CHOROBA	PATOGEN	CHORUJĄCE ZWIERZĘTA	ZARAŻENIE	PRZEBIEG	OBJAWY	ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE
Nosówka /Febris catarrhalis infectiosa canum/	Paramyxowirus	Psy, norki, łasice, lisy	Per os, droga oddechowa Okres inkubacji: 3-7 dni	Wirus wnika do organizmu i wędruje do tkanki limforetikularnej, gdzie się namnaża, prowadząc do wiremii (3-10 dzień od zarażenia). Wtedy wirusa można wyizolować z węzłów chłonnych, śledziony, kom. gwiaździstych Kupfera, szpiku kostnego, grasicy, nabłonka żołądka i jelit, dróg oddechowych i moczowych, skóry, OUN. W kom. nabłonkowych i mezenchymalnych tworzą się kwasochłonne ciałka wtrętowe, okrągłe, jednorodne lub wodniczkowate, barwiące się metodą Feulgena negatywnie, występują w cytoplazmie i jądrach kom. (ciałka typu A Cowdry) różnych narządów, śródbłonka naczyń, gleju, kom. zwojowych, kom. rdzenia nadnerczy. Ciałka mają znaczenie patognomiczne.	Osowiałość, brak apetytu, surowiczo-śluzowy wysięk z nosa i spojówek, zapalenie rogówki i spojówek, zapalenie gardła, migdałków; Postać oddechowa: zapalenie krtani, oskrzeli, płuc Postać żołądkowo-jelitowa: nieżyt żołądka i jelit Postać skórna: wysypka pęcherzykowo-krostowa Postać nerwowa: zaburzenia nerwowe (ruchy przymusowe, skurcze mięśni, porażenia, zaburzenia czucia) Choroba twardej łapy: stwardnienie poduszek palców (nadmierne rogowacenie), lusterka nosa, wypadanie włosów przy powiekach, wargach, złuszczanie się naskórka	Forma płucna: - nieżyt bł. śl. górnych dróg oddechowych; - płuca mają oporną konsystencję, punkcikowe wybroczyny, drobne ogniska niedodmy i rozedmy pęcherzykowej; krople śluzu w oskrzelach; ciałka wtrętowe w nabłonkach - nadważenia bakteryjne (Bordetella, E.coli, Proteusz, Salmonella) - odoskrzelowe płatowe nieżytowo-ropne zapalenie płuc; przy ucisku z płuc wypływa czekoladowy płyn Forma skórna: - 30-50% przypadków - pęcherzyki pękające i krosty w słabo owłosionych miejscach (brzuch, pachwiny) Forma nerwowa: - panencephalitis w niewielu przypadkach - przekrwienie i zastój krwi z surowiczym wysiękiem do przestrzeni Virchov-Robina i pajęczynówkowej - zwyrodnienie kom. nerwowych, proliferacja kom. limfoidalnych i plazmatycznych, rozplem gleju, neurofagia - ciałka wtrętowe w kom. gleju, kom. zwojowych - demielinizujące zapalenie mózgu i rdzenia - choroba twardej łapy - zmiany obrzękowe w istocie szarej móżdżku (samouczulenie)
Parwowirusowe zapalenie jelit psów	Parwowirus	Młode psy Postać sercowa: 3-5tyg. Postać jelitowa 5-10tyg.	Chore psy i nosiciele (ślina, mocz, kał) O.i.: 7 dni	2 postacie: 1) zapalenie mięśnia sercowego /myocarditis/: śmiertelna 2) zapalenie jelit /enteritis/: trwa 2-7 dni, wysoce śmiertelna	Postać sercowa kończy się nagłą śmiercią bez wcześniejszych objawów	Postać sercowa: - ostre, nieropne zapalenie mięśnia sercowego lewej komory z rozległymi naciekami - zmiany zwyrodnieniowe i śródjądrowe ciałka wtrętowe w kom. mięśniowych Postać jelitowa: - jednolite przekrwienie bł. śl. żołądka, zmiany obrzękowe, krwawiące nadżerki i owrzodzenia odźwiernika - bł. surowicza jelit cienkich ma plackowate i pasmowate przekrwienia i wybroczyny - ostry stan zapalny bł. śluzowej j. biodrowego; przekrwienie, wybroczyny, nadżerki, naloty włóknika; - treść jelit jest płynna i krwistoczerwona - brzęk i przekrwienie węzłów chłonnych, powiększenie śledziony, ogniskowe przekrwienie płuc i wątroby, rozstrzeń serca - śluzowa treść ze złuszczonymi nabłonkami i leukocytami w rozszerzonych kryptach jelitowych; nabłonki są przerośnięte - kosmki są zlepione i zmniejszone; ich nabłonek ulega martwicy - w węzłach chłonnych jest zanik limfocytów i rozrost kom. siateczki, martwica grudek chłonnych, naciek neutrofili
Zakaźne zapalenie wątroby psów Choroba Rubartha /Hepatitis contagiosa canum/ HCC	Adenowirus	Młode psy (2tyg.-1rok), lisy	Per os, drogi oddechowe	U psów wirus namnaża się w kom. śródbłonka naczyń, kom. siateczki i kom. wątrobowych. Śmiertelna, trwa góra kilka dni. U lisów wirus atakuje tk. nerwową. Ciężki, nadostry przebieg. Śmiertelność ponad 25% lisów	Psy: wysoka gorączka, wymioty, lekka żółtaczka. Lisy: posocznica, zapalenie mózgu i rdzenia - zakaźne zapalenie mózgu i rdzenia lisów, objawy nerwowe (nadmierna pobudliwość, konwulsje, drgawki mięśniowe, porażenia)	Psy: - zwyrodnienie tłuszczowe i martwica hepatocytów; rozszerzenie i przekrwienie przestrzeni Dissego, wylewy krwi; pstra, mozaikowa wątroba - włóknikowe naloty na pow. wątroby - obrzęk ściany pęcherzyka żółciowego (gr. do 1cm) - w jądrach kom. wątrobowych i gwiaździstych są zasadochłonne ciałka wtrętowe typu B Cowdry (ciałka Grena, Rubartha) - surowiczo-krwawe przesięki do jamy brzusznej, wybroczyny na bł. sur. Worka osierdziowego, bł. śl. gardła, żołądka, jelit - czasem zapalenie krwotoczne jelit cienkich - rzadko obrzęk ww. chłonnych, śledziony, płuc, zapalenie płuc - w mózgu ogniska martwicowe i wylewy krwi, limfohistiocytarne nacieki zapalne Lisy: - przekrwienie i wybroczyny w ukł. Nerwowym - nieropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - nacieki zapalne granulocytów obojętnochłonnych - ogniska rozpadu osłonek mielinowych
Leptospiroza /Leptospirosis/ Tyfus psi, choroba stuttgarcka L. bydła L. świń	Leptospiry L.canicola L.icterohaemorrhagiae L.pomona L.icterohaemorrhagiae L.pomona L.tarasovi L.canicola	Wszystkie zwierzęta gospodarskie, człowiek	Nosiciela, gł. gryzonie; Zarazki wydalane z moczem, śliną; Wnikają aktywnie przez skórę i bł. śl., podczas kopulacji, drogą aerogenną, zakażone mięso	Faza posocznicowa: Po wniknięciu do organizmu przechodzą do krwi i intensywnie się namnażają. Po 2-7 dniach są we wszystkich narządach. Faza toksyczna: 5-10 dnia we krwi pojawiają się przeciwciała i dochodzi do lizy leptospiry (zostają w kanalikach krętych nerek i są wydalane z moczem); dochodzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych, erytrocytów, narządów (nerek - śródmiąższowe zapalenie i niewydolność, wątroby, mózgu, serca) oraz martwicy bł. śl. i skóry. Atonia i zapalenie przewodu pokarmowego. Leptospiry przechodzą przez łożysko powodując ronienia późne. Zapalenie wymienia	F. posocznicowa: gorączka, objawy ogólne, leptospiry we krwi. F. toksyczna: wydalanie leptospiry z moczem; wybroczyny, krwawienia; hemoglobinuria, żółtaczka, anemia; mocznica; niewydolność krążenia (duszność, sinica), spastyczny skurcz mm. gładkich - atonia przewodu pokarmowego. Krwiomleczenie Ronienia: 2 połowa ciąży, następne ruje i ciąże przebiegają normalnie; częstsze u krów i świń, rzadziej klacze. Mogą rodzić się słabe młode, które umierają	Psy: - krwotoczne zapalenie żołądka; obrzękła, pofałdowana, ciemnoczerwona bł. śl. - brudnobrązowy, śluzowaty płyn o zapachu czosnku w żołądku - ostry stan zapalny bł. śl. dwunastnicy, j. grubego i prostnicy, przekrwienie, śluz, odcinkowe wpochwienia (następstwo porażenia mięśniówki) - wybroczyny i zwyrodnienie tłuszczowe w wątrobie - przekrwienie i śródmiąższowe zapalenie nerek - ogniska nieżytowego zapalenia płuc, zwyrodnienie serca, obrzęk śledziony i ww. chłonnych - wrzodziejące zapalenie bł. śl. jamy ustnej (dziąsła, policzki, wargi, brzegi języka) z silnym fetorem ex ore, krwawienie dziąseł, zapalenie migdałków, wybroczyny na bł. śl.; martwica końca języka (brązowe abarwienie) - L.icterohaemorrhagiae - choroba Weila - zakaźna żółtaczka psów, lisów srebrzystych, kotów i prosiąt - żółtaczka, ostry obrzęk śledziony, podsurowicze, narządowe wybroczyny, płuca „spryskane krwią” Bydło: - ostra (żółtaczka posocznica, wybroczyny w narządach, krwisty galaretowaty naciek tk. podskórnej) - podostra i przewlekła (jak ostra + zapalenie i martwica skóry grzbietu i małżowin usznych z surowiczym wysiękiem, wrzodziejące zapalenie jamy ustnej i języka, ostre nieżytowe zapalenie żołądka i jelit, endometritis, zapalenie wymienia, wrzodziejące zapalenie rogówki, nieropne zapalenie mózgu i opon, zwyrodnienie wątroby, śródmiąższowe zapalenie nerek, szare plamy i wybroczyny na nerkach, zapalenie płuc surowiczo-włóknikowe) - atypowa, bezobjawowa - błony płodowe są obrzękłe i niedokrwione, liścienie żółtobrązowe, wiotkie - płód ma w jamach ciała krwisty wysięk, obrzęk tk. podskórnej, zapalenie kłębuszków i tk. śródmiąższowej nerek Świnie: - bezobjawowa, żółtaczka u 30%; powiększone ww. chłone; powiększona wątroba brunatna z żółtym odcieniem; anemiczne nerki o nierównej powierzchni, usiane szarobiałymi wyniosłościami i wybroczynami; obrzęk płuc
Wścieklizna /Lyssa/	Rabdowirus	Ciepłokrwiste kręgowce, człowiek	Pokąsanie przez chore zwierzę (lis, borsuk), ślina chorego zwierzęcia O.i.: kilka dni - kilkanaście miesięcy	Zarazek z rany wędruje wzdłuż nerwów do zwojów międzykręgowych, do rdzenia i mózgu. Namnaża się w tk. nerwowej i rozprzestrzenia odśrodkowo do różnych narządów (w tym do ślinianek). Nośnikiem wirusa są kom. Schwanna. Wirus rozprzestrzenia się też drogą krwi i chłonki (można go wtedy wykryć we wszystkich narządach wewn.). Wirus uszkadza komórki nerwowe	Zaburzenia świadomości, lękliwość, agresywność, połykanie niejadalnych przedmiotów, ochrypły głos, utrudnione połykanie, ślinienie, wychudzenie, opadanie żuchwy, parcie na przeszkody (konie, bydło), chwiejny chód, porażenia (gł. tylnych kończyn), utrata wrodzonego lęku u dzikich zwierząt. Śmierć po 5-7 dniach	- Zmiany zapalno-zwyrodnieniowe istoty szarej podwzgórza, rogów Ammona i rdzenia szyjnego oraz zwojów nerwowych, ślinianek i nadnerczy. - Guzki glejowe - Babesa. - Rozplem limfocytów dookoła naczyń i dróg nerwowych. - Ciałka wtrętowe Negrieo w cytoplazmie kom. zwojowych - kwasochłonn,e 3-9mm, owalne, purpurowo-czerwone, bazofilnymi ciałkami wewnętrznymi 0,2-0,5mm - u mięsożernych gł. rogi Ammona, u roślinożernych gł. kom. Purkiniego w móżdżku - krwotoczne zapalenie żołądka, jelit - obecność ciał obcych w żołądku (drewno, kamienie, papier, słoma)

CHOROBA	PATOGEN	CHORUJĄCE ZWIERZĘTA	ZARAŻENIE	PRZEBIEG	OBJAWY	ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE
