POLITYKA REGIONALNA UE, Gospodarka Regionalna Szlachta

Piła, 18.06.2005 r.

Gospodarka regionalna w Polsce i na świecie

Rynek regionalny (województwo) a rynki europejskie jako narzędzie gospodarki regionalnej

Literatura:

J. Szlachta, Polityka regionalna Unii Europejskiej, FPPR, Warszawa 2000
A. Potoczek, Polityka regionalna i gospodarka przestrzenna, Agencja, Toruń 2003
T. Grosse, Polityka regionalna Unii Europejskiej i jej wpływ na rozwój gospodarczy: przykład Grecji, Włoch, Irlandii i wnioski dla Polski, ISP, Warszawa 2000
I. Pietrzak, Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w państwach członkowskich, PWN, Warszawa 2001
J.J. Parysek, Podstawy gospodarki lokalnej, Wydawnictwo Naukowe UAM,
Poznań 2001
P. Jasiński, Europa jako szansa: Polityka regionalna Unii Europejskiej i jej instrumenty a władze lokalne i regionalne, Elipsa, 2000
B. Winiarski (red.), Polityka gospodarcza, PWN, Warszawa 2001
K. Głąbicka, M. Grewiński, Europejska polityka regionalna, Elipsa, 2003
K. Wijtaszczyk (red.), Fundusze strukturalne i polityka regionalna Unii Europejskiej, Aspra, 2005
D. Waldziński, Polityka regionalna w Polsce w procesie przemian kulturowo - cywilizacyjnych, Wyd. Uniw. Warmińsko - Mazurskiego, 2005
W. Molle, Ekonomika integracji europejskiej, Solidarność, Gdańsk 1995
M. Fic, Zarządzanie rozwojem lokalnym,
Gazeta Prawna, W czym Unia pomogła regionom”, nr 7 (1437) z 13.04.2005
Narodowa strategia rozwoju regionalnego 2001-2006.
Narodowy plan rozwoju 2004 - 2006.

Zasoby internetowe:

www.fs.ngo.pl www.infoport.pl

www.cie.gov.pl www.ukie.gov.pl

www.pldg.pl

Gospodarka regionalna w szerokim znaczeniu to złożony proces, w którym władze lokalne przy wykorzystaniu własnych zasobów, w tym także ludności regionalnej, oraz zaangażowaniu partnerów zewnętrznych (kapitał), stymulują rozwój gospodarczy danej jednostki terytorialnej - tj. rozwój regionalny (lokalny). Rozwój ten utożsamiany jest
z kompleksem przeobrażeń jakościowych odnoszących się do poziomu życia ludności oraz warunków funkcjonowania podmiotów gospodarczych, a dotyczących danego obszaru tzn. regionu.

Region jest to wyodrębniony na podstawie określonego kryterium obszar, wyróżniający się od pozostałych obszarów pewną wspólną cechą lub cechami. Wyróżnia się następujące kryteria odrębności regionu ze względu na jego cechy: region geograficzny, ekonomiczny, etniczny, kulturowy, historyczny, administracyjny i polityczny.

Wspólnotowa Karta Regionalizacji, stanowiąca aneks do uchwalonej przez Parlament Europejski „Rezolucji o polityce regionalnej Wspólnoty i o roli regionów” określa region jako „terytorium, które z geograficznego punktu widzenia stanowi wyraźną całość, bądź stanowi kompleks terenów, które tworzą zamkniętą całość, a których ludność charakteryzują określone wspólne elementy, przy czym chciałaby ona utrwalić i rozwinąć pewne wynikające z nich właściwości, aby pobudzić postęp kulturalny, społeczny
i gospodarczy.”

W Polsce w wyniku transformacji ustrojowej, przejścia od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej i towarzyszącej temu decentralizacji państwa, funkcję regionów pełni 16 województw utworzonych z dniem 1 stycznia 1999 r. na podstawie ustawy z 5 czerwca 1998 o samorządzie województwa oraz ustawy z lipca 1998 r. o trójstopniowym podziale terytorialnym kraju (gmina, powiat, województwo). Województwo, jako największa jednostka zasadniczego podziału terytorialnego kraju, jako pośrednie ogniwo zarządzania pomiędzy gminą i powiatem a organami administracji centralnej, pełni funkcje strategiczne
i nadzorcze. Misją samorządu województwa jest rozwój cywilizacyjny regionu, co przejawia się w obowiązku formułowania strategii wszechstronnego i zrównoważonego rozwoju oraz prowadzenia polityki regionalnej umożliwiającej jego osiągnięcie. Zadania samorządu województwa związane są z tworzeniem warunków i instrumentów służących rozwojowi regionalnemu w trzech podstawowych sferach:

rozwoju ekonomicznego, obejmującego też międzynarodową współpracę gospodarczą i promocję regionu,
usług publicznych "wyższego" rzędu (m.in. szkolnictwo wyższe, specjalistyczna służba zdrowia, działalność kulturalna o charakterze ponadlokalnym),
kształtowania przyjaznego człowiekowi środowiska naturalnego.

Ustanowienie w dużych województwach samorządu odpowiedzialnego za rozwój gospodarczy i politykę regionalną umożliwia gospodarczą konkurencyjność regionu, zwiększa atrakcyjność polskiej gospodarki w skali europejskiej.

0x01 graphic

Rys. 1 „Podział terytorialny Polski” - Polskie regiony

Zgodnie z zapisami ustawy o samorządzie wojewódzkim "mieszkańcy województwa tworzą z mocy prawa regionalną wspólnotę samorządową". Rozwój regionalny oznacza więc trwały wzrost poziomu życia mieszkańców i potencjału gospodarczego w skali województwa. Współczesna polityka rozwoju regionalnego (polityk regionalna) ma dwa wymiary:

interregionalny - usystematyzowane oddziaływanie na obszary będące wyodrębnionymi ponadlokalnymi jednostkami terytorialnego podziału administracyjnego kraju, tj. regiony. Polityka interregionalna państwa to działania podejmowane przez rząd centralny oraz jego agendy, w tym także terenowe."; prowadzona jest przez rząd centralny bezpośrednio, czyli za pomocą oficjalnych struktur rządowych, bądź też pośrednio poprzez odpowiednie jednostki centralne
i regionalne nie podlegające bezpośrednio administracji rządowej. Istotną rolę
w implementacji polityki regionalnej odgrywają organizacje pozarządowe, takie jak Polska Agencja Rozwoju Regionalnego, Agencja Rozwoju Komunalnego, Agencja Modernizacji i Restrukturyzacji Rolnictwa i inne,
intraregionalny - usystematyzowane oddziaływanie na procesy rozwoju społeczno - gospodarczego zachodzące na obszarze regionu. Polityką intraregionalną są działania podejmowane przez samorządowe władze regionu oraz ich agendy. Polityka intraregionalna to polityka rozwoju regionów; w odróżnieniu od polityki interregionalnej, która prowadzona jest przez państwo w odniesieniu do regionów wchodzących w jego skład polityka intraregionalna prowadzona jest wówczas, gdy dany region jest wyposażony we władzę - samorząd (w Polsce samorząd województwa), który bezpośrednio może oddziaływać na procesy zachodzące w tym regionie. Władze samorządowe prowadzą wobec tego politykę intraregionalną.

W Polsce początki tworzenia się własnych polityk regionalnych datuje się od momentu wejścia w życie Ustawy z 2 maja 2000 roku o zasadach wspierania rozwoju. Ustawa ta określa zasady i formy wspierania rozwoju regionalnego oraz zasady współdziałania w tym zakresie Rady Ministrów oraz organów administracji rządowej
z samorządem terytorialnym. Ustawa stanowi, iż "wspieranie rozwoju regionalnego jest wykonywane na podstawie narodowej strategii rozwoju regionalnego oraz inicjatyw samorządu województwa, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju".

