1. Pojęcia: terapia, terapia pedagogiczna, socjoterapia, pomoc psychologiczna i rodzaje pomocy.

Terapia - to system działań stosowanych nie tylko wobec osób chorych, ale także jednostek o zaburzonym rozwoju lub poszukujących rozwiązań sytuacji trudnych również w stosunku do osób pozostających w obrębie patologii społecznej, a więc dotkniętych nałogami, pozbawionych wolności, objętych głębszymi wykolejeniami, przejawiających cechy zaawansowanej psychopatii.

Pojęcie terapii zostało wprowadzone do teorii pedagogiki specjalnej, określanej mianem pedagogiki leczniczej, dopiero w XX wieku.

Oddziaływania terapeutyczne: psychoterapia, socjoterapia, reedukacja, kompensacja, korekcja.

Podmiotem terapii jest nauczyciel, natomiast terapii pedagogicznej - dziecko, jego zaburzenia rozwojowe i trudności szkolne.

Terapia pedagogiczna - to interwencja pedagogiczna odnosząca się do osób w normie psychofizycznej oraz społecznej i mająca na celu stworzenie możliwości zindywidualizowanej, dodatkowej pomocy w procesie ich nauczania, kształcenia, wychowania dla osiągnięcia lub utrzymania prawidłowego przebiegu rozwoju we wszystkich sferach i w każdym okresie życia.

Inne nazewnictwo: postępowanie psychokorekcyjne (Skorny), oddziaływanie korekcyjne (Kuberska-Gaca), doskonalenie stosunków międzyludzkich (Zaborowski), wychowanie korekcyjne (Miller).

Metody pracy terapeutycznej wg. Skornego:

• Zajęcia korekcyjno-motoryczne (czytanie i pisanei)

• Terapia zabawą (indywidualne)

• Ćwiczenia relaksacyjno-koncentracyjne

• Trening interpersonalny

• Psychodrama

• Muzykoterapia i biblioterapia

Terapia pedagogiczna to:

• Specjalne nauczanie i wychowanie upośledzonych.

• Część składowa psychoterapii stosowana w końcowej fazie.

• Terapia ukierunkowana na likwidację objawów.

• Terapia oparta na teorii interferencji i teorii uczenia się.

• Oddziaływanie zbliżone do psychoterapii, ukierunkowane na osobowość.

Terapia pedagogiczna wg. B.Kaji to postępowanie terapeutyczno-wychowawcze mające na celu skorygowanie zaburzeń rozwoju wychowanka za pomocą odpowiednich metod i środków pedagogicznyuch z uwzględnieniem aspektu psychoterapeutycznego. Jego istotą jest także organizowanie aktywności wychowanka, usprawnianie zaburzonych procesów, korygowanie zachowań i kompensowanie braków by umożliwić jednostce dalszy, pełny rozwój.

Otton Lipkowski: celem terapii pedagogicznej są zmiany w zachowaniu wychowanka poprzez uświadomienie mu niewłaściwości swojego postępowania. Od psychoterapii różni się metodami, środkami, terenem działania. Najlepiej stosować w początkowej fazie umieszczania w placówce.

Czapów, Jedlewski: terapia to psychoterapia w klinicznym sensie realizowana przez lekarzy (psychoterapia głębinowa i wentylująca).

Zasady działań korekcyjnych:

• Z. indywidualizacji

• Z. celowości

• Z. wszechstronności

• Z. życzliwości

• Z. optymizmu pedagogicznego

Zasady pracy reedukacyjnej:

• Z. indywidualizacji

• Z. stosowania zadań dostosowanych do możliwości dziecka

• Z. stopniowego przechodzenia od zadań łatwiejszych do trudniejszych

• Z. utrwalania

• Z. dostosowania ćwiczeń do wydolności dziecka

• Z. motywowania do wykonywania zadań

Wg. Doroszewskiej - terapia wychowawcza: kształtowanie procesów nerwowo-emocjonalnych przez świadome oddziaływania z zewnątrz w celu przywrócenia ustrojowi psychofizycznemu równowagi:

• Terapia spoczynkowa

• Terapia czynnościowa

Terapia spoczynkowa - oszczędzanie energii ustroju w celu ochrony przed zjawiskami szkodliwymi np.

• T. za pomocą hamowania sennego

• T. najniższego poziomu czynnościowego

• T. zmniejszonych obarczeń

• T. za pomocą zmiany bodzców uprzednio obciążających na inne

• T. odciążająca za pomocą uchylania przykrych skojarzeń

• T. odciążeniowa za pomocą zwolnienia długotrwałych napięć i hamowań

Terapia czynnościowa - aktywizowanie jednostki poprzez formy aktywności, których celem jest zdynamizowanie np.

• T. ruchowa

• T. zabawowa

• T. zajęciowa

• T. przez pracę

Psychoterapia to subdyscyplina psychologii klinicznej.

• Jedna z form pomocy psychologicznej

• Tradycja lecznicza, leczenie psychiki za pomocą środków psychologicznych

• Związana z wiedzą naukową, a nie z mistycyzmem

• Istnieje ponad 400 podejść do psychoterapii

Podział ze wzg. na metody pracy:

• P. par

• P. indywidualna

• P. rodzin

• P. grupowa - 8-12 osób

Podział ze wzg. na to, co działa:

• P. czynnościowa

• P. objawowa

Podział ze wzg. na aktywność psychoterapeuty:

• P. dyrektywna

• P. niedyrektywna

Podział wg. Czapówa:

• P. głębionowa

• P. wentylująca

Tradycyjny model psychoterapii - ktoś cierpi i trzeba mu pomóc

Model systemowy - człowiek funkcjonuje w systemie m.in. w rodzinie. Jeżeli ten system jest dysfunkcjonalny, nie naprawi się jednostki, dlatego należy leczyć cały system.

Pomoc psychologiczna

Ta pomoc:

• Wspomaga jednostkę w dążeniu do usamodzielnienia się

• Sprzyja zachowaniu stanu uznawanego za pożądany

• Służy przywróceniu stanu uznawanego za pożądany

• Przeciwdziała pogorszeniu się stanu psychicznego lub fizycznego jednostki

Pomocy psychologiczna udzielana jest jednostce lub sprawującym opiekę nad jednostką. Może przybierać postać diagnozy, porady lub zachęty albo przestrogi, a także psychoterapii, ćwiczeń relaksacyjnych wzmacniających panowanie nad emocjami, ćwiczeń rozwijających zdolności twórcze, zmieniających trwale samopoczucie i samoocenę jednostki.

Rodzaje pomocy: psychoterapia, rehabilitacja psychologiczna, psychoprofilaktyka (prewencja), interwencja kryzysowa.

Interwencja kryzysowa, jako forma pomocy psychologicznej, polega na kontakcie terapeutycznym, skoncentrowanym na problemie wywołującym kryzys, czasowo ograniczonym, w którym dochodzi do konfrontacji osoby z kryzysem i do jego rozwiązania. Redukcja symptomów i przywrócenie równowagi psychicznej zapobiega dalszej dezorganizacji. Interwencja kryzysowa to działalność prewencyjna, związaną z prewencją wtórną - zapobieganiem pogłębianiu się patologii w konsekwencji nierozwiązanych kryzysów. Prewencja pierwotna to zapobieganie rozwojowi kryzysów i patologizacji w wymiarze ogólnospołecznym.

Klasyczny model interwencji kryzysowej polega na zapewnieniu wsparcia emocjonalnego, poczucia bezpieczeństwa, zredukowaniu lęku.

Pomoc psychologiczna jest udzielana na prośbę jednostki lub jej opiekunów, jest to pomoc profesjonalna i zinstytucjonalizowana. Może z niej korzystać każdy.

POMOC PSYCHOLOGICZNA i jej rodzaje

Ma na celu pomoc w rozwiązaniu problemów, konfliktów w sposób korzystny dla pacjenta. Jest związana z działaniami doraźnymi, czyli takimi które nie ingerują w osobowość.

Oparta jest na diagnozie psychologicznej, korzysta z określeń na temat tego, co dla człowieka korzystne (dobre), a co niekorzystne (złe). Celem jest dostarczenie osobie wspomaganej możliwości zaspokojenia jej aktualnych potrzeb bądź dążeń. Udzielanie pomocy psychologicznej jest wyrażaniem przez psychoterapeutę szacunku, zainteresowania i zrozumieniem problemów pacjenta.

Rodzaje:

1. poradnictwo psychologiczne - konsulting - dla osób zdrowych w celu poradzenia sobie przez nie z bieżącą trudną sytuacją życiową

2. interwencja kryzysowa - gdy w życiu jednostki wydarzyło się coś traumatycznego i zaburzyło sposób patrzenia na życie. Ważne jest ponowne przeżycie zdarzenia w atmosferze bezpieczeństwa

3. wsparcie psychospołeczne - zmniejszanie negatywnych konsekwencji jakiegoś zdarzenia, stwarzanie warunków, w których osoba nie jest sama, np. formy grupowe

4. psychoedukacja - uczy przez dostarczenie informacji, które są niezbędne przy rozwiązaniu problemu, stosowana wobec osób zajmujących się osobami chorymi i rodziców mających problemy z dziećmi

5. pomoc w rozwoju - uczenie pewnych umiejętności np. komunikacji

6. promocja zdrowia psychicznego - dostarczenie wiedzy jak powinno się żyć by zachować zdrowie i zapobiegać występowaniu chorób

2. Terapia pedagogiczna => szerokie i wąskie znaczenie (klasyczne podejście - Grzegorzewska, Doroszewska; współczesne sposoby rozumienia terapii pedagogicznej)

Terapia - system działań stosowanych nie tylko wobec osób chorych, ale także jednostek o zaburzonym rozwoju lub poszukujących rozwiązań sytuacji trudnych, również w stosunku do osób pozostających w obrębie patologii społecznej, a więc dotkniętych nałogami, pozbawionych wolności, objętych głębszymi wykolejeniami z cechami psychopatologii

Oddziaływania terapii:

• Psychologiczne

• Socjologiczne

• Reedukacja

• Korelacja

• Korekcje

Terapia pedagogiczna

Zdaniem J. Doroszewskiej wszelkie odmiany terapii wychowawczej mają za zadanie kształtowanie procesów nerwowo-emocjonalnych chorego przez świadome, celowe oddziaływania z zewnątrz w celu przywrócenia ustrojowi psychofizycznej zachwianej w ten czy inny sposób równowagi.

Klasyczne ujęcie rozpatruje 2 grupy terapii:

• Terapia spoczynkowa jest to oszczędzanie energii ustroju, ekonomiczne jej wydatkowanie po to, aby zachować możliwie pełne rezerwy energetyczne w celu osłaniania ustroju przed zjawiskami szkodliwymi, w skład tego oddziaływania mogą wchodzić:

• Terapia za pomocą hamowania sennego

• Terapia najniższego poziomu czynnościowego

• Terapia najmniejszych obarczeń

• Terapia za pomocą zmiany bodźców uprzednio obciążających na inne

• Terapia za pomocą uchylania przykrych skojarzeń

• Terapia za pomocą zwolnienia długotrwałych napięć i hamowań

• Terapia czynnościowa - aktywizowanie jednostki podlegającej oddziaływaniom terapeutycznym, opiera się na organizowaniu wszelkich form aktywności dziecka, mających na celu zdynamizowanie, usprawnianie wyższej czynności nerwowej i procesów kinestetycznych. Formy terapii uzależnione są od występujących w niej elementów obciążeniowych

• Terapia ruchowa

• Terapia zabawowa

• Terapia zajęciowa

• Terapia przez pracę (ergoterapia)

Terapia pedagogiczna w znaczeniu ogólnym

• Interwencja wychowawcza osób w normie psychofizycznej i społecznej, mająca na celu stworzenie możliwości zindywidualizowanej, dodatkowej pomocy w procesie ich nauczania, kształcenia i wychowania dla osiągnięcia lub utrzymania prawidłowego przebiegu rozwoju we wszystkich sferach i w każdym okresie życia

• Terapia pedagogiczna w pedagogice specjalnej to jedna z form rewalidacji różnych upośledzeń

Terapię pedagogiczną nazywa się też:

• postępowanie psychokorekcyjne (Skorny),

• oddziaływanie korekcyjne (Kuberska-Gaca),

• doskonalenie stosunków międzyludzkich (Zaborowski), jeżeli na użytek edukacji to propaguje się też trening interpersonalny,

• wychowanie korekcyjne, naprawcze lub terapeutyczne (Miller).

Skorny wyróżnia 6 metod pracy terapeutycznej:

1. zajęcia korekcyjno-motoryczne - to zajęcia dla dzieci z trudnościami w pisaniu i czytaniu pojawiającymi się na tle neurotyczności

2. terapia zabawą indywidualną - potraktowana psychoanalitycznie umożliwia wgląd w siebie

3. ćwiczenia relaksacyjno-koncentracyjne

4. trening interpersonalny

5. psychodrama

6. muzykoterapia i biblioterapia (ogólnie arteterapia)

Grupy poglądów wg których terapia pedagogiczna to: (=> podejście współczesne)

• Specjalne nauczanie i wychowanie upośledzonych,

• Część składowa psychoterapii stosowana w końcowej fazie,

• Terapia ukierunkowana na likwidację objawów,

• Terapia oparta na teorii interferencji i teorii uczenia się i interferencji,

• Oddziaływanie zbliżone do psychoterapii, ukierunkowane na osobowość.

Barbara Kaja określa terapię pedagogiczną jako postępowanie terapeutyczno-wychowawcze, podjęte w celu skorygowania niewłaściwych zachowań, wynikających z zaburzeń rozwoju. Jest to proces organizowania sytuacji wychowawczo-terapeutycznej za pomocą metod i środków pedagogicznych adekwatnie do diagnozy. W skrócie => Istotne jest:

• Organizowanie aktywności wychowanków

• Usprawnianie i korekcja zaburzeń

• Kompensacja braków rozwojem najmocniejszych stron jednostki

2 tradycje:

1. O. Lipkowski => terapia wychowawcza, terapia pedagogiczna

Cel:

• spowodowanie zmian w zachowaniach antyspołecznych wychowanka

• Uświadomienie sobie przez wychowanka niewłaściwości dotychczasowego postępowania

• Prawidłowa samoocena zachowania i motywacja postępowania zgodnego z normami

Różnice między terapią pedagogiczną a psychoterapią:

• Metody

• Środki

• Teren działania

=> powinna być stosowana na początku przebywania wychowanków w ośrodku terapeutycznym w celu jego prawidłowej adaptacji

2. Szkoła warszawska => Czapów, Jedlewski => PSYCHOTERAPIA

• Psychoterapia głębinowa

• Psychoterapia wentylująca

• Za Franklem propagują logo terapię (leczenie osób, które straciły sens życia, mających problemy egzystencjalne) -> ma na celu przywrócenie celowości życia

Zasady działań korekcyjnych:

• Zasada indywidualizacji

• Zasada celowości <najistotniejsza, świadcząca o istocie terapii>

• Zasada wszechstronności

• Zasada życzliwości

• Zasada optymizmu pedagogicznego

Zasady pracy reedukacyjnej:

• Zasada indywidualizacji

• Zasada stosowania zadań dostosowanych do możliwości dziecka

• Zasada stopniowego przechodzenia od zadań łatwiejszych do trudniejszych

• Zasada utrwalania

• Zasada dostosowania ćwiczeń do wydolności dziecka

• Zasada motywowania do wykonywania zadań (najlepszą motywacją jest sukces).

3. PSYCHOTERAPIA - kontrowersje definicyjne, formy, cele, możliwości wykorzystania w resocjalizacji

Psychoterapia - jest definiowana na różne sposoby.

Helena Sęk dokonuje syntezy różnych definicji i stwierdza, że wszystkie z nich podkreślają, że „psychoterapia to: 1) zamierzone i planowane działania; 2) prowadzone przez odpowiednio wyszkolonych profesjonalistów; 3) wobec osób o różnych zaburzeniach psychicznych, zaburzeniach zachowania czy problemach zdrowotnych; 4) mające na celu zmianę ich wzorców zachowania czy struktur lub procesów intrapsychicznych.”

Kontrowersje definicyjne wynikają z faktu, że poszczególne kierunki i podejścia przedstawiają własne, szczegółowe definicje psychoterapii. Definicje te z reguły zawierają już określoną koncepcję teoretyczną i z tego powodu z zakresu pojęć wykluczają podejścia terapeutyczne innego rodzaju.

Charakterystyka:

Psychoterapia jako dziedzina. Psychoterapia jest dziedziną dyscypliną naukową, wiedzą empiryczną i stosowaną. Jest to dziedzina interdyscyplinarna, ponieważ sięga do różnych obszarów medycyny i psychologii. Współcześnie psychoterapia nie posiada jednolitej, ogólnie przyjętej teorii, lecz obejmuje około dziesięciu różnych podejść (orientacji), z których każde posiada swoją własną, odrębnie zorientowaną teorię osobowości, etiopatogenezę zaburzeń, treści terapii oraz procesy terapeutyczne (mechanizmy zmiany), a także wypracowane metody, techniki leczenia i programy szkolenie, które z danej teorii się wywodzą. Oprócz odrębnych nurtów w psychoterapii istnieje także wpływowe ujęcie eklektyczne i integrujące, opierające się na badawczo potwierdzonych, zarówno wspólnych jak i pojedynczych, czynnikach z poszczególnych podejść.

Psychoterapia jako czynność.

Psychoterapia jest leczniczym oddziaływaniem za pomocą środków psychologicznych, których wykorzystywanie jest celowe i planowane. Środki psychologiczne to: słowa, rozmowa, zachowania niewerbalne, wzbudzanie emocji, tworzenie relacji terapeutycznej, sugestia, uczenie się, relacje i interakcje w grupie.

Psychoterapia jest leczniczym oddziaływaniem na chorobę, zaburzenie lub anomalię. Jest usprawnieniem zaburzonej czynności organizmu. Jest to świadome i celowe działanie na procesy psychiczne, funkcje i stany, na osobowość i jej relacje ze światem, na zaburzenia oraz czynniki je wywołujące.

Psychoterapia jest działaniem, które ma za zadanie usunąć lub zmniejszyć trudności chorego oraz w miarę możliwości usunąć ich przyczyny. Ma poprawić funkcjonowanie organizmu i usunąć jego zakłócenia.

W przebiegu psychoterapii dochodzi do zmian w przeżywaniu i zachowaniu się pacjenta.

Psychoterapię prowadzi osoba wykwalifikowana.

