Pedagogika Dziecka o Specjalnych potrzebach Edukacyjnych p.Szmaglińska

1Mail-uzupełnienie z 22.09:

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ

Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Upośledzeń przyjętą przez WHO (1980) rozróżnia się trzy terminy:

1. USZKODZENIE (Impairment):

To wszelki ubytek czy odstępstwo od normy psychologicznej, fizjologicznej lub anatomicznej struktury czy funkcji organizmu na skutek określonej wady wrodzonej, choroby względnie urazu; przykładowo mogą to być uszkodzenia:

• sensoryczne wzroku i słuchu,

• układu kostnego lub mięśniowego,

• niedowłady kończyn,

• mózgu lub ośrodkowego układu nerwowego,

• aparatu artykulacyjnego (mowy),

• zaburzenia zmysłu równowagi.

2. NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ BIOLOGICZNA (Disability):

• to każde ograniczenie lub brak (wynikający z uszkodzenia) zdolności do wykonywania czynności w sposób lub w zakresie uznawanym za normalny dla istoty ludzkiej;

• to następstwo uszkodzenia wyrażające się zmniejszeniem sprawności i aktywności osoby;

• to dysfunkcja na poziomie zadań;

• ograniczenia te mogą mieć charakter stały lub przejściowy, całkowity lub częściowy, mogą dotyczyć sfer sensorycznej, fizycznej i psychicznej;

• stopień, w jakim utrudniają funkcjonowanie osobie niepełnosprawnej jest relatywny w aspekcie subiektywnym, społecznym, sytuacyjnym i czasowym.

3. UPOŚLEDZENIE - niepełnosprawność społeczna (Handicap):

• to niekorzystna sytuacja danej osoby wynikająca z uszkodzenia lub niepełnosprawności, która ogranicza lub uniemożliwia wypełnianie ról adekwatnie do wieku, płci oraz czynników społecznych czy kulturowych;

• to dysfunkcja w pełnieniu oczekiwanych ról społecznych członka rodziny, ucznia, pracownika, kolegi itp.; Ograniczenia funkcjonowania w rolach społecznych wynikają z:

• niesamodzielności fizycznej,

• osłabienia orientacji w otoczeniu,

• zaburzenia komunikacji interpersonalnej,

• utrudnień w wykonywaniu zadań życiowych,

• zachowań aspołecznych i antyspołecznych;

• termin ten określa zatem utratę lub ograniczenie możliwości pełnego uczestnictwa danej osoby w życiu społecznym;

• pojęcie to wskazuje jednocześnie na określony rodzaj relacji, jaki powstaje między osobą niepełnosprawną a jej środowiskiem;

• upośledzenie to fakt uwarunkowany kulturowo i społecznie - zależy zarówno od cech osobniczych samej osoby niepełnosprawnej jak i wymagań otoczenia;

• pojawia się wówczas, gdy osoby niepełnosprawne napotykają bariery kulturowe, fizyczne czy społeczne, które utrudniają im dostęp do różnych dziedzin funkcjonowania społeczeństwa.

Stopień upośledzenia może przyjąć następujące formy:

utrudnienie - dana osoba może wykonywać określone zadanie życiowe czy zawodowe lub spełniać określoną rolę społeczną, lecz przychodzi jej to z trudnościami i przeszkodami, jednak możliwymi do pokonania;

ograniczenie - dana osoba może swoją rolę wypełniać, lecz w niepełnym lub częściowym zakresie;

uniemożliwienie - dana osoba nie może wykonywać swojej roli w ogóle.

Występowanie uszkodzenia organicznego u dzieci i młodzieży wiąże się zwykle (lub często) z zaburzeniami rozwoju, w tym:

fizycznego - np.niskorosłość, niedobór lub nadmiar masy ciała, opóźnienie dojrzewania płciowego itp.;

emocjonalnego - np. zaburzenia w osiąganiu umiejętności kontroli emocjonalnej, akceptacji fizycznego „ja”, poczucia własnej wartości;

sprawności intelektualnej;

społecznego - np. niezależności i prawidłowych interakcji z otoczeniem.

Eksperci WHO (1979) wymienili dziewięć zasadniczych grup osób niepełnosprawnych

1. z upośledzeniami lokomocyjnymi;

2. z upośledzeniami widzenia;

3. z upośledzeniami w zakresie środków komunikowania się;

4. z niepełnosprawnościami natury organicznej;

5. z niepełnosprawnościami intelektualnymi;

6. z niepełnosprawnościami emocjonalnymi;

7. z wadami budzącymi szczególną odrazę;

8. z wadami skrytymi (niewidocznymi dla oka);

9. z upośledzeniami związanymi z procesami starzenia się.

Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (z dnia 15 lipca 2003 r. wraz ze zmianą z dnia 23 grudnia 2009 r.) przyjmując za kryterium przyczyny niepełnosprawności wymienia następujące jej rodzaje:

1. upośledzenie umysłowe (01-U);

2. choroby psychiczne (02-P);

3. zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu (03-L);

4. choroby narządu wzroku (04-O);

5. upośledzenie narządu ruchu (05-R);

6. epilepsja (06-E);

7. choroby układu oddechowego i krążenia (07-S);

8. choroby układu pokarmowego (08-T);

9. choroby układu moczowo - płciowego (09-M);

10. choroby neurologiczne (10-N);

11. inne, w tym schorzenia: endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu krwiotwórczego (11-I);

12. całościowe zaburzenia rozwojowe (12-C).

UPOŚLEDZENIE w pedagogice specjalnej jest ujmowane jako zjawisko obejmujące dwa zasadnicze elementy:

1. objawy upośledzenia, które utrudniają rozwój procesów uczenia się, przystosowania, uspołecznienia;

2. stosunek środowiska do osoby upośledzonej wyrażający się w ocenie upośledzenia, w stopniu akceptacji osoby upośledzonej oraz gotowości udzielania pomocy.

2.Mail: z 12.10: Syndrom niepełnosprawności

NIEPEŁNOSPRAWNI W TEORIACH I PRAKTYCE BADAWCZEJ:

Najwcześniej problematyką niepełnosprawności zainteresowali się psychologowie, poruszając problemy takie, jak:

• akceptacja swojego kalectwa;

• motywacja do aktywnego uczestniczenia osoby niepełnosprawnej w leczeniu i rehabilitacji;

• reakcje otoczenia.

Socjologowie od połowy lat 60-tych XX wieku:

• wyodrębniali zespoły ról pełnionych przez osoby niepełnosprawne w społeczeństwie;

• analizowali problemy synchronizowania ról i konflikty między nimi;

• problemy adaptacji społecznej do nowych ról;

• zależności między klasą społeczną, systemami wyznawanych wartości a reakcją na niepełnosprawność i efektami leczenia i rehabilitacji.

Badania socjologiczne:

• koncentrowały się przede wszystkim na widocznych uszkodzeniach ciała czy dysfunkcjach, wskazując na rolę piętna w spostrzeganiu ludzi niepełnosprawnych i wyjaśniając mechanizm procesu etykietowania;

• wskazywały na analogię sytuacji niepełnosprawnych do sytuacji grup mniejszościowych (religijnych, etnicznych);

• obnażały seperację i dyskryminację niepełnosprawnych (usprawiedliwiane przeważnie ich własnym dobrem).

Nowe nurty badań socjologicznych podejmowały:

• problematykę niepełnosprawności w kontekście rodzinnym (np. wpływ niepełnosprawności na funkcjonowanie rodziny; sposoby radzenia sobie przez rodziny z niepełnosprawnością jednego z jej członków);

• w latach 80-tych analizowano wpływ i mechanizmy powstawania coraz liczniejszych grup wzajemnej pomocy, zrzeszeń i organizacji osób niepełnosprawnych;

• ze względu na wzrost podmiotowości społecznej osób niepełnosprawnych to oni sami coraz częściej inicjują i prowadzą takie badania.

REASUMUJĄC: Stosunkowo wcześnie odkryto fakt, że medycznie określona ciężkość kalectwa nie zawsze koresponduje z jego ciężkością w sensie psychospołecznym i nie przesądza ani efektów rehabilitacji ani dalszego funkcjonowania osób niepełnosprawnych

Niepełnosprawni w społeczeństwie w świetle badań A. Ostrowskiej i J. Sikorskiej

• Badaniu poddano postawy sprawnej części społeczeństwa do osób niepełnosprawnych w lansowanym modelu integracji.

• Jako kluczową przyjęto następującą definicję INTEGRACJI SPOŁECZNEJ:

Jest to zespolenie i zharmonizowanie elementów zbiorowości społecznej, rozumiane jako intensywność i częstotliwość kontaktów między członkami danej zbiorowości oraz jako akceptacja w jej obrębie wspólnych systemów wartości, norm, ocen.

Ważnym czynnikiem integracji społecznej jest wspólność interesów i podobieństwo sytuacji życiowej członków danej grupy.

