POLSKI SYSTEM PODATKOWY ORAZ JEGO PRAWNE

I EKONOMICZNE PODSTAWY

1.POJĘCIE PODATKU- definicja, klasyfikacja

2.PODATEK OD OSÓB PRAWNYCH

3.PODATEK OD OSÓB FIZYCZNYCH

4.PODATEK OD OSÓB DUCHOWNYCH

5.KARTA PODATKOWA

6.PODATEK ZRYCZAŁTOWANY

7.PODATEK OD GIER

8.PODATEK ROLNY

9.PODATEK LEŚNY

10.OPŁATY LOKALNE

11.AKCYZA

1. POJĘCIE PODATKU.

AKTY PRAWNE:

1. Ustawa z 29.08..1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926, zm. Dz.U. Nr 160, poz. 1083 )

PODATEK stanowi kategorię ekonomiczną, ale jednocześnie jest pojęciem i instytucją prawnofinansową. Podatek jest to wynikające z ustawy świadczenie pieniężne na rzecz podmiotu prawa publicznego, czyli państwa lub samorządu, jednostronnie przez ten podmiot ustalone, o charakterze ogólnym, zasadniczym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i przymusowym.

Definicja podatku zawarta w Ordynacji podatkowej (art.6 OrdPU) nie uwzględnia wprawdzie teoretycznych cech ogólności, zasadniczości i jednostronności ustalenia, którymi obdarza się w doktrynie świadczenia podatkowe. Nie oznacza to jednak , iż Ordynacja podatkowa pozbawiła podatek dotychczasowych cech wypracowanych w teorii prawa podatkowego.

Wszystkie elementy składowe definicji są niezbędne dla określenia podatku i odróżnienia go od innych dochodów publicznych. Zmiana któregokolwiek elementu na inny, np. zmiana cechy nieodpłatności na odpłatność, przy nie zmienionej pozostałej części definicji, powoduje, iż tego rodzaju dochód nie jest już podatkiem, lecz innym, dochodem publicznym (w podanej sytuacji byłaby to opłata).

Podatek pobierany jest w pieniądzu. Aktualne rozwiązania prawne nie przewidują poboru podatku w naturze (np. zbożu). Taki pobór podatku może się zdarzyć tylko w tych okresach i w tych państwach, w których nie ma, przynajmniej w minimalnym stopniu, ustabilizowanych warunków finansowych, a tym samym i stabilności waluty.

Podatki są zawsze pobierane przez podmioty prawa publicznego. W Polsce do 1990r. podmiotem takim było tylko państwo, ale od początku 1991 r. w Rzeczypospolitej Polskiej funkcjonuje zarówno system władzy i administracji rządowej, jak i samorządowej. Oba piony władzy i administracji dysponują własnymi kompetencjami władczymi, uprawnieniami wykonawczymi i oczywiście własnymi dochodami, z których realizują swoje wydatki. Mają więc prawo uchwalania własnych, odrębnych budżetów, a podatki stanowią w tych budżetach bardzo istotną, może najistotniejszą pozycję. Od 1991 r. gminy są także podmiotami prawa publicznego uprawnionymi do pobierania podatków.

Podatek jest świadczeniem ustanowionym jednostronnie przez pobierający je podmiot. Oznacza to, iż podatek jest ustanawiany i wymierzany w drodze umowy między osobą zobowiązaną do jego zapłacenia a państwem lub samorządem, na rzecz którego jest on pobierany. Pobiera się go na podstawie władczej jednostronnej decyzji podmiotu ustanawiającego podatek, a postępowanie zmierzające do wymiaru podatku podlega przepisom KPA, a nie KC.

Do cech podatku należy jego ogólność. Jako świadczenie ogólne jest on tak skonstruowany, że zasady ustalania i poboru podatku odnoszą się do każdego podmiotu, który spełnia warunki określone w prawie podatkowym. Nie ustanawia się tym samym żadnych osobowych, indywidualnych warunków dla pobierania podatku od poszczególnych, imiennie wskazanych, podmiotów.

Podatek należy do tzw. publicznych dochodów zasadniczych. Oznacza to, iż podstawowym celem podatku jest cel fiskalny. Sprowadza się on do dostarczenia państwu lub samorządowi środków finansowych umożliwiających prowadzenie działalności i realizacji zadań. Inne funkcje podatku, np. stymulacja, związana z oddziaływaniem np. na preferowane kierunki produkcji lub inne korzystne zjawiska gospodarcze, mają jedynie znaczenie dodatkowe.

Cechą charakterystyczną podatku jest też jego bezzwrotność, w odróżnieniu np. od pożyczki. Oznacza to, iż podatek pobrany zgodnie z prawem nie ulega zwrotowi. W ten sposób podatek staje się rodzajem daniny publicznej na rzecz państwa lub samorządu.

Do cech charakterystycznych podatku- w odróżnieniu od opłaty- należy także jego nieodpłatność. Ta cecha podatku oznacza, iż podmiot uiszczający podatek nie otrzymuje od państwa czy samorządu żadnego wzajemnego świadczenia, czy to w postaci czynności urzędowej, czy usługi, jak ma to miejsce przy pobieraniu opłat. Nie oznacza to jednak, iż społeczeństwo jako całość nie korzysta z jakiejś ogólnej odpłatności ze strony państwa lub samorządu z tego tytułu, iż płaci podatki. Jest to jednak ekwiwalent na rzecz społeczeństwa jako całości (np. bezpłatne szkolnictwo, uspołeczniona służba zdrowia itp.), a nie realizacja roszczenia poszczególnych podmiotów z tytułu płacenia podatków określonej wysokości. Bywa zresztą często tak, iż płacący wysokie podatki nie korzystają np. z usług uspołecznionej służby zdrowia, a ci, którzy nie płacą lub uiszczają je w minimalnej wysokości, wykorzystują jednocześnie wszystkie możliwe formy pomocy ze strony państwa lub samorządu.

Podatek jest wreszcie świadczeniem o charakterze przymusowym. Oznacza to, iż

w sytuacji, gdy zobowiązany do płacenia podatku nie uiszcza go dobrowolnie, można pobrać świadczenie w sposób przymusowy, czyli w drodze egzekucji administracyjnej.

Wszystkie wymienione i omówione cechy podatku odróżniają go od innych dochodów na rzecz państwa lub innego podmiotu publicznego i są nazywane stałymi elementami podatku.

KLASYFIKACJA PODATKÓW:

W aktualnie funkcjonującym polskim systemie podatkowym można dokonać klasyfikacji podatków ze względu na różnorodne kryteria. Jednym z takich kryteriów jest rodzaj podmiotu publicznego, na rzecz którego wpływy z podatków są odprowadzane. Z tego punktu widzenia możemy obecnie wyróżnić podatki państwowe i samorządowe.

Za podatki państwowe należy uznać zarówno te, które w całości są pobierane do budżetu państwa (VAT, akcyza, podatek od gier), jak i te, które w przeważającej części zasilają ten budżet (podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych).

Podatkami samorządowymi są podatki zasilające obecnie budżety gmin. Są to zarówno podatki lokalne (od nieruchomości, od posiadania psów), pobierane przez same gminy, jak i inne podatki, z których wpływy stanowią dochody gmin (podatek rolny, leśny, od spadków i darowizn, czy podatkowa cześć opłaty skarbowej).

W stosunku do tych podatków samorządowych, które nie mają charakteru podatków lokalnych rada gminy bądź nie ma wpływu na wysokość samego podatku, bądź też wpływ ten jest minimalny. Często podatki takie są pobierane z udziałem urzędów skarbowych, a dopiero później wpływy z nich są przekazywane gminom.

Ze względu na osobę podatnika można wyróżnić podatki pobierane od:

- osób fizycznych,

- osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej.

(Zgodnie z art. 7 ust. 2 OrdPU podatnikami mogą być także podmioty -np. w VATmogą to być podatkowe grupy kapitałowe).

Znaczna część podatków funkcjonujących obecnie w Rzeczypospolitej Polskiej jest jednocześnie pobierana, od osób fiz.i innych podmiotów. Jednakże trzy podatki:

dochodowy od osób fizycznych, podatek od spadków i darowizn oraz od posiadania psów mogą, obciążyć jedynie osoby fizyczne.

Z punktu widzenia tożsamości osoby podatnika formalnego i rzeczywistego można wyróżnić podatki :

- pośrednie

- bezpośrednie

Podatek pośredni to taki, w którym następuje zaprogramowane przez państwo, planowe "rozczepienie" osoby podatnika formalnego i rzeczywistego- np. podatek od towarów i usług czy podatek akcyzowy.

Podatek bezpośredni zakłada tożsamość osoby podatnika formalnego i rzeczywistego. Jednak i w stosunku do podatku bezpośredniego możliwe jest "rozczepienie" osoby podatnika formalnego i rzeczywistego w postaci zjawiska "przerzucalności podatku". Oznacza ono żywiołowe, niekontrolowane "rozczepienie" osoby podatnika formalnego i rzeczywistego. Podatnik formalnie obciążony podatkiem przerzuca ekonomiczny ciężar podatku na inny podmiot, który w ten sposób staje się podatnikiem rzeczywistym. Może dokonać się to poprzez podniesienie ceny sprzedaży towaru czy usługi- wówczas obciążony zostaje nabywca (konsument). Jest to tzw. "przerzucalność w przód". Może też nastąpić odrzucenie ekonomicznego podatku ("przerzucalność w tył" ) na :

- dostawcę surowca poprzez obniżenie ceny za dostarczony podatnikowi (producentowi) komponent (surowiec) do produkcji,

- zatrudnionego u producenta pracownika poprzez obniżenie wysokości płacy pracownikowi.

"Przerzucalność" podatku może jednak nastąpić tylko wówczas, gdy ani bariery prawne (reglamentacja cen i płac) ani ekonomiczne (relacje między podażą a popytem) nie wykluczają takiego zjawiska.

Uwzględniając okoliczności wprowadzenia podatków można wyróżnić podatki:

- zwyczajne,

- nadzwyczajne.

Ogromna większość podatków ma charakter zwyczajny. Są one wprowadzane odpowiednimi ustawami na czas nieokreślony, w niejako "normalnych" warunkach.

Możliwe jest jednak wprowadzenie podatku nadzwyczajnego w sytuacji szczególnej pod względem gospodarczym lub politycznym. Podatek taki może mieć charakter jednorazowy, epizodyczny, a nawet okresowy, ale przy określonych z góry okolicznościach jego pobierania. Do tej grupy podatków można zaliczyć podatek od uprzednio nabytego majątku, pobrany w Polsce jednorazowo w latach 70-tych lub też powojenny podatek od nadzwyczajnego wzbogacenia wojennego. Podobny charakter miałby proponowany na 1998r. podatek "powodziowy". Koncepcja takiego podatku została jednak zaniechana w toku prac legislacyjnych.

Ze względu na sposób wprowadzenia podatków możliwe jest także wyodrębnienie podatków :

- obligatoryjnych,

- fakultatywnych.

Podatki obligatoryjne to takie, które muszą być pobierane zgodnie z obowiązującym prawem podatkowym. Nie ma więc możliwości rezygnacji z pobierania takiego podatku np. w drodze uchwały rady gminy. Nie trzeba także żadnej dodatkowej uchwały, aby taki obligatoryjny podatek pobierać.

Natomiast podatek fakultatywny to taki, który na podstawie obowiązującego prawa może być pobierany, ale niezbędne do tego jest spełnienie dodatkowych warunków określonych w odpowiednich ustawach. Do tego rodzaju fakultatywnych dochodów gmin należą np. dochody (w tym także podatki), które mogą być wprowadzone w danej gminie w trybie samoopodatkowania się mieszkańców zgodnie z wynikiem przeprowadzonego referendum. Ustawa pozwala na rozpisanie referendum, a od jego wyniku zależy pobór w ten sposób wprowadzonego podatku w gminie (art.5 pkt.2 ustawa z 10.12.1993r. o finansowaniu gmin). Pobierany w takich okolicznościach podatek jest oczywiście, podobnie jak wszystkie podatki, świadczeniem przymusowym podlegającym egzekucji administracyjnej.

Uwzględniając charakter pobieranych podatków, można je podzielić na:

- podatki rzeczowe,

- podatki osobiste.

Podatek rzeczowy charakteryzuje się tym, że najistotniejszą pozycję wśród jego elementów strukturalnych zajmuje przedmiot podatku. Przesądza to o tym, iż nawet zmiana podmiotu biernego podatku, czyli podatnika (np. na skutek śmierci poprzedniego właściciela nieruchomości) nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania podatkowego. Zobowiązanie podatkowe wynikające z podatku rzeczowego może przejść na inna, trzecią osobę.

Natomiast podatek osobisty to taki podatek, w którym najistotniejszą pozycję zajmuje podmiot podatku. Okoliczności podmiotowe decydują o istnieniu zobowiązania podatkowego i jego kształcie.

Z punktu widzenia źródła poboru podatków, można je podzielić na: podatki sięgające do dochodu podatnika i do jego majątku.

Do dochodu podatnika można sięgać albo w toku jego powstawania, albo wówczas, gdy podatnik dokonuje wydatkowania, czyli konsumpcji dochodu. Podatki pobierane w toku wydatkowania dochodu noszą nazwę podatków typu konsumpcyjnego. Przybierają one czasami postać podatków od towarów luksusowych, a ich wysokość jest wówczas uwzględniana w cenie takich towarów. Opodatkowanie dochodu w toku jego powstawania może także przybierać postać opodatkowania wstępnego, gdy ostateczna wielkość tego dochodu nie jest jeszcze znana. Takie podatki noszą nazwę podatków typu przychodowego. Opodatkowanie może również nastąpić wówczas, gdy znana jest już ostateczna wielkość uzyskanego dochodu. Mamy do czynienia wówczas z podatkami typu dochodowego.

Przy tak pobieranych podatkach może zaistnieć sytuacja dwukrotnego opodatkowania tego samego dochodu- raz w sposób wstępny podatkiem przychodowym, a następnie w sposób ostateczny- podatkiem dochodowym. Możliwe jest także jednorazowe- zarazem wstępne i ostateczne- opodatkowanie dochodu w toku jego tworzenia. Taki podatek określany jest jako podatek typu przychodowo-dochodowego.

