DZIEJE APOSTOLSKIE opr. Paulina Kirejczyk

Zaczynam od 18.10.2005 (nie mam pierwszych wykładów)

c.d. tekst o Judaszu

O Judaszu fragment w Dz 1, 18, nieco inaczej piszą Mt i Łk. Widać w tym sprzeczność.

Obydwie relacje Mt i Łk zgodne są co do rozpaczy Judasza jako przyczyny jego śmierci, a także miejsca jego śmierci: hakeldamah.

Były próby wyjaśnienia - pogodzenia obydwu wersji. Np. wersja św. Augustyna i Hieronima, przejęta później przez innych badaczy: że Judasz powiesił się a jego martwe ciało spadło i pękło na dwoje.

Zdaniem innych uczonych obie relacje opierają się na wzorcach St. Przy czym tradycja na której oparł się Mt zadowala się stwierdzeniem, że Judasz zmarł na skutek powieszenia. Natomiast Łukaszowa tradycja sięgnęła do przypadków znanych ze ST, takich jak śmierć Antiocha IV (II w. p. n. e.) czy śmierć w męczarniach Heroda Wielkiego. Zwłaszcza zapowiadana w księdze Mądrości 4, 19 kara czekająca bezbożników przypomina tekst Łk. Zatem rozbieżności wynikają z tego, że ewangeliści korzystali z różnych tradycji - a zatem nie ma mowy o próbie wprowadzenia w błąd.

Trudności także z polem Hakeldamach - „pole krwi” Dz 1,19; Mt 27,7-10. W Dz pole garncarzowe kupił Sanhedryn a wg Łk Judasz. Nazwa aramejska hakel - pole i damach - krew pochodzi zdaniem Mt z zapłaty za niewinną krew Jezusa, a wg Łk od krwi przez Judasza przelanej na tym właśnie terenie. Mogły krążyć obydwa uzasadnienia.

W Dz 1,20 cytat z Psalmu 69 i 109 „…A urząd jego niech inny obejmie”- czyli odniesienie do Dz 1,16 gdzie Piotr mówił, że wypełniło się Pismo. Chodzi o urząd który opuścił Judasz, stąd wiersze 21-26 poświęcone wyborowi następcy. Piotr stawia kandydatowi warunek: miał być świadkiem publicznej działalności Jezusa od chrztu do zmartwychwstania. Znaleziono dwóch kandydatów: Józef zw. Barnabą (Justus) i Maciej. Być może ci dwaj należeli do grona 72 uczniów. Opis wyboru od 24 wiersza. Apostołowie modlili się do Pana. O kogo chodzi? Łk do Jezusa odnosił tytuł PAN i to Jezus wybierał Apostołów. A z drugiej strony modlitwa i sposób wyboru jest taki jak w ST - gdzie termin Kyrios był zwrotem do B. Może kryć tu się przekonania pierwszego kościoła o Bóstwie Jezusa.

Nowi Apostołowie wybierani byli na pod. Wnętrza i zalet serca - a to zna tylko sam B. Stosownie więc do zwyczaju żyd. wyboru dokonano przez rzucenie losu. Został wybrany Maciej.

Dz 2,1n

Ekspansję kościoła rozpoczyna zesłanie DŚ. Podana jest informacja czasowa i sytuacyjna: gdzie i kiedy. Opis tego co się wydarzyło to wersy 2-4. Autor podaje działanie zewnętrzne a potem skutki - czyli przejawy wewnętrzne. W wiersz 6, że żydzi z całego świata słyszeli uczniów przemawiających w ich językach prowadzi do ironicznej uwagi w w. 13 „co to znaczy?” „upili się młodym winem”. To wydarzenie posłużyło Łk do wprowadzenia I mowy Piotra. Możliwe, że Łk oparł się na trad. Żyd. znanej z pism Rabinistycznych i Filona Aleksandryjskiego († 50 r.n.e.) wg. których gdy B ogłaszał prawa i przykazania na Synaju działo się to w ogniu, który podzielił się na 70 języków - dla wszystkich narodów. Czyli Łk mógł chcieć tak wyjaśnić myśl o pochodzeniu ognistych języków od B dla Apostołów - a potem dla wszystkich narodów.

W 10 dni po Wniebowstąpieniu i 50 po Zmartwychwstaniu wszyscy znajdują się na tym samym miejscu - pewnie wieczerniku, bo tam gromadzili się chrześcijanie po Zmartwychwstaniu Jezusa. Mowa jest, że byli zgromadzeni wszyscy. Co to oznacza? Cała wspólnota- 120 osób, czy Apostołowie? Sama nazwa 50snica to nawiązanie do święta obchodzonego przez 7 po upływie 7 tyg od paschy - pamiątka nadania przykazań na Synaju Wj 23, 16. Żyd. z diaspory tego obowiązku nie mieli ale zwyczajowo tak czynili.

W wielu miejscach ST jest mowa o wichrze jako symbolu działalności B 1Krl 19,11-12 a także symbolu ognia Wj 3,2. Tutaj mamy oba symbole mówiące o DŚ jako Boskiej istocie działającej na Apostołów. Wskazują na to słowa: „nagle spadł z nieba szum”. W Dz 2,5-12 mówiących o skutkach tego - leży przekonanie o darze języków z Rdz 10. Autor mówi o wszystkich narodach „przebywali wtedy w Jerozolimie Żydzi z wszystkich narodów pod słońcem” i wylicza ich. Czyli jest tu myśl o uniwersalnym znaczeniu zesłania DŚ. To powiązanie z przykazaniami z Synaju ma podkreślić znaczenie nauki Jezusa. Ta nauka ma teraz obowiązywać J 14,26 jako prawo Boże. Zesłanie dwóch symboli wiąże się też ze słowami Jana Chrzciciela, że Jezus będzie chrzcił Duchem i Ogniem. Łk 16. Zjawisko dokonało się w formie wzrokowej i słuchowej. Skutki w wierszu 4 „zaczęli mówić obcymi językami”. Otrzymali ten dar nie dla siebie ale sprawowanie funkcji - posłannictwo. Piotr był przekonany, że było to zjawisko i mówił że nie byli pijani.

Ogień i wiar oczyścił Apostołów ze starych nawyków aby pouczeni i umocnieni w wierze mogli głosić Chrystusa wszystkim narodom „w języku dla każdego zrozumiałym”. Glosolalia jest to dar charyzmatyczny. W wierszach 9-11 Łukasz wymienia różne grupy - tzw. lista narodów oparta na zasadzie geograficznej od wsch na zach. Łk wspomina m.in. diaspory i kolonie w dawnej Babilonii, Egipcie i Rzymie a także z bliskiego wschodu, Azji mnj. i Afryki. Na końcu dwie grupy: Kreteńczycy i arabowie czyli mieszkańcy zach. I wsch. + Żydzi i prozelici w wierszu 11. Widać, że Łk podkreśla uniwersalny charakter 50-nicy. Można przypuszczać, że Piotr przemówienie wygłosił w jednym ze znanych mu języków: aramejskim lub greckim (większe prawdopodobieństwo aramejskiego). Cud glossaliów jest symbolem UNIWERSALIZMU rodzącego się pierwotnego Kościoła, który będzie przemawiał do narodów w ich językach (tak jak dzisiejszy Kościół).

I mowa Piotra

Przemówienie Piotra od wiersza 14

Można wyróżnić 3 fragmenty:

2,14b-21 gdzie Piotr przy pomocy cytatów z proroka Joela wyjaśnia wydarzenia zielonych świątek

2,22-28 zawiera świadectwo o Jezusie i Zmartwychwstaniem, z powołaniem się na Psalm 16 jako dowód z PŚ

2,29-36 to kontynuacja świadectwa o Zmartwychwstaniu i ukazaniu przy pomocy Psalmu 110, że Zmartwychwstały Chrystus został wywyższony i uwielbiony i dzięki temu mógł być zesłany DŚ. W kończących przemówienie 2 wersach Piotr wzywa do nawrócenia.

Najprawdopodobniej Piotr tę mowę wygłosił, a Łk ją zredagował. Piotr rozpoczyna słowami „Mężowie Judejczycy” za chwile mówi „bracia”. Łukasz relacjonując zwraca uwagę na ważność tego co będzie mówił Piotr „posłuchajcie uważnie mych słów”. Piotr odpowiada na zarzuty z fragmentu 2,12-13, jest zdania, że nie mógł być to efekt upojenia alkoholem, bo jest dopiero 3 godzina dnia - czyli 9 rano. Była to pora składania porannych ofiar w świątyni, po których dopiero mógł nastąpić posiłek. Dla Piotra było to zbyt rano aby apostołowie mogli być pijani. Na potwierdzenie religijnego znaczenia tego wydarzenia odwołuje się do ST - Joela 3,1-5 gdzie zdaniem Ł dar ten był zapowiedziany. Wspomniany tu dzień Pański od czasów proroka Amosa był wyrażeniem technicznym oznaczającym nadejście ery mesjańskiej. Prorok Joel (VIII w.p.n.e.) mówiąc o erze przyjścia Pana zapowiada sąd i zbawienie będące udziałem tych, którzy będą wzywać imienia Pańskiego. W takim kontekście prorok przepowiada wylanie DŚ.

w. 22-36 zaczynają się od słów „Mężowie Izraelscy” i tę część przemówienia Piotr poświęca obronie mesjańskiej godności Chrystusa. Mamy tu wezwanie do uważnego słuchania tego co Piotr ma do powiedzenia. - bo dalsza część to wykład „doktrynalny” o Jezusie - nazywanego tu Nazarejczykiem. Piotr przypomina, że Jego posłannictwo od Boga zostało poświadczone czynami, cudami i znakami. Miały one podkreślić moc Bożą, potrzebną do dokonywania cudów., których celem jest doprowadzanie ludzi do wiary. Odwoływanie się Piotra do tych wydarzeń świadczy o tym, iż wielu ze słuchających uczestniczyło w tych wydarzeniach. Piotr dalej przechodzi do wyrzutu „takiego to męża … ukrzyżowaliście”, który łagodzi zwrotem „rękami bezbożnych”. Przypomina zarazem, że działo się to za zgodą woli Bożej, a przytaczając fakt Zmartwychwstania zwraca uwagę na Jego mesjańską godność. Psalm 16 wg Piotra zapowiada je nazywając zmartwychwstanie „zachowaniem ciała od skażenia w grobie”. Porównuje także Dawida i Mesjasza w odniesieniu do tego Psalmu, mówiąc, że Dawid umarł i uległ skażeniu a miejsce jego spoczynku można oglądać. Dawid potrzebuje mesjasza aby mógł zmartwychwstać.

Dz 2,37 świadczą, że słuchacze przejęli się mową Piotra. Tych co nie chcieli uwierzyć w Chrystusa nazywa pokoleniem przewrotnym z którym należy zerwać w. 40. W tym fragmencie Łukasz robi aluzję, że Piotr powiedział więcej niż autor zanotował. Wszystkie mowy nie są dokładnie odtworzone - są zredagowane.

2,42-47 to pierwsze sumarium życia pierwotnego Kościoła. Wynika z niego, że charakteryzowało się ono trwaniem w nauce apostołów. W. 46 „trwali w świątyni”. Życie wspólnoty łączyło się z łamaniem chleba. Czy jest to termin techniczny związany z eucharystią, czy określenie zwykłego posiłku? Trudności interpretacyjne. Polski egzegeta Gryglewicz przychyla się, że chodzi o sprawowanie eucharystii. Zdaniem Schnaidera nie można było mówić o codziennym sprawowaniu eucharystii. Czy wszyscy- jak pisał Łukasz - mieli wspólne dobra? W.44 „wszyscy” nie należy traktować dosłownie, 3000 osób nie mogło zgromadzić się w jednym miejscu.

W.45 mowa o tym , że rozdawali majątki każdemu według potrzeby. Nie wiadomo czy chodzi o całkowitą rezygnację z własności, jak we wspólnocie qumrańskiej. Autor pisze że chwalenie Boga przez chrześcijan przysparzało im szacunku i powiększało liczbę wyznawców.

Dz 3

Zaczyna się opisem uzdrowienia chromego przez Piotra. Piotr i Jan wchodzą do świątyni o h. 9( nasza 15) zatem nie zerwali jeszcze z judaizmem. Chrześcijanie chodzili do świątyni zwłaszcza w czasie składania ofiar.

w.2 mówi o wnoszeniu chromego przez bramę, zwaną piękną (mikamora) oddzielającą plac pogan od placu niewiast. Chromy prosił o jałmużnę Piotr z Janem rzekli „chodź... w imię Jezusa Chrystusa” zgromadzeni byli zdumieni.

II mowa Piotra

Dz 3,12-16 Piotr wyjaśnia możliwe nieporozumienia związane z uzdrowieniem. Mówi o rzeczywistym sprawcy cudów- B Abrahama, B ojców. Mówca zalicza siebie do izraelitów.Za wyrażeniem o wywyższeniu Jezusa kryje się tekst Iz o słudze Jahwe 52,13-53,12. Piotr z proroctwa czyni podstawę swej chrystologii, jednocześnie wypomina żydom winę za cierpienie Jezusa- nawiązanie do opowiadania o męce z Łk. „oni zabili, ale B Go wskrzesił”, podkreśla znaczenie wiary w Jezusa przy uzdrawianiu.

