UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE

Według definicji WHO: istotne obniżenie ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego, oraz trudności w zachowaniu przystosowawczym, występujące przed 18 rokiem życia.

Klasyfikacja upośledzenia umysłowego

Wyróżniamy następujące klasyfikacje upośledzenia umysłowego.

• DSM - IV z 1994 roku: jest to klasyfikacja wg Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM - IV. American Psychiatric Association).

• ICD - 10 z 1992 roku, wydawana przez WHO (Światowa Organizacja Zdrowia,
ang. World Health Organization), czyli międzynarodowa klasyfikacja przyczyn, urazów, chorób, zgonów i problemów zdrowotnych.

Upośledzenie umysłowe, wg Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, zawiera w sobie trzy kryteria: A, B i C.

Kryterium A to znacznie gorsze niż średnie ogólne funkcjonowanie intelektualne, tzn. iloraz inteligencji uzyskany w stosowanym, odpowiednim teście musi wynosić 70 lub mniej. I w zależności od wyniku testu występują różne rodzaje upośledzenia.

Muszą mu również towarzyszyć deficyty w co najmniej dwóch następujących sferach (kryterium B): porozumiewanie się, kompetencje społeczne, interpersonalne, funkcjonalne umiejętności szkolne, zdrowie, samoobsługa, korzystanie z infrastruktury publicznej, praca, bezpieczeństwo, samodzielne mieszkanie, samokierowanie, czas wolny. Osoba upośledzona umysłowo w zależności od stopnia upośledzenia może nie być wstanie samodzielnie zadbać o swoje podstawowe potrzeby. Może mieć trudności z samoobsługą, czyli z ubieraniem się, rozbieraniem, wyborem odpowiedniego ubrania, z myciem się, jedzeniem, itp. Może nie być w stanie zadbać o swoje własne zdrowie.

kryterium (C) upośledzenia umysłowego jest wiek. Postawienie diagnozy musi być przed osiemnastym rokiem życia. Po tym czasie, pomimo funkcjonowania intelektualnego niższego niż średnie i pomimo deficytów w funkcjonowaniu społecznym, czy osobistym nie stwierdza się upośledzenia intelektualnego.

Jednak niezależnie od stosowanej klasyfikacji (DSM-IV, czy ICD-10) w upośledzeniu umysłowym wyróżniamy cztery stopnie.

W zależności od wyników IQ (obie klasyfikacje nieznacznie się różnią) mamy upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym i głębokim .

Upośledzenie umysłowe:

wg klasyfikacji DSM-IV

lekkie 55 - 70 IQ
umiarkowane 40 - 55 IQ
znaczne 25 - 40 IQ
głębokie poniżej 25 IQ


wg ICD-10

lekkie 50 - 69 IQ
umiarkowane 35 - 49 IQ
znaczne 20 - 34 IQ
głębokie poniżej 20 IQ

Pośród populacji procent upośledzenia umysłowego waha się w granicach 1 - 3%. Różnice w badaniach dotyczą kryterium jakie brane było pod uwagę. Jeżeli kryterium był wynik ilorazu inteligencji, to procent osób z upośledzeniem umysłowym wynosił ok. 3%, jeżeli natomiast brano pod uwagę czynniki adaptacyjne, współczynnik występowania upośledzenia wynosił 1%.

Natomiast pośród wszystkich osób z upośledzeniem umysłowym, najwięcej, gdyż około 89% stanowią osoby upośledzone w stopniu lekkim, 7% w stopniu umiarkowanym, 3% w stopniu znacznym i 1% w stopniu głębokim.

W roku 2002, w Polsce, był wykonany Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań. Z jego wyników możemy dowiedzieć się, że w tym czasie w naszym kraju żyło około 5,5 miliona ludzi niepełnosprawnych, w tym 28,8% w stopniu lekkim, 26,1% w stopniu umiarkowanym i 19,5% w stopniu znacznym.