Podatki sięgające do majątku podatnika czyli tzw. majątkowe, mogą dotyczyć albo samego posiadania tego majątku, albo jego przyrostu. Pobranie podatku od posiadania majątku oznacza opodatkowanie majątku w stanie statycznym. Natomiast pobranie podatku wówczas, gdy następuje przyrost majątku, sprowadza się do opodatkowania majątku w stanie dynamicznym. Przyrost majątku, od strony teoretycznej, może polegać albo na przyroście substancji (masy) majątkowej, co oczywiście oznacza także przyrost wartości majątku, albo na samym przyroście jego wartości- bez przyrostu substancji. Przyrost wartości majątku bez przyrostu masy oznacza, że wzrosła jego dotychczasowa wartość, np. może wzrosnąć wartość ziemi na skutek odkrycia w niej bogactw mineralnych, przeprowadzania w pobliżu linii kolejowej itp.

W aktualnym polskim systemie podatkowym nie stosuje się opodatkowania przyrostu wartości majątku bez przyrostu jego substancji.

Warto zwrócić uwagę, iż przedstawiona klasyfikacja ze względu na źródło poboru podatku może prowadzić do jednoczesnego zaliczenia jakiegoś podatku do dwóch grup. Jest to możliwe wówczas, gdy mamy do czynienia z podatkami pośrednimi.

Z punktu widzenia podatnika formalnego podatek może być inaczej klasyfikowany niż z punktu widzenia podatnika rzeczywistego. Taką konstrukcję ma podatek od towarów i usług. Z punktu widzenia podatnika formalnego (producenta czy sprzedawcy lub świadczącego usługi), powinien być zaklasyfikowany do grupy podatków przychodowych, a z punktu widzenia podatnika rzeczywistego (nabywcy, konsumenta czy klienta) jest niewątpliwie podatkiem konsumpcyjnym.

2.PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB PRAWNYCH.

AKTY PRAWNE:

1.Ustawa z 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tj.: Dz.U. z 1993r., Nr 106, poz. 482 ze zm., ostatnia: Dz.U. z 1998 r., Nr 144, poz. 931)

2. Rozporządzenie Ministra Finansów z 3.04.1992 r. w sprawie podatku dochodowego od osób prawnych (Dz.U. Nr 32, poz. 138 ze zm., ostatnia: Dz.U. z 1995r., Nr 3, poz. 12)

3.Rozporządzenie Ministra Finansów z 23.12.1996r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 1997r., Nr 1, poz. 3 ze zm., ostatnia: Dz.U. z 1998r. Nr 26, poz. 150)

4.Rozporządzenie Ministra Finansów z 18.09.1997r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (DzU. Nr116, poz. 747)

Ogólna charakterystyka podatku.

Opodatkowanie dochodów osób prawnych w istotny sposób różni się od opodatkowania dochodów uzyskiwanych przez osoby fizyczne.

Podatki od dochodów osób fizycznych mają charakter podatków osobistych i jako takie powinny uwzględniać sytuację osobistą podatnika, jego stan rodzinny, wysokość dochodu, a tym samym mieć na uwadze subiektywny ciężar podatku.

Podatki od dochodu uzyskiwanego przez osoby prawne nie mogą uwzględniać osobistej zdolności płatniczej. Nie uwzględnia się w nich minimum wolnego od podatku jako minimum egzystencji i nie różnicuje się stawek podatkowych w zależności od wielkości dochodu podlegającego opodatkowaniu. Stosuje się więc proporcjonalną skalę podatkową. Podatki dochodowe od osób prawnych mają charakter rzeczowy, a podstawą opodatkowania jest w zasadzie zysk bilansowy ustalany na podstawie prowadzonej księgowości.

Opodatkowanie dochodów osób prawnych powoduje wiele wątpliwości i trudności teoretycznych związanych ze zjawiskiem podwójnego opodatkowania dochodu osoby prawnej (spółki), a następnie osobistych dochodów jej udziałowców, które są uzyskiwane z tytułu dywidend.

Pobierany w Rzeczypospolitej Polskiej podatek dochodowy od osób prawnych uregulowany jest ustawą z 1992r.oraz przepisami wydanymi na jej podstawie. Jest podatkiem bezpośrednim i obligatoryjnym. Ma charakter dochodowy i rzeczowy. Obliczany jest przez samych podatników, zaś w wyjątkowych sytuacjach przez płatników. Wpłaty z produktu zasilają przede wszystkim budżet państwa, ale 5% jako udziały trafia do budżetu gmin, a od 1.01.1999r. także województwa mają 0,5% udziału w tym podatku. Obecna konstrukcja podatku dochodowego jest ważnym elementem składowym reformy polskiego prawa podatkowego i dostosowania go do wymagań gospodarki rynkowej.

Ocena rozwiązań prawnych przewidzianych w podatku dochodowym od osób prawnych nie ma charakteru jednoznacznego. Obecna wersja podatku wykazuje niewątpliwie pewne zalety. Sprowadzają się one przede wszystkim do jednakowego traktowania podatników w ramach podatku dochodowego, bez względu na rodzaj uzyskiwanych dochodów i ich źródeł, a także niezależnie od kategorii osób prawnych, ich formy organizacyjnej i podmiotu własności. Opiera się więc na zasadzie równości.

Drugą istotną zasadą w podatku dochodowym od osób prawnych jest zasada powszechności, którą można rozpatrywać w ujęci podmiotowym i przedmiotowym.

W ujęci podmiotowym oznacza stosowanie podatku do wszystkich podmiotów będących osobami prawnymi i jednostkami organizacyjnymi bez wyłączeń i zwolnień, co jednak nie jest w pełni i konsekwentnie przestrzegane. Od strony przedmiotowej powszechność opodatkowania decyduje o bardzo szerokim zakresie podatku dochodowego. Jednak już w samej ustawie przewidziano dość liczne zwolnienia, które- choć można często uznać je za uzasadnione- ograniczają zasadę powszechności.

Podmiotowy zakres podatku.

Podmiotowy zakres podatku dochodowego od osób prawnych obejmuje wszystkie osoby prawne, bez względu na ich formę organizacyjną (spółki, przedsiębiorstwa, spółdzielnie) i rodzaj zaangażowanego kapitału (prywatny, spółdzielczy, państwowy, zarówno krajowy, jak i zagraniczny). Podatek dotyczy także jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej z wyjątkiem spółek nie mających osobowości prawnej. Spółki takie są w istocie zespołem osób fizycznych i osoby te płacą, stosownie do swoich udziałów, podatek dochodowy od osób fizycznych.

Od 1996r. podatnikami mogą być także "podatkowe grupy kapitałowe", czyli grupy co najmniej dwóch spółek prawa handlowego mających osobowość prawną, które pozostają w związkach kapitałowych. Spółki takie mogą być odrębnym podmiotem podatkowym wówczas, gdy łącznie spełniają kilka warunków:

- mając siedzibę na terenie Polski każda z tych spółek ma odpowiednio duży kapitał zakładowy (akcyjny), czyli co najmniej 1 mln zł lub jeżeli suma poszczególnych kapitałów powoduje, że na każdą z tych spółek przypadł kapitał nie niższy niż 1 mln zł,

-jedna ze spółek tzw. spółka dominująca ma kapitał wynoszący 100% kapitału pozostałych spółek, czyli "spółek zależnych", podobne zasady dotyczą udziału w tej części kapitału, której nie został przeznaczony do preferencyjnego rozdysponowania w ramach procesu prywatyzacji,

- nie korzystają ze zwolnień podatkowych w VAT i podatku dochodowym,

- nie mają zaległych zobowiązań podatkowych z okresu sprzed utworzenia podatkowej grupy kapitałowej,

- mają w pełnej wysokości wniesiony kapitał akcyjny i faktycznie wniesione wkłady niepieniężne,

- mają minimalny łączny poziom dochodowości w wysokości co najmniej 8%,

- spółki nie są powiązane z innymi podmiotami, nie wchodzącymi w skład grupy kapitałowej, w sposób który powodowałby wykazywanie zaniżonych dochodów do opodatkowania,

- podmioty zawarły odpowiednią umowę o utworzeniu grupy kapitałowej na okres 3 lat, potwierdzoną notarialnie i zarejestrowaną przez urząd skarbowy.

Spółki wchodzące w skład podatkowej grupy kapitałowej odpowiadają solidarnie za zobowiązania podatkowe grupy.

Warunkiem niezbędnym do płacenia podatków jest uzyskanie dochodów z różnych źródeł przychodów. Podatkowi nie podlegają jedynie -podobnie jak ma to miejsce w przypadku podatku dochodowego od osób fizycznych- dochody uzyskiwane z dwóch źródeł przychodu, a mianowicie:

- z działalności rolnej i leśnej- pobierany jest wówczas przychodowo-dochodowy podatek rolny lub leśny,

- wynikające z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy.

Podatkiem dochodowym są jednak objęte dochody z tzw. działów specjalnych produkcji rolnej (upraw i hodowli). Zostały one imiennie wskazane w ustawie, a szczegółowe kwestie dotyczące zakresu opodatkowania tych działów zostały określone w przepisach wykonawczych.

Wyłączenie z opodatkowania dochodów wynikające z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy, jest spowodowane okolicznością, iż opodatkowanie takich dochodów, byłoby właściwie ich legitymizacją. W podatku dochodowym od osób prawnych, występuje także podobnie jak w podatku dochodowym od osób fizycznych, nieograniczony i ograniczony obowiązek podatkowy.

Podatnicy, którzy mają siedzibę lub zarząd na terytorium RP podlegają nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu, co powoduje, że podatek dotyczy całości ich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania (zarówno w kraju, jak i za granicą).

Natomiast podatników, których siedziba lub zarząd znajduje się za granicą, dotyczy ograniczony obowiązek podatkowy, który wiąże się z opodatkowaniem jedynie dochodów osiąganych na terenie RP.

Za terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uważa się- w rozumieniu ustawy- taką strefę ekonomiczną położoną poza polskim morzem terytorialnym, w której Rzeczypospolita wykonuje prawa do eksploatacji oraz badań dna morskiego i zasobów naturalnych.

Zakres podmiotowy podatku jest jednak zawężony przez wyłączenie spod opodatkowania NBP oraz funduszy celowych utworzonych na podstawie odrębnych ustaw, a także przedsiębiorstw międzynarodowych i innych podmiotów gospodarczych utworzonych na podstawie umów i porozumień międzynarodowych.

Podatku nie płaci Skarb Państwa i jednostki budżetowe oraz gminy w zakresie dochodów własnych. Podatkowi podlegają jednak- w zasadzie- dochody gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych. Gospodarstwa pomocnicze, funkcjonujące przy takich jednostkach budżetowych, jak szkoły, placówki opiekuńcze i wychowawcze, placówki służby zdrowia i inne imiennie wskazane w ustawie, mogą być zwolnione od podatku, jeżeli wszystkie dochody przeznaczą na poprawę wyżywienia w takich jednostkach lub na zwiększenie środków obrotowych, a także inwestycje w samym gospodarstwie pomocniczym.

Na podstawie kolejnych nowelizacji ustawy zwolnione zostały od podatku także agencje powołane w związku z inwestycjami i przekształceniami gospodarczymi: Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji rolnictwa, Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad oraz Agencja Rynku Rolnego. Od lutego 1998r. zwolnione od podatku zostały fundusze inwestycyjne tworzone na podstawie odrębnych przepisów (ustawa z 28.08.97r. o funduszach inwestycyjnych Dz.U. Nr 139, poz. 993), a od stycznia 1999r. zwolnieniu podlegają tworzone fundusze emerytalne.

Przedmiotowy zakres opodatkowania.

Przedmiotem opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych jest dochód bez względu na rodzaj źródeł przychodu, z wyłączeniem dochodów nie podlegających temu podatkowi. W przypadku przychodów pochodzących z praw autorskich, wynalazczych, praw do znaków towarowych i wzorów zdobniczych, należących do podatników podlegających ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu (czyli osób zagranicznych), opodatkowaniu podlega przychód. Także przychód stanowi przedmiot opodatkowania, gdy pochodzi on z dywidend i udziałów w zyskach osób prawnych mających siedzibę na terenie RP. Rozwiązanie to jest analogiczne, jak w przypadku podatku dochodowego od osób fizycznych.

Dochodem dla celów podatkowych jest nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania. Jeśli koszty uzyskania przychodu są większe od sumy przychodu, wówczas zaistniałą różnicę (stratę) -podobnie jak przy opodatkowaniu osób fizycznych-uwzględnia się w równych częściach w ciągu następnych trzech lat podatkowych.

Przy ustalaniu wielkości dochodu nie uwzględnia się nie tylko dochodów ze źródeł przychodu nie podlegających podatkowi dochodowemu i tych, które są zwolnione od podatku, ale także dochodów opodatkowanych odrębnie w formie przychodu. Przychody takie nie podlegają kumulacji z przychodami z innych źródeł. Oczywiście we wszystkich wskazanych, koszty uzyskania przychodów także nie mogą być uwzględniane przy obliczaniu dochodu podlegającego łącznemu opodatkowaniu.

Podatek dochodowy od osób prawnych jest obliczany za okres roku podatkowego. Rokiem podatkowym, w myśl ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, może być albo rok kalendarzowy, albo kolejne 12 miesięcy.

Przyjęcie roku podatkowego w postaci kolejnych 12 m-cy, innych niż rok kalendarzowy, może wynikać ze statutu podatnika, z umowy spółki albo innego dokumentu regulującego działalność podatnika. Wymagane jest jednak zawiadomienie właściwego urzędu skarbowego o takim określeniu roku podatkowego.

Ustalenie wielkości dochodu, będącego przedmiotem opodatkowania, i na podstawie opodatkowania, dokonuje się z reguły na podstawie prowadzonej ewidencji rachunkowej, przy zastosowaniu metody ustalania rzeczywistych kosztów uzyskania przychodu. Szacunkową metodę ustalania dochodu i określania kosztów stosuje się w tym podatku tylko wyjątkowo, gdy nie ma możliwości zastosowania metody kosztów rzeczywistych i uwzględniania kosztów wynikających z prowadzonej księgowości.