Ogólna charakterystyka przygotowania i przebiegu procesu psychoterapii

1. Nawiązanie kontaktu z pacjentem

• zaistnienie określonego rodzaju więzi pomiędzy pacjentem a psychoterapeutą stanowi niezbędny warunek rozpoczęcia, trwania i powodzenia procesu zmian.

• właściwy kontakt oparty jest na poczuciu bezpieczeństwa i obopólnym zaangażowaniu pacjenta i terapeuty (emocjonalny aspekt kontaktu)

2. Przeprowadzenie wstępnej diagnozy zaburzeń

• diagnoza rozumiana jako zbieranie i klasyfikowanie przez psychoterapeutów informacji na temat pacjenta, dokonywana jest przez cały czas trwania psychoterapii

• rozpoczęcie psychoterapii poprzedzone jest zwykle przeprowadzeniem przez psychoterapeutów wstępnego rozpoznania, które ma na celu dostarczenie odpowiedzi na dwa podstawowe pytania: czy należy podejmować psychoterapię z danym pacjentem oraz jaką strategię postępowania przyjąć

• rozmaite podejścia psychoterapeutyczne znacznie różnią się co do sposobu dokonywania wstępnej diagnozy, jednakże generalnie można przyjąć, że brane są pod uwagę trzy zagadnienia: diagnoza źródła zaburzeń przejawianych przez pacjenta, diagnoza rodzaju zaburzeń oraz diagnoza rodzaju motywacji skłaniającej pacjenta do podjęcia psychoterapii

• diagnoza źródła zaburzeń - psychoterapia może być stosowana jako wiodąca metoda pomagania pacjentowi w rozwiązywaniu jego problemów wtedy, gdy istnieją podstawy, aby sądzić, że jego trudności wynikają z działania patologicznych mechanizmów psychicznych. Wyeliminowanie tych mechanizmów (np. rozwiązanie nieuświadamianego intrapsychicznego konfliktu w psychoanalizie) lub ich przekształcenie (np. zmiana skryptu w analizie transakcyjnej) jest bezpośrednim celem psychoterapii, ponieważ prowadzi do pożądanej zmiany funkcjonowania pacjenta. Istnieją jednak takie przypadki, kiedy zaburzenia funkcjonowania są następstwem innych czynników. W takich sytuacjach podejmowanie psychoterapii jest bezzasadne.

• diagnoza motywacji pacjenta do zgłoszenia się na psychoterapię - za najbardziej korzystną motywację zgłoszenia się na psychoterapię uważane jest pragnienie dokonania zmiany we własnym sposobie funkcjonowania (wywołuje postawę otwartości, a także wyzwala energię do podjęcia aktywnej współpracy z psychoterapeutą . Natomiast największą trudność sprawiają pacjenci pozbawieni jakiejkolwiek motywacji, zgłaszający się na psychoterapię w wyniku przxymusu

Zawarcie kontraktu psychoterapeutycznego

Treść kontraktu (co zawiera i uwzględnia)

• cele pracy terapeutycznej

• formy pomocy psychoterapeutycznej

• dobrowolność

• systematyczność spotkań

• warunki odwoływania spotkań

• sposoby komunikowania

• reguluje obecność osób trzecich (sesja superwizowana, nagrywana)

• określa rolę psychoterapeuty

• określa przywidywany czas terapii, miejsce odbywania spotkań

• określa aktywność pacjenta - czego terapeuta oczekuje od pacjenta

• odpłatność

• Organizacja poszczególnych faz psychoterapii

1. przygotowanie pacjenta do procesu zmian - u każdego pacjenta postawa wobec psychoterapii złożona jest początkowo z dwu zasadniczych elementów: dążenia do zmiany i tzw. tendencji konserwatywnej. Dążenie do zmiany - zakłada się, że każdy, nawet najgłębiej zaburzony człowiek, posiada pewien potencjał rozwojowy, dzięki któremu jest on zdolny do podjęcia psychoterapii. Tendencja konserwatywna - nawet najmocniej umotywowany do zmiany pacjent przeżywa niepokój przed nieznanym, które przyniesie rozwój. Dlatego też odczuwa pokusę zachowania i obrony istniejącego stanu rzeczy, który przynosi cierpienie, ale zarazem jest bezpieczny. W pierwszym okresie pracy psychoterapeutycznej terapeuci skupiają się więc na wzmocnieniu tendencji rozwojowej pacjenta i osłabieniu jego tendencji konserwatywnej. Cel ten zwykle jest osiągany przez stworzenie warunków, które uniemożliwiają stosowanie dotychczasowych sposobów obrony, oraz takich, które wymuszają nowe formy funkcjonowania.

2. praca nad problemami pacjenta - zasadnicza część psychoterapii. W ramach każdego podejścia psychoterapeutycznego zostały wypracowane specyficzne sposoby postępowania, które określane są jako interwencje lub techniki psychoterapeutyczne.

3. zakończenie psychoterapii - podsumowanie efektów i ułatwienie przeniesienia tych efektów na sytuacje pozaterapeutyczne.

Wzajemne ustosunkowania w relacji pacjent - psychoterapeuta

Ustosunkowanie pacjenta do psychoterapeuty

• przeniesienie - jest specyficzną relacją jaka powstaje podczas psychoterapii pomiędzy pacjentem i terapeutą. Dotyczy ustosunkowań pacjenta do psychoterapeuty. Wyraża się w postaci odczuć, popędów, pragnień, obaw, fantazji, postaw, których pacjent doświadczał w przeszłości, zwłaszcza wobec znaczących dla niego osób z dzieciństwa, a obecnie kieruje w stosunku do psychoterapeuty. Pacjent demonstruje własne reakcje przeniesieniowe nie mając świadomości, że to czyni. Ma poczucie, że jego zachowania wynikają z cech sytuacji, w jakie się znajduje, z właściwości psychoterapeuty. W przeniesieniu pacjent powtarza podczas sesji własne relacje z obiektem z przeszłości

• współpraca psychoterapeutyczna - występuje równolegle z przeniesieniem, odnosi się do tych aspektów kontaktu pomiędzy psychoterapeutą a pacjentem, które mają charakter racjonalny, nieneurotyczny, umożliwiający efektywną pracę terapeutyczną. Zjawisko współpracy psychoterapeutycznej dostarcza motywacji i zdolności uczestniczenia w pracy terapeutycznej. Daje umiejętność uzyskiwania wglądu, rozumienia własnych problemów, przezwyciężania zaburzeń i poczucia trudności w otrzymywaniu pomocy, Zjawisko to sprawia, że pacjent przestrzega ustaleń kontraktu, stosuje się do podawanych mu przez terapeutę instrukcji.

Ustosunkowanie psychoterapeuty do pacjenta

• przeciwprzeniesienie - zjawisko, za sprawą którego terapeuta odpowiada na przeniesienie pojawiające się u pacjenta, jeden z mechanizmów obronnych. Termin ten oznacza dwie rzeczy: a) całość nieświadomych reakcji psychoanalityka w stosunku do pacjenta, a zwłaszcza jego reakcje na przeniesienie tego ostatniego, oraz b) zdolność psychoanalityka do obserwowania i analizowania własnych skojarzeń i emocji, które są reakcją na skojarzenia pacjenta.

Rodzaje psychoterapii:

• psychoterapia dyrektywna - terapeuta oddziałuje na pacjenta poprzez bezpośrednie ukierunkowywanie jego myśli, postaw i zachowań. Przekazuje mu nakazy oraz porady, wymaga wykonania określonych zadań i ćwiczeń, używa świadomej lub hipnotycznej sugestii

• psychoterapia niedyrektywna - psychoterapeuta jest katalizatorem. Swoją przyzwalającą neutralną postawą jedynie pobudza pacjenta do słownej, emocjonalnej lub czynnościowej wypowiedzi, wytwarza przyjazną atmosferę dla samopoznania. Unikania udzielania rad, sugestii lub ukazywania własnego poglądu.

• psychoterapia objawowa - ukierunkowana na wyeliminowanie objawów chorobowych

• psychoterapia przyczynowa - stara się odkryć, a następnie usunąć przyczynę zaburzenia

• psychoterapia podtrzymująca - nie stara się zmienić osobowości, lecz dostarcza zrozumienia, podpory i pomocy takiej osobowości, jaka istnieje. Podkreśla jej pozytywne cechy, prowadzi do pozytywnego myślenia i ufania we własne siły oraz pomaga w radzeniu sobie z bieżącymi sytuacjami i problemami.

• psychoterapia rekonstrukcyjna - dąży do przebudowy osobowości zarówno poprzez głęboką analizę mechanizmów jej powstawania, jak i poprzez zdecydowaną ingerencję w postawy, motywację oraz system wartości

• psychoterapia odkrywająca - analiza głębinowa, która ujawnia treści zepchnięte do podświadomości, prowadząc do ich uświadomienia i przepracowania

• psychoterapia zakrywająca - obejmująca wszystkie pozostałe formy psychoterapii (uważane przez niektórych psychoanalityków za mniej wartościowe)

• psychoterapia wglądu - podkreśla wyjaśnienie i zrozumienie

• psychoterapia działania - akcentuje bezpośrednie rozwiązywanie problemów oraz ćwiczenie potrzebnych umiejętności

• psychoterapia indywidualna - oddziaływanie ukierunkowane na jednostkę

• psychoterapia zbiorowa - postępowanie, przy którym terapeuta za pomocą odpowiednio zmienionych metod psychoterapii indywidualnej, oddziałuje na więcej pacjentów jednocześnie

• psychoterapia grupowa - wykorzystuje dla celów terapeutycznych dynamikę relacji powstających między członkami planowo stworzonej grupy terapeutycznej

• psychoterapia dynamiczna - koncentruje uwagę na wpływie minionych przeżyć oraz procesów nieświadomych na obecne problemy i kłopoty

• psychoterapia poznawczo - behawioralna - uczy przede wszystkim pokonywać aktualne problemy za pomocą ćwiczenia pożądanego zachowania i myślenia

• psychoterapia humanistyczna - zajmuje się samorealizacją, rozwojem wewnętrznego przeżywania i możliwości, zyskiwaniem sensu życia

Cele psychoterapii:

Istnieją dwa zupełnie różne podejścia do formułowania celów psychoterapii:

1. Celem psychoterapii jest usunięcie objawów zaburzeń psychicznych. Pacjent przychodzi z określonymi trudnościami, zadaniem terapeuty jest uwolnienie go od tych trudności, czy to za pomocą terapii objawowej, czy też przyczynowej. Niektórzy autorzy dokładniej określają ten cel jako przywrócenie zdolności do pracy, przeżywania, kontaktowania się, odczuwania nadziei i umiejętności cieszenia się życiem. Zadanie jest osiągnięte, gdy znikają symptomy, które to uniemożliwiały.

2. Celem psychoterapii jest reedukacja, resocjalizacja, reorganizacja, restrukturalizacja, rozwój lub integracja osobowości pacjenta. Zgodnie z przyjętą teorią osobowości analizuje się na przykład konflikty wewnętrzne, śledzi patologiczne formy fiksacji libido lub patologiczne stereotypy w relacjach interpersonalnych, dąży się do zmiany postaw. Osobowość jest przekształcana w kierunku lepszej adaptacji lub większej dojrzałości i realizacji swoich celów życiowych. Oceny poprawy stanu lub wyleczenia pacjenta dokonuje się przez osiągnięty stopień zmian osobowościowych, nie zaś według zmian w syptomatyce.

Podejście drugie jest na pewno dokładniejsze i głębsze w oddziaływaniu. Jednak nie zawsze przyczyna trudności tkwi w strukturze osobowości czy w zaburzeniach kontaktów interpersonalnych, objaw może być wywołany np. jednorazowym przeżyciem aktualnie już nie działającym, w takich przypadkach rekonstrukcja osobowości nie jest potrzebna, wystarczy usunięcie objawów.

Cele psychoterapii: (z Internetu)

• usunięcie objawów choroby

• integracja osobowości (harmonii, spójności)

• restrukturalizacja osobowości (zmiana struktury osobowości)

Formy psychoterapii

• psychoterapia indywidualna

• psychoterapia grupowa

• psychoterapia rodzin

• psychoterapia kompleksowa

4: Szkoły psychoterapeutyczne

SZKOŁA BEHAWIORALNA

1. ZAŁOŻENIA, sposoby powstawania psychopatologii

• Psychologia powinna być dyscypliną wiedzy, czyli musi być weryfikowalna i potwierdzona empirycznie, dlatego badanie zachowań

• Podstawą: nurt behawioryzmu

• Związki S->R (bodziec->reakcja)

• Wszelkie zachowania sa wyuczone

• 3 mechanizmy uczenia się: klasyczne(Pawłow), sprawcze(instrumentalne-Skinner) i modelowanie (Bandura, model społecznego uczenia sią)

• NAWYK - rozumiany jest szeroko: reakcja motoryczna, zmiany fizjologiczne organizmu, spośób myślenia a także sposób przeżywania danej sytuacji. Zachowanie staje si nawykiem, gdy można zaobserwować stałą sekwencję czasową między działaniem pewnego układu bodźców a pojawiającym się w odpowiedzi zachowaniem

• Zaburzenie zachowania jest zespołem dezadaptacyjnych nawyków wykształcownych w procesie uczenia się (droga nabycia taka sama jak w przypadku prawidłowych)

• O dezadaptacyjności nawyku świadczy:

• Sztywność reakcji (jednostka w sposób niezmienny i uporczywy odpowiada zachowaniem tylko na niektóre bodźce sytuacji)

• Autodestrukcyjność zachowań(nawyk jest źródłem cierpienia)

• Nieprzystawanie nawyku do społecznych wymogów funkcjonowania

• Źródła wzmocnień: wymiana celowych lub przypadkowcyh wzmocnień między ludźmi, samowzmocnienia (np. doświadczanie poczucia skuteczności i kompetencji, wywieranie wpływu na otoczenia), modelowanie

• Diagnoza jest procesem ciągłym i skupia się na bieżących determinantach zachowania

2. PRZEDSTAWICIELE:

• Najbardziej znaczącym badaczem i propagatorem podejścia behawioralnego w psychopatologii, choć sam praktycznie nie zajmował się psychoterapią, jest EYSENCK (teoria PEN - 3 superczynników osobowości: neurotyczność, ekstrawersja i psychotyczność)

• Prócz tego: Wolpe, Lazarus oraz Marks, Brady, Ross, Chambless…

3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA TERAPII

• Metody okreslone precyzyjnie, dają się replikować

• Cele i metody wpierw uzgadniane z klientem

• Skuteczność terapii sprawdzana w drodze badania naukowego

• Wynik terapii okreslany w kategoriach:

• Początkowe zmiany w zachowaniu

• Generalizacja zmiany na rzeczywiste sytuacje życiowe

• Utrzymanie się zmiany wraz z upływem czasu

• Poszanowanie autonomii pacjenta, i wykorzystanie jej w procesie leczniczym.

• Prowadzi do pozytywnych rezultatów szybciej niż inne formy psychoterapii, ale da się zastosowac tylko w zaburzenaich manifestujących się w deficytach zachowania, a nie np. kryzysowe sytuacje życiowe, depresja.

4. FAZY TERAPII

• Diagnoza -> próba identyfikacji powtarzalnych sekwencji „bodziec-nawyk dezadaptacyjny” np. objawy nadpobudliwości u dzieci mogą nasilać się w obecności rodziców, objawy fobii narastają wraz z libcza obserwujących osób, itd.

• Wzbudzenie motywacji pacjenta do zmiany -> przyjęcie odpowiedzialności za podjęcie psychoterapii, wzbudzanie pozytywnych oczekiwań wobec leczenia, ustalenie kontraktu psychoterapeutycznego, decyzja co do możliwości zmiany konkretnego zachowania. Nie zawsze oczekiwania pacjenta wobec terapii są realistyczne np. nie chcę być homoseksualistą, można zmieniac tylko zachowania seksualne a nie orientację

• Zastosowanie określonej procedury terapeutycznej

• Osiagnięcie celu zalezy od doboru odpowiedniej procedury terapeutycznej do problemu pacjenta i do jego osobowości np. jeśli fobia ukształtowała się u pacjenta w rezultacie wzmocnień społecznych to zastosowanie techniki ukierunkowanej na zniesienie objawów fobii powinno być poprzedzone terapią małżeńską, m.in. aby uzyskać wiedze o ich wzajemnym udziale w utrzymaniu i rozwoju fobii

• W przypadku introwertyków techniki oparte na przeuczaniu (np. systematyczna desyntetyzacja) prowadzą do lepszych rezultatów niż u ekstrawertyków, zuwagi na łatwośc nabywania nowych nawyków. U ekstrawertyków najlepiej wygaszać np. terapia implozywna

• Osoby o wewnetrznym poczuciu kontrolii lepiej reaguja na terapię, gdy odgrywają w niej aktywną rolę (np.terapia opartwa na „zadaniach domowych”, gdzie terapeuta jest przede wszystkim konsultantem) niż osoby o zewnetrznym poczuciu kontroli, które preferują pasywny sposób leczenia np. systematyczna desyntetyzacja

• Wazny też pozytywny związek emocjonalny miedzy pacjentem a terapeutą. Źródłem oporu stają się zachowania teraputy takie jak: postawa autorytarna, ponaglanie w psychoterapii, dobór niewłasciwej techniki, pouczanie pacjenta, nieumiejetnosc budowania związku przez terapeutę.

• Utrwalenie zmian powstałych podczas terapii( i przeniesienie ich do rzeczywistości)-> pacjent ustala z terapeutą zadania, które wykonuje samodzielnie lub z pomocą członków rodziny. Terapeuta sporadycznie pełni funkcję konsultacyjną. Proces się kończy, gdy pacjent uzna, iż nie są mu one dłużej potrzebne.

5. TECHNIKI TERAPEUTYCZNE

1. Najczęściej stosowane w wychowaniu:

• Wzmocnienie pozytywne - pochwała, nagroda po pożądanym zachowaniu

• Wzmocnienie negatywne - niepożądana sytuacja usuwana, gdy pojawi się oczekiwana reakcja. Dolegliwość trwa az do pożądanego zachowania. To NIE jest kara.