W związku z tym zapisem w grudniu 2000 r. rząd przyjął dokument: Narodową Strategię Rozwoju Regionalnego 2001-2006 (NSRR), który określa politykę regionalną państwa do roku 2006. Jest to polityka wyrównywania szans poszczególnych regionów, ze szczególnym naciskiem położonym na likwidowanie opóźnień regionów najsłabszych
i optymalne wykorzystywanie programów pomocowych. Działania skoncentrowane są na następujących priorytetach:

rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów, rozbudowa infrastruktury o ponadlokalnym znaczeniu, rozwój funkcji metropolitalnych największych aglomeracji i miast, rozwój technologii telekomunikacyjnych;
restrukturyzacja bazy ekonomicznej regionów i tworzeniu warunków jej zróżnicowania, wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw, transfer nowoczesnych technologii, rozwój turystyki, rekreacji i ochrona dziedzictwa kulturowego;
działania wspierające rozwój zasobów ludzkich, edukacja powszechna i ustawiczna, systemy stypendialne, szkolenia, przekwalifikowania zawodowe;
wsparcie obszarów wymagających pomocy, aktywizacja obszarów wiejskich, ożywienie bazy ekonomicznej miast;
zapewnienie współpracy regionów, rozwój współpracy przygranicznej oraz planowania przestrzennego.

Lista obszarów wymagających wsparcia jest każdorazowo ustalana w specjalnych programach, proporcjonalnie do możliwości finansowych budżetu państwa. Za ogólną realizację i koordynację polityki rozwoju regionalnego państwa odpowiada Rada Ministrów oraz Komitet RM ds. Polityki Regionalnej i Zróżnicowanego Rozwoju. Finansowanie NSRR odbywać się będzie z pomocowych funduszy UE, budżetu państwa, środków własnych jednostek samorządu terytorialnego, funduszy i agencji oraz innych podmiotów publicznych, a także ze środków podmiotów prywatnych.

Obecnie prowadzony jest monitoring pierwszej edycji strategii oraz trwają konsultacje nad koncepcją nowej Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego na lata 2007-2013. Na etapie przygotowań do opracowania nowej strategii Departament Polityki Regionalnej w Ministerstwie Gospodarki i Pracy opracował w 2004 r. „Raport o polityce regionalnej”, sporządzony na podstawie badań analitycznych oraz przy wykorzystaniu wiedzy ekspertów z różnych środowisk. Analiza Raportu pozwoliła na sformułowanie „Założeń do Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego na lata 2007-2013”, zaprezentowanych w lipcu 2004 r. na posiedzeniu Międzyresortowego Zespołu do przygotowania Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013.

Opracowanie nowej wersji NSRR ma być prowadzone przy szeroko zakrojonej współpracy międzyresortowej oraz aktywnym wsparciu środowisk samorządowych.

Główne cele NSRR na lata 2007-2013:

Rozwój konkurencyjności gospodarczej regionów;
Wspieranie elastycznego zróżnicowania zamierzeń i wykorzystanie potencjału endogenicznego regionów;
Wyrównanie szans rozwojowych regionów.

Obecnie w Polsce poza NSRR instrumentami polityki regionalnej są:

Na poziomie krajowym:

Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006 (przygotowuje się Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013);

długofalowa strategia rozwoju regionalnego kraju;
Polska 2025. Długofalowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju.

Na poziomie województwa (przygotowywane przez zarząd województwa i następnie uchwalane przez sejmik województwa):

strategie rozwoju województwa (opracowane we wszystkich regionach w Polsce);
programy województwa;
plan zagospodarowania województwa.

Na poziomie gminy (przygotowywane przez zarząd gminy i uchwalane przez radę gminy):

studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy;
miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.

Obecnie polityka regionalna przyjmuje również wymiar międzynarodowy.

Unia Europejska przez szereg instytucji, funduszy i programów wspiera rozwój regionów Unii Europejskiej w ramach tzw. wspólnej polityki regionalnej. Tworzenie polityki regionalnej UE było konsekwencją dużego zróżnicowania stopnia rozwoju społeczno-gospodarczego poszczególnych krajów członkowskich Unii oraz istnienia jeszcze większych dysproporcji rozwojowych pomiędzy ich regionami. Dysproporcje te mają często charakter strukturalny, wynikający z peryferyjnego położenia regionu, trudnych warunków klimatycznych i geograficznych, niedostatecznie rozwiniętej infrastruktury, niekorzystnej struktury gospodarki (z dominacją rolnictwa), niskiego poziomu kwalifikacji zawodowych ludności itp.

Polityka regionalna i strukturalna Unii Europejskiej jest wyrazem solidarności bogatszych krajów członkowskich (i ich regionów) z krajami (regionami) względnie uboższymi. Wraz z rozszerzaniem się Unii Europejskiej o państwa będące na niższym poziomie rozwoju gospodarczego niż założycielska "Szóstka", takie jak Irlandia, Grecja, Hiszpania i Portugalia, Luksemburg, RFN, ta solidarność nabierała coraz większego znaczenia.

Potrzeba rozwinięcia polityki regionalnej była też konsekwencją utworzenia jednolitego rynku europejskiego (tj. swoboda przepływu dóbr, usług i kapitału), w ramach którego regiony słabsze pod względem strukturalnym lub o podupadającym przemyśle znalazły się w punkcie wyjściowym, w sytuacji niekorzystnej i mogłyby nie sprostać w pełni swobodnej konkurencji ze strony regionów bogatszych. W takich opóźnionych regionach UE, regionalne rynki dóbr i usług, czynników produkcją (w tym rynek pracy), rynki kapitałowe borykały się z poważnymi problemami co nie sprzyjało dalszej integracji europejskiej. Wysokie bezrobocie, niska jakość produktów, brak nowoczesnych technologii i w związku
z tym brak napływu kapitału inwestycyjnego spowodowało, iż bogatsze rynki (regiony UE) zaczęły zauważać potrzebę minimalizowania różnic między poszczególnymi regionami UE, co miało zapewnić prawidłowe funkcjonowanie jednolitego rynku europejskiego, złożonego
z poszczególnych rynków regionalnych i być warunkiem dalszego postępu procesów integracyjnych. Utrzymanie się znacznych dysproporcji regionalnych może być źródłem niezadowolenia krajów członkowskich UE, a to z kolei mogło by być hamulcem procesu integracyjnego. Jedną z możliwych dróg poprawy sytuacji regionów problemowych jest stworzenie przesłanek długofalowego wzrostu gospodarczego poprzez wzrost konkurencyjności ich gospodarek. Wymaga to określenia czynników rozwoju regionalnego
i wyznaczania strategii rozwoju regionalnego.

Za symboliczny początek polityki regionalnej UE uznaje się rok 1958, tj. rok wejścia w życie Traktatu Rzymskiego powołującym Europejską Wspólnotę Gospodarczą, nawiązywał do polityki regionalnej w sposób ogólnikowy. W preambule państwa członkowskie dały co prawda wyraz swym dążeniom, "aby zjednoczyć gospodarkę narodową i wspierać jej harmonijny rozwój, zmniejszając różnice pomiędzy poszczególnymi obszarami", jednak w praktyce polityka regionalna Wspólnoty koncentrowała się na koordynowaniu polityki regionalnej państw członkowskich, mając na względzie ochronę przed ewentualnymi wypaczeniami swobody konkurencji. Na mocy Traktatu o EWG utworzono 1 stycznia 1958 r. Europejski Bank Inwestycyjny, którego statutowym celem jest wspomaganie harmonijnego rozwoju Wspólnoty.

Do pierwszego przełomu w rozwijaniu polityki regionalnej doszło w 1968 r., kiedy to przy okazji fuzji organów wykonawczych Europejskiej Wspólnoty Węgla
i Stali, Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Euroatomu utworzono w ramach Komisji Europejskiej Dyrekcję Generalną ds. Polityki Regionalnej (DG XVI). Cztery lata później, na konferencji w Paryżu postanowiono zapewnić dla celów polityki regionalnej odpowiednie środki finansowe. Nadano wówczas wymiar regionalny dwóm funduszom budżetowym - Europejskiemu Funduszowi Społecznemu (European Social Fund - EFS) i Europejskiemu Funduszowi Orientacji i Gwarancji Rolnej ( European Agriculture Guidance and Guarantee Fund - EAGGF) oraz ustalono zasady utworzenia specjalnego funduszu regionalnego. Powstał on ostatecznie - jako Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (European Regional Develpment Fund - ERDF) w 1975 r. Wszystkie środki Funduszu były rozdzielane pomiędzy państwa członkowskie według systemu kwotowego.

Dopiero od 1980 r. zarezerwowano 5 proc. całości środków na finansowanie przez Komisję tzw. działań specyficznych, o charakterze rzeczywiście wspólnotowym.