Dla osób prawnych prowadzących działalność gospodarczą w zakresie wyspecjalizowanych działów produkcji rolnej nie ma możliwości rezygnacji z prowadzenia rachunkowości i skorzystania z szacunkowej-opartej o normy przeciętnej dochodowości-metody ustalania dochodu. Taki sposób ustalania dochodu jest możliwy jedynie dla osób fizycznych (w tym także działające jako spółki osobowe) prowadzących działalność gospodarczą w zakresie działów specjalnych.

Należy też zwrócić uwagę, że dochodem z udziału w zyskach jest nie tylko dochód faktycznie uzyskany z tego udziału, ale i ten, który został przeznaczony na powiększenie kapitału zakładowego lub akcyjnego funduszu udziałowego, a także dochód z umorzenia udziałów lub akcji i wartości majątku otrzymanego w związku z likwidacją osoby prawnej.

W konstrukcji podatku przewidziano odrębne zasady ustalania dochodu w sytuacji powiązań między podmiotami krajowymi a zagranicznymi (art. 11 ustawy w wersji znowelizowanej ustawą z dnia 20.11.98r., Dz.U. Nr144, poz. 931).

Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych szczegółowo określa zasady i sposób ustalania przychodów z poszczególnych, różnych źródeł. Przychodem są najczęściej otrzymane pieniądze, wartości pieniężne (w tym i różnice kursowe), przychody w naturze i wartości otrzymanych nieodpłatnych świadczeń. W niektórych przypadkach stosowane są jednak szczególne zasady ustalania przychodu. Przy działalności gospodarczej i działach specjalnych przychodem są także kwoty należne, choćby jeszcze nie zostały faktycznie otrzymane. Jednak przy ustalaniu wielkości przychodów wyrażonych w walutach obcych uwzględnia się (+/-) różnice kursowe między dniem ich uzyskania (kwota należna) i dniem faktycznego otrzymania. Tym samym odpowiednio podwyższa się lub obniża przychód. W tej sytuacji istotny jest dzień otrzymania waluty obcej przez podatnika za pośrednictwem banku, z którego usług podatnik korzystał.

Do przychodu nie zalicza się kwot pobranych na poczet towarów i usług, które mają być wykonane w przyszłych okresach. Stanowią one przychód dopiero po upływie tych okresów. Również zaciągnięte kredyty i pożyczki nie zwiększają przychodu. Nie uwzględnia się także należnych, ale jeszcze nie otrzymanych, odsetek od kredytów. Nie są również traktowane jako przychód kwoty otrzymane przez osobę prawną na utworzenie lub powiększenie kapitału zakładowego (akcyjnego) i innych wskazanych w ustawie funduszy. Kwoty takie podlegają bowiem z reguły opodatkowaniu u tego podmiotu, który je przekazał.

Wartość nieodpłatnych świadczeń ustala się wg cen, jakie obowiązują przy ich świadczeniu odpłatnym lub przy ich zakupie. Wartość świadczeń w naturze określana jest wg przeciętnych cen rynkowych, a wartość nieodpłatnie udostępnianych nieruchomości lub lokali- wg przeciętnej wysokości czynszu.

Nieodpłatne udostępnienie nieruchomości lub jej części nie stanowi przychodu dla podmiotu, który wykorzystuje je na cele oświatowe, kulturalne, dobroczynne, ochrony zdrowia, kultu religijnego itp. wskazane w ustawie, oraz gdy lokal udostępniony został osobie fizycznej pozostającej z podatnikiem w stosunku pracy. Stanowi on wówczas nieodpłatne świadczenie w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych i ewentualnie podlega opodatkowaniu wg zasad przewidzianych w tamtej ustawie.

Przy sprzedaży nieruchomości i praw majątkowych przychodem jest w zasadzie cena określona w umowie sprzedaży. Może nią być jednak cena rynkowa ustalona przez urząd skarbowy. Dotyczy to sytuacji, gdy cena umowna- bez uzasadnionej przyczyny- odbiega (najczęściej jest niższa) od wartości rynkowej o co najmniej 33% , wtedy koszty opinii biegłych ponosi sprzedający. Rozwiązanie to jest podobne do tego, które istnieje w podatku dochodowym od osób fizycznych.

Ponieważ przedmiotem opodatkowania w podatku dochodowym od osób prawnych jest najczęściej dochód uzyskiwany przez podatnika z różnych źródeł przychodu-a tylko wyjątkowo przychód- istotną kwestią jest określenie kosztów uzyskania przychodu i sposób ich ustalenia.

Podstawowym sposobem ustalenia wysokości kosztów, a tym samym i dochodów, jest oparcie ich na kosztach rzeczywistych, wynikających z prowadzonej rachunkowości. Jedynie wyjątkowo dochód może być ustalony w drodze oszacowania. Nie przewiduje się więc, jak ma to miejsce w podatku dochodowym od osób fizycznych, ustalenia kosztów w formie procentowego ryczałtu w stosunku do wielkości przychodu, albo ustalenia dochodu za pomocą szacunku wg określonych norm dochodowości.

W celu ustalenia podlegających opodatkowaniu dochodów osób prawnych ważnym problemem jest- podobnie jak w przypadku podatku dochodowego od osób fizycznych- rozróżnienie podatków potrącalnych (kosztów) i niepotrącalnych, które nie mogą być uwzględniane jako koszy uzyskania przychodu.

Wśród wydatków potrącalnych czyli kosztów należy wyodrębnić wydatki konieczne i pożyteczne. Wydatki, które można by nazwać koniecznymi, to takie, które trzeba ponieść, aby uzyskać przychód. Należą do nich zarówno:

- koszty rzeczowe- np. związane z produkcją prowadzoną przez osobę prawną, czyli koszty materiałów, surowców, paliw, transportu itp.

- koszty osobowe- tj. koszty związane z pracą ludzką, zaangażowaną w proces działalności gospodarczej, mającą przynieść określone przychody, np. płace, składki z tytułu ubezpieczeń emerytalnych pracowników w ramach programu emerytalnego,

- koszty finansowe- czyli różnego rodzaju obciążenia i narzuty wkalkulowane w koszty, nie stanowiące ani kosztów osobowych, ani rzeczowych; należą do tej grupy np. kwoty przekazane tytułem odpisów podstawowych na tworzenie funduszów gwarancyjnych, socjalnego i mieszkaniowego, niektóre opłaty i podatki, płacone czynsze itp.

Za pożyteczne należy uznać takie wydatki, które nie są niezbędne dla uzyskania przychodu, ale ich zrealizowanie wpływa korzystnie na wielkość tego przychodu. Do takich należy zaliczyć np. koszty reklamy i reprezentacji, a także koszty wdrożeń technicznych czy badań naukowych, nawet wówczas, gdyby nie zakończyły się powodzeniem.

Obie grupy wydatków, tj. konieczne i pożyteczne, są w ustawie traktowane jako koszt, a więc potrącane od wielkości przychodu. Są więc uwzględniane w ustalaniu wysokości dochodu podatnika.

Podatnik może jednak ponosić jeszcze inne wydatki. Można je określić jako zbędne dla uzyskania przychodu. Takie wydatki nie są traktowane jako kwoty podlegające potrąceniu, czyli nie uwzględnia się ich w ustalaniu wielkości dochodu podatnika, mimo że faktycznie zmniejszają one wielkość tego dochodu.

Do wydatków zbędnych, czyli takich które nie są uznawane za koszty zaliczyć można:

- wydatki zawinione przez podatnika, np. odszkodowania za wydatki przy pracy, kary umowne, odsetki za zwłokę, grzywny i kary pieniężne (np. za zanieczyszczanie środowiska itp.),

- większość wydatków związanych z powiększaniem lub ulepszeniem źródeł przychodów- np. wydatki na nabycie udziału lub akcji w spółce, spłatę kredytów zaciągniętych na powiększenie źródła przychodów i inne,

- wydatki nie związane ze źródłem przychodu, np. darowizny i ofiary (uwzględnia się darowizny na cele wyższej użyteczności publicznej, ściśle wskazane w ustawie do kwoty 10% lub 15% osiągniętego dochodu rocznego) oraz wpłaty na rożne fundusze, chyba że obowiązek lub możliwość tworzenia takich funduszy i zaliczania ich do kosztów określają odrębne ustawy.

Kosztami uzyskania przychodów osoby prawnej są zarówno koszty poniesione w celu osiągnięcia tego przychodu, jak i koszty funkcjonowania osoby prawnej. Rozróżnienie poszczególnych rodzajów kosztów- osobowych, rzeczowych i finansowych, a także wydatków koniecznych, pożytecznych i zbędnych- ma istotne znaczenie dla zakresu opodatkowania osób prawnych, a także stymulowania bardziej racjonalnej gospodarki finansowej tych osób.

W znowelizowanej w 1993r. wersji ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych przyjęto założenie, iż kosztami uzyskania przychodu są wszystkie koszty, które nie zostały imiennie wyłączone.

Zwolnienie przedmiotowe.

W ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych- oprócz zwolnień o charakterze podmiotowym- stosowane są zwolnienia przedmiotowe. Mają one istotne znaczenie dla ustalenia przedmiotowego zakresu opodatkowania tym podatkiem.

Ze względu na wielkość i różnorodność zwolnień przedmiotowych można je podzielić na 3 podstawowe grupy.

I. Najistotniejszą i najliczniejszą grupę zwolnień stanowią takie, które zostały przewidziane ze względów stymulacyjnych. Mają one pobudzać do określonych działań lub zachowań. Zwolnienia tego typu mogą wynikać z przesłanek gospodarczych lub społecznych. Ze względów gospodarczych zwolnione zostały np. dochody ze sprzedaży nieruchomości wchodzących w skład gospodarstw rolnych lub sprzedaży nieruchomości na podstawie przepisów o ochronie środowiska, dochody spółdzielni mieszkaniowych i komunalnych zakładów gospodarki mieszkaniowej przeznaczone na utrzymanie zasobów mieszkaniowych, dochody wspólnot mieszkaniowych.

Z takich samych przesłanek zwolnione zostały np. dochody z działalności gospodarczej, w której wykorzystuje się odpady wytwarzane na terenie Polski, czy dochody Wojskowej Agencji Mieszkaniowej. Względy społeczne zadecydowały o zwolnieniu z opodatkowania dochodów tych osób prawnych, których celem statutowym jest działalność o charakterze wyższej użyteczności publicznej w zakresie naukowym, oświatowym, charytatywnym czy opiekuńczym. Z takich samych społecznych przesłanek zwolnione są z opodatkowania dochody kościelnych osób prawnych z niegospodarczej działalności statutowej, a także z pozostałej działalności w części przeznaczonej na cele kultu religijnego, opiekuńczo-wychowawcze, charytatywne, konserwację zabytków i inne imiennie wskazane w ustawie. Do tej samej grupy należy także zaliczyć zwolnienia podatkowe dotyczące podmiotów zatrudniających osoby niepełnosprawne. Także ze względów gł. społecznych zwolnione z opodatkowania są dochody z prowadzenia szkół, o ile dochody te są przeznaczone na cele szkoły. Na podstawie przepisów wykonawczych (Rozp. Min. Fin. z 18.09.97r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, Dz.U. Nr 116, poz. 747) zostały bardziej szczegółowo określone rodzaje wydatków, które są zaliczane jako wydatki na cele szkoły. Obejmują one nie tylko środki trwałe stanowiące urządzenia i pomoce dydaktyczne niezbędne do funkcjonowania szkół, ale także koszty związane z wakacyjnym wypoczynkiem młodzieży, w części nie pokrytej przez rodziców czy opiekunów uczniów.

II. Drugą grupę stanowią zwolnienia dotyczące przychodów, które nie są związane z uzyskaniem rzeczywistych dochodów. Chodzi tu przede wszystkim o wszelkie odszkodowania oraz środki pieniężne pochodzące z dotacji otrzymywanych przez osoby prawne na podstawie przepisów o tworzeniu i gospodarowaniu rezerwami państwowymi, dotacji wynikających z umów związanych z obronnością kraju, a także dotacji w zakresie postępu biologicznego w produkcji roślinnej i zwierzęcej.

III. Trzeci grupa to zwolnienia przedmiotowe wynikające z prawa lub zwyczajów międzynarodowych. Dotyczą one m.in. osób zagranicznych, które uzyskują dochody na terenie RP z tytułu działalności finansowej z międzynarodowych funduszy, a także- na zasadzie wzajemności- dochodów uzyskiwanych w Polsce przez ośrodki kulturalne państw obcych.

Podstawa opodatkowania.

Dla dokonania wymiaru podatku dochodowego od osób prawnych najistotniejszą kwestią jest ustalenie podstawy opodatkowania. Podstawę opodatkowania stanowi w zasadzie łączny dochód podatnika ze źródeł przychodów objętych podatkiem, uzyskany w ciągu roku podatkowego. Jedynie w dwóch przypadkach podstawą opodatkowania jest przychód. Ma to miejsce w odniesieniu do:

- dywidend i innych przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych,

- przychodów uzyskiwanych na terenie RP przez osoby zagraniczne z praw autorskich wynalazczych, znaków towarowych, udostępniania receptury itp. Jeżeli umowa zapobiegająca podwójnemu opodatkowaniu nie przewiduje innych zasad opodatkowania.

Podstawa opodatkowania może być pomniejszona dla celów podatkowych o kwoty stanowiące ulgi podatkowe odliczane od rocznego łącznego dochodu osoby prawnej. Od 1999r. mogą dotyczyć 3-ech tytułów:

-darowizn na cele wyższej użyteczności publicznej, takich jak: naukowe, kulturalne, wychowawcze, charytatywne, kultu religijnego, rehabilitacji inwalidów i innych taksatywnie wskazanych w ustawie; wysokość odliczenia nie może przekraczać 10% ewentualnie 15% dochodu,

- obniżonych kwot opłaty eksploatacyjnej wynikającej z prawa górniczego.

- nakładów inwestycyjnych związanych z już prowadzoną lub podejmowaną działalnością gospodarczą.

Do końca 1998r. ulgi obejmowały także wydatki poniesione przez osobę prawną na budowę własnego budynku wielorodzinnego z przeznaczeniem mieszkań na wynajem.

Bardzo istotnym rodzajem ulg w podatku dochodowym od osób prawnych są ulgi inwestycyjne. Mają one charakter wyraźnie stymulacyjny, aktywizujący podmioty gospodarcze do inwestowania i ograniczania wielkości dochodu przeznaczonego na konsumpcję.

