FUTURA Policealna Szkoła dla dorosłych

Tryb nauczania: forma zaoczna

Zawód: …………….

Przedmiot Podstawy przedsiębiorczości

Ilość godzin 18

Prowadzący Monika Król

Semestry wyższe

Rok szkolny: 2012/13

Potrzeby ludzkie i sposoby ich zaspokajania

Słowniczek

Potrzeba - odczucie braku czegoś lub kogoś, chęć posiadania np. modnego ubrania, miłości itp.

Dobro - rzecz służąca do zaspokajania rozmaitych potrzeb ludzkich np. chleb, samochód. Dzielimy je na dobra pierwotne i ekonomiczne (gospodarcze).

Usługi - czynności zaspokajające potrzeby ludzkie, których cechą charakterystyczną jest między innymi to, że nie dają się gromadzić, są nieprzenośne i nie są przedmiotami materialnymi, np. usługi szewskie (usługi materialne), usługi medyczne (usługi niematerialne).

Zasoby ekonomiczne (czynniki wytwórcze, czynniki produkcji) - zasoby ekonomiczne niezbędne do wyprodukowania dóbr i usług: ziemia, kapitał, praca, przedsiębiorczość.

Rzadkość - ilość danego dobra lub usługi niewystarczająca do tego, aby zaspokoić potrzeby wszystkich ludzi.

Koszt alternatywny - najkorzystniejsza możliwość, z której rezygnujemy dokonując wyboru; jest związany z występowaniem zjawiska rzadkości.

Rynek - to ogół transakcji w których konsumenci i producenci określają co chcą kupić i sprzedać oraz za jaką cenę.

Cena - to wartość dóbr i usług wyrażona w pieniądzach.

Konkurencja - to rywalizacja w pozyskiwaniu klientów.

Transakcja - to wymiana dobra na dobro lub dobra na pieniądze.

Definicja potrzeb:

Potrzeba w literaturze definiowana jest jako stan psychiczny człowieka, przejawiający się poczuciem niespełnienia, powodującym napięcie motywacyjne, czyli frustrację potrzeb, działający jako czynnik motywujący, skłaniający jednostkę do aktywności, które redukują napięcie zapełniając odczuwalny brak czegoś. Potrzeby rodzą się z różnych źródeł (biologicznych, psychicznych i społecznych), są zróżnicowane, co wiąże się z odmiennością każdej jednostki ludzkiej, mogą się odnawiać w różnych sytuacjach i zmieniać w kolejnych etapach życia. Zaspokojenie potrzeb może nastąpić w skutek motywacji zewnętrznej (otrzymanie nagrody) bądź motywacji wewnętrznej (wartość samego zachowania).

Teoria potrzeb Abrahama Maslowa

Autor teorii dokonał uszeregowania hierarchicznego potrzeb ze względu na kolejność i siłę ich zaspokajania. Zgodnie z jego poglądem człowieka motywuje dążenie do zaspokojenia potrzeby najsilniej odczuwanej w danej chwili. Rozpoczynając od najbardziej podstawowych, potrzeb fizjologicznych, każda kolejna potrzeba powinna być zrealizowana. Niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu powoduje niemożność zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu. Omawianą hierarchę Maslow zobrazował za pomocą piramidy potrzeb.

Środki zaspokajające potrzeby ludzkie to :

1. Dobra

1. dobra pierwotne

2. dobra gospodarcze (ekonomiczne)

2. Usługi

1. materialne

2. niematerialne

Potrzeby ludzkie są nieograniczone, natomiast dóbr i usług jest ograniczona ilość, dlatego nie można zaspokoić wszystkich potrzeb.

Potrzeby ludzkie są motorem podejmowania działalności gospodarczej. Aby wytworzyć środki zaspokajające potrzeby ludzkie, potrzebne są: ziemia, kapitał, praca i przedsiębiorczość. Zjawisko rzadkości dotyczy wszystkich społeczeństw i polega na tym, że ograniczone zasobnie zaspokajają nieograniczonych potrzeb ludzkich.

Rynek i jego elementy. Mechanizm rynkowy.

Słowniczek:

Cena - wartość towaru wyrażona w pieniądzu

Popyt - pojęcie przedstawiające całkowitą zależność między wielkością zapotrzebowania na dane dobro lub usługę, a jego ceną.

Wielkość popytu - ilość dobra lub usługi, jaką konsumenci chcą i mogą kupić w danym okresie po danej cenie.

Podaż - pojęcie przedstawiające całkowitą zależność między wielkością oferowaną danego dobra lub usługi, a jego ceną.

Wielkość podaży - ilość dobra lub usługi, jaką producenci zamierzają sprzedać po danej cenie w danym okresie.

Towar - produkt pracy ludzkiej przeznaczony do sprzedaży

Rynek - ogół warunków ekonomicznych, w których dochodzi do zawierania transakcji kupna-sprzedaży między sprzedawcami oferującymi towary a nabywcami.

Mechanizm rynkowy - proces wzajemnego oddziaływania na siebie elementów rynku: popytu, podaży i ceny w celu uzyskania równowagi rynkowej.

Cena równowagi rynkowej - cena, przy której ilość dobra dostarczana przez producentów równa się ilości dobra nabywanego przez konsumentów.

Dobra substytucyjne - takie, które możemy zastąpić, gdyż zaspokajają tę samą potrzebę np. masło - margaryną, oliwę z oliwek - olejem rzepakowym.

Dobra komplementarne - takie, które się wzajemnie uzupełniają, np. samochód - benzyna, bateria - latarka. Zakup jednego dobra powoduje konieczność zakupu dobra komplementarnego.

Podstawowymi elementami rynku są: popyt, podaż i cena. Zależności przyczynowo-skutkowe zachodzące między tymi elementami nazywamy mechanizmem rynkowym. Popyt, podaż i cena tak wzajemnie na siebie wpływają, aby została osiągnięta równowaga rynkowa.

