ROK LITURGICZNY

HEORTOLOGIA (gr. eorte- święto) - nauka o pochodzeniu i znaczeniu świąt chrześcijańskich. Święta te są rozpatrywane w aspektach:

• historycznym,

• liturgicznym,

• duszpasterskim,

• moralno - ascetycznym.

Nazwy przypisywane temu zagadnieniu

Misteria Chrystusa, które dokonuje się w granicach ludzkiego czasu, celebrowane przez Kościół, tworzyło się przez wiele wieków. Nie posiadało jednak oficjalnej nazwy w księgach liturgicznych.

Pierwszy raz zatytułowano ROK KOŚCIELNY (protest: „Prostywa” Jana Pomerliusza), nazwa ta używana była najpierw w liturgii protestanckiej, potem katolickiej.

Inne nazwy:

• ANNUA FESTA - Coroczne Święto (IV w),

• ANNOS DOMINI - Rok Pański (Piotr Chryzolog +450),

• ROK CHRZCIELNY - Francja (XVII w),

• ROK DUCHOWY - Florencja (XVIII w),

• ROK ZBAWIENIA

• ROK PANA

• ROK ŁASKI

• CIRCULUS ANNI - Bieg Roku

• ROK LITURGICZNY - po raz pierwszy użył tej nazwy P. Gueranger (XIX w Francja) od niego przyjął to określenie Pius XII w „Mediator Dei” (1947).

Kształtowanie się roku liturgicznego odbywało się przez wiele wieków. Mogło na to wpłynąć wiele czynników. Mówiąc na temat świętowania, trzeba cofnąć się myślą do czasów przedchrześcijańskich. Potrzeba świętowania w jakiejś mierze wypływa z ludzkiej natury oraz z rozważania i przeżywania historii zbawienia. Na kształt naszego kalendarza miał wpływ żydowski kalendarz lunarno - solarny, czyli oparty na fazach księżyca i obiegu ziemi wokół słońca. Święta w Izraelu znajdowały swoje źródło w obchodzeniu początków wyjścia z niewoli egipskiej.

Żydzi czyli się „TU I TERAZ” wyzwalani z niewoli, szczególne znaczenie miał szabat, początkowo nawiązujący do odpoczynku Boga po siedmiu dniach stwarzania, potem do Przymierza.

Duże znaczenie maiły też inne święta żydowskie:

• PASCHA,

• ŚWIĘTO PRZAŚNIKÓW (MAZZOT) - wywodzącego się z rolnictwa, bowiem pierwsze kłosy i owoce, ofiarowano Bogu,

• ŚWIĘTO TYGODNI - dziękczynienia za zbiory wina (Pięćdziesiątnica), potem jako przypomnienie Przymierza na Synaju,

• ŚWIĘTO NAMIOTÓW (SUKKOT),

• RADOWANIE SIĘ TORĄ,

• ŚWIĘTA PIELGRZYMKOWE,

• DZIEŃ POJEDNANIA (JOM KIPPUR) - dzień społecznego i ogólnonarodowego przeproszenia Boga,

• ŚWIĘTO PURIMM - upamiętniające wyzwolenie z niewoli perskiej,

• DZIEŃ NARODOWEJ ŻAŁOBY - wspominano narodowe katastrofy np.: 586 przed Chr, pierwsze zniszczenie Świątyni; 70 r. drugie zniszczenie Świątyni.

Mniejszy wpływ na kształtowanie się roku liturgicznego miały święta pogańskie. Zaczęły one być asymilowane (IV w), gdzie następowała swoista chrystianizacja świąt pogańskich lub powolne ich wypieranie przez Kościół, poprzez ustanawianie w dniach świąt pogańskich Uroczystości, związanych z jakimś niepowtarzalnym wydarzeniem zbawczym np. Narodzenie Pańskie (25 XII). Dla chrześcijan punktem zwrotnym w historii jest Jezus, Jego Osoba, dzieło - Misterium Paschalne, cały kult Kościoła narodził się z paschy i po to, by Paschę celebrować. Zawarta jest w nim bowiem, cała teologia Roku Liturgicznego.

Najstarszym zatem obchodem, jedynym świętem początków chrześcijaństwa była niedziela, czyli cotygodniowe wspomnienie Zmartwychwstania. Świętowanie niedzieli, sięga czasów apostołów. Później zwrócono uwagę na roczny obchód Paschy, obchodząc je już w II wieku. Po raz pierwszy Paschę tak rozumianą wymienia św. Justyn (+167) w „Dialogu z Żydem Tryfonem”.

III wiek - rozwój kultu męczenników,

- rozwój kultu wyznawców, (nie było śmierci męczeńskiej).

IV wiek - powstaje Święto Narodzenia Pańskiego.

Okres przygotowawczy do Paschy - Wielki Post

Okres przygotowawczy do Narodzenia Pańskiego - Adwent

Koniec okresu Wielkanocy to Dzień Pięćdziesiątnicy.

Wspomniane okresy i święta stanowią niejako fundament całego roku liturgicznego. Początek roku liturgicznego też był zmienny w historii np. księgi liturgiczne z VIII - XIII wieku, mówią, że Rok Liturgiczny zaczyna się Zmartwychwstaniem Chrystusa lub Jego Narodzeniem.

W starożytności rok kościelny, uzależniony był od roku cywilnego np. w Rzymie rozpoczynał się 1 marca (Idy Marcowe), w Bizancjum - 1 września.

Pod koniec średniowiecza zaczęto oddzielać rok kościelny od cywilnego. Wtedy Adwent stał się początkiem i w księgach liturgicznych otwiera rok kościelny.

Znaczenie roku kościelnego określa po raz pierwszy Pius XII w „Mediator Dei”. Po raz wtóry, wspomina o tym Sobór Watykański II w pierwszej uchwale, czyli w KL 102.

Teologiczne treści roku liturgicznego, nie są tylko aktualizowane, ale także realizują się w całym życiu.

Źródła rachuby czasu:

W każdej kulturze istniały jakieś kalendarze, lata liczono od jakiegoś wydarzenia uznawanego za ważne np. Izraelici od stworzenia świata, starożytni Grecy od pierwszej olimpiady, Rzymianie od założenia Rzymu,

w Egipcie od czasu wstąpienia na tron danego króla.

Chrześcijanie początkowo stosowali się do rachuby czasu, obowiązującej na danym terenie. Potem wg poszczególnych lat, danego papieża.

Papież Jan I (523-526) wystąpił z inicjatywą liczenia czasu od Narodzin Jezusa. Obliczenia tego podjął się zakonnik Dionizy Mały (470-550), mnich syryjski. Dionizy Mały, ustalając początek narodzin Chrystusa, popełnił błąd, myląc się o kilka lat. Powinien uwzględnić rok śmierci Heroda Wielkiego, czyli rok 7 przed Chr.

NIEDZIELA

To pierwszy dzień świąteczny, najważniejszy dzień świąteczny dla chrześcijaństwa. Określenie takie znajdujemy w NORLK (Normach Ogólnych Roku Liturgicznego i Kalendarza).

• „Calendarium Romanum” - kalendarz liturgiczny dla całego Kościoła (1969),

• Kalendarz liturgiczny - Rubrycela - dla diecezji,

• Kalendarz właściwy dla poszczególnych rodzin zakonnych.

Niedziela staje się punktem odniesienia rytmu życia Kościoła.

NAZWY NIEDZIELI

TREŚCI TEOLOGICZNE

CELEBRACJA ŚWIĘTOWANIE

KL 102

DIES DOMINI

NAZWY NIEDZIELI

I dzień po Szabacie, (I dzień tygodnia),

Mt 28,1; Mk 16,2-9; Łk 24,1; 1Kor 16,2

Dzień Zmartwychwstania (III/IV w. Tertulian „De oratione”),

Ósmy Dzień (I/II w. zwany Dniem Pańskim),

KL 106; Ap 1,10; Flp 2,5-11

Dzień Słońca

Ml 3,20 - Słońce Sprawiedliwości (Maksym z Turynu - V w).

TEOLOGIA

Niedziela - Paschalne Misterium Chrystusa - miłość i moc

Nowe Stworzenie,

Nowe Przymierze,

Dzień Radości,

Wspomnienie Ducha Świętego (VII w.),

Chrzest święty (XII w.)

Dzień Odpoczynku, wprowadzony przez Konstantyna Wielkiego 7.03.321 r, jako dzień wolny od pracy,

3.7.321 r cesarz Konstantyn wprowadza w życie dekret zakazujący w niedzielę wyścigów konnych, widowisk cyrkowych.

CELEBRACJA

Istota życia chrzcielnego,

Mówi o tożsamości chrześcijańskiej,

Męczeństwo chrześcijan z Abiteny (304 r „Acta Saturnini” gdzie czytamy: „Nie możemy żyć bez niedzieli”.

Hbr 10,25 - ostrzeżenie przed opuszczeniem niedzielnych zgromadzeń

IV w synod w Elwirze,

Średniowiecze - ścisły obowiązek uczestnictwa we Mszy świętej niedzielnej w swojej parafii,

1517 - Leon X odwołuje obowiązek pod wpływem zakonów żebraczych.

UKŁAD ROKU LITURGICZNEGO

Kształtowanie się roku liturgicznego trwało przez wieki, a układ podlegał różnym wpływom m.in. przez rozwój myśli teologicznej, nowe obrzędy.

Z biegiem czasu, z uwagi na zwiększającą się liczbę świąt, Wilgli, Oktaw, Świąt Świętych, stale zaciemniał się najważniejszy obchód roku - Misterium Paschalne. Każde większe święto, miało wigilię, oktawę itp.

Obecnie mamy dwie oktawy: Wielkanoc, Narodzenie Pańskie.

Zmiany przyniosły obrady Soboru Watykańskiego II-go, które przyniosły dwa nurty:

• Rok Kościelny - KL 102-111,

Wg ważności świąt (ujęcie teologiczne, a nie historyczne):

• Triduum Sacrum z poprzedzającym go okresem Wielkiego Postu,

• okres Wielkanocy kończący się Pięćdziesiątnicą,

• Narodzenie Pańskie z poprzedzającym go okresem Adwentu,

• okres zwykły w ciągu roku,

• Misterium Chrystusa w Świętych (kult Świętych Bożych).

• Liturgia Godzin.

Sobór nakazał również dowartościować Niedzielę, czyli cotygodniową pamiątkę Zmartwychwstania (najstarszy dzień świąteczny).

Papież Paweł VI 14.02.1969 r zatwierdził układ świąt, czyli gradację:

Dies Dominica,

• Solenntiatis - Uroczystości,

• Festa - Święta,

• Memorie - Wspomnienia:

• obowiązkowe,

• dowolne.