Ulgi zostały wprowadzone od 01.01.1994r. Do końca 1996r. zasady stosowania ulg były szczegółowo uregulowane w rozporządzeniu Rady Min. i dotyczyły zarówno podatników będących osobami prawnymi, jak i fizycznymi. Od 1997r. zostały określone w samej ustawie.

Kształt obecnie stosowanych ulg inwestycyjnych w podatku dochodowym od osób prawnych jest zbliżony do rozwiązań przewidzianych dla osób fizycznych. Podstawowa różnica dotyczy poziomu dochodowości upoważniającego do stosowania ulgi. Dla podatników będących osobami prawnymi jest on wyższy niż dla podatników- osób fizycznych.

Ulgi mają postać dwuetapową: w pierwszym roku występują jako odliczenie "wydatków inwestycyjnych" , w drugim- jako "premia inwestycyjna".

W roku, w którym podatnik poniósł nakłady inwestycyjne, może on skorzystać z odliczenia tzw. "wydatków inwestycyjnych". Maksymalna wielkość odliczenia wydatków jest zróżnicowana w poszczególnych latach z tendencją malejącą. Zawsze maksimum odliczenia stanowi procentowo określona część uzyskanego w ciągu roku podatkowego dochodu, stanowiącego podstawę opodatkowania.

W roku następującym po roku, w którym dokonano nakładów inwestycyjnych przysługuje tzw. "premia inwestycyjna", której wysokość odpowiada 50% ulgi stosowanej z tytułu poniesionych wydatków inwestycyjnych. Zastosowanie ulgi inwestycyjnej jest możliwe przy kumulatywnym spełnieniu przez podatnika 4-ech warunków:

- niekorzystaniu z jakichkolwiek preferencji inwestycyjnych (ulg, zwolnień, odliczeń) na podstawie innych przepisów,

- osiąganiu w prowadzonej działalności minimalnego poziomu dochodowości:

*2% przy działalności dotyczącej zbiórki, skupu i segregacji odpadów,

*4% przy działalności w zakresie przetwórstwa rolnego, budownictwa, usług turystycznych, żeglugi i rybołówstwa, a także produkcji i sprzedaży towarów objętych urzędowymi cenami i marżami,

*8% przy pozostałej działalności.

- nie zaleganiu z płatnościami podatków państwowych i składek ubezpieczeniowych, przy czym w samej ustawie wskazane jest maksimum dopuszczalnych zaległości, które nie powodują utraty ulgi inwestycyjnej (3% z każdego tytułu)

- właściwym udokumentowaniu poniesionych wydatków.

Osiąganie odpowiedniego poziomu dochodowości nie jest jednak wymagane w sytuacjach imiennie wskazanych w samej ustawie (np. przy wysokich nakładach inwestycyjnych u podatników rozpoczynających działalność, nakładach związanych z wdrożeniem licencji i patentów oraz prac badawczo-rozwojowych, wysokim-ponad 50% - udziale eksportu i w innych imiennie wskazanych w ustawie sytuacjach). Odliczenie wydatków inwestycyjnych może objąć tylko część uzyskanego dochodu. Jest to zróżnicowane dla poszczególnych lat i różnych rodzajów inwestycji. W 1997r. odliczenia nie mogły przekroczyć 40% podstawy opodatkowania z tytułu inwestycji w zakresie szczególnie preferowanym, a w pozostałych sytuacjach wysokość odliczenia mogła sięgać max 20% podstawy opodatkowania. W 1998r. max koszty odliczenia zostały określone odpowiednio na 35% i 15%, w 1999r.- 30% i 10%. Od 2000r. max odliczenia wydatków dla inwestycji preferowanych mają wynosić 25% podstawy opodatkowania.

"Premia inwestycyjna" wynosi połowę wydatków odliczonych w poprzednim roku, ale nie mogła w 1998r. przekroczyć 20% podstawy opodatkowania, w 1999r.-15%, a od 1.01.2000r.- 10% podstawy opodatkowania. Premia może być wykorzystana przy zachowaniu wszystkich warunków niezbędnych do przyznania ulgi inwestycyjnej. Podatnik może stracić prawo do ulgi inwestycyjnej, gdy przed upływem 3 lat po skorzystaniu z odliczenia:

- u podatnika wystąpią zaległości w spłacie podatków lub składek ubezpieczeniowych,

- nastąpi zbycie składników majątkowych objętych ulgą,

- podmiot korzystający z ulgi zostanie postawiony w stan upadłości lub ulegnie likwidacji; pod warunkiem, że likwidacja następuje w ramach prywatyzacji lub komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych,

-podatnik otrzyma zwrot wydatków inwestycyjnych z innych źródeł.

Niezależnie od ogólnych rozwiązań dotyczących warunków skorzystania z ulgi inwestycyjnej lub sytuacji powodujących utratę ulgi, w samej ustawie zostały zawarte bardzo szczegółowe rozwiązania prawne dotyczące inwestycji uprzywilejowanych korzystających z dodatkowych preferencji. Dotyczą one np. możliwości odliczania w ciągu 4 lat wydatków inwestycyjnych przez podmioty rozpoczynające działalność, gdy wydatki te osiągnęły poziom co najmniej 2 mln ECU. Konkretyzacji przepisów dotyczących inwestycji w preferowanych dziedzinach gospodarki może też dokonać Minister Finansów w drodze rozporządzenia. Dodatkowo, Rada Ministrów ma upoważnienie do odrębnego uregulowania ulg inwestycyjnych stosowanych na terenach zagrożonych szczególnie wysokim bezrobociem lub recesją i degradacją społeczną.

Z ekonomicznego punktu widzenia b. ważne są także przysługujące w 1998r. ulgi związane z pomniejszeniem podstawy opodatkowania o wydatki o charakterze inwestycji mieszkaniowych. Tego typu ulgi były nowością w podatku dochodowym od osób prawnych. Ich cel to zaktywizowanie wielorodzinnego budownictwa mieszkaniowego przez różne podmioty gospodarcze. Ulgi mieszkaniowe były stosowane zarówno w podatku dochodowym od osób fizycznych, jak i prawnych. Inny był jednak zakres tych ulg w obu podatkach dochodowych.

Ulga mieszkaniowa dla osób prawnych dotyczyła jedynie budowy przez taką osobę własnego domu wielorodzinnego, z przeznaczeniem co najmniej 5 lokali mieszkalnych na wynajem i zakupu działki pod budowę takiego budynku. Nie obejmowała jednak wydatków remontowych, jak ma to miejsce w podatku dochodowym od osób fizycznych.

Zasady przyznawania ulgi mieszkaniowej na budownictwo wielorodzinne były analogiczne do rozwiązań przewidzianych w podatku dochodowym od osób fizycznych. Brane były pod uwagę faktyczne, udokumentowane koszty budowy. Jednak max wielkość ulgi nie mogła przekroczyć kwoty obliczonej przy zastosowaniu wskaźnika premii gwarancyjnej od oszczędnościowych wkładów mieszkaniowych dla mieszkania o pow. 70 m² pomnożonej przez liczbę mieszkań.

Warto zwrócić uwagę, iż w sytuacji sprzedaży przez osobę prawną całości budynku lub poszczególnych mieszkań- przed upływem 10 lat od skorzystania z ulgi- ulga zostaje cofnięta co wiąże się z obowiązkiem uiszczenia podatku (w ciągu 14 dni od dnia sprzedaży) od wartości sprzedanego lokalu lub budynku. Utrata ulgi następuje także w sytuacji wynajęcia lokali mieszkalnych osobom blisko spokrewnionym lub spowinowaconym z członkami zarządu osoby prawnej lub z osobą fizyczną będącą właścicielem (współwłaścicielem) takiego przedmiotu, a także zajęcia lokalu na własne potrzeby mieszkaniowe właściciela oraz zmiany przeznaczenia budynku z mieszkalnego na użytkowy.

Ulga mieszkaniowa była stosowana zarówno w roku podatkowym, w którym wydatki na budowę domu zostały poczynione, jak i ewentualnie w latach następnych, aż do wyczerpania całej ulgi, gdy dochody osoby prawnej w danym roku były mniejsze niż kwota ulgi.

Ze względów ekologicznych, podobnie jak w podatku dochodowym od osób fizycznych, wprowadzono ulgę polegającą na nieopodatkowaniu kwot, o które zmniejszono opłaty eksploatacyjne za wydobywanie kopalin. Jest to rodzaj premii dla tych podmiotów, które prowadząc wydobywczą działalność gospodarczą, spełniają wymagania ochrony środowiska. W podatku dochodowym od osób prawnych, także podobnie jak w podatku dochodowym od osób fizycznych, zwiększona kwota takiej opłaty, mająca charakter restrykcji, nie jest uwzględniana w kosztach, czyli jest doliczana do podstawy opodatkowania. Tym samym od takiej kwoty podatek jest wymierzany.

Istotną ulgą w podatku dochodowym od osób prawnych jest także odliczenie z podstawy opodatkowania kwot przekazanych jako darowizny na cele wyższej użyteczności realizowane przez osoby prawne i organizacje nie posiadające osobowości prawnej. Max wysokość ulgi wynosi 10% lub 15% uzyskanego przez podatnika dochodu w ciągu roku. Ulga ma znaczenie zarówno społeczne, jak i stymulacyjne, gdyż jej celem jest propagowanie przez podatników- zwłaszcza wśród podmiotów gospodarczych- ofiarności na różne cele społecznie użyteczne preferowane przez państwo. Znaczenie ulgi z tytułu darowizn jest osłabione przez ograniczenie jej do stosunkowo niewielkiej, procentowo określonej części dochodu uzyskanego przez podatników będących osobami prawnymi, czy jednostkami organizacyjnymi nie posiadającymi osobowości prawnej. Znaczenie ulgi osłabia również fakt, iż została ona począwszy od 1997r. ograniczona tylko do darowizn na rzecz osób prawnych i jednostek organizacyjnych bez osobowości prawnej, a wyłączono możliwość darowizn na rzecz osób fizycznych prowadzących działalność opiekuńczą, charytatywną czy inną mającą charakter wyższej użyteczności.

Skala i stawki podatkowe.

Pobór podatku dochodowego od osób prawnych dokonywany jest w oparciu o skalę proporcjonalną. Stawki są procentowe i zróżnicowane w zależności od tego, czy przedmiot i podstawę podatku stanowi dochód czy przychód podatnika.

We wszystkich sytuacjach, gdy podstawę stanowi dochód podatnika- obliczony za okres roku podatkowego i odpowiednio skorygowany o ulgi- stawka wynosiła do końca 1996r. 40% rocznego dochodu. Począwszy od 1997r. jest ona corocznie zmniejszana o 2% i od 2000r. ma wynosić 32% podstawy opodatkowania.

Natomiast wówczas, gdy podstawą opodatkowania jest przychód, podatek jest niższy i wynosi 20% tego przychodu. Dotyczy to zarówno osób zagranicznych uzyskujących w Polsce przychód z praw autorskich, wynalazczych, udostępniania receptury i in. podobnych tytułów wskazanych w ustawie, jak i przychód z dywidend i udziałów w zyskach osób prawnych, mających siedzibę w RP, czyli będących osobami krajowymi. W przypadku uzyskiwania przychodów z dywidend i udziałów w zyskach, wymierzony i pobierany przez płatnika podatek odlicza się od podatku należnego od łącznych rocznych dochodów osoby prawnej obliczonego na zasadach ogólnych.

Obowiązki podatników i płatników.

Pobór podatku dochodowego od osób prawnych wiąże się z określonymi obowiązkami podatników, a w dwóch przypadkach także płatników tego podatku.

Płatnicy podatku dochodowego występują wówczas, gdy:

-opodatkowaniu podlegają dochody uzyskiwane w Polsce przez osoby prawne, których dotyczy tzw. ograniczony obowiązek podatkowy (tj. mający siedzibę lub zarząd za granicą) - z tytułu praw autorskich , wynalazczych, praw do znaków towarowych i wzorów zdobniczych, udostępniania tajemnicy receptury itp.; płatnikiem jest wówczas podmiot (osoba prawna lub fizyczna), która dokonuje wpłat z takich tytułów i jednocześnie pobiera 20% od wypłacanej kwoty tytułem podatku,

-podatek jest pobierany od dywidend i in. przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych mających siedzibę na terytorium RP; płatnikiem jest wówczas ta osoba prawna, w której zyskach partycypuje inna osoba i która dokonuje wypłaty udziału lub dywidendy.

Płatnicy mają obowiązek przekazać pobrany podatek na rachunek właściwego urzędu skarbowego w terminie do 7 dni miesiąca następującego po tym, w którym podatek został pobrany.

W pozostałych sytuacjach obowiązki związane z poborem podatku obciążają podatników. Są oni zobligowani do:

- składania urzędom skarbowym odpowiednich deklaracji, zwłaszcza dotyczących możliwości korzystania ze zwolnień i ulg podatkowych określonych w ustawie,

- płacenia miesięcznych-do dnia 20 każdego m-ca za miesiąc poprzedni- zaliczek na poczet podatku

- składania zeznań o wysokości dochodu (lub straty) tzw. zeznanie wstępne- do końca 3 miesiąca następnego roku po zakończeniu roku podatkowego,

ostatecznego rozliczenia podatku za rok podatkowy w ustalonych terminach; terminy te powiązane są ze sporządzaniem i zatwierdzaniem rocznych sprawozdań finansowych, bilansów i rachunków wyników. Ostateczne zeznania podatkowe powinno być jednak złożone nie później niż przed upływem 9 m-cy następnego roku podatkowego. Podatek wynikający z zeznania jest podatkiem należnym, chyba że urząd skarbowy wyda decyzje, w której określi inną wysokość podatku.

3,4,5,6.UPROSZCZONE FORMY OPODATKOWANIA PODATKIEM DOCHODOWYM OD OSOB FIZYCZNYCH, DUCHOWNYCH, RYCZAŁT, KARTA PODATKOWA.