Panleukopenia kotów Zakaźne zapalenie jelit kotów Nosówka kotów Agranulocytoza /Panleukopenia infectiosa felinum/	Parwowirus	Kotowate, norki, szopy - gł. młode i rasowe	Zwierzęta chore i nosiciele; Droga pokarmowa, oddechowa, przez pchły O.i.: 2-10 dni	Bardzo łagodny u starszych do nadostrego, kończącego się śmiercią po 24h Wirus wykazuje tropizm do komórek szpiku kostnego, tk. limfatycznej i bł. śluzowej jelit. Może dojść do zakażenia płodów - tropizm do móżdżku. Stopniowo zmniejsza się ilość leukocytów - poniżej 7tys. pojawiają się objawy	Objawy ze strony krwi (leukopenia, agranulocytoza) i ukł. pokarmowego. U płodów dochodzi do ataksji ssących prosiąt i śmierci	- Nieżytowe zapalenie środkowych odcinków jelita cienkiego. Bł. śl. pokryta jest nalotem włóknika (grubość 1-2mm), niekiedy zewnętrzna ściana jelit też. Mogą rozwinąć się procesy dyfteroidalno-martwicowe. Odcinki jelit są rozszerzone, sztywne i silnie zaczerwienione. W świetle znajduje się mętny, szarożółty lub szaroczerwony wysięk o nieprzyjemnej woni. - Ostre lub podostre zapalenie kłębków nerkowych. - Zwyrodnienie wątroby i nerek. - Zapalenie płuc i opłucnej, spojówek, bł. śl. nosa. - Szpik kostny ma białożółtą barwę i półpłynną konsystencję
Zakaźne zapalenie otrzewnej kotów PIP /Perionitis infectiosa felinum/		Młode koty 3-24 m-ce	Droga erogenna, alimentarna, przez uszkodzoną skórę	Podostry lub przewlekły. Początkowo dochodzi do zakażenia kom. nabłonkowych jelit (replikacja) lub płuc. Następnie wirus ulega fagocytozie przez makrofagi, które roznoszą go po całym organizmie. Kończy się śmiercią. 2 postacie: 1) Wysiękowa (klasyczna) - 60-70% przypadków - zapalenie otrzewnej i gromadzenie się w jamie brzusznej wysięku surowiczo-włóknikowego lub zapalenie opłucnej. 2) Sucha (bezwysiękowa) - zmiany zapalno-ziarniniakowe w narządach	Wzrost temp. do 40^OC, utrata łaknienia, wychudzenie, wodobrzusze (postać wysiękowa) lub objawy z OUN (postać sucha), neutrofilia, limfopenia, hipoglobulinemia, przedłużenie czasu krzepnięcia krwi, trombocytopenia, czasem żółtaczka	Postać wysiękowa - surowiczo-włóknikowy wysięk w jamie otrzewnowej; otrzewna trzewna i ścienna pokryte są grubymi kożuchami włóknika. Zmianom towarzyszą ziarniniaki zapalne. W płucach są ogniska śródmiąższowego zapalenia i zakrzepicę naczyń krwionośnych (też w wątrobie). Jelita wykazują stan nieżytowego zapalenia (nacieki zapalne w bł. surowiczej i mięśniowej, zanik mikrokosmków i nadżerki nabłonka walcowatgo). Nieropne zapalenie mózgu i opon. Postać sucha - gł. ziarniniaki zapalne w wątrobie, śledzionie, nerkach, węzłach chłonnych, krezce, płucach i ukł. nerwowym. Ziarniniaki zbudowane są z komórek limfohistiocytarnych, ulegających martwicy kriorektycznej w centrum. Różnicowanie: wodobrzusze na tle zaburzeń krążenia, gruźlice, rodencjoza, streptotrichoza i toksoplazmoza
Białaczka limfatyczna kotów /Leucosis Leucaemia/ Nowotworowy nieodwracalny, postępujący rozplem komórek układu krwiotwórczego	RNA wirusy typu C - Retrowirusy FeLV + kofaktory (fizyczne - promieniowanie i chemiczne - metale ciężkie, benzen, węglowodory aromatyczne)	Starsze koty domowe	Chore zwierzęta, mleko, krew, wody płodowe, mocz, kał, ślina	Wirus po wniknięciu namnaża się w komórkach błony śluzowej jamy ustnej lub nosowej, następnie drogą krwi przenika do śledziony i szpiku. Tam ulega intensywnej replikacji, skąd wydostaje się do krwi doprowadzając do wiremii. Intensywny wysiew wirusa do krwi następuje po ok. 2-4 tyg. od zakażenia. W tym czasie wirus atakuje komórki innych narządów. Istniejące siły obronne organizmu mogą zahamować rozpoczynającą się infekcję. Następuje patologiczny, nieograniczony rozrost młodych, niezróżnicowanych kom. szeregu limfocytarnego, granulocytarnego lub erytrocytarnego, które tracą zdolność prawidłowego różnicowania i dojrzewania. Wyróżnia się białaczki: - limfocytarną /lymphadenosis/ - LiB i T - szpikową /myelosis/ - granulocyty - czerwonokrwinkową /erythrosis/ - erytroblasty Komórki białaczkowe mogą pozostać na miejscu (białaczki aleukemiczne), przenikać do krwiobiegu (b. leukemiczne) oraz pojawiać się w narządach (przerzuty, nie w erytroblastozie).	W białaczkach leukemicznych występuje bezwzględny wzrost leukocytów we krwi obwodowej. Niedokrwistość wraz z objawami wychudzenia, apatii, braku apetytu i odwodnienia	Postać guzowata - komórki naciekają narządy w postaci guzów. Postać naciekowa - rozlana. Zaatakowane są gł. węzły chłonne, bł. śl. przewodu pokarmowego i ukł. rozrodczego, wątroba, nerki, serce, tk. podsurowicza. Śledziona jest powiększona. Zmiany w mięśniach szkieletowych i czasem w skórze. Narządy nacieczone są bardzo licznymi kom. limfoidalnymi, kom. siateczki i histiocytami. Zapalenia przewodu pokarmowego, oddechowego.
Koci katar Kocia grypa Zapalenie górnych dróg oddechowych	Herpeswirus typu 1 (FHV1), caliciwirusem (FCV), do których dołączają bakterie rodz. Chlamydia, Mycoplasma, Pateurella, Bordatella	Koty w każdym wieku	Chore zwierzę - ślina, mocz, kał, wydzieliny z nosa i oczu Droga kropelkowa, alimentarna, przez łożysko, podczas krycia		Pojawienie się przejrzystej wydzieliny z nosa i oczu, kichanie oraz zapalenie spojówek. U kociąt gwałtownie wzrasta temperatura, co sprawia, że stają się ospałe, tracą apetyt i pragnienie.	Herpeswirus: - zapalenie spojówki oraz rogówki, wrzód rogówki; - zapalenie jamy nosowej, silne uszkodzenie jej nabłonka oraz obumarcie części małżowin nosowych; - przy zarażeniu podczas krycia: zapalenie pochwy, szyjki macicy bądź okresowa utrata płodności; zarażenie płodów poprzez macicę powoduje ich poronienie bądź urodzenie bardzo słabych kociąt, które na krótko po urodzeniu umierają z objawami zapalenia płuc. Caliciwirus: - zapalenie jamy ustnej i dziąseł, nadżerki i owrzodzenia na języku czy podniebieniu (nieprzyjemny zapach z pyska), brak apetytu spowodowany bólem; może prowadzić do przewlekłego zapalenia jamy ustnej; - zapalenie oskrzeli i płuc, zakażenia bakteryjne, silna gorączka, brak apetytu, problemy z oddychaniem; stan ten może doprowadzić do obrzęku płuc i śmierci; - młode koty: atak na mięśnie i stawy, wysoka temperatura, obrzęk stawów i mięśni kończyn; - nowy szczep powoduje bardzo ostrą chorobę; wysoka gorączka, obrzęk i owrzodzenie pyska oraz łap, brak apetytu i pragnienia, krosty w okolicach poduszek łap, wyłysienia na pysku, duszności, wypływ z oczu i nosa, owrzodzenie jamy ustnej; podniesiony poziom bilirubiny i krwinek białych, a niski albumin w wynikach badań krwi; do tej pory nie stwierdzono wykrycia tego szczepu w Europie
Zespół niedoboru immunologicznego kotów FAIDS	Retrowirus FIV	Koty domowe i dzikie	Chore zwierzę - ślina, kopulacja, przez łożysko	Trzy fazy choroby: 1) Stadium początkowe (tzw. faza ostra) - tuż po wniknięciu wirusa do organizmu; trwa 4-6 tygodni. 2) Stadium bezobjawowego nosicielstwa (tzw. faza ukryta lub latentna) - może trwać kilka - kilkanaście lat i nie występują podczas jej trwania żadne objawy. Nawet liczba białych krwinek wraca do normy. Podczas trwania tej fazy wirus powoli niszczy układ odpornościowy kota, a gdy spadek odporności stanie się odpowiednio silny, nadchodzi faza trzecia. 3) Stadium terminalne (właściwe FAIDS) - rzadko ujawnia się przed 5. rokiem życia Organizm kota reaguje na wszystkie możliwe infekcje - bakteryjne, pasożytnicze, grzybicze. Kot choruje nawet na tzw. infekcje oportunistyczne, czyli wywołane zarazkami, na które zdrowy kot zupełnie by nie zareagował	1) Faza ostra: podwyższona temp., powiększenie węzłów chłonnych, złe samopoczucie, infekcje bakteryjne (układu pokarmowego i skóry), spadek liczby białych krwinek (wirus atakuje leukocyty). 2) Faza latentna: brak objawów. 3) Faza terminalna: zapalenia jamy ustnej i dziąseł, infekcje dróg moczowych i górnych oddechowych, biegunka, dreszcze, ropne zapalenie spojówek, światłowstręt, ropne zapalenie przewodu słuchowego zewnętrznego, padaczka, mimowolne drgania mięśni pyszczka, zachowania psychotyczne

CHOROBA	PATOGEN	CHORUJĄCE ZWIERZĘTA	ZARAŻENIE	PRZEBIEG	OBJAWY	ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE
Gąbczasta encefalopatia bydła BSE	Prion - PrP-sc - obecny jako PrP-c na pow. kom. zdrowych osobników	dorosłe bydło 3-11lat	Pasze przemysłowe z dodatkiem mączki kostnej z owiec ze scrapie O.i.: nieustalony; kilka m-cy do kilku lat		Zaburzenia czuciowe i ruchowe - nadwrażliwość i bojaźliwość. Uderzania kończynami o ziemię, zgrzytanie zębami, oblizywanie śluzawicy, objawy świądu skóry, kopanie przy dojeniu. W końcowej fazie: objawy szału i agresji, zaburzenia ruchowe (niezborność ruchów, problemy ze wstawaniem, ślizganie się na twardym podłożu, wysokie podnoszenie kończyn). Kondycja zwierząt ulega pogorszeniu	Badania histopatologiczne: - wakuole (puste przestrzenie) w kom. istoty szarej mózgu - gąbczasta struktura - rozplem kom. gwiaździstych i neuronofagia - białkowe fibryle w kom. nerwowych - brak zmian zapalnych - blaszki amyloidowi - pozakom. Odkładanie się białka PrP-sc Różnicowanie: - krótki przebieg choroby (5-7dni): hipomagnezemia, ketoza nerwowa, listerioza, awitaminoza B, wścieklizna - długi okres (7-10dni): zatrucie jadem kiełbasianym, enzootyczna ataksja z niedoboru miedzi i inne
Trzęsawka owiec Choroba kłusowa owiec /Paraplegia enzootia/	Prion	Dorosłe owce 2-3lata, kozy, myszy	Per os, przez łożysko, przez bł. śl. lub uszkodzoną skórę O.i.: kilka m-cy do kilku lat		Apatia lub podniecenie, potem niedowłady i postępujące porażenia, świąd skóry, drżenie uszu, kiwanie głowy, chód przypominający galop, kłusowanie	Badanie histologiczne: - wodniczkowi zwyrodnienie kom. zwojowych gł. rdzenia przedłużonego, mostu, konarów mózgu, rdzenia kręgowego; brak zmian w korze mózgu i móżdżku - rozlana glioliza i limfocytarne nacieki okołonaczyniowe Różnicowanie: ch.maedi-visna, ch.skokowa, ch.Aujeshky'ego, ch.bornajska