• Ferie - Dni powszednie

Zobowiązanie do świętowania w chrześcijaństwie (w kontekście niedzieli)

Pierwotnie chrześcijanie nie znali zobowiązania do czci Boga w niedzielę, ale oddawanie czci Bogu tego dnia było wyrazem poczucia tożsamości chrześcijańskiej. Dowodem takiej postawy - przewód sądowy męczenników z Abitynii (Tunezja „Acta Satrurnini et Datum”). Z biegiem czasu niedziela staje się dniem właściwym do zebrań liturgicznych. Wczesnochrześcijańskie pisma - Listy św. Ignacego Antiocheńskiego do Efezjan i do Magnezja, cesarza Konstantyna Wielkiego z 337 r, o otrzymywaniu przepustek przez żołnierzy w Dzień Słońca.

W czasach przedkonstantyńskich pojawiają się pewne prawne akty dotyczące świętowania niedzieli np.:

• Kanon 21 synodu w Elwirze - gdzie czytamy, że opuszczenie trzykrotne Mszy powoduje wykluczenie ze wspólnoty na jakiś czas,

• Dekret Gracjana - gdzie czytamy, że świętowanie niedzieli, zamyka się w dwóch obowiązkach:

• Zaprzestania pracy,

• Udziału we Mszy świętej.

• XIII - XIV w przynosi określenie Liturgii Eucharystycznej, jako ważniejszej części Mszy świętej, gdy można było nie uczestniczyć w pierwszej (Liturgii Słowa). Luter podważał więc katolickość Mszy, przez uznawanie ważności jednej części nad drugą.

• Katechizm Kanizjusza - wprowadza obowiązek świętowania niedzieli z IV przykazaniem Bożym.

Po raz pierwszy bycie na Mszy świętej zyskuje rangę obowiązku i staje się prawem uniwersalnym w Kościele w KPK (Kodeks Prawa Kanonicznego) w 1917 r. Tę myśl rozwinął Jan Paweł II w 1983, podpisując drugie wydanie KPK (kann. 1247-48).

Prawosławie nie zna tak pojętego obowiązku udziału w niedzielnej eucharystii. Kościół Wschodni sprawuje w niedzielę i święta tylko jedną Mszę świętą, ale wierni, którzy nie mogą w niej uczestniczyć, mogą wziąć udział w innych formach kultu np.: w nieszporach.

Również protestanci nie mają obowiązku w rozumieniu katolickim. Od XIII w motywacja, która zobowiązuje do uczestnictwa we Mszy, zmienia się, rozbudowuje się, zostaje podbudowane III przykazaniem Bożym, zaczyna nabierać charakteru BOSKIEGO.

Św. Tomasz Akwinata (+1274) wywodzi ten obowiązek z prawa natury. Stworzenie winno oddawać cześć swemu Bogu.

Od połowy XV w niewykonanie tego obowiązku stanowiło wykroczenie moralne (grzech ciężki). W scholastyce świętowanie niedzieli jest treścią IV-go przykazania Bożego.

W czasach współczesnych, wolność rozumiana jest „jeśli chcesz, to masz wolne”, więc na nowo pojawia się problem motywacja odpoczynku, gdyż niedziela jest dniem nie tyle „dla Pana”, co dniem Pana (to jest Jego czas). Zatem nie tyle człowiek święci niedzielę, lecz to Pan Zmartwychwstały uświęcił ten dzień, dokonując tego dnia zbawienia i dając swym wyznawcom swoje życie.

Podstawowym motywem udziału w Eucharystii jest Bóg, który przychodzi z propozycja zbawienia. Wielkość człowieka leży w przyjęciu tego daru.

Najstarsze dokumenty na ten temat: „łamanie chleba” przez chrześcijan, podkreślają element gromadzenia się, we wspólnocie gdzie zbawia nas Bóg. To gromadzenie się w niedzielę jest najbardziej powszechne manifestację Kościoła. Od początku rozumiano opuszczenie zgromadzenia, jako odłączenie się do Kościoła, a w konsekwencji od Boga.

Kościół nigdy nie jest Kościołem, jak wtedy gdy sprawuje Eucharystię. Uczestnictwo w niej, jest więc koniecznością życiową.

NAUKA O DNIU PAŃSKIM

Niedziela - I Dzień Tygodnia, Pascha i Pięćdziesiątnica,

PS 118 wspomina o Dniu, który Pan uczynił.

Zwycięstwo Chrystusa nad grzechem i śmiercią.

Uczniowie na drodze do Emaus i niewiasty u grobu.

Do Chrystusa należy czas i wieczność. Dzień ten, to centrum życia.

Niedziela - Dzień Kościoła

Najstarszy i I dzień świąteczny.

Dzień wspólnoty uczniów.

Niedziela - dniem głoszenia i słuchania Słowa Bożego

Konstytucja o Liturgii Świętej, mówi o gromadzeniu się na słuchaniu Słowa Bożego. Bóg zwołuje lud, by do niego przemawiać. Wiara rodzi się ze słuchania.

Niedziela - Dniem Eucharystii

Cel gromadzenia ludu, by sprawować Eucharystię. Istnieje wewnętrzny związek miedzy głoszeniem Słowa Bożego w Niedzielę, a celebracją Eucharystii. W liturgii Słowa objawia się ruch zstępujący Boga ku ludziom. Bóg odsłania przed nami Swój plan zbawienia. Św. Augustyn wspominał, że: „w Starym Testamencie, Nowy się ukrywa, a w Nowym, Stary się odsłania”. Jezus ogałaca się ze wszystkiego aż do śmierci. Bóg nas przemienia w siebie (św. Leon)

Odpowiedzią na ruch zstępujący Boga, jest nasza obecność i oddanie czci w ruchu wstępującym, czyli ofierze eucharystii.

WIELKI POST

TEOLOGIA

HISTORIA

TRADYCJE KOŚCIELNE - CELEBRACJA - SYMBOLE

1988 r. - List okólny „Tajemnica Wielkiego Postu”

Ogólne normy roku liturgicznego i kalendarz (ONRLK)

11 i 18 pkt - Triduum Paschalne.

27 - 31 pkty - Trzy wymiary Wielkiego Postu:

Przygotowanie katechumenów do włączenia w tajemnicy Kościoła,

Odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych,

Pokuta i nawrócenie (post, modlitwa i jałmużna)

Środa Popielcowa (Lb 19 - rytuał dot. popiołu)

Niedziela Palmowa - VI w.

Wielki Tydzień - wspomnienie Męki Pańskiej

Wielki Post - trzy wymiary.

Dwa tematy teologii Wielkiego Postu

Od Środy Popielcowej do Wielkiego Tygodnia - nawrócenie i wielka miłość Boga

Wielki Tydzień - Męka Pańska

HISTORIA

Tertulian - post twa dwa dni - piątek i sobota,

Syria - od poniedziałku do czwartku,

Dionizy z Aleksandrii - dwa, trzy, cztery dni postu,

Rzym - trzy tygodnie Wielkiego Postu,

Atanazy Wielki w 334 r - 40 dni postu (na pamiątkę 40 dni postu Jezusa na pustyni),

Post wynikał z liturgii katechumenalnej. Liturgia publicznej pokuty.

Egipt - III/IV w. post związany z epifanią - chrzest Pański - post Chrystusa,

WYMIAR MORALNY WIELKIEGO POSTU

Stary Testament wspomina o charakterze oczyszczenia, nie tylko pokuty, aż do przywrócenia stanu łaski.

WYMIAR LITURGICZNY WIELKIEGO POSTU

I faza - środa i piątek - Liturgia Słowa

II faza - od V w - również w poniedziałek, potem we wszystkie dni okresu.

• Przygotowanie kandydatów do chrztu

• Publiczna pokuta

• Liturgia stacyjna statio

• Męka Pańska

WIELKI CZWARTEK

Rano pojednanie grzeszników publicznych (do VI w stąd nazwa Czwartek pojednania). Błogosławienie olejów stosowana przy udzielaniu sakramentów świętych. Dziś Msza Krzyżma jest to dzień wybrany ze względów praktycznych. Dawniej papież sprawował tylko jedną mszę świętą. Stąd biskupi sprawowali specjalne msze na poświęcenie olejów. Obecnie bp z prezbiterami.

Jest zgoda na sprawowanie tej mszy w innym dniu (np. na misjach).

Zgodnie ze starym zwyczajem błogosławi się:

• Olej chorych (nie ma już dziś oleju katechumenów, który ówcześnie był błogosławiony),

• Olej Krzyżma.

Olej - mieszanka oliwy z dodatkiem balsamu. Stosowana przy sakramentach niepowtarzalnych (chrzest, bierzmowanie, święcenia i konsekracje).

Od 1970 r. (od czasu Pawła VI) dołączono do mszy krzyżma odnowienie przyrzeczeń święceń.

TRIDUUM PASCHALNE

Najświętsze dni roku liturgicznego (szczyt roku kościelnego)

Nazwa wprowadzona w 1929 r. upowszechniła się za czasów Piusa XII. Do tego czasu używano określenia Triduum Sacrum

Ramy czasowe

Rozpoczynały się: Mszy Wieczerzy Pańskiej, a kończyły się z początkiem II-ich nieszporów Niedzieli Zmartwychwstania.

Nazwy nie tłumaczy się literalnie, nie chodzi o rachubę dni, ale o kolejne fazy Misterium Paschalnego:

• Uczta pożegnalna i zarazem prorocza ofiary krzyżowej,

• Śmierć na krzyżu,

• Spoczynek w grobie,

• Zmartwychwstanie.

Przebieg Triduum Paschalnego zakorzeniał się w liturgii jerozolimskiej (topografia miejsca sprzyjała ożywieniu pamięci śmierci Chrystusa).

Jeden z pierwszych opisów Triduum znajdujemy w pamiętniku Egerii. W Rzymie liturgia Triduum przyjęła się dzięki wpływom bizantyjskim. Z biegiem lat ulegało ubogaceniu, ale też i zubożeniu.

Dwie ostatnie reformy:

- 1959,

- 1970.

MSZA WIECZERZY PAŃSKIEJ

Posiada różne nazwy: Uczta Pańska, Narodziny Kielicha

Godzina celebracji zmieniała się w ciągu wieków.

Pius V - tylko w godzinach porannych, obecnie wieczorem.