69 - 55 IQ Wechslera - upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim : poziom intelektualny charakterystyczny dla 10 - 12 roku życia

Współwystępujące deficyty lub upośledzenie zdolności przystosowania przynajmniej w dwóch spośród wymienionych dziedzin:

• porozumiewania się

• zaradności osobistej

• prowadze­nia domu

• stanowienia o sobie

• umiejętności interpersonalnych

• korzystania ze źródeł wsparcia społecznego

• możliwości uczenia się, pracy, wypoczynku, dbania o zdrowie i bezpieczeństwo

początek przed 18 rokiem życia

54 - 35 IQ Wechslera - upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym: funkcjonowanie intelektualne na poziomie 6-9 roku życia

34 - 20 IQ Wechslera - upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym: poziom rozwoju 3-6 roku życia

poniżej 20 IQ Wechslera - upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim: poziom funkcjonowania odpowiadający max. 3 roku życia. Możliwe jest opanowanie tylko najprostszej samoobsługi. Występują ciężkie wady neurologiczne i fizyczne. Przez całe życie wymagają opieki instytucjonalnej.

Dawna klasyfikacja

• 75-85 → ociężałość umysłowa

• (50-59) 50-74 → debilizm

• (20-49) 25-49 → imbecylizm

• (00-19) 00-24 → idiotyzm

1. Debilizm, najlżejszy stopień upośledzenia -I.I. 50-69,

2. Imbecylizm, średni stopień upośledzenia -I.I. 20-49,

3. Idiotyzm, najcięższa postać upośledzenia -I.I. 0-19.

Doll wyróżnia sześć aspektów niepełnosprawności:

• niedojrzałość społeczną

• niską sprawność umysłową

• opóźnienie rozwojowe

• zahamowanie rozwoju trwałe, nieprzemijające w procesie dojrzewania

• konstytucjonalność

• nieodwracalność

Myślenie - ciągły proces poznawczy polegający na skojarzeniach i wnioskowaniu, operujący elementami pamięci jak symbole, pojęcia, frazy, obrazy i dźwięki.

Za miarę efektywności myślenia można uznać inteligencję.

Proces myślenia w aspektach psychologii klinicznej

Aspekt operacyjny

W tym aspekcie myślenie to ciąg pojęć. Pojęcia te wchodzą ze sobą w złożone relacje (powiązania). Myślenie umożliwia wyodrębnianie różnych cech danego pojęcia, zauważanie podobieństw pomiędzy różnymi pojęciami, abstrahowanie od cech różniących pojęcia, uogólnianie i uszczegóławianie, czego efektem jest też tworzenie nowych pojęć.

Operacyjne własności myślenia to np.: abstrahowanie, uogólnianie, uściślanie, kojarzenie, zapamiętywanie.

Myślenie o myśleniu to meta-myślenie, jest ono podstawą ludzkiej samoświadomości.

Przykładami objawów zaburzeń myślowych są:

• myślenie nadmiernie konkretne - osoba nie potrafi wyjść poza obserwowalne właściwości danego przedmiotu lub jednoznaczne skojarzenia wobec pojęcia. Nie potrafi określić cech łączących pewną klasę pojęć (np. "Co mają wspólnego rower i motocykl?" Odp.: "Nic nie mają wspólnego rower jest na pedały a motocykl na silnik".)

• myślenie nadmiernie abstrakcyjne - osoba wychodzi poza konkretne znaczenie pojęć, ale operacje abstrahowania i uogólniania są wykonywane na tak wysokim poziomie, że efekt jest nieprzydatny do wykonania jakiegokolwiek działania praktycznego. (np. "Co mają wspólnego rower i motocykl?" Odp.: "Oba zbudowane są z materii".)

• myślenie oparte na subiektywnych związkach między pojęciami - osoba wykonująca operacje abstrahowania i uogólniania opiera się na subiektywnych związkach między pojęciami, związkach które istnieją tylko dla niej (np. "Co mają wspólnego rower i motocykl?" Odp.: "Oba są ładne.")

Aspekt dynamiczny

W tym aspekcie myślenie to proces, który wymaga odpowiedniego tempa i selektywności. Ta strona myślenia ma wiele wspólnego z uwagą.

Objawami zaburzeń są:

• nadmierna dynamika - labilność myślenia. W czasie wykonywania operacji pojawiają się uboczne wątki, skojarzenia, których osoba nie potrafi wytłumić. (np. "Co mają wspólnego rower i motocykl?" Odp.: "Bo mają koła takie jak mój rower jaki dostałam w dzieciństwie - żółty tak jak samochód mojego kolegi ze szkoły podstawowej - tam był bardzo groźny dyrektor...")