Badania prowadzono analogicznie, jak w odniesieniu do grup mniejszości etnicznych (ze względu na segregację, dystans społeczny do „obcych”, zakamuflowane odtrącenia tłumaczone ich dobrem).

1. Niepełnosprawni są częściej oceniani na podstawie kategorii, do której należą niż na podstawie jakichkolwiek cech osobistych, kwalifikacji, zdolności (np. „niewidomy muzyk”).

2. Są oceniani na podstawie pewnych uogólnionych obrazów i stereotypów odnoszących się do całych grup danego schorzenia czy kalectwa (na ogół niekorzystnie).

3. Brak akceptacji społecznej osób niepełnosprawnych czy ich zachowań odbiegających czasem od przyjętych wzorów utrudnia im także akceptację samych siebie, co prowadzi do:

• wycofywania się z kontaktów;

• postaw agresywnych, roszczeniowych, obronnych;

• w rezultacie do eskalacji odrzucenia.

1. Zbyt wysokie oczekiwania społeczne prowadzą do frustracji, wycofania; zbyt niskie - powstrzymują przed próbami uczestniczenia w różnych dostępnych sferach aktywności i eliminują je w zarodku.

2. Niepełna sprawność jest przede wszystkim postrzegana jako dysfunkcja narządu ruchu lub uszkodzenia wzroku (zawężenie problemu).

3. Sposób widzenia ludzi niepełnosprawnych kojarzy się wyłącznie z niepowodzeniem życiowym niż jakimkolwiek sukcesem.

4. Szanse na udane życie małżeńskie i rodzinne uznawane są za niższe (biorca - nie: partner).

Społeczne oceny ciężkości poszczególnych kalectw różnią się znacznie między sobą, a także zróżnicowany jest dystans w stosunku do różnego rodzaju inwalidów:

• za najcięższe kalectwo uznawana jest utrata wzroku;

• największy dystans i w związku z tym najniższą gotowość niesienia pomocy budzą osoby z upośledzeniem umysłowym i chorzy psychicznie;

• obserwowane dystanse do poszczególnych rodzajów inwalidztwa maleją wraz ze wzrostem wykształcenia, a także bliskością kontaktów z osobami niepełnosprawnymi w ogóle (niezależnie od rodzaju niepełnosprawności).

Akceptacja modelu integracyjnego nie jest równa w różnych sferach życia:

• wspólne zamieszkiwanie i czas wolny - tak;

• sfera pracy - nie;

• zintegrowane szkolnictwo - nie.

Badania ujawniły istotną rolę massmediów oraz Kościoła w kształtowaniu świadomości i właściwych postaw względem niepełnosprawnych.

W celu zwalczania stereotypów wskazanym jest przede wszystkim rozszerzanie kontaktów i osobistych doświadczeń z osobami niepełnosprawnymi.

3 mail

FORMY POSTĘPOWANIA TERAPEUTYCZNO-WYCHOWAWCZEGO:

Wczesna rozwinięta diagnoza i interwencja

• świadome i odpowiedzialne rodzicielstwo;

• ewentualne badania genetyczne;

• psychohigiena życia bezpośrednio przed poczęciem;

• zadbanie o właściwą jakość materiału genetycznego rodziców;

• uwzględnienie wpływu czynników prenatalnych na rozwój psychiczny płodu (np. choroby, stres matki);

• wczesna profilaktyka i diagnoza zaburzeń rozwojowych (dzieci z ryzykiem rozwojowym).

Wielostronna stymulacja i uaktywnianie

Stymulowanie - oznacza zewnętrzne oddziaływania, które polegają na przyspieszaniu, doskonaleniu rozwoju oraz zachęcaniu do autorewalidacji i samorealizacji.

Akcja dynamiczna (M. Grzegorzewska) działa wybitnie rewalidująco poprzez:

Usprawnianie

• Usprawnianie - to postępowanie maksymalnie rozwijające zadatki i siły biologiczne organizmu, które są najmniej uszkodzone, jego celem jest poprawa lub utrzymanie na zadowalającym poziomie przede wszystkim sprawności fizycznej, a szczególnie wydolności i tolerancji wysiłku. (Encyklopedyczny Słownik Rehabilitacji, 1986)

• Jest doprowadzaniem do wyższego poziomu czynności nieuszkodzonych lub też najmniej uszkodzonych po chorobie, wypadku, urazie.