• Wygaszanie - brak wzmocnień, np. zwrócenie na dziecko uwagi dopiero, gdy zacznie się dobrze zachowywać

2. Oparte na warunkowaniu klasycznym:

• Systematyczna desyntetyzacja - trening relaksacyjny przy jednoczesnym stopniowym oswajaniu bodźców wywołujących lęk

• Oparte na warunkowaniu sprawczym:

• Technika ematywno-wyobrażeniowa - wytworzenie skojarzenia między zagrażającym obiektem i postacią bohatera, z którym dziecko się identyfikuje. "Pozwala to stawić czoła sytuacjom budzącym strach i ograniczyć ich wpływ, czyli „nie Krzyś bierze gryzonia, ale bohater”

• Terapia zalewająca/implozyjna - zaczyna się od sytuacji najbardziej lękotwórczej dla pacjenta(kwestia indywidualna), uniemozliwiająca ucieczkę od bodźca lękowego. Pacjent zdaje sobie sprawę, że strach nie ma rzeczywistych podstaw i może nad nim zapanować.

• Ekonomia żetonowa(symboliczna) - symboliczne nagrody wymieniane sa na coś materialnego, za złe zachowanie można odejmować żetony.

• Kontrakt dot.zbieżności zachowań i wzmocnień - jawna umowa spisywana między stronami nt. tego, co jest dozwolon a co nie, za co przydzielane sa nagrody i kary

• Zawieszanie wzmocnień pozytywnych - „time-out”, „czas wyłączony”; odcięcie od źródła wzmocnień pozytywnych np. wyproszenie dziecka z pomieszczenia

• Modelowanie - dziecko jest proszone, aby obserwowało zachowania innej osoby, która przy każdej udanej próbie jest za to nagradzana. Stosuje się w przypadku fobii i zaburzeń zachowania.

4. SZKOŁY PSYCHOTERAPEUTYCZNE

I. PSYCHOANALIZA

Psychoanaliza - metoda badania i/lub leczenia zaburzeń psychicznych, która polega na ujawnianiu istniejących przeniesień w stosunku do ludzi z otoczenia i do analityka, które ujawniają się dzięki rozwijającej się regresji wywołanej neutralną, nie narzucającą, nie kierującą pozycją psychoanalityka, oraz na stopniowym usuwaniu przeniesień, uświadamianiu idei i emocji nieświadomych, zmniejszaniu oporów - wyłącznie drogą interpretacji, klaryfikacji i konfrontacji.

Pojęcia:

Regresja - cofanie się emocjami do wcześniejszych faz rozwoju z dzieciństwa. Regresja występuje w psychoanalizie zawsze i jest warunkiem dalszego rozwoju osobowości. Rozpoznaje się ją obserwując bardziej infantylne przeżywanie i zachowanie pacjenta

Opór - oznacza ogólną tendencję ludzi do nie zauważania lub zapominania przykrych myśli, wspomnień, przeżyć. Natomiast w psychoanalizie, w węższym ujęciu, jest to usiłowanie części ego pacjenta, aby nie uświadomić sobie materiału podświadomego i mimowolne przeciwstawianie się wysiłkom terapeuty.

Wgląd - można określić jako poznanie ukrytych motywów, przyczyn, mechanizmów kryjących się pod objawami, emocjami, impulsami, związkami z ludźmi, które dotąd były nieznane. Prawdziwość osiągnięte wglądu rozpoznaje się na podstawie towarzyszących mu intensywnych przeżyć. W psychoanalizie wgląd często dotyczy reakcji przeciwprzeniesieniowych pacjenta.

1. Sposób powstawania psychopatologii:

Psychoanaliza jest koncepcją deterministyczną (życie psychiczne nie jest przypadkowe) i strukturalną (sfera psychiczna: Id, Ego, Superego, aspekt świadomy, przedświadomy i nieświadomy). W koncepcji tej emocje mają pewnego rodzaju autonomię. Życie psychiczne jest dynamiczne i konfliktowe. W nieświadomości gromadzą się wszystkie traumatyczne przeżycia z dzieciństwa, ta sfera ma przemożny wpływ na funkcjonowanie człowieka.

Psychoanaliza zakłada, że na kształtowanie się osobowości, poza czynnikami wrodzonymi i dziedzicznymi, mają wpływ relacje z rodzicami, a także ważne doświadczenia - narodzin, seksualności, miłości i nienawiści, utraty i śmierci - które człowiek napotyka od początku życia. Sposób, w jaki dziecko przeżywa te doświadczenia, tworzy nieświadome wzorce dla uczuć i fantazji, a także dla wszystkich relacji w późniejszym życiu. Mogą one być również źródłem nerwic i zaburzeń osobowości, które powodują problemy w życiu osobistym, społecznym, zawodowym i mogą przejawiać się różnorodnymi objawami, takimi jak lęki, fobie, czynności i myśli natrętne, zachowania impulsywne czy zaburzenia nastroju.

2. Mechanizmy leczenia

Czynniki lecznicze w psychoanalizie:

Czynniki typowe dla psychoanalizy, które poza nią nie występują:

• pełne, nieselektywne usuwanie przeniesień wyłącznie przez ich interpretowanie

• możliwie szybkie uświadamianie nieświadomych myśli i emocji

• usuwanie obron wyłącznie przez ich interpretowanie

Czynniki wspólne z innymi formami psychoterapii:

• tworzenie intensywnego związku emocjonalnego terapeuty z pacjentem, będącego wynikiem dużej częstotliwości sesji i długości trwania leczenie.

• korekcyjne doświadczenia emocjonalne sprzyjające uczeniu się nowych form zachowania się, reagowania, przeżywania w związku emocjonalnym z psychoterapeutą. Przyjmuje się że ten nowy związek jest mniej zaburzony, lepszy niż poprzednie relacje pacjenta np. w rodzinie. Może służyć uczeniu się ponieważ psychoterapeuta reaguje odmiennie od członków rodziny

• odreagowanie podczas sesji tłumionych dotąd emocji (efekty raczej krótkotrwałe)

• wzmacnianie pacjenta przez wyrażanie akceptacji, pochwał, pokazywanie jego lepszych stron

• wgląd, będący wspólnym czynnikiem leczącym w psychoanalizie i w wielu innych formach psychoterapii opartych na poznawaniu, rozumieniu. W psychoanalizie dominującą rolę przypisuje się uzyskiwaniu wglądu w reakcje przeniesieniowe pacjenta i w jego tendencje nieświadome.

• podkreślenie autonomii pacjenta, jego niezależności, konieczności samodzielnego decydowania o sobie

• zjawisko identyfikacji pacjenta z psychoterapeutą

Podstawą psychoanalizy jest założenie, że w umyśle istnieje część nieświadoma i irracjonalna, która determinuje uczucia i zachowanie człowieka. Na tym założeniu opiera się psychoanaliza jako metoda terapii. Leczenie psychoanalizą, podobnie jak każde inne, ma na celu przyniesienie pacjentowi ulgi w cierpieniu. Psychoanalityk nie koncentruje się jednak na usuwaniu objawów cierpienia, tylko szuka jego przyczyn w nieświadomości, sięgając do najwcześniejszych doświadczeń pacjenta i analizując ich wpływ na jego aktualne relacje i zachowanie. Psychoanaliza jest zatem procesem głębokim i intensywnym, jednak aby mogła przynieść trwałe efekty musi trwać długo - kilka lat. Na początku leczenia nie można określić jego długości. Sesje odbywają się 4 lub 5 razy w tygodniu, trwają 45-50 minut. Pacjent leży na kozetce, a psychoanalityk siedzi poza zasięgiem jego wzroku. Zachęca on pacjenta do wolnych skojarzeń, czyli do wypowiadania wszystkiego, co mu przyjdzie na myśl, do opowiadania snów i fantazji. Dzięki temu można dotrzeć do takich obszarów psychiki, które nie są dostępne w inny sposób. Analizie podlegają myśli i uczucia, również te, które powstają w relacji z psychoanalitykiem. W trakcie psychoanalizy pogłębia się wiedza człowieka o jego nieświadomości. Dzięki temu wzrastają zdolności do nawiązywania długotrwałych głębszych relacji z innymi oraz do twórczego wykorzystywania własnych możliwości.

3. Metody psychoanalizy

• analiza wolnych skojarzeń - realizowanie wszystkiego, co przychodzi do głowy, wyrażanie każdej myśli

- osoby uprawiające psychoanalizę same powinny ją przejść

- równomierne słuchanie - z taką samą uwagą wszystkie treści, które wypowiada pacjent

- postawa psychoanalityka podobna do postawy chirurga - nie angażować się emocjonalnie, nie rozczulać się

• analiza czynności i wypowiedzi omyłkowych

• analiza marzeń sennych - sny są bramą do nieświadomości są metaforycznym przekazem tego, co w nieświadomości

• analiza oporu, przeniesienia i przeciwprzeniesienia

• hipnoza - Freud stosował ją przez pewien czas ale potem odradzał

Przedstawiciele: Zygmunt Freud, Karl Gustav Jung, Alfred Adler

PODEJŚCIE HUMANISTYCZNO - EGZYSTENCJALNE

Psychologia humanistyczna - „trzecia siła w psychologii, przełom w psychologicznym myśleniu o człowieku. Nurt ten rozwinął się w latach 40. xx wieku w opozycji do behawioryzmu i psychoanalizy.

W nurcie humanistyczno - egzystencjalnym zaburzenia traktowane są w kategoriach deficytu rozwoju osobowości, powstałych na skutek niezaspokojenia ważnych psychologicznych potrzeb jednostki (miłości, akceptacji, autonomii itp.)

Cele psychoterapii:

• stworzenie warunków do przeżycia korektywnych doświadczeń emocjonalnych (szkoły humanistyczne),

• pobudzenie do refleksji nad ważnymi wartościami i wyborami życiowymi (szkoły egzystencjalne),

Terapia ukierunkowana jest na teraźniejszość i przyszłość, nie rozważa się w niej przeszłych przeżyć pacjenta, ani jego historii życia.

Pacjent (klient) sam decyduje o problemach które porusza, poziomie intensywności pracy i czasie jej trwania. Pomiędzy terapeutą i pacjentem panują równorzędne relacje.

Reprezentanci (najbardziej znani):

• orientacji humanistycznej - Rogers i Perls

• orientacji egzystencjalnej - Frankl i Laing.

• PSYCHOTERAPIA SKONCENTROWANA NA KLIENCIE

Jej autorem jest Rogers. Konstruktem teoretycznym wyjaśniającym rozwój zdrowia psychicznego
vs patologii jest pojęcie „ja” („struktura-ja”, „ja”) :ja” kształtuje się w dzieciństwie na podstawie postrzeganych doświadczeń, które są reprezentowane (symbolizowane) w świadomości. Kiedy struktura „ja” staje się świadoma, u każdego człowieka rozwija się potrzeba samoakceptacji.

Potrzeba samoakceptacji jest:

• uniwersalna i cechuje wszystkich ludzi,

• bezwarunkowa (człowiek pragnie doświadczać siebie w sposób pozytywny bez względu na to jakie, jakie dostaje komunikaty na swój temat od innych ludzi.

Zaspokojenie tej potrzeby stanowi źródło satysfakcji i budowania własnej wartości. Dlatego też już od dzieciństwa następuje selektywny zapis doświadczeń w strukturze ja i negatywne doświadczenia są zepchnięte do podświadomości lub zniekształcone (racjonalizacja, fantazjowanie, projekcje itp.)

Wyparcie i zniekształcanie doświadczeń stanowią źródło patologii, prowadzą do dezintegracji osobowości (część doświadczeń wyłączona spoza świadomej kontroli, ale w dalszym ciągu uaktywniają zachowania w kierunku ich urzeczywistnienia).

Wewnętrzny mechanizm pobudzający do działania Rogers nazywa tendencją do samoaktualizacji. Tylko osobowość zintegrowana umożliwia pełną aktualizację „ja”, jest to warunek zdrowia psychicznego.

Cel psychoterapii: reintegracja osobowości, wytworzenie spójności „ja” z doświadczeniem.
W psychoterapii zmierza się do przesunięcia źródła oceny własnej osoby z zewnętrznego na wewnętrzne, pozbycia się uczucia „powinności” spełniania oczekiwań innych ludzi i realizacji własnych potrzeb.

Trzy wymiary którymi powinien kierować się terapeuta wg Rogersa:

• empatia,

• akceptacja,

• autentyczność (spójność)

• PSYCHOTERAPIA GESTALT

Jej autorem jest Perls.

Ludzie organizują swe doświadczenia w pewną całość, inaczej postać, figurę.

Akcentowana jest odpowiedzialność za dokonane wybory i branie pod uwagę doświadczeń teraźniejszych „tu i teraz” (filozofia egzystencjalna).

Wszystkie doświadczenia człowieka, zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne, porządkowane są w figury, np. pojęcie „życie rodzinne” jest pewnym jednorodnym tworem w skład którego wchodzą poszczególne doświadczenia (obserwacja roli, matki, ojca, wyznawany przez nich system wartości), jak i pewne skojarzenia zmysłowe (zapachy, dźwięki, obrazy wzrokowe). Jest to przykład figury zewnętrznej której analiza pozwala na wyodrębnienie wymienionych elementów.

Proces tworzenia się i rozpadania figur jest procesem ciągłym i przebiega bez zakłóceń u osób zdrowych, natomiast u osób neurotycznych następują zakłócenia w tworzeniu się postaci (gestalt) i jej rozpadu.

Z wykładów:

Psychoterapia humanistyczna:

Jej celem jest zmiana osobowości lub zmiana poczucia sensu życia.

Charakteryzuje się:

• uwolnieniem naturalnych tendencji do rozwoju,

• zwiększeniem samoświadomości,

• uwolnieniem możliwości przeżywania,

• wzrostem samoakceptacji, zrozumienia i akceptacji innych ludzi,

• odstąpieniem od systemów zaprzeczeń i nabycie umiejętności do konfrontowania się z problemami egzystencjalnymi,

• poszukiwanie sensu życia, którego najpełniejszym wyrazem jest realizacja takich wartości jak odpowiedzialność i miłość,

• poszukiwanie wzorów idealnego człowieka.

Orientacja humanistyczna w psychologii:

• charakteryzuje się podmiotowym podejściem do człowieka,

• przedmiotem swoich dociekań czyni człowieka jako osobę, jest zainteresowana jego kondycją psychofizyczna oraz rozwojem,

• podstawowa właściwością natury ludzkiej jest rozwój, a jego czynnikiem sprawczym m.in. siły wewnętrzne tkwiące w człowieku(metody i formy pracy ukierunkowane na rozwój)

• podejmują się psychologicznej analizy rozwoju i „stawania się sobą”,

• zajmuje się maksymalizacją szans rozwojowych zdrowego człowieka.

• człowiek aktualizuje swoje możliwości dzięki interakcjom z innymi ludźmi,

• twierdzi, że nie istnieje wiedza obiektywna, a więc uwolniona od podmiotowości.

• Sprzeciwia się neopozytywistycznej metodologii badań psychiki człowieka

Egzystencjalizm:

Podstawowe wymiary kondycji ludzkiej zdaniem egzystencjalistów:

• Dar samoświadomości.

• Wolność i odpowiedzialność.

• Poszukiwanie własnej tożsamości i nawiązywanie znaczących relacji z innymi.

• Poszukiwanie, celu, znaczenia i wartości.

• Lęk, który jest wpisany w egzystencję.

• Świadomość śmierci i niebytu.

Pogłębienie świadomości przekłada się na lepszą umiejętność życia społecznego.

Człowiek staje się świadomy tego, że:

• nie będzie żyć wiecznie, nie ma zatem nieograniczonego czasu,

• ma w sobie potencjał, by podejmować działania lub ich nie podejmować (brak działania także jest decyzją),

• postanawia, jakie działania podjąć, jest częściowo w stanie kreować własny los,

• Nie jest „automatycznie” obdarowany sensem życia, jest on efektem poszukiwań,

• Lęk egzystencjalny, który jest w istocie świadomością naszej wolności, jest ważna częścią życia, W miarę jak pogłębia się świadomość wyborów zwiększa się poczucie odpowiedzialności za konsekwencje ich dokonywania,

• nie ominie go poczucie bezsensu, pustki, winy, izolacji,

• jest zasadniczo sam, jednak ma możliwość wchodzenia w związki z innymi bytami (istoty wyższe, duchowe, itp.)

W podejściu tym ważna jest relacja jaka zachodzi pomiędzy terapeuta a klientem.

5.Czynniki leczące w psychoterapii- indywidualne i grupowe

Psychoterapia indywidualna to: forma psychoterapii, polegająca na bezpośrednich kontaktach terapeuty z pacjentem, oparta na ich silnym związku, przebiegająca w warunkach „intymności”, jest formą „klasyczną”

WYKŁAD:

Czynniki leczące procesu psychoterapii:

I. Etap odreagowania emocji:

1. uwolnienie uczuć aktualnie przeżywanych

2. zmniejszenie napięcia

Relacja terapeutyczna: empatia, wzbudzanie nadziei i zaufania

II. Etap osiągania wglądu (pod warunkiem, że zostaną usunięte przeszkody w dotarciu do własnych przeżyć)

1. Konkretne doświadczenia emocjonalne

• uwolnienie nieakceptowanych uczuć

• uświadomienie sobie negatywnych doświadczeń

• uwolnienie się od dawnych doświadczeń

2. Przekształcenie schematów poznawczych

• zmiana dotychczasowych doświadczeń emocjonalnych

• zmiana oceny własnej osoby

• zmiana oceny otoczenia

3. Doświadczenie nowych relacji z innymi (humanistyczna)

• doświadczenie relacji z terapeutą

• doświadczenie relacji z innymi ludźmi

Relacja terapeutyczna: klasyfikowanie, konfrontacja, sugestie i kontrsugestie, interpretacje, doświadczenie prze pacjenta odpowiedzialności za siebie.

Klasyfikacja-ustalenie co jest naprawdę problemem człowieka.

III. Etap przygotowania do zmiany zachowania

1. Poszukiwanie alternatywnych wzorców

• wzorców reagowania i myślenia o sobie i otoczeniu

• wzorców zachowania

2. Wypróbowanie nowych wzorców zachowania

• Kontrola konsekwencji własnych zachowań

3. Uczenie się nowych umiejętności:

Relacja terapeutyczna: wsparcie terapeuty, wzmacnianie poczucia odpowiedzialności, pomoc w ćwiczeniu nowych zachowań.

