserwował u jednego z lekarzy, podczas praktyk w Wiedniu) skłaniania pacjenta do mówienia o doświadczeniach dzieciństwa i do powtórnego przezywania tego co się wiązało z tamtymi emocjami, cofanie się w czasie - na tej podstawie stworzył własną metodę wolnych skojarzeń, zwaną później psychoanalizą

- obserwacje pacjentów pod hipnozą (co pacjent wykonuje podświadomie), nasunęła mu skojarzenia z zachowaniem nerwicowców - wykonują określone czynności, tak jakby były im narzucone przez inną siłę, niekontrolowaną przez instynkt i wolę; nie wiedzą dlaczego się tak zachowują, poza ich świadomością i wolą, karze im coś wykonywać

-przekonanie, że istnieje w człowieku siła, niezależna od jego świadomości i woli, a która nim kieruje. System poglądów Freuda, jest odpowiedzią na pytanie dlaczego tak się dzieje. Stworzył on teorię libido, [słowo z łac. - życzenie, pociąg, dążenie, czyli jakaś energia, siła, która się opiera na dążeniu do czegoś, chęci uzyskania czegoś], która wyjaśnia, przyczyny i mechanizmy zachowania ludzkiego, bo dla Freuda świadomość jest jedynie powierzchnią życia psychicznego, a tą potężną siłą nieświadomą jest libido i określił ją jako instynkt seksualny; jego myślenie było panseksualistyczne, treści libido to treści seksualne które umieścił F. jako te, które kierują dążenie, człowiekiem, jego dążeniem, zachowaniem- określił jako libido i była oparta tylko na instynkcie seksualnym, u innych psychoanalityków ona się zmienia. Rozumienie instynktu seksualnego u F. jest bardzo szerokie, wykracza poza rozumienie seksualnego tylko jako reprodukcyjnego, u F. jest ono związane z przyjemnością, pokazuje, ze libido dąży do przyjemności, u podstaw której leżą doznania seksualne; libido jest siłą życia, popycha człowieka do działań, aktywności i jest źródłem przyjemności. Libido jest wartością stałą, którą ma człowiek, tylko na różnych etapach rozwoju ma różne formy. To wartość w którą człowiek jest wyposażony. Forma ekspresji jaką przyjmuje człowiek pod wpływem libido zależy od warunków kulturalnych. W zależności od fazy rozwijania się faz

3 fazy libido:

Oralna-związana z życiem noworodka, który ssie pierś matki i jest to związane z zaspokojeniem potrzeb poprzez usta Analna - przyjemność kojarzy się z czynnością wydalania Falliczna - przyjemność z podrażniania okolic płciowych

Obserwował zachowania ludzi, po hipnozie. Podobnie jak nakaz hipnotyzera zmusza człowieka do określonych zadań, tak samo libido zmusza go (to nie jest rzecz na która mamy wpływa) w sposób potężny i determinujący. F wypowiedział znany aforyzm „anatomia to przeznaczanie” - los ludzki zamknięty w anatomii.

Czynnik biologiczny nie jest jedyna determinanta zachowań ludzkich, bo człowiek żyje w świecie kultury- czyli w świecie wartość, norm, reguł zachowania.

Praca „Kultura jako źródło cierpienia”

Inni ludzie wymagają od człowieka przestrzegania określonych norm współżycia i reguł zachowania Kultura narzuca ograniczenia dla działań libido, działa na nie represyjnie. Represja działania .Pod wpływem wymogów kultury człowiek staje się z istotą przewrotną ponieważ podporządkowuje libido wzorom i normom kult a jednocześnie pragnie spełnienia jak największej liczby życzeń biologicznie uwarunkowanych. Podporządkowuje się a jednocześnie działa tak aby czerpać jak najwięcej przyjemności. Złożoność istoty ludzki wyprowadza z dynamicznej niejednoznacznej relacji tego co biologiczne i tego co kulturowe. To zależy i od przymusu kulturowego i od siły, energii libido, która jest u każdego rożna. Energia libido może się uzewnętrzniać w różnej formie, bardzo przypadkowa, zmieniająca się. Iw tym kontekście sformułował tezę o sublimacji popędu - popęd seksualny nie zaspokojony naturalnym sposobem, bo kultura wyznacza normy, zasady itd., może znaleźć ujścia jako energia libidalna w twórczości artystycznej, naukowej, sportowej lub innej. Czyli są to formy spowodowane energią libido (seksualne)ale takie które sa akceptowalne przez społeczeństwo, a nawet pożądane, wysoko cenione formy twórczości i forma działalności człowieka była by w tym ujęciu sposobem uzyskania aprobaty społecznej dla realizacji wszechpotężnego instynktu seksualnego. Sublimacja spełnia również funkcję społecznego uszlachetnienia tego co biologiczne; to co ma treść i energie seksualną uzyskuje upostaciowienie w formach twórczości aprobowanej i wyrażonej kulturowej, kulturowa treść i uszlachetniona w stosunku do biologicznej postaci. [bywa, ze libido przyjmuje inne postaci np. palenia papierosów czy lizania lizaków dla zaspokojenia fazy oralnej - one też są akceptowane, ale już nie cenione tak wysoko;]

Próbą rozwiązania problemu realizacji czynnika kulturowego i biologicznego jest koncepcja osobowości. Teoria osobowości pokazuje te zależności, relacje obu czynników kulturowo- społecznego i biologicznego. Osobowość tworzą trzy warstwy: id (ono) - najdalsza od świadomości, ego (ja) i super-ego (nadjaźń )

1. Id- Freud opisał tę strukturę psychiczną, w której zakorzenione są popędy pierwotne, dziedziczne, instynktowe (na przykład popęd głodu i seksualny), potrzeby i afekty (nienawiść, zawiść, zaufanie, miłość). Popędy, potrzeby i afekty są też wzorami ("organami" psychicznymi), za pomocą których postrzegamy w znacznej mierze mimowolnie (nieświadomie), oddając im kierownictwo naszego działania; Zaspokojenie ich daje - przyjemność, niezaspokojenie - napięcie, nerwice ; utożsamia się je z instynktami i mają charakter nieświadomy; zachowania są nieakceptowalne, są tłumione, nie istnieją w świadomości, sa wypierane do podświadomości

2. Ego- realizuje postępowanie człowieka wg zasady realizmu; to instancja znajdująca się na pograniczu id - superego za pomocą myślenia krytycznego i norm racjonalnych, wartości i elementów światopoglądu pośredniczy "pomiędzy roszczeniami id oraz środowiskiem społecznym (zależnym od kultury), zmierzając do celu, jakim jest konstruktywne rozwiązywanie konfliktów psychicznych i społecznych"; to co jest możliwe do uzyskania, bez niepotrzebnych strat ; jest świadomością jednostki

3. Superego - bywa utożsamiane z sumieniem jednostki; to ta struktura psychiczna, w której zakorzenione są normy postępowania zinternalizowane za sprawą środowiska wychowawczego, ideały, role i obrazy świata. Superego rządzące się zasadą powinności, posłuszeństwa cenzuruje treść id, zgodnie z normami społecznymi wprowadzonymi przez otoczenie w procesie socjalizacji.; jest wewnętrznym cenzorem; jest psychicznym reprezentantem społeczeństwa, norm, zasad ; jest też „cenzorem treści prywatnych”

Tworzą wzajemnie powiązaną, dynamiczną całość.

Psychoanaliza - nie tylko teoria psychologiczna, ale także sposób interpretacji kultury

„Małżeństwo i pokrewieństwo” Bronisław Malinowski

MAŁŻEŃSTWO jest raczej kontraktem pozwalającym płodzić i wychowywać dzieci, niż uprawomocnieniem stosunków seksualnych. Niemniej jednak pozostaje ono najważniejszą formą stosunków seksualnych, a także determinuje i dominuje wszystkie związki. Formy swobody seksualnej: stosunki przedmałżeńskie, rozluźnienie więzów małżeńskich, ceremonialne akty seksualne, prostytucja, konkubinat.

Stosunki przedmałżeńskie:

większość dzikich plemion - nieżonaci i niezamężne mogą łączyć się w związki. Są też plemiona, które uważają czystość przedmałżeńską za najważniejszą cnotę, szczególnie u dziewcząt. Wykroczenia surowo karane.W kulturach wyższych występuje różnorodność. Są taki stosunki, które wymagają wstrzemięźliwości (niektóre b. surowo, jak zeszpilenie warg sromowych). Inne społeczności - stosunki przedmałżeńskie niekoniecznie prowadzą do małżeństwa, a nawet tego zabraniają.Swoboda stosunków przedmałżeńskich nie rozciąga się na swobodę prokreacji! Nawet tam, gdzie st. przedmał. są dozwolone, ciąża uważana jest za hańbę. Np. arystokratyczne bractwa Polinezji - rozwiązłość powszechna, lecz dzieci z takich związków były zabijane. We wszystkich przypadkach przeciwdziała się ciąży poprzez antykoncepcję, ale częściej dokonywane są aborcje.We wszystkich społecznościach ludzkich uważa się, że każde dziecko powinno mieć ojca, czyli matka powinna mieć męża. Wierność Małżeńska:Cudzołóstwo zwykle jest uważane za ciężkie przestępstwo i karane bardziej niż stosunki przedmałżeńskie. Żona zazwyczaj ponosi większą karę. Wyjątki: w pewnych społeczeństwach jedyna okazja kiedy żona może wejść w stosunki z innym mężczyzną, jest początek małżeństwa Tzw. prawo pierwszej nocy, obowiązuje w wielu kulturach pierwotnych. Wyraża ono przesadny strach przed stosunkiem seksualnym, a przede wszystkim przed defloracją Inna forma: użyczanie żony jako forma gościnności, szeroko rozpowszechniony na całym świecie. Cel: potwierdzenie władzy nad osobą żony, wyraża prawo głowy rodziny do dysponowania domownikami. Istnieje też zwyczaj wymiany żon. Niekiedy wymiana taka ma miejsce w czasie świąt, kiedy to panuje ogólna orgiastyczna rozpusta. Rzadsze przypadki: wymiana przedłużona ze wspólnym zamieszkaniem, np. u Eskimosów.

Konkubinat - zalegalizowana forma wspólnego zamieszkania, niższy status kobiety i jej potomstwa niż w małżeństwie Prostytucja - występuje u ludzi pierwotnych rzadko. zaczyna odrywać bardzo ważną rolę dopiero w kulturach wyższych. Podział na role i funkcje w rodzinie: Indywidualna rodzina, oparta na monogamii, składająca się z matki, ojca i dzieci tworzy grupę samowystarczalną. Wewnątrz gospodarstwa ma miejsce typowy schemat podziału funkcji, niemalże uniwersalny. Żona - musi nie tylko rodzić i karmić dzieci, ale także zapewnić im czułą opiekę. W opiece często w znacznym stopniu pomaga jej mąż. Później w wychowaniu potomstwa biorą udział oboje rodzice, z podziałem na różne obowiązki w zależności od płci dziecka. Żona - oprócz tego zajmuje się: przygotowaniem jedzenia, dostarczaniem opału i wody, jest strażniczką domowego ogniska, wytwarza naczynia kuchenne i o nie dba, głównie to ona nosi ciężary. W najbardziej prostych kulturach - wznosi chatę, schronienie. Zajęcia: zbieractwo,rolnictwo, garncarstwo. Mąż - jest opiekunem, obrońcą, wykonuje prace wymagające większej siły, odwagi, zdecydowania, np. polowanie, rybołówstwo, budowanie domów, rzemiosło.

Większość opisanych małżeństw - patrylokanlne (młoda para przenosi się do społeczności męża).

Małżeństwo matrylokalne - mąż przyłącza się do społeczności żony. Istnieją też takie przypadki, gdzie żona zostaje w miejscu zamieszkania matki, a mąż odwiedza ją jako częsty gość.Małżeństwo przez kupno - dary ślubne od męża dla żony przy zawieraniu małżeństwa występują bardzo często. prezenty ślubne - ogniwo, czasami bardzo istotne w łańcuchu usług i darów w trakcie całego małżeństwa.Małżeństwo jako kontrakt prawnnigdy nie sprowadza się tylko do wspólnego zamieszkania. Musi się odbyć za zgodą społeczności (w każdym społeczeństwie). Otrzymuje się ją po przejściu prawnych i rytualnych formalności. Są one w każdym społeczeństwie ustanowione przez tradycję. Prawo plemienne określa sposób w jaki ludzie mają ze sobą współżyć i pracować. Rozwód:Małżeństwo zawiera się na całe życie, a czasem także na życie po śmierci. w niektórych plemionach małżeństwo jest nierozerwalne. Rozwód jest możliwy, lecz niełatwy, powoduje szkody i straty dla obojga partnerów. Pociąga za sobą utratę prestiżu i stygmat moralny. Podstawy do rozwodu: cudzołóstwo, mała wydajność w pracy, zły charakter, bezpłodność, impotencja. Status męża i żony małżeństwo określa ich status w społeczeństwie. Małżeństwo i założenie rodziny jest warunkiem otrzymania prawnego statusu pełnego członka plemienia (mężczyzna) i tytuł gospodyni domowej (kobieta). We wszystkich plemionach wszyscy normalni i zdrowi mężczyźni są żonaci a kobiety zamężne! Uznawane prawnie pochodzenie dziecko otrzymuje pełny status cywilny i plemienny tylko wskutek legalnego małżeństwa rodziców. Starzy rodzice są zawsze na utrzymaniu swych dzieci.Małżeństwo jest najważniejszym kontraktem prawnym, jedynym który ma związek z przedłużeniem gatunku!Różne sposoby zawierania małżeństwa - wszystkie łączą ze sobą element społecznej aprobaty, współpracę rodziny obojga partnerów, pewne materialne gwarancje.We wszystkich społeczeństwach większość związków jest zawierana z inicjatywy partnerów!