Korektura (korekcja, korygowanie)

• Odnosi się do niesprawnego, nieprawidłowego działania narządów, układów, zmysłów (np. narządów artykulacyjnych, postawy ciała, zaburzeń w pisaniu).

• Jest wszechobecna w działaniach terapeutycznych.

Kompensacja

• To złożony proces uzupełniania, wyrównywania braków oraz zastępowania (substytucji) deficytów rozwojowych, narządów i przystosowywania się na innej możliwej drodze.

• Polega na odtwarzaniu czynności całego narządu ruchu, zmysłu lub poszczególnych jego części za pomocą środków zastępczych organizmu ludzkiego.

• Mechanizm kompensacji polega na tworzeniu się nowych połączeń w mózgu, dających możliwość bardziej efektywnego wykorzystania struktur, które nie są uszkodzone.

• Efektem kompensacji są wyobrażenia zastępcze (surogatowe) - czasem niepełne, nieadekwatne.

Możliwości kompensacji zależą od:

• wieku;

• ogólnego stanu zdrowia;

• rozległości uszkodzenia;

• jego przyczyn;

• właściwych metod leczenia;

• systematycznego usprawniania;

• jakości mechanizmów wyrównawczych.

Indywidualizacja

• To uwzględnianie w procesach rozwojowo - edukacyjnych jednostkowych właściwości człowieka, wynikających z fizycznych i psychicznych dyspozycji oraz sytuacji społeczno - wychowawczych w każdej fazie jego osobowej egzystencji.

• Polega na takiej pomocy edukacyjnej także dzieciom niepełnosprawnym, aby mogły one adekwatnie do swoich możliwości realizować standardowy obowiązek szkolny wg specyficznych (wspólnych i swoistych zarazem) założeń organizacyjnych i programowo - metodycznych.

Profilaktyka i prewencja

• Profilaktyka - to działanie zmierzające do stworzenia odpowiednich warunków rozwojowych i edukacyjnych, szczególnie dla dzieci i młodzieży, oraz zapobiegania różnym zjawiskom, chorobom i urazom, które mogą prowadzić w konsekwencji do niepełnej sprawności organizmu lub dysfunkcji jego narządów.

Formy profilaktyki:

1. powstrzymująca v uprzedzająca;

2. objawowa v przyczynowa;

3. eliminująca (zwalczająca) v kreatywna (pozytywna).

Formy prewencji:

1. prewencja podstawowa;

2. prewencja wtórna.

Wspieranie i wspomaganie

• Opiera się na dwupodmiotowym, partnerskim i wielosytuacyjnym współdziałaniu wychowawcy i wychowanka.

• Wspieranie odnosi się do warunków i okoliczności, w jakich następuje rozwój określonych właściwości zachowań człowieka, jego postaw i przekonań lub stylów życia.

• Wspomaganie nie dotyczy dysfunkcji czy zaburzeń, ale pozytywnych właściwości psychicznych, mechanizmów osobowości i wpływów środowiska.

3 Mail cz.2: Oligofrenopedagogika- uzupełnienie:

METODA OŚRODKÓW PRACY - zasady postępowania:

1. poznawanie ludzi i zwierząt w ich naturalnym środowisku;

2. jak najdalej idąca wielostronna konkretyzacja przedmiotów i zjawisk;

3. ciągłość tematyki i stopniowanie trudności;

4. dostarczanie małej ilości wrażeń przy każdej obserwacji;

5. pozostawienie dziecku dużej ilości czasu na obserwowanie;

6. wdrażanie ucznia do samodzielności poznawczej;

7. stosowanie obserwacji kierowanej wtedy, gdy dzieci nie zwracają uwagi na charakterystyczne właściwości przedmiotów czy zjawisk;

8. wyróżnianie najistotniejszych cech przy dokonywaniu syntezy;

9. odnawianie wiadomości przy innych ośrodkach pracy;

10. uwzględnianie charakterystycznych cech i proporcji przedmiotów w modelowaniu i innych pracach ręcznych.