AKTY PRAWNE:

1.Ustawa z 26.07.1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 1993r.., Nr 90, poz. 416 ze zm., ostatnia: Dz.U. z 1998r., Nr 144, poz. 930)

2. Ustawa z 20.11.1998r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U. Nr 144, poz.930)

3.Rozporzadzenie Min. Fin. Z 24.03.1995r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. Nr 35, poz. 173 ze zm., ostatnia: Dz.U. z 1997r., Nr 128, poz. 824)

4.Rozporządzenie Min. Fin. z 23.12.1996r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 1997r., Nr 1, poz. 3 ze zm., ostatnia: Dz.U. z 1998r., Nr 26, poz. 150)

Wprowadzenie powszechnego podatku dochodowego od osób fizycznych nie zmieniło zasad dotychczasowego, uproszczonego opodatkowania osób duchownych oraz tych osób fizycznych, które opłacają podatek w formie karty podatkowej. W obu przypadkach stosowane jest ryczałtowe opodatkowanie dochodów podatnika. Oznacza to, iż rezygnuje się z określenia wielkości rzeczywistych lub choćby szacunkowych dochodów (a nawet i przychodów) podatnika, a podatek ustala się w stałych kwotach, niezależnie od wielkości takich dochodów.

Od 1.01.1994r. wprowadzono także tzw "zryczałtowaną" formę poboru podatku dochodowego od osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą lub w zakresie wolnych zawodów, jeśli jest ona prowadzona w stosunkowo niewielkim rozmiarze. Formę tę stosuje się także przy świadczeniu dorywczo wykonywanych usług przez rolników, usług hotelarskich w niewielkim zakresie, a także twórczości ludowej i artystycznej (rękodzieło artystyczne) wykonywanej w ograniczonych rozmiarach. Max ilość zatrudnionych pracowników zależy od rodzaju prowadzonej działalności, ale nie może w zasadzie przekroczyć 5-ciu osób, chyba że działalność prowadzona jest w rejonach zagrożonych szczególnie wysokim bezrobociem.

Dochody osób duchownych podlegają powszechnemu podatkowi dochodowemu, ale obliczonemu wg odmiennych, ryczałtowych zasad. Osoby te mogą jednak zrzec się odrębnego opodatkowania i płacić podatek dochodowy na zasadach ogólnych. Są wówczas zobowiązane do prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów.

Podatek dochodowy od osób duchownych na zasadzie ryczałtu jest płatny kwartalnie. Zależy od funkcji duszpasterskich duchownego, liczby mieszkańców w danej parafii

oraz wielkości miasta lub gminy, w której jest zlokalizowana parafia. Wysokość ryczałtu nie jest zależna od liczby wiernych w danej parafii bądź miejscowości, a jedynie od ogólnej liczby mieszkańców, bez względu na ich wyznanie.

Wprowadzenie powszechnego podatku od osób fizycznych nie zmieniło podstawowych zasad stosowania ryczałtu w formie karty podatkowej. Z tej formy opodatkowania zostały jednak wyłączone osoby świadczące usługi w zakresie ochrony zdrowia (lekarze i stomatolodzy), których objęto obowiązkiem prowadzenia podatkowych ksiąg przychodów i rozchodów. Od początku 1992r. zmieniła się kilkakrotnie wysokość podatku pobieranego w postaci takiej karty i zakres jej stosowania. Zmiany wysokości opodatkowania wynikają przede wszystkim z postępującej inflacji i w pewnym zakresie- z odmiennych zasad opodatkowania powszechnym podatkiem dochodowym.

Karta podatkowa jest ryczałtową formą opodatkowania podatkiem dochodowym. Wpływy z tak pobieranego podatku zasilają w całości budżety gmin. Zasady stosowania karty podatkowej do końca 1998r. były określone rozporządzeniem Min. Fin. Od 1999r. regulacja ma charakter ustawowy. Opodatkowanie w formie karty podatkowej może być zastosowane przy:

- wytwórczości i usługach,

- detalicznym handlu spożywczym,

- obwoźnym i obnośnym handlu artykułami przemysłowymi,

- gastronomii i sprzedaży posiłków domowych,

- usługach transportowych,

- usługach rozrywkowych,

- wolnych zawodach ochrony zdrowia (pielęgniarstwo i położnictwo) i weterynarii,

- sprawowaniu opieki nad dziećmi i ludźmi chorymi,

- działalności polegającej na korepetycjach.

Przy stosowaniu karty podatkowej rezygnuje się z ustalania podstawy opodatkowania nawet w sposób szacunkowy. Wysokość podatku przy zastosowaniu stawek kwotowych, a także skali podatkowej, uzależniona jest od:

- rodzaju prowadzonej działalności,

- rozmiaru tej działalności (ilość zatrudnionych pracowników, częstotliwość wykonywanej działalności)

- liczby mieszkańców w miejscowości, w której wykonywana jest działalność.

Opodatkowanie w postaci karty podatkowej jest prawem, a nie obowiązkiem podatnika i jest przyznawane na jego wniosek. Dochodów opodatkowanych kartą podatkową nie łączy się z innymi dochodami uzyskiwanymi przez podatnika.

"Ryczałt ewidencjonowany", czyli "zryczałtowana" forma poboru podatku od osób fiz. prowadzących dział. gosp., przychody ich nie mogą przekraczać ustalonego rocznego maksimum w roku poprzedzającym rok podatkowy- od końca 1998r. był uregulowany rozporządzeniem Min. Fin., a od 1.01.99r. ma charakter ustawowy.

Od 1999r. taką formę opodatkowania stosuje się do dwóch podstawowych grup podatników:

a: takich osób fizycznych, które w roku poprzedzającym rok podatkowy uzyskiwały roczne przychody w wysokości nie przekraczającej 400 000 zł.; przy czym brane są pod uwagę zarówno przychody uzyskiwane z działalności prowadzonej samodzielnie, jak i przychody uzyskiwane łącznie przez wspólników spółki cywilnej,

b: takich osób, które rozpoczną działalność w roku podatkowym i nie korzystają z opodatkowania w formie karty podatkowej; w tym przypadku uproszczona forma opodatkowania może być stosowana do momentu uzyskania przychodów w kwocie 400 000 zł.

Omawianej formy płatności podatku nie stosuje się- bez względu na wielkość obrotów- przy wykonywaniu niektórych, ściśle wskazanych rodzajów działalności tj:

- prowadzenie aptek,

- prowadzenie lombardów,

- prowadzenie kantorów walutowych,

- wykonywanie wolnych zawodów,

- wykonywanie wyrobów objętych akcyzą,

- świadczenie niektórych- wskazanych w załączniku do ustawy o ryczałcie- usług.

Opodatkowanie ma charakter proporcjonalny, stawka jest procentowa i została ustalona na trzech poziomach w zależności od rodzaju prowadzonej działalności:

- 8,5%- dla działalności usługowej,

- 5,5%- dla działalności wytwórczej, a także usługowej w zakresie budownictwa i samochodowego transportu towarowego oraz handlowej ze sprzedaży biletów, znaczków, żetonów itp.

- 3%- dla działalności gastronomicznej bez sprzedaży alkoholu, handlowej, świadczenia niektórych preferencyjnie traktowanych usług.

Opodatkowanie w zryczałtowanej formie nie pozbawia podatnika prawa do skorzystania z ulg w podatku dochodowym, które odlicza się od podstawy opodatkowania. Przy tej formie opodatkowania ulgi te pomniejszają przychód, a nie dochód podatnika.

7.PODATEK OD GIER.

AKTY PRAWNE:

1.Ustawa z 29.07.1992r. o grach losowych i zakładach wzajemnych (tj. Dz.U. z 1998r. Nr 102, poz. 650)

2.Rozporządzenie Min. Fin. Z 21.12.1992r. w sprawie podatku od gier (Dz.U. z 1997r., Nr 14, poz. 79)

Do grupy podatków państwowych należy podatek od gier. (art. 40-46 ustawy ad.1). Jest to podatek typu przychodowego (od obrotu brutto), zwyczajny, bezpośredni, rzeczowy, obligatoryjny. Jego znaczenie fiskalne jest stosunkowo niewielkie ze względu na wąski krąg podatników. Pobierany jest od podmiotów prowadzących działalność w zakresie gier losowych i zakładów wzajemnych. Podatnikami mogą być osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej. Działalność objęta tym podatkiem jest zwolniona od VAT.

Przedmiotem opodatkowania jest działalność polegająca na urządzaniu gier, ich prowadzeniu oraz działalność w zakresie zakładów wzajemnych.

Grami losowymi są gry o wygrane zarówno pieniężne jak i rzeczowe, których wynik zależy od przypadku, a zasady gry określa specjalny regulamin. Natomiast zakłady wzajemne to zakłady o wygrane pieniężne polegające na odgadywaniu np. wyników sportowych. Zwane są one totalizatorami, a ich uczestnicy wpłacają stawki, od których zależy wysokość wygranej.

Zakłady mogą także polegać na odgadywaniu zaistnienia zdarzeń. Uczestnicy także wpłacają stawki, a wysokość wygranych zależy od umówionego między przyjmującym zakład a wpłacającym stawkę, stosunku wpłaty do wygranej. Jest to tzw. bukmacherstwo.

Podstawą opodatkowania jest przychód uzyskany przy organizowaniu gier i zakładów wzajemnych. Może on być różnie ustalany w zależności od rodzaju loterii, gier czy zakładu wzajemnego. Np. może to być suma wpłaconych stawek (gry liczbowe, zakłady wzajemne), suma uzyskana ze sprzedaży losów (loteria).

Skala podatku jest zarówno proporcjonalna, jak i progresywna szczeblowana. Skalę progresywną stosuje się jedynie do gier prowadzonych w kasynach i w automatach salonów gier. Stawka procentowa stosowana dla przychodów z loterii fantowych, gry bingo i zakładów wzajemnych wynosi 10%, loterii pieniężnych- 15%, gier liczbowych- 20%. Dla gier prowadzonych w kasynach gry przy zastosowaniu skali progresywnej stawki wynoszą od 25% do 50%, a podstawa opodatkowania obliczana jest za okresy dekadowe. Opodatkowanie przychodów z prowadzenia gier w salonach gier w automatach losowych także odnosi się do okresów dekadowych. Skala jest także progresywna szczeblowana, a stawki wynoszą od 30% do 60%.

Ulgowa stawka 2% przy skali proporcjonalnej przewidziana jest dla zakładów wzajemnych przy sportowym współzawodnictwie zwierząt (np. wyścigi konne).

Podatnicy podatku od gier mają obowiązek prowadzenia odpowiednich ksiąg.

8.PODATEK ROLNY.

AKTY PRAWNE:

1. Ustawa z 15.11.1984r. o podatku rolnym (tj. Dz.U. z 1993r.., Nr 94, poz. 431, zm.: Dz.U. z 1994r., Nr 1, poz. 3, z 1996r., Nr 91, poz. 409, z 1997r., Nr 43, poz. 272, Nr 137, poz. 926, z 1998r., Nr 108, poz. 681),

2.Rozporządzenie Min. Fin. z 11.01.1990r. w sprawie podatku rolnego (Dz.U. Nr 3, poz. 18),

3.Rozporządzenie Min. Fin. z 10.091996r. w sprawie łącznego zobowiązania pieniężnego (Dz.U. Nr 112, poz. 539).

Przedmiotowy i podmiotowy zakres podatku.

Podatek rolny jest w Polsce nadal podstawowym obciążeniem gospodarki rolnej. Jedynie podmioty prowadzące wyspecjalizowane działy produkcji rolnej (uprawowej i hodowlanej) są podatnikami podatku typu dochodowego. Podatek rolny jest podatkiem przychodowo-dochodowym, zasilającym w całości budżety gmin. Jest to podatek zwyczajny, rzeczowy i bezpośredni. Zobowiązanie podatkowe z tytułu podatku rolnego powstaje w drodze wydania i doręczenia przez organ gminy podatkowej decyzji o charakterze ustalającym. Decyzja taka przybiera postać nakazu płatniczego odnoszącego się najczęściej do zobowiązania łącznego, które obejmuje także podatek leśny i podatek od nieruchomości. Pobór podatku może odbywać się za pośrednictwem inkasentów.

Podatnikami podatku rolnego są osoby fizyczne i prawne oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, które są właścicielami, współwłaścicielami, posiadaczami, a także w pewnych sytuacjach dzierżawcami gruntów gospodarstw rolnych. Dzierżawcy, a także osoby bez umowy gospodarujące na gruntach rolnych są podatnikami także wówczas, gdy grunty takie są własnością Skarbu Państwa lub gminy. Podatnikami są ponadto inni dzierżawcy, jeśli grunty wchodzące w skład gospodarstwa rolnego zostały wydzierżawione na podstawie umowy zawartej z zachowaniem przepisów dot. ubezpieczenia społecznego rolników.

Jeśli gospodarstwo rolne jest współwłasnością obowiązek podatkowy ciąży na tej osobie będącej współwłaścicielem lub współposiadaczem gosp. rolnego, która to gospodarstwo prowadzi w całości. Jeśli gospodarstwo prowadzą wszyscy czy niektórzy współwłaściciele albo żaden z nich- obowiązek ciąży solidarnie na wszystkich.

Obowiązek podatkowy w stosunku do gruntów gospodarstw rolnych znajdujących się w zarządzie Lasów Państwowych lub wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa ciąży na nadleśnictwach lub jednostkach organizacyjnych faktycznie władających tymi gruntami.

Na spółdzielniach produkcyjnych ciąży obowiązek podatkowy w stosunku do gruntów wniesionych przez spółdzielców jako wkład gruntowy.

Podmiotowy zakres podatku jest ograniczony poprzez wyłączenie z jego zakresu Skarbu Państwa i gmin.

Przedmiotem opodatkowania są grunty gospodarstwa rolnego. Pod pojęciem gospodarstwa rolnego rozumie się obszar użytków rolnych, gruntów pod stawami, a także gruntów klasyfikowanych jako użytki rolne, a będących pod zabudowaniami związanymi z prowadzeniem tego gospodarstwa o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha. rzeczywisty lub o powierzchni użytków rolnych przekraczających 1 ha przeliczeniowy. Grunty gospodarstwa rolnego są objęte wspólnością ekonomiczną i prawną.

Współwłasność ekonomiczna oznacza prowadzenie gospodarstwa przez jednego właściciela (posiadacza) lub kilku współwłaścicieli (współposiadaczy). Wiąże się to ze wspólnym dokonywaniem upraw i zbiorów, a także zaspokajaniem potrzeb z przychodów uzyskiwanych z gospodarstwa jako całości.