Religijna i ceremonialna strona małżeństwa: Małżeństwo jako sakrament jest w społeczeństwach pierwotnych chronione przez moce duchowe, nagradzające tych, którzy skrupulatnie i z nabożeństwem wypełniają swe obowiązki małżeńskie, a karzące tych, którzy je lekceważą Symbolika rytuału ślubnego: symbolika biologiczna: podstawa małżeństwa, to utrzymanie ciągłości rodzaju ludzkiego. Rytuały, które mają sprawić, że związek będzie owocny, zaradzić niebezpieczeństwom, ułatwić etapy płodzenia. Rytuały płodności - zastosowanie owoców, nasion, zboża, którym jest posypywana para małżeństwo, jako przełom: jest to akt, który stwarza nową komórkę społeczną (rodzinę). Przełomowi towarzyszą duże emocje, złe przeczucia, strach. Rytuały weselne, które mają usunąć złe duchy. Np. zamaskowanie młodej pary przez ubranie w strój płci przeciwnej, pomalowanie twarzy itp.małżeństwo jako zmiana socjologiczna: jest to przejście z jednego stanu do drugiego, oboje partnerzy porzucają swe rodziny, aby stworzyć nową. Rytuały weselne: pozorowana walka między panem młodym, a rodziną panny młodej małżeństwo, jako nowe więzy: jako więź sakramentalna. Złącznie rąk, palców, wiązanie ubrania Symbolika jest niezmiennie bogata i obejmuje niemal wszystkie aspekty małżeństwa. Można podzielić na rytuały: magiczne, prawne i religijne.

Rozwiązanie małżeństwa w rytuale: w kulturach niższych jest tylko kilka rytuałów rozwodowych, w których odgrywane są akty symboliczne, jak łamanie kija, zrywanie liścia, wyrzucanie pewnych przedmiotów. Również śmierć małżonka narzuca drugiemu pewną ilość rytuałów i praktyk moralnych, których wypełnienie jest istotną częścią kontraktu małżeńskiego. Istnieją przypadki, które zupełnie zabraniają powtórnych małżeństwa wśród wdów, lub skazują ją na wyrok śmierci (tzw. instytucja suttee).Endogamia: Małżeństwo nigdy nie jest wolne, w takim sensie, że każdy mężczyzna może poślubić każdą kobietę. Endogamia właściwa jest regułą, która pozwala na małżeństwa członków tej samej sekcji, z zabrania związków między członkami dwóch różnych sekcji, np. w Indiach, gdzie mogą się pobierać tylko członkowie tej samej kasty. Hipergamia - mężczyzna może poślubić kobietę z niższej warstwy tej samej kasty (natomiast kobieta nie może tego zrobić). W społeczeństwach pierwotnych endogamia nie jest zbyt rozpowszechniona. Inne typy endogamii w religii: islam, judaizm, chrześcijaństwo, hinduizm.Zakaz kazirodztwa - jest to zbiór reguł które zakazują związków między członkami tej samej rodziny. Oczywiście zdarzają się przypadki, gdzie kazirodztwo jest dozwolone - małżeństwo między matką a synem, no. Karaibowie. Egzogamia - jest to system w którym uważa się za spokrewnione większe grupy ludzi, a kich członkom zabrania się wchodzenia ze sobą w związki małżeńskie. Opiera się na dwudzielnej organizacji, zakazuje stosunków z połową członków plemienia. Jest atrybutem klanu (grupy ludzi, którzy wywodzą się od wspólnego przodka).Formy małżeństwa: poliandria: nazwa związku w którym kilku mężczyzn jest prawnie związanych małżeństwem z jedną kobietą. Jest to najrzadsza forma małżeństwa poligamicznego. Wszyscy mężowie mieszkają razem ze wspólną żoną, jako członkowie jednego gospodarstwa i kolejno z nią współżyją. Dzieci - uważane za legalnych potomków tylko najstarszego brata-męża, lub tego, którego wskaże żona.poligynia: forma małżeństwa, w którym kilka żon jest związanych z jednym mężem. Każda posiada status legalnej małżonki, a ich dzieci są legalnymi potomkami męża. Poligynia nie jest nigdy praktykowana w całej społeczności, nie może istnieć społeczeństwo, w którym jeden mężczyzna miałby kilka żon. Ta forma małżeństwa bazuje na monogamii, jest tylko powtórzeniem kontraktu małżeńskiego.monogamia - najważniejsza forma małżeństwa, dominuje w wielu społecznościach, jest wzorem i prototypem małżeństwa. Jako jedyna i wyłączna forma małżeństwa jest zjawiskiem bardzo rzadkim. Spotyka się ją prawie wyłącznie w nowożytniej kulturze Zachodu, nie zawiera jej nawet doktryna chrześcijańska (poligynia była legalnie praktykowana i akceptowana przez Kościół w średniowieczu, pojawiała się aż do XVII wieku)

POKREWIEŃSTWO

Każda kultura jest zbudowana na systemie pokrewieństwa, to znaczy na określonym typie więzi osobistych, wyrosłych przede wszystkim z prokreacji i życia codziennego,Rodzina, jako źródło pokrewieństwa:Typowa rodzina, grupa złożona z matki, ojca i ich potomstwa, występuje we wszystkich społeczeństwach.Sposoby określania pochodzenia: Pokrewieństwo nie zawsze jest patriarchalne, nie zawsze bazuje na uznaniu ważności ojca w ustalaniu pochodzenia. W wieli przypadkach to matka jest tym rodzicem, w linii którego określa się pokrewieństwo, jej brat jest męską głową rodziny, a dziedziczenie dóbr i przywileje przechodzą z mężczyzny na dzieci jego siostry. Jest to prawo macierzyste lub matrylinia. Relacje między mężczyzną a synem jego siostry to awunkulat.„Zasada bilateralnego określania pochodzenia” - sytuacja, w której pokrewieństwo może być określanie zarówno w linii ojca i matki.Unilateralny sposób pokrewieństwa - w danej kulturze nacisk położony jest tylko na jedną stronę pokrewieństwa.Hipertrofia więzi pierwotnych:Hipertrofia - powiększenie się czegoś do ponadnaturalnych rozmiarów. Jest to zjawisko w którym pokrewieństwo przekracza granice rodziny, grupy lokalnej, a nawet najszerszych kręgów znajomych. „klasyfikacyjny” system terminologii pokrewieństwa - używanie takich terminów, jak matka, ojciec, brat, siostra, nie tylko w odniesieniu do członków swej rodziny, ale także do klas ludzi, będących w określonym stosunku do rodziców.Klany, połowy i klasy:Większość plemion nie jest podzielona tylko na rodziny, ale też na większe grupy, które do pewnego stopnia powiadają charakter pokrewieństwa. Każda z nich posiada swoją nazwę, poczucie jedności, mit określający jej charakter i relacje do drugiej połowy. To przepołowienie wiąże się z zakazem małżeństwa wewnątrz jednej połowy. W innych plemionach są klany czy kasty. Rodzina jest zjawiskiem powszechnym i ważniejszym niż klan .Rozszerzenie pokrewieństwa:Zawsze istnieje niebezpieczeństwo, że zabraknie matki na stałe lub czasowo. Zastąpienie osoby przez inną - w przypadku śmierci, choroby lub nieudolności - jest jednym z podstawowych elementów pierwotnej organizacji, a zastępowania to dokonuje się na bazie pokrewieństwa. W społeczeństwach matrylinearnych - matką zastępczą jest jej siostra. W społeczeństwach matrylokalnych jest ona na miejscu, a w patrylokalnych wzywa się ją. Jest ona szczególnie przywiązana do dziecka, które potencjalnie może być pod jej opieką. To samo stosuje się także do brata ojca, który wg. prawa ojcowskiego jest uważany za zastępczego ojca. Jego żona jest wtedy zastępczą matką. Z kolei wg. prawa macierzystego mąż siostry matki jest zastępczym ojcem. Eliminacja seksu z życia codziennego:Zasada unilateralna oznacza, że więzi rodziny rozszerzają się tylko w jedną stronę. Reguła ta usuwa życie seksualne z rodziny i klanu, gdyż stwarza zakaz kazirodztwa w obrębie klanu. Jest ona narzędziem zapewniającym klanowi warunek nie zakłóconej sprawami seksu kooperacji.

Charakter rozszerzenia pokrewieństwa:Z indywidualnej rodziny dziecko wchodzi w strukturę kilku związanych ze sobą rodzin, które poprzez rozszerzenie pokrewieństwa wyposażają je w „zastępczych” rodziców, braci, siostry itp. Jedna strona tego procesu, to stopniowe upodobanie się nowych więzi do starych, druga na tworzeniu nowych sfer, przyjmowaniu nowych funkcji i kształtowaniu więzi. Gdy rozrywa się stare więzi, to powstają nowe według ich wzoru. Produkt finalny procesu rozszerzenia się pokrewieństwa, to system klanowy.

Klan i rodzina:Rodzice i dzieci - więzi prokreacji, opieka nad potomstwem, które tworzą więzi rodzinne. Pokrewieństwo klanowe: tożsamość totemiczna, mitologiczna fikcja wspólnego pochodzenia totemicznego, funkcje magiczne, religijne, prawne.Związek rodziny z klanem jest rzeczywisty i genetyczny. Klan wyrasta z pokrewieństwa wokół jednego z rodziców. Opiera się na wyeliminowaniu strony ojca lub matki z istotnego pokrewieństwa.

Strukturalistyczno-semiotyczne pojęcie kultury Tartusko-moskiewska szkoła pochodzi od de Saussiera, jest szkołą semiotyki.Istnieją dwa pojęcia: semiotyka (kojarzona z Piercem, amerykańskim filozofem, który rozwinął koncepcję logicznego znaku) i semiologia (kojarzona z de Saussierem. Różnica w tych pojęciach dotyczy genezy powstania.Generalnie struktura i semiotyka wyrosły z założeń Pierce'a i de Saussiera. De Saussire Język - jest to zjawisko społeczne, system istniejący jako zespół stałych norm społecznie obowiązujących, dzięki czemu można zrozumieć wypowiedzi, których nigdy wcześniej sie nie słyszało, jak również pozwala tworzyć nowe wypowiedzi. La launge, czyli język, odróżnia od , la parole czyli mówienia. Każde mówienie jest indywidualne, chwilowe, zmienne - nie jest ogólne, tak jak język.Język jest systemem elementów wyrażających pojęcia, tj. posiadających znaczenie. Elementy te są nazywane ZNAKAMI językowymi. Znaki wchodzą w związki syntagmatyczne (pomiędzy formami składniowymi) w obrębie wypowiedzi i paradygmatyczne w systemie języka (związki pomiędzy formami deklinacyjnymi). Te związki tworzą mechanizm funkcjonowania języka. Dzięki poglądom Durkheima, de Sausrre wyciąga wniosek, że jeżeli człowiek nie używa języka, to też istnieje. Język jest instytucją społeczną, jako fakt społeczny może być oderwany odj jednostki.Strukturalizm lingwistyczny d

e Sausirre'a:Pojawiają się w nim takie pojęcia jak: struktura, znak, system znakowy, tekst.Strukturalizm zakłada, że rzeczywistość jest uporządkowana, zorganizowana, ustrukturyzowana. Poprzez badanie struktur można odkryć sens i funkcje elementów rzeczywistości. Struktura - system przekształceń, który jako system ma swoje prawa przeciwstawione własnościom posiadanym przez elementy. Utrzymuje się i wzbogaca dzięki grze przekształceń, z tym, że przekształcenia te nie przekraczają granicy systemu, ani nie wymagają odwołania się do elementów zewnętrznych. Ma potrójny charakter: całości, przekształceń i samosterowalności. Elementy struktury podporządkowane są prawom struktury, które są nieredukowalne do skumulowanych związków elementów (what?). Własności struktury są określone przez stosunki i związki występujące pomiędzy elementami. Struktury są systemami transformacji. System musi być oparty na prawach. Prawa struktury są jednocześnie strukturyzujące (powodujące, że struktura jest strukturą) i strukturyzowane (warunkowane przez strukturę. Struktury są utrzymywane przez prawa transformacji (nie są zewnętrzne wobec systemu, ani nie dotyczą elementów Znak - oparty na umownym stosunku zachodzących pomiędzy elementem znaczonym (signife), a elementem znaczącym (signifient). Językoznawcze Przekodowanie jest związane z zasadą ekwiwalencji, zachodzi wewnątrz tego samego systemu, ale na innym poziomie. Znak nie może być znakiem poza systemem. Wewnątrz systemu pozostaje w określonej relacji albo wobec "nie-znaku" albo wobec innego znaku. System znakowy - Zbiór znaków wraz z regułami ustanawiającymi łączenie znaków przy tworzeniu tekstu semiotycznego. System semiotyczny jest wspólny dla danej grupy. Grupa nadaje znaczeniowy sens elementom tego systemu i zgodnie z tym członkowie tej grupy reagują podobnie na komunikaty pokazywane za pomocą znaku. System znakowy tworzą obok znaków reguły, tworzące repertuar możliwych zestawień znaków .Tekst - każda uporządkowana sekwencja znaków danego systemu; jest urzeczywistnieniem systemu lub wielu systemów; jest to struktura zorganizowana wewnętrznie i spełnia określone funkce społeczne. Jego cechą jest utrwalanie sie w znakach. Trwałosć systemu zalezy od uniwersalności kodu, np. są takimi teksty, które przez 1000 lat są czytelne. Kod - umożliwia odczytywanie komunikatu? Jacobson mówił, że dekodując komunikat odbiorca tekstu wydobywa desygnowane dane (czyli dane różniące się od czegoś innego) z percepcyjnych danych. Istnieją 3 typy kodów: 1. związane z funkcją deakrytyczną - różniącą 2. związane z funkcją taksonomiczną - klasyfikującą 3. związane z funkcją semantyczną - znaczeniową