Dzienny ośrodek pracy - etapy:

1. Zajęcia wstępne

2. Obserwacja

3. Kojarzenie

4. Ekspresja

3 Mail, cz.3

ETIOLOGIA ŚLEPOTY:

Grupy przyczyn inwalidztwa wzroku:

1. Czynniki dziedziczne i wrodzone (nabyte w życiu płodowym) (tzw. prenatalne);

2. Czynniki działające podczas porodu i w okresie okołoporodowym (pierwsza doba życia) (tzw. perinatalne);

3. Czynniki działające w ciągu późniejszego życia (tzw. postnatalne).

Wrodzone uszkodzenia analizatora wzroku są powodowane przez:

1. Nieprawidłowości w rozwoju genów;

2. Czynniki fizyczne:

• uszkodzenia genetyczne lub anatomiczne,

• zniekształcenia, deformacje oczodołu, gałki ocznej, soczewki i inne,

• wpływ czynników jonizujących, termicznych i innych;

3. Czynniki chemiczne związane z przemianą materii lub wpływem ustroju matki:

• zatrucia chemiczne przy pracy np.: ołowiem, talem, rtęcią, miedzią, tlenkiem węgla,

• zatrucia alkoholowe, nikotynowe (zwęża naczynia siatkówki),

• pobieranie przez matkę szkodliwych leków lub ich nadmiaru (talomid, antybiotyki, chinina);

• Czynniki hormonalne (np. nadmiar insuliny, kortyzonu);

• Niedobory w pożywieniu matki (głównie brak witamin);

• Infekcje (zwłaszcza wirusowe) przebywane przez matkę w czasie ciąży (np. różyczka, grypa);

• Toksoplazmoza;

• Jaskra wrodzona (podniesione ciśnienie śródgałkowe prowadzące do zaniku nerwu wzrokowego);

• Zaćma wrodzona (wada soczewki, którą można operacyjnie usunąć);

• Zapalenie głębokie rogówki spowodowane kiłą wrodzoną;

• Nowotwory mózgu lub narządu wzroku itp.

W czasie porodu i w okresie okołoporodowym wady wzroku wywoływać mogą:

• niedotlenienie w przypadku przedłużającego się porodu;

• nagły poród;

• nieudana interwencja lekarza;

• rzeżączka matki (zapobieganie: zabieg Creedego tuż po porodzie);

• przedawkowanie tlenem u wcześniaków w inkubatorze.

W okresie postnatalnym ślepotę wywoływać mogą:

• zapalenie mózgu czy opon mózgowych (uszkodzenie ośrodka wzroku w korze mózgowej lub powstrzymanie rozwoju tkanki mózgowej);

• choroby zakaźne (dur brzuszny, dyfteryt, szkarlatyna, ospa);

• zatrucia (np.: grzybami, jadem kiełbasianym);

• urazy mechaniczne;

• urazy termiczne (oparzenia);

• urazy chemiczne.

4 Mail-cz.1

ETIOLOGIA GŁUCHOTY:

Przyczyny zaburzeń słuchu:

1. Wrodzone (czynniki genetyczne lub embriopatie);

2. Związane z aktem porodu i okresem okołoporodowym;

3. Występujące w okresie życia pozapłodowego

Ad. 1. Wrodzone przyczyny zaburzeń słuchu:

1. Głuchota wrodzona może być:

1. Głuchotą dziedziczną;

2. Głuchotą nabytą w życiu płodowym.

Głuchota dziedziczna:

• może być dziedziczona w sposób dominujący lub recesywny;

• stanowi ok. 10% przypadków;

• głuchota może nie wystąpić zaraz po urodzeniu, ale później (nawet między 15 - 30 r. ż.);

• często współwystępuje z niedorozwojem umysłowym lub innymi anatomicznymi wadami rozwojowymi;

• profilaktyka zakłada uświadomienie rodzicom i ich dzieciom możliwości przekazywania tej niepełnosprawności.

Przyczyny głuchoty nabytej w okresie życia płodowego:

1. Czynniki związane z wpływem organizmu matki:

• choroby przebyte przez matkę szczególnie w pierwszych miesiącach ciąży (np. różyczka, kiła, gruźlica);

• złe warunki zdrowotne i psychiczne;

• zatrucia zawodowe, używkami (tytoń, alkohol), lekami (np. chinina, środki nasenne);

• silne urazy;

• konflikt serologiczny.

2. Uszkodzenia lub niedorozwój narządu słuchu lub inne wady rozwojowe związane ze słuchem powstałe drogą zmian genetycznych, nieprawidłowości w chemizmie organizmu, czynników toksycznych uszkadzających płód lub powstałe w budowie anatomicznej (np. zarośnięty przewód słuchowy).

Ad. 2. Czynniki uszkadzające słuch, które występują podczas porodu i w okresie okołoporodowym:

• zbyt szybki lub zbyt wolny poród (niedotlenienie, zamartwica);

• nieudana interwencja lekarza (np. poród kleszczowy);

• wylewy podpajęczynowe;

• ogniska krwiotoczne (przy przedwczesnym lub patologicznym porodzie);

• niedostatecznie szybkie zlikwidowanie skutków konfliktu serologicznego.