Natomiast jako wspólność prawną traktuje się okoliczność, iż grunty wchodzące w skład gospodarstwa rolnego są własnością jednej lub współwłasnością kilku osób fizycznych lub prawnych.

Jednak, gdy gospodarstwo rolne jest współwłasnością kilku podmiotów lub znajduje się w ich współposiadaniu, grunty tego gospodarstwa stanowią odrębny przedmiot opodatkowania. Z przedmiotu opodatkowania są jednak wyłączone te rodzaje gruntów, które:

- ze swej istoty nie mogą przynosić ani przychodów ani dochodów (tj nieużytki, grunty pod jeziorami i wodami płynącymi, zbiornikami wody pitnej, wałami przeciwpowodziowymi),

- służą działalności objętej innymi podatkami (np. są zajęte na inną działalność gospodarczą niż rolniczą; pobierany jest wówczas podatek od nieruchomości lub leśny),

- zostały wyłączone na cele nierolnicze na podstawie ostatecznych decyzji administracyjnych, jednak gdy w ciągu do 2 lat od wydania takiej decyzji na gruntach wyłączonych jest prowadzona działalność rolnicza, zwolnienie nie ma w tym czasie zastosowania,

- są wyłączone z opodatkowania ze względów społecznych- dot. to działek przyzagrodowych członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, którzy są inwalidami I lub II grupy lub osiągnęli wiek emerytalny,

- są wpisane do rejestru zabytków pod warunkiem, iż są wykorzystywane i utrzymywane zgodnie z przepisami o ochronie takich zabytków.

Podstawa opodatkowania.

Podstawę opodatkowania stanowi powierzchnia użytków rolnych gospodarstwa rolnego wyrażona w tzw. hektarach przeliczeniowych. Przeliczenie powierzchni fizycznej (rzeczywistej) na umowne jednostki przeliczeniowe opiera się na kilku kryteriach:

a: zaliczeniu miejscowości do jednego z 4-ech okręgów podatkowych,

b: rodzaju użytków rolnych (grunty orne, łąki, pastwiska),

c: klasie jakościowej (bonitacyjnej) tych użytków.

Zaliczeni do okręgu podatkowego dokonuje Min. Fin. w drodze rozporządzenia, opierając się na ogólnym rozwoju gospodarczym terenu i warunkach klimatycznych. W okręgu I znajdują się miasta i gminy o najwyższym stopniu rozwoju, a w kręgu IV te, które są najsłabiej rozwinięte.

Wojewoda może na wniosek rady gminy dokonać przekwalifikowania gminy do innego okręgu podatkowego w szczególnie uzasadnionych okolicznościach gospodarczych, ale nie może to spowodować zmniejszenia liczby hektarów przeliczeniowych w danym województwie o więcej niż 1,5%. Analogicznie rada gminy może zaliczyć niektóre wsie do innego okręgu niż okręg określony dla gminy.

Istotą dla dokonania przeliczenia jest klasa jakościowa gruntu. Dla gruntów ornych jest 8 klas bonitacyjnych- I, II, IIIa, IIIa, IVa, IVa, V,VI. Dla łąk i pastwisk przewidziano 6 klas- I, II, III, IV, V, VI.

Łącznie uwzględnienie wszystkich 3-ech kryteriów powoduje, iż 1 ha powierzchni rzeczywistej może być większy lub mniejszy od 1 ha przeliczeniowego.

Określenie podstawy opodatkowania w podatku rolnym, w formie powierzchni wyrażonej w ha przeliczeniowych, wynika z uwzględnienia możliwości uzyskania przychodu z gospodarstwa rolnego. Możliwości te zależą od klasy jakościowej gleby, sposobu wykorzystania gruntu oraz stopnia ogólnego rozwoju gminy, co wyraża się w zaliczeniu do okręgu podatkowego.

Wymiar podatku.

Wymiar podatku rolnego jest dokonywany z zastosowaniem skali proporcjonalnej. Stawka ma charakter kwotowy i obecnie nawiązuje do przeciętnej ceny skupu żyta. Podatek z 1 ha przeliczeniowego jest w stosunku rocznym równowartością pieniężną ceny 2,5 q żyta, obliczonej wg średniej ceny skupu za 3 kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy. Średnie ceny skupu żyta są ustalane na podstawie danych ogłaszanych w komunikatach Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w terminie 20 dni po upływie trzeciego kwartału roku poprzedzającego rok podatkowy. Rady gminy są uprawnione do obniżenia ceny skupu przyjmowanych jako podstawa obliczenia podatku na obszarze gminy.

Obowiązek podatkowy powstaje od pierwszego dnia następnego miesiąca po zaistnieniu okoliczności uzasadniających powstanie tego obowiązku- np. w następnym miesiącu po nabyciu prawa własności do gospodarstwa rolnego. Wygaśnięcie obowiązku podatkowego następuje w ostatnim dniu miesiąca, w którym przestały istnieć okoliczności uzasadniające ten obowiązek- np. właściciel dokonał sprzedaży gospodarstwa rolnego.

Jeśli obowiązek ustał w ciągu roku, podatek rolny ustalany jest proporcjonalnie do czasu jego trwania. Podobne reguły mają zastosowanie przy zmianie przeznaczenia gruntów gospodarstwa rolnego na cele inne niż rolnicze lub przywrócenia rolniczego charakteru gruntu w czasie roku podatkowego. Rok podatkowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym.

Wymiaru podatku rolnego od osób fizycznych dokonuje właściwy organ gminy (wójt, burmistrz, prezydent) w formie decyzji ustalającej. Podatek jest płatny w 4-ech ratach (do dnia 15 marca, 15 maja, 15 września, 15 listopada roku podatkowego). Sam podatnik jest zobowiązany do poinformowania organu gminy o okolicznościach, które powodują powstanie, wygaśnięcie lub zmianę obowiązku podatkowego.

Natomiast w stosunku do osób nie będących osobami fizycznymi procedura jest odmienna. Podmioty takie mają obowiązek składać- na odpowiednich formularzach- deklaracje dotyczące podatku rolnego. Zasadniczy termin składania ich określony jest do 15 stycznia roku podatkowego. Jeśli jednak obowiązek podatkowy powstał później, to podatnik ma obowiązek złożyć deklaracją w ciągu 14 dni od dnia zaistnienia okoliczności, które spowodowały zaistnienie obowiązku podatkowego. W deklaracji podatnik ma obowiązek sam obliczyć należny podatek i bez wezwania uiszczać raty tego podatku w tych samych terminach, które dotyczą podatników będących osobami fizycznymi.

Zwolnienia i ulgi podatkowe.

Zwolnienia i ulgi w podatku rolnym mają różnorodny charakter. Mogą one wynikać z charakteru podatku i odnosić się do gruntów nie przynoszących przychodu. Mogą także mieć charakter stymulacyjny lub korekcyjny, a także dotyczyć podatników, którzy mają zmniejszoną zdolność płatniczą.

Ponieważ podatek rolny ma charakter przychodowo-dochodowy, zwolnienia podatkowe obejmują gł. te grunty, które ze swej natury nie przynoszą żadnego przychodu lub przychód minimalny. Dotyczy to zwolnień gruntów:

a: niskiej jakości- obecnie klasy V, VI i VI z

b: położonych w pasie drogi granicznej,

c: objętych melioracją w tym roku, w którym uprawy zostały zniszczone na skutek robót.

Do tej samej grupy można zaliczyć także zwolnienia z opodatkowania tych użytków rolnych, na których zaprzestano produkcji rolnej. Zwolnienie ma charakter stymulacyjny nie może być stosowane dłużej niż 3 lata i może dotyczyć nie więcej niż 20% powierzchni użytków rolnych, a jednocześnie nie może przekraczać 10 ha.

Także ze względów stymulacyjnych zwolnione są od podatku na okres 5 lat grunty nabyte w drodze kupna na utworzenie nowego lub powiększenie istniejącego gospodarstwa rolnego. Zwolnienie nie dotyczy jednak nabycia gruntów od osób fizycznych, gdy nabywcą jest małżonek, krewny zstępny, pasierb, zięć lub synowa sprzedawcy gruntów. Max powierzchnia nabytych gruntów podlegających zwolnieniu podatkowemu została w 1996r. ograniczona do 100 ha. Podobne zwolnienie dotyczy gruntów Państwowego Funduszu Ziemi i Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa.

Na okres 5 lat zwolnione są także grunty powstałe po zagospodarowaniu nieużytków.

Na okres 1 roku- grunty otrzymane w drodze wymiany lub scalenia.

Po okresie zwolnienia od podatku wynikającego z zagospodarowania gruntów przysługują jeszcze ulgi polegające na obniżeniu podatku w pierwszym roku o 75% a w drugim-50%.

Stymulacyjny charakter mają także ulgi inwestycyjne, przysługujące w sytuacji podjęcia inwestycji gospodarczych polegających na:

- budowie i modernizacji budynków gospodarczych i obiektów służących ochronie środowiska,

- zakupie i instalacji deszczowni, urządzeń melioracyjnych, urządzeń zaopatrzenia w wodę i służących wykorzystaniu naturalnych źródeł energii.

Ulga inwestycyjna polega na odliczeniu od podatku kwoty równej 25% udokumentowanych nakładów inwestycyjnych, a przyznawana jest po zakończeniu inwestycji. Ulga z tytułu tej samej inwestycji nie może być stosowana dłużej niż przez 15 lat.

Ze zmniejszonej zdolności płatniczej podatnika wynikają ulgi żołnierskie stosowane w postaci obniżenia podatku o 60%, gdy służbę wojskową odbywa osoba prowadząca gospodarstwo rolne bezpośrednio przed powołaniem do służby, a o 40%, gdy powołano do służby osobę pracującą w gospodarstwie należącym do innego członka rodziny, pod warunkiem, iż powołany do służby nie uzyskiwał przychodów z innych źródeł.

Do tej samej grupy zaliczyć można ulgi w podatku wynikające ze zdarzeń losowych i klęsk żywiołowych. Polegają one na zaniechaniu ustalania podatku lub poboru podatku w części lub w całości, w zależności od rozmiaru strat powstałych w gospodarstwie rolnym.

Korekcyjny charakter ma ulga stosowana na terenach górskich i podgórskich, czyli położonych powyżej 350 m n.p.m. Podatek jest obniżony o 30% dla gruntów lepszej jakości (kl. I-IIIb), a o 60% dla gruntów gorszych (kl. IVa, IV, IVb).

Ulgi korekcyjne maja zrekompensować rolnikom gospodarujących na terenach górskich i podgórskich dodatkowy nakład pracy wynikający z niemożności użycia zmechanizowanego sprzętu rolniczego na takich terenach.

Podatek rolny nie obejmuje sytuacji, w których pobierany jest inny podatek o analogicznym przychodowo-dochodowym charakterze. Dotyczy to gruntów leśnych, a tym samym przychodów uzyskiwanych z gospodarki leśnej. Pobierany jest wówczas podatek leśny.

9.PODATEK LEŚNY

AKTY PRAWNE:

1. Ustawa z 28.09.1991r. o lasach (Dz.U. Nr 101, poz. 444, ze zm., ost. Dz.U. z 1998r. Nr 106, poz. 668)

Lasem w rozumieniu ustawy jest grunt o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha pokryty roślinnością leśną (drzewami, krzewami oraz runem leśnym), nawet wówczas kiedy jest przejściowo pozbawiony takiej roślinności. Lasem jest grunt zarówno przeznaczony do produkcji leśnej, jak i ten, który stanowi rezerwat przyrody, wchodzi w skład parku narodowego albo jest wpisany do rejestru zabytków. Jak las traktuje się także grunty leśne związane z gospodarką leśną, które są zajęte pod budynki, budowle, urządzenia melioracyjne, drogi, szkółki leśne, linie energetyczne, miejsca składowania drewna, parkingi, urządzenia turystyczne.

Przedmiotowy i podmiotowy zakres podatku.

Podatek leśny został wprowadzony do polskiego systemu podatkowego 1.01.1992r.

Jest uregulowany odrębną ustawą o lasach. Jest podatkiem zwyczajowym i obligatoryjnym, typu przychodowo-dochodowego, bezpośrednim i rzeczowym. W całości zasila budżety gmin. Jest jedynym podatkiem obciążającym gospodarkę leśną.

Podatnikami są osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, które są właścicielami, współwłaścicielami i samoistnymi posiadaczami lasów. W stosunku do lasów stanowiących własność Skarbu Państwa lub gminy obowiązek podatkowy ciąży na posiadaczach tych lasów zarówno wówczas, gdy posiadanie wynika z zawartych umów, jak i gdy ma charakter bezumowny. Obowiązek podatkowy może ciążyć także na nadleśnictwie- ma to miejsce w odniesieniu do lasów pozostających w zarządzie Lasów Państwowych. Może także dotyczyć jednostek organizacyjnych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, gdy faktycznie władają lasami.

Jeśli las jest współwłasnością małżonków lub odrębną własnością każdego z nich obowiązek podatkowy ciąży łącznie na obojgu małżonkach. Inni współwłaściciele i współposiadacze są solidarnie odpowiedzialni za zobowiązania podatkowe wynikające z podatku leśnego.

Przedmiotem opodatkowania są lasy. Nie są jednak objęte podatkiem takie lasy, które:

- nie są związane z gospodarką leśną,

- są zajęte na ośrodki wypoczynkowe, działki budowlane i rekreacyjne,

- są wyłączone decyzjami administracyjnymi z gospodarki leśnej na inne cele.

Niezależnie od tego przewidziano jeszcze zwolnienia od opodatkowania. Dotyczą one lasów z drzewostanem do 40 lat i tych, które są wpisane do rejestru zabytków. Rada gminy ma prawo wprowadzić inne zwolnienia niż określone w ustawie.

Podstawa opodatkowania.

Podstawa opodatkowania w podatku leśnym może być określona w dwojaki sposób:

a: jako powierzchnia lasu wyrażona w hektarach przeliczeniowych,

b: jako powierzchnia rzeczywista lasu wyrażona w hektarach fizycznych.

Przy opodatkowaniu lasów, dla których sporządzono plan urządzenia lasu podstawę stanowi powierzchnia wyrażona w hektarach przeliczeniowych, czyli w umownej jednostce uzależnionej od dwóch czynników:

- rodzaju drzewostanu, określonego wg głównych gatunków drzew,

- klasy bonitacyjnej (jakościowej) drzewostanu.