Szelestnica /Gangrena emphysematosa/	Clostridium chouvoei	Młode bydło, owce, kozy, bawoły	Pasza lub woda - per os (owce - zakażenia przyranne)	Krwotoczno-martwicowe i gazotwórcze procesy w mięśniach. Zarazek dostaje się z przewodu pok. Lub rany z krwią do mięśni, osiedla się, produkuje toksyny i gaz. Powstają zapalne obrzęki gazowe - gł. w okolicy krzyżowo-pośladkowej i drogą przerzutów też w innych mięśniach	Obrzęki gazowe, gł. w okolicy krzyżowo-pośladkowej; ciężki stan ogólny - gorączka, zaburzenia czynności serca i ukł. oddechowego	Mięśnie: - obrzękłe, kruche, surowizo-krwisto nacieczone, brudnoczerwone lub brązowo-czarne, porozrywane pęcherzykami gazu - trzeszczą przy macniu - zwierają nieregularne, suche, szare ogniska martwicowe oraz wylewy krwi - przy dostępie powietrza szybko jaśnieją - po nacięciu z przekroju wypływa pienisty, krwisty płyn Węzły chłonne - obrzękłe, soczyste, z wybroczynami Zwłoki - silnie wzdęte, z otworów nosowych wypływa pienisty, różowo-biały płyn, a z odbytu i pochwy - płyn krwisty; w tk. podskórnej stwierdza się krwotoczne lub surowicze, bursztynowo-żółte obrzęki z gazem. Błony surowicze - pokryte galaretowatym, szaro-czerwonym nalotem włóknika. W jamach ciała gromadzi się czerwonawy, surowiczy płyn. Narządy, szczególnie serce, wykazują cechy zwyrodnienia miąższowego. Bł. śl. jelit wykazuje ostry stan zapalny (przekrwienie, wybroczyny). W płucach jest przekrwienie zastoinowe i obrzęk. U cieląt zdarza się zapalenie wsierdzia. Krew w sercu i naczyniach jest ciemna, skrzepła. W posocznicowej postaci choroby nie m szczególnych zmian. Różnicowanie: paraszelestnica, obrzęk złośliwy, wąglik
Paraszelestnica przyranna i poporodowa /oedema puerperale malignum/	Clostridium septicum (saprofity przewodu pokarmowego)	Zwierzęta gospodarskie i dzikie	Kał, ziemia, woda - zakażenie przyranne lub poporodowe - skaleczone bł. śl., kastracja, strzyże, szczepienia	Tworzenie zapalnych obrzęków gazowych. Zarazek ma powinowactwo do uszkodzonych tkanek (warunki beztlenowe), namnaża się i produkuje toksyny, które nekrotyzują otaczające tkanki. W poporodowej zakażane są najpierw drogi rodne. Obrzękowi często ulega wymię i podbrzusze. Drogą przerzutów powstają wtórne ogniska zapalno-obrzękowe i uogólnienie choroby. W okresie agonalnym choroba przebiega jako posocznica. Kończy się śmiercią w ciągu 1-3 dni (w poporodowej 2-5 dni)	Obrzęki gazowe trzeszczące przy ucisku. W poporodowej - wypływ z dróg rodnych (posokowata, cuchnąca wydzielina).	P. przyranna: - obrzękłe, galaretowate, nacieczone płynem surowiczo-krwistym i usiane pęcherzykami gazu miejsca podskórne - mięsnie mają ciemną, brązową barwę, są kruche, matowe, zawierają liczne pęcherzyki gazu, a przy nacisku trzeszczą i wydzielają zapach zjełczałego masła P. poporodowa: - krwawo-galaretowate nacieczenia i obrzęki gazowe ściany macicy i pochwy - martwica bł. śl. dróg rodnych - cuchnący, brązowawy wysięk w jamie macicy - zmiany rozprzestrzeniają się na tk. podsurowiczą miednicy, mięśnie pośladków i przynależne węzły chłonne - śledziona i inne narządy wewn. nie są zmienione Różnicowanie: szelestnica
Obrzęk złośliwy /Oedema malignum/	Clostridium novyi - typ A i B	Zwierzęta parzystokopytne (bydło, owce, kozy, świnie) oraz mięsożerne	Gleba, kurz, woda, kał - zakażenie przyranne - rany pokastracyjne, skaleczenia	Zarazki wytwarzają alfa toksynę o właściwościach nekrotyzujących. Obrzęk rozwija się wolno. Rozpoczyna się w tk. podskórnej i rozprzestrzenia na okoliczne mięśnie. Barany mają często zmiany na głowach - wielka głowa. Kończy się śmiercią po 2-5 dniach		Podobne do szelestnicy. Zmiany obrzękowe tk. śródmięśniowej i podskórnej (galaretowaty wysięk surowiczy). Mniej nasilone zmiany gazo twórcze. Obrzęki nie są krwawe, tylko bursztynowo-żółte i półprzezroczyste. Uszkodzone mięśnie są czerwonawe lub bladożółte, obrzękłe, wilgotne, wydzielają gnilno-kwaśny zapach. Rzadko są kruche. Szybko rozprzestrzeniające się obrzękowo-rozedmowe wybrzuszenia skóry, które trzeszczą przy dotyku. Różnicowanie: szelestnica, paraszelestnica
Nekrobacyloza /Necrobacillosis/	Fusobacterium necrophorum (saprofity przewodu pok.) + Bacteroides nodosus i inne w zanokcicy	Cielęta i bydło dorosłe, jagnięta, prosięta	Kał, ziemia, ściółka, zabrudzone strzyki, zakażenie łożyskowe	Enzootia u młodych zwierząt. Zarazki wytwarzają egzo- i endotoksyny, które w miejscu zakażenia wywołują zmiany martwicowe. Zakażeniu sprzyjają skaleczenia, wirusy i niedobór witaminy A. Zakażenie macicy ma związek z zanokcicą. Zanokcica zaczyna się zapaleniem skóry w szparze międzyracicznej, które rozprzestrzenia się na okoliczne tkanki. Powstają głębokie martwicowo-wrzodziejące szczeliny, wypełnione czerwoną ziarniną, pokrytą surowiczo-ropnym wysiękiem. Może dojść do martwicy tworzywa koronowego i ściennego (odklejanie rogu kopytowego), a nawet do martwicy kości kopytowej. Nad brzegiem koronki pojawiają się małe przetoki ze skąpym ropnym wysiękiem (cuchnącym) oraz obrzęk skóry koronki, rozprzestrzeniający się na śródstopie. Zmiany dotyczą gł. kończyn tylnych.	N. jamy ustnej (dyfteria) cieląt /necrobacillosis vitulorum/ i jagniąt /n. agnorum/: zapalenie i wrzody bł. śl. N. macicy /n. uteri/: zapalenie poporodowe u dorosłej krowy. N. pochwy /n. vaginae/: zapalenie bł. śl. poporodowe. N. skóry bydła, zakaźna zanokcica bydła /panaritium interdigitale bovum/: kulawizna, spadek produkcyjności. N. skóry owiec, zakaźna zanokcica owiec, kulawka owiec /p. infectiosum ovis/	N. jamy ustnej: - Zmiany w bł. śl. policzków, gardzieli, uchyłków krtani i na podniebieniu twardym - martwicowe zapalenie jamy ustnej /stomatitis necroticans/ - ostro odgraniczone, szaro-czerwone, suche, serowate ogniska o nierównej popękanej powierzchni, uwypuklające się, drążące w głąb bł. podśl., w okoliczne mięśnie i kości.; otoczone pasem demarkacyjnym. - Po oddzieleniu się zmian martwicowych zostają głębokie owrzodzenia z ziarninującym dnem; po wygojeniu zostają blizny. - Okolica gardła i krtani jest obrzękła i wrażliwa na dotyk. - Zmiany mogą też przez przerzuty przenosić się do narządów wewn. N. macicy: - Macica jest powiększona (wielkość macicy ciężarnej), z niewielką ilością ropnego wysięku z resztkami błon płodowych. - Ściana jest wybitnie zgrubiała, pofałdowana, krucha i owrzodziała. Na przekroju widać od wewnątrz 1cm warstwę serowatą i szeroką warstwę przylegającej tk. ziarninowej w mięśniówce i bł. surowiczej - Zapalenie dotyczy też szyjki i pochwy oraz żył macicznych (przerzuty do płuc, śledziony, wątroby, serca i mózgu). N. pochwy: - Ogniskowe lub rozlane zmiany martwicze oddzielone od podłoża zapaleniem demarkacyjnym.. - Bł. śl. jest szorstka, brudnoszaro-żółta, krucha. N. skóry bydła i owiec: - różne fazy zapalenia martwicowego na częściach obwodowych kończyn

CHOROBA	PATOGEN	CHORUJĄCE ZWIERZĘTA	ZARAŻENIE	PRZEBIEG	OBJAWY	ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE
Pasterelloza Posocznica krwotoczna /Pasteurellosis, Septicaemia haemorrhagica/	Pasteurella multocida - komensal bł. śl. górnych dróg oddech.	Bydło i inne zwierzęta	Droga oddechowa (kropelkowa)	Pasterelloza pierwotna: Szerzy się w stadzie szybko. Zarazek wydalany jest z wszystkimi wydzielinami i wydalinami. Dochodzi do silnego uszkodzenia ukł. naczyniowego, przewodu pokarmowego i oddechowego. Śmierć po 6-14h Pasterelloza wtórna - wikłanie zakażeń wirusowych	Zwolnienie perystaltyki żwacza i jelit, objawy morzyskowe, biegunka (z domieszką krwi i włóknika), osłabienie, duszność, pienisto-krwawy wypływ z nosa	Wybroczynowość i wylewy krwi w bł. śl., sur., płucach i mięśniach. Przekrwienie i zwyrodnienie narządów miąższowych, obrzęk i krwotoczne nacieczenie węzłów chłonnych, krwawe ogniska w śledzionie. Nieżyt górnych dróg oddechowych, płuca - odoskrzelowe włóknikowe zapalenie i surowiczo-włóknikowe zapalenie opłucnej (nalot). W oskrzelach jest biały lub czerwony pienisty płyn, skrzepy włóknika drzewkowato rozgałęzione. Opłucna i bł. śl. górnych dróg oddechowych usiane są licznymi wybroczynami. W jamach opłucnowych jest surowiczo-krwisty wysięk. Zmienione fragmenty płuc są powiększone, twarde, bezpowietrzne, brązowo- lub szaro-czerwone. Pozostałe partie płuc wykazują przekrwienie i obrzęk. Płuca mają char. marmurkowy wygląd. Zakrzepy w naczyniach prowadzą do rozległych serowatych martwic. Krwotoczne zapalenie trawieńca (może przechodzić w włóknikowe). Surowicze obrzęki głowy, gardła i szyi, języka (siny). W jamach ciała jest płyn surowiczy z domieszką krwi. Różnicowanie: zaraza płucna (pastereloza ma ostrzejszy przebieg i od początku występują zmiany martwicze)
Zaraza płucna bydła /Pleuropneumonia contagiosa bovum/	Mycoplasma mycoides	Bydło i pokrewne gatunki (antylopy, renifery, bizony)	Droga oddechowa (kropelkowa) O.i.: 2-4tyg.	Zarazek pojawia się na początku we krwi - siewstwo przez mleko, mocz i wypływ z nosa. Zmiany zapalne w drobnych oskrzelikach, potem śródmiąższowe zapalenie płuc oraz zakrzepy w naczyniach chłonnych i krwionośnych - rozległe ogniska martwicowe, ulegające otorbieniu tk. łączną - martwaki /sekwestry/ (zarazki mogą w nich przetrwać przez długi czas). Po przerwaniu torebki (przy kaszlu) zarazki są uwalniane i rozprzestrzeniają się po organizmie. Proces zapalny w płucach przechodzi ze śródmiąższowego na pęcherzyki dając typowy obraz zapalenia włóknikowego. Śmiertelność: 30-50%	Wzrost temp. ciała, kaszel, wzrost liczby oddechów, wypływ z nosa, pogorszenie ogólnego stanu, zmniejszenie apetytu, nieregularne przeżuwanie, spadek mleczności, chudnięcie, obrzęki tk. podskórnej	Zapalenie włóknikowe 1 połowy płuc (płat środkowy i doogonowy) + zapalenie włóknikowe opłucnej (patognomiczny, nalot do 1-2cm) + w jamie opłucnej jest 15-20l płynu surowiczego ze strzępkami włóknika. Powierzchnia płuc na przekroju ma pstry, marmurkowaty wygląd. Płuca zrośnięte są z opłucną. Obok tkanki zdrowej są zraziki niedodmowe, ogniska zwątrobienia. Rozstrzeń oskrzeli. Obrzęk zapalny tk. śródmiąższowej i jej rozrost; słoninowate ogniska martwicowe, martwaki. Okołonaczyniowe ogniska organizacji /organisatio perivascularis/ - grube, łącznotkankowe płaszcze. Zakrzepy w naczyniach chłonnych i krwionośnych (zwłaszcza tętniczych). Różnicowanie: pasterelloza
Zakaźne zapalenie nosa i tchawicy bydła - IBR /Rhinotracheitis infectiosa bovum/	Wirus IBR-IPV	Bydło	Droga oddechowa	Łagodny, jeśli nie ma nadważeń bakteryjnych. Jeśli są wyciek z nosa staje się śluzowo-ropny, może mieć domieszkę krwi. Dochodzi zapalenie płuc. Śmiertelność 3-10%	Podwyższenie temp. ciała do 42^OC, surowiczy wypływ z nosa, ślinotok, zapalenie spojówek, brak apetytu, przyspieszenie oddechów, kaszel	Zapalenie górnych dróg oddechowych. Łagodna postać - nieżytowe zapalenie bł. śl. nosa, gardła i tchawicy; obecność strupów na śluzawicy. Postać ciężka - wtórne zakażenie bakteryjne - ropno-włóknikowe (miejscami dyfteroidalne) zapalenie bł. śl. górnych dróg oddechowych, z nadżerkami i owrzodzeniami. Postać przewlekła - nieżytowe zapalenie oskrzeli i płuc (u cieląt może być nieżytowo-ropne lub włóknikowe).