Obrzęd MANDATUM - łac. przykazanie, czas obmycia nóg

Antyczna kultura znała częste obmywania nóg, głównie z powodów higienicznych, gdyż chodząc boso lub w sandałach po drogach, osadzał się brud i kurz. Stanowił więc stary zwyczaj gościnności, często wykonywany przez niewolników, a szczyt gościnności jeśli robił to gospodarz. Od początku oznaczał wyraz miłości. Zwyczaj ten obejmował kapłanów przed wejściem do świątyni. Zaniedbanie tego rytuału, było oznaką pokuty i żałoby.

Chrystus nadaje temu aktowi głęboki sens religijny.

Zanim obrzęd znalazł się w liturgii Wielkiego Czwartku, najpierw w liturgii chrzcielnej, potem w zakonach.

Obrzęd obmycia nóg w liturgii chrzcielnej

Chrzest dorosłych przez zanurzenie w wodzie żywej. Nowoochrzczony obmywał sobie sam stopy. Pierwszy dokument wspominający o umyciu nóg przy chrzcie to jeden z kanonów synodu w Elwirze (309 r.).

Później pisali o nim: św. Augustyn i św. Ambroży.

Zaniechano tego gestu, by nie łączyć go ze chrztem. O takim geście w liturgii nie mamy mowy we wschodniej tradycji. Obrzęd ten z czasem zanikał, pozostając jedynie w zakonach.

Obrzęd obmycia nóg w zwyczajach klasztornych

Ceremonie klasztorne były zawsze bardziej rozbudowane. Gest ten był symbolem szacunku, miłosierdzia, braterskiej służby. Częsta praktyka zakonników, nawet codzienna.

W soboty kucharzom klasztoru, raz w tygodniu wobec biednych.

Pojawiają się dwa rodzaje obmycia nóg w Wielki Czwartek:

• Umycie nóg ubogim tzw. mandatum pauperum,

• Umycie nóg braciom tzw. mandatum fratrum.

Codzienne obycie nóg po raz pierwszy pojawia się w VIII w. w zakonach salezjańskich

XIV/XV w obecny również w zakonach żeńskich, naśladowany przykład Marii Magdaleny, czy jawnogrzesznicy, tylko wobec biednych kobiet.

W tym czasie śpiewano specjalne pieśni.

Od tego też czasu, czyniono starania, by obydwa rodzaje mandatów połączyć w jeden obrzęd.

Obmycie nóg w liturgii Wielkiego Czwartku

Pierwsza informacja o liturgicznym obmyciu nóg w Wielki Czwartek notujemy podczas synodu w Toledo w Hiszpanii pod koniec VII w. Synod nakazał przywrócić ten obrzęd, który zaniknął pod wpływem niektórych duszpasterzy. Mówiło się również o ekskomunice, dla tych którzy nie wykonywali tego gestu wobec wspólnoty.

Liturgia Wschodnia wspomina o takim obrzędzie w poł. VIII w

Powszechnie obrzęd znany od IX w.

Inaczej było w samym Rzymie, gdy utrwaliło się to w XII w.

W początkach XII w obycie nóg zostało oficjalnie włączone do liturgii Wielkiego Czwartku, przy śpiewach specjalnych pieśni, modlitw.

Do liturgii papieskiej przyjął je papież Mikołaj III pod k. XIII w.

Historia tego obrzędu w Polsce

Pojawienie się tego obrzędu związane jest z przybyciem Salezjan do Krakowa - XI w.

O tym obrzędzie mówią rękopisy Franciszkanów - XII/XIII w.

Po liturgii min. obmyciu nóg, następowało przeniesienie Ciała Pańskiego do Ołtarza wystawienia, (wcześniej rozumianej jako ciemnica).

Następuje:

• denudatio altaris łac. Ogołocenie ołtarza przez zdjęcie obrusa, świec,

• Zmywanie mensy ołtarzowej wodą z winem,

• Wygaszenie lampki wiecznej,

• Crepitacula - zakaz używania dzwonków. W ich miejsce wprowadza się kołatki (VIII w).

WIELKI PIĄTEK MĘKI PAŃSKIEJ

Opis Egerii - pamiętniki.

Wierni gromadzili się w wieczerniku. Udawali się potem na Golgotę, gdzie biskup dawał im krzyż do uczczenia. Źródła mówią, że w czasie Wielkiego Piątku i Wielkiej Soboty obowiązywał post ścisły.

Kształt liturgii

• Gest prostracji celebransa,

• Czytania,

• Opis Męki Pańskiej

• Uroczyste wezwania i modlitwy - orationes sollentes

Tertulian nazywa ten dzień „Dies Pasche” - dzień przejścia Chrystusa do Ojca.

Św. Ambroży - „Dzień Goryczy”

Tego dnia nie jest sprawowana Eucharystia: świadectwo papieża Innocentego I z 1716 r.

Dzień ten był dniem postu, do tego tematu powraca Konstytucja o Liturgii Świętej.

Papież Paweł Vi określa dwa dni postu i wstrzemięźliwości - Popielec i Wielki Piątek.

Do czasu średniowiecza liturgia Wielkiego Piątku sprawowana była po południu. W samym średniowieczu, odpowiednia pora to poranek

Dekret przywracający Liturgię popołudniową (ze względu na zgodność czasową) znajdujemy w 1955 r.

Teologia Wielkiego Piątku

Kościół rozmyśla nad Męką swego Pana, wspomina narodzenie z boku Jezusa (św. Augustyn) woda - sakrament chrztu i krew jako sakrament Eucharystii.

Tego dnia komunii, można udzielać tylko podczas liturgii.

1. Jak wcześniej liturgia rozpoczyna się procesyjnym wejściem w ciszy.

Celebrans (i koncelebranci) pada krzyżem na twarz (prostracja), wszyscy inni klękają. Staje się to gestem uniżenia, wyraz smutku i bólu Kościoła z powodu cierpienia Chrystusa i Jego śmierci.

2. Po tym następuje Liturgia Słowa (dwa czytania: Iz, Hbr + opis Męki Pańskiej z Ewangelii Janowej)

Kończy ją starożytna modlitwa powszechna. Jej korzenie sięgają czasów Apostołów. Ta forma przetrwała w liturgii do V w. aż do Vaticanum II nie było tej modlitwy. Mszał z 1570 r. zawierał dziewięć takich modlitwa. Obecny Mszał dziesięć.

Diakon wypowiada intencję. Po chwili ciszy, celebrans wzywa do modlitwy i czyta poszczególne modlitwy.

3. Adoracja krzyża - swoje korzenie upatruje w kulcie jerozolimskim ok. 312 r. Znalezienie relikwii Krzyża Świętego i rozesłanie jego części do różnych kościołów, spowodowało wniesienie czci krzyżowi.

Krzyż powinien być wniesiony do świątyni w asyście świec. Adoracja polega na odsłonięciu poszczególnych części krzyża, która rozpoczyna się wezwaniami śpiewu: „Oto drzewo krzyża, na którym zawisło, zbawienie świata”.

Po trzykrotnym odśpiewaniu i odsłonięciu całego krzyża, następuje ucałowanie krzyża.

Należy przy nim przyklęknąć jak przy Najświętszym Sakramencie, aż do czasu wigilii Paschalnej.

Podczas adoracji, śpiewa się antyfony, potem tzw. Trishagiony („Święty Boże, Święty Mocny, Święty Nieśmiertelny”) oraz tzw., improperia (śpiewy, które mają stać się słowami Jezusa na krzyżu do ludzi np. „Ludu, mój ludu”)

W kompozycji improperii autor posługuje się kontrastem: dobrodziejstwo - niewdzięczność ludu, woda na pustyni - ocet podany na krzyżu.

4. Komunia Święta

Najstarsze sakramentarze mówią, że tego dnia nikt nie przyjmuje komunii. Jak ktoś chciał, to mógł przyjąć z hostii konsekrowanych w Wielki Czwartek.

1602 r. - zakaz udzielania komunii w Wielki Czwartek,

1570 r. - mowa tylko o komunii Kapłanów,

1855 r. - Pius V przywraca komunię osób.

5. Przeniesienie Sanctissimum do Grobu.

Obrzęd sięga poł. X w.

Pierwsze wzmianka pojawia się w życiorysie św. Ulryka (bpa Augsburga). W Rzymie przez długi czas nie praktykowano tego zwyczaju.

XVIII w. ten obrzęd zanika, zachowując się jedynie w Bawarii, Polsce, Austrii, Anglii.

WIELKA SOBOTA

Dzień ciszy żałobnej. Kościół trwa przy grobie rozważając mękę i śmierć Chrystusa. Nie ma Mszy Świętej. Rano odbywa się Liturgia Godzin i błogosławieństwo pokarmów.

WIELKANOC - NIEDZIELA ZMARTWYCHWSTANIA

Początek to Wigilia Paschalna, tuż po przeniesieniu Najświętszego Sakramentu z grobu do tabernakulum, lub innego specjalnie przeznaczonego miejsca. Mszał Rzymski tak wcześniejszy, jak nowy zabrania rozpoczęcia Liturgii przed zachodem słońca. Jest to liturgia nocy, bo cała symbolika tego czasu wiąże się z ciemnością. Liturgia nawiązuje do nocy paschalnej, czasu wybawienia Izraelitów z niewoli egipskiej i do nocy Zmartwychwstania.

Liturgia Wigilii Paschalnej należy już do Niedzieli Zmartwychwstania.

Rozpoczyna się okres paschalny - 50 dni (do Niedzieli Zesłania Ducha Świętego włącznie).

Przebieg liturgii paschalnej:

1. Liturgia światła

2. Liturgia Słowa Bożego

3. Liturgia chrzcielna

4. Liturgia Eucharystyczna

5. Obrzędy zakończenia

Ad 1

Liturgia Światła - LUCENARIUM (łac. lux. - światło)

Genezę tego obrzędu upatruje się w błogosławieństwie zapalonej lampy, zapalanej w żydowskich domach na rozpoczęcie szabatu. Wtedy mąż - ojciec rodziny odmawiał błogosławieństwo, będące uwielbieniem Boga - Stwórcy świata.