Druga część mowy również dotyczy Chrystusa, ale przeplatana jest wezwaniami do pokuty i nawrócenia. Pojawia się wzmianka o nieświadomości niezawinionej- należy to do stałego elementu przemówień misyjnych. Odnosi się ona do mesjańskiej godności zabijanego, a nie do bezprawnie dokonanego zabójstwa, zapowiedzianego przez proroków więc zgodnego z wolą bożą.

Dz 3,19-21 to wezwanie do pokuty i nawrócenia. pomimo nieświadomości, żydzi nie są bez winy. W. 20-21 podaje skutki nawrócenia: nadejście czasów pokrzepienia i paruzji, która na razie nie jest możliwa, bo nie dokonało się odnowienie świata(temat eschatologiczny). Wezwanie do nawrócenia piotr uzasadnia argumentami z Pwt 18,15-19. o ile dz 3,19-21 pokazują pozytywne możliwości otwarte przed człowiekiem nawróconym, o tyle 3,22-23 negatywne- jeśli ktoś nie będzie słuchał proroka zostanie usunięty z ludu. Cytat ten jest zlepkiem Pwt 18,15-19 i Kpł 23,9, dla piotra tym prorokiem jest Jezus a każdy Żyd, który Go nie słucha nie może być członkiem ludu bożego.

Dz 3,25 to odniesienie do Rdz 12,22- odwołanie do przymierza zawartego przez B z Abrahamem. Obiecanym potomkiem jest dla Piotra Jezus. To dzięki niemu spłynie błogosławieństwo na wszystkie narody.W.26 to przypomnienie postawy B względem swego narodu. B zawarł przymierze, wskrzesił Jezusa i przekazał błogosławieństwo. Obietnica dana Abrahamowi wypełnia się w Jezusie. B wskrzesił Jezusa dla Żydów, ale na wypadek gdyby go odrzucili można odczytać tu myśl o przejściu błogosławieństwa na inne narody ziemi. Wyrażeniem w. 25 „synowie proroków i przymierza” Piotr odróżnia Żydów od narodów pogańskich i dodaje, ze błogosławieństwo mesjasza- „dawcy życia” będzie udzielone tylko tym, którzy odwrócili się od swych niegodziwości.

Dz 4

Piotr i Jan w więzieniu i przed sanhedrynem. Jest to skutek cudu i mowy piotra.

Kiedy przemawiali podeszli do nich kapłani i dowódca straży świątynnej, który był najwyższym zwierzchnikiem terenu świątynnego(po arcykapłanie).do szybkiej interwencji doszło z powodu głoszenia zmartwychwstania- czemu sprzeciwiali się saduceusze. Obraz aresztowania Łk oddaje za pomocą hebraizmu „podnieśli na nich ręce”. Tylko późna pora powstrzymała od sądu jeszcze w tym samym dniu. Zebrali się na rozprawę uczeni reprezentanci narodu żydowskiego. Wymienieni są arcykapłan Annasz i Kajfasz - pojawia się tu nieścisłość, bo annasz był arcykapłanem od 6-15 r n.e. a w czasie rozprawy arcykapłanem był kajfasz(18-36 r n.e.). Annasz mógł być zaproszony jako teść Kajfasza. Nie wiemy nic o Janie (Jonatan) i Aleksandrze- prawdopodobnie synowie Annasza. W. 7-21 to opis przesłuchania apostołów, jest ono okazja dla piotra do głoszenia Chrystusa „niech wiadomo wam wszystkim i całemu Izraelowi”. W. 11 to niedokładny cytat Ps 118,22”to B właśnie z odrzuconego kamienia uczynił kamień węgielny”. Łk informuje, że sanhedryn wiedział, ze apostołowie są ludźmi prostymi i nieuczonymi- tym bardziej dziwili się przesłuchując apostołów. Cudowny czyn apostołów nie daje sanhedrynowi środków do wystąpienia przeciwko nim. Zapada decyzja o zakazie przemawiania. W.19 Piotr i Jan dają odp. „Czy rozsądne jest słuchać was... czy B”. To wyrażenie pojawia się znowu w Dz 5,29 „trzeba bardziej słuchać B niż ludzi”. Jak widać apostołowie mają mocne przekonanie, że trzeba wypełnić obowiązek nałożony prze B- dawać świadectwo o Jezusie. Sanhedryn znajduje obiektywne podstawy do wypuszczenia apostołów na wolność oraz subiektywną „ze względu na lud”. Ponowny sprzeciw apostołów kończy się ponowieniem zakazu i wypuszczeniem ich na wolność. Przyznali się do faktu cudownego uzdrowienia oraz, że dawali świadectwo o Chrystusie. Łukasz kończy słowami, że uzdrowiony miał 40 lat - czyli wiele lat cierpiał, z tąd ma płynąć większy powód do wielbienia B.

4,23-41 to modlitwa Kościoła. Uwolnieni przybywają do swoich i opowiadają. Ważne jest przedstawienie reakcji wspólnoty: modlitwa. Raczej nie była to cała wspólnota nawrócona przez Pawła (5 000), tylko mniejsza liczba..

W w. 4,24 pojawiają się cytaty z Wj 20,11; Nehemiasza 9,6; Psalm 146,6. A w 4,26 z Psalmu 2,1-2. Jest to mesjańska wykładnia Psalmu 2 - wg którego wszyscy zeszli się przeciwko Jezusowi: Herod jest reprezentantem króla, Piłat namiestnika i pogan, jest też pokolenie Izraela. 1część wiersza odnosi się do męki Jezusa - „którego namaściłeś”. Zdaniem innych wskazuje ono na chrzest Jezusa - że podczas chrztu dokonało się namaszczenie.

4,29-30 to kontynuacja modlitwy i zaznaczenie, że prośba o cud została spełniona.

4,32-37 podkreśla wspólnotę, braterstwo - wiersze te stanowią przejście do fragmentu o Ananiaszu i Safirze. (upatrywano tu dowód na komunistyczne tendencje w pierwotnym chrześ., ale jeśli można mówić o czyś takim to tylko odnośnie specyficznych grup - np. Qumrańskiej gdzie była wspólnota dóbr).

5,1-11 Ananiasz i Safira

Źródeł tego fragmentu dopatrywano się niekiedy u Jozuego 7,1; 1krl 14,1-8. Mogła jako wskazówka służyć wzmianka z Pwtp 13,6 17,7 o tym, że zło trzeba spośród siebie usuwać. To opowiadanie zdaje się mówić, że sam B czuwa nad czystością Kościoła. Ananiasz i Safira chcieli uchodzić za lepszych niż byli - stąd gniew Pawła. W zakończeniu tego fragmentu użyty po raz 1 w Dz termin Eklesia „cały Kościół ogarnął strach”, które odtąd stanie się terminem technicznym. Dotąd Łukasz mówił o braciach 1,15, tych co uwierzyli2,44, lub mnóstwie wierzących 4,32 - być może Kościół coraz bardziej wyodrębniał się od synagogi.

5,12-16 to 3 su=marium. Wcześniejsze to ogólne informacje o chrześcijaństwie - tu więcej na temat stanu materialnego i duchowego kościoła.5,14 informacja o wzroście liczby wierzących - co powoduje zazdrość saduceuszy. Jest też świadectwo o randze Piotra - wynoszono do niego chorych aby chociaż jego cień padł na nich. Dzieje się to na terenie świątyni - krużganki Salomona.

5,17-42 Dalsze losy Apostołów

5,17-26 to nawiązanie do 12,1-7 gdzie mowa o uwięzieniu Piotra - tu wszystkich apostołów. Autor chce pokazać, że B może wstawiać się za ludem i wysłuchuje modlitwy. 5,27-33; 40-42 pozostaje paralelny do dz4 tu jednak wzrasta możliwość prześladowań apostołów aż do ich śmierci, czy biczowania. Widać wzrost środków represyjnych - tekst ten nie niekoniecznie musi jednak odpowiadać historycznemu przebiegowi procesu (wg Jeremiasa). 5,19-21 to uwolnienie przez anioła- mają głosić słowo życia, 5,21-26 informacja o reakcji sanhedrynu, na wiadomość o tym, że znów nauczają w świątyni. Kończy się to ponownym przywołaniem apostołów przed radę „bez użycia siły” - z obawy przed ludem. 5,29 to krótkie przemówienie Piotra „trzeba bardziej słuchać B niż ludzi” - podobne słowa były w 4,19 przy czym zdaniem uczonych te przypominają sformułowania Platona czy Sofoklesa. Autor użył słowa innego niż ακουειν bo użył πειθαρχειν aby podkreślić stosunek do władzy rzymskiej - brak lekceważenia, a zarazem wskazać na B jako źródło wszelkiej władzy, tu widać przeciwstawienie: posłuszeństwo ludziom - posłuszeństwo B. Po otrzymaniu zakazu głoszenia od Sanhedrynu Piotr przechodzi do ukazania głównej treści przepowiadania: syntetyczne ujęcie teologii Chrystocentrycznej: w centrum stoi B, On wskrzesza Jezusa, czyni Go władcą i Zbawicielem i wywyższa. Jezus jako zbawienie ofiarowuje nawrócenie i odpuszczenie grzechów - nie wykluczając nikogo - nawet tych, którzy doprowadzili Jezusa do śmierci. Mówi też o posłuszeństwie DŚ.

5,34-39 Skutek mowy niebezpieczny - zamierzano zabić Apostołów - od śmierci ratuje ich Gamaliel. 5,40 Karę śmierci zmieniono na biczowanie. W mowie obronnej Gamaliel podaje przykłady Teodasa i Judy Galilejczyka, których działalności skończyły się upadkiem. Skoro założyciel nie żyje a ruch zdaje się być w kryzysie to lepiej sprawę pozostawić własnemu biegowi. Jeśli to sprawa naturalna - upadnie, chyba, że walczymy z B. Koniec rozdziału to wypuszczenie Apostołów i ukazanie ich postawy - cieszyli się, że mogli cierpieć w imię Jezusa.

Świadczenie o Jezusie poza Jerozolimą 6-15,35

6,1-8 początek działalności w judzie i Samarii

pyt: czy 6,1-7 daje podstawy do mówienia o diakonacie. Nie mamy tu słowa diakonos w odniesieniu do wybranych 0 jest tylko mowa o 7, których wybrano do pomocy apostołom. Mają być to mężowie pełni ducha i mądrości, cieszący się dobrą sławą. Wymienieni są z imion. Po raz pierwszy pojawia się termin μαθηες na określenie uczniów. Czy liczba 7 ma znaczenie? Oznacza liczbę doskonałą i świętą. Ważne też, że wszyscy wybrani noszą greckie imiona. zostali powołani przez włożenie rąk przez Apostołów i modlitwę - jest to gest znany ze ST, przekazywano tak godność i władzę oraz dary DB. Gest też przy przekazywaniu władzy biskupiej, kapłańskiej Dz 14,23 1Tym 5,22 oraz godności diakońskiej Fil 1,1 1Tym 3,1-10. Szczepan - któremu poświęcono sporo miejsca - chce głosić słowo B, a więc pełnić to co robili diakoni. Więc może można mówić o diakonacie? Kwestia dyskusyjna.

6,8-7,1 Szczepan

6,8 wprowadzenie i podsumowanie działalności Szczepana. Rozpoczął działalność od bliskich hellenistów- jeszcze w synagogach w Jerozolimie. Łukasz wymienia hellenistów z różnych części imperium: pół Afryka, Cyrynejczycy, Z Egiptu, Libertyni. Nie wiadomo na jakim tle doszło do dysputy ze Szczepanem, ale nie mogąc go zmóc w dyskusji wystąpili z oskarżeniem do Sanhedrynu. 6,11-14 to opis procesu. Widać podobieństwo do procesu Jezusa. Zarzuty wobec Szczepana: rzekomy atak na religię mojżeszową oraz świątynię. Rada przysłuchiwała się dyspucie. Nagle oblicze Szczepana zmienia się „jakby twarz anioła” - miał wizję - jest t o okazje do mowy.

7,2-10,3 mowa obronna

Szczepan wzoruje się na mowach Piotra i zaczyna od wyrażenia „Bracia, Ojcowie”- jako żydów nazywa Sanhedryn braćmi, ze względu na ich urzędowe stanowiska Ojcami. W 7,2-16 przedstawia Abrahama i patryjarchów - chce ukazać prawdę, że B obecność nie jest uwarunkowana żadnym miejscem (pojawia się tu pewna nieścisłość odnośnie Abrahama- objawienie miało miejsce w Haaran a nie w Mezopotamii). Nawiązuje do obietnicy przymierza i jej wypełnienia przez B. Pokazuje dalej niesprawiedliwą postawę synów Jakuba i właściwą postawę B, który umie zło przemienić w dobro. W 7,17-10 30-43 poświęcone są Mojżeszowi - ustosunkowuje się tu do stawianego mu zarzutu bluźnierstwa. Sposób w jaki Szczepan mówi o Mojżeszu sugeruje, że jest on dla niego typem mesjasza, a jego losy przypominają mu losy Chrystusa:

-byli dzielni w słowach

-B przez ich ręce daje wybawienie

-Pan i sędzia

-czynili cuda

-sprzeciwiali im się współcześni

7,44-50 dotyczy świątyni. Mamy tu mnogość cytatów ze ST. Chce wykazać, że kult B nie ogranicza się tylko do świątyni.

7,51- tu nie szczędzi twardych słów pod adresem żydowskich słuchaczy - którzy nie są w stanie sprzeciwić się mówcy obdarzonemu DŚ.