Wraz z podpisaniem Jednolitego Aktu Europejskiego w 1986 r. stworzono podstawy dla nowej polityki strukturalnej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, a przede wszystkim jej polityki regionalnej. Na podstawie tego porozumienia, wprowadzono do Traktatu o WE Tytuł V "Spójność ekonomiczna i socjalna", w którym mówi się o konieczności zlikwidowania dysproporcji i zacofania w rozwoju niektórych regionów Wspólnoty (Art. 130a Traktatu o WE). W dalszej konsekwencji - przeprowadzono w 1988 r. reformę trzech Funduszy Strukturalnych (ERDF, ESF i EAGGF), które od tego czasu miały funkcjonować
w sposób skoordynowany. Zmianom tym towarzyszyła decyzja o zwiększeniu łącznego budżetu funduszy z 7,2 mld ECU w 1987 r. do 14,5 mld ECU w 1993 r. Za podstawowe zasady polityki strukturalnej (w tym regionalnej) Wspólnoty uznano:

koncentrację środków pod względem geograficznym i funkcjonalnym (pięć podstawowych celów);
przyznanie priorytetu programom wieloletnim i działaniom strukturalnym;
oparcie selekcji regionów, którym przysługuje pomoc, na kryteriach wspólnotowych (selekcji dokonuje się w przekroju trzech poziomów terytorialnego podziału krajów, określonych symbolem NUTS
ostateczne odstąpienie od systemu kwotowego na rzecz zasady współfinansowania (środki wspólnotowe mogą uzupełniać - a nie zastępować środki krajowe, udział środków wspólnotowych w całkowitych kosztach danego projektu może wynosić,
w zależności od celu, od 25 do 75 proc., a w przypadku regionów w tzw. krajach kohezyjnych - nawet 80-85 proc.);
partnerstwo: ścisła współpraca między Komisją a odpowiednimi władzami na szczeblu krajowym, regionalnym lub lokalnym w przygotowaniu i realizacji programów.

Ponadto, Komisja Europejska została upoważniona do występowania, w ramach określonego budżetu, z tzw. Inicjatywami Wspólnotowymi. Na tej podstawie, w latach 1989-1993 zrealizowano 15 programów, a podobną ich liczbę, zaprojektowano na okres 1994-1999.

Obowiązujące zasady polityki regionalnej zostały dodatkowo ugruntowane
i rozbudowane w 1993 r, wraz z podpisaniem Traktatu o Unii Europejskiej z Maastricht. Dążenie do zapewnienia zrównoważonego postępu ekonomicznego i socjalnego uznano za jedno z głównych zadań Unii. Na mocy Traktatu utworzono Fundusz Spójności (Cohesion Fund), o zakresie działania nie regionalnym, jak w przypadku istniejących Funduszy Strukturalnych, ale krajowym. Pomoc z Funduszu Spójności jest przeznaczona na finansowanie projektów w dziedzinie ochrony środowiska i inwestycje w infrastrukturę transportową państw, w których poziom PKB na jednego mieszkańca jest niższy niż 90 proc. średniej dla całej UE. Kryteria spełniły wówczas cztery państwa członkowskie: Grecja, Portugalia, Irlandia i Hiszpania.

Na mocy Traktatu z Maastricht powołano, w uznaniu znaczenia polityki regionalnej, nowy organ UE - Komitet Regionów (Committee of the Regions) Komitet jest instytucją doradczą dla Rady UE i Komisji Europejskiej, a jednocześnie pełni funkcję przedstawicielską wobec różnych instytucji, które reprezentuje. Składa się on z 222 przedstawicieli regionalnych i lokalnych osób prawnych.

Na szczycie Unii Europejskiej w Berlinie, jaki odbył się 24 i 25 marca 1999 r.,
w ramach dyskusji nad opracowaną przez Komisję Europejską "Agendą 2000" postanowiono utrzymać na lata 2000-2006 generalne zasady polityki strukturalnej, dążąc przy tym do poprawy efektywności wykorzystania Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności.

Wraz z ubieganiem się o członkostwo UE nowych krajów z tak zwanego bloku wschodniego i ich znaczącym opóźnieniem w rozwoju społeczno-gospodarczym spowodowanym panującym w nich ustrojem kapitalistycznym, Unia Europejska po raz pierwszy w historii rozszerzenia przewidziała pomoc przedakcesyjną dla dziesięciu krajów Europy Środkowej i Wschodniej (CEEC), z których osiem stało się jej członkami w 2004 roku (Republika Czeska, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Polska, Słowacja i Słowenia).

Od 1990 roku Polska mogła korzystać z funduszu PHARE jako głównego źródła środków przekazywanych przez Unię Europejską w ramach pomocy technicznej i finansowej. Zgodnie z nową orientacją PHARE pomoc finansowa od 1998 r. przeznaczana była:

w 30 % na programy instytucjonalne - wsparcie instytucji demokratycznych, bezstronnej administracji publicznej, rządów prawa, przygotowanie służby cywilnej do wprowadzania w życie acquis communaitaure;

w 70 % na projekty inwestycyjne, szczególnie w zakresie restrukturyzacji rolnictwa, rozwoju regionalnego i rozwoju kapitału ludzkiego, dostosowanie do norm istniejących w Unii Europejskiej, wsparcie małych i średnich przedsiębiorstw.

Od 1 maj 2004 r. Polska stała się jednym z 25 państw członkowskich UE. Fakt ten spowodował, że Polska może korzystać z wszystkich form pomocy UE wynikających
z funduszy strukturalnyh, będących obecnie podstawowymi instrumentami pomocy w ramach polityki regionalnej. Z ich budżetów kierowane jest wsparcie na programy krajowe - 94%, inicjatywy wspólnotowe - 6%. Dodatkowym instrumentem pomocy jest Fundusz Spójności (Kohezji), czasowy instrument, który ma pomóc przy realizacji największych inwestycji
w najuboższych krajach UE. Ważnym uzupełnieniem pomocy UE są krajowe środki (budżet centralny i samorządowy), które stanowią minimum 15% całej pomocy.

Filarami europejskiej polityki regionalnej są:

Polityka przemysłowa (środki przeznaczone są na określone sektory gospodarki, branże a także zakłady przemysłowe, szczególny nacisk kładziony jest na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw oraz na ochronę środowiska),
Wspieranie gospodarcze (środki przeznaczone są na poprawę infrastruktury, nowe inwestycje, restrukturyzację przedsiębiorstw i otwieranie rynków zbytu),
Polityka rynku pracy (środki przeznaczone są na wspieranie zatrudnienia poprzez programy szkoleniowe i przekwalifikowania, podnoszenie zdolności adaptacyjnych przedsiębiorstw i ich pracowników),
Wspieranie obszarów wiejskich (środki przeznaczone są na wsparcie obszarów wiejskich, szczególnie tych które borykają się z niską konkurencyjnością produkcji, wysokim zatrudnieniem w rolnictwie, czy deficytami w infrastrukturze).

Cele funduszy strukturalnych dzielone są na horyzontalne (można się ubiegać
o środki bez względu na lokalizację wnioskodawcy) oraz regionalne (aby otrzymywać pomoc, region musi spełniać określone kryteria; pomoc kierowana jest według nomenklatury NUTS).

Tabela 1 Nomenklatura jednostek terytorialnych do celów statystycznych

NAZWA	UWAGI	PRZYKŁAD W UE ILOŚĆ	POLSKA NTS
NUTS 1	Jest to największa jednostka podziału	Niemieckie Landy (77)	Cały kraj (1)
NUTS 2	Wg tego poziomu są określane regiony słabiej rozwinięte i słabo zaludnione	Niemieckie Regierungsbezirk (206)	Województwa (16)
NUTS 3	Wg tego poziomu są określane obszary z upadającym przemysłem	Francuskie departamenty	Grupy powiatów (44)
NUTS 4	Jest określany tylko dla niektórych krajów	Brytyjskie country (1074)	Powiaty (308 powiatów i 65 miast na prawach powiatów)
NUTS 5	Są to jednostki podstawowe	Niemieckie Gemeinden (98 433)	Gminy (2489)

Źródło: www.cie.gov.pl

Obecnie w ramach obowiązującej perspektywy finansowej na lata 2000-2006
w zakresie wspólnej polityki regionalnej realizowane są następujące cele:

CEL 1 - (regionalny) obejmuje regiony zapóźnione w rozwoju (na poziomie NUTS II); podstawowym kryterium zakwalifikowania regionu do celu 1 jest dochód PKB per capita poniżej 75% średniego PKB państw członkowskich UE; tym celem są objęte również regiony słabo zaludnione (poniżej 8 mieszk. na jeden km² oraz obszary "ultraperyferyjne" (najbardziej oddalone - np. Gujana Francuska); w regionach celu 1 mieszka obecnie 20% ludności UE; pochłaniają one 70 % środków funduszy strukturalnych; budżet na lata 2000-2006 - 135,6 mld EUR

CEL 2 - (regionalny) wspieranie terenów silnie uzależnionych od upadającej gałęzi gospodarki (na poziomie NUTS III); budżet na lata 2000-2006 - 21,1 mld EUR

CEL 3 - (horyzontalny) pomoc w modernizacji rynku pracy poprzez szkolenia zawodowe, lokalne inicjatywy w zakresie zatrudnienia oraz poprawa dostępu do rynku pracy; budżet na lata 2000-2006 - 24,05 mld EUR .