Pontyfikał Rzymski z XII w jest pierwszym dokumentem świadczącym o błogosławieństwie nowego ognia na początku wigilii paschalnej. Wtedy w procesji do bazyliki laterańskiej niesiono ten ogień, jeden z kardynałów-diakonów niósł ogień na potrójnej świecy. Od tej świecy w bazylice diakon zapalał duży paschał. Na początku liturgii gromadzimy się na zewnątrz Kościoła, w którym są wygaszone wszystkie światła. W odpowiednim miejscu rozpala się ognisko, po pozdrowieniu wiernych celebrans błogosławi ogień, opierając formułę na biblijnym motywie światła i światłości (światło towarzyszy teofanii, Hbr 1,3 - „Chrystus jest odblaskiem znaku Boga”; Łk 12,49- „Przyniósł na ziemię ogień, który rozpala i oczyszcza”). Następnie odbywa się błogosławieństwo paschału - najważniejszej świecy liturgii (od IV w, a od V w Rzymie). Na paschale żłobi się znaki (od XI/XII w.) Paschał musi być naturalny, z wosku, corocznie nowy, znacznej wielkości, przypominający Chrystusa, który jest światłością świata. Na paschale umieszcza się pięć gwoździ, ja pięć ran Chrystusa. Znaczony krzyż, jest szczególnym znakiem błogosławieństwa udzielonego przez Chrystusa, który jest „wczoraj i dziś” (por. Hbr 13,8, Iz, Ap).

Paschał kapłan zapala płomieniem z błogosławionego ognia. Dzięki zmartwychwstaniu Chrystusa jeszcze skuteczniej pełni w świecie misję nauczania ludzi.

Następuje procesja do kościoła w odwróconej kolejności jak poprzednio, tzn. najpierw celebrans z paschałem i koncelebranci, potem służba liturgiczna i lud zgromadzony.

To wejście do ciemnego kościoła, przypomina wędrówkę Izraelitów przez pustynię za przewodem słupa obłoku i słupa ognia (Wj 13,21) oraz jest to obraz pielgrzymowania Kościoła przez świat i czas za przewodem Chrystusa. W trzech miejscach Kościoła kapłan śpiewa: „Światło Chrystusa”. Wszyscy zapalają świece od ognia paschału. Lucenarium kończy się śpiewem wielkanocnego orędzie - EXULTETEM. Jego autorstwo przypisywało się wstępnie św. Augustynowi, obecnie naukowcy przychylają się do św. Ambrożego. Po raz pierwszy łaciński tekst orędzia spotykamy w tzw. sakramentarzu z Bobbio z VII w. W XVIII/XIX w. pojawia się w liturgii rzymskiej w sakramentarzu gregoriańskim.

Powinien go śpiewać diakon (ostatecznie prezbiter, ew. kantor świecki).

Jest to liryczny poemat opowiadający o całym misterium paschalnym, włączonym w ekonomię zbawienia. Jest też pochwałą świecy paschalnej. W strukturze tego poematu można wyróżnić”

• Inwokację - „Weselcie się już zastępy…”

Do radości tej przyzywana jest ziemia, wszyscy wierni. Radość ma wymiar uniwersalny, bowiem Chrystus jest nieśmiertelnym królem wieków.

• Uwielbienie i dziękczynienie - przedstawienie na tle antytezy: Adam - Chrystus, dzieło odkupienia nadaje ostateczną wartość egzystencji, życiu do jakiego „Bóg powołał człowieka”, grzech Adama jako szczęśliwa wina - „felix culpa”.

• Motyw trzech nocy - łączy się w jedno zbawcze misterium na zasadzie więzi obu testamentów.

• Pierwsza noc - noc paschy Izraela (baranek ofiarny, noc przejścia anioła śmierci, noc przejścia przez Morze Czerwone, wędrówka przez pustynię

• Druga noc - noc Zmartwychwstania Chrystusa

• Trzecia noc - noc sprawowanej obecnie Wigilii paschalnej, która jest antytypem i aktualizacją poprzednio wspomnianych nocy.

Ad 2

Liturgia Słowa Bożego

Czytanie w Wigilii wielu fragmentów Biblii, jest głęboko zakorzenione w tradycji żydowskiej. Wielość czytań ujawnia nam jedność historii zbawienia. Czytania wraz z psalmami są podstawą całej liturgii. Pierwsze czytanie z księgi Rodzaju, mówi o stworzeniu, następne o Abrahamie i Izaaku, trzecie z księgi Wyjścia, aż do przyjścia Mesjasza.

Liczba czytań w czasie ulegała licznym zmianom. Początkowo były cztery, potem dwanaście, a obecnie dziewięć, z czego siedem jest ze Starego Testamentu i dwa z Nowego.

Struktura Liturgii Słowa

Po każdym czytaniu zalecana jest chwila ciszy. Po niej śpiewany jest psalm, a na końcu kapłan, który przewodniczy odmawia modlitwę. Te modlitwa jest tka skonstruowana, że ujawnia sens odczytanego fragmentu Pisma Świętego w perspektywie jedności dwóch testamentów.

Uwieńczeniem jest hymn „Chwała na Wysokości Bogu”.

Po hymnie jest kolekta, po niej czytania z Nowego Testamentu. W czytaniach znika dystans czasowy pomiędzy ww. trzema nocami. Przed Ewangelią śpiewane jest uroczyste „Alleluja”. Po ewangelii, jest krótka homilia.

Ad 3

Liturgia chrzcielna

Paschę Chrystusa Kościół celebruje w sakramentach. Najbardziej znamiennym tego znakiem jest sakrament chrztu.

Elementy:

• Litania do Wszystkich Świętych,

• Litania ma szczególne wyraz wyznania wiary w tajemnicę Świętych Obcowania (Communio Sanctorum). Unaocznia prawdę, że przez chrzest człowiek zostaje włączony we wspólnotę z wszystkimi świętymi.

• Poświęcenie wody chrzcielnej przy zanurzeniu paschału w chrzcielnicy,

Poświęcenie ma formę prefacji. Pod koniec modlitwy zanurza się paschał i prosi się Chrystusa, by zesłał na wodę Ducha Świętego. To zanurzenie, ma symbolizować chrzest jako sakrament współumierania i współzmartwychwstania z Chrystusem.

Dwie części tej modlitwy:

• Anamnestyczno - wielbiąca (wspomnienie wydarzenia uobecniającego zbawcze skutki, zawiera wspomnienie wielkich dzieł, w których Bóg objawia przez wodę swoją stwórczą i zbawczą moc. Znajdujemy w nich zapowiedzi sakramentu chrztu: stworzenie świata, potop, przejście przez morze Czerwone, chrzest Jezusa w Jordanie).

• Epikletyczna - zawierająca dwa momenty:

• Prośba o Boże wejrzenie na Kościół i otwarcie dlań źródła chrztu św. Oraz o udzielenie wodzie mocy Chrystusa przez Ducha Świętego. Akt stworzenia, a nowe stworzenie.

• Prośba o zstąpienie na wodę mocy Ducha Świętego, aby ludzie mogli przez chrzest uczestniczyć w Paschalnym Misterium. Wyznanie wiary katechumenów. Pokropienie wszystkich wodą święconą przypominające o chrzcie.

• Chrzest

Ad 4

Liturgia Eucharystyczna

Stanowi centrum Wigilii Paschalnej. Nie powinna być sprawowana w pośpiechu. Powinna być uroczysta procesja z darami. Komunia Święta, zalecana pod dwiema postaciami.

Zakończenie albo procesją rezurekcyjną w nocy albo w o brzasku dnia.

Procesja rezurekcyjna jest uroczystym ogłoszeniem Zmartwychwstałego Chrystusa i wezwaniem całego stworzenia do udziału w triumfie.

Symbole Zmartwychwstałego Pana

Baranek wielkanocny:

• ST - figura Chrystusa,

• Iz - cierpiący Sługa Jahwe,

• NT - Jan Chrzciciel wskazuje na Chrystusa, jako prawdziwego Baranka.

• Ap - Baranek, w którego krwi mają być wyprane szaty.

Figura Zmartwychwstałego z chorągwią w ręku

Figurę stawia się w pobliżu ołtarza, aż do uroczystości Wniebowstąpienia.

Krzyż przyozdabia się czerwoną stułą.

Paschał

W całym okresie wielkanocnym winien stać przy ołtarzu. Najlepiej w symetrycznej odległości od krzyża. Po okresie wielkanocnym, winien znajdować się przy chrzcielnicy.

Agnuski

W pierwszych wiekach neofitom darowano na pamiątkę chrztu i przyjęcia do Wspólnoty chrześcijańskiej „Agnus Dei”, czyli kuleczki z wosku spadającego w postaci kropel z paschału. Z nich robiono specjalne medaliki z wyobrażeniem baranka, które neofici nosili na szyi.

Kurczęta

Jezus sam siebie porównywał do kokoszy ochraniającej swoje pisklęta. Pisklę przebija skorupę i wychodzi z niej zwycięsko. Podobnie Chrystus wyszedł z grobu pokonując śmierć.

Pisanki

Symbolizują zwycięstwo życia nad śmiercią - kraszanki.

Króliczki

Symbolizują czuwanie przy Zmartwychwstałym.

Nieszpory Niedzieli Zmartwychwstania, kończą Triduum Paschalne.

OKRES WIELKANOCNY

Trwa on od Niedzieli Zmartwychwstania (dokładnie do Wigilii Paschalnej) do Niedzieli Zesłania Ducha Świętego włącznie - Pięćdziesiąt dni, obchodząc je jako jeden dzień świąteczny, jedną wielką niedzielę.

W te dni śpiewa się uroczyste „Alleluja”. Pierwsze osiem dni stanowi OKTAWĘ. Oktawa powstaje w IV w. U jej źródeł leży troska o mistagogię nowoochrzczonych. Oktawę kończy II niedziela wielkanocna - Niedziela Miłosierdzia. Głównym tematem czytań oktawy są czytania dot. chrztu. W okresie oktawy wszyscy nowoochrzczeni nosili białe szaty. Zdejmowano je w sobotę przed końcem oktawy.

Uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego wyodrębniana była w okresie Wielkiej Nocy. Ustalona została na 40 dzień po Zmartwychwstaniu (por. Dz 1,3). Jest czasem przygotowania do zesłania Ducha Świętego.

Okres Wielkanocy kończy się Niedzielą Zesłania Ducha Świętego - prawdziwa Pięćdziesiątnica. Jako liturgia sięga pierwszych wieków chrześcijaństwa. Jako odrębne święto występuje od IV w. Urzędowo wprowadzone na synodzie w Elwirze (Hiszpania) w 306 r. Papież Leon XIII (+1903) wprowadził nowennę do tej uroczystości. Uroczystość Zesłania rozpoczyna się mszą wigilijną, wg podstaw tradycji żydowskiej.

W Pięćdziesiątym dniu po Passze, Izraelici obchodzili Święto Tygodni. Stało się ono dziękczynieniem za zbiory pszenicy. Składano Bogu w ofierze placki, upieczone z nowo zebranej pszenicy.

Wg tradycji późnego judaizmu, dzień Pięćdziesiątnicy była to pamiątka dnia dojścia do góry Synaj
i otrzymania Prawa.

Dla nas jest to dopełnienie i uwieńczenie Misterium Paschalnego.