7,54 -8,3 męczeństwo Szczepana

7, 57 to reakcja na jego mowę, 7,58 informacja, że kara ma odbyć się poza miastem (por Kpł 24,14) za bramą północną (dziś Damasceńską - tam bazylika Szczepana). Wg traktatu Miszny kamienowanie miało przebiegać w określony sposób. Widać to we fragmencie o zdejmowaniu szat - by nie przeszkadzały. 8,1 to złożenie szat u stóp Szawła. Służyło to wprowadzeniu jego osoby. Wydarzenie to skłoniło Szawła do jeszcze gorliwszego prześladowania Chrześcijan.

8,1-8,3 wielkie prześladowania kościoła w Jerozolimie

Działalność Filipa 8,4-8,40

1. 8,4-25

Działalność Filipa wzmocniona jest działalnością Piotra i Jana. Autor mówi o sukcesach Filipa - tym większych, że głosił grekom i samarytanom - którzy uprzednio ulegli wpływom hellenizacji. 8,24 ukazana jest niewłaściwa postawa Szymona Maga, który chciał kupić moc udzielania D Bożego. Opowiadanie wskazuje, że dar DŚ ma wartość nad wszystkie cuda.

Mowa o oddzieleniu sakramentu bierzmowania od chrztu. Często łączono go z chrztem gdy udzielali go Apostołowie.

2. 8,26-40

Opowiada o wydarzeniu dotyczącym nawrócenia urzędnika królowej Etiopii przez diakona Filipa. Centrum to wiersze 32-35 - są one głoszeniem Jezusa na bazie tekstu proroka Izajasza 53,7 cytowanym za septuagintą. Jest to pierwsze nawrócenie poganina. Na jego określenie autor użył kilku terminów - nie wiemy kim był. Dla autora nie był ani prozelitą ani poganinem, Tekst ten mógł stanowić zapowiedz, wstęp do nawrócenia Korneliusza. Rozpoczęcie misji do pogan. I pokazać, że zakaz z Pwtp 23,2-9 przyjmowania eunuchów do wspólnoty jest już nie aktualny.

Etiopczyk może być też reprezentantem ludzi z krańców ziemi.

Spotkanie kończy się chrztem.

Po wierszu 36 brak 37. W zach. Wersji tekstu i rękopisach dodane jest wyznanie wiary przed chrztem 37: „wierzę, że Chrystus był synem B”.

Filip dotarł aż do Cezarei Morskiej - tam spotyka się z Pawłem w czasie jego podróży w roku 58,

Dz 9 opowiadanie o nawróceniu Szawła

Szaweł ruszył na Damaszek gdzie szerzyło się chrześcijaństwo. Damaszek podlegał Nubatejczykom (?)czy Rzymianom. Trzeba było oprzeć się na kolonii żydowskiej - więc Szaweł posiada pismo polecające od Sanhedrynu (jego władza tam nie sięgała ale cieszył się szacunkiem). 9,2 termin „droga” na oznaczenie kościoła. Potem opis wydarzenia pod Damaszkiem. Gzie to miało miejsce? - Kokab 8km od Damaszku gdzie mury kościoła św.Pawła; -inni że 2km od bramy Damaszku - to prawdopodobne bo Szaweł był zaprowadzony do miasta.

Próba wyjaśnienia Chrystofanii:

Nie wystarczy hipoteza psychologiczna, że wewnętrzne przeżycia Szawłą tak się skumulowały że doprowadziły do mistycznego przeżycia. On sam zbyt często odwołuje się do tego zdarzenia.

Jest powtórzone 3X w 3 rozdziałach, są pewne różnice

• 1 opis to historia nawrócenia 9,1-9

• 2 i 3 opis to jego powołanie

Sprzeczności:

Wg 9,7 ludzie towarzyszący Szawłowi słyszeli głos Jezusa ale nikogo nie widzieli

Wg 22,9 widzieli światło ale nie słyszeli

Wg 9,4 i 22,7 tylko Szaweł upadł na ziemię

Wg 26,14 upadli wszyscy

Wyjaśnienie:

-niedbalstwo końcowego redaktora?

-specyficzny styl pisania historii? Zasady literackie używane w starożytności?

-celowy zabieg bo autor chciał ukazać coś ważnego: że sam B za pośrednictwem J wskazał na potrzebę misji wśród pogan.

Poprzez stopniowy opis pozyskania Szawła chciał autor podkreślić pewien postęp:

1. interwencja B by dać możliwość wyboru łaski

2. zakomunikowanie Szawłowi przez Ananiasza o powołaniu go na świadka J CH

Dalsza część tyczy Ananiasza. Scena kończy się przyjęciem chrztu. 19,14 termin „święci” na określenie zbiorowości chrześcijan. Łukasz pisząc o Pawle mówi, że spadły mu łuski z oczu - termin med. wskazujący na zawód lekarza Łukasza.

Nic nie wskazuje na to czy Paweł z Ananiaszem toczyli rozmowy o J CH. Pawełsię do nich nie odwołuje. Mówi tylko o Chrystofanii jako źródle swej wiedzy.

9, 31 to podsumowanie iż gorliwy prześladowca chrześcijan jest teraz gorliwym obrońcą Ch i „sam doznaje prześladowań”.

Mowy w Dziejach

Piotra

-2 mowy Piotra już omówione

-10, 34-37 III wobec judeochrześcijan nie odbiega od schematu mów

-11,4-18 mowa w domu Kornelisza. Piotr tłumaczy, że przyszedł do domu poganina pod wpływem DŚ. Uderza w tym opowiadaniu jego długość - może tak autor chciał zwr. Uwagę na niezwykłość wydarzenia, stąd wiele powtórzeń.

Wizja Kornelisza powtórzona 3X: 10,3-6; 10,22; 10,30-32. Podobnie informacja o wysłaniu po Piotra 10,7-9; 10,17; 10,33. Podkreślony Uniwersalizm zbawienia.

-Kolejne przemówienie Piotra 15,7-11 w ramach soboru Jerozolimskiego. Piotr przypisał tu sobie rolę apostoła pogan.

Mowy Pawła

-w Antiochii podczas podróży misyjnej 13,16-41 zwana mową programową Pawła. Przypomina w kompozycji mowy Piotra i mowę Szczepana. Punkt wyjścia to historia Izraela. Ukazuje wierność B na raz daną obietnicę. Ujawnia się to przez przyjście na świat zbawiciela. Katecheza na temat zbawczej męki głoszonej przez proroków. Ukazuje właściwe znaczenie ST dla Chrześcijaństwa: ześrodkowuje wszystko w osobie JCH

-1 mowa misyjna w Listrze14,15-19

przyczyną było uzdrowienie kaleki i niewłaściwa reakcja tłumu na cud

-mowa na areopagu w Atenach 17. W ramach drugiej podróży misyjnej. Zdaniem uczonych mowa ta to szczytowy moment w Dziejach. Odbiega od stylu innych mów. Wyróżniamy 4 części:

1) Wstęp 17,22-23

Uważany za arcydzieło retoryki to tzw. captatio benevolentie - złapanie życzliwości

2) 17,24-27 zagadnienie B przedwiecznego stwórcy wszechświata który jako taki nie może mieszkać w uczynionej ręką ludzką świątyni

3) 17,27b-29 B prawdy twórcą i panem życia - a zatem niedorzeczne jest wyobrażać go sobie pod postacią małych figurek

4) 17,30-31 wezwanie do nawrócenia i pokuty, aby dobrze przygotować się na sąd.

Wzmianka o Zmartwychwstaniu Ch była nie do zniesienia dla gr. Słuchaczy. Zraził ich już całkiem mówiąc, że będą sądzeni przez człowieka oraz o zmartwychwstaniu ciał. Skutek mizerny „posłuchamy Cię innym razem”

- przepowiadania podczas 3 podróży misyjnej 19,8 tu temat królestwa Bożego

-tzw. „mowa pogrzebowa” / „Testament” 20,18-35. Odwołuje się do pamięci zebranych, przypomina o swej służbie, o przeszkodach z jakimi borykał się ze strony i żydów i pogan. Mimo iż świadom jest najgorszego i udaje się do Jerozolimy kierując się ojcowską troską.

-mowa obronna 22,23 po pojmaniu w świątyni. Mimo niej nie został uwolniony. Aby uniknąć biczowania odwołuje się do swego obywatelstwa Rzymskiego.

-23 mowa przed Sanhedrynem. Wykorzystał tu różnice poglądów między Saduceuszami a Faryzeuszami dotyczącymi zmartwychwstania.

-Mowa przed prokuratorem 24,19-21. Ma świadomość, że przemawia do poganina, któremu nie znane są wewnętrzne sprawy żydów. Odwołuje się do zdrowego rozsądku Feliksa. Prokurator nakazał zastosować ulgi wobec Pawła - wywód był przekonujący.

-26 mowa przed królem Agryppą II i Festusem. Musiała być przekonująca bo Agryppa zwolniłby go gdyby Paweł nie odwołał się wcześniej do cesarza

Jakub

- 15,13-21 mowa na soborze Jerozolimskim. Jakub twierdzi, że nie należy obciążać pogan, ale trzeba ich tylko zobligować do:

powstrzymania się od kultu bożkom; od nierządu sakralnego; od jedzenia tego co uduszone; od spożywania krwi. Nazywa się tę mowę kompromisem na rzecz żydów.

Sobór Jerozolimski 49 r (niektórzy, że 51r)

Tłem do zwołania soboru jest spór w Antiochi między przybyszami z Judei a Pawłem i Barnabą o zachowanie prawa mojżeszowego przy przyjmowaniu nowych członków do Kościoła. Metody Pawła niepokoiły ortodoksyjnych judeochrześcijan.

Protagonistami byli Piotr, Jakub i Paweł. Łukasz nie podaje jednak przemówienia Pawła.

15,23-29 to dekret wydany na zakończenie obrad skierowany do wspólnot w Antiochii, Syrii i Cyli7y. Treść stanowi powtórzenie mowy Jakuba. Położono akcent na działanie DŚ podczas obrad soborowych.

Podróże misyjne Pawła

Mówi się o 3 podróżach.

Gnilka sugeruje, że była tylko jedna ale w kilku etapach.

Punktem wyjścia była Antiochia w Syrii. Stąd I podróż, po zakończeniu każdej tu powracał. Towarzyszyli mu Barnaba, Jan Marek (krótko, bo Paweł się na niego rozgniewał), Sylas , Tymoteusz i Łukasz - który nie jest wspomniany imiennie, ale pisze w 1 os. L.mn.

Paweł zaczyna działalność od synagog, a gdy jej nie ma na. W Filippi przemawia poza miastem 16,3. Gdy żydzi go odrzucali, szedł do pogan Dz 13,46.

Pawqeł czyni też cuda. Uzdrowił w Listrze kalekę 14,8-10, w Filippi uwolnił niewolnika od ducha 16,16. W Troadzie przywrócił do życia zmarłego 20,9-10.

Paweł doświadczał też prześladowań. A najważniejszy skutek działalności to 14,27 „B otworzył poganom przez Pawła podwoje wiary”.

Lata podróży misyjnych:

I lata 46-48, Dz 14

II Dz 15,36-18,22 Lata 49-52. Pierwotnym celem był podtrzymanie w wierze wspólnot które wcześniej założył. A gdy stan ich był dobry udał się zdobywać nowych. Stąd podróż szersza od I

III Dz 18,23-19,22 lata 53-57, trasa przypomina IIgą podróż.

Paweł więzień

- 16,23-40 w Filippi II podróż. Przyczyną było uzdrowienie od ducha niewiasty która wróżyła. Spędził w więzieniu noc, anioł otworzył bramy.

- Po zakończeniu III podróży, w Jerozolimie na terenie świątyni, przez żydów przeciwników misji wśród pogan - patrz mowy przed Feliksem i n.

Dz 27n to podróż więźnia Pawła do Rzymu. Był to areszt stosunkowo lekki.

Przy liście do Filipian mówi się o możliwości więzienia Pawła w Efezie oraz o możliwości więzienia w Koryncie (niepewne). Tradycja mów, że by Paweł więziony 7 razy - ale są tylko aluzje do tego.

PAWEŁ - w skrócie

Paweł, Paweł Apostoł, Paweł z Tarsu, święty, ur. ok. 10 r., zm. między 64 a 67 r., czołowy misjonarz i teolog wczesnego chrześcijaństwa, zw. Apostołem Narodów. Autor Listów świętego Pawła; obok Piotra gł. postać Dziejów Apostolskich. P. urodził się w Tarsie (Cylicja) w rodzinie żyd.; miał na imię Saul (w spolszczeniu Szaweł), używał jednak gr. wersji imienia Paweł — Paulos (łac. Paulus).

W latach 30. studiował w Jerozolimie, gdzie był czynnym przeciwnikiem chrześcijaństwa, ale nawrócił się ok. 35 r. w drodze do Damaszku, ujrzawszy w wizji Chrystusa. Potem przebywał w Arabii, a po wizytach w Damaszku i Jerozolimie powrócił do Tarsu. Około 43 r. Barnaba zabrał go stamtąd do Antiochii, a ok. 44 r. obaj zostali wysłani przez chrześcijan antiocheńskich w tzw. pierwszą podróż misyjną. Objęła ona Cypr i pd. Azję Mniejszą (Antiochia Pizydyjska, Ikonium, Listra, Derbe). Przyjmowanie pogan do gmin chrześc. w Antiochii i innych miastach wywołało sprzeciw części chrześcijan pochodzenia żydowskiego. P. i Barnaba uzyskali jednak w Jerozolimie decyzję apostołów i starszych przychylną tej praktyce (tzw. sobór jerozolimski, ok. 49 r.). Wahania Piotra w tej sprawie w czasie wizyty w Antiochii sprowokowały ostrą naganę ze strony P. (tzw. spór antiocheński, opisany w Liście do Galatów, a datowany ok. 43 r. bądź ok. 49 r.).