POMOC PRZEJŚCIOWA - pojawiła się w ramach reformy funduszy z 1999 roku; udzielana jest ona w średnim okresie (3-5 lat) regionom, które przestały lub przestaną spełniać kryteria celu 1 albo 2; jest ona stopniowo zmniejszana (aż do 2005 roku); budżet na lata 2000-2006 - 11,1 mld EUR.

Pomoc na odpowiednie cele jest kierowana z następujących funduszy:

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego - EFRR (European Regional Development Fund)

EFRR powstał w 1975 roku. Celem jego działalności jest zmniejszanie dysproporcji w rozwoju pomiędzy regionami Unii Europejskiej. Pomoc dla regionów polega na:

inwestycjach (pozwalających utrzymać lub tworzyć stałe miejsca pracy), np.:

poprawa otoczenia firm i podwyższenie atrakcyjności inwestycyjnej regionu,
pobudzanie rozwoju badań i nowych technologii
wsparcie finansowe dla MŚP

rozwijaniu infrastruktury (np. budowa dróg, sieci telefonicznych), która:

wspomaga rozwój ekonomiczny regionu
prowadzi do tworzenia nowych miejsc pracy
przyczynia się do rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej
osłabia skutki peryferyjnego położenia regionu
służy dywersyfikacji działalności gospodarczej

wspieraniu lokalnych inicjatyw rozwojowych (np. organizacji wspierających

przepływ nowych technologii lub ułatwiających dostęp do finansowania dla

małych i średnich przedsiębiorstw).

Poza działaniami finansowanymi bezpośrednio w regionach, z budżetu EFRR finansowane są inicjatywy wspólnotowe - INTERREG (współpraca transgraniczna
i międzyregionalna) oraz URBAN (rewitalizacja obszarów miejskich). Jest to największy, pod względem budżetu, z funduszy strukturalnych.

Europejski Fundusz Społeczny - EFS (European Social Fund)

EFS powstał na mocy Traktatów Rzymskich w 1960 roku i współfinansuje działania krajów członkowskich UE w dziedzinie polityki zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich. Pomoc podobnie jak w przypadku pozostałych funduszy koncentruje się na najbiedniejszych regionach. Fundusz winien wspierać działania zorientowane na zapobieganie
i przeciwdziałanie bezrobociu oraz na rozwijaniu potencjału kadrowego, integrację społeczną rynku pracy w celu promocji wzrostu poziomu zatrudnienia, równości szans mężczyzn
i kobiet, harmonijnego i trwałego rozwoju oraz spójności ekonomicznej i społecznej. Fundusz winien w szczególności wspierać działania podejmowane w ramach realizacji Eur. Srtategii Zatr. oraz ogłaszanych corocznie Wytycznych w Sprawie Zatrudnienia (Art.
1 Rozporządzenia EFS z 12.07.1999). Finansowanych jest pięć obszarów wsparcia:

Aktywizacja zawodowa bezrobotnych i zagrożonych bezrobociem
Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu
Kształcenie ustawiczne
Doskonalenie kadr gospodarki i rozwój przedsiębiorczości
Aktywizacja zawodowa kobiet

W obrębie wymienionych obszarów wsparcia promowane są lokalne porozumienia na rzecz zatrudnienia oraz wymiar społeczny i aspekt zatrudnienia w ramach społeczeństwa zinformatyzowanego m. in. poprzez zapewnienie równego dostępu do udogodnień i korzyści jakie niesie informatyzacja. Fundusz ma przyczyniać się również do promowania równości szans mężczyzn i kobiet jako założenie włączone do wszystkich działań.

Wspierane są również rozwiązania systemowe w zakresie zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich (np. systemy szkoleń zawodowych, doskonalenie nauczycieli i trenerów). Ponadto EFS finansuje funkcjonowanie inicjatywy EQUAL.

Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej - EFOiGR (European AgricultureGuidance and Guarantee Funds)

EFOIGR powstał w 1964 roku na mocy Traktatów Rzymskich. Sam fundusz podzielony jest na Sekcję Orientacji i Sekcję Gwarancji. Jedynie ta pierwsza - sekcja gwarancji - jest zaliczana do funduszy strukturalnych. Jego zadaniem jest wspieranie transformacji struktury rolnictwa oraz pomoc w rozwoju obszarów wiejskich. Zakres pomocy jest bardzo szeroki i może obejmować:

Poprawę funkcjonowania gospodarstw rolnych i przedsiębiorstw rolno-spożywczych
Pobudzaniu produkcji nieżywnościowej
Trwałym rozwoju lasów
Polepszaniu warunków pracy
Tworzeniu nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich
Dywersyfikacji działalności gospodarczej na wsi
Zachowaniu i promocji walorów naturalnych regionu i rolnictwa

Z budżetu EFOIGR finansowana jest inicjatywa LEADER +.

Finansowy Instrument Ukierunkowania Rybołówstwa - FIUR (Financial Instrument for Fisheries Guidance)

FIUR powstał w 1993 roku w ramach kolejnej reformy funduszy strukturalnych. Finansuje inicjatywy służące restrukturyzacji rybołówstwa i upraw wodnych (acquaculture). Celem finansowanych projektów powinno być dążenie do uzyskania równowagi
w środowisku morskim. Pomoc dla tego sektora polega na:

Finansowaniu odnowienia floty rybackiej i modernizacji kutrów
Pomocy w dostosowaniu połowów do wymogów rynku
Tworzeniu małych jednostek rybołówstwa przybrzeżnego i wspólnych przedsiębiorstw
Rekompensowaniu czasowego zaprzestania działalności
Pomocy w zachowaniu fauny i flory przybrzeżnej
Ulepszenia wyposażenia portów
Poprawy przetwórstwa i marketingu owoców morza

Tabela 2 Kierunki wykorzystania poszczególnych funduszy strukturalnych na poszczególne cele polityki regionalnej UE

CEL 1	ERDF, ESF, FEOGA, FIFG
CEL 2	ERDF, ESF, FEOGA, FIFG
CEL 3	ESF

Źródło: www.cie.gov.pl

Region, który został objęty wsparciem w ramach celu 1 nie może starać się
o pomoc z innych funduszy strukturalnych.

Drugą formą wsparcia w ramach polityki strukturalnej UE są inicjatywy wspólnotowe. Są one specjalnymi instrumentami pomocy, których zadaniem jest finansowanie działań istotnych już nie dla jednego regionu czy kraju, lecz UE jako całości.
Z tego też powodu są one opracowywane przez Komisję Europejską w porozumieniu
z krajami członkowskimi. Inicjatywy wspólnotowe są realizowane przez poszczególne Dyrekcje Generalne Komisji Europejskiej. W latach 1994-99 funkcjonowało aż 13 takich inicjatyw, z których korzystała również Polska w okresie przedakcesyjnym. Obecnie
w ramach ostatniej reformy funduszy ich liczbę zmniejszono do 4:

INTERREG - największa z inicjatyw (pod względem udziału w środkach - 50 % środków na inicjatywy wspólnotowe); jej celem jest zacieśnianie więzi międzyregionalnych w Unii, szczególnie na terenach przygranicznych; jest ona finansowana przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego; w jej ramach funkcjonują 3 grupy działań:

Integracja regionów przygranicznych
Współpraca ponad regionalna
Usprawnienie polityki i technik rozwoju regionalnego poprzez współpracę międzynarodową i międzyregionalną (dotyczy też współpracy z krajami kandydującymi do UE)

URBAN - rewitalizacja obszarów miejskich, zagrożonych lub dotkniętych zjawiskami strukturalnego bezrobocia i przejawami patologii społecznej); jest ona finansowana również przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

LEADER+ - jest kontynuacją inicjatywy LEADER, która zajmowała się pomocą w rozwoju obszarów wiejskich; finansowana przez Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej

EQUAL - ma finansować projekty wyrównujące szanse na rynku pracy; szczególną troską objęte są te grupy, które z różnych względów mają utrudniony dostęp do pracy (np. kobiety, młodzież, mniejszości narodowe, niepełnosprawni); jest ona finansowana z Europejskiego Funduszu Społecznego.