Symbole Ducha Świętego

• Gołębica - wg tradycji z ewangelistów nad rzeką Jordan,

• Ogniste języki - wg tradycji autora Dziejów Apostolskich: - umocnienie apostołów,

- dzień narodzenia Kościoła.

W dniu Zesłania Ducha Świętego, śpiewa się hymn - sekwencję do Ducha Świętego: „O stworzycielu Duchu przyjdź”.

Autorem jest prawdopodobnie Stefan Laupton (+1228 r.). Utwór ten, nazwany „Złotą sekwencją”, podaje tytuły, jakimi określany jest w teologii Duch Święty:

• Ojciec ubogich - por. Ps 68,

• Dawca darów mnogich,

• Światłość serc,

• Najlepszy Pocieszyciel,

• Najmilejszy z gości,

• Słodkie orzeźwienie.

Działanie Ducha Świętego jest porównywane do działania ognia, światła, wody. Wyznawanie prawdy, że to Duch Święty jest tchnieniem, On obmywa, leczy, nagina co jest harde, rozgrzewa serca twarde. W hymnie wspominane są „Siedmiorakie dary” (tł. Wulgaty z Iz) o które prosimy.

Uroczystość Zesłania Ducha Świętego ma osobny formularz Mszy wigilijnej i osobnej Mszy w dzień. Główna uroczystość w okresie paschalnym.

NARODZENIE PAŃSKIE

Powstanie świąt Narodzenia Pańskiego miało miejsce na gruncie kultury helleńsko - rzymskiej. Rzymianie obchodzili urodziny władców. Nie zawsze trzymali się faktycznej daty. Raczej w dniu mającym symboliczne znaczenie dla jakiejś osoby. Dlatego myśl obchodzenia osobnym świętem urodzin Chrystusa.

Ponieważ ewangelie nie podają konkretnej daty, obrano datę symboliczną - przesilenia zimowego, czyli 25-go grudnia, gdy w tym dniu Rzymianie obchodzili pogańskie święto narodzin pogańskiego boga Słońca (274 r.). Chrześcijanie tej uroczystości chcieli przeciwstawić święto narodzin Chrystusa - Słońca Sprawiedliwego.

Najstarszą wzmianką o Święcie Narodzenia Pańskiego zawierza kalendarz rzymskiego kronikarz Filokalesa z 357 r. (analiza wskazuje jednak, że święto to było obchodzone już przed 336 r)

IV w. - Święto to znane jest już w Afryce, Konstantynopolu, Egipcie, Hiszpanii.

VI/VII w. - Palestyna

Przyjęto to święto na dworze cesarza Konstantyna Wielkiego. Czas konstytuowania się tego święta, to czas herezji. Wprowadzanie tego Święta szło po linii nauczania Soboru Nicejskiego.

Narodzenie Pańskie rozpoczyna się Wigilią - czuwaniem. W dniu tym, każdy kapłan może odprawić trzy Msze Święte. Najstarszą z tych mszy, to msza III-cia w ciągu dnia - czytany jest wtedy prolog z ewangelii wg św. Jana.

Druga Msza pod względem ważności - Pasterka - odprawiana w Rzymie od V w., VI w. dodaje tę III-cią mszę w Kościele św. Anastazy (obecnie jako wigilijna).

Trzy Msze, jako potrójne urodziny Chrystusa:

I Msza - symbolika Narodzin Chrystusa z Ojca Niebieskiego,

II Msza - w ludzkim czasie, z Maryi Panny,

III Msza - w sercu człowieka przez miłość i łaskę.

Początkowo Narodzenie Pańskie jako Uroczystość trwała jeden dzień. Później od IV w dochodziły do niej wspomnienia świętych Młodzianków i św. Jana. W połowie VI w otrzymała oktawę (rozciągnięcie na osiem dni). Oktawa - oznacza pełnię, wejście w nowy wymiar, czyli w wieczność.

Każdego dnia oktawy, liturgia świętuje inny czas:

I dzień oktawy: św. Szczepana męczennika,

Zakończenie oktawy - dzień poświęcony macierzyństwu Maryi (1 I), jako nawiązanie do tradycji Kościołów wschodnich.

Obecnie po reformie Vaticanum II ramami czasowymi okresu Narodzenia Pańskiego są:

nieszpory 24 XII - początek,

święto Chrztu Pańskiego.

Po co OKTAWA?

Czas ten przeciwstawia się pogańskiemu świętowaniu Nowego Roku:

26 XII - św. Szczepan - męczennik i diakon - w jego dniu święci się owies (jest patronem koni),

27 XII - św. Jan - święci się wino i podaje wiernym do picia (spożywanie napoju na cześć boga - zawsze było to zwyczajem religijnym),

28 XII - Młodzianki - męczennicy,

30 XII - św. Tomasz Beckett - męczennik,

31 XII - św. Sylwester (+314) - papież - uroczyste nabożeństwo - podsumowanie czasu, przeproszenie za grzechy (dawniej czas pokuty).

W oktawie tej jest święto Świętej Rodziny z Nazaretu.

Kult Świętej Rodziny od XVII w. Kult oddolny, z inicjatywy ludu. Papież Benedykt XV ustanowił osobne święto w 1921 r.

UROCZYSTOŚĆ OBJAWIENIA BOŻEGO - EPIFANIA

Uroczystość Bożego objawienia w Osobie Chrystusa, datujemy na 6 I, czyli wizytę mędrców ze wschodu. Św. Mateusz Ewangelista daje nam klucz do rozumienia tego święta - Królestwo zapowiadane w Starym Przymierzu spełnia się w Osobie Zbawiciela. Gwiazda, która się ukazała na Wschodzie jest z mentalności ludzkiej znakiem przychodzącego Boga.

Nowy Testament nie wymienia liczby magów, nie mówi o królach, jednak fakt trzech darów przyczynił się do ustalenia liczby wizytujących na TRZECH., choć wcale nie musieli to być królowie.

Od VI w nazywano ich królami,

Od IX w nadawano im imiona

Kult Trzech Króli wzmógł się od XIII w., wówczas ich relikwie zostały wprowadzone w Kolonii.

Zwyczaje:

• Błogosławienie domostw - naznaczanie odrzwi, pokropienie komnat wg słów: Christus Mansionem Benedicat - „Niech Chrystus błogosławi temu przybytkowi”,

• Błogosławieństwo wód Jordanu - nawiązanie do faktu udzielenia w tym dniu chrztu (Kościoły Wschodnie),

• Błogosławieństwo: złota, kadzidła, mirry (obecnie kadzidła i kredy, czasem wody),

• Ogłaszanie daty Wielkanocy (dawniej), i ważniejszych świąt w roku,

• Dramatyzacja - jasełka, ruchome szopki.

Zwyczaje czasu Narodzenia Pańskiego:

• Żłóbek - Vw przeniesiony do Rzymu (wg tradycji), w Kościele MB Większej na pamiątkę tego co roku odprawiono tam pasterkę,

• Figury zwierząt, pastuszków (inicjatywa św. Franciszka z Asyżu),

• Jasełka kukiełkowe od XVIII w. w Polsce,

• Kolędy - zaczerpnięty z pogaństwa (święto odradzającego się słońca), obecnie mają charakter typowo religijny związany z Narodzeniem Pana,

• Choinka - symbolika rajskiego drzewa z ogrodu Eden. Z pogaństwa - przesilenie zimy. Zawieszano u sufitu gałązki, czyli symbol zwycięstwa dnia nad nocą. Kościół chętnie to przejął - typ Chrystusa - Jezus rajskim drzewem życia, światła na drzewku, bo na drzewie krzyża dokonało się zbawienie. U ludów germańskich: XV w, u chrześcijan o XVII w.

ADWENT

Łac. Adventus - gr. epifaneia- przybycie, coś jest oczekiwane.

W Rzymie, czas adwentu oznaczał oficjalny przyjazd dygnitarza państwowego, po objęciu urzędu. W języku religijnym - doroczne przybycie bóstwa do świątyni, połączone z uświęcającym działaniem bóstwa.

W chrześcijaństwie termin adventus, klasycznie oznacza przyjście Chrystusa (w sensie wcielenia, jak i w sensie paruzji).

Zgodnie z kalendarzem liturgicznym, adwent rozpoczyna się do I nieszporów I niedzieli adwentu (między: 28 XI, a 3 XII), obejmując cztery niedziele. Kończy się przed I-szymi nieszporami Narodzenia Pańskiego (24 XII). Trzecia niedziela adwentu nazywamy GAUDETE, od pierwszego słowa antyfony tej niedzieli. Oznacza „radujcie się”.

Historia kształtowanie się tego okresu wg historii liturgii posiada dwie tradycje.

Dwie tradycje historii:

GALIKAŃSKA

(pod koniec IV w na terenie Hiszpanii i Galii)

Nadała adwentowi charakter pokutny, ascetyczny (ścisły post, abstynencja, skupienie, umartwienie) por. św. Hilary (+367 r.), pierwotnie w liturgii gallikańskiej, adwent był czasem przygotowania do święta epifanii i trwał trzy tygodnie.

Zmiana nastąpiła w V w, gdy wydłużono ten czas do 40 dni na wzór Wielkiego Postu. Początek ustanowiony był na: 11 XI.

RZYMSKA

Sięga VI w. Było to przygotowanie na radosne święta Narodzenia Pańskiego (w liturgii śpiew: „Alleluja”), nie było praktyk pokutnych, od czasów papieża Grzegorza I Wielkiego (590-604) adwent w Rzymie obejmował już cztery niedziele i tak pozostało do dziś.

Te dwie tradycje zostały połączone w wiekach średnich i dały w konsekwencji adwent liturgicznie rzymski, ale ascetycznie gallikański. (np. zachowano liturgicznie kolor szat pokutnych - fioletowy, nie ma śpiewu Gloria, TE Deum). Okres ten został rozpowszechniany przez zakony: Cystersów, Salezjan, Franciszkanów.

XIII w przynosi znaną formę w całym Kościele. Obok radosnego oczekiwania na przyjście Pana, liturgia przepełniona była radością oczekiwania na paruzję.

Dwie idee adwentowe:

narodzenie Chrystusa Pana (cały Stary Testament to adwent),

oczekiwanie paruzji,

podzieliły adwent na dwie części (tematycznie). Granicą podziału jest 17 XII, czyli niedziela Gaudete.

Od początku okresu do 17 XII - akcentuje się oczekiwanie na drugie przyjście na końcu czasów (paruzja),

Od 17 XII do 24 XII - jest przeznaczona na bezpośrednie przygotowanie do Uroczystości Narodzenia i spotkania z Dzieciątkiem przy żłóbku.