Strukturalizm i semiotyka - dziedziny ta mają szczególną nośność w kulturologii i naukach społecznych, językoznawstwie Rozwój tych dziedzin: Szkoła praska - lata 30/40 XX wieku - duże osiągnięcia lingwistyczne; obejmowała rzeczywistość kultury. Przedstawiciel: Piotr Bogatyniew, który zajmował się zjawiskiem wampirów w Transylwanii; Roman Jacobson i Mukażovsky ---->Wiktor Szkłowski - Petersburg Po II Wojnie Światowej 2 szkoły: moskiewsko -tartuska szkoła semiotyczna Jest to grupa uczonych radzieckich skupionych wokół wydawnictwa Uniewrsytetu Tartuskiego. "Semeiotike" - czasopismo obejmujące serię tomów pod nazwą "Труды по знаковым системам" oraz seria tez i komunikatów po sympozjum "Летняя школа по вторичным модилирующим системам". 1964 - wydanie I tomu "Труды..." powstają program i tezy wykładów I letniej szkoły Jurij Łotman - teoretyk i semiotyk kultury, autor prac: "Лекции по структурной поэтике ""Структура художественного текста Borys Uspieński, ur. 1937 - językoznawca i semiolog, napisał prace: "Принципы структурной типологии Wieczysław Iwanow (razem z Toporowem?) - ur. 1929 - zajmuje się poetyką i wersologią Władimir Toporow - folklorzysta, semiolog Pojęcia specyficzne dla tej szkoły: Tekst kulturowy - zjawisko symptomatyczne; badacze chcą stworzyć najbardziej efektywne narzędzie badania kultury z semiotyki, chcą zbadać ją w jak najszerszym znaczeniu, objąć jej całość. To co się przyjęło w strukturalizmie funkcjonuje tak samo, prócz tekstu kulturowego. Badacze tutaj nie próbują się koncentrować na dedukowaniu; całą energią dążą do skonstruowania aparatu pojęciowego stanowiącego ogniwo semiotyczne, łączące pojęcia z języka naturalnego ze zjawiskami kulturowymi. Prowadzą badania nad kulturą. jest to kulturoznawcza nauka!!!! Najbardziej oryginalna teza tej szkoły ujęcie kultury w oparciu o przedstawienie prymarnych i wtórnych systemów modelujących. Zgodnie z tą koncepcją rdzeń kultury stanowi język naturalny czyli prymarny system modelujący, gdyż mieści sie w nim ogólny, globalny obraz świata. Język naturalny - najbardziej strukturalnie rozwinięty i najbardziej uniwersalny środek komunikacji (system systemów). -Jest wzorem systemowości dla całej kultury według którego zostały ukształtowane inne dziedziny kultury, takie jak, np. religia czy sztuka. Wymienione dziedziny kultury to wtórne systemy modelujące, ponieważ nadbudowują się nad językiem naturalnym, wzorując sie w swej strukturze na nim. Język naturalny jest horyzontem, a wtórne systemy modelujące są górami gmachu kultury. Na dole, pod horyzontem, znajdują się pozajęzykowe zjawiska, posiadające również swój status semiotyczny - jest to sfera przedmiotów i zachowań ludzkich, które łączą w sobie funkcje rzeczowe, instrumentalne, znakowe Rozumienie kultury:Używali różnych definicji na kulturę, podkreślając, że określenie tego pojęcia jest bardzo trudne. najczęściej pojawiają się 3 definicje: 1. Kultura to całokształt niedziedzicznej informacji, którą przechowują, gromadzą i przekazują różne zespoły ludzkiej dziedziczności. 2. Kultura, to niedziedziczna pamięć społeczna, znajdująca swój wyraz w określonych systemach nakazów i zakazów 3. Kultura, to zbiór tekstów; jednakże z punktu widzenia badacza lepiej powiedzieć, że jest to mechanizm wytwarzający teksty. Tekst jest realizacją kultury. Dzięki swojej znakowości kultura wyodrębnia sie ze świata naturalnego (który jest nieznakowy), a dzięki niesystemowości wyodrębnia się ze świata niesystemowego. W ten sposób kultura udostępniana jest w sposób uogólniony, będący strukturalnym systemem znakowym, podporządkowanym regułom. Rozumienie kultury jako niedziedzicznej pamięci, przesądza, że jest ona zjawiskiem społecznym. Mówiąc o kulturze jako pamięci operujemy jednocześnie pojęciem niedziedziczonej pamięci. Niedziedziczona pamięć - taka, która jest przekazywana kulturowo. Tekst- coś zakodowanego, co można odtworzyć społecznie, dzięki temu, że społeczeństwo posługuje się czytelnymi kodami mającymi znaczenie. Cała kultura, jako pamięć społeczna niedziedziczona, jest wytworem społecznym, ponieważ kody tworzą pamięć kulturową. Kultura przechowuje minione doświadczenie lub kultura jest postacia tego doświadczenia. Takie rozumienie kult. zakąłda, że jej istnienie uświadamiane jest dopiero post factum, jej istnieje jest dopiero możliwe po wejściu w świadomość. Nie może to co się dzieje na bierząco być uświadomiome. Świadomość zawsze w stosunku do dziania się jest zawsze post. Kultura to urządzenie, mechanizm organizujący i przechowujący informacje świadomości zbiorowej. Realnym zagadnieniem staje się problem długości trwania danej kultury. Długość trwania danej kultury. Wyróżniają 2 aspekty tego problemu: 1. trwałość tekstów pamięci zbiorowych 2. trwałość kodów pamięci zbiorowych Ad.1. Trwałość tekstów pamięci zbiorowych - teksty tworzą hierarchię wartości dla danej kultury, np. Biblia, mity itp. Trwałość determinowana jest trwałością podstawowych czynników jej struktury oraz dynamiką wewnętrzną. Dynamika wew. pokazuje zdolność do zmian przy zachowaniu pamięci o stanach poprzednich. Tekst, czyli to co jest napisane, ale tez to co jest odtwarzane - trwałość czynników jego struktury jest ważna przy jego odtwarzaniu. Wiadomo, że dzisiaj inaczej się interpretuje Biblię niż wieki temu. Dopóki coś dla nas jest zrozumiałe, tworzy kulturę, jest kulturą. Trwała pamięć społeczeństwa świadczy o żywości kultura, czyli tym, że żyje - to jest bardzo istotne. Ad. 2. Kod - trwałość kodu pamięci zb. określona na podstawie całości jest podstawowym elementem strukturalnym i dynamiki wewnętrznej, czyli zdolności do zmiany przy jednoczesnym zachowaniu pamięci o stanach poprzednich tego kodu. Kod musi być zdolny do zmian, równocześnie z zachowaniem całości.

Definicje kultury Ciężko stworzyć jedną definicję kultury, w związku z czym istnieje ponad 400 jej definicji. Dwóch badaczy amerykańskich - Kluckoln i Krober dokonało klasyfikacji definicji kultury. Podzielili je na grupy i zamieścili efekt swoich badań w pracy „Culture - a critical review of concepts and definitions”. I. Definicje enumeratywne - budowane na zasadzie wyliczenia pewnych elementów, które wchodzą w skład kultury (np. E.Taylor - kultura jako całość, która obejmuje…) II. Definicje historyczne - które kładą nacisk na dziedziczenie, spuściznę minionych pokoleń III. Definicje normatywne - zwrócenie uwagi na nakazowe funkcje kultury. IV. Definicje psychologiczne - stanowią o uniwersalnej właściwości ludzkiej, ludzkich predyspozycjach duchowych do tworzenia kultur V. Definicje strukturalistyczne - posiadają całościowy charakter, poszczególne elementy zespolone są w jeden system. VI. Genetyczne - społeczne źródła kultury. Pewne aspekty powtarzają się w definicjach: I. Kultura jest cechą społeczeństwa, a nie jednostki - to, czego uczymy się w czasie życia społecznego, przekazywanie przez pokolenia - zasada życia społecznego (wyłącznie) (małpa może się uczyć ale nie przekazuje). II. Kultura wydaje się cecha wyłącznie ludzką (o ile wiadomo inne gatunki nie wytworzyły kultury, z badań wynika, że działania zwierząt są motywowane przez instynkt, nawet wytresowane zwierzę go ma. Poza tym, zwierzę jest dalej tylko jednostką, nie może niczego przekazać). Ludzie wytworzyli kulturę. W trakcie ewolucji człowiek dzielił instynkt ze swoimi przodkami zwierzęcymi, był on selekcjonowany w gatunku ludzkim, stopniowo zanikał, ludzkość rozwijała się, człowiek zdominował życie na Ziemi. Kultura zdecydowała o tej dominacji, dała możliwość szybszego i lepszego przystosowania się zmian. Kultura była bardziej mobilna niż ewolucja biologiczna, połączenie ewolucji anatomicznej (kciuk przeciwstawny, dwunożność, rozwój mózgu, itp.) z rozwojem funkcji psychicznych (kulturowych). Związek człowieka z kulturą jest wzajemny. Ludzie tworzą kulturę, kultura za to sprawia, że gatunek ssaka jest człowiekiem. Natura ludzka to w zasadzie produkt określonej kultury. Agresywność była uważana za skutek współzawodnictwa. Są jednak społeczeństwa, które go nie znają. III. Kultura nakłada ograniczenia na zakres wolności indywidualnej - kultura to system zakazów i nakazów, ludzie żyjąc w społeczeństwie nie zawsze mogą robić to, co chcą. Prawo zabrania nam pewnych typów zachowań (na przykład zakaz chodzenia nago, a za to wymagane chodzenie do szkoły). Jednostki nie mogą tworzyć własnego języka, muszą dostosowywać się do norm językowych, zróżnicowanie praw kobiet i mężczyzn. IV. Mimo ograniczeń kultura sprzyja wolności, wyzwala jednostkę od zależności od instynktownych zachowań. Ludzie zmieniają działanie, w zależności od sytuacji. Dokonują wyborów, choć liczba tych wyborów może być ograniczona (nie wolno chodzić nago, ale duża liczba strojów do wyboru) (Religia może wyznaczać normy - kultura żydowska). Kultura dając zakazy daje równocześnie wiele możliwości wyboru, wyzwala od ciągłego przymusu ciągłego odkrywania funkcjonalnych modeli życia społecznego na nowo. Dziedziczymy, jest przekaz społeczny - nie trzeba tworzyć ciągle języka, odkrywać na nowo ognia, itp. Przestrzeń i miejsce w kulturze Yi-Fu Tuan w swej pracy („Przestrzeń i miejsce”) wyznaczył założenia geografii humanistycznej, która koncepcje przestrzeni łączy z doświadczającym ją człowiekiem.Punktem wyjścia tych rozważań jest to, co on uznaje za powszechne i osobiste doświadczenia ludzki. Jego książka odnosi się do przestrzeni i miejsca w trakcie rozwoju psychofizycznego dzieci. Posługując się pojęciem przestrzeni ludzkiej można badać jej elementy dostępne dzięki pracy umysłu. Ograniczona jest informacja o otoczeniu za sprawą bazowych wyznaczników. Tworzone są różne projekcje. Dzięki temu, że istnieje praca elementów, tworzymy ciągłość przestrzeni.Yi-Fu Tuan wyróżnia dwa podstawowe typy rozumienia przestrzeni:miejsce - bezpieczeństwo, oswojone otoczenie, symbolizuje najczęściej dom rodzinny, miasto rodzinne, kraj. przestrzeń - wolność, człowiek tęskni za przestrzenią, budowanie potrzeby transcendencji Trzy typy konstruowanej przestrzeni: MITYCZNA - I sposób pojmowania odnosi się do obszaru niedostatecznie poznanego, do form wyobrażeń (ludzie o dwóch głowach, drzewa, które zjadają ludzi - obszar niedostatecznie poznany) II sposób pojmowania - przestrzenny składnik światopoglądu mitycznego - koncepcja porządku świata - hierarchii wartości, w którym prowadzi się czynności życiowe. Przestrzeń jest uporządkowana i zrozumiała ze względu na znaczenie otoczenia człowieka. PRAGMATYCZNA - obszar działań o rozpoznanych użytecznych dla działania cechach. Np. szkoła - przestrzeń do uczenia dydaktycznego. Las - przestrzeń pragmatyczna, nazwy rozróżniane, ale np. święty las to element myślenia mitycznego ABSTRAKCYJNA - tworzenie konceptualnych abstrakcji, strukturalizacja przestrzeni, wyspecjalizowane przestrzenie - rzeźbiarska, malarska, wypracowane pojęcia abstrakcyjne. Doświadczenie świeckie podtrzymuje jednorodność, więc względność przestrzeni. W myśleniu religijnym doświadczenie człowieka może stać się środkiem, ustabilizować świat. Myślenie religijne - przedstawienie MIEJSCA w obawie przed obcą przestrzenią - niepoznaną, chaotyczną. Terytorium nieukształtowane, płynne. Zasiedlając terytorium człowiek przeistacza dane terytorium w kosmos. Wszystko co nie jest naszym światem nie jest światem. Osiedlanie jest położeniem podwalin świata. Stwarza się świat z ustalonym centrum. Tradycyjne miasta też tak wyglądają.