Kolejny element, który wykorzystywany jest w ramach polityki strukturalnej (niekiedy utożsamianą z polityką regionalną) jest Fundusz Spójności mimo, że względu na swój tymczasowy charakter nie jest zaliczany do funduszy strukturalnej.

Fundusz Spójności to tymczasowe wsparcie finansowe dla krajów Unii Europejskiej, których Produkt Krajowy Brutto nie przekracza 90% średniej dla wszystkich krajów członkowskich (Grecja, Portugalia, Hiszpania i Irlandia). Nie obejmują go zasady i reguły postępowania stosowane przy funduszach strukturalnych, gdyż nie jest funduszem strukturalnym. Dotyczy to głównie procesu planowania pomocy, w którym nie trzeba opracowywać szczegółowych (regionalnych lub narodowych) planów rozwoju. Poszczególne kraje składają od razu konkretne projekty lub grupy projektów, jednak odpowiednio duże
(o budżecie powyżej 10 mln EUR). Realizację Funduszu Spójności wstępnie zaplanowano na lata 1993-99, jednak na szczycie UE w Berlinie postanowiono przedłużyć jego działanie bez zmian do 2006 roku.

Głównym zadaniem Funduszu Spójności jest ograniczanie do minimalnego poziomu różnic pomiędzy krajami, których poziom ekonomiczny znacznie odbiega od średniej UE. Charakterystyczne w Funduszu Spójności jest to, że do pomocy kwalifikowane są nie poszczególne regiony (NUTS II lub III) lecz całe kraje. Oprócz wspomnianego kryterium wysokości PKB, państwa ubiegające się o pomoc muszą przygotować konkretny program prowadzący do spełniania kryteriów spójności.

Budżet Funduszu Spójności na lata 2000-2006 wynosi 18 mld EUR (w cenach
z 1999r.). Finansowane są przede wszystkim działania z zakresu infrastruktury transportowej
i ochrony środowiska (w praktyce środki Funduszu były dzielone na obie dziedziny
w stosunku 50:50). Określone programy z dziedziny transportu muszą być elementem transeuropejskiej sieci transportowej, a z dziedziny ochrony środowiska muszą spełniać wymogi wspólnej polityki ochrony środowiska.

Tabela 3 Budżet polityki strukturalnej (w mln EUR)

	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006
Fundusze strukturalne	29 430	28 840	28 250	27 670	27 080	27 080	26 660
Fundusz Spójności	2 615	2 615	2 615	2 615	2 515	2 515	2 510
Pomoc przedakcesyjna	3 120	3 120	3 120	3 120	3 120	3 120	3 120
Pomoc dla nowych członków	0	0	6 450	9 030	11 610	14 200	16 780
Ogółem polityka strukturalna	35 165	34 575	40 435	42 435	44 325	46 915	49 175
Cały budżet UE	91 995	93 385	100 255	102 035	103 075	104 995	107 040

Źródło: www.cie.gov.pl

Unia Europejska w swoich działaniach strukturalnych kieruje się następującymi zasadami:

zasadą pomocniczości (subsydiarnosci), która oznacza, że obywatele zorganizowani w różnych układach (np. samorządy) zarządzają swoimi sprawami w granicach prawa, a państwo podejmuje tylko te działania, których obywatele nie mogą sami wykonać. Zasada pomocniczości wymaga znalezienia równowagi między możliwie nieskrępowaną aktywnością obywatelską a interwencją państwa. Zasada ta została wprowadzona Traktatem z Maastricht pod naciskiem regionów, które obawiały się nadmiernego wzrostu wpływów i władzy Unii Europejskiej. Wynika z niej, że Unia podejmuje działania tylko wtedy, kiedy zamierzone cele nie mogą być zrealizowane
w wystarczającym stopniu na szczeblu państwa członkowskiego. Inaczej mówiąc, Unia wspiera te działania, na które w państwie członkowskim brakuje środków.
zasadą koncentracji - wynika z niej, że interwencja Funduszy będzie efektywna, jeżeli zostanie skoncentrowana na niewielu (trzech) precyzyjnie określonych celach
i koncentracji ponad 70 % funduszy na celu I.
zasadą partnerstwa, która nakłada obowiązek współpracy Komisji Europejskiej
i odpowiednich władz krajowych, regionalnych i lokalnych, które uczestniczą
w przygotowywaniu i realizacji działań w ramach Funduszy.
zasadą programowania, która zobowiązuje do opracowania programów wieloletniego rozwoju oraz innych dokumentów planistycznych, na podstawie których podejmowane są decyzje. Pomoc jest przeznaczana na programy pozwalające
w sposób trwały rozwiązać problemy danej gałęzi gospodarki lub danego regionu.
zasadą dodatkowości (współfinansowania), zgodnie z tą zasadą środki przekazywane przez Komisję Europejską mogą być tylko uzupełnieniem środków zgromadzonych na dany program lub projekt w kraju członkowskim. Środki unijne nie mogą zastępować środków publicznych.

Oprócz wyżej wymienionych zasad, zostały wprowadzone Traktatem Amsterdamskim jeszcze dwie zasady horyzontalne:

zapewnienie zrównoważonego rozwoju. Według tej zasady instrumenty finansowe Unii muszą działać symultanicznie (równolegle) w perspektywie długoterminowej na rzecz wzrostu gospodarczego, spójności społecznej i ochrony środowiska, czyli na rzecz zrównoważonego rozwoju.
zapewnienie równości szans. Podstawową zasadą demokratyczną jest równość mężczyzn i kobiet. Włączenie tej zasady do wszystkich polityk (w tym regionalnej) jest obligatoryjne.

Fundusze Strukturalne Unii Europejskiej składają się z trzech segmentów, którymi są:

cele,
inicjatywy wspólnotowe,
działania inowacyjne/pomoc techniczna.

Mechanizm uzyskiwania funduszy strukturalnych jest skomplikowany. Obejmuje trzy fazy. Są nimi:

I faza - kraj członkowski przygotowuje plan rozwoju regionalnego regionów,

II faza - Komisja Europejska po analizie plan rozwoju regionalnego regionów kraju członkowskiego określa swoje cele, formy pomocy, procedury i mechanizmy stosowania pomocy unijnej,

III faza - kraj członkowski przedstawia konkretne programy operacyjne i działania wykorzystujące środki UE.

W Polsce w pierwszej fazie powstał Narodowy Plan Rozwoju 2004-2006, który jest dokumentem określającym strategię społeczno-gospodarczą Polski w pierwszych latach członkostwa w Unii Europejskiej. Dokument ten został przygotowany na podstawie wytycznych zawartych w Rozporządzeniu Rady Nr 1260 z 21 czerwca 1999r. (1260/99/WE) wprowadzającym ogólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych i jest zgodny
z podstawowymi założeniami polityk Wspólnotowych. Stanowi on więc swego rodzaju odpowiedź na wyzwania jakie stawia przed Polską członkostwo w Unii Europejskiej,
a w szczególności udział w jej polityce społeczno-gospodarczej.

NPR przedstawia sytuację społeczno-ekonomiczną Polski i jej regionów u progu przystąpienia naszego kraju do UE, formułuje cele i zawiera opis strategii zmierzającej do osiągnięcia spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej z krajami i regionami Wspólnoty, szacuje spodziewane efekty planowanych interwencji i wpływ na przebieg procesów rozwojowych, wskazuje kierunki i wielkość planowanego zaangażowania środków funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i środków krajowych oraz określa sposób koordynacji i wdrażania pomocy strukturalnej w okresie realizacji NPR.

Celem strategicznym Narodowego Planu Rozwoju jest rozwijanie konkurencyjnej gospodarki, opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zdolnej do długofalowego, harmonijnego rozwoju, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz poprawę spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Unią Europejską na poziomie regionalnym i krajowym.