• osłabiona dynamika - inercja myślenia. Charakterystyczna jest tutaj "lepkość" myślenia. Jeżeli chory raz wykonał zadanie w określony sposób, to kurczowo trzyma się tego sposobu, nawet jeżeli w kolejnych zadaniach nie daje odpowiedniego wyniku. (np. Pyt 1. "Co mają wspólnego rower i motocykl?" Odp.: "Mają koła." Pyt 2. "Co wspólnego mają dzbanek i filiżanka?" Odp: "Mają takie koła u góry (okrągłą górę)."

Aspekt motywacyjny

Ta strona myślenia zajmuje się ukierunkowaniem tego procesu na konkretny cel.

Objawami zaburzeń są:

• wielowątkowość myślenia - osoba w akcie myślenia dąży do różnych, czasami sprzecznych ze sobą celów gubiąc po drodze to, co istotne. Motywacji jest zbyt dużo i poszczególne motywy są sprzeczne. (np. Pyt 1. "Co mają wspólnego rower i motocykl?" Odp.: "Rower i motocykl mają koła. Ale też mają kierownicę. To jest najistotniejsza cecha, która je łączy..." itd.)

• rezonerstwo - to myślenie, które utraciło ukierunkowanie na cel i do niczego nie prowadzi. (np. Pyt 1. "Co mają wspólnego rower i motocykl?" Odp.: "Wiele mają wspólnego i też wiele różni je. Czy naprawdę to co jest między nimi wspólnego jest ważniejsze od tego co je różni. Podkreślając podobieństwa nie można zapominać o różnicach.")

Zaburzenia myślenia

Zaburzenia myślenia możemy podzielić na:

• zaburzenia treści myślenia, do których należą: urojenia, idee nad wartościowe i natręctwa

• zaburzenia toku myślenia, np. przyśpieszenie, zwolnienie, zahamowanie, zatamowanie, rozkojarzenie, splątanie

• Rozumowanie - proces myślowy polegający na uznaniu za prawdziwe danego przekonania lub zdania na mocy innego przekonania lub zdania uznanego za prawdziwe już uprzednio.

• W znaczeniu potocznym rozumowanie poprawne to rozumowanie wymagające zastosowania reguł logiki, oraz uznanych za prawdziwe aksjomatów - np.: praw nauki

• Wnioskowanie jest to jedna z najbardziej podstawowych odmian rozumowania obok sprawdzania, dowodzenia i wyjaśniania.

• Wnioskować - za Kazimierzem Ajdukiewiczem - znaczy tyle co na podstawie uprzednio uznanych zdań (sądów) dochodzić do uznania nowego (dotąd nie uznawanego) zdania (sądu), lub wzmacniać pewność z jaką nowe zdanie uznajemy. Zdania uznawane, na podstawie których dochodzimy do uznania lub wzmocnienia pewności nowego zdania nazywane są przesłankami, zaś zdanie na ich podstawie uznane nazywany jest wnioskiem (konkluzją).

• wnioskowanie może być: (a) pewne albo prawdopodobne; (b) poprawne albo niepoprawne.

Porównanie ujęcia niepełnosprawności w modelu medycznym i społecznym

[Claudine Sherril, 1998]

MODEL  MEDYCZNY		MODEL  SPOŁECZNY
Niepełnosprawność
uszkodzenie, gorsza sprawność		bycie innym - nie znaczy gorszym
Istota niepełnosprawności
anomalia i wady decydujące o sposobie leczenia		społeczne obciążenie - należy je wyeliminować
Terminologia
negatywna: defekty, niedobory		pozytywna lub neutralna; ON traktowana jako podmiot - aktywna, zaangażowana w usprawnianie
Program leczenia bazuje na
wadach, defektach, problemach		samoocenie pacjenta, [jego mocne i słabe strony]
Cel leczenia
porada, farmakoterapia, rehabilitacja		przywrócenie aktywnej roli społ.
	Symbol statyczny	Symbol dynamiczny