Ad. 3. Czynniki uszkadzające słuch w okresie postnatalnym i wciągu życia:

• choroby zakaźne: bakteryjne, wirusowe i ich powikłania (np. zapalenie opon mózgowych, błonica, płonica, dur brzuszny, koklusz);

• długotrwałe choroby ucha (np. nie leczone zapalenie ucha środkowego lub wewnętrznego);

• urazy zewnętrzne (uderzenia, skaleczenia, wielki uraz akustyczny);

• niekorzystne warunki pracy i życia (hałas).

4 Mail cz.2

RODZINA uzupełnienie:

Rady dla rodziców niepełnosprawnego dziecka:

• Starajcie się przyjmować każdy dzień takim, jaki on jest, bez rozmyślania o przyszłości.

• Starajcie się poznać swoje dziecko. Szukajcie jego indywidualnych sposobów wyrażania siebie, dowodzących jego niepowtarzalności.

• Starajcie się współuczestniczyć w sytuacji jako partner pozwalając rodzinie włączyć się do pomocy.

• Unikajcie sytuacji, w której dziecko niepełnosprawne stałoby się centrum życia rodzinnego. Utrzymujcie życie towarzyskie, nie unikajcie przyjaciół i rodziny.

• Powiadomcie swoich przyjaciół, rodzinę i sąsiadów o stanie dziecka. Im dłużej to odwlekacie tym staje się to trudniejsze.

• Nie ukrywajcie istniejących faktów przed innymi dziećmi w rodzinie, ponieważ może to być źródłem późniejszych napięć.

• Stanowicie wzór postępowania dla przyjaciół i rodziny. Jeśli wstydzicie się podejmować rozmowy o dziecku, oni zachowywać się będą podobnie. Będą wierzyć, że jest coś czego należy się wstydzić.

• Wychodźcie z dzieckiem z domu i nie bójcie się ludzi, którzy patrzą na wasze dziecko.

• Przyzwyczajcie się do bolesnych uwag, które czasem ludzie robią zupełnie bezmyślnie.

• Rozmawiajcie z ludźmi, zwłaszcza z rodzicami dzieci o podobnym upośledzeniu. Rozmowy takie stanowią wielką pomoc.

• Starajcie się być tolerancyjni wobec partnera. Pierwsze miesiące są okresem zwiększonej wrażliwości.

• Jak najwcześniej uczcie się jak pomagać dziecku. W miarę upływu czasu i zwiększania się waszej wiedzy, radzenie sobie z nim staje się łatwiejsze.

4 Mail cz.3

TYFLOPEDAGOGIKA:

Ćwiczenia kompensacyjne niewidomych obejmują:

1. Usprawnianie tworzenia się dynamicznych układów strukturalnych.

2. Ćwiczenia dotyku i sprawności pozostałych zmysłów.

3. Ćwiczenia rozumienia i stosowania mowy (układu drugosygnałowego)

Ad 1. Usprawnianie tworzenia się dynamicznych układów strukturalnych.

• Tworzenie się zespołów dotykowo - kinestetyczno - słuchowo - węchowych zależne jest od czynników indywidualnych takich, jak: stan wzroku, poziom intelektualny, wiek, zdolności, cechy osobowe.

• Strukturalny układ dynamiczny tworzy się szybciej i doskonalej, im sprawniej działa mechanizm odbioru wrażeń przez zmysł uszkodzony i pozostałe analizatory.

• Niewidomi chcąc uporządkować i zrozumieć odbierane wrażenia i wiadomości: wyodrębniają, klasyfikują, porównują, szukają analogii, systematyzują, wiążą w analogiczne całości, schematyzują. Działania te sprzyjają prawidłowemu przebiegowi rozwoju umysłowego.

Ad 2. Ćwiczenia dotyku i sprawności pozostałych zmysłów.

• Pobudliwość dotyku nie ulega kształceniu, lecz pod wpływem ćwiczenia i uwagi może się rozwinąć zdolność różnicowania podniet nawet o słabej różnicy jakościowej.

• Ociemniali i niewidomi szczątkowo widzący niechętnie posługują się dotykiem (wg nich jest to poznanie niepełne, zubożone i mało atrakcyjne a ponadto w sposób przykry uświadamia kalectwo).

• Przykładowo ćwiczenia słuchowe wraz z wrażeniami płynącymi z innych zmysłów spełniają funkcje poznawcze, estetyczne i inne. Mowa odbierana za pośrednictwem słuchu służy porozumiewaniu się z ludźmi i zdobywaniu wiedzy.