PSYCHOLOGICZNY DYSTANS PRZESTRZENI - niejaki badacz Hall ustanowił dystanse wobec innych ludzi, proksemiczny charakter przestrzeni - wyznaczenie dystansów i odległości. Halla interesowało to, w jaki sposób przestrzeń wpływa na człowieka, jak człowiek ją sobie organizuje. Wspólne przebywanie w jednej przestrzeni wpływało kiedyś na więzi. Wygląd miast zależy od jego mieszkańców, ale również nasze domy kształtują nas. Topografia wnętrza wyglądała kiedyś inaczej. Dopiero w XVIII wieku w tzw. domu mieszczańskim zaczęto odróżniać hol od salonu, wyróżniać sypialnię, kuchnię itp. Miejsce pracy, które teraz jest poza domem często mieściło się kiedyś przy domu (np. różnego rodzaju warsztaty, szkoła wiejska przy mieszkaniu nauczyciela). Hall podzielił przestrzeń na obszary: przestrzeń trwała - widoczne lub niewidoczne wzory związane z obiektami takimi jak budynki; nie zmienia się ona, półtrwała - organizujemy ją np. przez ustawianie mebli w domu, w mieście poprzez wieszanie i ustawianie różnego rodzaju dekoracji - przestrzeń ta jest trwała tylko przez jakiś czas ruchoma - przestrzeń, którą ustalamy i ustawiamy między sobą, ustawianie się ludzi w relacjach wobec siebie, np. podczas wykładu wykładowca stoi za biurkiem, a studenci siedzą w określonym odstępie w swoich ławkach.Hall podzielił też przestrzeń na:odspołeczną - wywołująca poczucie obcości, np. dworzec kolejowy, parking - są to tzw. „niemiejsca”. dospołeczną - kawiarenki, kramiki w staroświeckim sklepiku, ogólnie miejsca, które zawierają elementy potęgujące poczucie intymności (przytulne miejsca) W stosunkach międzyludzkich istnieją określone dystanse, które są poza zasięgiem naszej świadomości: Dystans intymny - osoba musi być mocno obecna w naszej przestrzeni, czujemy zapach jej ciała, oddech, np. wzajemna miłość w kontaktach małżeńskich, sprzeczki, bójki, mocowanie się fizyczne - bardzo bliski kontakt cielesny; szept - efekt małej odległości, sytuacje często kształtowane oddechowo. Faza nieco dalsza - odległość 15-20 cm, kontakt dotykowy - za pomocą rąk, w tej dalszej fazie pewne części ciała już nie są zbliżane. Czasem zdarzają się nadużycia ze strony bliskiej osoby. Sytuacja takiej odległości akceptowalna jest, gdy relacje z drugą osobą są bliskie, jednak w innych przypadkach sytuacja taka jest nieakceptowana (np. kolejka w sklepie). Publiczne posługiwanie się dystansem intymnym jest niewłaściwe. Dystans indywidualny i osobniczy pomiędzy dwoma osobami znanymi. Faza bliższa - 45-50 cm, można też partnera dotykać dłońmi - jest to uzależnione od rodzaju relacji. Faza dalsza - 75-100 cm - rozmowy bardziej formalne, odległość na wyciągnięcie ręki. Dystans społeczny - gdy pewne granice dominacji się ustalają. Dystans społeczny często jest schierarchizowany. Jest on ustanowiony zasadą słyszalności głosu.1,2 - 2,1 metra - faza bliższa. Jest to dystans, który ustawia ludzi wobec siebie w trakcie załatwiania spraw formalnych, widoczna sylwetka, słyszalny głos. 2,1 - 3,6 metra - faza dalsza. Odległość taka, by móc kogoś widzieć. Tak zatrzymują się podwładni dbając o wygodę przełożonych. Głos wtedy jest mocniejszy. Gdy głos redukuje się do krzyku dystans jak gdyby się zmniejsza. Badania dowiodły, że gdy odległość w tego typu relacjach jest mniejsza niż 3 metry, to dana osoba czuje się skrępowana (np. recepcjonistka, gdy klient podchodzi zbyt blisko, czuje się nieswojo, gdy dystans jest większy, może pracować swobodnie).Dystans publiczny - nie zakłada zaangażowania osób w te relacje, pojawia się przy jego użyciu wiele zmian sensorycznych. faza dalsza - powyżej 7,5 metra - np. przy przyjeździe ważnych osobistości stosuje się dystans większy niż 10 metrów. Zanikają wtedy odcienie głosu i szczegóły ciała.Dystanse i sfery aktywności człowieka:Dystanse są potrzebne człowiekowi do prowadzenia aktywności. Człowiek potrzebuje przestrzeni, aby żyć swobodnie. Przestrzeń domu - bezpieczeństwo; antydom jest to natomiast przestrzeń wroga, nieswoja, diaboliczna, związana z muzyką mechaniczną, hałasem, dźwiękami dochodzącymi np. z mieszkania obok. Np. blokowiska psychicznie kształtują określone formy osobowości. Przestrzeń miasta: bądź posiada ono strukturę koncentryczną - wyizolowane z przestrzeni zewnętrznej, ma charakter i wymiary bardziej wertykalny - np. miasto wzniesione na wzgórzu (chociażby we wszelkiego rodzaju mitach założycielskich). Mit o wielkim mieście - urbs eterna - stworzone dla człowieka, pełni rolę przestrzeni jego wartości. Mista mogą być też ekscentryczne - wyrażają wtedy ziemską potęgę człowieka. Mit tych miast związany jest często z eschatologią, z życiem wiecznym (np. Konstantynopol, Petersburg). Miasta te zazwyczaj pozbawione są historii, nie są zamknięte w określoną narrację. Stanowi to próbę udowodnienia tego, że człowiek jest silniejszy od braku historii. Przestrzeń ogrodu - ma ona charakter pośredni miedzy światem kultury a światem natury. Sam w sobie ogród może być przejawem sztuki, ponadto znajdują się w nim inne dzieła sztuki - rzeźby fontanny itp.) W średniowieczu ogrody były oddzielane od świata murami klasztoru - ogród symbolizował wtedy raj. Renesansowe ogrody miałyby wcieleniem doskonałości. Barokowe ogrody pełne były przepychu. Ogrody epoki rokoko miały charakter rozrywkowy. W dobie romantyzmu ogrody były miejscem odosobnienia. Pełniły rolę pustelni, miejsca rozmyślania - stąd różnego rodzaju altanki, pomniki, innym rodzajem ogrodu romantycznego był ogród angielski - jak najbardziej naturalny. Człowiek miał w nim zbliżać się do natury.

Fromm (1900-1980) Był najbardziej popularnym psychoanalitykiem (neopsychoanaliza - reinterpretacja podstawowych poglądów psychoanalitycznych w świetle konfrontowania psychoanalizy z koncepcjami społeczno - kulturowymi). Urodził się w Monachium, był pod wpływem ducha filozofii niemieckiej, rodzina rabinicka o starych tradycjach. Umiał syntetyzować dorobek różnych myślicieli. Prowadził pracę akademicką w USA i Meksyku, badał praktyczne aspekty życia tych krajów, określał je chorym społeczeństwem. Nie podzielał zapatrywań Freuda co do libido i co do genezy charakteru człowieka. Przeciwstawiał się biologizmowi Freuda (wyposażenie człowieka w poszczególne cechy). Fromm traktował naturę człowieka jako uwarunkowanie historyczne. Podstawowe ujęcie ludzkiej osobowości u Fromma polega na zrozumieniu stosunku człowieka do świata (zarówno zewnętrznego Świata jak i do samego siebie). Człowiek pierwotnie jest istotą społeczną, a nie samowystarczalną jak u Freuda. Psychologia indywidualna jest w zasadzie psychologią stosunków międzyludzkich. Kluczowym problemem psychologii powinien być charakter powiązań jednostki ze światem, a nie zaspokajanie pragnień indywidualnych. Potrzeby i pragnienia wynikają z powiązań jednostki z innymi ludźmi takich jak: Miłość, nienawiść, czułość, symbioza - są to podstawowe zjawiska psychologiczne, a nie rezultaty zaspokojenia i niezaspokojenia potrzeby doświadczania przyjemności. Człowiek pod wpływem oddziaływań społecznych i rodziny (też społecznych) kształtuje swój charakter. Rodzina przekazuje doświadczenia społeczne własnego okręgu kulturowego. Człowiek rodzi się przez całe życie. Charakter ludzki to charakter społeczny (powszechnie przyjęte w społeczności normy i zasady) + charakter indywidualny (specyficzne doświadczenia jednostki, jej pragnienia)Charakter społeczny internalizuje konieczności zewnętrzne (praca i „ucieczka od wolności”).Typy charakterów społecznych (na podstawie społeczeństwa Niemiec przedhitlerowskich):Receptywny - nie wytwarza wartości społecznych, oczekuje, nie daje nic z siebie Eksploatatorski - ceni dobra materialne i dąży do posiadania rzeczy materialnych Gromadzący - oszczędny, ciułacz Produktywny - twórczy stosunek do świata, miłość do ludzi, daje dużo z siebie w stosunkach międzyludzkich (jedyny korzystny) Typy te zostały wyróżnione na podstawie stosunku człowieka do świata zewnętrznego. Charakter jest zwierciadłem społeczeństwa, jest skutkiem ładu społecznego, a nie jego przyczyną. Subiektywna funkcja charakteru polega na skłanianiu go do czynności zgodnych z tym, co z praktycznego punktu widzenia jest mu niezbędne. Człowiek został pojęty historycznie, tworzą go warunki, ale i on na nie wpływa. Człowiek czuje się wyobcowany bo zerwał z przyrodą. Człowiek próbuje opanować świat zewnętrzny, ale nie zawsze skutecznie. Stara się uzyskać wolność dzięki życiu społecznemu, natomiast nie zawsze znajduje wolność ku czemuś - sens działania. Poczucie osamotnienia. Rozwój społeczeństwa sprawia, że człowiek staje się niezależny od drugiego człowieka. Im więcej wolności, tym większe osamotnienie, ucieczka od wolności - odbywa się ona albo ku ludziom w akcie miłości twórczej pracy albo w uległość, konformizm i podporządkowanie dające poczucie bezpieczeństwa. Żeby człowiek był zdrowy musi uciec w stronę miłości twórczej pracy. Druga droga - chory człowiek, zły sposób reagowania członków społeczeństwa. Formy tych zaburzonych sposobów ucieczki to np.: Model sadomasochistyczny w relacji ze światem, związek uległości, podporządkowania, uzależnienie, znęcanie się, Destruktywizm - osoba ulega wszelkiej rywalizacji, izolacja daje poczucie zwycięstwa - outsiderKonformistyczno-mechaniczny - ślepe przyjmowanie wzorów kultury Autorytaryzm - identyfikacja z władczą siłą. Doznania specyficznie ludzkie wynikające ze świadomości to głównie: uczucia czułości, miłości, współczucia, postawy zainteresowania, odpowiedzialności, wrażliwości, wolności. Z tej ludzkiej części człowieka Fromm wyciąga 5 potrzeb:. Potrzeba afirmacji - wynika z konieczności utrzymywania stosunków z innymi ludźmi, jest zaspokajana przez miłość, niezaspokajania prowadzi do narcyzmu, masochizmu i sadyzmu. . Potrzeba transcendencji - zaspokajana w akcie tworzenia oraz realizacji celów, wartości, w poczuciu wolności. Brak możliwości tworzenia może przejawiać się w aktach destrukcji.. Potrzeba zakorzenienia - jako reakcji na zerwanie związków prenatalnych z matką, postawy braterstwa, przyjaźni, patologią jest tu uzależnianie się, związki o charakterze uzależnień, zachowania behawioralne, zbyt mocne przylgnięcie. . Potrzeba tożsamości - zachowanie własnej odrębności i rozwoju jednostkowego „ja”. Ucieczka w konformizm stadny, formy podporządkowania się w grupie (nie każda ma tożsamość - świadome określanie siebie, niektórzy się tylko identyfikują z grupami). Wszyscy tak robią, to ja też. . Potrzeba układu odniesienia i czci jako swoistej mapy orientacji. Rolę tę spełnia często religia, zespół poglądów, idei, celów, jednak ludziom są bliższe postawy irracjonalne powodujące zagubienie i samotność.