Elementy mechanizmu rynkowego:

• Popyt - ilość dóbr i usług jakie klienci chcą i mogą kupić po określonej cenie

• Podaż - ilość dóbr i usług jakie dostawcy chcą i mogą sprzedać po określonej cenie

• Cena - wartość rynkowa towaru lub usługi wyrażona w pieniądzach

Warunki funkcjonowania gospodarki rynkowej:

• Wolność i swoboda w podejmowaniu działalności gospodarczej

• Konkurencja między podmiotami gospodarczymi

• Prywatna forma własności

Popyt to zależność pomiędzy ilością dobra, którą chcą i mogą kupić konsumenci, a ceną tego dobra. Ekonomia wyróżnia ponadto popyt efektywny, to znaczy poparty zdolnością do zapłacenia za dane dobro. Obok popytu indywidualnego znamy również popyt rynkowy (rynkową funkcję popytu), będący efektem zsumowania indywidualnych funkcji popytu wszystkich konsumentów na rynku.

Podstawowe prawo popytu mówi, że gry cena dobra rośnie, spada ilość danego dobra, jaką są skłonni kupić konsumenci, przy założeniu pozostałych wielkości stałych. Prawo to dotyczy zdecydowanej większości dóbr, które są dlatego nazwane dobrami normalnymi (nie dotyczy natomiast pozostałych dóbr: niższego rzędu i dóbr luksusowych).

Wielkość popytu na dane dobro zmienia się w czasie. Jeśli jest to jedynie skutek zmiany ceny, wówczas mówimy o:

• kurczeniu się popytu (efekt wzrostu ceny)

• rozszerzaniu się popytu (efekt spadku ceny)

Jednakże popyt może wzróść, lub spaść przy tej samej cenie. Wzrost popytu może zostać wywołany następującymi czynnikami:

• spadek ceny dobra komplementarnego

• wzrost ceny dobra substytucyjnego

• wzrost dochodów

• zmiana gustów na korzyść danego dobra

• wzrost liczby nabywców

Spadek popytu może zostać wywołany następującymi czynnikami:

• wzrost ceny dobra komplementarnego

• spadek ceny substytutu

• spadek dochodów

• zmiana gustów na niekorzyść dobra

• spadek liczby nabywców

Podaż (funkcja podaży) to zależność pomiędzy ceną dobra a jego ilością, jaką producenci chcą sprzedać przy danej cenie.

Wielkość podaży danego dobra zmienia się przede wszystkim na skutek zmiany ceny. Możliwe są tu dwa przypadki:

• kurczenie się podaży (efekt spadku ceny)

• rozszerzanie się podaży (efekt wzrostu ceny)

Wzrost podaży może zostać wywołany następującymi czynnikami:

• ograniczenie kosztów produkcji

• korzystne zmiany cen innych towarów

• postęp technologiczny

• korzystne warunki atmosferyczne

• korzystne zmiany w polityce państwa (np. niższe opodatkowanie, subsydia).

Spadek podaży może zostać wywołany następującymi czynnikami:

• wzrost kosztów produkcji

• niekorzystne zmiany cen innych towarów. niekorzystne warunki atmosferyczne

• niekorzystne zmiany w polityce państwa (np. wyższe opodatkowanie, cofnięcie subsydiów)

Wysokość ceny na rynku zostaje ustalona samoczynnie w momencie wymiany informacji między producentami i konsumentami. Porównanie popytu i podaży na jednym wykresie daje obraz rynku, na którym spotkali się sprzedający i nabywcy.

Punkt równowagi - to taki stan, w którym podaż danego dobra równa się popytowi. W tej unikalnej sytuacji mamy do czynienia z równowagą rynkową, a cena określana jest mianem ceny równowagi. Dla każdej innej ceny różnica między ofertą kupna i sprzedaży jest większa. Samoistne ustalenie się ceny na rynku przez wyrównanie wielkości popytu i podaży to właśnie mechanizm rynkowy, nazywany równowagą rynkową. Graficznym obrazem stanu równowagi rynkowej jest punkt równowagi rynkowej, czyli punkt przecięcia się krzywej popytu z krzywą podaży.

Stan równowagi rynkowej występuje w gospodarce bardzo rzadko. Przy cenach rynkowych wyższych od ceny równowagi pojawia się nadwyżka podaży nad popytem, czyli nadwyżka rynkowa. Ceny rynkowe niższe od ceny równowagi powodują powstanie nadwyżki popytu nad podażą, czyli niedoboru rynkowego. Wystąpienie nadwyżki rynkowej, będące rezultatem zwiększenia się podaży lub zmniejszenia popytu pod wpływem innych niż cena czynników, uruchamia procesy dostosowawcze. Polegają one na obniżaniu ceny przez sprzedawców, w rezultacie czego rozmiary popytu rosną, a zmniejsza się wielkość podaży. Proces ten trwa, dopóki nie nastąpi ich zrównanie. W wypadku niedoboru rynkowego sprzedawcy podwyższają cenę tak dtugo, aż zmniejszająca się wielkość popytu i rosnąca wielkość podaży doprowadzą do ustalenia ceny równowagi. Analogiczne zasady kształtowania równowagi rynkowej występują także na innych rynkach. Na rynku pracy rolę ceny pełni płaca, na rynku finansowym stopa procentowa. Po osiągnięciu równowagi następują na rynku zmiany innych niż cena czynników, które prowadzą do kolejnych wahań wielkości popytu i podaży. Rynek ustala cenę równowagi na nowym poziomie.

Jak rynek ustala ceny? Ceny ustalane są przez rynek poprzez wzajemne oddziaływanie na siebie sił popytu i podaży. Cena jest instrumentem dystrybucji rzadkich dóbr - rynek dokonuje podziału ograniczonej podaży dóbr pomiędzy tych, którzy są gotowi zapłacić najwięcej.

Jeśli cena danego dobra jest niższa od ceny równowagi , wówczas mamy do czynienia z nadwyżką popytu. Konsumenci są gotowi nabywać większą ilość dobra, w konsekwencji jego cena rośnie.

Nadwyżka podaży występuje wówczas, gdy cena jest wyższa od ceny równowagi . Producenci są wówczas zmuszeni do obniżenia ceny, by móc sprzedać swoje wyroby.

Rząd może ustalać ceny maksymalne i minimalne, realizując w ten sposób założone przez siebie priorytety w polityce gospodarczej.