Około 49-50 r. P. i Sylas wyruszyli na drugą wyprawę misyjną do Azji Mniejszej (zwł. Galacja), Macedonii (Filippi, Tessalonika, Berea) i Grecji (Ateny i Korynt, 50-52 r.). Po powrocie do Antiochii doszło do trzeciej wyprawy misyjnej, z 2 latami spędzonymi w Efezie i 3 latami w Grecji (Korynt). W 51-57 r. napisał P. większość swych listów. Gdy ok. 58 r. przybył do Jerozolimy z darami dla ubogich członków gminy od chrześcijan z miast gr., na skutek oskarżeń żyd. został przez władze rzym. aresztowany i uwięziony na 2 lata w Cezarei. Po odwołaniu się do cesarza został odesłany do Rzymu (po drodze przeżył na Malcie rozbicie wiozącego go okrętu).

W Rzymie przebywał w areszcie domowym, po czym zapewne został zwolniony i odwiedził jeszcze Grecję, być może także Hiszpanię. Zginął w Rzymie podczas prześladowań chrześcijan za Nerona. Śmierć P. i Piotra tego samego dnia uchodzi jednak za legendę. Być może po śmierci św. Piotra, P. był głową chrześcijan w Rzymie.

Poglądy teologiczne P. są znane gł. na podstawie jego listów, w mniejszym stopniu na podstawie Dziejów Apostolskich, które zawierają obraz przetworzony przez autora tej księgi. W centrum wiary P. znajduje się osoba Jezusa Chrystusa. Wspólnie z pierwszymi chrześcijanami P. głosił, że Jezus zmartwychwstał i jest Panem, Mesjaszem, Synem Bożym. Syn Boży, stając się człowiekiem w Chrystusie, uniżył się, by zbawić świat, cierpiał i został ukrzyżowany za grzechy ludzi. Duch Święty jest Duchem Bożym, Duchem Chrystusa, Syna, Pana; mieszka w Kościele i w wiernych, udzielając im charyzmatów. Człowiek został stworzony przez Boga i powołany do szukania go; tkwiąc w grzechu, potrzebuje zbawienia i usprawiedliwienia; jako chrześcijanin staje się nowym człowiekiem, żyjącym wiarą i łaską. Kościół jest wspólnotą wiary, chrztu i Eucharystii, ludem Bożym, Ciałem Chrystusa i jego oblubienicą; będąc wspólnotą i misterium, ma zarazem cechy organizacji. Eschatologia skupia się na oczekiwaniu paruzji Chrystusa. Choć P. niecierpliwie jej oczekiwał, wiedział też, iż jej termin pozostaje nieznany. W dniu paruzji nastąpić ma powszechne zmartwychwstanie na wzór zmartwychwstania Chrystusa.

Z 14 listów dawniej przypisywanych P. (tzw. Corpus Paulinum) część nie jest jego autorstwa, zwł. List do Hebrajczyków, jak również odmienne stylistycznie 3 tzw. listy pasterskie (2 Listy do Tymoteusza i List do Tytusa, dotyczące zadań i kwalifikacji pasterzy Kościoła; datowane zwykle na 70 r.-100, mogą zawierać ustępy Pawłowe). Pozostałe 10 listów dzieli się tradycyjnie na wielkie (List do Rzymian, List do Koryntian, List do Galatów i 2 Listy do Tesaloniczan) oraz więzienne (List do Kolosan, List do Efezjan, List do Filipian i List do Filemona). Autorstwo 7 z nich jest uznane powszechnie, a 3 — dyskutowane. W wydaniach Nowego Testamentu jest stosowana kolejność od listu najdłuższego (List do Rzymian) do najkrótszego (List do Filemona).

Kolekcja 10 listów P. już w poł. II w. była znana chrześcijanom jako część ich Pism świętych, włączonych do kanonu biblijnego. Istnieją także apokryficzne listy P. (List do Laodycejczyków, 3 List do Koryntian, rzekoma korespondecja z Seneką Młodszym). Listy P. w przypuszczalnej kolejności chronologicznej: 1) 1 List do Tesaloniczan (1 Tes), napisany 51-52 r. z Koryntu do niedawno zał. gminy chrześc. w Tessalonice; dotyczy m.in. oczekiwania powrotu Chrystusa, przebiegu paruzji oraz zasad moralnych; 2) 2 List do Tesaloniczan (2 Tes) powstał niedługo po pierwszym, jego tematyka jest podobna; autorstwo bywa dyskutowane, gdyż list ostrzega przed zbytnim entuzjazmem eschatologicznym; 3) 1 List do Koryntian (1 Kor), wysłany z Efezu po 52 r., na temat trudności gminy korynckiej, sprzeciwów jej członków wobec P. i zniekształceń doktryny, ale też o mądrości krzyża, zmartwychwstaniu, Kościele jako ciele Chrystusa, Eucharystii, miłości, nierozerwalności małżeństwa, charyzmatach; 4) 2 List do Koryntian (2 Kor) uchodzi za kompilację co najmniej 3 listów powstałych do 55-56 r., a dotyczących konfliktu P. z wiernymi w Koryncie (którym P. przedstawił apologię swej godności apostolskiej) oraz zbawienia, paruzji, zmartwychwstania, chrześc. zasad życia; 5) List do Filipian (Flp), wysłany zapewne z Efezu ok. 55 r., w okresie uwięzienia tam P. (wg innych hipotez: z Cezarei po 58 r. albo z Rzymu po 60 r.); serdeczny w tonie, skupia się na głoszeniu Chrystusa, miłości i pokorze; zawiera wczesny hymn chrystologiczny; 6) List do Filemona (Flm), z Efezu ok. 55 r. lub z okresu późniejszego pobytu w więzieniu, skierowany do mieszkańca Kolosów (Azja Mniejsza); jest to krótki list prywatny, P. prosił w nim o życzliwe przyjęcie z powrotem zbiegłego niewolnika Onezyma; 7) List do Galatów (Ga) z ok. 56 r. (sporadycznie datowany na ok. 50 r.), przestrzega przed dodawaniem do Dobrej Nowiny rytualnych nakazów Prawa, skontrastowanego w liście z wiarą i z wolnością, polemizuje więc z judeochrześcijaństwem; 8) List do Rzymian (Rz), napisany ok. 57 r. z Koryntu do chrześcijan z Rzymu, których autor zamierzał odwiedzić; przedstawia sytuację człowieka, który tkwi w grzechu — jego usprawiedliwienie może dokonać się przez wiarę, a nie przez przestrzeganie Prawa (interpretacja tej zasady była gł. punktem spornym między M. Lutrem a katolicyzmem); uznaje miejsce Izraela w planie Bożym; 9) List do Kolosan (Kol) wzmiankuje uwięzienie (Efez ok. 55 r., Cezarea po 58 r., Rzym po 60 r.?); przez część badaczy uważany za późniejszy, powstały w kręgu uczniów P.; tematem jest prymat Chrystusa we Wszechświecie i Kościele oraz krytyka kultu żywiołów i tendencji gnostyckich; 10) List do Efezjan (Ef); adres „do Efezjan” dopisali kopiści; całość ma charakter podsumowującego naukę P. traktatu, zależnego od Listu do Kolosan (tajemnica Chrystusa, Chrystus w Kościele, powołanie do życia w Chrystusie, odnowa moralna i etyka praktyczna); list ten mógł powstać w Rzymie po 60 r., przy udziale sekretarza P., albo dopiero po 70 r., jako dzieło jego ucznia.

LISTY PAWŁOWE - opr. Paulina Kirejczyk

List do Rzymian

STRESZCZENIE

Wśród pism Pawłowych najdłuższy i teologicznie najważniejszy, napisany ok. 57 r. n.e. w Koryncie do chrześc. wspólnoty w Rzymie, którą Paweł zamierzał wkrótce odwiedzić, poprzedzając przyjazd wykładem swoich poglądów. Centralnym problemem listu jest kwestia, jak człowiek może dojść do zbawienia, w terminologii Pawła — jak może zyskać usprawiedliwienie. Kolejne części L.d.Rz. podejmują różne aspekty tego zagadnienia, a w rezultacie tworzą dość pełny wykład teologii św. Pawła. Nie jest to jednak teologia ponadczasowa, lecz głoszona w pewnym kontekście hist., autor zmierzał bowiem do pełniejszej ewangelizacji chrześcijan z Rzymu pochodzących z pogaństwa i z judaizmu, biorąc pod uwagę ich problemy. List zawiera więc elementy wywodu teol. i parenezy (dopełniających się jak tryb orzekający i rozkazujący), a także diatryby; pod względem lit. odznacza się też dość bogatą retoryką. Rozdział 1. stwierdza grzeszność pogan, choć autor zaznacza, że również oni zdolni są do rozumowego poznania Boga i zasad moralnych (refleks znajomości filozofii typu stoickiego). Rozdział 2. wykazuje, że także Żydzi, mimo że znają Prawo Boże, poważnie grzeszą; przestrzeganie Prawa nie okazało się skuteczną drogą do zbawienia. W rozdziale 3. okoliczności te skonfrontowane są z wiernością Boga, co prowadzi do wniosku, że usprawiedliwienie jest dziełem Bożym, dokonało się przez łaskę i odkupienie w Chrystusie, człowiek zaś dostępuje go dzięki wierze, a nie dzięki Prawu i przestrzeganiu przepisów (myśl ta jest kontynuacją treści Pawłowego Listu do Galatów). Interpretacja tej podstawowej zasady stała się przedmiotem sporu między katolikami a protestantami (dla których L.d.Rz. jest kluczowym pismem Nowego Testamentu — np. K. Barth). M. Luter uznał bowiem, że jedynie wiara prowadzi do usprawiedliwienia (sola fide), podważając przez to znaczenie uczynków. W perspektywie św. Pawła wiara była rozumiana zgodnie z hebrajskim znaczeniem tego pojęcia, jako wierność Bogu (a więc egzystencjalnie i dynamicznie, wraz z postępowaniem — a nie czysto intelektualnie, jako przekonanie o istnieniu Boga i zbawieniu w Chrystusie), dlatego L.d.Rz. zapowiada także sąd Boży wg uczynków (Rz 2,5-10), których potrzeby Paweł bynajmniej nie lekceważył; przedmiotem krytyki Pawłowej jest raczej przekonanie, że człowiek o własnych siłach może żyć zgodnie z Bożym Prawem. Pod wpływem interpretacji reformacyjnej L.d.Rz. zwalczano też legalizm żyd.; w nowszych badaniach uwypukla się odpowiedniki myśli Pawłowej w ówczesnym judaizmie i charakter wewnątrzżyd. jego polemik. Rozdział 4. uzasadnia pierwszeństwo wiary przy pomocy argumentacji bibl., powołując się na przykład Abrahama, usprawiedliwionego dzięki wierze. Rozdział 5. kontrastuje postacie Adama, praojca grzesznej, śmiertelnej ludzkości, oraz Chrystusa, który przyniósł ludziom łaskę; wypowiedzi o Adamie stały się podstawą chrześc. doktryny o grzechu pierworodnym. Rozdziały 6-8 podejmują temat owoców łaski i widzianego mistycznie życia chrześc. — udział chrześcijanina w śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa, życie w sprawiedliwości (mimo trudności, jaką stwarza ludzka skłonność do złego), życie wg Ducha, synostwo Boże i przeznaczenie do chwały. Rozdziały 9-11 powracają do kwestii statusu Izraela: Paweł był przekonany, że Izrael jest nadal umiłowanym ludem Bożym, przeznaczonym do zbawienia, choć dramatycznie przeżywał fakt, że nie uwierzył on w Chrystusa. Rozdziały 12-15 zawierają apele moralne, w tym o zwyciężanie zła dobrem, o lojalność wobec władzy świeckiej (aczkolwiek zdanie, że wszelka władza pochodzi od Boga, powinno być rozumiana tak, że autorytet i legalność władzy od niego pochodzą, zgodnie ze znaczeniem gr. terminu exousia ), o tolerancję w kwestii przepisów pokarmowych; na końcu Chrystus pokazany jest jako wzór miłości. W rozdziale 15. autor przedstawił też swoją działalność i dalsze plany. Rozdział 16., ostatni, zawiera same pozdrowienia i nie jest pewne, czy należał do pierwotnego listu.

Tematy:

-Autentyczność i jedność literacka listu

-Data i miejsce powstania

-Adresaci listu

-Problem kościoła rzymskiego

-Cel napisania listu

Autentyczność i jedność literacka listu

Teza o nieautentyczności listu dziś już nie ma zwolenników. Kiedyś Bauer - twórca szkoły w Tybindze był zdania, że nie wszystko napisał Paweł. Inny uczony, że list jest pismem Judeochrześcijanina z końca I wieku.

Odbiorcą listu mieli nie być Rzymianie ale wszyscy żyjący wyznawcy - tej tezy nikt już nie przyjmuje.

Problem udziału sekretarza

16,22 „pozdrawiam i ja Tercjusz, który pisał ten list”

wg. Rollera Tercjusz nie mógł pisać pod dyktando - bo taki zwyczaj niby nie istniał, ani też nie sporządzał stenogramu. Z tą tezą dyskutuje Crenfield dowodząc, że nie można wykluczyć dyktowania listu - bo już Cyceron dyktował.