IV Etap utrwalania i rozszerzania zmian

1. Formułowanie planów na przyszłość

2. Analiza strategii radzenia sobie z przewidywanymi trudnościami

W psychoterapii indywidualnej terapeuta jest praktycznie jedynym czynnikiem leczącym, jest źródłem bodźców tworzących terapeutyczny charakter sytuacji. Każde jego zachowanie jest znaczące, a obawa przed popełnieniem błędu ogromna. Wszystkie czynniki leczące pojawiają się w ramach relacji terapeutycznej i sprowadzają się do mechanizmów uzyskiwania wglądu i do przeuczania (patrz wyżej). O kierunku oddziaływań, decyduje wiedza terapeuty dotycząca istoty zaburzeń. Na zaistnienie czynników leczących maja wpływ warunki, jakie terapeuta stwarza w czasie spotkań (organizacja przestrzeni) oraz wykorzystanie czasu spotkania

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Czynniki leczące w psychoterapii grupowej:

1. Zyski z kontaktów interpersonalnych- informacje otrzymane od członków grupy

2. Katharsis- ulga płynąca ze zwerbalizowania własnych problemów.

3. Spójność grupy- koniec poczucia osamotnienia

4. Wgląd- zdanie sobie sprawy, z nieuświadomionych dotąd przyczyn własnego zachowania

5. Wkład w relacje interpersonalne- angażowanie się w kontakty z innymi.

6. Świadomość egzystencjalna- zaakceptowanie pewnej nieprzewidywalności życia

7. Uniwersalność- uświadomienie sobie podobieństwa do innych ludzi, że nie jest się jedyną osobą mającą problemy tego typu

8. Rozbudzenie nadziei- zdanie sobie sprawy z korzyści jakie może przynieść grupa

9. Altruizm- przedkładanie potrzeb innych ludzi nad własne. Udzielenie pomocy innym cierpiącym w miejsce koncentracji na własnym cierpieniu.

10. Odgrywanie sytuacji rodzinnych- ponowne przeżywanie rodzinnych doświadczeń z przeszłości

11. Identyfikacja- wybieranie wzorca osobowego spośród członków grupy.

Psychoterapia grupowa- to taka forma leczenia, w której terapeuta, pełniący rolę lidera zadaniowego, swoimi interwencjami w przebieg pracy w grupie, uruchamia procesy leczenia u wszystkich uczestników spotkania. Psychoterapia grupowa ma za zadanie korygowanie odchyleń, zakłóceń w procesie socjalizacji, związane ze wchodzeniem w grupy społeczne i uczestniczeniem w nich. Oddziaływania terapeutyczne, są możliwe dzięki działaniu terapeuty oraz grupy. Grupa psychoterapeutyczna jest grupą zadaniową, o ograniczonych celach, czasie i zakresie uczestniczenia

Irving Yalom wymienia 11 kategorii czynników leczących w grupie (Aleksandrowicz)

1. Stworzenie i podtrzymanie nadziei, wiary w skuteczność oddziaływań. Pozytywne nastawienie, zaufanie do terapeuty.

2. Uniwersalizacja- poczucie łączności ze światem, wyjście z izolacji spowodowanej poczuciem „odmienności”, odnalezienie analogicznych przypadków w grupie. Pacjent dowiaduje się, że jego problemy nie są jedyne w swoim rodzaju.

3. Dzielenie się informacjami- wiedza o mechanizmach choroby, procesie psychoterapii i interakcjach między ludźmi, bezpośrednie uczenie, dzięki innym członkom grupy. Udzielanie sobie rad w grupie.

4. Altruizm- wzajemna pomoc, pacjenci uświadamiają sobie że potrafią udzielać skutecznej pomocy innym (oparcie, sugestie, interpretacje)

5. Korektywne, ponowne przeżycie sytuacji w grupie rodzinnej- sytuacja pacjenta w grupie przywołuje jego zachowania w rodzinie, wgląd w relacje, które spowodowały zaburzenia i ich przeuczanie. Członkowie wchodzą w podobne interakcje jak z członkami rodziny.

6. Kształtowanie umiejętności społecznych- umiejętność rozumienia innych ludzi, nabywana w grupie, ciągła nauka nowych zachowań, wchodzenie w relacje interpersonalne, pełnienie ról.

7. Naśladowanie innych- terapeuta dostarcza wzorca, który może służyć w uzyskaniu lepszego funkcjonowania. Wchłanianie elementów tego, czym dysponują inni. Terapeuta powinien ograniczyć działanie mechanizmów prowadzących do pogłębiania się zaburzeń, które mogą udzielać się innym członkom grupy.

8. Interpersonalne uczenie się- jeden z najważniejszych czynników. Możliwość korektywnych doświadczeń emocjonalnych, szczególnie w zakresie związków międzyludzkich. Uzyskanie samoświadomości, proces analogiczny do wglądu w terapii indywidualnej, ale dokonuje się z udziałem innych osób.

9. Katharsis- burzliwa ekspresja emocji, przynosi ulgę w cierpieniu. Okazanie emocji, ich wyładowanie. „wentylacja emocjonalna”, uwolnienie się od tłumionych napięć.

10. Spójność grupowa (kohezja)- szczególny rodzaj związku, między członkami grupy, stwarzający poczucie „my”, atrakcyjność grupy dla jej członków, prowadzi do utrzymania grupy w pełnym składzie.

11. Czynniki egzystencjalne- uświadomieni sobie okoliczności takich jak: ból, śmierć, cierpienie, samotność, niesprawiedliwość. Element doświadczenia grupowego sprzyjający uzyskaniu korzyści z leczenia.

Psychoterapia grupowa daje możliwość wglądu i przeuczania, ale stwarza także dodatkowe możliwości, takie jak: możliwość wielokierunkowych przeniesień, i korektywnego przeżycia doświadczeń z dzieciństwa, uczenie posługiwania się nowymi mechanizmami radzenia sobie z trudnościami i z problemami w relacjach międzyludzkich.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Niespecyficzne czynniki leczące, które mogą towarzyszyć psychoterapii: (Alkeksandrowicz)

• efekt placebo- może prowadzić do zmian czynności i stanu narządów

• siła sugestii- oddziaływania sugerujące

• Nadanie nazwy zaburzeniu- zmniejszenie lęku przed nieznanym.

• Nadzieja na uzyskanie pomocy- optymizm, uczucie energii, dobre samopoczucie

• Nawiązanie relacji terapeutycznej

• Oczekiwania, przeświadczenia pacjenta, co do skuteczności leczenia

• Redukcja poczucia alienacji

• Uspokojenie- dzięki uzyskaniu informacji na temat własnego zaburzenia

• Prestiż, kompetencje terapeuty

5. Czynniki leczące w psychoterapii (indywidualne i grupowe) PORÓWNANIE

I etap - ODREAGOWANIE EMOCJI

1) uwolnienie uczuć aktualnie przeżywanych

2) zmniejszenie napięcia

Relacja terapeutyczna: empatia, zaufanie, nadzieja

II etap - OSIĄGANIE WGLĄDU

1) korektywne doświadczenia emocjonalne

- uwolnienie nieakceptowanych uczuć

- uświadomienie negatywnych doświadczeń

- uwielbienie od dawnych doświadczeń

2) przekształcanie schematów poznawczych

- zmiana doświadczeń emocjonalnych

- zmiana oceny siebie

- zmiana oceny otoczenia

3) doświadczanie nowych relacji z innymi, m.in. z terapeutą

Relacja terapeutyczna: konfrontacje, sugestie, interpretacje, doświadczanie odpowiedzialności za siebie, ustalanie co jest naprawdę problemem

III etap - PRZYGOTOWANIE DO ZMIANY ZACHOWANIA

1) poszukiwanie alternatywnych wzorców

- reagowania i myślenia o sobie i otoczeniu

- zachowania

2) wypróbowywanie nowych wzorców zachowania

3) uczenie się nowych umiejętności

Relacja terapeutyczna: wsparcie terapeuty, wzmacnianie poczucia odpowiedzialności

IV etap - UTRWALANIE I ROZSZERZANIE ZMIAN

1) formułowanie planów

2) analiza strategii radzenia sobie z trudami

3) plan dalszej terapii

Czynniki leczące w terapii grupowej:

1. zyski z kontaktów interpersonalnych

2. katharsis - ulga z werbalizacji własnych problemów

3. spójność grupy - koniec poczucie osamotnienia

4. wgląd - zdanie sobie sprawy z nieuświadomionych przyczyn zachowania

5. wkład w relacje interpersonalne

6. świadomość egzystencjalna

7. uniwersalność - uświadomienie sobie podobieństwa do innych

8. rozbudzanie nadziei

9. altruizm

10. odgrywanie sytuacji rodzinnych

11. zyskanie przewodnika

12. identyfikacja - wybranie wzorca osobowego spośród członków grupy

6. Usytuowanie psychoterapii w resocjalizacji w oparciu o funkcjonalny model resocjalizacji wg Pytki

Systemy oddziaływania resocjalizującego (s.resocjalizacji) to syntetyczny opis rzeczywistości wychowawczej (wychowankowie, wychowawcy oraz ich wzajemne relacje w konkretnym otoczeniu fizycznym i społecznym).

Wyróżnia się trzy poziomy projektowania systemu resocjalizacji:

-struktura podejmowanych przez system działań - ASPEKT STRUKTURALNY

-funkcje i cele poszczególnych i połączonych działań - ASPEKT FUNKCJONALNY

-optymalne procedury (metody i techniki) działań systemu - ASPEKT PROCEDURALNY

ASPEKT FUNKCJONALNY

System resocjalizacji spełnia trzy podstawowe funkcje:

1.opiekuńczą

2.wychowawczo-dydaktyczną

3.terapeutyczną

1.zaspokajanie potrzeb wychowanków, stosownie do odczuwanych przez nich niezaspokojeń i frustracji

2.przysposabianie wychowanka do adekwatnego funkcjonowania w różnych rolach społecznych poprzez uczestnictwo w specjalnie do tego celu zorganizowanych zajęciach (funkcja wiodąca, bo realizowany nadrzędny cel-prawidłowa adaptacja do społeczeństwa)

3.diagnozowanie zaburzeń i dysfunkcji, indywidualne i społeczne działanie wychowanków, postulowaniem określonych modyfikacji, motywacji i postaw oraz stosowanie odpowiednich środków leczenia somatycznego.

Funkcje te przenikają się między sobą, ale także z klasami działań składających się na strukturę systemu resocjalizacji (postulowanie, optymalizowanie i realizowanie). Przez to powstaje 9 klas specyficznych działań systemu resocjalizującego:

1.Postulowanie opiekuńcze.

2.Postulowanie wychowawczo-dydaktyczne.

2.Postulowanie terapeutyczne.

4.Optymalizowanie opiekuńcze.

5.Optymalizowanie wychowawczo-dydaktyczne.

6.Optymalizowanie terapeutyczne.

7.Realizowanie opiekuńcze.

8.Realizowanie wychowawczo-dydaktyczne.

9.Realizowanie terapeutyczne.

MODELE SYSTEMU RESOCJALIZACJI

Zaistniała konieczność jednoczesnego uwzględniania w procesie projektowania systemów wszystkich jego wymiarów, więc powstał trójwymiarowy model, nazywany skrzynką morfologiczną systemu działania.

W modelu tym wyróżnia się 27 klas działań (postulacyjnych, optymalizowanych) w zależności od środków realizowania funkcji opiekuńczych, wychowawczych lub terapeutycznych środkami psychotechnicznymi lub kulturotechnicznymi.

Najważniejsze są działania realizacyjne systemu, ale zawsze musza one być poprzedzone postulowaniem i optymalizowaniem.

Działania realizacyjne systemu:

1.Realizowanie funkcji opiekuńczych środkami psychotechnicznymi.

2.Realizowanie funkcji opiekuńczych środkami socjotechnicznymi.

3.Realizowanie funkcji opiekuńczych środkami kulturotechnicznymi.

4.Realizowanie funkcji wychowawczych środkami psychotechnicznymi.

5.Realizowanie funkcji wychowawczych środkami socjotechnicznymi.

6.Realizowanie funkcji wychowawczych środkami kulturotechnicznymi.

7.Realizowanie funkcji terapeutycznych środkami psychotechnicznymi.

8.Realizowanie funkcji terapeutycznych środkami socjotechnicznymi.

9.Realizowanie funkcji wychowawczych środkami kulturotechnicznymi.

Istnieje 5 kryteriów kwalifikacyjnych dla systemów resocjalizacyjnych:

1.charakter i rodzaj stosowanych bodźców sterujących (system punitywno-restrykcyjny i system permisywno-ekspresyjny)

2.rodzaj dominujących funkcji sprawowanych przez system (s.opiekuńczy, s.wychowawczy, s.terapeutyczny) - taki podział funkcjonuje w praktyce pedagogicznej instytucji


3.rodzaj dominujących procedur stosowanych w codziennej praktyce wychowawczej (s.indywidualne/psychotechniczne; s.kolektywistyczne/socjotechniczne; s.eklektyczne/kulturotechniczne)

4.rodzaj sprzężeń systemu oddziaływania resocjalizującego z jego otoczeniem zewnętrznym (s.wolnościowy; s.półwolnościowy; s.izolacyjny)

5.rodzaj rozwiązań organizacyjnych wykorzystywanych przy tworzeniu oddziałów, grup wychowawczych, szkolenia zawodowego i terapeutycznego (s.homogeniczne i s.heterogeniczne)

7.SOCJOTERAPIA

Socjoterapia jest pośredną formą pomocy, mieszczącą się pomiędzy psychoterapią a psychoedukacją, adresowaną zwykle do dzieci z zachowaniami problemowymi. Pomoc ta ma formę ustrukturalizowanych spotkań grupowych, które służą realizacji celów terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych.

Krotokvil „to specyficzna organizacja środowiska społecznego wspierająca psychoterapię osób z zaburzeniami psychicznymi. Pacjentom proponuje się różnego rodzaju aktywność spełniającą wartość psychoterapeutyczną”.

Według K. Sawickiej socjoterapia to proces korekcyjny o charakterze leczniczym, forma pomocy psychologicznej adresowanej do młodzieży, pośrednia pomiędzy psychoterapią a psychoedukacją i treningiem interpersonalnym.

Socjoterapia obejmuje swym zasięgiem zarówno dzieci o różnym stopniu zaburzeń jak i dzieci zdrowe, gdzie pozwalająca integrować młodzież, przez co dostarcza większej ilości doświadczeń społecznych.

Metoda realizuje trzy zasadnicze cele ( K. Sawicka) :

1. Rozwojowy

U ich podstaw leży prosta, psychologiczna i dydaktyczna zasada : treści, metody i sposoby ich realizacji muszą być ściśle powiązane a wiekiem uczestników.

Potrzeby dzieci w wieku wczesnoszkolnym:

• aktywności ruchowej

• zabawy

• zdobywania wiedzy o świecie

• wsparcia ze strony dorosłych

• wspólnej ( stadnej ) aktywności

• twórczości

  Realizacja celów rozwojowych musi przebić się przez emocjonalne blokady, kryzys autorytetów, obniżenie motywacji do podejmowania jakiegokolwiek wysiłku i wplatać w tematykę zajęć takie zagadnienia jak ;

• rodzina

• czas wolny ( ulubione zajęcia)

• związki uczuciowe ( przyjaźń, miłość)

• aspiracje

• autoprezentacja ( za K. Sawicką )

  Trzeba dobrze rozpoznać potrzeby osobiste, sytuacje rodzinną, społeczną, wychowawczą poszczególnych uczestników zajęć, by skutecznie realizować cel rozwojowy terapii.

2. Edukacyjny

Poznawanie przez dzieci i młodzież różnorodnych zagadnień pozwalających im lepiej funkcjonować społecznie, radzić sobie z problemami.

Zaliczamy do nich:

• uczenie się rozpoznawania emocji

• poznawanie mechanizmów uzależnień

• poznawanie zasad dobrej komunikacji

• uczenie się wybranych technik pracy umysłowej

• uczenie się pełnienia określonych ról społecznych

Charakterystyczne dla celów edukacyjnych w socjoterapii jest to, ważniejsza staje się wiedza o funkcjonowaniu człowieka - ,,samowiedza” - niż wiedza o pojęciu dydaktycznym. Dziecko znające siebie, mechanizmy rządzące nim i innymi ludźmi, częściej świadomie podejmuje decyzję o poznawaniu świata. Ścieżki rozwoju natomiast powodują zmiany zachowania na tyle pozytywne, że chronią dziecko przed kolejnymi urazami psychicznymi.

3. Terapeutyczny

Na cele terapeutyczne składa się odreagowanie emocjonalne, przeżycie korektywnych doświadczeń i uczenie się nowych, korzystniejszych dla podmiotu zachowań.

Ukierunkowujemy dwojako:

• wobec cierpienia psychicznego dziecka, które nie radzi sobie z nim,

• wobec zachowania dziecka, które powoduje straty, wysokie koszty ponoszone przez otoczenie społeczne ( K. Sawicka )

Wyróżnimy wśród nich :

• korektę sądów o rzeczywistości i sobie

• korektę postawy wobec siebie, ludzi i świata

• kompensowanie ;;pustki emocjonalnej” - odtrącenia przez rodziców i braku oparcia w nich,

• kompensowanie braku satysfakcjonujących kontaktów z ludźmi,

• stwarzanie warunków do ,, zapominania” doświadczeń stresowych

Płaszczyzny na które wpływają zaburzenia:

1. dziecko-dorosły „nie jestem ważny”

2. dziecko- rówieśnicy „nikt mnie nie lubi”

3. dziecko-zadanie „nie umiem tego zrobić”

4. dziecko samo ze sobą „nie lubie siebie”

Zadaniem socjoterapii jest zmiana tych relacji.

Etapy:

1. Kształtowanie grupy socjoterapeutycznej

• poznanie się uczestników spotkań, wspólne określenie celów, ustalenie norm grupowych, reguł i rytuałów,

• budowanie atmosfery opartej na poczuciu bezpieczeństwa i wzajemnego zaufania

• zadbanie o poczucie bezpieczeństwa, zbudowanie empatii

• dbałość o bezpieczeństwo fizyczne i psychiczne członków grupy w formie normy

• „staramy się być dla siebie życzliwi - nie wyśmiewamy się i nie krytykujemy

• zapewnienie, że „każda osoba ma prawo być wysłuchana”

• „to co dzieje się tutaj, pozostaje po zostaje między nami”

• „spotykamy się regularnie i przychodzimy na zajęcia punktualnie”

• „zwracamy się do siebie bezpośrednio”

• „zajmujemy się tym co dzieje się tu i teraz, a nie przedtem”

• „mówimy o swoich odczuciach, nie opiniach”

2. Realizacja zaplanowanych działań- Etap właściwy.

• Realizacja celów

• „przepracowanie” wcześniej rozpoznanych urazów, ale pod warunkiem gdy grupa osiągnęła już odpowiedni poziom bezpieczeństwa psychicznego i wzajemnego zaufania.