Znajomość praw rynku przynosi korzyści podmiotom gospodarczym. Najbardziej jest to widoczne na rynku konkurencji niedoskonałej, gdzie mogą one do pewnego stopnia wpływać na cenę i wielkość oferty rynkowej.

Znajomość praw rynku umożliwia państwu korygowanie lub uzupełnianie mechanizmu rynkowego przez regulację cen i redystrybucję dochodów.

W gospodarce centralnie planowanej państwo kształtowało ceny (nie biorąc pod uwagę popytu i podaży) zazwyczaj poniżej poziomu równowagi. Aby likwidować niedobory stosowano przymus, regulowano ceny czynników produkcji, dotowano przedsiębiorstwa i wprowadzano reglamentację.

Liberalizacja cen w Polsce była konieczna w celu uzdrowienia rynku, co przejawiało się głównie w zniknięciu niedoboru podaży (zlikwidowało to kolejki, czarny rynek itp.). Liberalizacja odbywała sie stopniowo, by nie spowodować gwałtownego wzrostu cen.

Rynki niektórych dóbr są często regulowane przez państwo, także w rozwiniętej gospodarce rynkowej. Najczęściej reguluje się rynki produktów rolniczych, które charakteryzują się dużymi wahaniami cen (producenci działają z opóźnieniem). Reguluje się również rynki przemysłu zbrojeniowego (popyt wytwarzany jest tylko przez państwo). Państwo może wpływać na kształtowanie cen określonych dóbr w warunkach gospodarki rynkowej stosując dwie podstawowe metody:

• wywieranie wpływu na ceny przez oddziaływanie na popyt i podaż (zamówienia rządowe, zapasy buforowe, dotacje, podatki);

• bezpośrednie ustalanie cen (ceny maksymalne i minimalne).

Głównym argumentem przemawiającym za kontrolowaniem cen przez państwo jest zwiększanie dobrobytu przez czynienie niektórych dóbr bardziej przystępnymi z jednej strony i zapewnianiem producentom odpowiednich zysków z drugiej strony. Silna ingerencja w rynek kosztuje jednak państwo bardzo dużo, jak również nierzadko powoduje negatywne zjawiska w sferze jakości dóbr i usług oraz inwestycji w branżach.

Rodzaje rynków, konkurencja i monopol.

Słowniczek

Rynek producenta (sprzedawcy) - rynek, na którym popyt na dany towar jest większy od jego podaży.

Rynek konsumenta - rynek, na którym popyt na dany towar jest mniejszy od jego podaży.

Hurt - sprzedaż towarów przez hurtownika w dużych ilościach, pośrednictwo między producentem a detalistami.

Detal - sprzedaż towarów w małych ilościach przez sklepy ostatecznemu nabywcy.

Rynek dóbr i usług - rynek, na którym przedmiotem obrotu są dobra i usługi konsumpcyjne lub produkcyjne.

Rynek pracy - rynek, na którym kształtuje się popyt i podaż siły roboczej (pracy).

Rynek kapitałowy - w wąskim znaczeniu utożsamiany z rynkiem papierów wartościowych.

Konkurencja - rywalizacja między przedsiębiorcami celu pozyskania klientów, proces, w którym uczestnicy rynku przedstawiają korzystniejsze oferty sprzedaży wpływające na decyzje zawarcia transakcji handlowych.

Monopol - rynek, na którym występuje jeden producent lub dostawca.

Rynek to mechanizm, w wyniku którego dochodzi do wzajemnych kontaktów sprzedawców z nabywcami. Celem tych kontaktów jest zawarcie transakcji kupna-sprzedaży.

Rodzaje rynku:

1. Ze względu na przestrzeń lub zasięg oddziaływania wymiany:

- rynek lokalny,

- rynek regionalny,

- rynek krajowy,

-rynek zagraniczny,

- rynek międzynarodowy,

- rynek światowy.

2. Ze względu na liczbę produktów uczestników transakcji (szczebel obrotu towarowego) wyróżniamy:

- rynek detaliczny,

- rynek hurtowy.

3..Ze względu na przedmiot wymiany:

- rynek dóbr i usług konsumpcyjnych,

- rynek czynników produkcji:

a. rynek pracy,

b. rynek dóbr produkcyjnych,

c. rynek ziemi.

- rynek finansowy:

a. rynek pieniężny,

b. rynek kapitałowy,

c. walutowy.

4. Ze względu na stopień zaspakajania potrzeb:

- rynek producenta,

- rynek konsumenta.

Rodzaje konkurencji:

1. Doskonała (wolna konkurencja)

2. Niedoskonała

• monopolistyczna

• oligopol

Gospodarka rynkowa a inne systemy społeczno-gospodarcze.

Słowniczek:

Własność - prawo do posiadania rzeczy i swobodnego dysponowania nimi

System społeczno gospodarczy - zespół instytucji i mechanizmów koordynujących i kontrolujących podejmowanie oraz realizację decyzji ekonomicznych w państwie.

W różnych systemach społeczno-gospodarczych dominują inne formy własności czynników wytwórczych. Występujące formy formy własności można podzielić w następujący sposób:

• prywatna - gdy właścicielem jest konkretny człowiek lub grupa ludzi, którzy mają pełne prawo dysponowania swoją własnością,

• publiczna - gdy prawo do dysponowania własnością w imieniu ogółu mieszkańców ma państwo (własność państwowa) lub organy samorządowe (własność komunalna).

Możemy rozróżnić cztery systemy społeczno gospodarcze:

1. system gospodarki tradycyjnej - jest najstarszym sposobem organizacji życia gospodarczego. Członkowie społeczeństwa żyli zgodnie z obyczajami swoich przodków, powtarzając decyzje ekonomiczne podjęte przez poprzednie pokolenia. Obecnie taki system gospodarczy nie występuje już w żadnym państwie, jedynie jego elementy można obserwować w systemach gospodarczych słabo rozwiniętych krajów azjatyckich czy afrykańskich.