Postmodernizm Postmodernizm (inaczej: nonowoczesność, pomo, po-mo) - prąd myślowy odwołujący się do poczucia końca historii i wielkich narracji. Centralnym zagadnieniem i tematem w postmodernizmie jest opozycja między pojęciem nowoczesności i ponowoczesności. Postmodernistyczni teoretycy piszą o końcu człowieka, o zmianie jego kondycji, podają w wątpliwość wszelkie systemy wartości jako arbitralne i determinujące człowieka. Postmodernizm wiąże się z poczuciem lęku przed modernizmem utożsamianym z systemami totalitarnymi. U podstaw postmodernizmu stoi psychoanaliza i dekonstrukcja. Jacques Derrida - Dekonstrukcjonizm Dekonstrukcja to termin filozoficzny stworzony przez Jacques'a Derridę w 1960 roku. Odnosi się do wielości możliwych interpretacji i odczytań tekstu i języka, w kontekście tego, co sam tekst i język podkreśla jako istotne, ale także tego, co pomija. Michel Foucaut - Dyskurs (łac. discursus, 'rozmowa', 'mowa', 'przemówienie') - pojęcie wywodzące się z językoznawstwa, jako forma organizacji języka. Twierdzi ze nie ma zdolności poznawczych, Każdy człowiek dysponuje grą językową Richard Rorty Negacja uniwersalności rozumu ,Odrzucenie idei prawdy (w konsekwencji negacja rozumu) i obiektywizmu, Przyjmuje się poszukiwanie prawdy, nie ma Uniwersalnych wartości, Odrzucenie idei jedności, Rzeczywistość ciągła, zmienna, chaotyczna nie występują w niej prawidłowości, Wszelkie dążenia do jedności to totalitaryzm, terror, usprawiedliwianie przemocy, Pluralizm i tolerancja jako zasada życia społecznego,Budowanie społeczeństwa wolnego od hierarchii, od wszelkich zależności, Zasady regulujące wspólnotę miedzy ludźmi Powieść postmodernistyczna: Artysta rezygnuje z opisywania świata, nikogo nie wyróżnia, akcentuje brak ciągłości, stosuje wyliczenia, rozwinięcie fabuły nie prowadzi do konkluzji, stosuje parodię wyjaśniania, forma labiryntu, podróży, własna wizja rzeczywistości, słowa usprawiedliwiają świat ale go nie objaśniją.

Karnawał i zabawa jako czynniki kulturotwórcze Zabawa jest starsza od kultury, jest instynktownym sposobem życia(nie tylko ludzi). Wykracza poza granice działalności wyłącznie biologicznej Homo ludens - człowiek bawiący się Zabawa: Kojarzy się z wolnością, (czynność nakazana nie jest zabawą), Antyteza powagi, Nie można jej rozważać w opozycjach mądrość - głupota; prawda - nieprawda; dobro - zło; Pełni funkcję psychologiczną i społeczną, Jest swobodnym, dobrowolnym, bezinteresownym działaniem; Istnieje poza procesem zaspokajania potrzeb i rządz, nie wynika z konieczności, Charakteryzuje ją: odrębność i ograniczoność w czasie i w przestrzeni, powtarzalność (wielokrotnie można powtarzać pewne elementy), rytmiczność (zawiera określony porządek), Zawiera walory estetyczne (kształt, wygląd, upiększony świat), Towarzyszą jej elementy napięcia, konkurencja, walka, Wystawia na próbę możliwości gracza. W różnych epokach możemy zaobserwować różne formy zabawy. Zawsze obecne są w nich elementy agonalne (współzawodnictwo) . Zasada konkurencji - pierwotna, wpisana w życie każdego człowieka. Agon (sztuka walki, w antycznej Grecji wszelka rywalizacja w sporcie lub w sztuce. Pochodzi od greckiego agonistikós (nadający się do walki; kłótliwy). ma charakter sakralny, walka dobra ze złem.Pierwotne czasy - człowiek spontanicznie bierze udział w zabawach (jedną z form zabawy jest Potlacz - rywalizacja w obdarowywaniu) Średniowiecze (kultura przepełniona zabawą, oczekiwanie na karnawał), Renesans (dionizja renesansowe), Barok, Rokoko, Kultura romantyczna, Współcześnie Teoria karnawalizacji Bachtina Zadania kultury: Samopoznanie; Kształtowanie życia międzyludzkiego, Formy przejawiania się ludowej kultury: Obrzędowo-widowiskowe - uroczystości o charakterze karnawałowym (np. święto głupców, święto osła, okres powielkanocny) śmiech towarzyszy obrzędom, ceremoniom, miejsce na błazenady (postać błazna jest związana z karnawałem); Językowo-paradystyczne (utwory komiczne) pierwiastek śmiechu uwalnia teksty od dogmatyzmu kościoła, państwa, od magii, modlitwy; Jarmarczno-familiarne (wyzwiska, zaklęcia ludowe) brak hierarchii, pojawia się familiarne „ty”, zamiast imion używa się przezwisk. Gesty karnawałowe - poklepywanie po ramieniu, Obelżywe zwroty, poniżanie, odraza, Zaklęcia i przysięgi, Prowadzenie zawodów na rzucanie klątw i wyzwisk Każde święto związane jest z kulturą pierwotną, z historią. Święta miały wprowadzać nowy porządek. W czasie karnawału można żyć tylko wg praw karnawału, swobody. Jest to drugie życie luduŚwięta średniowieczne ustalały wieczność ustalonego porządku Karnawał wg Bachtina to świat na opak i taki świat pokazują teksty.

• Przejawy karnawalizacji w literaturze

Bachtin określa karnawał jako komplet uroczystości typu karnawałowego od złożonych masowych igrzysk do obrzydłych gestów. Jezyka tego nie da się przełożyć na mowę tylko słów w sposób adekwatny, możliwe jest transponowanie języka karnawału na język literatury. Nastawienie na eksponowanie fikcji, inny typ bohatera, ucieczka od podań, przeszłości, zapożyczeń. Zamierzona różnorodność i wielogłosowość.

Poetyka karnawału w literaturze:

• Dominuje pierwiastek materialno-cielesny, wynikający z ludowej kultury śmiechu, prowadzi to do koncepcji realizmu groteskowego

Cielesność jest najestetyczniejsza, hiperbolizowana ma stworzyć kontrast, parodiować rzeczy piękne, wysokie, materialność wynosi się do takiego poziomu

Drugim kierunkiem realizmu groteskowego jest degradacja będąca wiodącą cechą. Transpozycja tego co wysokie, wywyższone, wyidealizowane uduchowione do poziomu ciała.Degradacja - coś „pochować”, w ziemi, na dole następuje zapłodnienie, pogrzebanie starego, odrodzenie nowego. Żeby coś odnowić trzeba to „ściągnąć na ziemię” Motyw maski - ucieleśnienie motywu śmiechu.

Nicowanie - odwrócenie ubrania na drugą stronę, w literaturze - parodiowanie.

Bachtin zwraca również uwagę na polifonię w powieści(wielogłosowość i parodia).

Systemy kultury

nauka - wiedzę naukową wyróżnia od innych form wiedzy uporządkowanie; jest wiedzą metodyczną ułożoną wg pewnego programu i zasad, jest też wiedzą sformalizowaną i symboliczną (wyrażoną w symbolach)

sztuka - jest odtworzeniem rzeczy (mimesis), bądź konstrukcją form, bądź wyrażeniem przeżyć, jednakże tylko takim odtworzeniem, taką konstrukcją, takim wyrażeniem przeżycia, które jest zdolne wstrząsać, wzruszać, zachwycać, tj. oddziałuje na emocje, estetykę. religia - wg Yingera i Miltona religia to system wierzeń i praktyk, za pomocą których grupa ludzi zmaga się z ostatecznymi problemami życia. wg E. Durkheim religia jest systemem powiązanych ze sobą wierzeń i praktyk odnoszących się do rzeczy świętych, tj. rzeczy wyodrębnionych i zakazanych, wierzeń i praktyk łączących wszystkich wyznawców jedną wspólnotę moralną, opiera się na systemie moralnymwg E. Fromma religia to każdy system myśli i działań podzielany przez pewną grupę, dostarczający jednostce układu orientacji i przedmiotu czci, których potrzeba stanowi pierwotne wyposażenie psychiki ludzkiej język - (wg de Saussure) jest systemem elementów wyrażających pojęcia, tj. posiadających znaczenie. Elementy te zwane znakami językowymi wchodzą w związki syntagmatyczne w obrębie wypowiedzi i paradygmatyczne w obrębie systemu języka. Te związki tworzą mechanizm funkcjonowania języka. Język - system i zjawisko społeczne, jest zespołem norm społecznie obowiązujących, co pozwala zrozumieć wypowiedzi, które pierwszy raz się słyszy, i tworzyć nowe.

Funkcjonalizm klasyczny Bronisława Malinowskiego Pojęcie dziedzictwa społecznego było kluczowym i wyjściowym pojęciem dla Malinowskiego. Podkreślał, że kultura jest zintegrowaną i harmonijną całością, czyli kieruje się pewnymi mechanizmami, które powodują, że kultura jako całość funkcjonuje jako system. Właściwym przedmiotem nauki o kulturze są zależności między jej elementami. Najogólniejszym pojęciem ujmującym analizowanie tych zależności jest pojęcie funkcji. Funkcja jako to, co łączy poszczególne elementy kultury. Na tej podstawie zbudował teorie antropologii funkcjonalnej. Koncepcja antropologii funkcjonalnej zmierza do wyjaśnienia faktów antropologicznych poprzez ich funkcje, poprzez rolę, jaką odgrywają w integralnym systemie kultury, przez sposób, w jaki pozostają we wzajemnych relacjach w zależności od siebie w obrębie tego sytemu, oraz sposób, w jaki ten system zostaje powiązany z otoczeniem.

Jego studia kultury triobrandzkiej są analizami funkcji opisywanych w poszczególnych tomach instytucji: instytucje wymiany rytualnej (rytuał kula - wymiana naszyjników, naramienników na Wyspach Triobrandzkich ) bazowa instytucja ustanawiająca relacje inst. rodziny i związków pokrewieństwa („Życie seksualne dzikich w północnej Melanezji”) inst. prawne i mechanizmy porządku społecznego („Zwyczaj i zbrodnia w społeczności dzikich”) inst. gospodarcze - opisane instytucje gospodarcze związane z pierwotnym rolnictwem („Ogrody koralowe i ich magia”)

Malinowski pokazywał, jak poszczególne instytucje przyczyniają się do utrzymania spójności i tożsamości systemu kultury, jak powiązane są z innymi elementami tego systemu, który kształtuje całość życia plemiennego W teorii kultury twierdził, że funkcją poszczególnych elementów kultury jest nie tylko, a nawet nie tyle utrzymanie tożsamości systemu kulturowego, ile zaspokojenie potrzeb ludzkich. Połączenie funkcji z kategorią potrzeb. Kultura pokazana jest jako aparat instrumentalny, który służy do zaspokajania potrzeb. Funkcja - zaspokojenie potrzeby przez działanie. Kultura to charakterystyczny dla człowieka sposób reagowania na jego potrzeby. Działanie to reakcja człowieka. Kultura może być rozumiana tylko instrumentalnie bądź funkcjonalnie. (Wpływ filozofii pozytywistycznej)W ujęciu antropologii funkcjonalnej bazą istnienia człowieka jest jego biologizm, ale najważniejszą, dominującą rolę odgrywa w życiu człowieka kultura. Człowiek jako istota biologiczna posiada potrzeby podobnie jak zwierzęta, jednak potrzeby ludzkie zaspokajane mogą być tylko za pośrednictwem kultury (a nie w sposób naturalny) , zaspokajanie potrzeb wymaga odwołania się do tradycji ,norm, wzorów zachowań, wzorów kulturowych, do właściwego człowiekowi dziedzictwa społecznego. Potrzeby dzieli na 3 kategorie:podstawowe - wynikające z biologicznej natury człowieka (potrzeba zdrowia, bezpieczeństwa, metabolizmu, reprodukcji)pochodne - wynikające z tego, że człowiek jest osobą społeczną integratywne - związane z tym, że człowiek jest twórcą i użytkownikiem kultury (wiedza, religia, magia, etyka, moralność) Najważniejszą rolę odgrywa umiejętność posługiwania się symbolami, reakcje człowieka nie są spontaniczne. Symbolizacja charakteryzuje każdy typ reakcji kulturowej. Dzięki symbolom możliwie jest przekształcenie popędu w wartości kulturowe. Potrzeby wg Malinowskiego mają charakter uniwersalny, przysługują wszystkim grupom społecznym.

Kultura jest kompletnym i samowystarczalnym systemem, gdyż aby przetrwać musi umożliwiać zaspokajanie potrzeb. ma układ hierarchiczny, potrzeby biologiczne są podstawowe, a nad nimi nadbudowane są potrzeby pochodne i integratywne. Teoria potrzeb została przez niego opracowana w końcowym etapie życia.