Ad 3. Ćwiczenia rozumienia i stosowania mowy:

• Informacje słowne (szczególnie dotyczące pojęć, stanu, stosunku) mogą zastąpić wrażenia zmysłowe.

• Mowa to czynnik: informujący, instruujący i wyjaśniający, wychowujący, wyrabiający uczucia i sądy, komunikujący z innymi ludźmi, aktywizujący, forma ekspresji.

• Należy nieustannie bogacić słownik niewidomych oraz kształtować ich zdolności wypowiadania się.

• Aby uniknąć nadmiernego i nieadekwatnego werbalizmu u dzieci niewidomych należy przy podawaniu informacji sprawdzać ich rozumienie u dzieci.

Ćwiczenia korekcyjne niewidomych mają na celu:

• troskę o zachowane resztki wzroku;

• zatrzymanie procesu chorobowego lub poprawę widzenia;

• wykorzystanie dostępnych środków technicznych podwyższających zdolność widzenia (okulary, lupy, powiększalniki tekstu itp.);

• sprawowanie opieki okulistycznej:

• współpraca z lekarzami,

• organizacja higienicznego trybu życia,

• współpraca z rodziną dziecka niewidomego,

• zastosowanie odpowiednich środków korekcji (szkieł optycznych, zabiegów, ćwiczeń, postawy przy nauce i pracy); korekturę również pozostałych zmysłów.

ćwiczenia orientacji w przestrzeni niewidomych spełniają funkcje:

1. psychiczne;

2. społeczne;

3. fizyczne (biologiczne);

4. psychologiczne;

5. dydaktyczne.

Ad 1. Funkcja psychiczna ćwiczeń:

• Dziecko nawiązuje rzeczywisty kontakt z otoczeniem (wrażenia, doświadczenia).

• Nadają przestrzenność wcześniejszym wyobrażeniom opartym na informacji słownej (wyobraźnia przestrzenna).

• Kształtują pojęcia: rozciągłości, formy, proporcji, ruchu.

• Dziecko przechodzi od wyobrażeń analitycznych do syntetycznych.

• Ruch stanowi podstawę rozwoju inteligencji werbalnej i praktycznej (spostrzeganie, planowanie, organizowanie w całość konkretnych danych).

• Uaktywniają dziecko dotykowo, słuchowo i ruchowo.

• Wyzwalają aktywność w ogóle, sprzyjają kształtowaniu siły woli, pasji.

• Poprzez poznawanie przestrzeni zwiększa się poczucie bezpieczeństwa i zanika napięcie.

Ad 2. Funkcja społeczna ćwiczeń:

• Umożliwiają poznanie świata takim, jakim on jest dla normalnie widzących (nabycie wspólnego z otoczeniem „języka” ułatwia nawiązanie kontaktu).

• Pozwalają na uniezależnienie się od osób widzących.

• Samodzielne poruszanie się ułatwia prowadzenie aktywności zawodowej.

Ad 3. Funkcja fizyczna (biologiczna) ćwiczeń:

• Ograniczają blaidismy (aktywność zostaje rozładowana w ruchu).

• Uaktywniają ruchowo, dają swobodę ruchu, stwarzają warunki dla normalnego rozwoju ruchowego.

Ad 4. Funkcja psychologiczna ćwiczeń:

• Umożliwiają przejście od analitycznego do syntetycznego schematu dotykowego.

• Uczą relacji między przedmiotami w przestrzeni (dziecko lepiej dostrzega stosunki przestrzenne, jeśli oglądany materiał jest dostępny jego doświadczeniu).

Ad 5. Funkcja dydaktyczna ćwiczeń:

• Widzącemu dziecku łatwiej przedstawić stosunki przestrzenne za pomocą rysunku niż słowa. U niewidomych zastępuje się go schematycznymi trójwymiarowymi modelami zachowującymi relacje przestrzenne (zasada: prosto i jasno).

• Model pozwala spełnić zasadę poglądowości (unikamy werbalizmu, zapewniamy współdziałanie pierwszego i drugiego układu sygnałowego).

• Dziecko poznaje rzeczywistość poprzez model w sposób czynny (zasada aktywności).

• Niewidomy najpierw poznaje model (plan) przestrzeni, dopiero później ją samą (zasada stopniowania trudności). Przechodzimy od planu trójwymiarowego do dwuwymiarowego.