2. system gospodarki rynkowej - system gospodarczy, w którym alokacja zasobów czynników wytwórczych (pracy, ziemi i kapitału) pomiędzy alternatywne możliwości ich wykorzystania (dziedziny wytwarzania, konkretne produkty), a także podział wytworzonych produktów pomiędzy poszczególne jednostki dokonuje się głównie za pośrednictwem rynku, przy niewielkim wpływie państwa. W gospodarce rynkowej decyzje dotyczące tego, co i w jakich ilościach będzie produkowane, w jaki sposób, tzn. przy użyciu jakich metod technicznych, oraz dla kogo (tak zwane kardynalne pytania ekonomii), podejmowane są przez suwerenne podmioty gospodarcze, kierujące się własnym interesem i postępujące zgodnie z zasadami racjonalności gospodarowania. Podstawą podejmowania tych decyzji są informacje płynące z rynku: m.in. ceny dóbr i usług, ceny czynników wytwórczych, płace, stopy procentowe, stopy zysku, kursy papierów wartościowych, walut oraz oczekiwania podmiotów gospodarczych co do ich kształtowania się w przyszłości. Decyzje te mogą być w pewnym stopniu modyfikowane przez państwo w związku z ustalaniem przez nie np. stóp podatkowych, nakładaniem (lub zmianą) ceł, ustalaniem minimalnych lub maksymalnych cen, minimalnych płac, ograniczaniem wahań kursów walutowych, kształtowaniem systemu ubezpieczeń, zakresu opieki socjalnej itp. Skrajną postacią gospodarki rynkowej byłaby gospodarka wolnorynkowa, pozbawiona całkowicie wpływu państwa - taka jednak współcześnie nie istnieje. Podstawą gospodarki rynkowej jest prywatna własność czynników wytwórczych.

3. system gospodarki centralnie planowanej - gospodarka opierająca się na założeniach planów kilkuletnich, określających najważniejsze cele rozwoju państwa. Ten typ organizacji gospodarki jest stosowany w okresie wojny; stosowany był też w większości państw o ustrojach socjalistycznych, a ich tworzenie i realizowanie jest jednym z najważniejszych zadań kierownictwa partii. Uchwalane są często na określony czas podczas zjazdów partyjnych lub plenum. W historii PRL powszechnie znany był plan trzyletni i plan sześcioletni. W gospodarce centralnie planowanej to władze ustalają, co, jak i dla kogo ma być produkowane. Ustalane są także ceny poszczególnych produktów. Celem tego typu gospodarki w państwach socjalistycznych miał być sprawiedliwy, równy podział dóbr, a nie zysk właścicieli kapitału jak w państwach kapitalistycznych.

System centralnego planowania gospodarczego jest w praktyce nieefektywny i prowadzi do gospodarki niedoboru, np. w ZSRR niezdolność centralnych planistów (Gosplan) do przewidywania trendów popytowych w gospodarce narodowej i globalnej doprowadziła do niedorozwoju sektora usług oraz przemysłu lekkiego, a w rezultacie - do pogłębiania niewydolności socjalistycznej gospodarki.

Zalety i wady gospodarki planowej

W założeniach gospodarka planowa:

• umożliwia zaprojektowanie przejścia do pełnego zatrudnienia,

• pozwala na osiąganie zamierzonych celów w skali państwa,

• pozwala na większą stabilność sytuacji gospodarczej poprzez eliminację wielu spontanicznych efektów rynkowych,

• pozwala na realizację celów dalekosiężnych, a nie tylko bieżących,

• pozwala na wyznaczenie w miarę stałej i stabilnej inflacji, kontrolowanej przez państwo i uniezależnienie się od skoków cenowych.

W praktyce w żadnym kraju gospodarka planowa nie funkcjonowała zgodnie z założeniami. W praktyce ujawniały się następujące jej wady:

• niezdolność do precyzyjnego zmierzenia wszystkich czynników popytowych prowadzi do uśredniania, przybliżeń lub błędnych założeń w prognozach

• błędne prognozy prowadzą do złego planowania produkcji i marnowania zasobów

• planowanie jest narażone na naciski polityczne lub ideologiczne^[4]

• prowadzi często do usztywnienia polityki gospodarczej

• jest trudna do realizacji w państwie demokratycznym

• często powoduje niedobór towarów na rynku i w rezultacie ich reglamentację

• środki prowadzące do celów często „po drodze” powodują znaczne straty finansowe

4. system gospodarki mieszanej - składa się ona zarówno z sektora publicznego, jak i prywatnego. Większość gospodarek na świecie funkcjonuje w tym systemie.

Cechy gospodarki mieszanej:

• prywatna lub publiczna własność środków produkcji.

• społeczna gospodarka rynkowa:

1. Firmy są zainteresowane losem pracownika (dobre pensje, pomoc finansowa, kształcenie).

2. Wszelkie oddolne inicjatywy pracowników są szczególnie cenione (wszystkie pomysły i działania pracownika mające dobry wpływ na działalność i sukcesy firmy).

wolna konkurencja na rynku, która dotyczy firm, szkół, służby zdrowia, prawników itp.

państwo otacza opieką socjalną swoich obywateli (nieodpłatna oświata, służba zdrowia, różne dotacje finansowe dla bezrobotnych).

państwo w sytuacjach kryzysowych wspomaga gospodarkę np. :

1. banki gwarantują bezpieczeństwo firm.

2. przychylne i dobre prawo.

6. za rozwój firm odpowiadają wspólnie wszyscy pracownicy.

Wzrost i rozwój gospodarczy

Istnieje kilka definicji wzrostu gospodarczego. Są one następujące:

1. to długookresowy proces powiększania produkcji dóbr i usług w danym kraju

2. to proces zwiększania zasobu dóbr konsumpcyjnych i produkcyjnych

3. to proces zwiększania zasobów dóbr i usług konsumpcyjnych, a w szczególności taki wzrost ilościowy, który zapewnia zwiększenie ilości dobór i usług konsumpcyjnych przypadających na mieszkańca danego kraju

4. jest to stałe zwiększanie zdolności danego kraju do produkcji towarów i usług pożądanych przez ludzi

Zdolności produkcyjne każdej gospodarki zależą przede wszystkim od ilości i jakości występujących w niej zasobów naturalnych, majątku trwałego, jak również od poziomu techniki produkcji oraz poziomu kwalifikacji pracy (wiedzy teoretycznej i doświadczenia produkcyjnego).

Miernikami wzrostu gospodarczego są:

1. PKB (produkt krajowy brutto) - jest miarą wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem. Inaczej mówiąc PKB mierzy wartość produkcji wytworzonej w gospodarce kraju.