Hasła Malinowskiego, na których zbudowana jest jego teoria Kultura jest całością Kultura jest zintegrowanym systememZależności między elementami kultury mają charakter funkcjonalnyKultura jest aparatem instrumentalnym

Florian Znaniecki - Kolejny badacz, znany w węższym kręgu - jego teoria nie była tak spopularyzowana jak choćby teoria Malinowskiego. Jest przedstawicielem humanistycznej socjologii i kulturalistycznej filozofii. Żył w latach 1882 - 1958. Był autorem ekskluzywnym (Chłop polski w Europie i Ameryce - 1920rok). Badanie kultury uznawał jako swoje powołanie. Pod wpływem romantyzmu polskiego i tekstów Nietzschego ukształtował przekonanie o wyższym powołaniu twórcy i wartości duchowej (intelektualny arystokratyzm). Uważany jest za jednego z wybitniejszych autorów, choć jego prace są trudno dostępne (wydawane w większości w języku angielskim): Culture reality (1919)Social actions (1936)The method of sociology (1934)Cultural scientists - the origin and development (1952) Na marginalizację jego dorobku wpłynęła dominacja w socjologi kierunku strukturalistycznego, a w badaniach - metody ilościowe. Znaniecki posługiwał się badaniami analitycznymi.Znaniecki stworzył wizję zintegrowanej socjologii humanistycznej.Postawił w centrum uwagi nie tylko zagadnienia znaczenia, ale przede wszystkim aksjologiczny wymiar kultury i społeczeństwa. Wartość przyjmuje na podstawie filozofii kulturalizmu - ma na myśli zarówno przedmioty myślenia jak i dane doświadczenie. Powtarzał za Nietzschem i Schopenhauerem, że wartość to najogólniejsza kategoria opisu świata.Zgodnie ze swoim założeniem o charakterze świata i człowieka, twierdził iż wartości nie są cechami które odkrywamy w przedmiotach, lecz cechami które obiektom nadajemy.Po drugie - nadawanie cech negatywnych i pozytywnych odbywa się poprzez działanie i użycie tego projektu dla jakiegoś aktywnego zamiaru, nawet jeśli jest umysłowe, próbne, odbywające się w wyobraźni. Dlatego badanie wartości może odbywać się tylko na podstawie działania. Założenia - współczynnik humanistyczny. Termin stworzony przez Znanieckiego - etymologia: wspólnie czynić, związany jest z pojęciem kolektywnego tworzenia rzeczywistości. Znaniecki miał na myśli tą cechę obiektów kultury, że zawsze do kogoś przynależą - nigdy nie są bezpańskie (jak twierdził naturalizm).Dane kultury należą tym samym do aktywnego doświadczenia ludzi (doświadczenie znaczenia), a doświadczenie znaczenia może być powtarzane przez nieskończoną ilość ludzi i konsekwentnie sprawdzane. Obiektywizacja zagadnienia świadomościowego wymiaru kultury i przekształcenie go w zagadnienia znaczenia w systemie kontroli. Każdy element kultury obdarzony jest znaczeniem odnoszącym się do systemu, który jest utrzymywany przez obiektywne doświadczenie go przez jego uczestników - jego elementy to wartości, czyli przedmioty, czynności obdarzone znaczeniem. Na tym znaczeniu związków z innymi elementami nadbudowuje się ich wartość aksjologiczną, czyli kwalifikacja jaką uzyskują one w określonym systemie danej grupy (np. użyteczne - nieużyteczne). Istnieją społeczne wzorce, regulujące doświadczenie znaczenia przedmiotu, jego ważności aksjologicznej i normy wykonywania czynności - tworzą aksjonormatywny ład kultury. Dla socjologa ład taki stanowi ład czynności społecznej, czyli interakcji, które za przedmiot mają jednostki lub antyjednostki jak wartości społeczne, realizujące się na płaszczyźnie ładu i wzoru. Przekształcenie koncepcji współczynnika wzorów kultury ostatecznie wskazuje niepsychologiczny charakter współczynnika humanistycznego, a socjologiczny. Zrozumienie współczynnika wymaga świadomości iż ta teoria stawia Znanieckiego w rzędzie prekursorów symbolizmu interakcyjnego.

Kulturologiczne interpretacje historii Feliks Koneczny - duże znaczenie dla centrycznego polskiego myślenia. Nie jest to ranga ani Malinowskiego ani Znanieckiego, jest zaliczany do historiozofów socjologicznych. Ur. 1 listopada 1862 w Krakowie, zm. 10 lutego 1949 tamże. Teoria Konecznego zrodziła się w okresie i kontekście traktowania pojęć cywilizacja i kultura jako przeciwstawnych. Koneczny twierdził, że kultury materialnej nie da się oddzielić od kultury duchowej - uwypuklenie czynnika społecznego jak ten, który kształtował cywilizacje. Społeczeństwa trzymające się takiej samej zasady metody życia zbiorowego tworzą tę samą cywilizację. Cywilizacja to metoda ustroju życia zbiorowego. Zamiast dychotomii cywilizacji i kultury, zaproponował relację inkluzywną - cywilizacja jest naczelna w niej mieści się szereg kultur będących jej częściami składowymi. Koneczny stara się dostrzec zasady procesu cywilizacjotwórczego. Unika interpretacji przypisującej człowiekowi teorię naturalistyczną, źródeł organizacji życia zbiorowego szuka w sytuacji zewnętrznej (opanowanie, opinia, posiadanie potomstwa) i w sytuacji wewnętrznej konotującej byt duchowy (poczucie więzi, język). W rodzinie monogamicznej Koneczny widzi początek ładu społecznego. Rodzina - najpierwotniejsze skupienie - zalążek cywilizacji, zrzeszenie rodzin wywodzących się od wspólnego przodka i pozostających pod jego władzą. Przodek + wspólne prawa + zamieszkiwanie na wspólnym terenie = ród.

Ród pierwotny przechodzi w spółkę rodową, która jest zrzeszeniem spadkobierców synów protoplasty. Kolejna transformacja to despocja - bezprawne panowanie starosty nad całym rodem; Wspólnota rodowa - wzajemne prawko korzystania z mienia rodowego, mir - jednostki mają czasową ograniczoną używalność wspólnej własności.

Formalnym obrazem procesu cywilizacjotwórczego w obrębie systemów rodowych jest hipotetyczny ustrój ułożony w trój-prawo: prawo familijne chroniące małżeństwo i rodzinę, prawo majątkowe,prawo spadkowe. Jest to źródło wielości cywilizacji i odnosi się do pierwszych faz ustroju cywilizacyjnego. Im bardziej rozwinięte społeczeństwo i układ rodowy, tym bardziej zaznacza się rozbieżność zasad życia zbiorowego - geneza powstania cywilizacji - nie można korzystać z jednej metody badawczej - uciekł się do eksperymentu: wnioskowanie dedukcyjne, w którym przemilcza się niektóre przesłanki ze względu na ich oczywistość. Źródłem - dualistyczna koncepcja człowieka, która wyrosła z myśli greckiej lecz najpełniej została rozwinięta w chrześcijaństwie - jej pochodną jest QUINCUNX - pięciomian bytu - zbiór pięciu kategorii obejmujących pięć sfer ludzkiej aktywności: dobro (sfera moralności), Prawda (dziedzina poznania przyrodzonego, które jest wiedzą, oraz nadprzyrodzonego czyli wiary), zdrowie (stosunek człowieka do własnej cielesności), dobrobyt (szeroka dziedzina gospodarki), piękno (odnosi się zarówno do sfery ludzkiej wrażliwości i jest wspólne duszy i ciału). Kategorie te nie są transcendentalne i wyrażają potrzeby bytu człowieka. W pięciomianie obowiązuje hierarchia - pojęcia duchowe kierują cielesnymi. Jest to próba wprowadzenia nowych czynników cywilizacjotwórczych, które działają na wyższym szczeblu życia społecznego z zamiarem uczynienia tego pięciomianu testem cywilizacji => silne wartościowanie, liczy się obecność lub brak tych kategorii, przewaga jednych nad drugimi itp. Stanowią test na doskonałość zarówno indywidualną jak i zbiorową. Wewnętrzna harmonia elementów tego układu carakteryzuje pełną cywlizację, która polega na tym, że społeczeństwo posiada taki ustrój, w którym wszystko tworzy harmonię. Zaburzenia tego układu sprawiają, że staje się on niepełny, a cywilizacja defektowana. W cywilizacjach młodszych trójprawo schodzi na dalszy plan, a główną rolę odgrywa pięciomian, który jednocześnie buduje i jest celem budowania całego zrzeszenia cywilizacjyjnego: dobro całego zrzeszenia,trwałość i skuteczność zrzeszenia. Koneczny sprzeciwia się historycznemu determinizmowi - jest zwolennikiem opcji aktywistycznej (myślenie kategoriami celu). Cel w dwóch planach:Jako królestwo boże na ziemi (odwołanie się do św. Augustyna) na wzór CIVITAS DEI - jest to plan o wymiarze eschatologicznym, ale też jako swoisty logos - pojęcie oznaczające słowo uosobione. Przenośnie logos - myśl, idea przewodnia - jest to cel każdej cywilizacji. Jako etos - używany jako określenie praktycznej strony życia, obejmujące wszystkie działania ludzi poszczególnych cywilizacji i epok. Podstawą dla niego jest etyka. Logos to przewodnik etosu. Poprzedza on etos tak jak cel poprzedza środki, treść - formę, teoria - praktykę, potrzeba - jej zaspokojenie. Logos jako cel cywilizacji łac., której celem jest zbliżenie się do ideii CIVITAS DEI. Każda cywilizacja ma inny etos i przez jego badanie docieramy do logosu. Logos + etos to dwa filary cywilizacji, pozwalające ją bada - stanowią one także naturalne źródła innych cywilizacji.

Konstruując swoją teorię Koneczny dokonuje typologii cywilizacji, odnotowuje aktualne istnienie 7 wielkich zrzeszeń 4 pochodzenia starożytnego- są to:bramińska. chińska, żydowska, Stepowa- burańska, Nowożytne: arabska, bizantyńska, łacińska Starożytne - ustrój rodowy + monizm prawdy (co do żydowskiej - podwójnie cenna, bo razem z bizantyńską wywodzą się z pięciomianu).Cyw. żydowską zalicza się do sakralnych, gdyż wynika ona bezpośrednio z nakazów religijnych, a religia tamtych cywilizacji rozlewa się na cały pięciomian.Cyw. Bizantyńska - przerost prawa publicznego a jego wyrazicielem jest jeden człowiek - cesarz. Defekt polegał na podporządkowaniu pierwiastka moralnego sile materialnej, a społecznego państwu. Chrześcijański uniwersalizm był uważany zaś za tendencję do niejednolicenia wszystkiego pod przymusem, miejsce religii i kościoła było odwrócone w stosunku do cyw. żydowskiej - kościół przystosował się do cywilizacji, model porządkujący opiera się na relacji między prawem moralnym i publicznym - do równowagi dochodzi dopiero w cywilizacji łacińskiej, która za sprawą chrześcijaństwa wyrosła na gruzach Grecji i Rzymu - nie popadła w konflikt z antykiem ale znalazła grunt dla własnych zasad moralnych, które głosiły nadrzędność sił duchowych nad materialnymi - realizując tą zasadę pięciomianu jest to pierwsza niereaktywowana cywilizacja.

Koneczny śledzi w historii syntezy cywilizacyjne - nie ocenia ich pozytywnie - zawsze efekt mierny lub negatywny, same cywilizacje uznane są za główne jak bizantynska (rzym + bagdad) i turańska (Bagdad + Pekin) są mieszańcami. Przykłady innych hybryd cywilizacyjnych: czasy saskie w Polsce Rosja (turańska +łac. + biz.) Obecnie w walce między cyw. łac i tur. Złą i ogromnąrolępełni cyw. żydowska - nacjonalizm. Walka cyw. ma się odbywać nie mieczem czy propagandą ale budowaniem wewnętrznej mocy swojej kultury.Koneczny odrzucił metodę dedukcyjną, stworzył nową definicję słowa cywilizacja, która wyrasta z pierwiastka socjologicznego, uwypukla różnice między cywilizacjami i konsekwencje. Przywiązanie do cyw. łac. jako naczelnej.

ARNOLD TOYNBEE - Anglik urodzony w Londynie, 1911 - ukończył studia w Oksfordzie, studiował głównie cyw. starożytnej Grecji i Rzymu - podróżował szlakami tych cywilizacji. Koncepcję dziejów zawartą w studium historii można przedstawić następująco - dzieje są czytelnie nie poprzez historie narodowe, ale poprzez dzieje cywilizacji, która jest pojmowanym polem historycznych badań. W historii da się wyróżnić 21 podstawowych społeczności które żyją własnym życiem. Pierwsze cyw. powstały drogą mutacji społ. Prymitywnych, która nastąpiła jako odpowiedź na wyzwanie organizacji trybu życia. Wyzwanie jest to najczęściej surowe środowisko przyrodnicze, na które należało dać odpowiedź w postaci zmiany org. Trybu życia. Wejscie na drogę tworzenia cywilizacji (nowego wyższego gatunku), to proces dynamicznych wewnętrznych przemian, których celem jest uformowanie koljendego stadium rozwojowego gatunku społecznego. Konstrukcja układu społ. Tworzy się w oparciu o zasadę MIMESIS (społeczne naśladownictwo twórczych jednostek i mniejszości) - zawsze jednostki twórcze będą mniejszością liczebną a masa jest powszechna - naśladuje masa nietwórcza masę twórczą. Zasada MIMESIS stanowi o kruchości cywilizacji. Naśladuje się coś, co jest nietrwałe. W celu zbudowania cywilizacji trwałej, musi zastąpić MIMESIS czymś lepszym - wzajemnym kontaktem w pełni rozwiniętych jednostek - symetryczność relacji, która będzie trwała.