Podział ten jest bardzo widoczny w tekstach liturgicznych. Spoiwem wszystkich tych tekstów jest czytanie z księgi Izajasza obrazujące tęsknotę za wyczekiwanym Mesjaszem.

Adwentowe postacie, jako wzory oczekiwania:

• Izajasz,

• Św. Jan Chrzciciel,

• Św. Maryja,

• Św. Józef.

Czytanie proroctw:

Iz - najstarsza praktyka adwentowa, być może dlatego, że u Izajasza bardziej niż w innych księgach mamy do czynienia z echem wielkiej nadziei, która podtrzymywała Naród Wybrany w trudnych okresach jego historii, zwłaszcza w czasie wygnania.

Iz 40-55 - „Księga Pocieszenia” - dzieło tzw. deutero - Izajasza, zawierające zasadniczą część Dobrej Nowiny o wyzwoleniu. Mówi o nowym chwalebnym wyjściu z niewoli, o stworzeniu nowego Jeruzalem.

W księdze Izajasza znajdujemy orędzie wieczystej nadziei dla ludzi. Autor mówi wygnańcom, że nie ma powodu, by Bóg nie spełnił swoich obietnic. Przychodzące zbawienie będzie zatem nowym stworzeniem, a przyszłość będzie miała charakter nowego działania stwórczego.

Św. Jan Chrzciciel - ostatni prorok, streszcza w swojej osobie i w swoim słowie całą poprzedzającą historię w chwili, gdy zaczyna się ona wypełniać. Św. Jan Chrzciciel dobrze odzwierciedla ducha adwentu, stając się znakiem interwencji Boga. Jego misja jest przygotowaniem drogi dla Mesjasza i wskazaniem na Niego. Staje się niejako wzorem tych, którzy cieszą się z obecności Boga. Przede wszystkim jest znakiem pokory. Jego wielkość pochwala sam Jezus.

Najświętsza Maryja - adwent, to czas wyjścia w który została włączona Maryja (por. LG), wraz z Nią zaczyna spełniać się obietnica. Jest żywą kolumną dzielącego się czasu (adwentu i nowego stworzenia), często nazywana Córką Syjonu tzn., że w Niej znajdują kulminacje mesjańskie całego ludu Bożego Starego Testamentu. Maryja jest tajemnicą milczenia. Adwent w sposób szczególny przypomina Boskie macierzyństwo Maryi, jest „Owieczką Przeczystą”, z której ludzkie ciało „utkał Najświętszy Baranek”. Ona włącza Jezusa w rodzaj ludzki, przez nią następje wywyższenie człowieka i jego natury. Z inne strony następuje zanurzenie się w człowieczeństwo ze strony Boga.

Św. Józef - postać, która mimo cichości swej jest znacząca w adwencie. Całe misterium Józefa została streszczona w dwóch słowach: „Mąż Sprawiedliwy”. Należy do rodu Dawida, poprzez to pochodzenie spełnia się obietnica. Józef jest więc ogniwem łączącym Chrystusa z obietnicą daną Abrahamowi. Józef jest Mężem Sprawiedliwym ze względu na swoją wiarę.

Teologia Adwentu

Analizując teksty liturgii można wydobyć teologię adwentu. On rozważa przecież misterium przyjścia Pana w aspekcie zbawienia.

Cechy adwentu:

• przypomina historyczny wymiar zbawienia.

Biblia nie neguje możliwości poznania Boga przez stworzenie, ale nie jest to jedyna, główna droga spotkania z Bogiem. Bóg Biblii - Bóg konkretnego wydarzenia, w którym zbawia. Ludzki czas staje się jakby sakramentem działania Boga. Z Jezusem czas wchodzi w swoją pełnię. Adwent jest, zatem okresem, w którym najmocniej ukazuje się prawda o historii jako miejscu uobecniania, działania Boga.

• Silnie podkreśla wymiar eschatologiczny chrześcijańskiego misterium. W Biblii Bóg ukazuje się w całości - od księgi Wyjścia do Apokalipsy jest stale obecny. Adwent pomaga przejść w ludzkim myśleniu od indywidualnie pojmowanych rzeczy ostatecznych do wizji eschatologicznej powszechnej. Wszyscy mamy w tym udział. Dzieło Jezusa postrzegamy również w kontekście Jego przyjścia na końcu czasów.

• Posiada istotną konotację misyjną. Przejawia się to w świadomości Kościoła tym, że nie żyje On dla siebie, ale dla świata. Każdy chrześcijanin jest uczestnikiem tej misji.

• Okazuje ona Boga jako Boga wyzwolenia. Dla Boga nie ma nic niemożliwego, bo to On odwraca los biednych i uciemiężonych.

Od ok. IX w dla tej drugiej części adwentu (17 XII - 24 XII), charakterystyczne są tzw. antyfony „O” (wszystkie zaczynają się do tej litery „de” - łac. „o”). Ich pochodzenie to czas V - VI w. Uszeregował je Amaraliusz z Meksy. Oparte są one na obrazach i symbolach biblijnych. Treść tych antyfon obrazuje tęsknotę Izraelitów za Mesjaszem.

RORATY

Od XII w. znane jest w Polsce adwentowa Msza Święta (poranna) ku czci Matki Bożej, zwana RORATAMI. Nazwa wywodzi się z łacińskiej pieśni: „Niebiosa spuśćcie nam jak rosę Sprawiedliwego”. W czasie tej Mszy, pali się osobno przyozdobioną święcę, która symbolizuje osobę Matki Bożej, która jako Gwiazda Zaranna, Jutrzenka poprzedziła przyjście na świat Jezusa. Jeżeli jest Maryja tzn, że blisko jest narodzenie Mesjasza.

Biała wstążka - oznacza przywilej Niepokalanego Poczęcia Maryi oraz nieskalanego życia całkowicie poświęconego Synowi.

Wg historyków roraty do Polski wprowadził w Poznaniu książę Przemysław I, zaś w Krakowie - Bolesław Wstydliwy (na prośbę św. Kingi).

Historyczny opis:

„Przynoszono do ołtarza siedem zapalonych świec. Zapalali je przedstawiciele poszczególnych stanów: król, prymas, senator, szlachcic, żołnierz, kupiec, kmieć. Przy wręczaniu jej, celebrans pytał każdego z nich: „czy jest gotowy na Sąd Boży”. Odpowiedź brzmiała: „Jestem gotowy”.

Roraty to msza o świcie symbolizująca oczekiwanie, czuwanie.

KULT NMP W LITURGII

Ekspansja czci MB znane jest od IV w. Powstawanie różnych świąt często poprzedzała pobożność ludowa i ona często poprzedzała teologiczną refleksję.

Znaczący jest tu Sobór Efeski (431r.), gdy słyszymy dogmat o Bożym Rodzicielstwie Maryi - THEOTOKOS.

Już przed tym soborem pojawia się najstarsza znana w liturgii modlitwy maryjnej - Pod Twoją obronę.

Podstawy teologii kultu maryjnego

KO 8 - ukazuje Maryję w tajemnicy Chrystusa i Kościoła.

• Związek Maryi z Chrystusem i Kościołem rozumiany jest historio-zbawczo:

• Wybrana na matkę Mesjasza,

• Realizacja planu Bożego we Wcieleniu Jezusa,

• Uwielbienie Maryi jako obrazu eschatologicznego kondycji Kościoła,

• Eklezjalne macierzyństwo Maryi

Kult Bogarodzicy taki jaki zawsze istniał w Kościele, choć zgoła wyjątkowy, różni się jednak w sposób istotny od kultu oddawanemu Słowu Wcielonemu na równi z Ojcem i Duchem Świętym. KL 103.

Inny znak mający szczególne znaczenie dla teologii podstaw Bogarodzicy znajdujemy w adhortacji Pawła VI „Marialis Cultus”, czyli „O należytym kształtowaniu i rozwijaniu kultu NMP” z 2.02.1974 r.

Zasady odnowy kultu maryjnego:

• Zasada trynitarna,

• Zasada chrystologiczna,

• Zasada pneumatologiczna,

• Zasada eklezjologiczna,

• Zasada liturgiczna,

• Zasada antropologiczna,

• Zasada ekumeniczna,

• Zasada naśladowania w pobożności,

• Zasada hierarchii w nabożeństwach maryjnych.

Są one rozważane Konstytucji o Objawieniu Bożym (KO), jako ukazanie Maryi jako wzoru Kościoła.

Encyklika „Redemptoris Mater” Jana Pawła II z 25.02.1987 roku powraca treścią do Konstytucji soborowej o Objawieniu (KO). Zasady tam podane odnoszą się do pobożności ludowej chrześcijan, stają się jakby rozważaniem 15 tajemnic różańca, potwierdzeniem nauczania soboru o Maryi, która jest typem Kościoła, idzie dalej mówiąc nt. macierzyństwa Maryi, której to macierzyństwo Kościoła dokonuje się przy Jej współudziale.

UROCZYSTOŚCI, ŚWIĘTA WSPOMNIENIA

POŚWIĘCONE MARYI W ROKU LITURGICZNYM

W ciągu wieków liczba świąt maryjnych w liturgii rzymskiej bardzo wzrosła. Reforma liturgiczna Vaticanum II uporządkowała istniejące święta w następujący sposób:

1. Uroczystość:

• Niepokalanego Poczęcia NMP - 8 XII

(na Wschodzie od VII w., dla diecezji rzymskiej zatwierdzony w 1476, a papież Klemens XI w 1708 r. rozciąga je na cały Kościół)

• Świętej Bożej Rodzicielki - 1 I

(najstarsze święto maryjne na Zachodzie)

• Zwiastowania Pańskiego - 25 III

• Wniebowzięcia NMP - 15 VIII

(Ona pierwsza osiągnęła zbawienie, często nazywano ten dzień: „Dniem narodzenia Maryi dla nieba”, co prowadziło do wyprowadzenia dogmatu przez Kościół przez papieża Piusa XII w 1950 r.)

Wtedy następuje błogosławieństwo ziół i kłosów - od X w.,

Nawiązywał do ogólnoludzkiej wiary w terapeutyczną moc ziół; wieńce zbóż na koniec żniw; błogosławieństwo ziół jest błogosławieństwem Boga za zbiory. Wiązanie tego błogosławieństwa ze świętem Maryi, rozumiane jest jako przedstawicielki odkupionej ludzkości, jako: „kwiat pól”, „lilia dolin”.