Zapalenie mózgu i opon			cielęta 10dni-5m-cy		Śmierć po 5-7dniach	Drżenia mięśni, zaburzenia świadomości, wzmożona pobudliwość, ruchy przymusowe	Rozpoznanie histologiczne - nierodne, limfocytarne zapalenie istoty białej i szarej
Ronienia						Poronienie 3-6tyg. po zakażeniu, zwykle między 5-8m-cem ciąży. Brak objawów zwiastunowych	Zmiany tylko u płodu: nagromadzenie surowiczego płynu w jamach ciała, wynaczynienia krwi w bł. surowiczych, ogniska martwicowe i wewnątrzjądrowe ciałka wtrętowe w kom. otaczających w wątrobie

CHOROBA	PATOGEN	CHORUJĄCE ZWIERZĘTA	ZARAŻENIE	PRZEBIEG	OBJAWY	ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE
Otręt bydła - IPV /Vulvovaginitis pustulosa infectiosa bovum/	Wirus IBR-IPV	Bydło	Droga płciowa, za pośrednictwem ściółki i personelu O.i.: 1-10dni	Miejscowy proces zakaźny - zapalenie bł. śl., osutka pęcherzykowa i proliferacja grudek chłonnych zewnętrznych narządów płciowych		Samice: Silne przekrwienie, zaczerwienienie, obrzęk bł. śl. przedsionka pochwy, warg sromowych, ud, wymienia, śluzowo-ropny wypływ z pochwy -> -> po 2-3 dniach pojawiają się pęcherzyki z surowiczą zawartością, ulegającą zropieniu (krosty), w okolicy łechtaczki, warg sromowych -> -> po pęknięciu zostają nieregularne nadżerki i owrzodzenia o wałowatych brzegach, z których sączy się żółtawy, kleisty płyn (czasem z domieszką ropy); goją się w ciągu 8-10dni, bez blizn. Przerośnięte grudki chłonne - czerwone guzki. Śródjądrowe ciałka wtrętowe w nabłonku bł. śl. w 2-4dniu choroby. Samce: Zaczerwienienie i obrzęk bł. śl. żołędzi, prącia, napletka (może prowadzić do stulejki i załupki) -> -> po 2-3dniach powstają liczne krosty, przekształcające się we wrzodziejące nadżerki, pokryte dyfteroidalnym nalotem (żołędź) -> -> zdrowienie po 3-4tyg., naloty odpadają. Utrzymuje się obrzęk grudek chłonnych
Wirusowa biegunka i choroba bł. śl. bydła Syndrom VD-MD	Togawirus VD-MD	Młode bydło - do 2 lat, przy osłabieniu odporności	Droga per os (woda, pasza); źródłem są zwierzęta chore. O.i.: VD-7dni, MD-7-14dni	Wirus namnaża się w bł. śl. przewodu pok. i dostaje do krwi, a z nią do innych bł. śl. (powinowactwo). VD: w stadzie szerzy się szybko, niska śmiertelność (kilka%) MD: początek jest ostry; mniejsza zdolność zachorowania, ale śmiertelność do 90% po 1-2tyg.	VD: spadek apetytu, gorączka, biegunka (kał płynny, brunatno-zielony, z domieszką krwi i włóknika); zmiany zapalne bł. śl. jamy ustnej (ślinienie), zapalenie spojówek i skąpy wypływ z nosa. MD: gorączka do 42^OC i brak apetytu; objawy ze str. jamy ustnej, dróg oddechowych i przew. pok. (obfite ślinienie, łzawienie i narastający śluzowo-surowiczy wypływ z nosa - strupy na śluzawicy; wodnista biegunka), odwodnienie	Zmiany są podobne - różnią się nasileniem: - bł. śl. jamy ustnej - rozlane nieżytowe zapalenie, drobne ogniska martwicowe otoczone obwódką przekrwienia, nieregularne czerwone nadżerki na podniebieniu twardym, dziąsłach, policzkach - śluzawica, jamy nosowe - nadżerki i płaskie owrzodzenia - przełyk - brązowe, podłużne nadżerki i szarobiałe wyniosłości z martwiczych kom. nabłonkowych - żwacz i księgi - zmiany jak w jamie ustnej; trawieniec - przekrwienie i obrzęk, płaskie owrzodzenia z jasną obwódką do 2cm - jelita - podłużne owrzodzenia pokryte dyfteroidalnym nalotem, powiększone grudki chłonne i płytki Peyera (mogą ulegać martwicy i być pokryte skrzepami krwi lub dyfteroidalno-włóknikowymi nalotami skóra głowy, dolnej pow. ogona, okolice narz. płc., szpara międzyraciczna - nadżerki i owrzodzenia - węzły chłonne głowy i szyi - krwistoczerwona barwa - zapalenie i zmętnienie rogówki zapalenie płuc i zwyrodnienie narz. miąższowych Różnicowanie: pomór bydła, głowica bydła

CHOROBA	PATOGEN	CHORUJĄCE ZWIERZĘTA	ZARAŻENIE	PRZEBIEG	OBJAWY	ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE
Głowica bydła, Zaraźliwa gorączka bydła /Coryza gangraenosa bovum/	Herpesvirus	Bydło Rezerwuarem są owce i dzikie zwierzęta	Droga pokarmowa O.i.: 2-8tyg.	Wirus dostaje się do krwi i przenika do narządów miąższowych, mózgu, bł. śl., oczu, powodując zmiany zapalno-martwicowe. Postać nadostra kończy się śmiercią po 1-3dniach lub przechodzi w inne postacie	Postać posocznicowa: nadostra, gorączka 41-42^OC. Postać głowowo-oczna i jelitowa (równocześnie) - zmienna gorączka, osłabienie, powiększenie ww. chł., wysięk z jam nosowych (surowiczy -> ropny) -> brudnoczerwone strupy; obrzęk powiek, zapalenie spojówki, tęczówki, ciałka rzęskowego, zmętnienie i owrzodzenie rogówki (od obwodu), może dojść do panophtalmitis, perforacji i wypadnięcia tęczówki; trudności w przyjmowaniu paszy, zaparcia lub biegunki, objawy morzyskowe. Postać nerwowa - zaburzenia koordynacji ruchów, porażenia, śpiączka	Postać posocznicowa (nadostra): - obraz negatywny lub zwyrodnienie miąższowe narządów, powiększenie śledziony i ww. chł., zapalenie przewodu pokarmowego Postać głowowo-oczna i jelitowa: - bł. śl. jamy ustnej jest obrzękła, przekrwiona, pokryta włóknikowym nalotem, pod którym są nadżerki, owrzodzenia - bł. śl. trawieńca i jelit jest zapalnie zmieniona, wykazuje obrzęk i przekrwienie, wybroczyny i nalot włóknika -bł. śl. górnych dróg oddechowych jest sina, z wybroczynami, ropno-włóknikowe zapalenie; - może dojść do martwicy i zgorzeli kości sitowych, rogi obluzowują się i odpadają - skóra - osutka grudkowa i pęcherzykowa, tworzenie się grubych strupów i wypadanie włosów - nerki - liczne, słoninowate guzki do 1cm średnicy (nacieki kom. limfocytarnych); wybroczyny i krwawienia w miedniczkach nerkowych, cewce i pęcherzu moczowym - węzły chłonne - zanik limfocytów i rozplem limfoblastów i makrofagów (patognomiczny) Postać nerwowa: - opony mózgu - przekrwione, nacieczone płynem surowiczym - komory mózgu - dużo żółto-czerwonego, mętnego płynu - mózg - nieropne zapalenie. Różnicowanie: pomór bydła, Mucosal Disease (w głowicy są nacieki limfohistiocytarne w przydance naczyń i histiocytów w nerkach, wątrobie - trójkąt Glissona, płucach oraz włóknikowe zwyrodnienie i martwica małych naczyń krwionośnych
Robaczyce płuc u przeżuwaczy /Bronchopneumonia verminosa/	Dictiocaulus sp Protostrongylus sp. Muellerius sp. Cystocaulus sp. Metastrongylus sp. (świnie)	Bydło, owce, kozy	Droga pokarmowa	Larwa III stadium jest zjadana i z jelita, drogą naczyń chłonnych wędruje do węzłów krezkowych. Przechodzi linkę i jako larwa IV stadium z krwią wędruje do płuc. Z naczyń kapilarnych przebija się do pęcherzyków. Pneumocyty II rzędu ulegają hiperplazji, światło i ściany pęcherzyków są nacieczone (eozynofile, włóknik). a) Dorosłe osobniki Muellerius capillaris i Cystocaulus ocreatus pozostają w świetle pęcherzyków, rozrywają przegrody międzypęcherzykowe i produkują jaja, z których w płucach rozwijają się larwy I stadium. b) Larwy IV stadium Dictiocaulidae i Protostrongylus rufescens przechodzą do oskrzelików i oskrzeli (wysięk zapalny do światła oskrzeli i eozynofilowy naciek ściany; może dochodzić do obturacji, rozedmy i niedodmy).	Reakcja tkankowa zależy od stanu ukł. immunologicznego. Jest niewielka u osobników młodych i duża u starszych.	Makroskopowo widać małe, czerwone, płacikowate, zapadnięte ogniska. Tworzą się 3 rodzaje zmian: 1) guzy robacze: - mała krwawa kropla z promienistymi wypustkami - larwa - guzek szarobiały - wystające ponad pow. narządu - młoda samica - czarny - dojrzały, zwinięty pasożyt 2) guzy lęgowe - twarde, żółto-zielone, słoninowate, otoczone rozedmą i zapaleniem zrazikowym - dorosłe pasożyty, jaja i larwy 3) rozlane, nieżytowe, odoskrzelowe zapalenie płuc - zapalenie robacze Po śmierci pasożyta masy guza robaczego wapnieją.