Dzisiaj autorstwo 1-14 nie jest już kwestionowane, choć niektórzy uczeni protestanccy mają uwagi wobec małych fragmentów, że nie pochodzą od Pawła: 2,16; 3,24-26; 6,17; 7,25pół wiersza i 10,17.

Talbert, że 3,24-26 nie posiada typowych dla Pawła słów i teologii. Ktoś miałby go wstawić przepisując list.

Niemała trudność odnoście 13,1-7 o władzy pochodzącej od B. Załęski przychyla się do twierdzenia, że to fragment Pawłowy - choć Paweł raz jeden tylko porusza ten temat.

„doksologia końcowa” - ostatnie 3 wiersze 16,25-27, zdaniem egzegetów to dodatek. Mógł powstać w środowisku kościelnym - dla potrzeb liturgicznych. Argumentacja zewnętrzna: najstarsza tradycja kościoła, oj. Kościoła zna list i cytuje go. Także znamy go z heretyckich tekstów gnostyckich. Marcjon włączył go do kanonu ale wg. niego list kończył się na 14 rozdziałach.

Jedność literacka

Pismo mogło powstać albo w jednym czasie, albo partie tego listu sukcesyjnie narastały. Problem stanowią rozdziały 15 i 16. Czy od początku tworzyły list. Powszechnie przyjęło się jednak odrzucać doksologię końcową. Mówi się, że 15,33 ma charakter uroczystego zakończenia, a gdyby przyjąć, że 16 należało od początku do listu to miałby on podwójne zakończenie: 15,33 i 16,20. Egzegeci twierdzą, że to u Pawła nie występuje - tymczasem istnieją pisma Pawłowe o podwójnym zakończeniu: Fil i 1Tes.

Inni mówią, że powinien list kończyć się na 15,33 bo ważny Papirus 46 doksologię umieszcza po 15,33.

Próby tłumaczenia:

Paweł najpierw wysłał list złożony z 15 rozdziałów a potem dołączył kolejny 16, który miał być do Efezjan. Skąd przypuszczenie? Bo w 16 mamy wymienione dużo imion, a w Efezie Paweł długo przebywał i znał ludzi. Jest też niewiele imion łacińskich - ale to nie tłumaczy bo j. grecki był w imperium długo używany.

Ale trudno uwierzyć, że mógł być to oddzielny list bo:

-nie spotyka się w listach czegoś takiego jak w 16 gdzie 2/3 składa się z imion

-brak jakiejkolwiek formuły wprowadzającej, wstępu do 16

ale jeśli list miał być do Efezjan to może Paweł chciał aby zapoznali się z traktatem dogmatycznym i do 16 dołączył 1-15.

Załęski uważa, że 1,1-16,24 bez doksologii.

Miejsce powstania

Powszechnie, że w Koryncie. Z 16,1 wolno wnosić, że list dostarczyła diakonisa Febe, która szykowała się właśnie do drogi a wiadomo, że mieszkała niedaleko Koryntu. Są również pozdrowienia od Erasta 16, 21 skarbnika miasta. Utożsamia się go z Erastem z 2Tym 4,20.

Paweł pisząc list oznajmia, że ma udać się wkrótce do Jerozolimy Rz 15,25. Z Dz 20,2-3 wynika, że przed tą podróżą przebywał 3 miesiące w Grecji, w prowincji Achai.

Czas powstania listu

Po raz 1 przebywał Paweł w Koryncie około 1,5 roku w czasie II podróży misyjnej - Lata 49-52 Dz 18- wtedy był też oskarżony i postawiony przed konsulem Dz18,2. Później w czasie III podróży 53-57 spędził tam 3 miesiące i wtedy prawdopodobnie powstał list do Rz.

Data powstania waha się. Romaniuk przyjmuje, że do roku 56.

Adresaci listu

Przyjmując, że była to wspólnota rzymska adresatami byliby chrześcijanie rekrutujący się z pogan i żydów.

Ale to nie takie proste Zdaniem [Fuksa] niemieckiego uczonego adresatami mieli być nie Rzymianie ale Chrześcijanie z Jerozolimy - bo Paweł był w drodze do Jerozolimy skąd dopiero miał się udać do Rzymu - ale w wierszu 7 mamy „w Rzymie”. Ktoś miałby zmienić? Brak logicznego uzasadnienia. Poza tym co zrobić z faktem licznych akcentów anty pogańskich - Jerozolima odpada.

Adresatami mogli więc być:

-Poganochrześćijanie w Rzymie

-Judeochrześcijanie w Rzymie

-I jedni i drudzy

Siebie Paweł traktuje głównie jako apostoła pogan, ale to nie wyklucza innej działalności - przecież zawsze zaczynał od synagogi. Paweł nie wyklucza ani jednych ani drugich i ta teoria jest najbardziej usprawiedliwiona.

Charakter literacki listu

-Testament

-Apologia

-List zwykły -ku temu się skłaniamy

Chodzi w tekście o pozytywny wykład zasadniczych prawd wiary, zwłaszcza z zakresu nauki o odkupieniu. Prowadzona jest równocześnie polemika na 2 frontach: z Judeo i Pogano Chrześcijanami

Paweł chciał też w ten sposób przygotować Rzym na spotkanie. Miasto to miało się stać dla niego centrum pracy misyjnej. Rzym miał dla niego ogromne znaczenie jako centrum polityczne ówczesnego świata.

Język i Styl listu

Napisany w grece koine. List nie zawiera ani jednego słowa nieznanego z greki biblijnej. Występują semiotyzmy, które dotarły głównie za pośrednictwem Septuaginty. Paweł się do niej odwołuje (a nie do tekstu masoreckiego)

Słownictwo przeciętne - ani ubogie ani bogate. Pojawiają się złożenia czasownikowe np. Erchomai - przychodzi

Co zawiera:

Wyznania wiary

Hymny liturgiczne

Wyrazy pełne zachwytu

Krótkie urwane zdania

Diatryby- upozorowane dialogi

Autor przemawia w 1 os.l.poj. Ale też w l.mn.

Są długie zdania przekształcające się w streszczenia

TREŚĆ

Wprowadzenie

2,1-17 choć zawiera sformułowania dogmatyczne to uważa się to za wprowadzenie - jest stosunkowo długie, ale cały list jest też długi więc ok.

Paweł pozdrawia i zapowiada przybycie do Rzymu. Pozdrowienia są klasycznym elementem listu.

Autoprezentacja

Imię Pawła znajduje się we wszystkich listach Corpus Paulinum. W DZ imię Paweł dopiero w 13,9, wcześniej Szaweł/Saulos/Saul.

1,1-7 „Paweł sługa J Ch…” - takie określenie dla poganina miało obraźliwe znaczenie, poniżające. Czasem czł. Był sługą bogów - ale była to smutna konieczność. W ST prorocy byli sługami Bożymi, także cały naród uważał się za sługę Jahwe. Także członkowie wspólnoty qumrańskiej używali tego terminu.

Paweł nawiązuje do tych tradycji.

• Paweł że posługując się tym terminem chciał się przyrównać do mężów opatrznościowych ST.

• Albo: tytuł ten ma być wyrazem pokory, chęci nie wywyższania się nad wiernych (ale to mniej prawdopodobne)

Dalsze określenie po „sługa” t o „apostoł z powołania”. Powołującym jest B ojciec Rz 9,24; 1Kor 1,9 i inn. Podobnie jak w ST gdzie powołującym jest zawsze Jahwe Iż 42,6.

Biblia Tysiąclecia tłumaczy „przeznaczony do głoszenia Ewangelii” - z gr. Wydzielony do zadań specjalnych. Czy to wydzielenie to kolejny atrybut Pawła? Mamy aluzję do Damaszku. Z tym, że samo powołanie nawiązuje do historycznego faktu nawrócenia, a oddzielenie oznaczałoby przedwieczne postanowienie Boże.

Za oddzielonych i powołanych przez B uważali się Faryzeusze (był nim Paweł) - może Paweł stwierdza, że prawdziwym „faryzeuszem” - (w poz. znaczeniu) stał się dopiero teraz - po powołaniu przez J Ch.

Po prezentacji autora nie następuje jak zazwyczaj adresat - stąd niektórzy uważają, że wiersze 2-6 to wielka Parenteza (Co to jest????) Adresaci dopiero w 1,7.

Celem powołania i wydzielenia jest głoszenie Ewangelii Bożej.

Termin EWANGELIA pozostaje przedmiotem dyskusji, zwłaszcza, gdy występuje w l.poj. Rzeczownik ten oznacza dobrą nowinę/ pomyślną wieść. W Septuagincie pojawia się tylko 3x natomiast dość często pojawia się forma czasownikowa tego wyrazu.

Mało prawdopodobne, że NT użycie rzeczownika miałoby pochodzić z terminologii kultu Cezarów.

Najbliższy NT użyciu wydaje się tekst Iż 60, 6.

Wielu autorów w tym Schtülmacher nie znajdują jednak analogii.

„do głoszenia ewangelii Bożej - gen - może spełniać funkcje podmiotu (gen. Subiectivus) znaczyłoby wtedy „Dobra Nowina od Boga”

Może być to też gen. Obiectivus - czyli forma dopełnieniowa „Dobra Nowina o Bogu”. W Polskim tłumaczeniu „Ewangelii Bożej”

Całe wyrażenie występuje najczęściej w Rz 15,16 oraz 2Kor11,7; 1Tes 2,2.

Ewangelia jest czymś nowym a jednocześnie starym - bo zapowiadana przez proroków. W tym przypadku słowo proroków nie musi oznaczać pism prorockich, a pisma ST. Za stwierdzeniem, że Ew. była zapowiadana kryje się idea zapowiedzi i wypełnienia.

Sens fragmentu 3b-4

Trudną wstawką są wiersze 1,3b i 1,4a „…pochodzącym wg ciała z rodu Dawida” „a ustanowionym wg Ducha Świętości”

Przedmiotem obietnic ST jest Syn Boży. Wiersze stanowią rozbudowaną przydawkę do wiersza1,3. Wg wielu uczonych fragmenty te stanowią fragment wczesnochrześcijańskiego wyznania wiary albo przed Pawłowy tekst liturgiczny.

Wielu egzegetów protestanckich i kat. Uważa te fragmenty za nie Pawłowe:

-przewaga partycypialnych form, imiesłowowe formy czasownika typowe dla najstarszej tradycji

-terminologia gr. Sformułowania „pochodzącym wg ciała z rodu Dawida” występuje w Gal 4,4 czyli tekście któremu odmawia się Pawłowego autorstwa

-rzadko występujący termin „Duch Świętości”

Studia z zakresu formgeschichte i redakziongeschichte doszły do wniosku, że wiersze te znajdowały się w niezależnie sformułowanym wyznaniu wiary.

Formuła „ustanowionym wg Ducha Świętości… Synem Bożym” czy pochodzi od Pawła czy z tradycji?

Nie wynika z tego tekstu, że dla Pawła Ch stał się synem Bożym dopiero po Zmartwychwstaniu. W innych fragmentach mamy wyraźnie stwierdzone, że dla Pawła Ch był synem Bożym jeszcze zmartwychwstaniem 1Kor 1,9 Gal…

Paweł chce pokazać, że J swego Bóstwa nie zamanifestował tak wyraźnie wcześniej niż w chwili Zmartwychwstania.

Co oznacza „wg. Ducha Świętości”:

-Boska natura J Ch

-Bóstwo J Ch

-ludzka natura J ale wyposażona w nadprzyrodzone możliwości

-Duch ludzki wypełniony nadziemską świętością

-Duch Święty, który już za życia ziemskiego Jezusa działał jako osoba lecz to istnienie miało inny wyższy charakter od chwili Zmartwychwstania

Termin „Duch Święty” należy do słów rzadkich w NT poza tym frag. Jeszcze 2x - zawsze w znaczeniu doskonałości moralnej.

W Septuagincie 5x: w testamencie Lewiego i Ap. Też doskonałość moralną

Wg. cielesnego, doczesnego istnienia syn Boży pochodzi z pokolenia Dawida, natomiast stan swojego właściwego - Boskiego sposobu życia ukazuje się w momencie Zmartwychwstania. Wiersze mają charakter Chrystologiczny.

Upoważnienie do apostolskiego pouczenia

W następnym fragmencie Paweł wyjaśnia dlaczego nie założywszy wspólnoty rzym. Osobiście czuje się upoważniony do apostolskiego pouczenia - bo sam Ch powierzył mu wszystkich pogan- więc pośrednio też tych co już się stali chrześcijaninami.

l.mn.

Paweł używa terminu „otrzymaliśmy łaskę” w l.mn. Czy jest to:

-plur. Majestaticum (chyba nie)

-schriftsteleriche plural pisemna l.mn.

hendijads - łaska apostolatu - określenie dwoma słowami jednego pojęcia.

Święci

Paweł zwraca się do adresatów jako do świętych. Nie używa jednak tego terminu do jednostki ale mówi o Chrześcijanach jako powołanych do świętości. Kościół czyli społeczność powołanych. Chrześcijanie nazwani są świętymi nie tylko ze względu na chrzest lecz dlatego, iż są kontynuacją narodu wybranego

Zakończenie

Wstęp kończy się pozdrowieniem. Życzy im Łaski i pokoju i zapowiada przybycie. Dziękczynienie Pawła ma tu charakter modlitwy dziękczynnej a potem formę błagalną - wszystko kieruje do Boga. Rzadko kiedy przedmiotem modlitwy Pawła są rzeczy związane z materialną egzystencją czł. Prawdziwą wartość dla Pawła mają dobra nadprzyrodzone. Wiara - jest „prawdziwym skarbem”. Jest ona tu pochwałą dla trwania Rzymian w wierze. Paweł swej zapowiedzi przybycia nadaje uroczysty charakter. Tekst ten może być wyrazem kapłańskiej świadomości Pawła. Porównuje swoje życie do służby liturgicznej, nie wymagającej jednak świątyni ani ofiar.