2. PNB ( realny produkt narodowy brutto) - jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji. Świadczy o ilości dóbr i usług, na których zakup może pozwolić sobie gospodarka jako całość.

3. PNN (produkt narodowy netto = dochód narodowy) - oblicza się go poprzez odjęcie amortyzacji od PNB. Jest to więc ilość pieniądza, jaką dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi, po dołożeniu odpowiedniej ilości pieniędzy na sfinansowanie amortyzacji i utrzymania istniejącego zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie.

Stopę (tempo) wzrostu gospodarczego stanowi wyrażony w procentach stosunek przyrostu realnego PKB do jego wielkości w okresie bazowym, a więc:

r =	wzrost PKB	x 100 %	=	PKB1 - PKB0	x 100%
				PKB0				PKB0

gdzie: r - stopa wzrostu gospodarczego PKB₁ - realny produkt krajowy brutto w roku badanym PKB₀ - realny produkt krajowy brutto w roku poprzednim.

Proces wzrostu gospodarczego uzależniony jest od czynników ekonomicznych, politycznych, kulturowych, demograficznych i przyrodniczych. Do najważniejszych należą:

• nakłady pracy i jej wydajność

• zasoby naturalne

• kapitał produkcyjny - budowle, maszyny

• kapitał finansowy

• technologia - wiedza o tym, jak wykorzystać pracę i kapitał do wytwarzania dóbr i usług

• postęp organizacyjny

• nauka

• czynniki rynkowe, np. rozwój rynków finansowych

• polityka gospodarcza państwa

• stabilność polityczna

Wzrost gospodarczy polega więc na rozszerzaniu i ulepszaniu materialnych i osobowych czynników produkcji. Wymaga to ciągłej akumulacji kapitału, dzięki gromadzonym oszczędnościom i inwestycjom, ciągłego doskonalenia ludzkich umiejętności i dokonywania postępu technicznego.

Wzrost gospodarczy nie jest jednak procesem, który przebiega równomiernie i bez zakłóceń. W długim okresie produkcja i produkt krajowy rosną, ale wzrostowi towarzyszą okresowo powtarzające się odchylenia - w górę i w dół. Mamy wówczas do czynienia odpowiednio z ożywieniem i recesją w gospodarce.

Manipulując różnymi czynnikami odpowiedzialnymi za wzrost gospodarczy można do niego doprowadzić. Jeśli jest on możliwy do osiągnięcia powstaje pytanie czy jest pożądany i czy należy do niego dążyć. Ciągłe rozszerzanie potencjału produkcyjnego nie prowadzi do niczego dobrego, bowiem wiąże się z nim ryzyko, np. wyczerpanie zasobów złóż naturalnych. Rozszerzanie się potencjału gospodarczego powoduje również coraz większe zatrucie środowiska, uciążliwości życia codziennego (np. hałas, stres) itp.

Ze wzrostem gospodarczym związane jest pojęcie rozwoju gospodarczego. Obejmuje on nie tylko wszystkie składniki wpływające na wzrost dochodu narodowego, ale także jakościowe przemiany zachodzące w dłuższym okresie w rzeczowej, własnościowej i instytucjonalnej strukturze gospodarki narodowej. Jest więc procesem zmierzającym do ogólnego wzrostu zamożności społeczeństwa i jakościowej poprawy jego warunków życia.

Rozwój gospodarczy w aspekcie rzeczowym wyraża się np. w szybszym wzroście przemysłu przetwórczego niż wydobywczego oraz w jeszcze szybszym wzroście sfery usług konsumpcyjnych w porównaniu ze wzrostem całej sfery produkcji materialnej.

Rozwój gospodarczy w aspekcie własności wyraża się w powstawaniu własności państwowej i komunalnej, w rosnącym udziale wielkich korporacji w ogólnym zasobie kapitału, np. w powstawaniu coraz większej liczby międzynarodowych korporacji.

Rozwój gospodarczy w aspekcie instytucjonalnym wiąże się z rosnącą rolą instytucji państwowych, budżetu państwa oraz systemu bankowego i rynku kapitałowego w funkcjonowaniu gospodarki narodowej.

Podsumowując można stwierdzić, że rozwojowi gospodarczemu towarzyszy wewnętrzna transformacja społeczeństwa, zmiana jego struktury zawodowej i społecznej, która sprzyja stopniowej poprawie jego bytu materialnego i społeczno - kulturowego. Natomiast wzrost gospodarczy jest tym, do czego dąży każda gospodarka, uwzględniając jednak zarówno jego zbyt wysoki, jak i zbyt niski poziom i występujące w tych przypadkach korzyści i niekorzyści.