CHOROBA	PATOGEN	CHORUJĄCE ZWIERZĘTA	ZARAŻENIE	PRZEBIEG	OBJAWY	ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE
Wąglik /Anthrax/	Bacillus anthracis	Owce, bydło, ale też konie, świnie, człowiek, rzadko psy, młode, utrzymywane w złych warunkach, chore na ostra postać zwierzęta wydalają zarazka wszystkimi wydzielinami i wydalinami, ale to nie zaraża	Zakażone pastwiska, woda, pasza - zakażenie bezpośrednie (rzadko) lub zarodniki ze środowiska - per os, laseczki mogą być na produktach pochodzenia zwierzęcego, sprowadzanie zwierząt ze strefy zapowietrzonej	Zarazki w przewodzie pokarmowym przechodzą w formę wegetatywną i namnażają się w bł. śl. jelit, przenikają do limfy, a z nią do ww. chł. - przy dużej odporności rozwój ulega tu zahamowaniu, jeśli nie, to dochodzi do wytwarzania egzotoksyn (porażenie odporności komórkowej organizmu), zarazek dostaje się do krwi i uruchamia odporność humoralną, powstaje posocznica. Uszkodzeniu ulegają naczynia krwionośne, powstają obrzęki. Śmierć zwierzęcia następuje na skutek porażenia ośrodka oddechowego. Jeśli zarazki nie mogą pokonać bariery obronnej organizmu rozwija się miejscowe ognisko zapalne z obrzękiem okolicznych tkanek (miejscowa obrzękowa postać), które kończy się wyzdrowieniem.		Postać posocznicy: - szybki rozkład gnilny i niezupełne stężenie pośmiertne zwłok - z naturalnych otworów ciała sączy się ciemna, słabo krzepnąca krew - bł. śl. są zastoinowo przekrwione - surowicze obrzęki i wybroczyny tk. łącznej podskórnej - pod błonami surowiczymi występują liczne wybroczyny - ww. chł. są obrzękłe i przekrwione - śledziona wykazuje ostre nabrzmienie wąglikowe /tumor lienis anthracocicus/ - powierzchnia jest gładka, torebka silnie napięta, z przekroju wynicowuje się ciemnoczerwona, bryjowata miazga - narządy miąższowe są zwyrodniałe, wątroba i nerki są zastoinowo przekrwione - zdarzają się wylewy krwi do opon mózgowych - apoplexia intermeningealis - w jelitach jest krwotoczno-martwicowe zapalenie Postać ogniskowa - karbunkuł /pustula maligna/- krwotoczne wyniesione ponad bł. śl. ognisko barwy czerwonej, pokryte włóknikowym nalotem, z czarnym strupem na szczycie; po odpadnięciu strupa zostaje owrzodzenie - owce, świnie i mięsożerne, nie bydło
Pryszczyca /Stomatitis aphthosa epizootica; Aphthae epizooticae/	Picornavirus	Przeżuwacze i świnie, ale czasem ludzie i mięsożerne i konie	kontakt z wydzieliną chorego zwierzęcia (gł. początek choroby) - droga alimentarna lub erogenna, najwięcej zarazków z ślinie, wydzielinie nosowo- gardłowej, mleku, moczu i kale, wydzielanie wirusa zmniejsza się po pęknięciu ostatnich pęcherzy wektory zarazka, np. owady, pasza, woda, środki transportu O.i.: 2-7dni	Wirus wnika do bł. śl. podniebienia miękkiego, jamy nosowej, przełyku i powstają ogniskowe zmiany zwyrodnieniowe - pęcherze pierwotne /aphthae primariae/ stwierdzalne histologicznie. Z pęcherzy wirus przedostaje się do krwi i następnie do narządów, gdzie ulega namnożeniu. Dochodzi do wiremii i pojawiają się pęcherze wtórne /aphthae secundaria/ na bł. śl. jamy ustnej, skórze wymienia i okolic racic, widoczne makroskopowo. Wtedy we krwi i wydzielinach jest najwięcej wirusa. Uszkodzony zostaje miesień sercowy, mm. szkieletowe i OUN, u krów ciężarnych dochodzi do ronień. Po pęknięciu pęcherzy ilość wirusa w ustroju spada i dochodzi do zdrowienia	Pojawianie się pęcherzy z płynem w warstwie kolczystej nabłonka (zwyrodnienie i liza kilku sąsiadujących kom.). Sąsiadujące pęcherzyki łączą się w 1 duży o budowie wielokomorowej. Nie jest uszkodzona warstwa rozrodcza, więc po pęknięciu nadżerki szybko się goją.	1. Postać pęcherzowa: - pęcherze z żółtoczerwonym płynem w bł. śl. jamy ustnej i na skórze - gł. na bezzębnym brzegu szczęki, wargach i policzkach, śluzawicy, otworach nosowych, podniebieniu twardym, u podstawy rogów, w szparze międzyracicznej (może dojść do oddzielenia rogu racicy), na wymieniu i strzykach -> po 12-24h pęcherze pękają i powstają nadżerki, których dno stanowi warstwa brodawkowata nabłonka -> po 24-48h nadżerki pokryte są szaro-żółtawym nieżytowo-ropnym wysiękiem -> po ok. 5 dniach następuje restitutio ad integrum i pozostają tylko leukoplakie (zgrubienia nabłonka) przez ok. 0,5 roku; jeśli dojdzie do nadważenia bakteryjnego powstają owrzodzenia i martwica, zostają blizny - zmianom towarzyszy uszkodzenie błony śluzowej przełyku i przedżołądków w postaci pęcherzy, nadżerek i owrzodzeń - bł. śl. trawieńca i jelit ma wybroczyny i obrzęki zapalne, mogą być strupy i owrzodzenia - pęcherze mogą pojawić się w górnych drogach oddechowych - podsurowicze wylewy krwi w opłucnej, osierdziu i nasierdziu - duża ilość płynu surowiczego w worku osierdziowym 2. Postać strupowa: - okrągłe, ciemnobrunatne strupy w żwaczu (szczyty fałdów) i księgach - koagulacja nabłonków do których przenika krew z naczyń włosowatych 3. Postać złośliwa - często śmiertelna, młode bydło: - nierodne zapalenie mięśnia sercowego (nacieki limfohistiocytarne), poprzedzone zwyrodnieniem, które prowadzi do martwicy rozpływanej włókien mięśniowych; dotyczy gł. lewej komory i przegrody serca - smugi i ogniska nadają sercu tygrysowaty wygląd /cor tigrinum/, skrzepy krwi w lewej komorze, zastój krwi w narządach - brak pęcherzy - zwyrodnienie szklisto-woskowe w mięśniach szkieletowych - różne mięśnie u młodych lub mięśnie ud u starszych zwierząt

CHOROBA	PATOGEN	CHORUJĄCE ZWIERZĘTA	ZARAŻENIE	PRZEBIEG	OBJAWY	ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE
Bruceloza; Ch. Banga /Brucellosis bovum; Abortus infectiosus/	Brucella abortus	Bydło i inne zwierzęta	Poroniony płód, wody płodowe, łożysko, nasienie, mleko, mocz - zakażenie gł. drogą alimentarną, ale może być przez skórę i drogą rodną O.i.: 2-3tyg - 6-9m-cy	Zarazek przenika do węzłów chłonnych i do krwiobiegu, w ciągu 10-21 dni namnaża się, a potem osiedla w narządach (węzły chł., śledziona, pęcherzyki nasienne, wymię macica). Jeśli nie jest to niedojrzała krowa zarazki obumierają. U dojrzałych płciowa siedzą w ww. chł. nadwymieniowych i biodrowych, wymieniu, stawach, ścięgnach przez lata. U zwierząt ciężarnych bakterie przenikają do macicy w pierwszym okresie ciąży i namnażają się w nabłonku kosmków łożyska, prowadząc do jego odklejania. Wnikają do wód płodowych i płodu, powodując jego obumarcie. We wczesnym okresie ciąży płód może ulec absorpcji, w późniejszym dochodzi do poronienia (zwykle 7-8 m-siąc). Czasami cielę rodzi się żywe, ale słabe i umiera po kilku dniach. Po poronieniu może być zatrzymanie łożyska (zrosty pozapalne z błoną macicy), stany zapalne macicy, pochwy, jajników - przejściowa lub trwała niepłodność. Rzadko mogą występować poronienia ponowne, bo zarazki zostają w organizmie	Krótkotrwała gorączka, poza tym brak. Przed poronieniem są objawy zwiastunowe: obrzęk warg sromowych, zaczerwienienie bł. śl. i śluzowaty wysięk z pochwy	Wody płodowe - mętne, brudno-czekoladowe. Bł. płodowe - ogniskowo lub rozlanie obrzękłe, surowiczo nacieczone, galaretowate, usiane wybroczynami, pokryte włóknikiem lub śluzowo-ropnym wysiękiem, obecne są szarożółte ogniska martwicowe Pomiędzy bł. śl. macicy, a kosmówką gromadzi się brudnożółty, bezwonny płyn z kłaczkami rozpadłych tkanek i wysięk czekoladowy, śluzowy. Płód - obrzęk skóry, tk. podskórnej i międzymięśniowej, worka osierdziowego i pępowiny; w jamach ciała gromadzi się surowiczo-krwisty płyn; bł. surowicze usiane są wybroczynami; ogniska zapalno-martwicze w narządach i ww. chł.; ropno-włóknikowe zapalenie płuc; kłaczkowata, cytrynowa zawartość trawieńca z licznymi bakteriami; nalot włóknikowy na bł. śl. przedżołądków, ostry, nieżytowy lub krwotoczny stan zapalny jelit. Buhaje: jądra; 2 postacie: 1) postać ostra, martwicowa - powiększenie jąder i najądrzy (odczyn zapalny osłonek), nagromadzenie wysięku ropno-włóknikowego w jamie pochwowej; ogniska martwicowe w miąższu jąder i najądrzach 2) postać przewlekła, ziarniniakowa - mikroskopowe, prosówkowe ziarniniaki /brucelloma/ i zwłóknienie jądra /fibrosis testis/ Bruceloza pęcherzyków nasiennych - ostra (powstawanie torbieli retencyjnych, ropni, martwaków i wylewów krwi) lub przewlekła (łącznotkankowe stwardnienie pęcherzyków i silne zgrubienie otoczki)
Ospa bydła /Variola vaccinia/	W. ospy bydła /Poxvirus bovis/ w. krowianki /P. officinale/	Krowy w okresie laktacji	Podczas dojenia O.i.: 4-8 (5)dni	Wirus wnika do tkanek przez drobne ranki i uszkodzenia strzyków. Właściwy wirus ospy może przenosić się też drogą kropelkową; dochodzi wówczas do uogólnienia procesu chorobowego i wystąpienia gorączki (ciężka postać). Wirusy namnażają się w kom. nabłonkowych powodując powstawanie w cytoplazmie ciałek wtrętowych Paschena lub Prowazeka - owalne twory, barwiące się hematoksyliną, Giemsą i barwnikami tłuszczowymi. Przebieg bez zakażeń wtórnych jest łagodny. Pozostają małe blizny i odporność do końca życia. Czas trwania: 10dni-3tyg.	Charakterystyczne zmiany skórne.	Skóra strzyków i wymienia (samce: moszna), czasem skóra śluzawicy, głowy, szyi, przyśrodkowej str. ud, podbrzusza, sromu, bł. śl. początkowego odcinka przewodu pokarmowego i oddechowego: różyczkowe zaczerwienienie skóry /stadium erythematosum, roseola variolosa/ - okrągłe, czerwone plamki -> grudki /stadium papulosum/ wielkości ziarna prosa -> wielokomorowy pęcherzyk /stadium vesiculosum/ o perłowym połysku, wielkości ziarna grochu, wypełniony przejrzystym płynem, z charakterystycznym pępkiem na szczycie -> ropna krosta /stadium pustulosum/ - białe krwinki w pęcherzyku, zawartość mętnieje -> brązowy strup /stadium crustosum/ - po pęknięciu krosty -> strupy odpadają po ok. 2tyg. /stadium decrustationis/, pozostają blizny poospowe (dzioby) Przy krowiance strupy są jasne, bo nie ma wybroczynowości. Przy zakażeniach powikłanych może być miejscowa martwica tkanek, ropowica i zapalenie wymienia.