Wymiar podatku leśnego.

Skala w podatku leśnym ma charakter proporcjonalny. Stawki są kwotowe i uzależnione od tego, czy las jest objęty planem urządzenia lasu. W lasach objętych takim planem stawka podatku wynosi równowartość pieniężną 0,200m² drewna tartacznego iglastego z 1 ha przeliczeniowego lasu za rok podatkowy. Równowartość jest liczona w średnich cenach sprzedaży za 3 kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy. Ceny te są ustalane na podstawie komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.

Stawka podatku dotyczącego lasów nie objętych planem urządzenia wynosi równowartość pieniężną 0,3 q żyta z 1 ha rzeczywistego lasów i gruntów leśnych za rok podatkowy. Równowartość ta jest ustalana wg zasad obowiązujących przy wymiarze podatku rolnego.

10.PODATKI LOKALNE.

AKTY PRAWNE:

1. Ustawa z 12.01.1991r. o podatkach i opłatach lokalnych (Dz.U. Nr 9, poz. 31, ze zm., ostatnia: Dz.U. z 1998r., Nr 160, poz. 1058)

2. Rozporządzenie Min. Fin. z 03.12.1998r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatkach i opłatach lokalnych (Dz.U. Nr 146, poz. 954)

Podatek od nieruchomości.

Podatek od nieruchomości jest bardzo istotnym źródłem przychodów samorządowych. Jest to podatek lokalny, który w całości zasila budżety gmin. Zaliczany jest do podatków bezpośrednich, rzeczowych, zwyczajnych i obligatoryjnych. Obecna konstrukcja podatku wskazuje, iż jest to podatek w istocie o charakterze przychodowym, chociaż zawiera także pewne rozwiązania, które można uznać za charakterystyczne dla podatków majątkowych (np. opodatkowanie placów niezabudowanych) czy nawet konsumpcyjnych (np. opodatkowania działek rekreacyjnych). Pobór podatku może następować za pośrednictwem inkasenta.

Podatnikami tego podatku są osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, które są:

- właścicielami lub samoistnymi posiadaczami nieruchomości albo obiektów budowlanych nie złączonych trwale z gruntem,

- posiadaczami, ewentualnie zarządzającymi, nieruchomościami lub obiektami budowlanymi, będącymi własnością Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego,

- posiadaczami bez tytułu prawnego nieruchomości lub obiektów budowlanych należących do Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego,

- użytkownikami wieczystymi nieruchomości lub ich części.

Przedmiot opodatkowania stanowią:

- budynki lub ich części,

- budowle związane wyłącznie z prowadzeniem działalności gospodarczej innej niż rolna lub leśna,

- grunty nie objęte przepisami o podatku rolnym lub leśnym,

- grunty objęte przepisami o tych podatkach, ale związane z prowadzeniem działalności gospodarczej innej niż rolnicza lub leśna, a także grunty nie sklasyfikowane jako użytki rolne położone na terenie miast i grunty wyłączone ostatecznymi decyzjami administracyjnymi na cele inne niż rolnicze,

- grunty nad jeziorami, grunty zajęte na zbiorniki wodne retencyjne lub elektrowni wodnych.

Podstawa opodatkowania jest w tym podatku zróżnicowana w zależności od przedmiotu opodatkowania. Dla budynków lub ich części podstawą jest powierzchnia użytkowa, wyrażona w m². Dla budowli podstawę opodatkowania stanowi wartość amortyzacyjna, czyli kwotowo wyrażona wartość, określona wg zasad przewidzianych dla obliczania amortyzacji i to nawet wówczas, gdy budowla była całkowicie zamortyzowana. Dla budowli, od których nie dokonuje się amortyzacji podstawę stanowi ich wartość rynkowa określona przez samego podatnika, z możliwością korekty przez organ podatkowy. Podstawą opodatkowania gruntów jest ich powierzchnia określona w m².

Skala podatku ma charakter proporcjonalny, stawki są kwotowe wówczas, gdy podstawę stanowi powierzchnia lub powierzchnia użytkowa, a procentowe- gdy podstawą opodatkowania jest wartość amortyzacyjna lub wartość rynkowa.

Wartość stawek podatkowych ustalana jest przez organy gminy w drodze uchwały, z zachowaniem maksimum określonego w ustawie. Górne granice stawek kwotowych są corocznie podwyższane przez Min. Fin. w drodze rozporządzenia, w stopniu odpowiadającym poziomowi inflacji (max. stawki w 1999r. wynoszą: dla budynków mieszkalnych- 0,38zł od 1m² powierzchni użytkowej, dla budynków związanych z działalnością gospodarczą- odpowiednio 13,47zł od m², dla pozostałych budynków- 6,26zł od m², dla gruntów związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą- 0,46zł od 1m² powierzchni i dla pozostałych gruntów- odpowiednio 0,06 zł od m²). Stawki uchwalane przez rady gminy nie mogą być niższe niż 50% stawek maksymalnych.

Obowiązek podatkowy powstaje od dnia pierwszego m-ca następującego po miesiącu, w którym powstały okoliczności uzasadniające powstanie takiego obowiązku, a w odniesieniu do budowli (budynku lub jego części)- od 1 stycznia następnego roku po zakończeniu budowy (ewentualnie po rozpoczęciu użytkowania budynku lub jego części). Obowiązek wygasa z upływem miesiąca, w którym ustały okoliczności uzasadniające pobór podatku.

Ustawa przewiduje liczne zwolnienia podatkowe o charakterze przedmiotowym i podmiotowym. Dotyczą one tych nieruchomości, które:

- są objęte innymi podatkami (rolnym lub leśnym),

- posiadają znaczenie strategiczne bądź ekologiczne (np. grunty i budowle związane z wytwarzaniem i przesyłaniem energii, zajęte na zbiorniki wodne retencyjne lub elektronie wodne),

- ze swej istoty nie przynoszą przychodów (np. zajęte pod drogi publiczne wraz z przyległymi pasami),

- należące do państw obcych; zwolnienie to jest stosowane na zasadach wzajemności,

- są zajęte na potrzeby organów administracji i samorządu terytorialnego,

- służą prowadzeniu wśród dzieci i młodzieży statutowej działalności przez stowarzyszenia o charakterze wyższej użyteczności publicznej (w dziedzinie opiekuńczej, oświatowej, naukowej, wychowawczej, sportu i kultury fizycznej),

- są wpisane do rejestru zabytków, o ile poddaje się je konserwacji zgodnie z przepisami o ochronie zabytków (nie dotyczy to budynków zajętych na działalność gospodarczą) ,

- nieruchomościami położonymi w specjalnych strefach ekonomicznych; zwolnienie to ma charakter stymulacyjny.

Rada gminy ma uprawnienia do wprowadzenia innych zwolnień, poza tymi, które są określone w ustawie. Jednak dość szerokie korzystanie z tego uprawnia zmniejsza dochody budżetu gminy i osłabia je finansowo.

Podatek płatny jest w ratach. Osoby prawne i państwowe jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej płacą ten podatek bez wezwania w ratach miesięcznych na podstawie sporządzonych przez siebie deklaracji. Pozostali podatnicy są zobowiązani do płatności podatku w ratach kwartalnych do 15 marca, 15 maja, 15 września, 15 listopada roku podatkowego, a podstawę płatności podatku stanowi podatkowa decyzja organu gminy (wójta, burmistrza, prezydenta).

Podatek od środków transportowych.

Podatek od środków transportu jest podatkiem pobieranym na podstawie ustawy o podatkach i opłatach lokalnych. Ma charakter majątkowy, bezpośredni, rzeczowy, zwyczajny i obligatoryjny. W całości zasila budżety gmin i przez same gminy jest pobierany. Zastąpił on obowiązujący do 1990r. podatek drogowy.

Od 01.01.1998r. wprowadzono istotne zmiany w konstrukcji podatku od środków transportowych znacznie zmniejszające jego zakres i przenoszące ekonomiczny ciężar tego podatku w ceny paliw silnikowych.

Podatnikami podatku od środków transportowych są osoby fizyczne i prawne będące właścicielami środków transportowych, a także jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, na które środek transportowy jest zarejestrowany lub wpisany do rejestru. Są one traktowane analogicznie jak właściciele.

Nowym rozwiązaniem jest określenie zasad płatności przez współwłaścicieli środka transportowego. Obowiązek podatkowy ciąży wówczas solidarnie na wszystkich współwłaścicielach środka transportowego.

Zakres przedmiotowy podatku został wyraźnie ograniczony od 1.01.1998r. Wyłączone z opodatkowania zostały samochody osobowe, samochody ciężarowe do 2 ton, motocykle, motorowery, ciągniki rolnicze, jachty i łodzie wyposażone w silniki. Wszystkie te środki transportowe były objęte podatkiem do końca 1997r.

Nadal przedmiotem podatku są samochody ciężarowe o ładowności powyżej 2 ton, przyczepy i naczepy o ładowności powyżej 5 ton, ciągniki sidłowe i balastowe oraz autobusy.

Podstawa opodatkowania pokrywa się z przedmiotem podatku.

Skala podatku jest proporcjonalna, stawki zaś mają charakter kwotowy, ustalane są przez radę gminy i nie mogą przekroczyć stawek maksymalnych wskazanych w drodze rozporządzenia przez Min. Fin. na dany rok podatkowy. Od 1998r. rada gminy, określając wysokość stawek nie jest już zobowiązana do uwzględniania rodzaju środka transportu, jego ładowności, masy całkowitej, czy mocy silnika, może jednak takie okoliczności wziąć pod uwagę, podobnie jak i ilość miejsc do siedzenia, wiek środka transportowego, czy inne wskazane w ustawie okoliczności. Wskazane czynniki do końca 1997r. musiały być brane pod uwagę przy ustalaniu stawek podatkowych na terenie danej gminy.

Podatek jest płatny systemem ratalnym, w dwóch ratach: do 15 lutego i do 15 września roku podatkowego.

Do końca 1997r. obowiązywały 3 rodzaje zwolnień ustawowych. Dotyczyły one:

a: środków transportowych należących do obcych przedstawicielstw korzystających z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych i konsularnych oraz personelu takich przedstawicielstw; zwolnienie to stosowane jest na zasadzie wzajemności,

b: środków transportowych stanowiących zapasy mobilizacyjne,

c: samochodów osobowych, motocykli i motorowerów stanowiących wyłączną własność inwalidów, którzy wykorzystywali je do celów niezarobkowych; zwolnienie dotyczyło tylko jednego pojazdu; zwolnienie to stało się bezprzedmiotowe od 1.01.1998r.

Rada gminy, nadal ma prawo wprowadzić na swoim terenie inne zwolnienia niż te, które są określone w ustawie.

Podatek od posiadania psów.

Podatek od posiadania psów jest podatkiem typu konsumpcyjnego, bezpośrednim, rzeczowym, zwyczajnym i obligatoryjnym, pobieranym na rzecz budżetu gminy i przez organy finansowe gminy.

Podatnikami tego podatku są osoby fizyczne posiadające psy. Przedmiotem opodatkowania jest posiadanie psa przez osoby fizyczne. Posiadanie tych psów jest jednocześnie podstawą opodatkowania.

Ustawa przewiduje 4 rodzaje zwolnień od podatku. Dotyczą one posiadania psów przez:

a: członków obcego personelu dyplomatycznego i konsularnego (na zasadach wzajemności),

b: osoby kalekie, gdy pies stanowi pomoc dla niewidomych, głuchoniemych i niedołężnych,

c: osoby w wieku powyżej 70 lat, które prowadzą samodzielnie gospodarstwa domowe; przy czym zwolnienie obejmuje tylko jednego psa,

d: osoby posiadające gospodarstwo rolne; zwolnienie dotyczy nie więcej niż dwóch psów w jednym gospodarstwie.

Skala podatku jest proporcjonalna, stawki mają charakter kwotowy. Ich maksimum w 1998r. wynosiła 26,41zł rocznie od jednego psa, a na 1999r.- 29,77zł.

Rady gminy mają uprawnienie do ustalania na swoim terenie stawek niższych od ustawowych, wprowadzenie innych, niż przewidziane w ustawie zwolnień oraz określania zasad ustalania terminów poboru podatku na terenie danej gminy.

W praktyce ranga finansowa omawianego podatku jest niewielka.

11.PODATEK AKCYZOWY.

AKTY PRAWNE:

1. Ustawa z 08.01.1993r.o podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowym (Dz.U. Nr 11, poz. 50 ze zm., ostatnia zmiana: Dz.U. z 1997r., Nr 162, poz. 1104),

2. Rozporządzenie Min. Fin. z 06.12.1998r. w sprawie podatku akcyzowego (Dz.U. Nr 157, poz. 1035),

3.Rozporządenie Min. Fin. z 15.12.1997r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz.U. Nr 156, poz. 1024),

4.Ustawa z 02.12.1993r. o oznaczeniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy (Dz.U. Nr 127, poz. 584 ze zm., ostatnia: Dz.U. z 1997r., Nr 121, poz. 770),

5.Rozporządzenie Min. Fin. z 19.02.1994r. w sprawie oznaczenia wyrobów znakami akcyzy (Dz.U. Nr 26, poz. 93, ze zm., ostatnia: Dz.U. z 1998r., Nr 65, poz. 425).

Ogólna charakterystyka podatku akcyzowego.

Podatek akcyzowy wprowadzony został w Polsce od drugiej połowy 1993r. łącznie z podatkiem od towarów i usług. Ma on charakter uzupełniający w stosunku do podatku od towarów i usług. VAT jest jednak podatkiem powszechnym, a podatek akcyzowy został skonstruowany jako podatek szczególny obciążający tylko niektóre- ściśle wskazane towary tzw. akcyzowe. Podatek akcyzowy jest podobnie jak VAT- podatkiem pośrednim, zwyczajnym, obligatoryjnym, rzeczowym i w całości zasilającym budżet państwa. Z punktu widzenia podatnika formalnego jest podatkiem przychodowym, a od strony podatnika rzeczywistego charakteryzuje się cechami właściwymi dla podatków konsumpcyjnych. Konstrukcja obu podatków wykazuje dużo podobieństw, ale także charakteryzuje się istotnymi odrębnościami. Opiera się zresztą na jednej, wspólnej ustawie, która w rozdziale I zawiera-rozwiązania wspólne, zaś uregulowania odrębne dotyczące akcyzy zostały określone w rozdziale III.