Cykliczny rozwój gospodarki

Klasyczny cykl koniunkturalny składa się z 4 faz: kryzysu, depresji, ożywienia i rozkwitu. Analizę cyklu przeważnie rozpoczyna się od kryzysu, czyli gwałtownego spadku aktywności gospodarczej. Przyczyną kryzysu było „ogólne przesycenie” (T. Malthus), nazywane przez K. Marksa nadprodukcją. W okresie bezpośrednio poprzedzającym kryzys, podaż dóbr oraz usług była większa od popytu. Początkowo powodowało to narastanie zapasów. Gdy rozmiary zapasów stały się nadmierne, nie akceptowane przez dostawców, podejmowali oni decyzję o ograniczeniu produkcji. Uruchamiało to ujemne sprzężenia zwrotne w gospodarce. Zmniejszenie zatrudnienia powodowało dalsze zmniejszenie popytu, to z kolei — dalsze ograniczenie produkcji i zatrudnienia itd. Zmniejszaniu produkcji i zatrudnienia towarzyszyły zmiany cen: spadały ceny dóbr i usług oraz płace. Spadek cen powodował zmniejszanie się zysków oraz bankructwa najmniej efektywnych przedsiębiorstw. Po kryzysie gospodarka wchodziła w fazę depresji — stabilizacji aktywności gospodarczej na niskim poziomie. Charakterystyczną cechą tej fazy był niższy poziom produkcji niż konsumpcji. Po wyprzedaniu zapasów popyt przewyższał podaż. Dawało to impuls do przejścia do kolejnej fazy — ożywienia. W celu zrównoważenia rynku należało zwiększyć produkcję. Wymagało to zwiększenia zatrudnienia, co z kolei powodowało wzrost popytu. W gospodarce zaczynały działać dodatnie sprzężenia zwrotne. W miarę zbliżania się do pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych, czyli do szczytu poprzedniego cyklu, zaczynały rosnąć ceny, płace oraz zyski. Przewidywania przedsiębiorców stawały się optymistyczne, co powodowało podejmowanie decyzji o inwestycjach. Skutkiem inwestycji było dalsze zwiększanie zatrudnienia i popytu. Ceny i płace rosły; wzrastał również optymizm przedsiębiorców. Projektowali oni dalsze inwestycje. Dla ich sfinansowania niezbędne było zwiększenie zysków, co oznaczało zmianę podziału na niekorzyść płac; skutkiem tego była nadprodukcja — podaż stała się większa od popytu. Powodowało to narastanie zapasów oraz kolejny kryzys (przebieg klasycznego cyklu koniunkturalnego pokazuje tabela, uwidacznia ona różnorodność przyczyn wywołujących kryzysy gospodarcze). Zmianie ulegała również długość poszczególnych cykli. Początkowo liczyły one ok. 11 lat. Następnie występowały coraz częściej. Na początku XX w. kryzysy pojawiały się już co 6-7 lat. Średnio w omawianym okresie kryzysy występowały co 8 lat. Największe załamanie nastąpiło 1929 i przeszło do historii pod nazwą wielkiego kryzysu (kryzys ekonomiczny, wielka depresja).

Współczesny cykl koniunkturalny składa się z 2 faz: ekspansji i recesji. Jego charakterystyczną cechą jest brak głębokich kryzysów, co jest spowodowane antycyklicznym oddziaływaniem państwa. Przybiera ono postać aktywnej polityki gospodarczej i automatycznych stabilizatorów koniunktury.

Bezrobocie

BEZROBOCIE stanowi jeden z najtrudniejszych problemów społeczno-gospodarczych. Jest od dawna przedmiotem zainteresowania socjologów i psychologów, ponieważ ze względu na swoje następstwa jest poważnym problemem społecznym. Bezrobocie występuje wówczas, gdy liczba osób poszukujących pracy jest większa niż liczba ludzi zdolnych do pracy, chcących pracować i akceptujących istniejący poziom wynagrodzeń, pozostaje bez pracy.

RODZAJE BEZROBOCIA:

1. Bezrobocie frykcyjne - jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy; ludzie zmieniają zawód, pracę, przenoszą się do innej miejscowości i pozostają krótko na rynku pracy. To bezrobocie występuje w każdej gospodarce, także w warunkach pełnego zatrudnienia. Jest ono korzystne dla gospodarki, gdyż umożliwia znalezienie w krótkim czasie pracowników.

2. Bezrobocie koniunkturalne lub recesyjne - pojawia się wówczas, gdy następuje spadek popytu, produkcji i aktywności gospodarczej.

3. Bezrobocie strukturalne - wynika z nieaktywności struktury podaży siły roboczej i popytu na nią na rynku pracy. Wynikać może ono z szybkich zmian strukturalnych zachodzących w gospodarce, za którymi nie nadąża szkolnictwo zawodowe i ogólne. Bezrobocie strukturalne występuje także wówczas, gdy zasoby kapitałowe są niewystarczalne dla zatrudnienia zasobów pracy.

4. Bezrobocie technologiczne - wynika z postępu technicznego automatyzacji i mechanizacji procesów wytwórczych, które mają charakter praco-oszczędny. Pojawia się ono, gdy tempo wzrostu gospodarczego jest niskie, a inwestycje mają charakter modernizacyjny, prowadzą do wzrostu i unowocześnienia produkcji przy spadku zatrudnienia.

5. Bezrobocie sezonowe - jest efektem wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku, spowodowanych zmianą warunków klimatycznych.

PRZYCZYNY BEZROBOCIA: Przyczyną dużego wzrostu bezrobocia stała się recesja ekonomiczna, a także wprowadzenie nowych technologii oszczędzającej pracę ludzką, niedostosowanie kwalifikacji osób poszukujących pracy do tych technologii, restrukturyzacja przemysłu, zmiany w organizacji pracy. Obecnie w procesach produkcji większość stanowisk pracy zastępowana jest przez pracę komputerów i maszyn. W związku z tym liczba miejsc pracy została znacznie ograniczona. Za główną przyczynę bezrobocia w Polsce uważa się nałożenie nowych stosunków rynkowych na starą strukturę gospodarczą i rządzącą w niej mechanizacji. Związane z tymi czynnikami ograniczenia tych zjawisk pracy utrudnia zmniejszania bezrobocia i czyni je zjawiskiem trwałym. Przyczynami bezrobocia są również, ograniczenie produkcji, likwidacja niektórych gałęzi przemysłu, trudności mieszkaniowe, przenoszenie zakładów do innego regionu, itp. Skutkami bezrobocia dla większości ludzi bezrobotnych są: pogorszenie standardu życia, problemy z zagospodarowaniem wolnego czasu, izolacja społeczna, ograniczenie lub zaniechanie uczestnictwa w życiu kulturalnym i politycznym. Towarzyszy temu dyskomfort psychiczny, polegający często na poczuciu bezsilności. Następstwem trudności finansowych jest pozbawienie możliwości nabywania dóbr, które są symbolem statusu, co prowadzi samooceny. Skutkiem bezrobocia jest wzrost przestępczości i pogłębiający się niedostatek. Bezrobocie ma negatywne skutki dla społeczeństwa. Są nimi: duże koszty świadczeń socjalnych, niewykorzystane zdolności do pracy bezrobotnych, poczucie zagrożenia utratą pracy ludzi zatrudnionych i zwiększenie się zjawisk niepożądanych (np. alkoholizm, narkomania, przestępczość, samobójstwa, kradzieże, rozwody itp.). Bezrobocie w Polsce można nazwać zjawiskiem masowym, ponieważ ciągle ono wzrasta. Wielu ludzi codziennie traci prace i niema szansy zdobycia nowej pracy. Politycy obiecują, że znajdą sposoby przeciwdziałające bezrobociu (szczególnie przed wyborami), jednak to są tylko słowa, które w dużej mierze nie zamieniają się na czyny. W dzisiejszych czasach, przy tak dużym bezrobociu panuje „rynek pracodawcy”, a nie „rynek pracownika”.