CHOROBA	PATOGEN	CHORUJĄCE ZWIERZĘTA	ZARAŻENIE	PRZEBIEG	OBJAWY	ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE
Kolibakterioza /Colibacteriosis/	Pałeczka okrężnicy /Escherichia coli/	Świnie, cielęta, kury - głównie młode	Samozakażenie lub z zewnątrz - droga alimentarna, oddechowa lub przez pępek	Postać posocznicowa, jelitowa i toksemia (Endo-, neuro- i enterotoksemia) - często występują razem. Powikłania: zapalenie płuc, stawów, ucha środkowego, opon i mózgu	Biegunka (czasem z krwią), odwodnienie organizmu po 24h, zaburzenia w gospodarce elektrolitowej, płyn wysiękowy w jelitach, ruchy perystaltyczne są najpierw wzmożone, a potem zwolnione, zaburzenie wchłaniania w jelitach	Nadostra postać posocznicowa: - wybroczyny na bł. śl. i sur. - obrzęk i przekrwienie narządów miąższowych Ostra postać posocznicowa: - ostre nieżytowe zapalenie trawieńca i jelit cienkich, ściana pokryta śluzem, wybroczyny i nadżerki na bł. śl.; serowata treść pokarmowa trawieńca, treść jelit cienkich wodnista, z pęcherzykami gazu, o nieprzyjemnym zapachu - węzły chłonne krezkowe powiększone, soczyste, przekrwione - śledziona powiększona - wątroba i nerki - podtorebkowe wybroczyny, zwyrodnienie miąższowe; pęcherzyk żółciowy wypełniony gęstą ciemnozieloną żółcią - obrzęk płuc, zapalenie stawów, opon i mózgu Postać jelitowa: zapalenie bł. śl. przewodu pok. w różnym nasileniu i obrzęk ww. chł. krezkowych, brak wybroczynowości. Postać toksemiczna: obraz negatywny
Salmonelloza /Salmonellosis/	Salmonella dublin, S. typhimurium S. enteritidis - saprofity	Zwierzęta i człowiek - gł. młode	Pasze przemysłowe, zielonki z pól nawożonych odchodami, gryzonie i muchy - droga pokarmowa. O.i.: kilka godzin - kilka dni	W przewodzie pokarmowym bakteria się namnaża i produkuje endo- i neurotoksyny, które uszkadzają ścianę jelit, co zwiększa jej przepuszczalność dla toksyn i drobnoustrojów. Może przebiegać z posocznicą, zapaleniem przewodu pokarmowego, płuc i stawów. U ciężarnych może powodować ronienia. Choroba trwa kilka dni do kilku tyg.	Długotrwała biegunka, zapalenie płuc, stawów, opon mózgowych, jąder, macicy, poronienia, zapaść krążeniowa i śmierć (postać ostra: 12-36h, podostra: 2tyg.)	Przebieg nadostry: obraz ujemny Przebieg ostry: - obrzęk i zwyrodnienie narządów miąższowych, wybroczynowość nasierdzia i narządów - powiększona śledziona, o gumowej konsystencji i ciemnoczerwonym zabarwieniu, z licznymi wybroczynami - objaw patognomiczny - bł. śl. trawieńca i jelit cienkich jest przekrwiona i obrzękła, jelita są gazowo wzdęte, zawierają płynna treść pokarmową, może być krew, w jelicie biodrowym może być zapalenie dyfteroidalne (szarożółty nalot martwiczy) - ww. chł. krezkowe są obrzękłe, przekrwione, marmurkowate, zawierają ziarniniaki zapalne, serowaciejące w centrum Przebieg przewlekły i podostry: - zmiany martwiczo-zapalne wątroby (patognomiczne), nerek, śledziony, szpiku kostnego - martwica skrzepowa, ziarniniaki (guzki paratyfusowe), marskość przerostowa z objawami żółtaczki - dominują zmiany w klatce piersiowej - żółtoczerwony wysięk z domieszką włóknika (zapalenie nieżytowo-ropne) w płucach (gł. doczaszkowe i dolne partie środkowych płatów) - mięsień sercowy jest zwyrodniały, matowy, wiotki, z wybroczynami pod nasierdziem - stawy i pochewki ścięgnowe mogą być obrzękłe, torebka stawowa zgrubiała - rzadko jest zapalenie opon mózgowych

CHOROBA	PATOGEN	CHORUJĄCE ZWIERZĘTA	ZARAŻENIE	PRZEBIEG	OBJAWY	ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE
Enterotoksemia owiec /Enterotoxaemia anaerobica infectiosa ovis/	Clostridium perfringens typ C	Owce pow. 1 roku życia; gł. pod koniec zimy i na wiosnę	Per os; sprzyja zmiana paszy na soczystą, bogatą w białko zielonkę i pokrytą rosą trawę (alkalizacja trawieńca)	Zarazek wnika przez przewód pokarmowy, namnaża się i produkuje beta-toksyny, które wchłaniają się do krwiobiegu (toksemia). Kończy się śmiercią	Postać nadostra: brak Postać ostra i podostra: zaburzenia świadomości, zaburzenia ruchowe, wygięcie kręgosłupa, skurcze toniczno-kloniczne, ruchy kołowe, niedowłady, stany podniecenia, duszność, biegunka	Wyciek z nozdrzy - pienisty, krwisty płyn. Bł. śl. jam nosowych jest obrzękła i przekrwiona. Tk. podskórna przedniej części ciała jest surowiczo-krwisto nacieczona. Jamy ciała (gł. worek osierdziowy) wypełnione są płynem surowiczym lub surowiczo-krwistym, niekiedy skrzepłym i galaretowatym. W jamie brzusznej płyn może zawierać nitki włóknika. Trawieniec i jelito cienkie - ostre, nieżytowe lub krwotoczne zapalenie, owrzodzenia. Bł. śl. przew. pok. mają liczne wybroczyny
Choroba miękkiej nerki	Clostridium perfringens typ D	Jagnięta 3-12tyg. i 6-10m-cy	Per os; jak wyżej	Zarazek namnaża się w przewodzie pokarmowym i produkuje toksynę epsilon, która atakuje śródbłonki naczyń - przesięk w jamach ciała, obrzęk mózgu, wynaczynienia krwi w nerkach, obrzęk i przekrwienie jelit. Śmierć w ciągu 30-120min. (czasem po 12h) do 100% (choruje 5-10% stada)	Drgawki, skurcze mięśni, nienaturalne ruchy, oczopląs, opisthotonus, ślinotok	Nerki - pośmiertne procesy proteolizy - obrzękłe, rozmiękłe. bryjowate (pulpy kidney). Węzły chłonne śródpiersiowe są powiększone, krwisto nacieczone. Obrzęk płuc. Zwyrodnienie mięśnia sercowego. Wybroczyny na bł. surowiczych. Uszkodzenie śródbłonka naczyń krwionośnych mózgu - przesięki, obrzęk kom. makrogleju, symetryczne ogniska rozmiękczynowe w podwzgórzu, zwojach, kom. Purkinjego móżdżku
Paraszelestnica trawieńca owiec, Bradsot północny owiec /Gastromycosis ovis/	Clostridium septicum	Jagnięta 3-6m-cy	Per os; sprzyja podgniła lub zmrożona pasza, ziemia	Ostry lub podostry. Powstaje subkliniczny stan zapalnybł. śl. trawieńca, co umożliwia wniknięcie zarazka w głąb tkanek. Krwotoczne zapalenie bł. śl. trawieńca i nagłe zejście śmiertelne po 2-12h, 50%	Rozwijające się osłabienie, duszność, zgrzytania zębami, objawy morzyskowe, wzdęcia, biegunki, brak apetytu	Zwłoki są wzdęte gazowo i szybko ulegają rozkładowi. Tkanka podskórna jest obrzękła. Mięśnie przyjmują barwę ciemnoczerwoną. W jamie otrzewnowej, opłucnowej i osierdziowej znajduje się większa ilość wysięku krwistego. Zmiany w przewodzie pokarmowym: - ostre nieżytowe lub krwotoczne zapalenie trawieńca i dwunastnicy - w trawieńcu jest mała ilość śluzowej, czerwonawej treści - bł. śl. jest obrzękła, ogniskowo lub rozlanie przekrwiona - w odźwierniku widać odgraniczone ogniska krwotoczno-zapalne - jelita pokryte są włóknikiem i pozlepiane Narządy wewn. są zwyrodniałe, bł. śl. pokryte wybroczynami
Zakaźne martwicowe zapalenie wątroby u owiec, Bradsot niemiecki /Hepatitis infectiosa necrotica ovis/	Clostridium novyi typ B (zakażenie mieszane)	Starsze, rasowe owce; gł. zakażone motylicą wątrobową; w okresie pastwiskowym (lato, jesień)	Per os	Zarodniki dostają się do przewodu pokarmowego, skąd z krwią lub larwami motylicy przenikają do wątroby. W uszkodzonej wątrobie zarodniki przechodzą w formę wegetatywną, namnażają się i wytwarzają nekrotyzujące toksyny - uszkodzenie miąższu i toksemia. Śmierć u 5-20% chorych		Zastoje krwi, obrzęki tk. podskórnej, wysięki surowiczo-krwotoczne do jam ciała, wybroczyny w trawieńcu, dwunastnicy, sercu. Wątroba - ogniska martwicowe biało żółte, otoczone pasem przekrwienia, z młodymi motylicami w centrum. Różnicowanie: szelestnica, para szelestnica trawieńca, enterotoksemia, ostra inwazja motylicy
Martwica kory mózgowej przeżuwaczy /Cerebrocortical necrosis/	Niedobór wit. B1 (tiaminy)	Młode przeżuwacze (4-8m-cy)	Sprzyja zmiana żywienia, strzyże, spleśniała karma	Śmiertelność 100%. Choruje 1-6% stada	Zmniejszenie apetytu, osowienie, chwiejność chodu, usztywnienie karku z dogrzbietowym wygięciem głowy i szyi, osłabienie ruchów żwacza, przeczulica skóry, zez, uderzanie w przeszkody, parcie głową, drżenie mięśni, kurcze mięśni mimicznych, powiek, policzków i warg, konwulsje, śmierć	Przekrwienie mózgu, martwica kory mózgowej. Różnicowanie: schorzenia zakaźne mózgu, zatrucie ołowiem, hypomagnezemia

CHOROBA	PATOGEN	CHORUJĄCE ZWIERZĘTA	ZARAŻENIE	PRZEBIEG	OBJAWY	ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE
Wirusowe zapalenie mózgu i stawów kóz - CAE /Caprine arthritis encephalitis/	Lentiwirus (Retroviridae) - Wirus zapalenia stawów i mózgu kóz - CAEV	Kozy	Per os (mleko matki) lub kontakt bezpośredni, aparaty udojowe		Postać stawowa: gł. stawy nadgarstkowe (też kolanowe, szczytowo-potyliczny) - obrzęk, procesy zapalne, w późniejszym okresie ból, odbarczanie kończyn, niemożność wstania i poruszania się, ale zachowany apetyt i świadomość. P. subkliniczna: powolny spadek mleczności i wzrost ilości kom. somatycznych w mleku. P. nerwowa: rzadko, młode kozy 2-4m-ce - niedowład 1, a potem obu kończyn zadnich, apetyt i świadomość zachowane. P. wymieniowa: pierworódki - twarde wymię (może ustąpić), spadek mleczności. P. płucna: zapalenie przewlekłe śródmiąższowe. P. wyniszczająca	P. stawowa: rozrost bł. maziowej, wzrost ilości mazi stawowej, zmiany rozrostowe, mineralizacja, ankiloza, ubytki chrząstki + zapalenie płuc. P. nerwowa: zapalenie mózgu

CHOROBA	PATOGEN	CHORUJĄCE ZWIERZĘTA	ZARAŻENIE	PRZEBIEG	OBJAWY	ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE
Kolibakterioza świń /Colibacteriosis/	Escherichia coli - fizjologiczna flora j.grubego	Prosięta noworodki lub po odsadzeniu	Samozakażenie lub kał matki. O.i.: 6-12h (do 4 dni)	Noworodki: gł. Okres masowych porodów (zima i wiosna); wysoka zachorowalność i śmiertelność (1-2 dni) Warchlaki: chorują silniejsze z miotu; często bardzo szybki przebieg	Noworodki: biegunka, osłabienie, utrata masy ciała, może być zachowany apetyt i odruch ssania lub nie - śpiączka i śmierć, drgawki, senność lub brak (nagła śmierć). Warchlaki: postać nadostra: nagła śmierć; postać ostra lub podostra: biegunka (trwa 2-5 dni i dłużej) przy zachowanym apetycie, wyniszczenie i wychudzenie	Noworodki: - obraz mało patognomiczny - odwodnienie, rozszerzenie żołądka przez ścięte mleko; - gazowe wzdęcie i przekrwienie jelit cienkich; treść wodnista, z resztkami ściętego mleka i domieszką krwi; - treść jelit grubych bardzo płynna, z pęcherzykami gazu; - w przebiegu posocznicowym - wybroczyny na bł. śluzowych i surowiczych, przekrwienie i zwyrodnienie miąższowych narządów wewn. Rozróżnianie: zakaźne wirusowe zapalenie żołądka i jelit (TGE) (chorują świnie w różnym wieku, szerzy się szybko, upadki tylko u prosiąt) oraz zakaźne martwicowe zapalenie jelit prosiąt (rozlana lub ogniskowa martwica w jelicie czczym). Warchlaki: zaburzenie hemodynamiczne w ukł. pokarmowym - syndrom wstrząsu toksycznego świń: - bł. śl. żołądka - wypełniona karmą, przekrwiona, rozpulchniona (gł. część denna); - bł. śl. jelit (gł. j.biodrowe) - ostre, nieżytowe zapalenie, porażenie i zwiotczenie; - bł. śl. j.grubego - przekrwiona, pokryta ciągliwym śluzem i nalotem włóknika; nacieczona makrofagami i kom. plazmatycznymi. Rozróżnianie: dyzenteria (nie tylko warchlaki, krwawa biegunka - krwotoczne zapalenie gł. okrężnicy i szybkie wyniszczenie