Każda cywilizacja niezależnie i samodzielnie dąży do osiągnięcia tej celowej postaci, modelowym przykładem jest cywilizacja helleńska (grecko - rzymska) póki cywilizacja radzi się z rytmem przeobrażeń i posuwa się naprzód do celu jest w fazie rozwojowe - społeczeństwo kroczy naprzód pod przewodnictwem mniejszości twórczej, która swoimi wartościami i zdolnościami pozyskuje dobrowolnie posłuszeństwo nietwórczej masy. Jednakże historia 20 cywilizacji i nawet tej obecnej to historia załamania się rozwoju społeczeństwa, które polega na braku prawidłowej odpowiedzi ze strony społeczeństwa na kolejne wyzwania zmieniającej się własnej wewnętrznej rzeczywistości. Załamanie się 20 cyw. polegało na tym, że nie dały one właściwej odpowiedzi na fakty wewnętrzne, zmiany - najczęściej jest to pojawiająca się obiektywna konieczność politycznego zjednoczenia (wielowarstwowość interesów). W konsekwencji załamania rozwoju cyw. następuje 2-fazowy proces dezintegracji: czas zaburzeń - wszczęta przez załamanie lawina wojen między lokalnymi państwami oraz towarzyszące inne konflikty społeczne w łonie danej cyw. U podstaw - schizma na: apodyktyczną dominującą mniejszość wyobcowany siłą, utrzymywany w ryzach proletariat. Konsekwencją schizmy - odsunięcie od władzy twórczej mniejszości i działanie jej w szeregach proletariatu, wchodzą społeczności prymitywne bliskie danej cywilizacji, będące pod pewnym jej kulturowym wpływem - tworzą ją zewnętrzny proletariat do pewnego stopnia podobny do proletariatu wewnętrznego. Skutkiem kolejnych walk wew. toczonych pod przywództwem skłóconych odłamów dominującej mniejszości jest wyłonienie się zwycięzcy, który ustanawia na obszarze całej cywilizacji uniwersalne państwo i kładzie kres wyniszczających wojnom, czasami uniwersalne państwo jest jednak tylko powierzchownym wrażeniem uzyskania porządku, a tak naprawdę zwiastuje koniec cywilizacji, gdyż jej wewnętrzne choroby i tak dadzą o sobie znać- rozpad uniwersalnego państwa i koniec cywilizacji. Kiedy cywilizacja jest w stanie rozpadu to najczęściej zbrojnie wkraczają na jej terytorium społeczności barbarzyńskie - jest to czas wędrówki ludów. Jedynym elementem przeszłości, który nie ulega rozpadowi, jest uniwersalny kościół który przekształca się w prężny ruch religijno-etyczny. Kościół przekształcający się w ruch religijno-etyczny. Jego dynamika bierze się z siły ludu, ruch ten obejmuje szeregi proletariatu na całym obszarze, jego podstawą jest pozytywny stosunek do świata (stosunek miłości do świata) i charakteryzujący się łagodnością sposób oddziaływania na świat; człowiek łatwo poddaje się egoizmowi i nienawiści - dzięki temu ruchowi przekształca się w wyższą jednostkę, tworząc społeczność wyższego gatunku, do którego cyw. zmierza - jest ten gatunek określony wspólnotą świętych, ruch religijno - moralny proletariatu okazuje się być jedyną stojącą na wysokości zadania odpowiedzią na pytanie. Gdy proletariat odpowiada inaczej, następuje całkowity koniec cywilizacji. Na bazie kościoła może powstawać cywilizacja potomna w stosunku do tej, która się załamała. Potomność jest zasadniczym rodzajem pokrewieństwa z upadłymi cyw. i może mieć różne konfiguacje:

- podstawą młodszej cyw. jest niepełnowartościowa religia - nie pochodzi ona od proletariatu a od grupy dominującej - odrębność młodszej cywilizacji od starszej jest najmniejsza - cyw. nadpotomna

- młodsza cywilizacja powstaje jako osad wędrówki ludów - cywilizacja podpotomna, łącznikiem są inne formy cywilizacyjne.

Najbardziej płodnym rodzajem pokrewieństwa jest potomność. Najczęstsza podstawa nowej cywilizacji.

Obecnie mamy do czynienia z jedną cywilizacją obejmującą cały świat - cywilizacja zachodnia. Wszystkie inne albo zniknęły albo zostały. Cyw. Zachodnia znajduje się jednak w trakcie rozpadu tuż przed powstaniem uniwersalnego państwa.

Levi Strauss - papież strukturalizmu

Choć dożył niemal 101 lat, to nie sędziwy wiek sprawia, że mówi się o nim „papież” strukturalizmu. Claude Lévi-Strauss zmienił dwudziestowieczną humanistykę. Dowiódł, że można badać nie tylko gramatykę kultury, lecz także rządzące nią zasady myślenia. Urodzony 28 listopada 1908 roku wybitny francuski antropolog kulturowy zmarł 30 października.

Z Claude'a Lévi-Straussa antropologa uczynił zbieg okoliczności. Po studiach filozoficznych wyjechał w latach trzydziestych do Brazylii, gdzie badał Indian z Mato Grosso. W 1941 roku przedostał się z Francji do Nowego Jorku, gdzie spotkał Franza Boasa, założyciela amerykańskiej etnologii, i Romana Jakobsona, twórcę strukturalizmu w językoznawstwie. Tak narodził się myśliciel, który dał światu strukturalizm antropologiczny. Wcześniej na kultury spoglądano jak na konglomeraty dziwactw lub funkcjonalne organizmy, w których gospodarka, rodzina czy religia zaspokajają potrzeby wspólnoty.

Lévi-Strauss przeniósł zainteresowania z wytworów na nieuświadamiane struktury myślenia, których elementy należy badać w relacji do innych składowych, albowiem wtedy nabierają one sensu. I tak - sam kolor zielony nie znaczy nic, lecz w połączeniu z czerwonym i żółtym w światłach na skrzyżowaniu stanowi czytelny komunikat dla znających kod.

Struktury myślenia ludzkiego są uniwersalne. To idea nienowa, ale przez Lévi- -Straussa dowodzona konsekwentnie. Umysł działa na zasadzie opozycji binarnych, np. białe - czarne, dobre - złe, prawa - lewa, dzień - noc, mężczyzna - kobieta, i tworzy mnogość ciągów skojarzeń i systemów kultury. Analiza strukturalna pozwoliła mu np. sprowadzić tysiące systemów pokrewieństwa do kilku podstawowych form i zasad. Podobnie postąpił w odniesieniu do mitów w monumentalnych tomach „Mythologiques". Wiodło to do rewolucyjnego naonczas wniosku, że myślenie wszystkich ludzi tworzy niekiedy diametralnie odmienne, lecz zawsze zwarte systemy. Tak zwana myśl dzika i cywilizowana są równo cenne. Pragnienie wiedzy o świecie jest powszechne w społeczeństwach niesłusznie zwanych prymitywnymi. Romantyczny wizjoner nawiązujący do Rousseau użył oświeceniowych racjonalnych metod do pokazania, że wszyscy są sobie równi. Barbarzyńcami zwał tych, którzy o innych mówią, iż są barbarzyńcami. Potępiał nie tylko rasizm, ale przestrzegał też przed ujednoliceniem myślenia dokonującego się w wyniku ekspansji Zachodu narzucającego światu monokulturę. Różnorodność jest bezcennym dziedzictwem ludzkości. Na tragiczne skutki „cywilizowania pierwotnych” zwrócił uwagę w „Smutku tropików”, antropologicznej refleksji wywołanej podróżą do Brazylii, książce która przyniosła mu największą popularność. U podstaw teorii antropologicznej L. S. leży założenie, że skoro język jest tylko częścią kultury, to ona jest zbudowana podobnie i funkcjonuje na tych samych zasadach. L. S. powiedział: „Z wielu powodów uważam język z najbardziej zasadniczy fakt kulturowy. Po pierwsze język jest częścią kultury, jedną z tych umiejętności czy przyzwyczajeń, które otrzymujemy z tradycji zewnętrznej. Po drugie język jest zasadniczym instrumentem, uprzywilejowanym środkiem, dzięki któremu przyswajamy kulturę naszej grupy… W końcu i przede wszystkim, język jest najdoskonalszym ze szystkich przejawów porządku kulturowego, tworzących system na tej czy innej zasadzie.” Zasada binarności Dla Levi-Straussa najważniejszy był paradygmatyczny wymiar języka, czyli system kategorii. Plasowanie konceptualnych kategorii wewnątrz systemu stanowiło dla niego istotę tworzenia sensu, w centrum tego procesu znajdowała się struktura nazwana przez Levi-Straussa

Opozycją procesu znajdowała się struktura nazwana przez Levi-Straussa opozycją binarną. Opozycja binarna to system dwóch powiązanych ze sobą kategorii, które w swej najczystszej formie obejmują cały świat. W perfekcyjnej opozycji binarnej wszystko ujęte jest albo w kategorię A, albo w kategorię B. Właśnie przez ujmowanie świata w takie kategorie zaczynamy nadawać mu sens. Tak więc kategoria A nie może istnieć jako samodzielna i podstawowa. Istnieć może jedynie w strukturalnym związku z kategorią B: kategoria A nadaje sens tylko dlatego, że nie jest kategorią B. Bez kategorii B nie istniałyby granice kategorii A, w związku z czym w ogóle nie byłoby kategorii A.

Konstrukcja opozycji binarnych jest według Levi-Straussa fundamentalnym, uniwersalnym procesem tworzenia sensu. Jest uniwersalny, ponieważ stanowi produkt fizycznej struktury Judzkiego umysłu. Jest więc właściwy gatunkowi, a nie kulturze czy społeczeństwu.

Obserwowalna rzeczywistość społeczna jest wewnętrznym wyrazem, a więc znakiem nieuświadomionych przez ludzi struktur. Struktury te są stałe synchroniczne i całościowe. Obrazy zależne od czasu i przestrzeni w różnych kulturach są te same. To prowadzi do powstania modeli strukturalnych, które są dedukcyjne. Można do nich dotrzeć drogą dedukcji.
Zadaniem badacza jest rekonstrukcja całego systemu transformacji, czyli form działania umysłu ludzkiego. L. S. to podejście ujmuje w punktach. Aby poznać formy działania umysłu ludzkiego i przedstawić metody tego działania należy:Zdefiniować badane zjawisko jako stosunek miedzy (dwiema i więcej) kategoriami rzeczywistymi i możliwymi; Zbudować tablicę wszystkich możliwych permutacji miedzy kategoriami; Poddać tą tablicę analizie która dopiero na tym poziomie pozwoli dojść do wniosków

To co jest istotne jest poza rzeczywistością i może być wyjaśnione wedłu zasad strukturalizmu.

Mit

Zgodnie z generalnym założeniem L.S. mit istnieje jako zewnętrzny przejaw działania umysłu ludzkiego. W logice mitu odzwierciedla się logika „myśli nieoswojonej”.

Mit uczy myślenia całościowego, wspólnotowego.

Wg L. S. analiza mitów prowadzi odkrycia logiki - struktury działania umysłu ludzkiego. Podobnie jak język ujmuje świat, lecz na innym poziomie. W konsekwencji istnieje logiczna spójność myślenia mitycznego i naukowego. Analogicznie do wyodrębnionych w języku fonemów, morfemów itd., jednostkami składowymi mitu są frazy lub zdania, które dzięki swej pozycji w kontekście tworzą istotne relacje miedzy różnymi aspektami, wydarzeniami i postaciami w opowieści. L. S. nazywa je mitemami. Mitemy to wiązki relacji mitycznych, funkcjonujące na poziomi wyższym niż język. Występują one wewnątrz narracji.Rozróżniamy mitemy:Znaczące Przedznaczące To elementy wtórnego dyskursu czyli mitu. Dzięki mitemom mity są wypowiedzią i systemem, porządkiem odwracalnym i nieodwracalnym, diachronia i synchronią. Historia Edypa - mit tebański L. S. stworzył tablicę permutacji w oparciu o wszystkie wersje tego mitu.

Karol Gustaw JUNG (1875-1961)- syn pastora, wykształcenie medyczne i psychologiczne, w 1907 roku spotkał się z Freudem → F. Widział go jako swojego głównego ucznia. W 1912 -> „Przeobrażenia i symbolika libida”- krytyka Freuda.

Swoją naukę nazwał PSYCHOLOGIĄ ANALITYCZNĄ (kompleksową)- badał strukturę, fenomenologię nieświadomości, wyróżnił typy psychoanalityczne.

Konflikt z Freudem- inna interpretacja pojęcia libido. J. Określał je jako pewną energię psychiczną, która działa jak każda inna psychiczna siła. Psychika jest ciągle w ruchu- układ dynamiczny → libido to odpowiednik energii. Nie utożsamia go z energią seksualną, ale ta też wchodzi w jego skład. Źródłem energii jest napięcie pomiędzy świadomością a nieświadomością. Libido stało się pojęciem technicznym,przestało być tak atrakcyjne i tajemnicze jak u Freuda.

Nieświadomość jest starsza od świadomości. Nieświadomość zbiorowa, indywidualna świadomość, której szczytem jest ja. Na nieświadomość indywidualną składają się treści wyparte, zapomniane, bezosobowe, niezrozumiałe i tajemnice. W nieświadomości zbiorowej są wspomnienia naszych przodków ludzkich i zwierzęcych.

ARCHETYPY- obrazy pierwotne, odbicie instynktownych reakcji na dane zjawisko, są konieczne i niezmienne. Mogą być wywołane lękiem, przewagą, rywalizacją między płciami, rodzicami, dziećmi. Są wspólne wszystkim ludziom. Ujawniają się przez treści, motywy, pod zmiennymi postaciami:w mitach, wierzeniach snach, fantazjach.