SKUTKI EKONOMICZNE: Zgodnie z prawem Okuna, okresy, w których poziom bezrobocia jest wysoki, to okresy, w których faktyczny poziom PNB spada poniżej jego poziomu potencjalnego. A zatem wysokiemu poziomowi bezrobocia towarzyszy wysoki poziom produktu, którego wytworzenia zaniechano - zupełnie tak samo jak gdyby tę właśnie ilość zmarnotrawionych, nie wytworzonych samochodów, środków żywności i budynków po prostu utopiono w odmętach oceanu. Jak wielkie jest marnotrawstwo wynikające z wysokiego bezrobocia? Straty ponoszone w okresach wysokiego bezrobocia to największe udokumentowane marnotrawstwo we współczesnej gospodarce. Są one wielokrotnie większe od szacowanych strat wynikających z nieefektywności (zbędnych strat) w następstwie monopolu czy też marnotrawstwa wywołanego stosowaniem ceł i kontyngentów w wymianie zagranicznej.

SKUTKI SPOŁECZNE: Bez względu na to, jak wysokie są ekonomiczne skutki bezrobocia, rachunek strat w dolarach nie odzwierciedla właściwie i w pełni szkód ludzkich, społecznych i psychicznych, jakie niosą za sobą okresy trwale utrzymującego się bezrobocia przymusowego. Z nowoczesnych badań wynika zaś, że bezrobocie prowadzi do deterioracji zdrowia zarówno psychicznego, jak i fizycznego: do wyższego poziomu zachorowań na choroby serca, przypadków alkoholizmu, samobójstw. Jeden z najważniejszych badaczy tego przedmiotu, dr Hawey Breuner, szacuje, że utrzymujący się w ciągu sześciu lat wzrost stopy bezrobocia o jeden procent prowadziłby do liczby przedwczesnych zgonów wynoszącej 37000. Badania dowodzą, że niedobrowolne pozostawanie bez pracy to dla wielu ludzi sytuacja o wysokim oddziaływaniu traumatycznym.

SPOSOBY WALKI Z BEZROBOCIEM W POLSCE:

O interesy pracowników musi zadbać państwo czyli rząd RP. Rząd powinien w pierwszej kolejności starać się ograniczyć bezrobocie oraz następnie, w nie mniejszym stopniu, powinny to robić samorządy lokalne (ważna jest właściwa współpraca tych dwu organów).Działania rządu: - upusty w podatkach dla pracodawców uruchamiających nowe stanowiska pracy - uznanie całości lub części obowiązkowej składki na ZUS jako podatku od wartości dodanej pracy (zrównanie pracy z innymi towarami) - stworzenie systemu bardziej elastycznego kształcenia - ograniczenie biurokracji związanej z otwieraniem nowych firm - wspieranie drobnych i średnich przedsiębiorstw - polityka proexportowa państwa prowadząca do zwiększenia produkcji i zatrudnienia - zwolnienia z płatności VAT przy eksporcie - skracanie czasu pracy Działania samorządów (w zależności od możliwości): - przyciąganie kapitału (głównie zagranicznego), ale bez popadania w skrajność i liczenia na cud wielkich inwestorów z Zachodu - stawianie na drobne i średnie przedsiębiorstwa oraz współpraca z lokalnymi przedsiębiorcami - stwarzanie dogodnych warunków do rozwoju firm (głównie drobnych) na swoim terenie - mądre korzystanie z unijnych dotacji (np. z fundacji PHARE) - walka z odpływem ludzi na Zachód powinna przybrać w konkretnym wymiarze: to nie robotnicy powinni wyjeżdżać do Niemiec, tylko zakłady pracy z udziałem niemieckiego kapitału powinny instalować się w Polsce - uruchomienie robót publicznych Działania bezrobotnych: - muszą być bardziej elastyczni, chętniej korzystać z kursów kwalifikacyjnych, uczyć się nowego zawodu, dzisiaj nie ma już pracy dla osób niewykwalifikowanych.

Inflacja

Inflacja to wzrost przeciętnego poziomu cen i dóbr w gospodarce. Czysta inflacja jest przypadkiem szczególnym, który pojawia się wtedy, kiedy wszystkie ceny dóbr i czynników produkcji wzrastają w tym samym tempie. Inaczej mówiąc zjawisko inflacji występuje w sytuacji, w której ilość pieniędzy w obiegu rośnie szybciej niż wartość towarów i usług oferowanych do sprzedaży. Taki stan rzeczy prowadzi w konsekwencji do wzrostu cen i spadku wartości pieniądza w tym samym tempie.

Z powodu występowania inflacji zanika wartość realna dochodów i wszystkiego, co posiadamy. Zjawisko to powoduje wzrost wartości nominalnej wypracowanych dochodów, jednak w rzeczywistości zmniejsza ich wartość realną, powodując spadek ich siły nabywczej. Należy przy tym zaznaczyć, że nie każdy wzrost cen można uważać za inflację. Ceny jednych dóbr na rynku mogą drożeć, innych zaś równocześnie maleć, również tempo zmian tych cen może być różne i nie należy automatycznie kojarzyć tej sytuacji ze zjawiskiem inflacji. Ruchy cenowe mogą w tej sytuacji zmienić jedynie strukturę cen na rynku. Zmiana struktury cen na rynku może więc być zjawiskiem normalnym w prawidłowo funkcjonującej gospodarce rynkowej.

Miernikiem inflacji jest stopa inflacji, która jest procentową zmianą poziomu cen, liczoną według wzoru:

poziom cen w roku bieżącym - poziom cen w roku poprzednim	x 100%
poziom cen w roku poprzednim

Poziom cen może również maleć. Mamy wówczas do czynienia z sytuacją odwrotną do inflacji, a określamy ją mianem deflacji.

Deflacja jest to utrzymujący się spadek poziomu cen. Występuje ona najczęściej w okresach pogarszania się koniunktury w gospodarce i wcale nie jest zjawiskiem pożądanym.