2. Święta:

• Ofiarowania Pańskiego - 2 II

Zwane inaczej MB Gromnicznej,

• Nawiedzenia NMP - 31 V

(Od XIII w. w tradycji ludowej, święto to nazywa się świętem MG Łagodnej, gdyż przed tym świętem nie spożywano jagód),

• Narodzenia NMP - 8 IX

(czas wysiewów - stąd nazwa polska - MB Siewnej)

3. Wspomnienia:

• Obowiązkowe:

• NMP Królowej - 22 VIII

• MB Bolesnej - 15 IX

• MB Różańcowej - 7 X

(na pamiątkę zwycięskiej bitwy z Turkami pod Lepanto),

• Ofiarowanie NMP 21 XI

• Dowolne:

• NMP z Lourdes 11 II

• Niepokalanego Serca NMP (sobota po Uroczystości Najświętszego Serca Jezusowego),

• NMP z Góry Karmel - 16 VII

• MB Śnieżnej - 5 VIII

(rocznica poświęcenia bazyliki MB Większej w Rzymie)

Dodatkowe (na terenie RP)

1. Uroczystości:

• NMP Królowej Polski - 3 V

• NMP Częstochowskiej - 26 VIII

2. Święta:

• NMP Matki Kościoła (początek po Zesłaniu Ducha Świętego - Paweł VI w 1964)

3. Wspomnienia:

• NMP Wspomożycielki Wiernych - 24 V

• Najświętszego Imienia Maryi - 12 IX

Wszystkie poszczególne miasta mogą mieć swoje własne, lokalne święta maryjne np. MB Gietrzwałdzkiej, MB Łaskawej (Warszawa).

Wspomnienia zlikwidowane np.: NMP od wykupu niewolników od 1696 do Vaticanum II.

POZALITURGICZNE FORMY KULTU NMP

Obok liturgii istnieje w Kościele wiele pozaliturgicznych form kultu NMP.

Paweł VI „Marialis cultus”

Najbardziej pełną formą jest - Eucharystia obok liturgii są inne formy :

1. Anioł Pański na głos dzwonu (3x dziennie )

Cel: uczczenie wcielenia Syna Bożego i uproszenie wstawiennictwa Jego Matki składa się z :

3 wezwania biblijne w których wspomnienie jest tajemnicą wcielenia, po każdym wezwaniu - Zdrowaś

Maryjo pochodzące ze środowiska franciszkańskiego (wg Tradycji}

I połowa XII w - Franciszkanie wprowadzają zwyczaj odmawiania Zdrowaś Maryjo na wieczorny odgłos dzwonu

XIV w - zwyczaj odmawiania kilku Zdrowaś Maryjo upowszechniony na zachodzie

Pius V - ustalił obecną formę tej modlitwy II połowa XVI w.

1742 r. obowiązek powszechnego jej odmawiania Benedykt XIV.

2. Różaniec - w starożytnych klasztorach mniszych i stawiał zwyczaj odmawiania liturgii godzin (150 Psalmów Psałterza. Dla tych mnichów, którzy nie potrafili czytać zamiast Psalmów recytowano 150 razy „Ojcze nasz”.Gdy od XII w na zachodzie zaczął rozprzestrzeniać się zwyczaj odmawiania modlitw „ Zdrowaś Maryjo” zaczęto propagować tzw. mały psałterz Maryi, czyli 150 razy „Zdrowaś Maryjo”.

Zwyczaj ten tradycja przypisuje św. Dominikowi Gusmanowi.

Pierwszymi propagatorami tej modlitwy byli Dominikanie. W XV w. tą prostą recytację modlitwy „Zdrowaś Maryjo” połączono z medytacją tajemnic życia Jezusa i Maryi.

Dziś różaniec składa się z 5 tajemnic: radosnych, światła, bolesnych i chwalebnych.

Pierwsze wypowiedzi papieskie zatwierdzające i polecające różaniec pochodzą od papieży:

• Sykstusa IV {XV w}

• Piusa V {XVI w }.

Po zwycięstwie chrześcijan nad Turkami pod Lepanto (1571 r.) papież Pius V przypisał ratunek chrześcijanom sile tej właśnie modlitwy. (7 X - zostaje wprowadzone święto MB Różańcowej)

Do propagowania różańca duży wpływ miały objawienia w Lourdes i w Fatimie oraz encyklika Pawła VI „Marialis Cultus”.

3. Litania loretańska

Genezę modlitwy litanijnej znajdujemy w pochodzącej z IV w zwyczaju modlitw wstawienniczych odprawianych podczas Mszy św. przed ofiarowaniem. Do tej tradycji nawiązuje dzisiejsza modlitwa wiernych.

Od VII w. coraz bardziej stawał się popularnym zwyczaj przyzywania orędownictwa świętych co z biegiem czasu przybierało charakter litanijny. Z biegiem czasu ilość wezwań określających Maryję stała się tak wielka, że w XII w. utworzono specjalną litanię maryjną.

Litania loretańska - jej kształt pochodzi XV w. nazwa stąd, że odmawiana była w Sanktuarium Maryjnym w Loretto.

Układ litanii:

• inwokacja zaczerpnięta z litanii do świętych,

• przyzywanie Maryi jako Matki , Nauczycielki , Dziewicy i Królowej - wiele z tych wezwań to tytuły symbolizujące o pochodzeniu biblijnym , zatwierdzone przez władze kościelne w XVI w , a w VII w jej odmawianie wprowadzono w całym kościele łacińskim,

• z biegiem wieków dodawano nowe wezwania np.: „Wspomożenie Wiernych” , „Królowo bez grzechu pierworodnego poczęta”,” Matko dobre rady”, „Królowo Pokoju” i „Królowo rodziny”.

Miesiące Maryjne

W liturgii łacińskiej są dwa miesiące poświęcone czci Maryi:

• Maj

• Październik

chociaż w sensie ścisłym nazwa miesiąca maryjnego przysługuje tylko majowi.

Geneza - w starożytnych zwyczajach rzymskich i germańskich w maju tam odbywały się tzw. florealia (uroczystości ku czci matki flory),w średniowieczu Kościół starał się oczyścić pogańskie zwyczaje. Próby połączono z elementami rycerskiego kultu Maryi jako akt oddania się w posiadanie oblubionej dziewicy.

Pierwsze świadectwo historycznego poświęcenia Maryi miesiąca maja znajdujemy w „Cantigas” Alfonsa X Mądrego króla Kastylii (+II połowa XIII w).

W XIV w. w Paryżu cech złotników 1 V miał zwyczaj zanosić do katedry Notre Damme tzw. maik, czyli kompozycje kwiatową ozdobioną cennymi kamieniami, wstęgami. Wydaje się, że w sensie ścisłym zwyczaj miesiąca maryjnego wywodzi się z czasów odrodzenia (średniowiecza XVI z Monachium, Rzymu)

W Polsce istnieje żywa tradycja gromadzenia się w maju przy kapliczkach.

Październik - codzienny różaniec w kościołach. Propagatorem był papież Leon XIII (nawiązywał do tego w 16 encyklice).

4. Objawienia Maryjne - duże znaczenie dla kultu często u podstaw powstawania Sanktuariów Maryjnych istnieje fakt objawienia Maryi. To ona w pewnym momencie historii ukazała się ludziom ponawiając ewangeliczne orędzie Chrystusa.

Najważniejsze Sanktuaria Maryjne świata związane z objawieniami:

• La Salette

• Lourdes

• Fatima odrębne formularze mszalne i odrębne modlitwy

• Guadelupa

• Gietrzwałd

Niektóre z tych lokalnych świąt przeszły do Kościoła powszechnego (np. MB z Guadelupe) lub na terenie danej diecezji (np. MB Gietrzwałdzkiej). Z niektórych objawień maryjnych związane SA praktyki religijne, które weszły do zwyczaju Kościoła np.:

Zwyczaj Pierwszych Sobót Miesiąca (czyli mszy wotywnych o Najświętszym Sercu Maryi po objawieniach w Fatimi 1917).

5. Godzinki o Niepokalanym Poczęciu NMP

Geneza - średniowieczny spór teologiczny Dominikanów z Franciszkanami na temat Niepokolanego Poczęcia NMP.

Franciszkanie - pragnęli zaszczepić w prostym ludzie bronioną przez siebie prawdę poprzez wprowadzenie specjalnych modlitw i śpiewów. Autorem najstarszej wersji Godzinek był prawdopodobnie Franciszkanin z Werony - Leonard de Nogerdos (napisał Oficjum ku czci Niepokalanego Poczęcia zatwierdzone w 1466 roku przez papieża Sykstusa IV, szybko pojawił się polski przekład tego Oficjum, a jego skrócona wersja w formie Godzinek już w 1482 roku znalazła się w modlitewniku Wacława z Brodna - prof. Akademii Karkowskie). Śpiewnik ten zawierał pieśni autorstwa błogosławionego Władysława z Gielniowa. Tradycja łączyła powstanie Godzinek z jego imieniem. Godzinki w wersji dzisiejszej sią późniejsze i wywodzą się z tradycji jezuickiej. Ich autorem jest prawdopodobnie Hiszpan św. Alfons Rodriguez (XVI/XVII w.), polski przekład tych Godzinek został zapisany w Krakowie ok. 1620 r. Była to bardzo popularna modlitwa maryjna, a gdyż nawet wielu królów polskich ją odmawiało, potem szlachta i rycerstwo.

Struktura Godzinek odpowiada strukturze brewiarza, gdyż jest w niej bogactwo symboliki biblijnej, zwłaszcza Starego Testamentu, jest ukazana godność i misja Maryi.

KULT ŚWIĘTYCH W ROKU KOŚCIELNYM

Założenia teologiczne kultu świętych

KKK 1173

Początki kultu świętych

Pierwsi czczeni w Kościele święci to męczennicy. Ich kult wywodzi się z dalekiej prehistorii, z czci oddawanej zmarłym. Najbliżsi gromadzili się przy grobie szczególnie w rocznicę ich śmierci, czyli dnia narodzin dla nieba (dies natalis). Wtedy również spożywano pokarmy na ich grobach, niejako dzielono się z nimi tym, co przeżywano na co dzień. Śmierć męczennika przypominał śmierć Chrystusa, była pojmowana jako swoiste uczestniczenie w męce Chrystusa.

Często na ich grobach sprawowano eucharystię. Pierwsi chrześcijanie nie podzielali płaczu i lamentacji nad grobem. Tę rozpacz zastępowano śpiewem psalmów pełnych nadziei. Najstarsza wzmianka o obchodzie męczenników to rok 155 i dotyczy św. Polikarpa ze Smyrny (bpa i męczennika).

Często na grobach wznoszono ołtarze i Kościoły. Przez wieki tradycja wymagała stawiana ołtarzy z zawierającymi relikwie męczenników. Pierwsi święci to męczennicy od gr. martureς, czyli świadkowie.