Choroba obrzękowa świń /Morbus oedematosus/	E.coli hemoliotyczne	Warchlaki po 7-14 dniach od odsadzenia	Sprzyja stres, obniżenie odporności, zmiana karmy	Chorują najsilniejsze z miotu. Śmierć w ciągu 12-36h, nawet 90%; zachorowalność do 15%	Biegunki na zmianę z zatwardzeniami, duszność, zaburzenia nerwowe (niedowłady, porażenia kończyn), obrzęk powiek	Wzmożona przepuszczalność naczyń i powstawanie obrzęków - powieki, tk. Podskórna okolicy czołowo-nosowej, policzki, krtani; - patognomiczny obrzęk ściany żołądka - bł. podśluzowa, ok. krzywizny dużej, kilka do kilkunastu mm; - galaretowaty obrzęk krezki j.grubego i okrężnicy; - gromadzenie się płynu obrzękowego w pęcherzykach płucnych; - zwiększona ilość płynu z domieszką włóknika w jamach ciała
Dyzenteria świń /Dysenteria suum/	Treponema hyodysenteriae	Warchlaki 2-6m-cy + starsze i młodsze	Per os	= krwotoczno-martwicowe zapalenie żołądka i okrężnicy /gastro colitis haemorrhagica necroticans suum/ Nasilenie w maju i listopadzie. Przed wystąpieniem objawów dochodzi do rozplemu kom. kubkowych bł. śl. j.grubego - zwiększenie produkcji śluzu. Potem pojawia się zapalenie nieżytowe z naciekiem leukocytarnym, przekrwienie, martwica bł. śl. i zaburzenie funkcji jelita. Po wyleczeniu zostają blizny, które obniżają sprawność jelita. Śmierć po 1-5 dni, 5-25% (do75%)	Silna krwawa biegunka (zielona do czekoladowej lub czarnej, śluzowata, ze skrzepami), osłabienie, utrata apetytu i masy ciała	Odwodnienie i wyniszczenie organizmu. Okrężnica i żołądek - ostre nieżytowe zapalenie przechodzące w z. krwotoczne lub martwicowe; bł. śl. jest przekrwiona, pokryta śluzem i skrzepami krwi, pojawia się otrębiasty nalot zapalenia martwicowego. Zawartość jelit ma postać rzadkiej śluzowatej papki szarej lub brunatnej. Silne przekrwienie gł. części dennej żołądka wypełnionego karmą. Szkliste zakrzepy w naczyniach krwionośnych bł. śluzowej i podśl. - objaw patognomiczny. Rozróżnianie: pomór świń, salmonelloza, kolibakterioza, zakaźne martwicowe zapalenie jelit
Zakaźne martwicowe zapalenie jelit świń, Zakaźna enterotoksemia świń	Clostridium perfringens typ C (u starszych typ A, rzadziej C i D)	Prosięta oseski, rzadziej starsze świnie	Per os w czasie ssania przez zabrudzone kałem strzyki. Sprzyja osłabienie odporności	Zarazek namnaża się w jelicie czczym i biodrowym i produkuje toksyny beta, które niszczą kosmki jelitowe i umożliwiają zarazkowi wnikanie do bł. śl. oraz krwi i limfy. Działanie toksyn potęgują inhibitory trypsyny zawarte w siarze. Dochodzi do enterotoksemii. Śmierć po 1-2 dniach, 20-25%, Zachorowalność 14-100% Starze: przebieg nadostry lub ostry, duża śmiertelność, ale chorują rzadko	Prosięta: utrata apetytu i biegunka - początkowo płynna szarożółta, potem papkowata szarobiała (zaprawa murarska), cuchnąca z pęcherzykami gazu, czasem krwawa; wymioty. Starsze: biegunka krwista, zaburzenia ruchu i równowagi, porażenia	Zapalenie krwotoczno-martwicowe jelit cienkich, z lub bez zaburzeniem krążenia (krew w jelicie lub nie). Bł. śl. jest pokryta żółtawym nalotem (może być aż do mięśniówki i wtedy łatwo oddzielić naloty), mogą tworzyć się rurowate odlewy jelit. Wybroczyny w korze nerek i pod wsierdziem. Pęcherzyki gazu pod bł. surowiczą jelit i krezki. Encefalomalacja w OUN. U starszych świń: zapalenie wątroby i żółtaczka. Rozróżnianie: kolibakterioza, TGE (młode) i dyzenteria (starsze)

CHOROBA	PATOGEN	CHORUJĄCE ZWIERZĘTA	ZARAŻENIE	PRZEBIEG	OBJAWY	ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE
Różyca świń /Rhusiopathia suum, Erysipelas suum/	Erysipelothrix insidiosa (rhusiopathiae)	Świnie 3-12m-cy	Per os, przez uszkodzoną skórę, samozakażenie; Zarazki wydalane są z kałem i moczem O.i.: 3-4dni	Po wniknięciu do organizmu bakterie dostają się do węzłów chłonnych i krwiobiegu. Namnażają się i wytwarzają agresyny, porażające fagocytozę i powodują zwiotczenie naczyń. Różyca masowo pojawia się latem. 2 postacie: - ostra: posocznicowa (trwa 2-3dni, śmiertelna lub przechodzi w postać przewlekłą) i pokrzywkowa (zdrowienie po 3-4dniach) - przewlekła		Ostra postać posocznicowa: - przekrwienie skóry (warstwy brodawkowatej i właściwej - rumień /erythema/), gł. uszu, szyi, przedpiersia, kończyn; przekrwienie jasnoczerwone -> sine - żołądek i j.cienkie - ostry nieżyt; bł. śl. jest przekrwiona, obrzękła, usiana wybroczynami; mogą być nadżerki po rozpadzie grudek chłonnych - śledziona - miernie powiększona, przekrwiona, czasem tumor lienis acutus - wątroba i nerki - przekrwione, zwyrodnione miąższowo, obrzękłe, kruche; może być krwotoczne zapalenie nerek - serce, płuca, mięśnie szkieletowe - zw. miąższowe, obrzęk, przekrwienie - bł. surowicze - wybroczyny - jamy ciała - surowiczy przesięk z nitkami włóknika - węzły chłonne - powiększone, soczyste, przekrwione Ostra postać pokrzywkowa: - skóra grzbietu, boków ciała - w 2-3dniu zakażenia - liczne, wyniesione ponad powierzchnię bezbarwne wykwity -> ciemnoczerwone; ostro odgraniczone, kwadratowe lub romboidalne, na powierzchni mogą być pęcherzyki z płynem surowiczym, przechodzące w strupy Postać przewlekła: - zapalenie wsierdzia - po przebyciu ostrej postaci; gł. zastawka dwudzielna; zakrzepowe zapalenie wsierdzia -> zapalenie wrzodziejące; zastawki bliznowacieją, powstają na nich polipowate twory, które zwężają ujścia; powstają zastoje krwi w narządach, obrzęku płuc i przesięku do jam ciała; mogą powstawać zatory zakrzepowe, które powodują zawały w nerkach, śledzionie i płucach - zapalenie stawów - samodzielne lub z z.wsierdzia; dotyczy st. kolanowego, biodrowego, skokowego, nadgarstkowego i łokciowego /polyarthritis/; zapalenie surowicze lub sur-włóknikowe -> kosmate /arthritis villosa/; może dojść do zniekształcającego i zesztywniającego zwyrodnienia stawów /arthritis deformans et ankylopoetica/; dochodzi do wzrostu ilości mazi stawowej (może być krew) i rozrostu torebki stawowej - martwica skóry - ryja, uszu, ogona, grzbietu; skóra jest twarda, sucha, ciemna, pozbawiona czucia, odpada płatami - alergiczno-hiperergiczne zapalenie skóry (objaw Arthusa)
Pastereloza świń, Zaraza świń, Posocznica krwotoczna świń /Pasteurellosis suum, Septicaemia haemorrhagica suum/	Pasteurella multocida	Świnie z obniżoną odpornością	Świnie są nosicielami	Pierwotna pastereloza zdarza się rzadko. Groźne są nadważenia chorób wirusowych. Postacie: - nadostra - prosięta, śmierć po kilku godzinach - ostra - śmierć przez uduszenie - podostra - przewlekła - śmierć po 3-6tyg. wskutek wyniszczenia ogólnego		Postać nadostra: - brak zmian lub przekrwienie i wybroczyny na bł. śluzowych i surowiczych Postać ostra: - zapalenie gardła - silny obrzęk, surowicze nacieczenie, sine zabarwienie - węzły chłonne okoloczne - przekrwione - płuca - ostry obrzęk i nacieczenie tk. międzyzrazikowej - nerki są przekrwione, śledziona bez zmian - bł. surowicze usiane są licznymi punkcikowatymi wybroczynami Postać podostra: - włóknikowe zapalenie płuc i opłucnej - ogniska płuc są powiększone, sino czerwone, twarde, powierzchnia przekroju jest sucha, ziarnista, marmurkowata, żółte, galaretowate nacieczenie tk. międzyzrazikowej; opłucna i worek osierdziowy pokryte są włóknikiem i wybroczynami - w jamach ciała znajduje się surowiczo-włóknikowy wysięk - żołądek i jelita - zapalenie nieżytowe - śledziona - obrzęk przerostowy, drobne, ogniska martwicowe Postać przewlekła: - płuca - ogniska martwicowe i martwaki z serowatą masą; guzowate zagęszczenie tk. płucnej wielkości pięści - opłucna - zgrubiała, pokryta włóknikiem - stawy - zapalenie alergiczne lub przerzutowe
Paratyfus świń, Salmonelloza świń /Salmonellosis suum/	Salmonella choleraesuis, S.typhisuis, S.typhimurium	Prosięta 2-4m-ce	Samozakażenie przy obniżonej odporności, Per os i przez skórę	Zachorowalność: 80-90%, śmiertelność: 20%. Ozdrowieńcy pozostają siewcami przez ok. 5m-cy	Wodnista biegunka (bez śluzu i krwi), trwa 3-5dni; gorączka 41^OC; brak apetytu; zaczerwienienie skóry uszu i brzucha; wyniszczenie; kaszel i duszność w postaci płucnej	Postać ostra: - zaczerwienienie skóry uszu, brzucha i wewnątrz ud - żołądek i jelita - nieżytowe zapalenie, wybroczyny, przerost grudek chłonnych, niekiedy owrzodzenia lub zapalenie krwotoczne - najgorzej w j.biodrowym - węzły chłonne krezkowe - powiększone, przekrwione - śledziona - tumor lienis hyperplasticus - gumiasta, ciemnoczerwona, z wybroczynami - wybroczyny pod bł. surowiczymi, w korze nerek - ogniska martwicowe w wątrobie, śledzionie i nerkach - otrzewna - zapalenie surowiczo-włóknikowe, gromadzenie się płynu surowiczego Postać podostra: - jelito grube - obrzęk bł. śl. i podśl. (histiocyty), bł. śl. jest pofałdowana, szaro-biała, słoninowata, z nalotem włóknikowym Postać przewlekła: - rozlane lub ogniskowe zapalenie dyfteroidalne; serowate ogniska pod bł. surowiczą - obrzęk śledziony - serowate ogniska w krezkowych ww. chł., płucach, wątrobie, nerkach, sieci, śledzionie, mięśniach i jądrach - nieżytowe zapalenie płuc i włóknikowe z. opłucnej Różnicowanie: pomór świń