Paweł pragnie umocnić rzymian w wierze - bo umocnienia potrzebują nie tylko grzesznicy ale też ci co niedawno zetknęli się z Ewangelią.

Trudne do określenia wyrażenie dary duchowe może być aluzją do działania pseudo charyzmatyków.

Paweł kładzie nacisk, że dawno chciał się już do Rzymu udać. Nie wiemy co stało na przeszkodzie - ale przeszkoda nie pochodziła od B.

Na koniec precyzuje teren swej działalności - Rzym

Myśl główna

1,16-17 to myśl główna całego listu.

Mowa o ewangelii która mogła być powodem wstydu w przekonaniu greków i żydów. Grekom śmieszne mogło się wydawać, że J CH uważający się za syna B, poniósł śmierć z rąk ludzi na krzyżu. Żydom mogło przynosić wstyd, że Mesjasz nie tylko nie przyniósł świetności politycznej Izraelowi to jeszcze zginął haniebnie na krzyżu. Dla Pawła te poglądy są fałszywe. To nie powód wstydu - a życiodajnej mocy Bożej.

Można sądzić, że Paweł dialoguje ze stroną żydowską. Żydzi jako 1 otrzymali obietnice - chodzi mu o zwrócenie uwagi na ciągłość zbawczych planów B.

Sprawiedliwość 1,17

Sprawiedliwości 1,17; 3,21-31 zdaje się Paweł przeciwstawiać gniew Boży. Sprawiedliwość jest określeniem działania przynoszącego czł. Ratunek i ocalenie. A gniew - zgubę.

Kolejny problem w 1,17 to wyrażenie „od wiary wychodzi i ku wierze prowadzi”

-Tertulian: od wiary dane prawo, do wiary, którą głosi ewangelia

-Augustyn: Od wiary nauczającego, do wiary słuchającego

-Augustyn: Od wiary w słowa, które słyszymy w życiu doczesnym, do wiary w rzeczy których oglądanie stanie się naszym udziałem w życiu przyszłym

-formuła retoryczna dla podkreślenia doniosłości

-wiara jako początek i kres życia czł.

-semityzm analogiczny do napisów nagrobnych, czy do Septuaginty czy też pism 2Kor 2,16 2Kor 3,18. Wyraża wzrost wiary poprzez jej kolejne akty.

Cytat ten bierze Paweł nie jak zwykle z Septuaginty ale z wersji hebrajskiej proroka Habakuka 2,4. Pojawia się w brzmieniu dosłownym w Gal 3,11 i nieco zmienionej Hbr 10,38.

1,18-3,20 - Potrzeba interwencji B w sprawy wszystkich ludzi

Paweł przypomina, że B nie chce śmierci grzesznika lecz aby się nawrócił i żył. Dowodzi, że B jest wierny swym obietnicom. Cały fragment 1,18-2,29 zdaniem egzegetów stanowi przykład mowy misyjnej Pawła.

1,18-32 Gniew Boży jako reakcja na grzechy pogan

O gniewie B mówi też ST Micheasz 7,9.Pararelizmy:

Rz 1,18-23 - Mdr 3,12-14; Rz 9,19-23 - Mdr 11,22

Wiersz 18 nawiązuje do 17 - ten sam zwrot „objawić się”. Gniew B ma charakter eschatologiczny wiąże się z Sądem Ostatecznym. Ma na myśli ludzi, którzy trwali w przewrotności mimo miłości B: Rz 2,5.8 ; 1Tes 1,10. Gniew to wyraz majestatu i świętości B - antropomorfizm.

Na Boże zgubienie zasłużyłyby wszystkie ludy gdyby nie Chrystus Kol 3,6; Ef 2,3

Jak pogodzić sprawiedliwość i gniew Boży? Sprawiedliwość B jest manifestacją gniewu B (?) O gniewie z nieba ST Wj 15,7; Hb 20,23. Nie jest to aluzja do miejsca zamieszkania B.

Powodem gniewu są: bezbożność (gr. Asedeja)- stan dobrowolnego odwrócenia się od B, wyraźnie rozpoznanego i nieprawość (gr. Adikija) - świadome lekceważenie woli B.

Inni mówią, że: bezbożność to areligijność a nieprawość to niemoralność człowieka.

Wg. Kassamanna niemoralność to nie tyle wina ile kara zesłana na człowieka za inne przewinienia.

Można przyjąć, że obydwa określenia to hendijads.

Wiersz 20 - o możliwości poznania B.

Poganie mogą poznać B drogą dedukcji, posługując się darami od B - możliwościami poznawczymi.

Człowiek nie powinien ograniczyć się do teoretycznego poznania B (to do nas teologów ;-)) ale spoczywa na nim obowiązek - oddania hołdu i -dziękowania. Zaprzeczeniem tych postaw było życie codzienne pogan. Ani nie czcili ani nie dziękowali. Spadła na nich podwójna kara: pogubili się w pseudo-filozofowaniu, znikczemniali w myślach i zaciemniono ich serca. Mdr 13,1 grzesznicy za mądrość uważali głupotę. Mądrość jest synonimem pobożności. Paweł cyt. Psalm 106,20 - odnośny do złotego cielca na pustyni.

Odstępstwo było zawsze karane - jedną z kar mogło być popadanie w coraz to nowy i gorszy grzech. B zostawia grzesznika we władaniu złych mocy i wydaje na pastwę nieczystych żądz - bezczeszczenia własnych ciał - Paradidomi, wydawać, przekazać - dobrowolne oddanie się czł. jego złym namiętnościom Ef 4,19. Używa tego czasownika Paweł też odnośnie wydania J CH na śmierć Rz 4,25.

18-24 tyczy świadomego zrezygnowania z prawdy na rzecz kłamstwa - przez oddawanie czci B. Zamiana prawdy na kłamstwo doczekała się kary w postaci zmiany naturalnego współżycia na obcowanie przeciwko naturze.

Pyt. Czemu na 1 miejscu wymienia Paweł kobiety, a nie mężczyzn? Być może dlatego, że kobiety są z natury bardziej wstydliwe. Albo ze względu na Ewę. Wers 28 - poznanie B ma charakter wolitywny. W. 29031 zaczyna się katalog występków - znowu paradidomi - B wydał ich na pastwę nieprawości, przewrotności itd. Nie udało się ustalić pochodzenia literackiego. Może aluzja do grzesznych doświadczeń Pawła? Albo do grzechów pogan.

Wina pogan zwiększa się na skutek tego, że dla wspomnianych występków nie znaleźli potępienia i na dodatek jeszcze pochwalali ludzi tak postępujących.

2,1-3,20 Sąd nad żydami

Pogan jako adresatów tego fragm. należy wykluczyć ze względu na poprzedni wers 1,32.

To właśnie żydom Apostoł oświadcza, że u Boga nie liczą się przywileje odziedziczone po ojcach lecz indywidualne czyny każdego człowieka. Cechy diatrybicznego dialogu upozorowanego.

2,1-11 kryteria przyszłego sądu czynów ludzkich. Oskarżeni tu „wydający sąd” to zdaniem uczonych nauczyciele żydowscy. Wg. Pawła sądząc pogan sami zasługują na karę - ale nie należy wyciągać wniosków, że poganie nie zasłużyli na potępienie. Istotne: Nie sądźcie abyście nie byli sądzeni.

2,3-4 są połączone treściowo i literacko. Taka sama kara spotka oskarżającego jak i oskarżonego. Kary można uniknąć jeśli czł. dostrzeże bogactwo dobroci, cierpliwości i wielkoduszności B. To powinno skłonić do pokuty i do nawrócenia. - o tym już w Mdr 1,15.

Tymczasem nieskłonni do pokuty żydzi potęgują nadejście gniewu B. Ta przestroga występuje kilkakrotnie i odnosi się do żydów próbujących pocieszyć się tym, że pochodzą od Abrahama, że mają prawo i są obrzezani. Takie uporczywe trwanie w grzechu jest nazywane w NT i pismach z Qumran zatwardziałością serca.

W 2,7-10 wyrażono myśl na dwa sposoby: 7-8 mowa o nagrodzie za życie dobre i karze za złe; a w 9-10 karze za występne i nagrodzie za prawe życie. Na całość wiecznej nagrody składa się rzeczywistość określona terminami: życie wieczne, chwała i pokój. Pokój - spotykamy we wstępie i zakończeniu listu Pawła. Udziałem potępionych stanie się gniew i oburzenie B oraz ucisk i utrapienie - te dwa ostatnie terminy stanowią element nieodłączny od wszystkich opisów potępienia.

Kończący ten fragment wiersz 11 ujmuje w zasadę to co było już wcześniej napisane: U B nie ma względu na osobę - zasada ta do wszystkich ludzi - ze szczególnością do żydów, którzy liczyli na względy u B. Tę bezwzględna postawę B wyraża termin gr. Prosopolempsija - od hebrajskiego Nasaphanim.

2,12-24 mówi, że posiadanie prawa nie tylko nie chroni przed sądem, lecz powiększa winę.

Paweł dzieli ludzi na:

-tych co zgrzeszyli w prawie -żydzi

-tych co zgrzeszyli bez prawa -poganie. W odniesieniu do pogan prawo=prawo natury. Poganie nie będą usprawiedliwieni tym, że błądzili nieświadomie, bo każdy ma wrodzoną, naturalną zdolność odróżniania zła od dobra. Nawiązanie do Jer 31,33 o prawie wypisanym w sercach. W człowieku jest organ - sumienie, które funkcjonuje przy podejmowaniu decyzji. Gr. Syneidesis od synoida. Głos sumienia zostanie przypomniany w dniu sądu.

Po wierszach 17,18,19,20 myśl nie dokończona - anakoluty, dopiero w 21 nowa inna myśl.

2,19-20 Paweł stwierdza o przekonaniu żydów o tym, że posiadana przez nich mądrość powinna być światłem dla nie żydów. Posłannictwo Izraela - mocno podkreślane tu. Poganie nazwani tu afronos - czł. umysłowo chory. Niewykształceni porównani są do dzieci - nepioj - małoletni. Prawo źródło wiedzy i mądrości z woli B ma być przekazywane nie izraelitom. Potem znowu katalog występków - nie tak bogaty jak pierwszy. Problem pouczania, ten co poucza a nie uczy siebie: didasko/keryso/lego a dalej szczegółowo wymienia różne grzechy: kradzież - grzech nie budzący wątpliwości chociaż wśród rabinów była opinia dopuszczająca przywłaszczenie rzeczy należących do nie żydów. Świętokradztwo - uczeni twierdzą, że może chodzić o kradzież ze świątyń pogańskich, co było zabronione Pwt 7,26. Paweł zarzuca żydom, że niby czują odrazę do bożków pogańskich a zarazem gonią z nimi jako źródłem zysku.

2,24 cyt z Izajasza. U Pawła nabiera on nowego znaczenia: gdy żydzi łamią prawo i drwią z B Poganie sądzą, że B jest bezradny wobec ludzkiej przewrotności.

25-29 O tym, że obrzezanie nie usprawiedliwia, jest znakiem czegoś co powinno dokonać się we wnętrzu - obrzezanie serca, Paweł nie neguje znaku obrzezania jako znaku związanego z przymierzem z B, ale przypomina, że ma ono sens gdy towarzyszy mu przestrzeganie woli B.

2,26 musiał być szokujący dla żydów: Paweł twierdzi, że poganin zachowujący prawo równy jest obrzezanemu. Mówi dalej, że nie obrzezani zachowujący prawo mogą kiedyś sądzić obrzezanych żydów.

Wierność B mimo niewierności ludzi 3

Paweł rozpoczyna 3 rozdział w stylu diatrybicznym, stawia sobie pytania i sam sobie na nie odpowiada. Słowa boże to nie tylko sam dekalog, ale wszystkie obietnice dawane przez B izraelitom. Słowo B zostało dane w depozyt Izraelowi. Wierność B- pistis theu nie jest uwarunkowana postawą ludzi- jest najprawdopodobniej synonimem sprawiedliwości bożej.

3,11 określenie „ ich niewierność” oz. Nie tylko wykroczenia Izraela z czasów ST, nie tylko odrzucenie obietnic mesjańskich i samego Jezusa, ale odrzucenie wszystkich zbawczych planów B wobec czł. Pojawia się aluzja do ST- „reszta Izraela”. Układ miedzy B a czł przestaje istnieć z winy, który nie dotrzymuje słowa danego B. Czł usiłuje siebie uniewinnić a za wszystko uczynić odpowiedzialnym B. Rezultat tych usiłowań jest odwrotny do zamierzonego, czł okazuje się kłamcą i zamiast zasłużyć na usprawiedliwienie sprowadza na siebie wyrok potępienia. Ostateczne manifestacje sprawiedliwości B planuje na dzień sądu. W dalszych wierszach dialog diatrybiczny trwa, a wyimaginowany przeciwnik jest coraz bardziej zuchwały. Paweł mówiąc o zuchwałości może mieć na myśli wszystkich kiedykolwiek i gdziekolwiek żyjących grzeszników- choć kontekst sugerowałby, że raczej chodzi o Żydów. Paweł jest przeświadczony, że ten kto osądza innych sam musi być zupełnie sprawiedliwy. W 3,7 Paweł być może cytuje zarzuty stawiane swej nauce.3,8 cytuje opinie ludzi, którzy parodiowali jego naukę o łasce i dobroci B. twierdzili, że Paweł naucza iż na ludzkie grzechy reaguje miłosierdziem i dobrocią- a zatem należy grzeszyć jeśli się chce odczuć zbawienne skutki miłosierdzia Bożego. Paweł uważa to za bluźnierstwo- czeka ich sprawiedliwa kara.