Zarówno inflacja ze wzrostem cen, jak i deflacja z ich spadkiem, nie są zjawiskami które stanowiłyby cel gospodarki, jest nim bowiem osiągnięcie stabilności cen.

Istnieje wiele rodzajów inflacji, do najważniejszych jednak należą:

• inflacja z punktu widzenia przyczyn

• popytowa - jest ona wynikiem nadmiernej ilości pieniądza w obiegu. Nazywa się ją także inflacją pieniężną. Występuje wówczas, gdy globalny popyt wzrasta szybciej niż wielkość produkcji.

• kosztowa - związana jest ze wzrostem kosztów produkcji. Pojawia się wtedy gdy są ograniczenia w podaży jednego lub kilku zasobów oraz występuje wzrost cen na te zasoby np. odcięcie dostaw ropy naftowej z importu z powodu wojen, czy ograniczenie dostaw surowców rolnych z powodu nieurodzaju powodują, że fizycznie jest mniejsza ilość zasobów do produkcji oraz wzrastają ich ceny. Następną przyczyną mogą być podwyżki płac niepokryte wzrostem wydajności pracy, ponieważ na wzrost kosztów robocizny na jednostkę wyrobu powodują w konsekwencji wzrost cen

• strukturalna - pojawiająca się wówczas, gdy producenci nie mogą sprawnie zmienić struktury produkcji w związku ze zmianami struktury gospodarki w kraju, a braku określonych towarów na rynku nie można szybko pokryć niezbędnym importem. Zmiana struktury gospodarczej pociąga za sobą koszty finansowe, przykładowo zakup nowych technologii czy zatrudnienia wysoko wykwalifikowanej kadry. Koszty te znajdują swoje odbicie w podniesieniu cen przynajmniej w pewnym okresie czasu.

• ze względu na natężenie

• inflacja pełzająca (do kilku procent w skali rocznej), nie powodująca zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych, poddającą się kontroli

• inflacja kroczącą (do kilkunastu procent rocznie), gdy oczekiwania inflacyjne wywołują określone zachowania podmiotów gospodarczych wzmagające ten proces, przy czym zaczyna się ona wymykać kontroli

• inflacja galopująca (powyżej 20%), powodującą narastające zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych, osłabienie systemów motywacyjnych, a w rezultacie zahamowanie wzrostu gospodarczego

• hiperinflacja, gdy natężenie procesów inflacyjnych uniemożliwia racjonalne gospodarowanie z powodu niemożności prowadzenia rachunku ekonomicznego, planowania działań gospodarczych, nieskuteczności systemów motywacyjnych, co prowadzi do anarchizacji życia społecznego

Przyczyny inflacji są różne. Mogą one tkwić w polityce pieniężnej, kredytowej, budżetowej i inwestycyjnej w dysproporcjach gospodarczych, w spadku wartości waluty krajowej w stosunku do walut zagranicznych, we wzroście cen surowców czy paliwa i energii na rynku światowym. Do najważniejszych możemy zaliczyć:

• niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy)

• przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego finansowanego przez państwo)

• ingerencję państwa w politykę emisyjną banku centralnego, co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza.

• wadliwą strukturę gospodarki

• wzrost cen podstawowych surowców energetycznych (powoduje to wzrost kosztów produkcji i wzrostu cen)

• import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów produkcji , a co za tym idzie wzrost cen)

• długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem)

• recesją gospodarczą (obniżenie wydajności pracy, a tym samym wzrost kosztów produkcji)

• monopolizację gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę)

Skutki inflacji ponosi zarówno społeczeństwo, jak i gospodarka narodowa. Negatywne skutki inflacji, zwłaszcza przy inflacji nieprzewidzianej ponoszą;

• ludzie oszczędzający - kiedy trzymają pieniądze w kieszeni lub na rachunku oszczędnościowym płatnym na żądanie,

• banki, które udzielają pożyczek na długie okresy i w momencie wypłaty udzielonych pożyczek pieniądze przy inflacji mają dal banków mniejszą siłę nabywczą,

• ludzie pracujący, którzy w związku z inflacją otrzymują podwyżkę płac popadają w wyższy podatek ,czyli w wyższą kategorię stawek podatkowych,

• emeryci, gdyż indeksacja emerytur, tak jak wzrost płac pracowników nie nadąża za wzrostem cen.

Korzyści z inflacji mają ludzie, którzy:

• przewidując wzrost cen kupują wcześniej po relatywnie niskich cenach i sprzedają później po cenach wyższych,

• zaciągają kredyty hipoteczne w okresie inflacji i spłacają je w pieniądzach mających mniejszą siłę nabywczą - takie zjawisko nazywa się premią inflacyjną.

Korzyści z inflacji ma również rząd, który dodrukowuje pieniądze i powiększa budżet przez zwiększenie podatków. Jednak wskutek tego zostaje naruszona równowaga między popytem a podażą, wzmaga się tempo inflacji i zubożenie społeczeństwa.

Skutkami dla gospodarki narodowej będzie:

• niechęć przedsiębiorców do podejmowania inwestycji, gdyż nie można przewidzieć realnych zysków,

• spadek innowacji i produkcyjności w przedsiębiorstwach gdyż u przedsiębiorców zmniejsza się zainteresowanie kredytami, na które nakładane są wysokie odsetki,

• dewaluacja waluty krajowej - więcej złotówek należy zapłacić za jednego dolara,

• zakłócenie w systemie finansowym na skutek dużych zmian cen papierów wartościowych,

• osłabienie wiarygodności państwa u wierzycieli.

Ograniczenie inflacji lub przeciwdziałanie jej wystąpieniu wymaga odpowiedniej polityki państwa w zakresie kształtowania dochodów społeczeństwa, ograniczania deficytu budżetowego (polityka fiskalna), kontroli emisji pieniądza przez bank centralny i kreacji pieniądza kredytowego przez banki komercyjne (polityka monetarna).

Jak więc wynika z powyższej analizy, inflacja nie jest zjawiskiem korzystnym dla gospodarki. Mogą z niej skorzystać tylko jednostki, które wcześniej ją przewidzą.

---