Pomór klasyczny świń /Pestis suum/	Togawirus	Świnie w różnym wieku	Per os, droga kropelkowa, przez spojówki, przez skórę. Wydalany z moczem, kałem, śliną, wydzieliną z oczu i nosa O.i.: 4-6dni	3 fazy morfologiczne: 1) Wirus wnika gł. przez migdałki i węzły chłonne i namnaża się w tkance limforetykularnej. 2) Idzie do krwi i dalej się namnaża (śledziona, ww. chł., kom. przydanki i siateczki naczyń krwionośnych) - najwięcej we krwi jest w 6-8 dniu od zakażenia. Zaburzenie krążenia krwi - obrzęk śródbłonków, nekrobioza. 3) Rozległe zmiany zapalne w narządach, gł. przew. pok. i płucach	Postać ostra: gorączka 41^OC; apatia; brak apetytu; zaburzenia ruchu i świadomości; skurcze mięśni; wybroczyny na skórze; wymioty; biegunka; na przemian z zaparciem. Postać przewlekła i podostra: wodnista, krwawa biegunka, z włóknikiem; śluzowo-ropny wypływ z nosa; martwice uszu, kończyn i ogona; żółtaczka	Postać ostra: - żołądek i jelita - ostry nieżyt - wybroczynowość narządów, skóry, mięśni - następstwo uszkodzenia naczyń - patognomiczne wybroczyny punkcikowa te w nerkach na tle bladej martwicy - marmurkowatość węzłów chłonnych, gł. głowy, szyi, miednicy i krezkowych - śledziona - char. ciemnoczerwone ogniska krwotoczne, wyniesione ponad powierzchnię, gł. na brzegach - płuca - silne przekrwienie naczyń, obrzęk, wylewy krwi do pęcherzyków i tk. śródmiąższowej - krwotoczne zapalenie płuc, często nadważone pasterelami - obrzęk i przekrwienie naczyń chłonnych Postać przewlekła: - jelita - zapalenie dyfteroidalno-martwicowe - butony 1-5cm (obrzęk grudek chł. -> obumarcie -> szarożółte guzki o wklęsłym środku, otoczone pierścieniem przekrwionej bł. śl.) w jelicie grubym i ślepym; często nadważone bakteriami; rozrastają się na zewnątrz - budowa koncentryczna; środek odpada, ubytek wypełnia się włóknikiem (warstwowo); butony odpadają i powstają owrzodzenia, które goją się przez bliznowacenie - skóra - głęboka martwica, gł. uszy, kończyny i ogon (autoamputacja) - wynik niedrożności naczyń Histopatologicznie: - kapilary i żyły postkapilarne: postać ostra - obrzęk, zwyrodnienie i martwica bł. wewn. i środkowej; zakrzepy -> obliteracja naczyń postać podostra i przewlekła - rozplem kom. śródbłonka i przydanki - węzły chłonne, śledziona, migdałki, płytki Peyera - spadek limfocytów i rozrost siateczki, wzrost eozynofilów, ogniskowe martwice miąższu - OUN - rozsiane nierodne zapalenie opon, mózgu i rdzenia, istota szara i biała, limfocytarne zapalenie naczyniówki /chorioiditis/ Różnicowanie: pastereloza, różyca, salmonelloza, awitaminoza C i K, zatrucie i alergia
Zakaźne zapalenie żołądka i jelit świń /Gastroenteritis infectiosa suum/ TGE	Koronawirus	Świnie w różnym wieku	Per os O. i.: 12-72h	Choroba szerzy się w stadzie szybko. Masowe upadki prosiąt osesków. Maciory nabywają naturalną odporność i wtedy choruje tylko część miotu. Wirus atakuje nabłonek kosmków jelitowych i prowadzi do ich zaniku - zaburzenia trawienia i wchłaniania	Biegunka i wymioty, odwodnienie, zwiększone pragnienie, utrata masy ciała. Śmierć osesków po 2-3dniach. U macior jest spadek mleczności i problemy z płodnością przez 6m-cy	- Ostre nieżytowe zapalenie żołądka i jelit, czasem krwotoczne. Patognomiczny zanik kosmków w jelicie czczym i słabiej w biodrowym (wakuolizacja nabłonka, maczugowate rozdęcia na końcach, kosmki mogą łączyć się ze sobą) - U prosiąt może nie być widocznych zmian, tylko atonia jelit (płynna, żółtawa treść). - Przekrwienie i zwyrodnienie wątroby, nerek, naczyń krezkowych - Zatory w śledzionie, punkcikowa te wybroczyny w nerkach, płucach, pęcherzu moczowym

CHOROBA	PATOGEN	CHORUJĄCE ZWIERZĘTA	ZARAŻENIE	PRZEBIEG	OBJAWY	ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE
Mykoplazmowe zapalenie płuc MZP	Mycoplasma hyopneumoniae - Mhp		Kontakt bezpośredni O.i.: 10dni - kilka tyg.	Dawniwj enzootyczne odoskrzelowe zapalenie płuc świń. Przebieg łagodny i powolny. Zależy od warunków środowiskowych i powikłań bakteryjnych (Pasteurella, Streptococcus, Corynebacterium pyogenes, Bacillus haemophilus suis)	Upośledzenie wzrostu, kichanie i zapalenie spojówek, wyciek z nosa, suchy kaszel, duszność wdechowo-wydechowa (niedrożność oskrzeli)	Postać ostra: - rozlane około oskrzelowe i śródmiąższowe zapalenie płuc -> stwardnienie miąższu - rozplem kom. limfohistiocytarnych w tk. międzypęcherzykowej i przerost grudek chłonnych Postać podostra i przewlekła: - zapalenie śródmiąższowo-nieżytowe, partie płuc stają się bezpowietrzne, szarożółte lub szaro czerwone, na przekroju gładkie, wilgotne, przy ucisku z miąższu wypływa wysięk surowiczo-komórkowy, a z oskrzeli - surowiczo-śluzowy lub śluzowo-ropny - wielozrazikowa niedodma i pęcherzykowa rozedma zastępcza - łącznotkankowe stwardnienie zrazików Przy powikłaniu dochodzi do ropnego, włóknikowego, martwicowego zapalenia płuc, zapalenia i zrostów opłucnej /pleuritis adhaesiva/
Pleuropneumonia świń /Pleuropneumonia suum/ APP	Haemophilus (actinobacillus) pleuropneumoniae	Prosięta 6-12tyg. i inne świnie		Śmiertelność w ostrej postaci sięga 90%. Często nadkażenie Pasteurella lub Bordetella bronchiseptica	Postać nadostra - gorączka 41,5^OC, krótkotrwała biegunka i wymioty, a potem ciężkie objawy ogólne, silna duszność, pienisty, krwawy wypływ z jamy ustnej i nozdrzy, sinica tarczy ryja i skóry ciała; śmierć w ciągu 3-24h; prosięta czasem bezobjawowo umierają (posocznica). Postać ostra i podostra - gorączka 40,5-41^OC, duszność, kaszel, wyciek z nozdrzy, sinica (niedomoga krążenia). Postać przewlekła - okresowy kaszel, zahamowanie wzrostu	Przebieg nadostry i ostry: - jama nosowa i tchawica - pienisty, krwisto zabarwiony płyn - płuca - przekrwienie, obrzęk, rozsiane ogniska zapalenia - nieregularny kształt, ciemnoczerwone, bezpowietrzne, o twardej, kruchej konsystencji (zwątrobienie), wystają ponad powierzchnię płuc, są odgraniczone obrzękła tk. międzyzrazikową, mogą ulegać martwicy - opłucna - włóknikowe zapalenie, pokryta żółtym lub krwisto zabarwionym włóknikiem Przebieg przewlekły: - płuca - gł. płaty doogonowe - guzki otorbione tk. łączną - opłucna - zlepy i zrosty op. płucnej z op. ścienną /pleuritis adhaesiva/ i osierdzia z nasierdziem /pericarditis adhaesiva/
Zespół oddechowo-rozrodczy PRRS	Arterivirus		Kontakt bezpośredni (aerogennie, krycie) i pośrednio alimentarnie z nasieniem, uszkodzenie skóry (pokąsania, jatrogennie)	Namnaża się głównie w makrofagach (poraża ich „wybuchy tlenowe”) i uwalniany jest z nich albo po lizie albo egzocytozą. Od 12h wiremia i to długotrwała (mimo przeciwciał) Nawet niewielkie miana (subneutralizujące) pogarszają przebieg. Z makrofagami trafia praktycznie do wszystkich narządów. Najwrażliwsze są makrofagi płucne prosiąt do 6 tyg. W małym stopniu niszczone są komórki nabłonkowe (słabe zmiany sekcyjne w płucach). Apoptoza makrofagów w układzie rozrodczym, limfatycznym. Wirus wnika do płodów - krwotoczne zmiany w pępowinie (martwicowe zapalenie tętnic pępowinowych z wynaczynieniami). Jeśli się urodzą - immunosupresja (zwłaszcza Streptococcus suis). Długotrwałe siewstwo - do 5m-cy	Pierwsze zakażenie stada loch („ostra faza” - około 2 tygodni): osowiałość i brak apetytu u wielu zwierząt (5-75%), czasem gorączka i objawy oddechowe, krótkotrwałe przekrwienie lub zasinienie uszu, ryja, gruczołu mlekowego i sromu, ronienia w zaawansowanej ciąży (do 110 dnia), padnięcia loch (obrzęk płuc lub niewydolność nerek), objawy neurologiczne, knury - niechęć do krycia, pogorszenia nasienia. Po tygodniu faza wynikająca ze śródmacicznych zakażeń: 5-80% - przedwczesne porody, martwo urodzone, mumifikacje, słabe noworodki (do 80% pada do 7 dni), słabsze starsze prosięta (zapalenie spojówek, duszność, biegunka)	Endometrium - ogniska krwotoczne i martwicowe Podskórze (prosięta) - obrzęk Mięśnie szkieletowe - wybroczyny Myocardium - wybroczyny Płuca - obrzęk i bezpowietrzność (u warchlaków i tuczników - zmiany zapalne) Zapalenie opon mózgowych
Rozrostowe zapalenie jelit świń PPE	Ileobacter (Lawsonia) intracellularis	Warchlaki i tuczniki	Per os przez kał zarażonych świń	Zarazek namnaża się tylko w kom. nabłonkowych jelit (gł. biodrowego). Enterocyty krypt jelitowych atakowane są w trakcie podziału komórek. Nasilenie objawów zależy od odporności humoralnej i obecności innych zakażeń. Postać ostra występuje po wprowadzeniu do stada nowych warchlaków i w grupach osiągających wagę rzeźną. Zachorowalność: 10-15%, śmiertelność: <6%	Postać ostra - nagłe padnięcia do 24h, poprzedzone wydalaniem ciemnoczerwonego, papkowatego kału bez śluzu; świnie są blade, osowiałe, maja zmniejszony apetyt, temperatura spada poniżej normy, poronienia. Postać chroniczna - świnie 6-20tyg., brak objawów lub biegunka w kolorze cementu lub ciemnoczerwona, pogorszenie apetytu, spadek masy ciała	Postać ostra: - bladość skóry, błon śluzowych i narządów wewn. - przewód pokarmowy - zmiany zapalne - gł. j.biodrowe, też czcze, ślepe i okrężnica - zaczerwienienie, wzdęcie, zgrubienie, pofałdowanie i włóknik na bł. śl., wybroczyny; świeża krew i skrzepy włóknika w świetle; treść j.ślepego i okrężnicy może być smolista, półpłynna, lepka; błona surowicza może być sino czerwona lub czarna - węzły chłonne krezkowe - obrzękłe, przekrwione Postać przewlekła: - zgrubienie jelit cienkich i grubych - gł. górny odcinek okrężnicy - bł. surowicza jest szara, ściana ma tęgą konsystencję - bł. śl. jest zgrubiała z poprzecznymi fałdami - strzępki obumarłej bł. śl. w świetle i polipowate rozrosty bł. śl. okrężnicy, niekiedy owrzodzenia jelit - powiększone krezkowe ww. chł. Histologicznie: - przerost nabłonka krypt jelitowych Lieberkuhna - są wydłużone, rozszerzone, brak kom. kubkowych; kosmki są w zaniku - bakterie (pałeczki) w cytoplazmie Różnicowanie: dyzenteria świń, salmonelloza (brak zmian w żołądku, ale są w j.cienkich)
Choroba Aujeszky /Morbus Aujeszky/	Herpesvirus suis typu 1	Świnie, mięsożerne, rzadziej bydło. Gł. prosiaki	Droga oddechowa lub pokarmowa, rzadziej przez skórę. Źródłem są zwierzęta chore i nosiciele oraz odpady poubojowe, szczury O.i.: 3-11 dni	Zarazek namnaża się w bł. śl. i kom. nabłonkowych w miejscu wniknięcia. Rozprzestrzenia się wzdłuż nerwów w kierunku OUN, gdzie dalej się namnaża się w kom. zwojowych i glejowych. Wirus rozprzestrzenia się też drogą krwi i chłonki, dochodząc do wszystkich narządów, wydalin, wydzielin. Ma duże powinowactwo do tk. limfoidalnej, gł. ww. chł. podszczękowych i migdałków - zmiany nekrotyczne, uszkodzenie funkcji Li T i B - immunosupresja	Prosięta - neurowegetatywna postać wstrząsowa - przebieg ostry; śmierć w 1 dniu (uszkodzenie ośrodków w rdzeniu przedłużonym); brak apetytu, wymioty, biegunka, ślinotok, oczopląs, niedowłady, porażenia, pobudzenie i apatia. Warchlaki i świnie dorosłe - postać porażenna - duszność, drżenia mięśni, wiosłowe ruchy kończyn, porażenia; brak świądu; poronienia lub martwe porody u macior. Mięsożerne - świąd, objawy wścieklizny (podniecenie, porażenia). Bo, Ov, Eq - świąd i nerwowe (nie jedzą, zgrzytają zębami, porażenia)	Neuropatologiczne: - świnie - nieropne zapalenie mózgu z przewagą nacieków komórkowych; u prosiąt też zapalenie opon - bydło - zmiany zwyrodnieniowe komórek zwojowych rozplem kom. glejowych; zmiany zwojów przykręgowych (świąd) Migdałki, bł. śl. gardła - zapalenie; patognomiczne wewnątrzjądrowe, kwasochłonne ciałka wtrętowe w nabłonku jamek (też kom. zwojowe mózgu i narządy). Ogniska martwicowe wielkości ziarna prosa w różnych narządach (gł. wątroba i tk. limfatyczna), brak zmian zapalnych. Ostry obrzęk płuc z płatowatym śródmiąższowym zapaleniem. Włóknikowe lub martwicowe zapalenie bł. śl. nosa, gardła i rzadziej krtani. Zapalenie spojówek, przewodu pok. i mięśnia sercowego. Wybroczyny w narządach

---