Warunkiem realizacji wyznaczonego celu strategicznego Narodowego Planu jest koncentracja dostępnych środków finansowych na kilku podstawowych osiach rozwoju (priorytetach):

Tabela 4 Osie rozwoju Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004-2005

Nazwa osi	Sposób wdrażania
Nazwa osi		Podstawy Wsparcia Wspólnoty	Fundusz Spójności	Inicjatywy Wspólnotowe	Programy krajowe
Wspieranie konkurencyjności sektora przemysłu i usług	Sektorowy Program Operacyjny (SPO) Wzrost konkurencyjności gospodarki			Przede wszystkim przedsiębiorczość, programy restrukturyzacyjne, inne programy rządowe
Rozwój zasobów ludzkich i zatrudnienia	SPO Rozwój zasobów ludzkich		EQUAL	Programy krajowe, Pierwsza praca
Tworzenie warunków dla zwiększania poziomu inwestycji, promowanie zrównoważonego rozwoju i spójności przestrzennej	SPO Transport i gospodarka morska	część transportowa oraz ochrony środowiska		Programy krajowe, Infrastruktura -klucz do rozwoju Program dla Odry 2006 Krajowy Plan Gospodarki Odpadami Program wyposażania aglomeracji w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków
Przekształcenia strukturalne w rolnictwie i rybołówstwie	SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich			Programy krajowe
		SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb			Programy krajowe
Wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów	Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR)		INTERREG	Kontrakty wojewódzkie

Źródło: www.fs.ngo.pl

Zarówno cel, jak i priorytety (osie rozwojowe) narodowego planu rozwoju są realizowane przez:

uzgodnione z komisją europejską podstawy wsparcia wspólnoty oraz wynikające z tego dokumentu programy operacyjne,
działania funduszu spójności,
inicjatywy wspólnoty: interreg (współpraca gospodarcza regionów przygranicznych), equal (promocja równości szans)
programy krajowe nie współfinansowane ze źródeł wspólnotowych.

Narodowy Plan Rozwoju jest podstawą do negocjacji z Komisją Europejską kolejnego dokumentu - Podstaw Wsparcia Wspólnoty (PWW). Podstawy Wsparcia Wspólnoty (Community Support Framework - CSF) są dokumentem przyjętym przez Komisję Europejską w uzgodnieniu z rządem polskim zawierającym strategię i priorytety działań, ich cele szczegółowe, wielkość wkładu funduszy strukturalnych i innych środków finansowych. Podstawy Wsparcia Wspólnoty wdrażane są poprzez programy operacyjne.

Podstawy Wsparcia Wspólnoty dla Polski w latach 2004-2006 będą wdrażane za pomocą:

Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR), który ma za zadanie tworzyć warunki dla wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałać marginalizacji niektórych obszarów;
Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO- WKP), który służy rozwojowi przedsiębiorczości;
Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO-RZL), który ma poprawić skuteczność instytucji rynku pracy i ograniczyć bezrobocie;
Sektorowy Program Operacyjny Transportu (SPO-T), który służy budowie dróg oraz rozwojowi alternatywnych wobec transportu kołowego dziedzin komunikacji i poprawie bezpieczeństwa na drogach;
Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich (SPO-ROL), który ma za zadanie wspierać rozwój obszarów wiejskich oraz poprawiać konkurencyjność producentów żywności;
Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb (SPO-RYBY), który wspiera modernizacje floty rybackiej i rozwój przetwórstwa, a także promuje ochronę zasobów ryb;
Program Operacyjny Pomoc Techniczna (PO-PT), który służy wzmocnieniu instytucji wdrażających fundusze strukturalne.

W/w programy operacyjne to dokumenty służące, wraz ze strategią wykorzystania Funduszu Spójności, realizacji Narodowego Planu Rozwoju. Każdy z programów operacyjnych składa się z Priorytetów, które stanowią rozwinięcie i uszczegółowienie celu postawionego przed danym programem. Z kolei każdy Priorytet dzieli się na działania, czyli grupy projektów podporządkowane realizacji określonego zadania.

Przykładowo Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) to dokument służący realizacji Narodowego Planu Rozwoju/Podstaw Wsparcia Wspólnoty na lata 2004-2006 (NPR/PWW), w zakresie kierunków i wysokości środków przeznaczonych na realizację polityki regionalnej państwa, które będą uruchamiane z udziałem funduszy strukturalnych w pierwszym okresie członkostwa Polski w Unii Europejskiej.

Przedstawione w programie wybory strategiczne są zgodne z kierunkami określonymi w Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2001-2006 (NSRR), natomiast zasady wdrażania programu opierają się na regulacjach funduszy strukturalnych UE oraz na krajowych regulacjach dotyczących finansów publicznych, pomocy publicznej i podziału odpowiedzialności w prowadzeniu i realizacji polityki regionalnej pomiędzy rządem,
a samorządami terytorialnymi.

Celem ZPORR jest tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów w taki sposób, aby sprzyjać długofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójności ekonomicznej, społecznej
i terytorialnej oraz integracji z Unią Europejską.

Wzrost konkurencyjności należy rozumieć jako oddziaływanie na zmiany struktury gospodarczej i poprawę sytuacji wszystkich regionów w Polsce względem regionów europejskich, w zakresie produktywności gospodarki, wydajności pracy, tworzenia i absorpcji innowacji, wykształcenia mieszkańców, dochodów ludności oraz ilości i jakości infrastruktury technicznej, a więc tych czynników, które decydują obecnie o sile gospodarek państw i regionów.

Przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów należy rozumieć jako podjęcie działań interwencyjnych w ograniczonej liczebnie i przestrzennie grupie obszarów: wiejskich, koncentracji przemysłów restrukturyzowanych oraz degradacji społeczno-ekonomicznej przestrzeni miejskiej, po-przemysłowej i po-wojskowej, o najmniejszych możliwościach rozwojowych oraz najtrudniejszej sytuacji społeczno-gospodarczej.

Realizacja strategicznego celu sprzyjać będzie wzrostowi gospodarczemu, przekształceniom strukturalnym regionów, wzrostowi urbanizacji, zwiększeniu mobilności przestrzennej ludności oraz zwiększeniu poziomu wiedzy i dostępu do najnowocześniejszych technologii społeczeństwa i podmiotów gospodarczych.

Osiągnięcie wyżej wymienionego celu odbywać się będzie poprzez realizację poszczególnych priorytetów i działań programu. Priorytetami tymi dla ZPORR są:

rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów,
wzmocnienie regionalnej bazy ekonomicznej i zasobów ludzkich,
rozwój lokalny.

Priorytet 1 i 2 oraz realizowane w ich ramach działania (za wyjątkiem działania 1.6 rozwój transportu miejskiego w aglomeracjach, które będzie realizowane na terenie aglomeracji warszawskiej i górnośląskiej), mają charakter horyzontalny i są ustalone dla całego kraju. Natomiast działania realizowane w ramach Priorytetu 3 Rozwój lokalny będą adresowane do ograniczonych przestrzennie obszarów wiejskich, obszarów występowania przemysłów restrukturyzowanych oraz miast i dzielnic miast zdegradowanych, jak również do terenów po-przemysłowych i po-wojskowych.

Wg NPR program będzie finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF), Europejskiego Funduszu Społecznego (ESF) oraz środków Sekcji Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF) oraz ze środków krajowych. Ogółem na program operacyjny w latach 2004 - 2006 przeznaczone ma zostać 4 385,2 mln euro. W tym, z funduszy strukturalnych - 2 869,5 mln euro, wkład krajowy ze środków publicznych wynosi 1 127 mln euro a ze środków prywatnych 388,7 mln euro.

Beneficjentami końcowymi pomocy są przede wszystkim samorządy województw, powiatów i gmin, stowarzyszenia oraz związki gmin i powiatów, instytucje naukowe, instytucje rynku pracy, agencje rozwoju regionalnego i instytucje wspierania przedsiębiorczości, a za ich pośrednictwem przedsiębiorstwa, w tym głównie małe i średnie.

W oparciu o analizę cech społeczno-gospodarczych województw w Polsce,
w kontekście polityki spójności społeczno-ekonomicznej całej Wspólnoty, sformułowane zostały cele i strategie zmierzające do ich osiągnięcia.

ZPORR określa również spodziewane efekty realizacji programu w przebiegu procesów rozwojowych, wskazuje kierunki i wielkość planowanego zaangażowania środków funduszy strukturalnych oraz określa sposób koordynacji i wdrażania pomocy strukturalnej
w całym okresie realizacji Realizacja programu ma przyczynić się przede wszystkim do osiągnięcia celu polegającego na wspieraniu rozwoju i dostosowania strukturalnego regionów opóźnionych w rozwoju oraz gospodarczego i społecznego przekształcenia obszarów
z trudnościami strukturalnymi.