3,10-11 to przekształcony i skrócony tekst grecki psalmu 14,1-3 oraz Ps53,2-4. w słowach psalmisty rozbrzmiewa ubolewanie nad stanem moralnym Izraela. Pojawia się obraz grzechu jako głupoty, natomiast pobożność to ustawiczne szukanie B.

3,13-14 obrazuje grzech języka zarówno pogan jaki Żydów. Odrazę tych słów uwydatnia cytat z psalmu 5,10 i 140,4.

3,15-18 to skłonności grzeszników do sporów, wojen i brak bojaźni bożej.3,19 wskazuje, że powyższe słowa odnoszą się do Żydów, którzy nie powinni przechwalać się swym wybraństwem. Cały świat powinien wyznać swoje winy wobec B.

3,20 jeszcze raz powtarza tezę całego listu o odkupieniu przez łaskę- Ps143,2

teza główna i rozwinięcie

3,21-26

tekst jest tak ważny, że od niego zależy zrozumienie treści całego listu i teologii Pawła.

Pawłowej teologii dominuje myśl, że dzięki zbawczej śmierci Jezusa dokonała się zmiana w losach całego świata. Śmierć jest tym momentem, który kończy dawny stary porządek a rozpoczyna nowy. Paweł użył czasu perfectum czyli wskazał, że dokonało się to w przeszłości a skutki odczuwane w teraźniejszości będą trwać do końca czasów. Pojęcie sprawiedliwości bożej oz. Tu konkretne działanie B- zbawczy czyn Ojca w J. Ch. a nie jakiś przymiot.

Chwała Boża to techniczne wyrażenie na obecność B - synonim obecności B. Wg. uczonych mowa ta jest o pozbawieniu grzeszników przyszłej chwały B. Wg innych chodzi o pozbawienie kontaktów z B jeszcze w życiu doczesnym.

Nie można pominąć świadomego nawiązania Pawła do grzechu pierworodnego wskutek którego czł. utracił chwałę B - czyli owo specyficzne piękno i wspaniałości duszy pozostającej w stałym kontakcie z B.3,24 przypomina rozprawę sądową w czasie której zapada wyrok usprawiedliwiający. Usprawiedliwienia doznaje się za darmo bez przedkładania dowodów winy czy zasług. Cały proces jest manifestacją łaski Bożej. Wyrok nie byłby tak łaskawy gdyby nie odkupienie.

3,25-26 wyjaśnia pojęcie sprawiedliwości. W tekście te zdanie stanowią 2 zdania główne i 2 ... Problem ze zrozumieniem gr. Hilasterion może to rzeczownik r.nij. - jeśli tak to użyty został na oznaczenie daru przebłagania. Ale w gramatyce gr. może to być też 4 przypadek l.poj.r.m. od przymiotnika hylasterios występującego w znaczeniu rzeczownikowym na określenie tego który dokona przebłagania- brak odpowiednika w literaturze pozabiblijnej. W Septuagincie jest odpowiednik hebr. Kapporet i oznacza pokrywę arki przymierza - przebłagalnia miejsce szczególnej obecności B, które skrapiano krwią zwierząt ofiarnych podczas uroczystości przebłagalnych Wj 15,17-22 Kpł16,2.13-15 te dane ze ST dokładnie nie determinują myśli Pawła z Rz 3,25. J Ch przez swoją krew dokonuje przebłagania a wszystkie obrzędy ST były tylko tego zapowiedzią ofiary Ch. Przy takim założeniu Jezus miałby uchodzić za miejsce na którym dokonało się przebłaganie Ojca . Ma to swoje paralele w NT np. Hebr 9,11-14 lecz wielu uczonym wydaje się to zbyt trudna i ryzykowna myśl, że J jest środkiem/narzędziem przebłagania/ofiarą przebłagania.

Termin hylasterion w całym Corpus Paulinum występuje 1x dlatego niektórzy - np. Bultman uważali, że ten fragment nie jest Pawłowy.

Przebłagalna ofiara Jezusa stała się z woli Ojca wydarzeniem publicznym dostrzegalnym dla wszystkich.

Możliwe, że w konstrukcji całego zdania idea krwi przelanej podczas śmierci J ma być przedmiotem wiary- wskutek czego pojawia się temat wspólnoty wiernych z Chrystusem, który za nich umiera aby przebłagać ojca za grzechy ludzi.

Na czym polega przebłaganie Boga. Jest ono manifestacją Bożej sprawiedliwości, przy czym sprawiedliwość jest niemal synonimem dobroci, łaski, miłosierdzia. Wyrazem szczególnej dobroci B jest to, że B zamiast karać ludzkie grzechy natychmiast znosił to pobłażliwie. Wydaje się, że termin gr. paresis - odpuszczenie wyraża bardziej idę pobłażania niż darowania grzechu - Stąd hipoteza podwójnej manifestacji sprawiedliwości Bożej.

Czasem pobłażliwości jest nazwany cały ST, kiedy to ludzkość uwikłana w grzech od czasów Adama i nie dysponująca żadnym środkiem, mogła liczyć tylko na miłosierdzie B.

Sprawiedliwość w 26 przybiera nieco inny charakter. Jesteśmy jakby w atmosferze rozprawy sądowej - kończącej się wyrokiem usprawiedliwiającym dla całej ludzkości - pod warunkiem, że przyjmie ona przez wiarę Jezusa usprawiedliwiającego i będącego sprawiedliwością.

Niektórzy uważają, że Paweł popada w sprzeczności gdy chodzi o postawę B wobec grzeszników. Na początku bowiem 1,18 nazywa dzieje przed Jezusem epoką gniewu Bożego a tu pobłażliwości. Otóż jest to niekonieczna sprzeczność. Chodzi tylko o różne spojrzenie na dzieje ludzkości. Bez Chr i jego zbawczego dzieła ludzkość zasługiwałaby na gniew B.

3,27-31 dookreśla myśl główną zawartą w 3,21-26. Szereg pytań każe nam dopatrywać się tu stylu diatrybicznego i polemicznego. Paweł polemizuje z żydami. Przechwałki zasługami wynikającymi z prawa są dla Pawła bezpodstawne. B jest B wszystkich ludzi i pogan też. To obrzezanie serca stanowi warunek przynależności do B. Widać pewną różnicę w pojmowaniu usprawiedliwienia żydów i pogan: rozróżnia expisteos - z wiar i diapisteos - przez wiarę.

4 Słuszność tezy o usprawiedliwieniu dzięki wierze, Paweł wskazuje na przykładzie Abrahama. Z jego różnych przymiotów na 1 miejscu stawia WIARĘ.

-4,1-12 usprawiedliwienie Abrahama przez wiarę, a nie na mocy obrzezania

-4,13-25 tylko wiara na wzór Abrahama gwarantuje wypełnienie się obietnic

Paweł dowodzi, że Abraham dostąpił zbawienia na mocy wiary a nie za uczynki. Może być też znaczenie iż człowiek który ze skruchą wyznaje swoje winy, choćby nie miał nic na swoje usprawiedliwienie - to wskutek zaufania B doznaje usprawiedliwienia.

Widać 3 rozumowania Pawła:

-4,3-17a wypełnienie się obietnic nie jest zależne od prawa

-4,17b-22 warunkiem jest wiara

-4,23-25 wnioski dla nas z wiary Abrahama

gr. Termin nomos - oznacza tu prawo mojżeszowe. Obietnica B obejmuje wszystkie dobra: potomka zSary, liczne potomstwo, ziemię Kanaan, potomek który ma być dziedzicem świata. Być może aluzja do J CH gal 3,16

Gdyby obietnica wypływała z faktu przestrzegania prawa to rzeczywisty przedmiot - czyli wszystkie dobra składające się na treść ewangelii byłyby fikcyjne a pojawienie się CH niepotrzebne - bo czł miałby usprawiedliwienie.

5,1-21 uwolnienie z więzów śmierci

5,1-11 odzyskanie pokoju z B

5,6-8 miłość jako dominanta nowego życia

5,9-11 przywrócenie pokoju w stosunku B-cz - jest to największy skutek usprawiedliwienia. Paweł stwierdza iż świadomość posiadania dostępu do łaski napełnia radosną dumą i sprawia, że czł może liczyć na przyszłą chwale. Możliwość chlubienia się udziałem w przyszłej chwale. Dzięki temu chrześcijanin może udręki uczynić źródłem radości. Kto znosi prześladowania ma powód do dumy.

Paweł zajmuje się okresem od Adama - Mojżesza. Nie było prawa, nie było więc grzechu rozumianego jako przekroczenie prawa - zasługującego na śmierć. Ale śmierć panowała nad ludzmi - już od Adama począwszy. Śmierć przeszła na jego potomków. Adam był pierwszą ofiarą - typem Ch.

5,15 podkreśla skuteczne działanie antytypu/2go Adama „o wiele bardziej”

5,16 różnica ilościowa skutków działania Adama i Ch. Upadek jednego - usprawiedliwienie wielu przestępstw

5,18 raz jeszcze zestawienie ich. Już 6x pojawia się od 12-18 zaimek pantes- wszyscy. Ma to podkreślić uniwersalizm odkupienia.

5,19 grzech Adama to nieposłuszeństwo - dokonał się w momencie podjęcia decyzji.

Paweł nie wyjaśnia w jaki sposób w skutek grzechu Adama wszyscy staliśmy się grzesznikami.

6,1-23 poświęcony jest uwolnieniu z więzów grzechu. Rozumowanie nie uporządkowane.

61,11 można traktować jako naukę o chrzcie. Człowiek współpogrzebany z Ch wychodząc z wody współpowstaje z Ch do nowego życia. Stwierdza, że wszyscy chrześcijanie już obumarli grzechowi.

Pojawia się wyrażenie „zostaliśmy ochrzczeni w J Ch” zamiast zwykle spotykanego „ochrzczeni w imię J Ch” - niektórzy sądzą , że wzmianka „imię” posiada charakter jurydyczny, a pominięcie go ma wydźwięk ontyczny. Gr czasownik baptizo ma tu sens nie obmycia - a zanurzenia.

Dalej przypomnienie teol Chrztu. Woda jest symbolem grobu Ch a wyjście z niej to obraz zmartwychwstania zbawiciela. Paweł używa tu terminu homoios - podobieństwo, termin rzadki - tylko u Pawła i w Ap 1x gdzie tak jak w Ps 106 obraz, odbicie. Kolejny obraz wyraża ideę podobieństwa ale i różnicy: nasze umieranie w sakramencie chrztu tylko do pewnego stopnia jest powtórzeniem aktu śmierci Ch - bo w przypadku J śmierć była końcem ziemskiego życia, - ale życia bezgrzesznego. A dla nas koniec życia grzesznego.

6,12-23 rozwija ostrzeżenie, że nie można dwóm panom służyć. Chrześcijanin ma mieć jednego pana - być jego dobrowolnym niewolnikiem

6,14 prawo namnażając zakazy i nakazy przyczynia się do pomnażania grzechu

7 Paweł wraca do tematu prawa.

Ukazuje negatywną rolę prawa ale też usuwa podejrzenia, że prawo - boskiego przecież pochodzenia - mogłoby być przyczyną grzechu. Dramatyczny opis wewnętrznego rozdarcia człowieka. Dwie siły: grzech i pragnienie służenia B.

Problem szczególny tego rozdziału to pyt: czy Paweł ma tu na myśli ludzkość żyjącą w czasach przed Ch czy o czł już odkupionym ale zmagającym się ze skłonnością do grzechu?

Ważny element doktrynalny: Paweł podejmuje w kwestii prawa ST naukę o nierozerwalności małżeństwa. Wyraźnie zdefiniowana nauka.

Zaskakujące jest stwierdzenie, że chrześcijanin umiera prawu przez ciało Ch. Niektórzy dopatrują się myśli, że przynależąc do ciała Ch z powodu tego ciała Albo w chwili jego śmierci umiera. Inni mówią: nie ma w tym tekście aluzji do ciała jako organizmu społecznego.

7,7-13 to przykład Pawłowej apologii prawa - mimo że z nim walczył zostawił nam jego apologię. Do poprzednich myśli o prawie dodaje, że prawo pozostaje w jakimś związku z grzechem - przyczynia się do poznania grzechu. Dzięki prawu czł dowiaduje się, żę to czego pożąda jest złe. Ponieważ grzech popełnia się wolą, pożądaniem, złem jest to czego prawo zabrania pożądać.

7,14 jeszcze raz: prawo nie jest źródłem grzechu ani przyczyną śmierci

7,15 dramat czł rozdartego „nie czynię tego co chcę, ale to czego nienawidzę”

Pytanie z 7,7 o kim myśli Paweł mówiąc o czł, który żył kiedyś bez grzechu do czasu gdy zjawiły się przykazania?