• Podstawą projektowania tej części zajęć jestdiagnoza zaburzeń zachowania i będących w ich tle treści urazowych, potrzeby danejgrupy i ważne dla niej zagadnienia.

3. Zakończenie funkcjonowania grupy. Podsumowanie

Struktura i forma spotkania grupy

1. Rytualne powitanie będące informacją o rozpoczęciu zajęć i podzielenie się

informacjami na temat wydarzeń mających miejsce przed zajęciami, bądź na

temat stanu emocjonalnego uczestników.

2. Zastosowanie gier i zabaw wyciszających lub energetyzujących w zależności od

nastroju grupy.

3. Zastosowanie gier i ćwiczeń psychokorekcyjnych, edukacyjnych lub

rozwojowych - istotą tej części zajęć jest zdobywanie doświadczeń

emocjonalnych i poznawczych.

Podsumowanie /ocena każdego ćwiczenia jest elementem niezbędnym. Skłania

ona do nazwania i wyrażania własnych odczuć i spostrzeżeń, dostrzegania

związków między wydarzeniami w grupie a życiem codziennym.

4. Zajęcia kończone są rundką i rytualnymi pożegnaniami.

Prowadzący zajęcia funkcjonują w grupie na zasadzie uczestnictwa, nie zaś

przywódców i swoim zachowaniem modelują zachowania dzieci i młodzieży.

Prowadzenie zajęć wymaga od terapeuty uważności, cierpliwości, ciepła, akceptacji,

życzliwej konsekwencji ale także autentyczności. Pomaga dobry humor, szczególnie

sytuacyjny.

Techniki pracy z grupą (K. Sawicka)

W programach socjoterapeutycznych wykorzystuje się różne metody pracy. Ich

podstawą jest praca w kręgu i rundki jako technika dzielenia się z innymi swoimi

doświadczeniami.

Siedzenie w kręgu umożliwia wszystkim uczestnikom kontakt wzrokowy i

emocjonalny, wyrównuje pozycję społeczne, zmniejsza dystans między dziećmi i

prowadzącymi. Krąg jest stałym elementem zajęć socjoterapeutycznych na ich początku i

końcu.

Rundka to technika pomagająca uczestnikom zwerbalizować swoje odczucia

wykorzystywana na podsumowanie ćwiczenia. Może polegać na dokończeniu zdania

„odkryłem że...... . ” lub na postawieniu przez prowadzącego pytania „co Ci się w tym

ćwiczeniu podobało ?” ; „co dobrego Ci się w tym tygodniu wydarzyło?”. Rundka oznacza

prawo do wypowiedzenia się a nie obowiązek. Prowadzący wypowiada swoje odczucia na

końcu. Wypowiedzi nie podlegają komentarzom.

„Burza mózgów” to kolejna technika aktywizująca grupę i wyzwalająca jej

twórczy potencjał. Chodzi o wygenerowanie jak największej liczby pomysłów w

oznaczonym czasie. Propozycje mogą być realne, nierealne a nawet absurdalne. Następnie

grupa wybiera propozycje najtrafniejsze.

Praca w małych grupach (3-5 osobowych) umożliwia ona bliski kontakt oraz

możliwości wypowiedzenia się.

Rysunki oraz inne formy plastyczne są ważną formą wypowiedzi dla osób

mających trudności w werbalizacji. W wytworach plastycznych uczestnicy socjoterapii

mają zapewnioną swobodę, mogą wyrazić sobie i swoje emocje, rzutować urazy i

konfrontacje, uwolnić się od napięć. Prace plastyczne mogą być abstrakcyjne.

Pantomima

Gry i zabawy ruchowe oraz psychologiczne

Ćwiczenia i techniki wyobrażeniowe

Dzielenie się własnym doświadczeniem

Poszukiwanie wspólnych konstruktywnych rozwiązań poprzez stosowanie

różnorodnych technik

Muzyka i śpiew

TECHNIKI WYKORZYSTYWANE W SOCJOTERAPII (wg Anny Matyji)

1. DIALOG TERAPEUTYCZNY

Jest to określona zakresem i celem relacja psychoterapeutyczna. Zakłada z góry nierówny udział partnerów : terapeuta nie może wyrażać swoich sądów na tematy inne niż zaburzenia dziecka. Nie może ,, naginać” poglądów i stwierdzeń dziecka do swoich relacji ( W. Sikorski) - jak ma to miejsce w codziennym sposobie porozumiewania się.

Przedmiotem DIALOGU TERAPEUTYCZNEGO może być tylko dziecko! Warunkiem stosowania tej techniki jest więź emocjonalna łącząca terapeutę z dzieckiem ( zaufanie, poczucie bezpieczeństwa) oraz wzajemne rozumienie gestów, sposobów wyrażania się. Terapeuta musi słyszeć i rozumieć to, co zostało wyrażone w sposób niewerbalny. Musi umieć kontrolować, modyfikować, tonować dynamikę kontaktu.

2. PSYCHODRAMA/DRAMA. Również opiera się na słownym kontakcie, choć jej istotą jest przeżycie danej sytuacji czy roli w warunkach symulacyjnych. Dziecko, chowając się za ,,maską” postaci, wypowiada słowa, czerpane na ogół z doświadczeń, nierzadko urazowych. Wypowiedzenie blokujących je słów, odegranie emocji, pozwala na uwolnienie się od zaburzeń pozostających w pamięci emocjonalnej. Drama opiera się na improwizacji inspirowanej przeżyciami bohaterów literackich, natomiast psychodrama buduje swoje treści na przeżyciach i problemach obserwowanych w danej grupie terapeutycznej.

3. ARTETERAPIA. Odwołuje się przede wszystkim do wyobraźni dziecka. Zapewnia kontakt ze sztuką na poziomie twórcy ( nie odbiorcy! ), poziomie emocjonalnym. Pozwala to dziecku - często po raz pierwszy w życiu - na osiągnięcie sukcesu, jakim jest zakończenie dzieła. 

Arterterapia to także wspólny taniec, śpiew czy muzykowanie. Stwarzają one szanse na budzenie odpowiedzialności za wspólną pracę. Dla dzieci nadpobudliwych często śpiewanie piosenki w zespole jest jedyną okazją dotrwania do końca określonego ,,dzieła”. Muzykoterapię dzielimy na czynną, podczas której dziecko śpiewa, gra, tańczy; i bierną kiedy słucha muzyki. Arteterapia rozwija przede wszystkim zmysły, poczucie estetyki i kreatywność.

4. RYSUNEK TERAPEUTYCZNY wyodrębniany bywa ze względu na jego znaczącą  rolę diagnostyczną. O doświadczeniach dziecka, jego stosunku do świata świadczy nie tylko treść rysunku, ale jego geometria, wybór koloru, intensywność barw czy sposób użycia i  odczytania symbolu. Najważniejsza staje się ekspresja a nie jakość pracy ( W. Sikorski) 

5. TERAPIA ZABAWĄ . Pełni funkcję diagnostyczną, dostarcza bowiem wielu informacji na temat sposobów kontaktowania się z innymi, przyjmowania ról w grupie, znoszenia porażki itp. Ponadto ujawnia wzorce, które ,,kierują „ zachowaniem dziecka. Zabawa zawsze pełni funkcję terapeutyczną określoną jako ,,oczyszczającą”. Zapewnia bezpieczne wyrażanie powstrzymywanych emocji. Najważniejszy walor zabawy to ten, że podejmuje się ją z wolnego wyboru. Jest czynnością samorzutną, wykonywana tylko dla własnego zadowolenia. Pozwala na oderwanie się od codziennych wymagań, od odpowiedzialności, podejmowania decyzji i innych form aktywności koniecznej.

6. TERAPIA GESTALT. Podobnie jak drama jest rozbudowaną metodą postępowania terapeutycznego, którego elementy odnajdujemy w procesie socjoterapeutycznym. Słowo ,,GESTALT” oznacza ( z niem. ) kształt, formę, postać, całość. Nawiązuje do teorii, że całość jest czymś innym niż suma poszczególnych części. Zawiera próby poszerzania świadomości własnego ,,ja” przy wykorzystaniu wcześniejszych doświadczeń, wspomnień, stanów emocjonalnych.

• TRENING INTERPERSONALNY. Adresowana jest głównie do osób mieszczących się w normie psychicznej. Ważne jest, by uczestnicy rozumieli polecenia, pytania i potrafili się znaleźć w sytuacjach zadaniowych. Jej główne walory to:

• podnosi samowiedzę dziecka

• ćwiczy w bezpiecznych warunkach zachowania i reakcje( uznane za prawidłowe)

• uczy zachowań grupowych( szczerości, otwartości, asertywności, często negocjacji czy mediacji)

• uczy dokonywania analizy problemu, samooceny, wyciągania wniosków

• ogranicza postawy egocentryczne i uwrażliwia na potrzeby i postawy partnerów

Wymaga dokładnego przygotowania pomocy, środków technicznych. Ćwiczenia muszą być tak zaplanowane, by w równym, stopniu angażować wszystkich uczestników zajęć.    

         Niektórzy autorzy to co jest przyjęte u innych za technikę uznają za metodę i odwrotnie

Warunki skutecznej socjoterapii:

• kompetencje i umiejętności wychowawcy p terapeuty

• ścisła współpraca z psychologiem ( diagnoza, pomoc interwencyjna i in.),

• warunki do pracy grupowej ( sala z odpowiednim wyposażeniem)

• odpowiednia liczebność zespołów socjoterapeutycznych (8 - 15 osób)

• wyrównany wiek uczestników (7-9, 10-12, 13-15 lat,)

• znajomość warunków socjalnych, wychowawczych, społecznych, w jakich funkcjonują podopieczni

• możliwość oderwania dzieci od problemów rodzinnych ( wycieczki, imprezy)

 Wykorzystanie w resocjalizacji:

K. Sawicka w swej książce zaznacza iż można ją wykorzystać w pracy z osobami uzależnionymi od alkoholu, oraz w zakładach poprawczych i placówkach resocjalizacyjnych.

8. Drama, psychodrama, socjodrama - ogólnie

Dramaterapia - twórca Moreno

1. bierna - percepcja sztuk teatralnych

2. aktywna

• improwizowana - scenki użyteczne w terapii

• drama jako sztuka - przedstawienia, gotowy produkt teatralny

1. psychodrama - przedstawianie własnych problemów, sposób trenowania własnych zachowań

2. socjodrama - rozwiązywanie problemów grupy

3. drama rozwojowa

4. drama:

1. edukacyjna - metoda nauczania, doświadczanie bezpośrednie

2. rozwojowa - rozszerzanie samoświadomości

Wykorzystywana w leczeniu psychiatrycznym.

Początek dramy - przedstawienia uliczne Moreno -> zamiast mówić o problemach, można je pokazać.

To metoda grupowa, ale grupa stanowi tylko tło dla protagonisty.

Funkcje psychodramy: diagnostyczna, edukacyjna, dydaktyczna, lecznicza.

Na scenie można być w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości oraz można zatrzymać akcję.

W psychodramie grupa tworzona jest od podstaw, a praca dotyczy konkretnych, indywidualnych problemów.

W socjoterapii grupy już istnieją i mają jakiś grupowy problem.

Drama to nauczanie przez doświadczenie - drama edukacyjna lub drama rozwojowa, która umożliwia samopoznanie.

Psychodrama - metoda diagnostyczno-terapeutyczna, której celem jest poznanie i przezwyciężenie konfliktów przeżywanych przez pacjenta, zastosowana po raz pierwszy w 1938 przez J. Moreno. W praktyce pedagogicznej psychodrama przyjmuje postać samorodnego teatru, w którym poszczególni członkowie grupy spontanicznie odgrywają przydzielone role, ujawniając trapiące ich niepokoje i konflikty, co ułatwia ich rozpoznanie i w następnych spektaklach - ich stopniowe osłabienie i usuwanie. Grupy, w których stosuje się psychodramę noszą miano GRUP PSYCHOTERAPEUTYCZNYCH.

Drama - psychoterapeutyczna metoda pomocnicza w nauczaniu różnych przedmiotów szkolnych lub samoistna metoda w kształtowaniu osobowości człowieka poprzez rozwijanie wyobraźnia i wrażliwości (np. dzieci naśladujące zwierzęta). Jest to uczenie aktywnej twórczości oraz kształcenie umiejętności współpracy z innymi ludźmi.

Dramatoterapia, psychodrama (ang. drama therapy, psychodrama) to psychoterapia wykorzystująca elementy teatru i dramy polega na przygotowywaniu przez członków grupy terapeutycznej przedstawień teatralnych i udziale w nich.

Ważnym elementem jest dyskusja nad tym co się wydarzyło na scenie i jakie towarzyszyły temu uczucia. Dzięki temu problem zostaje przepracowany.

Istnieje zasadnicza różnica między dramą a psychodramą:

- drama to odgrywanie wcielanie się w role, stwarzanie sytuacji, w których pacjenci (nie tylko) mogą identyfikować się z innymi osobami;

- psychodrama to jedna z metod psychoterapii grupowej, polega na odgrywaniu roli przez pacjenta, której treścią są jego problemy czy przeżycia. Pacjent jest głównym aktorem - protagonistą. Pozostali to aktorzy pomocniczy, reżyser (terapeuta) i publiczność (pozostali pacjenci).

Techniki psychodramy: granie samego siebie, monolog, sobowtór jako sumienie, zamiana ról, zwierciadło.

Przebieg: faza wstępna - rozgrzewka: pantomima, choreoterapia faza główna - przedstawienie problemu, faza końcowa - wspólna rozmowa, dyskusja

9. WYKORZYSTANIE SZTUKI W TERAPII

 ARTETERAPIA

„Arte", z łac. „ars, artis", oznacza sztukę.

Kumaniecki w „Słowniku łacińsko-polskim" podaje następujące znaczenie tego słowa:
„a) rzemiosło, rękodzieło, sztuka (niższa);
 b) sztuka (piękna); (pl.) sztuki piękne i umiejętności (...)
 d) dzieło sztuki"

Funkcje arteterapii zależą przede wszystkim od celu jej zastosowania (M.Kulczyckiego):

1) rekreacyjna - ma na celu tworzenie odpowiednich warunków wypoczynku, sprzyjających nabraniu nowych sił pomocnych w przezwyciężaniu problemów życiowych jednostki. Pozwala osiągnąć stan wyciszenia, radości, rozluźnienia, wewnętrznego spokoju, a przez to wyzwolenia energii życiowej;

2) edukacyjna - jej przesłaniem jest dostarczanie uczestnikowi terapii dodatkowych wiadomości przydatnych do reinterpretacji sensu i celu życia. Dostarcza dodatkowych wiadomości i zwiększa mądrość życiową, a także umiejętności radzenia sobie w różnych sytuacjach;

3) korekcyjna - przekształcanie szkodliwych zmów na bardziej wartościowe. Przejawia się w różnych formach niesienia pomocy jednostką mającym problem z niedostosowaniem się do otaczającego świata, przestrzeganiu i akceptacji siebie i innych, wyrównaniu braków i ograniczeń psychofizycznych.

Działania arteterapeutyczne przyjmują różne formy:
· plastykoterapię (terapię za pomocą sztuk plastycznych), czyli za pomoca rysunków, grafiki, rzeźby, itp.,
· choreoterapię, czyli za pomocą tańca i ruchu,
· muzykoterapię, w której wykorzystywany jest własny głos, nagrania muzyczne, a także instrumenty muzyczne,
· dramatoterapię, czyli odgrywanie ról,
· biblioterapię, czyli terapię z wykorzystaniem książek, publikacji literackich, itp.

1. PLASTYKOTERAPIA

Plastyka  - najbardziej popularna. Korzysta z najróżniejszych, niekonwencjonalnych technik plastycznych. W zależności od potrzeb i problemu zainteresowanego może spełniać rolę wielofunkcyjną:

• może być ukierunkowana na rozwiązanie problemu,

• znalezienie przyczyn tkwiących w zahamowaniu samorozwoju,

• wpływa na uwolnienie nagromadzonych złych emocji i odreagowuje je,

• pobudza sensorycznie,

• rozwija działanie twórcze,

• uzewnętrznia świat problemów, uczuć i przeżyć,

• kreuje pozytywne myślenie,

• może być traktowana jako terapia zajęciowa nastawiona na pracę z dysfunkcją,

• u osób „sprawnych inaczej” rozwija manualność,

• wyrównuje braki i ograniczenia psycho-fizyczne.

  CEL PLASTYKOTERAPII:
- dostarcza przestrzeni, pozwalając na swobodną twórczość;
- stanowi bezpieczny i akceptowany przez człowieka sposób wypowiedzi tego, co jest trudne do opisania słowami;
- odzwierciedla problemy i negatywne emocje;
- jest obrazem osobowości autora;
- realizuje zamierzenia i pragnienia, które nie miały okazji być spełnione w rzeczywistości;
- kształci umiejętności projekcyjne i konstrukcyjne;
 

ŚRODKI REALIZACJI:
- tworzenie prac plastycznych za pomocą różnych technik: malowanie pędzlem, palcami, rysowanie, lepienie z gliny, masy solnej, rzeźbienie, modelowanie, wycinanie, wydzieranie;

2. DRAMATOTERAPIA

Dramatoterapia czyli psychodrama, czyli teatroterapia - terapia poprzez przygotowanie spektakli teatralnych i uczestniczenie w nich poprzez odgrywanie ról.


CEL DRAMATERAPII:
- zdobywanie samowiedzy, rozwijanie wyobraźni i poczucie sprawstwa;
- uświadomienie sobie własnych przekonań i uczuć;
- pozwala wypróbować nowe sposoby zachowania;
- pomaga uwolnić się od wspomnień i niepokojów i lepiej zrozumieć siebie;
- dzięki niej uwalniane są lęki oraz ekspresja silnych emocji;
- kształci samodzielne myślenie oraz działanie i otwartej postawy wobec otoczenia;
- pogłębia odczucia emocjonalne, wzbogaca wyobraźnię oraz rozwój osobowości;
- poprawia komunikację z otoczeniem.
ŚRODKI REALIZACJI:
- przygotowywanie teatrzyków lalek i cieni;
- wykonywanie inscenizacji i improwizacji;
- praca z dramą na różnych zajęciach;

Psychodrama to technika psychoterapeutyczna, łącząca wszyst­kie sposoby ekspresji uczuć człowieka, przez taniec, gest, mimikę, dźwięk i słowa, wykorzystywana jako metoda diagnozy i terapii do leczenia zaburzeń emocjonalnych i kontaktów interpersonal­nych z osobami przejawiającymi różne zaburzenia emocji lub za­chowania. Tematem improwizacji psychodramatycznych są przede wszystkim osobiste problemy pacjentów.