Proponowane w ramach programu kierunki interwencji i działania wynikają
z kierunków i wstępnej oceny efektywności interwencji o charakterze regionalnym, podejmowanej w latach 2000-2003 w ramach realizacji Wstępnego Narodowego Planu Rozwoju (WNPR), w szczególności - programu rozwoju regionalnego Phare Spójność Społeczna i Gospodarcza (Phare SSG) i programu współpracy przygranicznej Phare-Crossborder, a także kontraktów wojewódzkich realizowanych w latach 2001-2003 na podstawie Ustawy o zasadach wspierania rozwoju regionalnego.

ZPORR został przygotowany przez Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej (MGPiPS) w ścisłej współpracy z samorządami wszystkich województw. Proponowane cele, priorytety i działania obejmują terytorium całego kraju, jednakże wielkość środków finansowych przeznaczona na ich realizację jest zróżnicowana przestrzennie i zależy od sytuacji i struktury społeczno-gospodarczej województw, realizowanej strategii rozwoju oraz zdolności absorpcji wynikających ze stopnia przygotowania projektów.

Uzupełnienie ZPORR (podobnie jak uzupełnienia pozostałych SPO) jest dokumentem wdrażającym strategię i priorytety programu, zawierającym przede wszystkim szczegółowe informacje na temat działań realizowanych w ramach ZPORR. W Uzupełnieniu ZPORR zawarte są takie informacje jak: cele działań i sposoby ich realizacji, opisy kryteriów wyboru projektów, typy beneficjentów końcowych, wielkość i forma pomocy, poziom wspołfinansowania projektów z uwzględnieniem udziału środków pochodzących z Unii Europejskiej i środków z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego, wskaźniki monitorowania oraz tryb rozpatrywania wniosków. Uzupełnienie programu zawiera ponadto plan finansowy na poziomie działań dla każdego z realizowanych priorytetów.

System wdrażania Funduszy Strukturalnych jest inny w każdym państwie członkowskim. Rządy poszczególnych państw decydują każdorazowo o kształcie mechanizmów koordynacji pomocy. W dużej części są one zależne od istniejącego w danym państwie systemu administracji.

Fundusze wdrażane są w ramach Programów Operacyjnych (tj. ZPORR i pozostałych wymienionych w NPR).

We wdrażaniu funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności uczestniczą następujące instytucje:

w zakresie zarządzania

instytucja zarządzająca Podstawami Wsparcia Wspólnoty - instytucja wyznaczona przez państwo członkowskie, będąca partnerem dla Komisji Europejskiej przy programowaniu
i wdrażaniu wspólnotowej polityki spójności w Polsce,
instytucje zarządzające poszczególnymi programami operacyjnymi

w zakresie zarządzania finansowego

instytucja płatnicza - instytucja zajmująca się zarządzaniem finansowym, wyznaczona przez państwo członkowskie do przygotowywania i przedkładania wniosków o płatności oraz otrzymywania płatności z Komisji Europejskiej.
instytucje odpowiedzialne za nadzór i monitorowanie poszczególnych funduszy strukturalnych,
beneficjenci końcowi, w tym instytucje wdrażające poszczególne priorytety i działania
w ramach programów operacyjnych oraz odbiorcy.

Funkcję instytucji zarządzającej i koordynującej realizację Podstaw Wsparcia Wspólnoty (NPR/CSF) będzie pełniło Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Spraw Społecznych. Ministerstwo to zapewni również zarządzanie i koordynację wsparcia ze strony Funduszu Spójności z pozostałymi instrumentami strukturalnymi. Będzie on głównym partnerem Komisji Europejskiej w negocjacjach Podstaw Wsparcia Wspólnoty i programów operacyjnych. Za zarządzanie poszczególnymi sektorowymi programami operacyjnymi, służącymi realizacji Narodowego Planu Rozwoju odpowiadać będą następujące instytucje:

Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Spraw Społecznych:

Sektorowy Program Operacyjny „Wzrost konkurencyjności gospodarki” ;
Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego;
Program Operacyjny „Pomoc techniczna” - obejmujący działania przygotowawcze,

monitorujące, kontrolne i oceniające, niezbędne dla wdrażania funduszy strukturalnych;

Sektorowy Program Operacyjny „Rozwój zasobów ludzkich”;

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi:

Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego

oraz rozwój obszarów wiejskich”;

- Sektorowy Program Operacyjny „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb”;

Ministerstwo Infrastruktury

- Sektorowy Program Operacyjny „Transport i gospodarka morska”.

Instytucją zarządzającą i koordynującą Fundusz Spójności jest Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Spraw Społecznych. Ministerstwo to przekazuje wnioski o udzielenie pomocy Komisji Europejskiej oraz powołuje Komitet Monitorujący Fundusz Spójności.
Za przygotowanie i realizację poszczególnych projektów w ramach Funduszu Spójności będą odpowiedzialne odpowiednio Ministerstwo Infrastruktury (w zakresie projektów dotyczących transportu) oraz Ministerstwo Środowiska (w zakresie projektów dotyczących środowiska).

Realizacja inicjatyw INTERREG oraz EQUAL odbywa się w oparciu o formułę programów operacyjnych. Zarządzanie programem operacyjnym inicjatywy INTERREG przyporządkowane jest resortowi odpowiedzialnemu za koordynację funduszu, na którym oparta jest ww. inicjatywa (ERDF), tj. ministerstwu gospodarki. Natomiast ministerstwo pracy i polityki społecznej (któremu przyporządkowana jest koordynacja europejskiego funduszu społecznego) zarządza programem operacyjnym inicjatywy EQUAL.

Funkcję Instytucji Zarządzającej na poziomie ogólnym pełni Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Na poziomie szczegółowym każdy program jest wdrażany poprzez konkretne ministerstwo.

Poza środkami na programy operacyjne Polska otrzyma również dostęp do Inicjatyw Wspólnoty. Programy URBAN oraz LEADER zostaną zintegrowane w latach 2004-2006
z programami operacyjnymi NPR - odpowiednio z Zintegrowanym Programem Operacyjnym Rozwój Regionalny oraz Sektorowym Programem Operacyjnym Restrukturyzacja
i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich.

Poza środkami z funduszy strukturalnych w ramach programów operacyjnych oraz Inicjatyw Wspólnoty Polska otrzyma dostęp do środków z Funduszu Spójności. Projekty
z niego finansowane będą koordynowane z przedsięwzięciami jakie będą proponowane do poszczególnych programów operacyjnych.

Jak widać instrumentami polityki regionalnej (strukturalnej) UE jest rozbudowanie
i stwarza szerokie możliwości rozwoju poszczególnych regionów UE, wykorzystania ich możliwości i szans. Dzięki temu mogą być eliminowane różnice w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego regionów. Stworzenie szansy regionalnym rynkom pracy na poprawę ich sytuacji, nie tylko poprzez bezpośrednie wpływanie na strukturę tego rynku (poziom wykształcenia, podnoszenie i przekwalifikowanie zawodowe siły roboczej) ale także poprzez wzrost zapotrzebowania na pracę przy realizacji poszczególnych projektów współfinansowanych w ramach funduszy strukturalnych. Innowacje technologiczne, teleinformatyczne rozwoju infrastruktury sprzyjają rozwojowi lokalnej przedsiębiorczości i przyciągają inwestycje z zewnątrz. Ogólnie regionalna polityka UE prowadzi do poprawy konkurencyjności regionów, tj. umożliwia tworzenie nowych kombinacji strukturalnych, poprzez korzystanie z jego zasobów ludzkich i rzeczowych, dających przewagę umożliwiającą skomercjalizowanie wytworów regionu. Tej zdolności musi sprzyjać infrastruktura techniczna i społeczna oraz relacje funkcjonujące w regionie.

Podsumowując należałoby podjąć próbę oceny jak roczne członkostwo w UE wpłynęło na rozwój poszczególnych regionów. Wymownym w tym względzie będzie przytoczenie wypowiedzi (nie tylko pozytywnych) marszałków kilku województw zamieszczonych na łamach „Rzeczpospolitej”. Na pytanie: „W czym Unia pomogła regionom” zostały udzielone m.in. takie wypowiedzi:

Andrzej Ryński, marszałek województwa warmińsko-mazurskiego

„(...) Bilans finansowy jest z pewnością dodatni. W ramach funduszy pomocowych na Warmię i Mazury trafiło ponad 140 mln euro. Dziś można powiedzieć, że większość naszych gmin skorzystała z jakichś funduszy. Z tych pieniędzy powstały nowe drogi, szkoły, oczyszczalnie ścieków, systemy wodociągowe i kanalizacyjne itp. (...)”