Najważniejsze Archetypy:

Animus i Anima- kobiecy i męski pierwiastek,Cień,WielkaMatka,StaryCzłowiek,Jaźń ,Ogrodzenie

Świadomość jest wytworem późniejszego zróżnicowania ludzi. Na szczycie świadomości jest JA, które określone jest na przystosowanie się do rzeczywistości. J Całą strukturę wyobraża sobie jako stożek, u podstawy którego leży najbardziej zaległa i tajemnicza warstwa → nie ma ona żadnego określenia. Na niej spoczywa warstwa nieświadomości zbiorowej z archetypami, potem nieświadomość indywidualna, na niej świadomość, której szczytem jest „ja”. Na nieświadomość indywidualną składają się części wyparte zapomniane, podświadome, niezrozumiałe, tajemnicze → mogą tworzyć wszelkiego rodzaju neurozy, psychozy, halucynacje, sny. W nieświadomości zbiorowej znajdują się doświadczenia różnych przodków, zarówno ludzkich, jak i zwierzęcych.

Rozwój człowieka na bazie tak zwanej osobowości. Jest to proces indywidualizacji, zobaczenia swojego człowieczeństwa w pełni. est strukturą scalającą - proces indywidualizacji - paralela rozwoju psychicznego i biologicznego- danego każdemu człowiekowi i odbywa się samorzutnie, choć wielu sobie tego nie uświadamia. W pewnych okolicznościach proces ten może być intensyfikowany i przeżywany świadomie → dopełnienie swojej świadomości. Może to prowadzić do integracji części świadomej i nieświadomej - poznanie struktury przeciwieństw, dotarcie do jądra swoich możliwości (do jaźni). Droga ta nie jest pozbawiona niebezpieczeństw - trzeba ją przejść we dwoje, ponieważ nieuporządkowane, nieświadome treści mogą wdzierać się do świadomości, która może z nimi sobie nie poradzić.

2 CZĘŚĆI INDYWI.

I część życia człowieka - inicjacja w zewnętrzną rzeczywistość przez konsolidację „ja”, wykształtowanie różnych funkcji i ukształtowanie postawy (ekstrawertyk lub introwertyk) i wykształcenie persony (maski) funkcjonalnej → wynika to z przystosowania się do koniecznej wygody z koniecznymi obowiązkami; wyraża się we włączeniu się podmiotu w rożne modele życia społeczności

II część życia człowieka- inicjacja w rzeczywistość wewnętrzną, głębsze poznanie samego siebie, wgłębienie się w te warstwy, które nie były odkryte w pierwszej połowie życia, doprowadzenie tych cech do świadomości, ustalenie wewnętrznej więzi z człowieka z praporządkiem kosmicznym i ziemskim. Drogowskazami są archetypowe symbole, wspólne w warstwie głębokiej dla wszystkich. Forma ich przejawiania się jest zależna od indywidualności człowieka, metoda jest tylko drogą i kierunkiem wybranym przez człowieka.

PSYCHOLOGIA GŁĘBI- wędrówka w głąb->

I etap - indywidualna wędrówka doświadczenie z cieniem, symbolizuje naszą druga stronę, jest niewidzialny, ale stanowi drugą część naszej całościowej psyche (ciemny brat), bez cienia człowiek jest tylko nieplastyczną personą,

II etap - spotkanie z postacią obrazu dusz - amina u mężczyzn i animus u kobiety. Archetypowa postać obrazu duszy - reprezentuje elementarną, odmienną płciowo część duszy. Odzwierciedla ona zarówno nasz stosunek do niej jak i indywidualne i ogólnoludzkie doświadczenie z przeciwną płcią. Obraz ten mamy zarówno jako przedstawiciele gatunku, jak i indywidualnie.

III etap → pojawienie się archetypu starszego mędrca - uosobienie pierwiastka duchowego - przysługuje on mężczyzną, u kobiet odpowiednikiem jest PRA MATER - zimna, …............. prawda natury. Pierwiastek materialny u kobiet, duchowy u mężczyzn, przejawiają się w różnych formach.

OSOBOWOŚCI …............................. - wyjątkowo skuteczne działanie, przejawianie się tych archetypów, działanie części nieświadomości.

Napływanie nieświadomości do sfery świadomości, z którym wiąże się rozpad persony. Zmniejsza się znacznie i siła świadomości, zaburzenia równowagi psychicznej → nerwica, nerwica celowa, rozpad, żeby zbudować coś nowego, pod warunkiem, że świadomość jest w stanie przyswoić treści wykształcone przez nieświadomość, wtedy obraz osobowości jest zaburzony.

Łączenie świadomości z nieświadomością poprzez punkt środkowy → JAŹŃ - uzyskanie nadświadomości, kategoria nadrzędna w stosunku do „ja”. Rozróżnienia typów psychologicznych na podstawie dwóch kryteriów (funkcjonalnie i …......................... )

Na podstawie tych kryteriów 4 typy osobowości:

1) myślący

2) intuicyjny

3) uczuciowy

4) percepcyjnych

Podział ze względu na postawę wobec świata: introwertyk i ekstrawertyk.

Podsumowanie:

• Jung nigdy nie uznał doktryny Freuda,

• rozszerzył pojęcie libido,

• osłabił kategorię stłumienia, tabu kazirodztwa

• formułował myśl o prospektywnym i kompensywnym charakterze nieświadomości

• wdrożył przekonanie o …............................. charakterze społecznych impulsów człowieka

• duża siła doświadczeń religijnych

Kultura masowa, koncepcja, jej cechy.

Marshall McLuhan twierdził, że sposób przekazywania informacji wpływa na rozwój kultury.

Stadia rozwoju:

1. Przekaz był pełny, rozbudowany, bezpośredni(gesta, doznania umysłu)

2. Miasto - polis(Grecja) - słowo mówione już nie wystarcza, rozwija się kultura pisma(zmienia się stosunek do rzeczywistości). Zwiększa się szybkość przekazu informacji, ale powoduje to alienację. Tekst jest pozbawiony dźwięku, dźwięk został przeniesiony na

kod pisma. Sokrates twierdził, że pismo zabije pamięć - to co zostało zapisane, nie trzeba pamiętać. Platon jednak używał pisma. Podwładni nie znali władcy, ale znali jego pismo.

Depersonalizacja - obywatel polis pojawia się na spisie ludności. Następuje przejście z kultury ucha do kultury oka.

3. Wynalezienie druku - pełna schematyzacja, nie ma nawet charakteru pisma. Przekaz zostaje ujednolicony. Człowiek traci zdolność intuicyjnego pojmowania rzeczywistości. Dla mieszkańca galaktyki(Galaktyka Gutenberga - termin wprowadzony przez Mcluhana)logika jest sposobem docierania do prawdy., odrzuca on sacrum, gdyż nie jest ono logiczne.

2 tendencje poznania:

-linearna (przyczynowo-skutkowa), skłania do myślenia analitycznego, czyli do dzielenia rzeczywistości

- skłonność do dzielenia na czynniki pierwsze

4. Elektroniczne środki przekazu - świat jako „globalna wioska”. Człowiek odzyskuje poczucie wspólnoty, czuje się potrzebny. Wtapia się on w elektroniczny świat jak w naturę.

Klasyfikacja mediów, dokonana przez M. McLuhana, przyjmuje za kryterium cechy charakterystyczne oraz sposoby ich percepcji. Uwzględnia ona środki „gorące” i „zimne”. Środki „gorące” apelują do emocji odbiorcy, nie wymagają umysłowego wysiłku, są łatwe w odbiorze. Przekaźnik „gorący” (radio, prasa) stanowi przedłużenie konkretnego receptora, co zapewnia „ostrą” percepcję. Oddziałując na emocje, działa w sposób silny, lecz powierzchowny i nietrwały. Środki „zimne” (telewizja) wymagają od odbiorcy zaangażowania w odbiór przekazu. Apelując do intelektu, skłaniają do umysłowego wysiłku, do aktywnego dopełnienia przekazu. Dwight Mcdonald - Kontynuuje temat kryzysu kultury masowej; wg niego od ponad 100 lat kultura jestpodwójna: wyższa oraz masowa. Po roku 1800 następuje demokratyzacja polityczna, ma miejsce postęp techniczny, oświata staje się powszechna, a co za tym idzie pojawia się większe liczba osób o tych samych potrzebach. Wraz z industrializacją, rozwojem fabryk zaczęto przekonywać ludzi, że chcą tego samego. (inne źródło: Dwight Macdonald (Teoria kultury masowej) w 1953 roku przeciwstawił kulturę masową „hurtem rzucaną na rynek” tradycyjnej „wyższej kulturze”. Kultura masowa jest „artykułem masowego spożycia, jak guma do żucia”. Autor zwraca także uwagę na przyczyny narodzin kultury masowej po 1800 roku, kiedy to demokracja polityczna i powszechna oświata złamały monopol dawnej klasy wyższej na uczestnictwo w kulturze. Postęp techniczny umożliwił

tanią produkcję gazet i książek, zaspokajających potrzeby świeżo przebudzonych mas. Kultura masowa powstała „jako pasożytnicza narośl na wyższej kulturze.” W pewnym stopniu jest ona

także kontynuacją sztuki ludowej. Z tą różnicą, że jest ona narzucana odgórnie, jest fabrykowana przez techników. Producenci, czyli „władcy kiczu” eksploatują kulturalne potrzeby mas dla zysku.)

Kultura masowa różni się od tego, co dotychczas uważano za kulturę. Jest ona niesamodzielna i pasożyutje na kulturze wyższej. Grinberg uważał, że niezbędnym warunkiem istnienia kiczu jest dostęp do wyższej, w pełni kulturalnej tradycji, której odkrycia kicz potrefi wykorzystać do swoich celów. Istnieje pogląd, że kultura masowa jest kontynuacją kultury ludowej. Istnieją jednakże bardzo istotne różnice pomiędzy nimi.

Kultura masowa:

-fabrykowana przez techników, spełnia ich założenia, a nie potrzeby ludzi

- odbiorca jest biernym spożywcą

- jest narzędziem masowej dominacji

Kultura ludowa:

- przeznaczona dla zaspokojenia potrzeb ludu

- zakłada wspólne uczestnictwo

- produkt na zamówienie (jak u szewca, ludzie tego chcĄ)

- lokalny wyraz upodobań ludzi

Prawo Grishama (produkt gorszy wypiera lepszy) można także zastosować w odniesieniu do kultury. Kultura masowa jest zwulgaryzowaną wersją kultury wyższej. Telewizja eliminuje bardziej ambitne rzeczy. Sztukę masowa jest łatwa w odbiorze, służy zaspokajaniu potrzeb, a nie rozwojowi.

Zachodzi tzw. zjawisko homogenizacji, obróbki, w wyniku czego widz otrzymuje gotowy produkt,swego rodzaju papkę. Kultura wyższa ok. 1930 roku podejmuje próby obrony przed kulturą masową. Dwie ścieżki rozwoju kultury wyższej:

1. akademizm - współzawodniczenie przez imitację(kicz dla elity), podrabianie kultury wyższej, sztuka z pozoru utrzymana na wysokim poziomie.

2. Awangardyzm - wycofanie się ze współzawodnictwa, próba odgrodzenia się, by artysta był na przedzie. Utrzymanie podziału na elity i pospólstwo.

Wyższa kultura naszych czasów jest identyczna z awangardyzmem. To, co awangardowe, stanowi nową kulturę. Sztuka masowa chciała wcielić zarówno akademizm, jak i awangardyzm.

Homogenizacja - zacierają się granice wiekowe, infantylizacja dorosłych i szybkie dorastanie dzieci.

Rola nauki w kulturze masowej: wykorzystanie sensacyjnych wątków badawczych, atrakcyjny pseudonaukowy język.

Przyszłość kultury masowej rysuje się w ciemnych barwach. Przy jej powstatwaniu zbyt duża liczba osób jest zaangażowna umysłowo, zbyt mała intelektualnie.Pojęcie tzw. samotnego tłumu - masy tracą swą wartość, indywidualność. Istoty ludzkie stały się trybami mechanizmu.

Dwa środki podtrzymujące system kultury masowej: Propaganda i reklama.

Reklama - komunikat persfazyjny, który prowokuje do zajęcia określonego stanowiska w danejsprawie. Jest to podstawowa strategia oddziaływania na masy, by uczynić je konsumentami, a nietwórcami.Reklama nie kształtuje smaku, lecz skłania do uznania powszechnego, umożliwiamasową produkcję(jednolity smak odbiorców) Nie ma znaczenia, co ludzie chcą kupować, ważne aby zmusić ich do kupowania.

Propaganda

Środki propagandy:

- odwołują się do stereotypów, mitu, powszechnych przekonań

- opierają się na plotce, prowadzą do kompromitacji, wprowadzenia w błąd

- kamuflaż, ukrywanie prawdy, wkładanie mistyfikacji w usta autorytetu

Zasady propagandy:

- zrozumiałość przekazu

- niestawianie kropki nad i (wrażenie, że wybór podejmuje sam odbiorca)

- złudne przekonanie, że decyzja należy do odbiorcy

- stopniowanie - przekazywanie informacji za pomocą małych kroków

- informacja oczekiwana- redukcja dysonansu poznawczego

- rzekoma oczywistość opinii

- atrakcyjność

Techniki propagandy:

- przemilczenie niewygodnych elementów

- publiczność dziedziczona

- skłonność do eufemizmów

- manewr odciągający

- ogłoszenie zwycięstwa

- uproszczone formułowanie myśli

- chaos pojęć i wartości

- niezwykłość przekazu

---