Dramoterapia oraz pozostałe metody pomagania, wykorzy­stujące środki teatralne w terapii, realizują następujące cele:

- cel wychowawczy - rozwija wrażliwość moralną, estetyczną, wewnętrzną dyscyplinę i postawę humanistyczną,

- cel terapeutyczny - rozładowuje napięcia wewnętrzne i likwi­duje negatywne emocje, pomaga w niwelowaniu kompleksów i nieśmiałości, pozwala osiągnąć satysfakcję, przynosi zadowole­nie z siebie oraz wyzwala wiarę we własne możliwości,

- cel kreatywny - rozwija uzdolnienia i zainteresowania, zwięk­sza świadomość i wrażliwość,

- cel inspirujący - wyzwala możliwości twórcze i ukazuje drogę samoekspresji,

- cel komunikatywny - rozwija umiejętność komunikacji wer­balnej i niewerbalnej,

- cel integrujący - wyzwala szacunek do wspólnej pracy w gru­pie, integrując ją,

- cel indywidualizujący - umożliwia indywidualną kreację oso­bowości.

dramoterapia (lub dramatoterapia), definiowana jako postępowanie terapeu­tyczne, rehabilitacyjne i lecznicze, wykorzystujące różne formy psychoterapii grupowej w połączeniu z formami artystycznej wy­powiedzi teatralnej.

W zależności od funkcji i roli arteterapeuty oraz od celu oraz ty­pu uczestników terapii, dramoterapię podzielić możemy na:

- dramoterapię kliniczną - rodzaj psychoterapii wykorzystują­cy środki teatralne jako narzędzie terapeutyczne i środek leczni­czy. Celem jej jest leczenie zaburzeń psychosomatycznych oraz rehabilitacja ludzi chorych psychicznie. Głównym narzędziem dramoterapii klinicznej jest oczywiście psychodrama oraz spek­takl teatralny;

- dramoterapię rozwojową - rodzaj terapii pedagogicznej i socjalizacyjnej, której uczestnikami są osoby potrzebujące pomo­cy pedagogicznej i psychologicznej. Celem tego rodzaju terapii jest korygowanie postaw społecznych, samorealizacja, osiągnię­cie dojrzałości emocjonalnej, samopoznanie, kompensacja, przystosowanie. Realizacji powyższych celów służą takie meto­dy, jak: drama (jako terapia pedagogiczna), socjodrama (jako te­rapia socjologiczna i psychologiczna²), jak również spektakl te­atralny.

Dramoterapia jako metoda pomocy stosowana jest głównie przy pracy z osobami przejawiającymi różne zaburzenia emocji lub za­chowania. Celem tych działań jest poprawa komunikacji osoby z otoczeniem, przywracanie wiary we własne siły, wzbudzanie za­ufania.

Jest metodą całościowego, wszechstronnego rozwijania osobowości i doskonalenia komunikacji interpersonalnej. Jej techniki pozwalają również na odnalezienie skrywanego problemu, rozwiązanie go, na stymulowanie rozwoju twórczego.

  Drama jest formą improwizowaną. Uczestnicy improwizują wokół fikcyjnych zdarzeń i sytuacji by uczyć się rozwiązywania konfliktów życiowych. Leczniczo-korygująca funkcja dramy jest jedną z jej licznych zadań. Spełnia również funkcję dydaktyczną, wychowawczą. Jednorazowe wejście w rolę (pozytywną), rolę zaplanowaną i zorganizowaną przez prowadzącego niejednokrotnie zmienia proces myślenia „aktora”.

3. BIBLIOTERAPIA 

Literatura piękna oddziaływuje na człowieka, wyrabia w nim nowe spojrzenie na świat, daje wzory do myślenia, przeżywania i zachowania. Dzięki temu człowiek wie więcej o świecie i o innych ludziach, ale także lepiej rozumie ich postawy, zachowania. Literatura ma swój olbrzymi udział w rozwoju osobowości, pomaga utrzymać równowagę emocjonalną, chroni przed negatywnymi emocjami, smutkiem, żalem, lękiem, gniewem, uczy nowych zachowań, daje wzory osobowe.

Pojęcie biblioterapii wywodzi się od dwóch wyrazów greckich: biblion - co oznacza książkę i therapeo - leczę. Ma ona pomagać w procesie rozwoju dzieci i młodzieży, przyczyniać się do integracji osób niepełnosprawnych, nieprzystosowanych społecznie, z zaburzonym zachowaniem.

Biblioterapia traktowana jest jako działanie terapeutyczne oparte o stosowanie materiałów czytelniczych rozumianych jako środek wspierający proces terapeutyczny w medycynie. Jest rodzajem psychicznego wsparcia, pomocy w rozwiązywaniu osobistych problemów, rodzajem oparcia w procesie osiągania bezpieczeństwa, może być środkiem do realizacji potrzeb.

Biblioterapia według E. Tomasik jest zamierzonym działaniem przy wykorzystaniu książek lub materiałów niedrukowanych (obrazów, filmów itp.) prowadzącym do realizacji celów rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych, profilaktycznych i ogólnorozwojowych. Takim celem może być:

-     akceptacja własnej niesprawności - akceptacja siebie,

-     podjęcie akcji kompensacyjnej,

-     akceptacja przez rodziców czy kolegów dziecka upośledzoneg

W  ujęciu psychologicznym biblioterapia jest szczególną techniką psychoterapeutyczną polegającą na leczniczym oddziaływaniu na psychikę, odpowiednio dobraną przez psychoterapeutę literaturą. Proces postępowania terapeutycznego wiąże się z diagnozą zaburzeń występujących u pacjenta, czyli wyjaśnieniem przyczyn występowania objawów, mechanizmu powstawania, które wyznaczają cele, jakie chce osiągnąć terapeuta, następnie dobór odpowiednich lektur i na końcu opracowanie metod pracy z wybraną książką. Tak rozumiana biblioterapia jest jedną z metod psychoterapii. S. Krotochvil, W. Kozakiewicz, S. Cwynar podkreślają jej rolę w leczniczym oddziaływaniu na psychikę, likwidowaniu niepożądanych stanów psychicznych, takich jak lęk, poczucie mniejszej wartości, osamotnienie, nuda czy apatia. Celem stosowania książki w terapii jest poza tym rozwój osobowości, pomoc w rozwiązywaniu trudnych sytuacji.

Biblioterapię stosuje się w przypadku współuzależnienia, niedostosowania społecznego, takich zaburzeń rozwojowych jak dysleksja czy dysgrafia, zaburzeń nerwicowych. Jest metodą psychoterapeutyczną, która ma za zadanie wzmocnić i wzbogacić zasoby pacjenta, by lepiej radził sobie z trudnościami.


R. J. Rubin wyróżnił trzy rodzaje biblioterapii:

1/  instytucjonalną - polegającą na zastosowaniu literatury przede wszystkim dydaktycznej - do potrzeb indywidualnego “zinstytucjonalizowanego” pacjenta. Jest to np. tradycyjne w medycynie posługiwanie się tekstem z zakresu higieny psychicznej względem pacjentów chorych psychicznie. Prowadzona głównie przez lekarzy;

2/  kliniczną - polegającą na stosowaniu literatury - głównie wyobrażeniowej - w grupach pacjentów z problemami emocjonalnymi. Pacjenci dobrowolnie uczestniczą w zajęciach, które są zazwyczaj prowadzone przez lekarza i bibliotekarza. Tego typu zajęcia mogą odbywać się w szpitalu lub w środowisku chorego. Głównym celem jest uzyskanie przez pacjenta zdolności “wglądu w siebie”, co ma prowadzić do zmiany jego sytuacji psychologicznej;

3/  rozwojową - inaczej wychowawczą - stosującą książki (materiały) wyobrażeniowe i dydaktyczne dla potrzeb “normalnych” użytkowników. Tego rodzaju grupy biblioterapeutyczne prowadzone są przez bibliotekarza, nauczyciela itp. Zajęcia mają pobudzać normalny rozwój, samorealizację, wspierać zdrowie psychiczne. Prowadzona np. w szkole ma pomagać w rozwiązywaniu problemów życiowych.

Biblioterapia cele i zadania:

-    poznawanie siebie, otaczającej rzeczywistości, poznawanie świata i zrozumienie go (dawanie młodym ludziom możliwości zastanowienia się nad sobą),

- podawanie wzorców i nadawanie znaczenia (brak autorytetów, wzrost agresji, zagubienie młodych ludzi),

-    wzmocnienie poczucia własnej wartości (akceptacja siebie),

-    wzmocnienie motywacji do uczenia się,

-    pomoc w uaktywnianiu się.        

Bilioterapia z poezjoterapią - czyli terapia z wykorzystaniem odpowiednio dobranej literatury - książek, publikacji literackich, poezji, albumów.


CEL:
- wpływa na pozytywną postawę jednostki;
- daje wiarę w pokonywanie trudności;
- oddziałuje w kierunku zmiany obrazu samego siebie;
- przeciwdziała niepożądanym emocjom, osłabieniu ich i wygaszeniu;
- wzbudza emocje wpływające korzystnie na samopoczucie i właściwe funkcjonowanie organizmu;
- przyczynia się do rozwoju wyobraźni, poszerza sferę przeżyć; 
- wpływa na poczucie własnej wartości i pomaga uwierzyć we własne możliwości;
ŚRODKI REALIZACJI:
- czytanie i analizowanie wybranych, odpowiednich do wieku lektur, bajek i poezji;
- próby zmian treści lub zakończenia opowiadania, bajek;
- samodzielne tworzenie poezji, bajek, opowiadań;

4. CHOREOTERAPIA

Choreoterapia to jedna z form terapii przez sztukę (arteterapii), to spotkanie się ze swoim wnętrzem poprzez ruch i taniec - swobodny, naturalny niczym niewymuszony. Jedynie inspirowany muzyką, podpowiedziami prowadzącego zajęcia i informacjami pochodzącymi z własnego ciała. To ostatnie  jest najważniejsze.                                           

Choreoterapia - obejmuje oddziaływanie za pomocą tańca. Terapia tańcem wywodzi się z nurtu tańca współczesnego. Nie jest to taniec rozumiany w kategoriach figur czy kroków. Jest to rodzaj tańca twórczego, spontanicznego… można powiedzieć taniec wnętrza.

Ekspresja ruchowa wypływająca z naszego środka to odpowiedź na to, co nas spotyka, na co dzień. Dla jednych będzie to rozładowanie napięć i stresów, dla innych będzie to spotkanie się ze sobą, a dla kolejnych będzie to czas dobrej i przyjemnej zabawy ze sobą i z innymi. Niemniej choreoterapia spełnia swoje zadania bez lub z udziałem naszej świadomości, które odczuwamy z czasem, nawet, jeśli wcześniej ich nie zakładaliśmy.

CELE I ZADANIA:

• otwarcie się na siebie i swoje potrzeby,

• zwiększenie świadomości siebie - rozpoznanie i bezpieczne wyrażanie uczuć,

• świadomość własnego ciała, jego potrzeb i granic,

• akceptacja siebie i swojego ciała

• wzrost poczucia własnej wartości i pewności siebie,

• stworzenie możliwości do odreagowania napięcia i stresu,

• uspokojenie, rozluźnienie, ale też wzrost energii życiowej,

• wzrost sprawności fizycznej i ruchowej, ćwiczenie poczucia rytmu i harmonii,

• poprawa kontaktów interpersonalnych w relacjach z ludźmi,

• tworzenie spójnej osobowości i integracji psychofizycznej,

• pomaganie w rozwoju ciała, doskonalenie ruchów poprawiając ich wyrazistość i elastyczność,

• kształcenie wyobraźnii i pamięci ruchowej.

ŚRODKI REALIZACJI:

- przedstawianie ruchem treści słyszanej melodii;

- wykonywanie ćwiczeń rytmiczno - ruchowych przy     zabawach rytmicznych;

- improwizacje ruchowe;

5. MUZYKOTERAPIA

Rodzaje muzykoterapii:

• kliniczno-diagnostyczna : w zakres, której wchodzą działania podejmowane przez specjalistów dziedziny medycyny

• naturalna : gdzie podstawowym materiałem muzycznym są dźwięki natury np. szum potoku górskiego, śpiew ptaków, szum morza itp.

• spontaniczna : będąca wyrazem przeżywanych emocji np. mimowolne wystukiwanie rytmu, nucenie, gwizdanie, pstrykanie palcami

• adoptowana : wykorzystująca przypadkowy materiał muzyczny np. nadawaną przez radio

• profilaktyczna : stosowana w celu zapobiegawczym, wykorzystująca odpowiedni materiał muzyczny w celu zaktywizowania lub uspokojenia pacjenta

Elementy muzyki:

-rytm (uporządkowanie materiału muzycznego w czasie)

-melodia (uszeregowanie wysokości dźwięku)

-barwa

-dynamika

-agogika (tempo)

-harmonia (współbrzmienie kilku dźwięków)

Uczestnictwo w muzykoterapii może być bierne i czynne.

a) Bierny udział polega na słuchaniu muzyki proponowanej prze terapeutę. Po części muzycznej następuje zawsze część dyskusyjna Sposób prowadzenia zajęć, dobór utworów i ich zastosowanie, sposób prowadzenia dyskusji jest zależny od wielu czynników, potrzeb pacjentów, oraz celu i etapu terapii. Zadaniem osoby prowadzącej zajęcia i muzykoterapii jest: -wzbudzenie zainteresowania muzyką -opieka nad uczestnikami zajęć -koordynacja przebiegu zajęć

b) Czynny udział polega na nauce gry na instrumentach, śpiewie itp.

Muzyka wpływa na:

-napięcie mięśni

-układ krążenia (podwyższa tempo)

-działa na układ pokarmowy i oddechowy

-może obniżać próg wrażliwości myślowej

-odpowiednio dobraną muzykę stosuje się w łagodzeniu bólu i w czasie zabiegów chirurgicznych, stomatologicznych, w położnictwie i ginekologii

-oddziaływanie muzyką stosuje się w chorobach psychosomatycznych, a także w rehabilitacji narządów ruchu

W czasie zajęć muzykoterapeutycznych istotny jest sposób prezentowania odtwarzanych utworów. Proponuje się 3 możliwości:

1. Terapeuta odtwarza utwór bez jakichkolwiek komentarzy, bez podawania tytułu utworu kompozytora czy wykonawców. Informacje te podaje się dopiero po odtworzeniu utworu. Chodzi tu o to aby odbiór utworu przez pacjenta był wolny od jakichkolwiek sugestii.

2. Terapeuta podaje dane dotyczące utworu i tytuł, nazwisko kompozytora, krótkie omówienie stylu, epoki przed odtworzeniem utworu. Celem takiego zaprezentowania utworu jest dostarczenie pacjentowi informacji, które mogłyby przybliżyć muzykę tego rodzaju, ułatwić przeżycia określonych doznań estetycznych, budzić zainteresowanie określonym rodzajem muzyki.

3. Terapeuta przed odtworzeniem utworu podaje komentarz zawierający sugestie ukierunkowujące na sposób przeżywania muzyki.

Muzyka aktywizująca: to utwory instrumentalne lub piosenki w umiarkowanym, marszowym tempie. Zaliczamy m.in. takie rodzaje muzyki jak: rozrywkowa, pop, rock, disco, jazz, ludowa.

Muzyka relaksująca: to utwory przede wszystkim instrumentalne o zwalniającym tempie, rozpoznawalnej melodii, miękkim brzmieniu, małej dynamice m.in. muzyka poważna, rozrywkowa, elektroniczna.

Zastosowanie: -utwory najspokojniejsze do zasypiania i relaksu -utwory spokojne do ćwiczeń oddechowych i rozluźniających, również podczas pracy umysłowej i w czasie posiłków umiejętność dostosowania właściwie muzyki jest podstawowym warunkiem muzykoterapii, stąd potrzeba znajomości literatury muzycznej.

Cele muzykoterapii: -uspokojenie, rozluźnienie -poznanie (cel dydaktyczno-poznawczy) -zabawa -poznanie siebie nawzajem -kulturotwórcza -wytworzenie za pośrednictwem muzyki równowagi pomiędzy sferą przeżyć emocjonalnych a procesami fizjologicznymi

Funkcje: -muzyka pozwala na docieranie do głęboko ukrytych konfliktów oraz wydobywa i aktywizuje emocje -poprawa nastroju uczestnika oraz realizacja ćwiczeń zaburzonych sfer psychicznych -dostarczenie pozytywnych przeżyć uczestnikowi -pozwala na specyficzne doznania mogące doprowadzić do głębszego zainteresowania muzyką -upowszechnienie muzyki w społeczeństwie -wspólne przeżywanie pozytywnych emocji daje szansę na przełamanie barier nieśmiałości, rozładowanie napięcia -stwarzanie okazji do zabawy

10: Programy terapeutyczne stosowane w resocjalizacji

1. RODZAJE PROGRAMÓW

1. Terapia skrajnie agresywnych wychowanków zakładu poprawczego:

• Program 1 - poprzez psychodramę i relaksację, połaczoną ze wzmacnianiem pozytywnym

• Program 2 - poprzez rozwijanie skłonności prospołecznych (wzbudzanie zainteresowania innymi ludźmi, wyzwalanie działania na rzecz innych oraz odgrywanie prospołecznych zachowań w czasie psychodramy)

• Terapia nieletnich z zakładu wychowawczego:

• Program 3 - którzy są skrajnie agresywni, a zarazem wykazują deficyt empatii; poprzez rozwijanie zdolności empatycznych metoda treningu opartego na psychogimnastyce i cwiczeniach w wyrażaniu i rozpoznawaniu emocji

• Program 4 - będacych ofiarami agresji ze strony współwychowanków; poprzez systematyczn desyntetyzacj lęku przez atakami, trening pewności siebie, modelowanie i psychodramę behawioralną

2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA TERAPII:

• Programy były używane w ramach badań nad ich skutecznością

• Intensywna terapia krótkotrwała, ze względu na czasochłonność i względy ekonomiczne, trwająca miesiąc.

• Udział: przeszkoleni na półtorarocznym kursie studenci ostatniego roku pedagogiki specjalnej; celem udowodnienie, że nie trzeba zatrudniać całej rzeczy profesjonalistów, aby sprostać programom.

• Grupy terapeutyczne liczyły po 5 osób, ponieważ wielu szanowanych autorów podaje tą liczbę jako graniczna dla skuteczności terapii np. wystapienie frakcyjności

• Wczesniejsza selekcja wychowanków poprzez róznorodne narzędzia badawcze (ich uczenie si na egzamin raczej nei ma sensu, stosy nazw kwestionariuszy różnego autorstwa). Takie same dla programów 1 i 2, ale różne od programów 3 i 4.