Teorie psychologiczne:

-Owo ego w 7,7-25 to próba nawiązania do swojego a także innych dzieci żydowskich przejścia z wieku niepoczytalności prawnej do wieku rozeznania w prawie

-Paweł ma na myśli swoje dojrzałe życie z okresu przed nawróceniem

-zdaniem Lutra Paweł opisuje dramat już swego chrześcijańskiego życia

-że Paweł wyodręnia 3 okresy w swym życiu: niewinność dziecięctwa; świadomego życia pod prawem; czas chrześcijańskich zmagań z grzechem

Teoria historyczna

-Paweł w 7 i8 przedstawia 3 okresy historii zbawienia:

1. 7,7-7a dzieje narodu Izraelskiego przed ogłoszeniem prawa

2. 7,8-25 po prawie mojżeszowym

3. 8,1-39 pod łaską Ch

Teoria teologiczna

Paweł pisząc Rz7 nawiązuje do ST relacji o upadku 1go człowieka. Czyli ego - to przeżycia Adama. Widać podobieństwo idei z księgą rodzaju 3 i całych wyrażeń. Szatan skusił niewiastę, grzech uwiódł czł czyniącego swe wyznanie w Rz 7,11.

W obydwu tekstach idę uwolnienia wyraża ten sam czasownik, do jednego zmierzają celu. Do śmierci człowieka - zarówno grzech z Rdz 2,17 jak i przykazania z Rz 7,16n. Tak więc „życie bez grzechu” odnosi się do przebywania w raju. Nomos - prawo to zakaz spożywania owocu. Paweł relacjonuje przeżycia nie własne lecz całej ludzkości.

8 - brak wolności ducha

po niewoli grzechu i prawa przyszedł czas na nowe życie „życie w Duchu” i „życie w Ch”, życie w miłości - będącej jednym z głosów usprawiedliwienia. Czł pozostaje pod wpływem Ducha mimo pożądliwości ciała. Fragment ten dzielimy na:

8,4-11 życie wg Ducha

8,12-17 dziecięctwo B

18-30 nadzieja ostat. Uwolnienia

31-39 pewność ostat. Zbawienia

Cechą nowego życia jest świadomość wydostania się z więzów prawa, grzechu i śmierci. Jest też przekonanie, że pomaga nam Duch i ,że złe skłonności ciągle mają do nas dostęp.

8,14 definicja dziecięctwa B: na to miano zasługuje nie ten kto jest prosty w swym rozumowaniu ale ten kto poddaje się wpływom Dś, kto pozwala mu się prowadzić i świadomie rezygnuje z własnej mądrości.

8,18-27 problem odkupienia świata materialnego

8,19 „stworzenie” -termin na oznacza wszystko prócz człowieka ożywione i nieożywione istoty - hymn na cześć zbawczej działalności B

9-11 Sprawiedliwość B a miejsce Izraela w hist. Zbawienia

Paweł pragnął aby naród żydowski, przedmiot szczególnego umiłowania Bożego zaczął korzystać z owoców zbawczej męki J. Swe rozważania kończy optymistyczną myślą, że nadejdzie dzień nawrócenia żydów.

9,1-5 ukazuje silne związki ze swym narodem

9,6-29 istota i cel wybrania Izraela

9,30-10,21 upadek i wina Izraela. Mogłoby się wydawać, że Izrael doznał krzywdy od B, a Paweł wykaże na czym polegał upadek Izraela i jak słuszną karę ponosi za swe błędy

11,1-36 Tajemnica zbawczych planów B

To co Paweł mówił o grzechu i upadku Izraela przypomina 1,18-3,20 czyli o gniewie B na ludzi

11 ma pokazać inny jest B od czł i jak przewrotność Izraela odgrywa wyznaczoną przez B rolę w planach zbawienia ludzkości:

11,1-10 zaślepienie Izraela nie jest absolutne

11,11-24 chrześcijanie z pogan mają wiele do zrobienia

11,25-32 cały Izrael kiedyś nawróci się do B

11,33-36 Hymn chwały

Tematy literackie - teologia tych rozdziałów

Kontekst - zastanawiano się nad powiązaniem: 9-11 z kontekstem 1-8. słowa rozpoczynające 9 mogły być początkiem niezależnego pisma a temat główny listu do Rz zawarty w 1,16 i powtórzony w 3,25 zdaje się być wyczerpany.

Inni, że owszem związek jest ale psychologiczno-uczuciowy. Albo wtórny, uzupełniający

Większość: że 9-11 to integralna część listu i że argumentacja Pawła nie tylko byłaby niekompletna ale pozbawiona podstaw. Temat centralny 1-8 usprawiedliwienie przez wiarę i usprawiedliwienie prawa jawi się także w 9-11

Idea szczególnego miejsca w hist. zbawienia także w 1 i 2 rozdziale

9-11 spełniają taką rolę wobec 1-8 jak 4 w stosunku do 1-3 czyli są argumentacją skrypturystyczną

Idea przewodnia 9-11 wg Augustyna to że jest to traktat o przeznaczeniu. Inni że przykład filozoficznej nauki o B albo zarys filozofii dziejów

Tomasz z Akwinu, że traktat o genezie łaski 9, oraz o przeznaczeniu.

Do 9-11 odwołują się zwolennicy predystynatyzmu. Luter, Kalwin i Janseniści. Problem w tym, że nie dość wyraźnie akcentuje się tło ogólne na jakim się to zagadnienie rozgrywa.: sposób pojawienia się hist. Zbawienia -uniwersalistyczny charakter.

Paweł w 9-11 nie zajmuje się losami jednostek lecz jaką rolę mieli odegrać żydzi jako społeczeństwo. Jednostki to tutaj narzędzie.

Miłosierdzie B bierze górę nad grzechem i nawet zaślepienie narodu nie pozbawia nadziei zbawienia.

Z 9-11 nie można wywnioskować nic gdy chodzi o przeznaczenie czł do chwały lub skazaniu go. Każdy wyrok potępiający zakłada winę osobistą czł.

12-13 miłość B w codziennym życiu chrześcij. W ramach nauki moralnej zawarł naukę o posłuszeństwie władzy świeckiej

Problem jednostki literackiej Rz. Czy 13,1-7 są Pawłowe??? Zdanie to wywołuje wątpliwości - że tekst ten nie Pawłowy. Uczeni podzieleni są po połowie. Załęski, że Pawłowe.

Jak rozumieć „że władza świecka ma prawo karania”? Gdyby przyjąć, że władza idealna to nie ma problemu. A tak to nie jest proste.

glosolalia [gr. glossa `język', laleín `mówić'], fenomen modlitwy polegającej na wokalizacji dźwięków o strukturze zbliżonej do struktur językowych i uchodzących za język. Była znana różnym tradycjom rel., zarówno niepiśmiennym religiom afryk. czy szamanizmowi, jak i religii gr.; występuje także w religiach monoteistycznych, np. w judaizmie (por. 1 Sm 10,5) lub w islamie wśród tańczących derwiszów. Sens i znaczenie g. zależy od kulturowego kontekstu, w jakim występuje; zwykle jest interpretowana jako oznaka wejścia w kontakt z sacrum, może też stanowić przejaw stanów transowych albo być formą indywidualnej ekspresji modlitewnej. W chrześcijaństwie g. występuje gł. jako charyzmat zw. „darem języków”, opisywany przez św. Pawła (m.in. 1 Kor 14,2-28) i interpretowany jako modlitwa, której forma pochodzi od Boga, a której dosłownego sensu modlący się nie zna ani go nie rozumie. W różnych nurtach chrześcijaństwa uważano, że publicznym manifestacjom g. powinien towarzyszyć inny charyzmat — tzw. dar tłumaczenia języków.

Ananiasz to judeochrześcijanin z Jerozolimy, mąż Safiry; sprzedał swe pole i oddał apostołom na potrzeby gminy chrześc. tylko część zapłaty, zatrzymując w porozumieniu z żoną resztę pieniędzy dla siebie (Dz 5,1-3); oboje umarli nagłą śmiercią (tzw. cud karzący, Dz 5,5-11)

Gamaliel I [hebr. gāmlī'ēl `Bóg jest (dla mnie) dobry'], zw. Starszym, żył w I w. n.e., wnuk Hilela Starszego, uczony faryzejski; prawdopodobnie przewodniczący sanhedrynu jerozolimskiego; przeprowadził wiele reform rel.-prawnych; znawca i komentator Tory; zaliczany do najsłynniejszych tanaitów; wg tradycji chrześc. nauczyciel Pawła z Tarsu, przyczynił się do uwolnienia apostołów oskarżonych przed sanhedrynem; wg legendy miał potajemnie przyjąć chrześcijaństwo.

Teodas występuje u Flawiusza, działał w latach 44-46. Flawiusz określił go jako oszusta, który udawał proroka.

Juda Galilejczyk, żył na przeł. I w. p.n.e. i I w. n.e., przywódca ruchu rel. w Galilei; 7 r. p.n.e. wzniecił powstanie przeciwko Rzymowi i zginął w walce; z ruchu, któremu przewodził J.G., powstało stronnictwo zelotów.

Szczepan, Stefan, święty, data ur. nieznana, zm. ok. 35 n.e., wg Dziejów Apostolskich (Dz 6-8) pierwszy męczennik chrześc.; czołowy przywódca wspólnoty chrześcijan pochodzenia judeohellenistycznego w Jerozolimie, członek kierującego nią z ustanowienia apostołów kolegium siedmiu (nietrafnie uważanych za pierwszych diakonów, gdyż sprawowali oni raczej funkcje prezbiterów, starszych). Dyskutował z Żydami greckojęzycznymi nieuznającymi Jezusa, którzy oskarżyli Sz. przed Sanhedrynem, zapewne dlatego że krytykował kult świątynny. Wobec trybunału Sz. wygłosił mowę na temat dawnych win Izraela wobec Boga, która sprowokowała samosąd: Sz. został ukamienowany. Po jego śmierci greckojęzyczni judeochrześcijanie rozproszyli się, podejmując działalność misyjną poza Jerozolimą. Mowa Sz. podana w Dziejach Apostolskich (Dz 7) może powtarzać treść pisma wczesnochrześc. krytycznie oświetlającego dzieje Izraela. Święto Sz. jako pierwszego męczennika jest umieszczone symbolicznie 26 XII, bezpośrednio po Bożym Narodzeniu (w Polsce tzw. drugi dzień Bożego Narodzenia).

Miszna [hebr. šānā `powtarzać', `nauczać'], najstarsza część Talmudu; uporządkowany zbiór prawa ustnego uzupełniający Prawo pisane (Tora); było ono systematycznie zbierane przez uczonych żyd., zw. tanaitami. M. powstała w wyniku działalności żyd. uczonych faryzejskich (zw. soferim) zajmujących się III w. p.n.e.-II w. n.e. komentowaniem i wyjaśnianiem Biblii. Została spisana II-III w. w języku hebrajskim, różniącym się od języka Biblii. Pierwszej redakcji M. dokonał Akiba Ben Josef (ok. 50 r.-135), autorem ostatecznej redakcji jest Juda ha-Nasi. M. jest fundamentem tradycji halachicznej (halacha), nie będąc kodeksem praw, jako że w wielu sprawach przytacza sprzeczne opinie. M. dzieli się na 6 działów (hebr. szisza sedarim `sześć porządków', skrótowo zw. Szas), które z kolei dzielą się na 63 traktaty, a te na rozdziały i lekcje

Filip, święty, żył w I w., diakon, zw. ewangelistą; należał do grupy 7 diakonów wybranych przez apostołów w Jerozolimie do służby w pierwotnej gminie chrześc. (Dz 6,1-7; 8; 21,8); prawdopodobnie był hellenistą (Żyd urodzony poza Palestyną, wychowany w kulturze gr.); po ukamienowaniu Szczepana działał jako ewangelista na terenie Samarii, rozpoczynając drugi etap w historii przenikania chrześcijaństwa na tereny Judei i Samarii; uzdrawiał i chrzcił, m.in. ochrzcił czarnoksiężnika Szymona Maga oraz wysokiego urzędnika królowej etiopskiej (przy drodze z Gazy do Jerozolimy, wg tradycji w źródle Ajn-Dirue, 7 km od Hebronu); wędrówkę po Palestynie zakończył w Cezarei Palestyńskiej, gdzie osiadł na stałe; miał 4 córki prorokinie (Dz 21,7-16), które przepowiedziały św. Pawłowi z Tarsu uwięzienie w Jerozolimie; niektórzy identyfikują je z córkami Filipa z Betsaidy (apostoła), z którym od końca II w. często F. utożsamiano; w sztukach plast. najczęściej przedstawiany w scenach nawrócenia lub chrztu dworzanina; święto: w Kościele wsch. — 11 X lub 9 II, w Kościele zach. — 6 VI.

Ananiasz z Damaszku, judeochrześcijanin, uczeń apostołów; otrzymał we śnie polecenie odszukania Szawła z Tarsu, który oślepł po ujrzeniu Chrystusa; przez włożenie rąk przywrócił Szawłowi wzrok i prawdopodobnie go ochrzcił (Dz 9,10-18; 22,13-16); objawił mu też powołanie do pracy misyjnej.

anakephalaiosis [gr., `streszczenie', `powtórzenie'], łac. recapitulatio, w klas. retoryce końcowa część wypowiedzi będąca jej streszczeniem; w formie czasownikowej a. występuje w pismach św. Pawła Apostoła (Rz 13,9; Ef 1,10)

1

---