Podatek akcyzowy- podobnie jak VAT- oparty jest na zasadzie równości podatkowej. Jest ona jednak nieco inaczej rozumiana niż w podatku od towarów i usług. Wszyscy podatnicy, będący krajowymi producentami wyrobów akcyzowych są opodatkowani jednakowo. Natomiast zupełnie inaczej są traktowani podatnicy sprowadzający towary akcyzowe z zagranicy-stawki podatkowe są dla nich znacznie wyższe. Jednak i tu wszyscy podatnicy dokonujący importu towarów z zagranicy są tak samo obciążeni.

Podatek akcyzowy jest oparty na zasadzie jednokrotności opodatkowania wyrobu akcyzowego u producenta lub importera. Nie ma więc do tego podatku zastosowania zasada fazowości charakterystyczna dla podatku od wartości dodanej. W konstrukcji podatku akcyzowego nie można też zauważyć powszechności opodatkowania, gdyż do istoty akcyzy należy jej wybiórczy, wyjątkowy i szczególny charakter.

Podobieństwa konstrukcyjne obu podatków dotyczą określenia podstawy opodatkowania, sposobu, trybu i terminu płatności akcyzy i podatku od towarów i usług, a także obowiązków nałożonych na podatników obu podatków.

Warto jednak zauważyć, iż mimo ustawowych- formalnie wspólnych- rozwiązań dotyczących obu podatków część z nich może odnosić się jedynie do podatków od towarów i usług jako podatku powszechnego, a nie ma zastosowania do podatku o charakterze szczególnym, jakim jest akcyza.

Podmiotowy zakres podatku.

Podmiotowy zakres podatku akcyzowego odnosi się do osób fizycznych, prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, bez względu na formę organizacyjną (spółki cywilne, handlowe, przedsiębiorstwa, spółdzielnie) lub zaangażowany kapitał (polski bądź obcy, państwowy bądź prywatny), które produkują lub importują wyroby akcyzowe. Na takich podmiotach ciąży też obowiązek podatkowy, co oznacza, że są one formalnymi podatnikami podatku akcyzowego. Jedynie w wyjątkowych sytuacjach formalnymi podatnikami mogą być inne osoby (jednostki organizacyjne), wskazane przez Ministra Finansów.

Podatników akcyzy można podzielić na dwie podstawowe grupy:

- producenci wyrobów akcyzowych w kraj uniezależnia od tego czy mają miejsce lub siedzibę w RP czy za granicą,

- podmioty sprowadzające do kraju wyroby akcyzowe, bez względu na to, czy wyroby te są przeznaczone do sprzedaży czy na zaspokojenie własnych potrzeb.

Podatnicy określeni w ustawie (producenci i importerzy), a także wskazani przez Min. Fin., są tylko podatnikami formalnymi. W rzeczywistości bowiem ciężar ekonomiczny podatku obciąża nabywców towarów objętych podatkiem akcyzowym. Podatek ten ma także charakter cenotwórczy (podobnie jak VAT) i jest wkalkulowany w cenę sprzedaży towarów.

Podmiotowy zakres podatku akcyzowego nie doznaje zwężenia w samej ustawie. Nie zawiera ona bowiem zwolnień o charakterze podmiotowym. Jednak Mi. Fin. ma ustawowe uprawnienia do zwalniania z akcyzy (w porozumieniu z MSZ) organizacji międzynarodowych prowadzących w Polsce działalność w interesie publicznym, które są zwolnione od podobnego podatku w innych krajach. Minister może także określić zasady i tryb zwrotu akcyzy przedstawicielom dyplomatycznym, konsularnym i członkom personelu takich placówek- jeżeli taki zwrot byłby zgodny z porozumieniami lub zwyczajami międzynarodowymi.

Przedmiotowy zakres podatku.

Przedmiotem opodatkowania w akcyzie są dwie grupy czynności:

- sprzedaż towarów akcyzowych przez producentów w kraju,

- sprowadzania lub nadsyłanie towarów akcyzowych z zagranicy.

Podatek akcyzowy dotyczy nie wszystkich towarów, lecz jedynie produkcji i importu towarów imiennie uznanych za akcyzowe w odpowiednim załączniku do ustawy. Jest niezależny od pobieranego również przy sprzedaży i imporcie podatku od towarów i usług.

Towary objęte akcyzą mają różnorodny charakter. Można je podzielić na cztery podstawowe grupy:

- luksusowe,

- monopolowe,

- paliwa,

- opakowania z tworzyw sztucznych.

Akcyza w wielu przypadkach ma charakter podatku "od luksusu". Odnosi się to do jachtów pełnomorskich, łodzi, wysokiej klasy sprzętu elektronicznego, samochodów, środków upiększających i wyrobów perfumeryjnych, skór futrzanych zwierząt szlachetnych i wyrobów z takich skór.

Drugą grupę stanowią towary zaliczane tradycyjnie do grupy monopolowych. Mieszczą się w tej grupie zarówno napoje alkoholowe, wyroby tytoniowe, sól, jak i urządzenia i akcesoria do prowadzenia gier losowych i zakładów wzajemnych oraz broń gazowa.

Do trzeciej grupy należy zaliczyć wyroby naftowe, paliwa płynne i gaz pełniący rolę paliwa samochodowego, a także używany do napełniania małych butli turystycznych.

Czwarta grupa obejmuje opakowania z tworzyw sztucznych i została wprowadzona ze względów ekologicznych, aby ograniczyć produkcję i import takich opakowań.

Zakres przedmiotowy podatku akcyzowego, a zwłaszcza objęcie nim paliw, wpływa niewątpliwie na bardzo znaczny wzrost cen także towarów, przy których produkcji są używane towary obciążone omawianym podatkiem.

Przedmiotowy zakres podatku obejmuje także nadmierne ubytki i zawinione niedobory niektórych towarów akcyzowych. Kwestie te są szczegółowo uregulowane w rozporządzeniu Ministra Finansów.

Sprzedaż wyrobów na eksport nie podlega akcyzie, chyba że wyroby takie zostały wcześniej oznaczone znakami akcyzy. Wyłączenie eksportowanych towarów z opodatkowania akcyzą jest zrozumiałe, gdyż podatek akcyzowy jest wkalkulowany w cenę, co obniżyłoby konkurencyjność naszych towarów na rynkach zagranicznych, a ostateczny ciężar ekonomiczny podatku ponosiłby ewentualny nabywca zagraniczny, a nie krajowy podatnik. Wyłączenie z eksportu wyrobów akcyzowych z opodatkowania pociąga za sobą uprawnienia do zwrotu pobranej wcześniej akcyzy w sytuacji, gdy towar zostaje sprzedany na eksport. Uregulowanie wszelkich kwestii szczegółowych związanych ze zwrotem podatku akcyzowego lub jego obniżeniem należy do kompetencji Ministra Finansów, który czyni to w drodze rozporządzenia. W rozporządzeniu są też ustalone tryb oraz terminy i okresy płatności akcyzy.

Podatek akcyzowy może być pobrany także od "wewnętrznej" sprzedaży towarów akcyzowych wówczas, gdy dotyczy ona samodzielnie sporządzających bilans zakładów i oddziałów jednej osoby prawnej, będącej producentem tych towarów.

Obowiązek podatkowy w podatku akcyzowym (tak jak i w VAT) powstaje najczęściej z chwilą wydania (dostarczenia), przekazania, zmiany lub darowizny towaru objętego tym podatkiem. W przypadku wyrobów alkoholowych, tytoniowych i przemysłu drożdżowego decydującym momentem dla powstania obowiązku podatkowego jest przeniesienie wyrobów poza teren zakładu, w którym zostały wyprodukowane i to nawet wówczas, gdy ich sprzedaż nie nastąpiła.

Szczególne rozwiązanie dotyczy powstania obowiązku podatkowego w stosunku do nadmiernych ubytków lub zawinionych niedoborów. Wówczas obowiązek powstaje z dniem ich zaistnienia. Jeżeli nie można ustalić takiego dnia, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą stwierdzenia ubytków i niedoborów. Min. Fin. może określić w sposób odmienny od ustawowego moment powstania obowiązku podatkowego.

Podstawa opodatkowania.

Przy sprzedaży towarów akcyzowych przez producenta w kraju podstawę opodatkowania stanowi obrót wyrobami akcyzowymi. Obrotem- analogicznie jak w VAT- jest kwota należna z tytułu sprzedaży towaru akcyzowego.

W imporcie wyrobów akcyzowych podstawą opodatkowania jest najczęściej wartość celna powiększona o należne cło. Natomiast, gdy wyrób akcyzowy został objęty procedurą uszlachetniania biernego, podstawę opodatkowania stanowi różnica między wartością towarów wywiezionych czasowo za granicę a wartością celną produktów kompensacyjnych dopuszczonych do obrotu, także powiększone o należne cło.

Przy stosowaniu kwotowych stawek akcyzy podstawą opodatkowania jest ilość wyrobów akcyzowych.

Warto podkreślić, iż w sytuacji, gdy sprzedaż lub import towaru jest opodatkowana zarówno podatkiem akcyzowym, jak i podatkiem od towarów i usług, najpierw oblicza się podatek akcyzowy, a jego wartość jest uwzględniana w podstawie opodatkowania VAT. Zarówno kwota będąca obrotem, jak i wartość celna są bowiem powiększone o kwotę akcyzy. Oznacza to, iż do kwoty podatku akcyzowego pobierany jest jeszcze podatek od towarów i usług.

Skala i stawki podatkowe.

Skala w podatku akcyzowym- podobnie jak w VAT- ma charakter proporcjonalny. Stawki są najczęściej procentowe i są odrębnie określone dla sprzedaży przez krajowych producentów i dla sprawdzania czy nadsyłania wyrobów akcyzowych z zagranicy. Stawki przewidziane dla sprzedaży towarów akcyzowych przez producentów kraju są zdecydowanie niższe niż przy imporcie. W poszczególnych sytuacjach sprzedaży towarów akcyzowych maksimum stawek określonych w ustawie wynosi od 15% do 95% w zależności od rodzaju wyrobu objętego akcyzą. Dla importu max stawki wynoszą odpowiednio od 40% do 190% (stawka 190% może być stosowana przy imporcie wyrobów spirytusowych i praktycznie byłaby jednoznaczna z zakazem importu; kwota akcyzy- podobnie jak cło- powiększa podstawę obliczenia VAT, co doprowadziłoby do tego, że oferowany na polskim rynku wyrób spirytusowy nie znalazłby nabywcy przy tak skalkulowanej cenie).

W ustawie przewidziano 3 możliwości ustalania stawek podatku akcyzowego:

a: podstawowym sposobem jest określenie stawki podatku od producentów w stosunku do ceny sprzedaży u tychże producentów, a od importerów- w odniesieniu do wartości celnej powiększonej o cło; cena sprzedaży jest pomniejszona o podatek od towarów i usług,

b: możliwe jest także określenie stawki jako stawki kwotowej od jednostki wyrobu,

c: dopuszczalna jest także stawka różnicowa, która też stanowi formę stawki kwotowej.

Stawki akcyzy mogą być różnicowane dla poszczególnych wyrobów z danej grupy.

Stawki wskazane w ustawie mają charakter stawek maksymalnych. Konkretną ich wysokość dla poszczególnych towarów akcyzowych ustala Mi. Fin. w drodze rozporządzenia lub zarządzenia, w zależności od rodzaju towarów. Minister ma także prawo udzielania zwolnień od akcyzy dla niektórych towarów objętych tym podatkiem, a także określania minimalnego poziomu obciążenia akcyzą.

W drodze zarządzenia Ministra Fin. są ustalane stawki na paliwa, napoje alkoholowe, wyroby przemysłu drożdżowego i tytoniowego. Na pozostałe towary objęte akcyzą stawki są ustalane w drodze rozporządzenia Min. Fin. W taki samym trybie co ustalanie stawek podatku odbywa się też zwalnianie od akcyzy.

Rozliczenia z tytułu podatku akcyzowego.

Sposób rozliczeń podatku akcyzowego jest analogiczny jak podatku od towarów i usług. Obowiązują takie same terminy i podobny tryb płatności zarówno w obrocie wewnątrzkrajowym, jak i przy imporcie.

Podatek jest obliczany i wpłacany przez samych podatników. Jedynie przy imporcie wyrobów objętych akcyzą podatek jest pobierany przez płatnika-czyli przez urzędy celne- razem z należnościami celnymi i podatkiem od towarów i usług. Urzędy celne odprowadzają kwoty pobranego podatku akcyzowego- tak jak i z tytułu VAT- za okresy pięciodniowe w terminie pięciu dni po upływie każdego okresu.

Wspólne taż są wszelkie obowiązki obciążające formalnych podatników tak VAT, jak i akcyzy, które dotyczą rejestracji, prowadzenia ewidencji, wystawiania rachunków i faktur.

Zewnętrzną oznaką uiszczania podatku akcyzowego na niektóre wyroby akcyzowe jest banderolowanie tych wyrobów. Obowiązek ten dotyczy wyrobów monopolowych (alkoholowe, tytoniowe, przemysłu drożdżowego) oraz paliw i olejów.

Przewidziane są 2 rodzaje banderoli: podatkowe i legalizacyjne. Banderole podatkowe są wydawane podatnikom podatku akcyzowego zarówno producentom, jak i importerom wyrobów akcyzowych z tytułu zapłaty zaliczki na podatek akcyzowy. Natomiast banderole legalizacyjne są przeznaczone dla podmiotów gospodarczych nie będących podatnikami podatku akcyzowego oraz dla tych, którzy dokonują ściśle wskazanych czynności odnoszących się do wyrobów akcyzowych (np. ich pakowania, rozlewania czy rozważania w jednostkowe opakowania). Banderole legalizacyjne stanowią dowód legalnego dopuszczenia wyrobu do obrotu na terenie Rzeczypospolitej Polskiej.

LITERATURA:

1. A.Gomułowicz, J.Małecki: "Podatki i prawo podatkowe", wyd. III, Poznań 1998r., s. 69-103.

2. J.Głuchowski: "Polskie prawo podatkowe", wyd. III, Warszawa 1998r.

3. R.Mastalski: "Wprowadzenie do prawa podatkowego", Warszawa 1995r., s.13-26.

1

---