PROGRAM 1

• Celem zmniejszenie agresywności poprzez przywrócenie równowagi emocjonalnej, wyciszenie i zharmonizowanie wewnętrzne.

• Odpowiedź na nieskuteczność represji wobec agresywnych wychowanków(wywołuje kontragresję) oraz zawodów sportowych

• Pobudzenie do zachowania agresywnego ma charakter niespecyficzny(sprawa reinterpretacji sytuacji jako zagrozenia lub ataku), tak więc łatwo można doprowadzić jednostkę do emocji gniewnej, a w konsekwencji do czynności, szczególnie gdy jest ona postrzegana jako sposób rozwiązywania konflików. Nieletni są z natury pobudliwi i niezrównoważeni.

• 10 sesji po 45-60 min w 4 tygodnie, przebiegające wg stałego schematu:

• Trening relaksacyjny Jacobsona, prowadzony zgodnie z metodyką S.Sieka 10-15 min

• Gra psychodramatyczna bez rozgrzewki

• Nagradzanie aktorów scenki

• Każda sesja psychodramatyczna dotyczy innego problemu np. nowy w zakładzie, atakowanie słabszego, nieposłuszeństwo, wstrzymanie przepustki, walka w czasie meczu; rozwiązywanego na parę sposobów. Starano się, aby w zainsenizowanych scenkach, brali udział chłopcy, którym te sytuacje przydarzyły się naprawdę

• Poczatkowo nagradzano słownie, a potem też materialnie. Nagroda wazna i dla „aktora” i dla „widzów”, ponieważ umozliwia zajście schmatu modelowania - skuteczność wpływu zachowania modelu zdecydowanie wzrasta, gdy model jest nagradzany

PROGRAM 2

• cel: czy i na ile można mniejszyć częstotliwoc ataków agresji poprzez kształtowanie zdolności prospołecznych

• na program składały się:

• ćwiczenia typu relaksacyjnego

• zajęcia wzbudzające aktywność poznawczą, oparte na opowiadaniach wywołujących zainteresowanie innymi ludźmi (1. tydzień terapii): ułożono historię miłości i perypetii życiowych młodego narkomana i jego dziewczyny, a całe opowiadanie podzielono na 10 części, umieszczonych na ponumerowanych kartkach. Kolejne fragmenty opowiadania zawierały informacje o próbach pomocy chłopcu przez najbliższe otoczenie. Inne historie przedstawiały losy chłopca, który znalazł się w pogotowaniu opiekuńczym oraz chłopca nowo przybyłego do zakładu poprawczego, który był obiektem napasci słownych i fizycznych ze strony kolegów. Prowadzący zadawał pytania np. „Jak można by mu pomóc?” „Co byś zrobił, gdybys był jego dobrym kolegą?”

• zajęcia wyzwalajce aktywność praktyczną na rzecz innych (2.tydzień terapii): prowadzący opowiedział o swoich prawdziwych pobytach w Domu Dziecka, przedstawiając sylwetki i losy zyciowe kilkorga dzieci, których zdjęcia nieletnim pokazano. Zarówno zdjęcia jak i treść opowiadań, były nieodparcie smutne i wzbudzające współczucie. Chłopcy wymyślili, aby nagrac kilka piosenek na tasmę magnetofonową i podarować dzieciom. Dzieci później zrewanzowały się, nagrywając podziekowania. Sfotografowano je usmiechniete i te zdjęcia pokazano wychowankom z zakadu. Podobny schemat także z Pogotowiem Opiekunczym. Poza tym zaaranżowana sytuacja z podarowaniem plakatów wychowankom przez prowadzących zajęcia i wspomienie o dzieciach z Domu Dziecka pod pozorem pozdrowień od nich(wszyscy zrzekli się plakatów na rzecz dzieci)

• gra psychodramatyczna (odgrywaie scenek niesienia pomocy),zblizona do treningu interpersonalnego: lista scenek ustalona wspólnie. Praca nad przezwyciężeniem poczucia wstydu i niechęci do ujawnienia emocji prospołecznych i gotowosci do działania. Dostarczenie informacji nt. właściwosci reagowania w sytuacjach wymagających niesienia pomocy. Nagradzanie słownie przez trenera i aplauzem „widzów”. Wielokrotne powtarzanie scenki przez wszystkich uczestników, dla utrwalenia wzorca reagowania.

PODSUMOWANIE P1 i P2

• Efekty obu programów bardzo znaczące(spadek przynajmniej o połowę), ale nieco wyraźniejsze w P1

• P1 daje zauważalny spadek agresji znacznie szybciej niż P2

• Wpływ obu pogramów nie kończy si w chwili zakończenia treningu, lecz trwa co najmniej przez kolejny miesiąc, dają w rezultacie dalszy spadek agresywnych zachowań.

• Podobne rezultaty ilościowe, ale więcej walorów pedagogicznych w P2, ponieważ kształtuej bardziej pożądnae hamulce przeciwko agresji: współczucie innym ludziom i gotowośc pomagania im, poza tym umozliwienia przezywania głebokiej satysfakcji związanej z podjęciem aktów prospołecznych.

PROGRAM 3

• Cel: pogłebienie zdolności empatyzowania, czyli współodczuwania(empatia emocjonalna), a zarazem zdolności trafnego rozpoznawania stanów emocjonalnych innych ludzi u nieletnich wykazujących braki w tym zakresie i jednoczesnie powiązanej z tym defektem agresywności

• Przebieg:

• Terapia relaksacyjna

• Trening empatii

1. Psychogimnastyka

- rozwinięcie biegłości i dokładności komunikacji niewerbalnej

- ekspresja pantomimiczna: ruchy tematyczne (np.chód pod wiatr, złość), wyrażanie wew.uczuć(nasladowanie,przywitanie z przyjacielem, manifestacja niewerbalna uczuć), pantomimiczne scenki i akcje (np.pomoc bezsilnemu,prośba o ratunek, ugłaskanie obrażonego,wyrażenie aprobaty), ustawianie pozy i mimiki drugiej osoby tak, by wyrażała ona dokładnie zadane uczucia

2. Ćwiczenia w rozpoznawaniu i wyrażaniu emocji

- zestaw zdjęć twarzy: co czuje ta osoba?

- schematyczne rysunki postaci ludzkich: identyfikacja stanu emocjonalnego osoby oraz przybranie takiej samej pozy i wyraźne zademonstrowanie identycznego gestu

- filcowy model twarzy z oddzielnymi, ruchomymi elementami: wymodelowanie twarzy wg zadanych uczuć

• Efekty:

• Zwiększenie trafności postrzegania emocji innych ludzi, umiejetności wglądu w emocje innych

• Istotne zmniejszenie częstości 3 z 10 typowych zachowań agresywnych, utzrymującym si jeszcze miesiąc po zakończeniu terapii i zabezpieczający wpływ przed nasileniem się innych form w tym czasie, co miało miejsce w grupie kontrolnej

• Zmniejszenie impulsywności przy równoczesnym usprawnieniu kontroli emocjonalnej

• Znacznie gorsze rezultaty zmniejszenia częstoci zachown agresywnych niż w P1

• Z punktu widzenia resocjalizacji, ważniejsze jest perspektywiczne rozwijanie umiejetności empatycznych niż doraźna likwidacja samych zachowań.

PROGRAM 4

• Cel: pomoc nieletnim doświadczajacym najwięcej atakow ze strony rówieśników poprzez wyuczenie skutecznych sposobów unikania ataków, uświadomienie sobie prowokacyjności własnego sposobu bycia i dokonania zmian w tym zakresie oraz pozbyciu się typowych dla ofiar agresji lęków i niepewności siebie

• Skład programu:

• trening relaksacyjny połączony z muzykoterapią bierną: ćwiczenia polegające na napinaniu i rozluźnianiu poszczególnych grup mięśni z jednoczesnym sledzeniem towarzyszących im wrażeń odprężenia, rozluźnienia i ciepła. Rozluxnienie pozwala odpocząć mieśniom od stanu niepokoju i poczucia zagrożenia, a systematycznie zmieniają tzw. Koloryt emocjonalny.

• psychodramatyczne inscenizacje sytuacji, w których uczestnicy terapii byli atakowani przez innych: oparte na autentycznych wydarzeniach, które niedawno spotkały uczestników spotkań. Przykre dla nich sytuacje, które miały miejsce zarówno ze strony kolegów, jak i wychowawców. Problem stanowił brak asertywności i gniewne zachowanie prowokujące wychowawców do karania wychowanków.

• modelowanie zachowań „bezpiecznych”, tj. nie prowokujących do ataku: nauka zachowywania się w sposób świadczący o pewności siebie w sytuacjach stresujących dla wychowanków

• systematyczne desyntetyzacja, czyli odczulanie, obejmujące typowe sytuacje wzbudzające lęk, zwłaszcza lęk przed atakiem: na podstawie wcześniej indywidualnie ustalonej listy lęków od najsłabszych do najsilniejszych.

• trening pewności siebie

• Efekty:

- spadek liczby doznawanych ataków średnio o 36%(ale np. u jednoe wychowanka to było 60%)

- sytuacja ofiar po terapii stała się mniej upokarzająca i dotkliwa psychicznie, ale nadal były ofiarami

- nowo nabytych umiejetności nie wykorzystano do aktywności agresywnej, ale nie wiadomo, czy gdyby terapia była prowadzona przez dłuższy okres czasu, to nie pojawiłyby się takowe reakcje.

11.Psychoterapia psychopatów i neurotyków.

Psychopatia (czasami występująca pod nazwami: osobowość dyssocjalna, osobowość antyspołeczna) to trwałe zaburzenie osobowości odbijające się w nieprawidłowym funkcjonowaniu w społeczeństwie.

W przypadku, gdy przyczyną zachowań charakterystycznych dla psychopatii są czynniki środowiskowe, wówczas mówimy o socjopatii.

Cechy charakterystyczne (objawy) psychopatii:

• deficyt lęku

• brak empatii, chłód emocjonalny

• upośledzenie relacji interpersonalnych (niezdolność do utrzymywania stałej więzi z innymi ludźmi, instrumentalne traktowanie innych, nieliczenie się z uczuciami innych, bezuczuciowość w kontaktach interpersonalnych, brak zaufania do innych, płytkie i krótkotrwałe związki)

• brak poczucia winy i wyrzutów sumienia

• skłonności do patologicznego kłamstwa

• manipulatywność

• lekceważenie norm i zobowiązań społecznych

• niekontrolowana agresja

• niska tolerancja na frustrację

• nieumiejętność „wglądu w siebie”

• tendencja do obwiniania innych

• narcyzm, przesadne poczucie własnej wartości

• niedostateczna kontrola zachowania, impulsywność

• nieumiejętność utrzymywania przez dłuższy czas stałej pracy

• nieumiejętność wyciągania wniosków z poprzednich doświadczeń

Psychoterapia psychopatów

Terapia psychopatii jest niezwykle trudna, uciążliwa i należy do najbardziej złożonych zadań. Wielu autorów uważa, że nie jest ona w ogóle możliwa, uznając psychopatię za schorzenie nieuleczalne.

Trudności w leczeniu psychopatów:

• cechy psychopatyczne powstają we wczesnym okresie życia, a co za tym idzie stanowią niezwykle trwałe właściwości ludzkiego zachowania

• psychopaci potrafią znakomicie symulować poprawę - posiadając umiejętność odgadywania oczekiwań drugiej osoby, tak pokierują swoim zachowaniem, by zadowolić terapeutę; czasem wykazują niezwykle duże postępy w resocjalizacji - poprawa ta jest jednak pozorna i wymuszona okolicznościami)

• psychopatów charakteryzuje brak zaufania do innych ludzi, przez co niemożliwe będzie zaistnienie bliższej i szczerej relacji między terapeutą i pacjentem, co jest koniecznym warunkiem skutecznej terapii

• brak motywacji do podjęcia leczenia - większość pacjentów dotkniętych psychopatią nie jest zainteresowana zmianą swojego zachowania, nie dostrzegają w nim niczego złego i nie odczuwają w związku z tym żadnego dyskomfortu; jeśli w ogóle decydują się oni na terapię to zazwyczaj jest to wymuszone okolicznościami

• leczenie psychopatów może w skrajnych przypadkach doprowadzić do pogłębienia cech negatywnych, gdyż pacjenci mogą wykorzystywać zdobytą podczas terapii wiedzę o ludzkim zachowaniu do jeszcze skuteczniejszego manipulowania innymi

W pracy z jednostkami psychopatycznymi wyróżnia się 3 rodzaje oddziaływań:

1. Terapię indywidualną

2. Terapię zbiorową

3. Farmakoterapię i inne medyczne sposoby leczenia

Wyżej wymienione sposoby oddziaływań nie są stosowane w sposób od siebie niezależny. Dobra terapia zawiera różne formy i metody oddziaływań. Jednak najbardziej skuteczne efekty w leczeniu jednostek psychopatycznych daje terapia zbiorowa.

1. Oddziaływanie indywidualne

Jest to najtrudniejszy sposób leczenia psychopatów.

W oddziaływaniu indywidualnym stosuje się:

• psychoanalizę

• hipnoanalizę oraz analizę wolnych skojarzeń i analizę snów

• otoczenie pacjentów (szczególnie dzieci i młodzieży) opieką rodzicielską

Najważniejszym zadaniem jest próba odbudowania utraconych mechanizmów nawiązywania bliskich kontaktów emocjonalnych z innymi ludźmi.

Psychoanalitycy wyróżnili dwa cele terapii:

1. nauka „wglądu w siebie”

2. wzmocnienie rozwoju „superego”

3. Terapia zbiorowa

Można wyróżnić dwie formy organizacyjne tych oddziaływań:

• instytucje resocjalizacyjne (więzienia, zakłady poprawcze dla nieletnich)

• komuny terapeutyczne

Główna różnica między nimi polega na tym, że w instytucjach przebywają osoby na zasadzie przymusu prawo-porządkowego, zaś pobyt w komunach jest wyrazem „przymusu wewnętrznego” tj. próbą ucieczki z normalnego otoczenia, w którym jednostka nie może się odnaleźć.

• Instytucje resocjalizacyjne

Instytucjonalną terapię grupową pierwotnie stosowano w stosunku do nieletnich.

W eksperymentalnych domach dla przestępczych chłopców pierwszym zadaniem było zaspokojenie potrzeb miłości, a następnie stawianie określonych wymagań. U osób psychopatycznych stwierdzano konflikty w wyniku niedorozwoju „superego” lub słabo rozbudowanej świadomości. Psychoterapia polegała na zastosowaniu metody kryzysów emocjonalnych (Aichhorn) oraz metody wstrząsowej (Makarenko). Personel celowo wywoływał takie sytuacje kryzysowe, by w psychice danej osoby wywołać poczucie winy

i niepokoju. Te metody dały początek nowej metody zwanej „terapią otoczeniem” (milieu therapy), która polegała na postawieniu wychowanka w sytuacji silnego naporu pozytywnych oddziaływań.

Jednocześnie pozwalano mu na otwarte wyrażanie wszelkich stanów emocjonalnych, co nie wykluczało odpowiedzialności za własne czyny.

W stosunku do dorosłych psychopatów grupową terapię na szeroką skalę zaczęto stosować w latach powojennych. Polegała ona na regularnych grupowych dyskusjach, a ponadto stosowano psychodramę, gdzie więźniowie odgrywali najważniejsze fragmenty ze swego życia. Odgrywając różne stany emocjonalne, psychopata mógł odkryć bogactwo wnętrza psychicznego innego człowieka.

System oddziaływań oparto na czterech zasadach:

1. akceptacja - akceptowanie przyzwyczajeń skazanych, które nie kłóciły się z normami życia społecznego,

2. kontrola - stosowanie systemu progresywnego o czterech stopniach surowości kontroli,

3. podtrzymywanie - przezwyciężanie niechęci do dłuższych wysiłków w pracy nad sobą,

4. uczenie - wytworzenie u więźniów mechanizmów kontroli wewnętrznej i utrwalanie tych mechanizmów.

• Komuny terapeutyczne

Zasady obowiązujące w komunach terapeutycznych:

1. Zasada egalitaryzmu (równouprawnienia) i demokracji - w komunie nie istnieje hierarchiczna struktura społeczna, zaciera się nawet różnica między terapeutą i pacjentem.

2. Zasada pełnego uczestnictwa - istotą komuny terapeutycznej jest dobrowolne uczestnictwo każdego członka, który musi aktywnie włączyć się w życie społeczne grupy i interesować się sprawami pozostałych jej członków.

3. Zasada realizmu ("nagiej prawdy") - uczestnicy nie mogą ukrywać żadnych problemów życiowych ani usprawiedliwiać swych zachowań przed samym sobą.

4. Zasada permisywności - akceptacja i łagodność wobec osób przejawiających najbardziej dziwne zachowania. Wyrozumiałość dla różnych odstępstw i dewiacji połączona jest z silną presją podczas sesji terapeutycznych na zmianę postępowania i dostosowanie się do grupy.

Wzorem dla leczenia psychopatów, szczególnie narkomanów, była komuna Synanon, założona przez nałogowego alkoholika, który wyszedł z uzależnienia.

Główną metodą psychokorekcyjną były tzw. „gry”. W czasie gry panowała równość, uczestnicy mogli przedstawiać najdrobniejsze pretensje do innych, mogli je wyolbrzymiać, mogli krzyczeć, ośmieszać się, poniżać nawzajem. Do reguł gry należało ujawnianie wszystkich sekretów (własnych i cudzych), nie wracanie do przeszłości, używanie języka, który najbardziej oddawał emocje, ujawnianie każdej umowy między dwoma lub więcej osobami, z której czerpią korzyści kosztem społeczności komuny.