Gdy zakończył się okres prześladowań, wysunięto koncepcję męczenników bez krwi. Pojawia się więc nowy typ świętości - WYZNAWCA (III - IV w.).

Znosili oni tortury, wygnania, ale nie przelewali krwi np. św. Marcin bp z Tours (+397 r.).

W pierwszych wiekach chrześcijaństwo nie przewidywało procesów beatyfikacyjnych, czy kanonizacji. O świętości danej osoby decydowała grupa osób na czele z biskupem miejsca.

Zmieniło się to w średniowieczu w powstawanie osobnego święta ku czci danej osoby. Potem ten zwyczaj zastąpiono przez zwyczaj ELEVATI, łac. Podniesienie relikwii.

Pierwsza osoba oficjalne kanonizowane przez Kościół:

• Św. Ulryk bp Augsburga.

Papież Urban VIII zastrzegł beatyfikację i kanonizację Stolicy Apostolskiej.

Beatyfikacja - kult oddawany lokalnie lub dla danej społeczności.

Kanonizacja - kult oddawany powszechnie w całym Kościele.

TYTUŁY ŚWIĘTYCH

Święty łac. Sanctus - gr. γγ*  hebr. Kadosz.

Sam Bóg jest KADOSZ, nie w sensie przymiotu, ale ontologicznie - w sensie samego Bóstwa. W tym też rozumieniu, Święty jest też JEZUS. W Piśmie Świętym występuje to określenie wobec Jezusa bardzo rzadko. Np. Święty Boga, Święty Boży, ale też Święty Sługa. Święty jest praterminem religii.

Gdy patrzymy na istotę religii, widzimy jako tabu. Greckie γγ*  nie jest dokładnym wyjaśnieniem. Świeci byli tez członkowie danej wspólnoty, jeśli byli wierni Bogu Jahwe (1 Mch) lub wobec chrześcijan. W życiu codziennym posługiwała się tym administracja cesarska w określeniach urzędników np.: Święty Legat (Sanctus Legatus), Najświętszy Ambasador. Greckie słowo ŚWIĘTY, stało się oficjalnym tytułem osób piastujących wysokie stanowiska. Z biegiem czasu opierając się na znaczeniu biblijnym odniesiono wyrażenie: γγ* do osób, które zrealizowały na wysokim poziomie dar świętości, zadany im przy chrzcie.

Podstawowe znaczenia miało w tym wypadku naśladowania Chrystusa w męce i śmierci. Tak powstała idea męczennika, a więc męczeństwo i podstawowy typ świętości.

Inne określenie to męczennik gr. ρρ* od gr. ρρ* - wyznawać, świadczyć.

Zawsze męczeństwo łączono z wyznaniem wiary. Inna nazwa to błogosławiony łac. Beatus, beatissimus. Zwroty używane na dworze cesarskim.

Od czasu papieża Urbana VIII, określa się ich beatyfikowanymi. Łac generalibilis - czcigodny, określało się kogoś, kogo proces w trybunale kościelnym już się rozpoczął. Obecnie funkcjonuje: SŁUGA BOŻY.

Inna nazwa to CONFESSOR - łac. Wyznawca od confiteor - wyznaję. Tak określano osoby, które dały świadectwo wiary Chrystusa bez przelewu krwi. Dziś nie używa się takiego określenia.

W 1969 (Vaticanum II) roku nastąpiła zmiana.

Obecnie używa się określeń:

• Apostoł (Ewangelista),

• Męczennik,

• Dziewica,

• Biskup,

• Kapłan,

• Diakon,

• Doktor Kościoła,

• Misjonarz,

• Opat (mnich - eremita),

• Zakonnik/zakonnica,

• Pasterz/wychowawca,

• Święty.

Dlaczego czcimy świętych?

Kult świętych wg Karla Rahnera nie jest instytucja pośredniczenia. Bóg stworzył świat dla wypełnienia go Swoją chwałą.

Teologia prawosławna używa - przebóstwienia. Święci, należą do tych ludzi, którzy myśl Boga uczynili celem swojego życia. Cześć składana świętym, jest wielbieniem samego Boga.

Opisane są cele świętych:

1. w Świętych Bóg ukazuje

b) ich wstawiennictwo pomaga w wysłuchaniu modlitw

c) część oddawana świętym umacnia jedność Kościoła przez praktykowanie braterskiej miłości.

Kult naśladowców Chrystusa może ujawnić:

1. Veneratio - cześć

2. Imitatio - naśladowanie

3. Invocatio - wzywanie - intercesio - wstawiennictwo.

Zachowanie równowagi między tymi elementami, gwarantuje zachowanie kultu. Wyakcentowanie jednego z nich grozi wypaczenie świętości. Wieki średnie mocno odwoływały się do posiadania świetości - relikwii.

Z powodu nie posiadania właściwych relikwi (ciała świętego) zastępowano je BRANDEAMI, czyli rzeczami, które stykały się z ciałem świętego.

Najbardziej właściwe oddawanie czci:

1. Relikwie ciała

2. Brandea - mniejsza wartość niż relikwie właściwe.

Średniowiecze mnożyło relikwie. Po Vaticanum II usunięto wątpliwe relikwie. W pobożności ludowej duży wpływ na rozwój kultu mieli patroni chorób (więcej w Martyrologium).

Pośród patronów walki z chorobami są”

1. św. Błażej - 3 II - błogosławieństwo świec do zwalczania chorób gardła.

2. św. Agata - błogosławnieństwo soli i chleba - od ognia i nieszczęść.

3. św. Roch i św. Walenty od urodzaju.

4. św. Witt, św. Otylia - od chorób oczu.

5. św. Barbara - 4 XII - od dobrej śmierci.

W określone dni świętych były urządzane różne lokalne odpusty, zabawy.

Kult świętych powszechnie wprowadzony:

1. św. Jan Chrzciciel - uroczystość narodzenia - 24 VI

2. św. Józef, Oblubieniec Maryi - 19 III. (Kult św. Józefa rozpoczął się na Wschodzie).

3. Kult aniołów i archaniołów.

4. św. Joachim i św. Anna - 26 VII - rodzice NMP.

5. św. Maksymilian Maria Kolbe - 12 VIII

6. św. Wojciech i św. Jerzy - 23 IV

7. św. Stanisław - biskup - 8 V.

8. św. Jadwiga Śląska.

9. św. Kinga - 24 VII

10. św. Stanisław Kostka.

Sł. B. Jan Paweł II wyniósł na ołtarze ponad: 1000 osób - wiernych i błogosławionych.

PARAMENTY W KOŚCIELE

Z łac. paramentus - szaty ozdobne, liturgiczne.

Wywodzą się z odzieży świeckiej. Początkowo celebrans nie miał szat. V - VI w. Od czasu Karolingów pojawiają się w szatach zdobienia. Szaty mają swoje kolory. Różne części Kościoła, miały swoje kolory szat. Św. Pius V ujednolicił kolory (Tridentum).

Z Mszału Rzymskiego czytamy, że: „szaty litugiczne powinny odwierciedlać charakter”.

Obecnie obowiązujące kolory szat liturgicznych:

1. Biały - używa się w okresie Wielkiej Nocy i Narodzenia Pańskiego, wspomnienia i święta Chrystusa (za wyjątkiem świąt i uroczystości Jego męki), świętach i wspomnieniach Maryi, świętych (nie męczenników) i aniołów. W większe święta, można używać złotych lub srebrnych ornatów. W święta Maryjne, istnieją niebieskie wstawki na ornatach.

2. Czerwony - niedziela Zesłania Ducha Świętego, święta i Uroczystości męki Pańskiej, Niedziele Męki Pańskiej, Wielki Piątek oraz w główne święta Apostołów, i męczenników, msze pogrzebowe papieży

3. Zielony - w okresie zwykłym - trwa 34 niedziele.

4. Fioletowy - adwent i Wielki Post. Pogrzeby i msze pogrzebowe. Fioletowa stuła towarzyszy również przy spowiedziach.

5. Różowy - czwarta niedziela Wielkiego Postu - Laetare i trzecia Adwentu - Gaudete.

Ta niedziela staje się miejscem granicznym okresów.

6. Czarny - wg Nowego OWMR do zniszczenia - podczas pogrzebów.

Szaty liturgiczne:

1. Alba - łac. alba - biała

2. Humerał

3. Ornat

4. Stuła

5. Cingulum - sznur okalający albę.

6. Komża - krótka alba.

7. Dalmatyka - używana przez diakonów.

8. Manipularz - używany w mszach rytu trydenckiego.

9. Welon.

10. Kapa - podczas nabożeństw.

Św. Justyn, filozof rzymski, pierwszy wybitny apologeta chrześc. Zginął śmiercią męczennika, ścięty mieczem ok. 165 roku. W dialogu z Tryfonem dowodził autentyczności chrześcijaństwa (Apologia. Dialog z Żydem Tryfonem, wyd. pol. 1926). (Wspomnienie 1 czerwca).

Sługa Boży Eugenio Maria Giuseppe Giovanni Pacelli (ur. 2.03.1876, zm. 9.10.1958) - urodził się w Rzymie w rodzinie adwokata konsystorii. Pochodził ze szlachty związanej z Watykanem. Od 02.03.1939 - Pius XII

Encyklika Mediator Dei, o Świętej Liturgii, 20.11.1947, autorstwa Piusa XII

Pierwsze Igrzyska Olimpijskie odbywające się w miejscowości Olimpia były rozgrywane co cztery lata. Pierwsza olimpiada odbyła się w roku 776 p.n.e. Na czas Igrzysk Olimpijskich zaprzestawano wojen. Podczas trwania jakichś konfliktów ogłaszano "święty rozejm" i wojny wstrzymywane były na 2 miesiące. Przez pięć dni trwały igrzyska, a reszta była przeznaczona na wyruszenie i powrót z igrzysk przez widzów i zawodników.

21.04.753 przed Chr - założenie Rzymu, początek rachuby kalendarza rzymskiego ab urbe condita

Św. Augustyn Aureliusz - doktor Kościoła, biskup Hippony (płn. Afryka), 01 XI 354 - 28 VIII 430. Autor m.in. „Confessiones”

Św. Augustyn, bp Hippony pisał o czytaniach chrzcielnych jako „Ad infantes” do wszystkich ochrzczonych.

Papież Leon XIII, jego pontyfikat: 1878 - 1903; autor m.in. „Providentissimus Deus”,

17 września 1253 roku, papież Innocenty IV potwierdzał akt kanonizacji krakowskiego Męczennika

1

---