Janusz Krzyżewski, marszałek województwa podlaskiego

„(...) Procedury uruchamiania i przyznawania pieniędzy unijnych, chociaż są skomplikowane
i uciążliwe, wymuszają zastanowienie się nad naszymi potrzebami i zaplanowanie inwestycji w długim okresie. Sprawia to, że pieniądze nie są wydawane na bieżące potrzeby, ale finansują długoletnią strategię, której efektem powinna być rzeczywista podstawa do rozwoju województwa. Najważniejszym jej instrumentem są środki strukturalne, i to w ilości, na jaką samorządy do tej pory nie mogły liczyć. (...)”

Henryk Makarewicz, marszałek województwa lubelskiego

„Fundusze strukturalne w znaczącym stopniu przyczynią się do rozwoju gospodarczego
i wzrostu konkurencyjności Lubelszczyzny, wpłyną na zwiększenie poziomu wiedzy
i udostępnienie najnowocześniejszych technologii oraz pozwolą stworzyć nowe miejsca pracy i podniosą jej wydajność. Każdy z projektów wybranych do współfinansowania w ramach ZPORR, szczególnie w Priorytecie I - Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów, przyczynią się w znacznym stopniu do rozwoju województwa - czy będą to projekty z zakresu infrastruktury drogowej, środowiskowej, edukacyjnej zdrowotnej, kultury czy społeczeństwa informacyjnego. (...)”

Franciszek Wołodźko, marszałek województwa świętokrzyskiego

„(...) Po stronie pozytywów trzeba wskazać rozbudzenie aktywności społecznej, szczególnie wśród samorządowców. Ich mobilność jest imponująca. (...)”

Jan Kozłowski, marszałek województwa pomorskiego

„(...) Ruszają (...) duże inwestycje drogowe, które wpłyną na poprawę infrastruktury
i rozwój gospodarczy województwa pomorskiego. Realizowane będą przedsięwzięcia jeszcze bardziej otwierające nasze województwo na morze i dostęp do portów Gdańska i Gdyni. Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku rozpoczęła budowę Narodowego Centrum Żeglarstwa w Górkach Zachodnich, zmodernizowane zostaną mosty zwodzone przez Wisłę Królewiecką w Rybinie i Sztutowie oraz zbudowany zostanie niskowodny most zwodzony na Szkarpawie w Drewnicy. Funkcja zwodzenia mostów umożliwi zaś udrożnienie drogi wodnej Gdańsk-Zalew Wiślany, będącej częścią drogi wodnej Berlin-Kaliningrad.”

Stanisław Witaszczyk, marszałek województwa łódzkiego

„Do chwili obecnej fundusze strukturalne są źródłem tylko potencjalnych pieniędzy, ponieważ w naszym województwie żaden z beneficjentów nie otrzymał jeszcze refundacji poniesionych nakładów.(...) Skala potrzeb jest ogromna. Za pomocą funduszy strukturalnych chcielibyśmy rozwiązać problemy, takie jak: zły stan techniczny dróg, brak obwodnic komunikacyjnych wokół miast, infrastrukturę wodno-kanalizacyjną, szczególnie na wsi i w małych miejscowościach, oraz problem rynku pracy, a zwłaszcza stosunkowo wysokiej stopy bezrobocia - ale właśnie w tych obszarach większości działań przekroczono przewidziane alokacją limity środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i w nich wystąpiły największe różnice pomiędzy alokacjami a potrzebami. Pewnym problemem był nie zawsze klarowny stan obowiązującego w tej mierze porządku prawnego, jak m.in. niekompletność
i niespójność aktów prawnych, co opóźniało proces wdrażania i rodziło wiele niepotrzebnych pytań i wątpliwości.”

Waldemar Achramowicz, marszałek województwa kujawsko-pomorskiego

„Oprócz wsparcia rozwoju regionu w ramach dofinansowania konkretnych projektów, korzyściami (...) są zmiany w świadomości i postawach mieszkańców, a także zmiany prawne i instytucjonalne w kraju i całym województwie. (...) Do ważnych dla regionu przedsięwzięć, które uzyskają wsparcie z funduszy strukturalnych, należy zaliczyć projekt pod nazwą „Budowa regionalnej szerokopasmowej sieci teleinformacyjnej w województwie”. Celem (...) inwestycji jest doprowadzenie sieci światłowodowej do każdego powiatu i zainstalowanie tam publicznych węzłów szybkiego dostępu do internetu. Drugim ważnym projektem realizowanym przez samorząd województwa jest „Telemedycyna w woj. Kujawsko-Pomorskim”. Wart ponad 12,4 mln zł projekt ma służyć wprowadzeniu nowoczesnych rozwiązań teleinformatycznych do szybkiego diagnozowania pacjentów niezależnie od lokalizacji. (...)”

Adam Struzik, marszałek województwa mazowieckiego

„Mazowsze jest regionem mocno zróżnicowanym pod względem gospodarczym i społecznym. (...) Głównym celem samorządu województwa jest zniwelowanie tak dużej polaryzacji. Taką możliwość stworzyły nam fundusze strukturalne. Efektywne wykorzystanie środków z UE pozwoli wyrównać dysproporcje miedzy bogatą Warszawa i tzw. prowincją. Mam nadzieję, że w niedługim czasie uda nam się unowocześnić infrastrukturę na obszarach położonych poza aglomeracją warszawską. (...)”

Andrzej Bocheński, marszałek województwa lubuskiego

„(...) Po blisko roku od przystąpienia Polski do Wspólnoty oraz uruchomieniu ZPORR
w województwie lubuskim wykorzystanie alokacji przeznaczonej na lata 2004-2006 sięgnęło blisko 57 proc. Korzyści płynące z absorpcji środków europejskich są niepodważalne. Fundusze strukturalne umożliwiają nam poprawę infrastruktury, tym samym stwarzają możliwości przyciągania inwestorów i tworzenie nowych miejsc pracy. (...)”

Kazimierz Kościelny, wicemarszałek województwa wielkopolskiego

„(...) Bez wątpienia mocno prorozwojowy charakter mają projekty drogowe, z zakresu remontu i budowy dróg wojewódzkich. Bez modernizacji układu drogowego trudno przecież sobie wyobrazić rozwój gospodarczy województwa. W zgłoszonych do ZPORR projektach szczególna waga przywiązywana jest do budowy i remontów obwodnic, a także udrażniania ciągów komunikacyjnych, w tym remontów mostów. Charakter prorozwojowy mają również projekty z ochrony środowiska, co związane jest też z tworzeniem warunków do inwestycji oraz z rozwojem turystyki. W ZPORR realizowane będą też projekty z zakresu kultury, ale tylko te przyczyniające się do tworzenia nowych miejsc pracy i stymulujące rozwój gospodarczy. (...)”

Michał Czarski, marszałek województwa śląskiego

„Po niemal roku wdrażania ZPORR odnotowujemy wiele obiecujących symptomów rozwoju. Najbardziej widoczna jest postępująca rozbudowa sieci dróg. Trwa rozbudowa lokalnej infrastruktury oraz rewitalizacja terenów zdegradowanych. Do beneficjentów programów pomocowych zaliczyć należy także małe i średnie przedsiębiorstwa, które otrzymały wsparcie na rozwój i tworzenie nowych miejsc pracy. (...)”

Potoczek, Polityka regionalna i gospodarka przestrzenna, Agencja, Toruń 2003, s. 18

Potoczek, Polityka regionalna i gospodarka przestrzenna, Agencja, Toruń 2003, s. 22

M. Fic, Zarządzanie rozwojem lokalnym, s. 9

www.infoport.pl

B. Winiarski (red.), Polityka gospodarcza, PWN, Warszawa 2001

NUTS - nomenklatura statystyczna jednostek terytorialnych opracowana przez EUROSTAT. Jest to jednolity
i spójny schemat podziału terytorialnego krajów UE. W każdym państwie system NUTS wyróżnia 3 poziomy regionalne i dwa poziomy lokalne.

M. Olszewski, „Polityka strukturalna UE w Pigułce”, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej.

www.pldg.pl

Gazeta Prawna, W czym unia pomogła regionom”, nr 7 (1437) z 13.04.2005

www.stiudent.pl