Na skuteczność terapii zbiorowej, a szczególnie komun terapeutycznych wpływają trzy cechy komun:

• są one mieszanina łagodności (permisywności) i surowego reżimu,

• wykorzystują skłonności narcystyczne cechujące psychopatów

• zaspokajają w pełni zwiększone zapotrzebowanie na stymulację (pobudzanie) u takich jednostek

Na temat terapii psychopatów istnieją dwie koncepcje. Jedna zakłada konieczność łagodnego, wyrozumiałego i ciepłego stosunku do pacjenta, druga mówi o potrzebie surowego ich traktowania. Pierwsza wywodzi się z psychoanalitycznej teorii o wtórnym narcyzmie zatrzymującym sygnały od innych ludzi. Poprzez ciepłe i wyrozumiałe podejście można nauczyć pacjenta odbierania tych emocjonalnych sygnałów. Druga koncepcja wywodzi się z teorii o różnicach w systemie nerwowym psychopatów (jest on mniej plastyczny). W tym przypadku tylko silne bodźce o długotrwałym działaniu, mogą wywrzeć wpływ na zmianę postępowania jednostki psychopatycznej. Dlatego też najlepsze jest surowe podejście i wyszukiwanie mu takich zajęć, by w czasie dnia spalał swą energię i szedł spać wykończony. Surowy reżim dnia codziennego musi być połączony z podejmowaniem ważnych dla całej grupy zadań.

Zwiększone zapotrzebowanie na stymulację może być również zapewnione przez stosowanie środków farmakologiczych, pobudzające system nerwowy. Ma ono jednak wady, gdyż powoduje przyzwyczajenie się organizmu i prowadzi do uzależnień przy długim stosowaniu.

Niezależnie od technik czy metod stosowanych w terapii psychopatów, zalecane są następujące zasady:

1. „od narcyzmu do prometeizmu” -stwarzanie pacjentowi możliwości najbardziej korzystnego „pokazania się”, wyzwala w nim energię potrzebną do działania na rzecz innych ludzi

2. „zasada mocnych wrażeń” - dobieranie takich działań, które są atrakcyjne dla pacjenta i dostarczają mu silnych emocji

3. „zasada przywracania wiary w człowieka” - dostarczanie dowodów pacjentowi, że można zaufać innym i , że potrafią oni bezinteresownie pomagać. Doprowadza to do zmiany obrazu innych ludzi w oczach psychopaty.

4. „otwarcie serca wobec innego człowieka” - psychopata ma zatwardziałe serce, a jednocześnie chce być uwielbiany i kochany przez innych. Dlatego przekształcając jego narcyzm trzeba wyzwolić w nim umiejętność uczuciowego wiązania się z innymi ludźmi oraz nauczyć go patrzenia na innych nie tylko przez pryzmat własnych korzyści

5. „zasada rozwoju wyobraźni o innym człowieku” - nauka umiejętnego komunikowania się z innymi ludźmi, umiejętność wczuwania się w ich duszę

6. „zasada umiejętności poprzestawania na małym” - nauczenie psychopaty, że czasem opłaca się zrezygnować z własnych potrzeb, gdyż może to przynieść korzyści w innym, szerszym wymiarze.

12. Psychoterapia grupowa.

Psychoterapia grupowa uwzględnia interakcje pomiędzy uczestnikami grupy, bazuje na normach przez nią kreowanych, korzysta z sił tkwiących w małych grupach społecznych w celu prowokowania pożądanych zmian u ich uczestników.

3 stanowiska w kwestii relacji w grupie:

1) procesy grupowe mogą być przez terapeutę ignorowane

2) procesy grupowe mogą być destruktywne wobec jednostki

3) procesy grupowe mogą być zarówno destruktywne jak i konstruktywne z punktu widzenia celów terapii jednostki

Formy organizowania grup psychoterapeutycznych:

- zamknięte - pracują w tym samym składzie uczestników, z tym samym terapeutą, zwykle w określonym z góry przedziale czasowym

- otwarte - takie, do których włączani są nowi pacjenci, wypisywani są ci, którzy ukończyli terapię

Warunki organizacyjne funkcjonowania grup:

1. Liczba uczestników - wg Yaloma optymalna grupa powinna wynosić: 6-12 osób (na każdym spotkaniu wszyscy powinni mieć szansę wypowiedzenia się)

2. Czas trwania grup - zalecana najmniejsza liczba godzin pracy: 40-60 osób

3. Czas trwania jednej sesji terapeutycznej i częstości spotkań - dla grup zamkniętych najczęściej spotkania: 1-2 razy w tygodniu po 1,5-2 godz.

Kryteria doboru uczestników do grupy terapeutycznej:

1) Lokalizacja kontroli - większą szansę uzyskania pozytywnych efektów psychoterapii grupowej maja pacjenci, dla których udział w grupie jest atrakcyjny, aktywnie w niej uczestniczą, są gotowi dzielić się własnymi problemami

2) Zewnętrzne problemy - lepiej skorzystają z psychoterapii osoby, które lokalizują własne problemy ,,na zewnątrz'', niż ,,wewnątrz'' siebie

3) Różnorodność osobowości - odmienność osobowości uczestników grupy jest pomocna w procesie psychoterapii - taka heterogeniczność sprzyja rozwojowi grupy bo pokazuje inne perspektywy i poglądy, uczy tolerancji dla odmienności

4) Wiek i różnorodność kulturowa - grupy najlepiej mieszane pod względem składu społecznego

5) Problematyka osób odbiegających od przeciętnego składu grupy - jednostki nie powinny znacznie odbiegać nasileniem symptomów, specyfiką problemu, doświadczeniem od grupy

Przygotowanie pacjentów do udziału w psychoterapii grupowej:

1. Dostarczanie informacji, wyjaśnień - zaleca się pacjentom otwarte, bezpośrednie ujawnianie uczuć oraz stosunku do innych uczestników grupy i terapeuty

2. Demonstrowanie nagrań wideo z sesji terapeutycznych - bądź udział w roli obserwatora w sesji terapeutycznej już istniejącej grupy -okazja zobaczenia jak przebiegają w grupie pewne zjawiska

3. Udział w grupie przygotowawczej dla kandydatów - to grupy krótkoterminowe, mające charakter wstępnej prezentacji problemów, służą uaktywnieniu pacjentów i ułatwieniu im wejścia w interakcje z innymi, wyrażania uczuć i poglądów, słuchania innych, udzielania informacji zwrotnych

Kontrakt grupowy - umowa między pacjentem a terapeutą ( a także zawieranie kontraktu z całą grupą) powinna zawierać uzasadnienie zawierające wytyczne:

1. Czas i miejsce - ustalenie gdzie będą się odbywały sesje, kiedy, z jaką częstotliwością, jak długo będzie trwała jedna sesja oraz ile spotkań przewiduje

2. Cele grupy

3. Frekwencja - regularność uczestnictwa wpływa na rozwój grupy, efektywność

4. Utrzymywanie tajemnicy

5. Kontakty członków grupy poza sesjami - są nie wskazane, gdyż cała grupa powinna w jednakowym stopniu uczestniczyć w relacjach interpersonalnych

Czynniki leczące w psychoterapii grupowej:

1. wzbudzanie nadziei - wysoki poziom oczekiwań pacjenta na uzyskanie pomocy koreluje z efektami leczenia

2. poczucie podobieństwa - brak poczucie izolacji, inności

3. dostarczanie wiedzy, informacji - psychoterapeuta przekazuje wiedzę potrzebną pacjentowi do zrozumienia siebie i swego zachowania

4. altruizm - zdobycie w grupie doświadczenia, że jest się osobą pomocną innym ludziom

5. Korektywne odtwarzanie rodziny pierwotnej - pacjenci często wchodzą do grupy psychoterapeutycznej z nie satysfakcjonującymi doświadczeniami z rodziny pochodzenia; w grupie wchodzą w podobne relacje, jak z członkami rodziny

6. Uczenie społecznych umiejętności - ćwiczenie umiejętności, takich jak asertywność; psychodrama - odgrywanie scenek (np. dla nieśmiałego chłopca - ma odegrać scenę zaproszenia dziewczyny do kawiarni)

7. Naśladowanie - pacjenci mogą naśladować psychoterapeutę albo siebie nawzajem

Próba eksperymentowania z nowymi zachowaniami w celu inicjacji procesu zmiany

8. Interpersonalne uczenie - dzięki sprzężeniu zwrotnemu i samoobserwacji jednostka zaczyna zdawać sobie sprawę z natury własnych zachowań oraz z ich wpływu na uczucia innych ludzi do niego, opinie innych o nim samym

9. Spójność grupy - atrakcyjność grupy dla wszystkich jej członków

10. Odreagowanie (katharsis) - uwolnienie silnych, tłumionych dotąd uczuć poprzez dzielenie się z grupą wydarzeniem wraz z silnymi emocjami ma przynieść pożądane zmiany

11. Czynnik egzystencjalny (wymieniany wyłącznie przez Yaloma)- szukanie znaczenia egzystencji, życiowych wartości, itd.

Koncepcja konfliktu ogniskowego:

1. motyw zakłócający - ukryte chęci, pragnienia, których realizacja jest dla jednostki zagrażająca

2. motyw reaktywny - wyrażający obawę przed konsekwencjami realizacji motywu wzbudzonego

- motywy wzbudzone: np. pragnienie bycia wyróżnionym przez terapeutę, uraza wobec terapeuty

- motywy reaktywne: np. obawa przed krytyką czy ośmieszeniem się

Fazy rozwoju grupy psychoterapeutycznej:

1) faza orientacji - określanie celów funkcjonowania grupy, wstępna prezentacja własnej osoby, ustalenie relacji z innymi, wyrażanie oczekiwań wobec terapeuty, określenie własnego miejsca w grupie:

- lider dominacji - ma przywództwo zadaniowe; nadaje ramy formalne interakcjom, wyznacza cele i reguły wypowiadania się

- lider sympatii - dostarcza innym oparcia, daje zrozumienie, ciepło, ochronę; wczuwa się w nastroje innych

- błazen grupowy - jej zachowanie sprzyja rozładowywaniu napięcia w grupie poprzez humor

- kozioł ofiarny - kanalizuje napięcia grupowe - agresywne lub lękowe; obiekt drwin, obiekt zastępczy agresji przemieszczonej innych uczestników

2) faza konfrontacji i eksploracji różnic - pojawiają się konflikty w grupie - ujawnianie złości wobec psychoterapeuty oraz antagonizmy między uczestnikami grupy - faza konfliktu i buntu; czasem powstają podgrupy:

- wyraziciel nastrojów grupowych - szczególnie wrażliwie odbiera wspólnie przeżywane przez grupę emocje

- stabilizator emocji grupowych - potrafi zinterpretować trafnie znaczenie wydarzeń w grupie i ujmować je na poziomie poznawczym (dystansując się od silniejszych uczuć)

- sumienie grupy - pilnuje przestrzegania norm moralnych przez grupę, wzbudza poczucie winny u innych, dba, by nikt nie został skrzywdzony

- dziecko grupowe - poszczególną ochroną: biedne dziecko ( okazuje bezradność, niezdecydowanie, przyjmuje ochronę przed krytyką i irytacją innych) lub szalone dziecko ( z wdziękiem wyraża pragnienia, także te nie akceptowane - zyskuje prze to sympatię)

- dobra mama (kochany wujaszek) - osoba opiekuńcza, ochraniająca

- bard grupowy - osoba wrażliwa na nastrój i klimat grupy (czasem filozof grupowy - poszukiwanie sensu egzystencjalnego)

- opozycjonista - kwestionuje posunięcia psychoterapeuty, uruchamia krytyczne myślenie w grupie

3) faza pogłębionej eksploracji problemów na poziomie indywidualnym i grupowym - dzielenie się doświadczeniami z okresu dzieciństwa, wyrażanie pragnień nie spełnionych w dzieciństwie (grupa może w tym okresie przechodzić regresję)

4) Faza kończenia psychoterapii - omawianie planów na przyszłość, zmiany dokonane w życiu, lepsze uświadomienie związku z grupą i terapeutą

Zadania i rola psychoterapeuty grupowego:

1. Psychoterapeuta dyrektywny - ingeruje w treści i przebieg interakcji pomiędzy pacjentami (bądź minimalna dyrektywność - nie strukturalizują przebiegu wydarzeń w grupie)

2. Dystans wobec uczestników: zdystansowany albo bliski

3. Obiekt zainteresowania - jednostka czy cała grupa?

4 wymiary stylu terapeuty (Liberman):

1) emocjonalna stymulacja - zachęcanie uczestników do wyrażania uczuć

2) opieka - udzielanie oparcia

3) orientacja poznawcza - nadawanie znaczeń przeżyciom poszczególnych osób

4) funkcja wykonawcza - wyznaczanie celu i kierunku działania

6 stylów:

- opiekunowie - wysoka opiekuńczość

- stymulatorzy - wysoka stymulacja emocjonalna

- społeczni inżynierowie - średnia opiekuńczość

- bezosobowi prowadzący - niska opiekuńczość

- liberalni prowadzący - niskie wyniki w opiekuńczości

- dowódcy - wysoki wynik w funkcji wykonawczej

Trzy ostatnie style okazały się nieefektywne

13. Kompetencje terapeutyczne wychowawcy- resocjalizatora

Umiejętności terapeutyczne:

To wg Brammera: umiejętność rozumienia, umiejętność pocieszania i wykorzystywania kryzysów oraz umiejętność pozytywnego działania.

G. King

1. umiejętne słuchanie: wbrew pozorom słuchanie nie jest czynnością bierną, wymaga koncentracji i dyscypliny. Może być rozwijana dzięki opanowaniu pewnych technik lub mikroumiejetności.

2. Umiejętne reagowanie- polega na reagowaniu w sposób adekwatny do sytuacji (dobieranie odpowiednich słów itp.)

King opisuje relację terapeutyczna z perspektywy nauczyciela:

Granice osobiste- to bardzo ważna kwestia- terapeuta nie może łączyć życia zawodowego i własnych potrzeb. Relacja z pacjentem nie powinna opierać się na przyjaźni, ponieważ ta wymaga wzajemności i równości, trwa dłuższy czas i opiera się na zaufaniu i lojalności. Nie należy burzyć naturalnej granicy między terapeutą (nauczycielem), a pacjentem (uczniem). Powinno się także unikać kontaktu fizycznego. Terapeuta powinien być osobą otwartą na różne doświadczenia, wartości, postawy, musi rozumieć własną motywację do pracy oraz swoje potrzeby fizyczne i emocjonalne- ważna jest samoświadomość terapeuty, zwłaszcza w przypadku rozmów na temat orientacji seksualnej, pochodzenia społecznego, kalectwa, itp. Samoświadomość, pomaga w zwalczaniu uprzedzeń i szkodliwych skłonności. Jeżeli terapeuta wyznaje inny system wartości niż jego rozmówca, powinien unikać narzucania swojego zdania. Z różnicy przekonań powinien zdawać sobie sprawę, nie może osądzać rozmówcy. Terapeuta powinien unikać stereotypowego myślenia związanego z rasą, płcią, religia, kalectwem, orientacja seksualną, nie powinien oceniać osoby na podstawie wyglądu itp. Nie można przekraczać własnych kompetencji, zbytnie angażowanie się i chęć pomocy mogą spowodować przemęczenie, a nawet wypalenie zawodowe. Zdrowy rozsadek nie wystarczy, terapeuta powinien przejść odpowiednie szkolenia, kursy ( dające certyfikat, organizowane np. przez wyższe uczelnie) i zapoznać się z książkami o tej tematyce. Terapeuta nie powinien oczekiwać sukcesu, ponieważ to wpłynie na relację z pacjentami i spowoduje, że jego wymagania wobec własnej osoby niebezpiecznie wzrosną. Terapeuta nie powinien być osobą, która lubi kierować innymi, narzucać im swojego zdanie. Wszelkie wyznania na temat własnej osoby, powinny mieć na celu, jedynie pomoc w poznaniu i zrozumieniu siebie przez rozmówcę, nie należy obarczać pacjenta ciężarem własnych problemów. Psychoterapeuta nie rozwiązuje swoich problemów i nie szuka zaspokojenia za pośrednictwem pacjenta. Nie należy mówić zbyt szczegółowo o swoich doświadczeniach, lepiej okazywać zrozumienie za pomocą empatii. Terapeuta powinien być świadom swoich kompetencji, by móc ocenić czy pacjent, nie wymaga specjalistycznej pomocy np.: psychiatry. Powinien umieć rozpoznawać problemy i wiedzieć kiedy może pomóc. Powinien posiadać informacje na temat placówek i ludzi niosących określoną pomoc, np. w przypadku narkomanii.

Terapeuta powinien

1. mieć odpowiednią wiedzę na temat przyczyn zaburzeń i psychoterapii

2. umieć posługiwać się specjalistycznymi procedurami psychoterapii

3. powinien wiedzieć w jaki sposób osoba zwracająca się po pomoc może zrealizować swoje cele (powinien nakierować pacjenta by sam zaczął działać)

Wg Rogersa pomoc drugiej osobie wymaga:

• opartej na autentyczności, poczuciu rzeczywistości, zgodności z samym sobą relacji z klientem

• „bezwarunkowego pozytywnego uznania”, akceptacji, troskliwości, hojności, pozytywnego stosunku do klienta.

• Empatycznego porozumienia, komunikowania empatii klientowi

Cechy, podnoszące jakość współpracy to:

• Autentyczność

• społeczne przystosowanie w kontaktach ze współpracownikami

• obiektywność samooceny

• adekwatna kontrola emocjonalna

• dobre samopoczucie

• zainteresowanie ludźmi

• wrażliwość

• dobry stan psychiczny terapeuty

• znajomość etycznych, moralnych i społecznych zagadnień, problemów

Z wykładu:

• Od terapeuty powinno się oczekiwać przynajmniej kursu trenera socjoterapii.

• W pracy powinno się uwzględniać Kodeks Etyki Zawodowej

• Terapeuta powinien wyzbyć się egocentryzmu, nie rzutować własnych doświadczeń, przeżyć na drugiego człowieka

• Terapeuta powinien być pozytywnie nastawiony, wierzyć w możliwość osiągnięcia efektu, ale być cierpliwy.

Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne:

• nieprzeciętna sprawność intelektualna oraz krytycyzm

• samodzielność, obrotność, wielostronność

• szacunek do drugiej osoby, traktowanie ludzi jak indywidualne jednostki, a nie materiał

• wgląd we własne cechy osobowości

• wrażliwość na oczekiwania ludzkie

• brak zarozumiałości

• pilność, metodyczny styl pracy, zdolność znoszenia nacisków

• zdolność do tworzenia aktywnych i serdecznych stosunków

• gotowość do współpracy, takt

• subtelne wyczucie wartości etycznych

• szerokie zaplecze kulturalne

• duże zainteresowanie psychologią, głównie kliniczną-psychopatologią.

Wskazówki (King):

1. nie żałować czasu na rozmowę

2. zwracać uwagę na postawę ciała

3. kontrola tonu głosu

4. kontakt wzrokowy

5. pamiętać imiona, szczegóły

6. prosty, zrozumiały język

7. należy słuchać

8. punktualność

6

1

---