5 Mail to skany-nie da się tego tutaj wrzucić, musicie same przejrzeć-to jest mail z 28.11 tytuł maila: PDSPE 11- TU JEST 6 SKANÓW.

6 Mail- cz.1

PEDAGOGIKA TERAPEUTYCZNA:

Pojęcie zdrowia i choroby wg Światowej Organizacji Zdrowia:

Zdrowie jest pełnią fizycznego, psychicznego, społecznego dobrostanu człowieka, a nie tylko brakiem choroby czy kalectwa.

1. W rozumieniu biologicznym:

• Zdrowie - oznacza brak zmian patologicznych w organizmie człowieka.

• Choroba - to wystąpienie zmian i zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu, które mogą być następstwem załamania się jego struktury anatomicznej, albo rezultatem zaatakowania przez jeden organizm (drobnoustrój chorobotwórczy) drugiego organizmu (człowieka), co ma dla niego dające się przewidzieć negatywne skutki (M. Sokołowska, 1980).

2. W sensie psychologicznym: (zarówno zdrowie jak i choroba oznaczają stan subiektywny jednostki)

• Zdrowie - to stan pełnego, dobrego samopoczucia psychicznego, zdolność do odczuwania zadowolenia i szczęścia, zdolność do pokonywania i rozwiązywania sytuacji trudnych w sposób racjonalny i skuteczny.

• Choroba - oznacza złe samopoczucie, osoba chora ma poczucie dyskomfortu. Człowiek może czuć się chory bez względu na to, czy istnieją u niego obiektywnie stwierdzone zmiany organiczne.

3. W znaczeniu socjologicznym:

• Zdrowie - oznacza poziom możliwości wypełniania przez jednostkę ról społecznych i zadań życiowych.

• Choroba - wyznacza człowiekowi szczególną pozycję wśród społeczności, w której żyje.

Kryteria klasyfikacji chorób:

1. procesy patologiczne;

2. części ciała, których dotyczą;

3. przyczyny chorób;

4. objawy;

5. wiek, w którym choroba wystąpiła;

6. stopień ciężkości;

7. konsekwencje;

8. czas trwania:

1. krótkotrwałe (ostre);

2. długotrwałe (przewlekłe).

Choroba przewlekła

wg Komisji Chorób Przewlekłych przy WHO:

to wszelkie zaburzenia lub odchylenia od normy, które mają jedną lub więcej z następujących cech charakterystycznych: są trwałe, pozostawiają po sobie inwalidztwo, spowodowane są nieodwracalnymi zmianami patologicznymi, wymagają specjalnego postępowania rehabilitacyjnego, albo wg wszelkich oczekiwań wymagać będą długiego okresu nadzoru, obserwacji czy opieki.

Wg M. Nowakowskiej (1983) cechy wspólne chorobom przewlekłym to:

1. długi czas trwania;

2. łagodniejszy niż w stanie ostrym przebieg;

3. nieodwracalność zmian patologicznych;

4. konieczność stałego leczenia.

Grupy dyspanseryjne:
to te odchylenia od normy zdrowotnej, które występują w populacji z dużą częstotliwością i mają istotne implikacje społeczne)

1. dzieci z ryzyka okołoporodowego;

2. wady wrodzone;

3. przewlekłe zaburzenia odżywiania i stany niedoborowe;

4. zaburzenia w rozwoju somatycznym i psychicznym, trwałe uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego;

5. wady i choroby narządu wzroku;

6. przewlekłe choroby jamy nosowo - gardłowej i uszu, zaburzenia słuchu i mowy;

7. przewlekłe schorzenia układu oddechowego;

8. choroby i zaburzenia układu krążenia, choroba reumatyczna i choroby tkanki łącznej;

9. przewlekłe choroby układu moczowego;

10. trwałe uszkodzenia narządu ruchu i zaburzenia statyki ciała;

11. inne choroby przewlekłe wymagające czynnej opieki.

Klasyfikacja chorób przewlekłych i dysfunkcji narządu ruchu:
(kryterium: lokalizacja procesu chorobowego lub uszkodzenia)

1. układu oddechowego (np. astma, gruźlica, rozstrzenie oskrzeli);

2. jamy nosowo - gardłowej i uszu;

3. układu krążenia;

4. układu kostno - stawowo - mięśniowego i tkanki łącznej (np. gorączka reumatyczna, reumatoidalne zapalenie stawów);

5. układu moczowego (np. nerczyca);

6. systemu wydzielania wewnętrznego (np. cukrzyca);

7. związane z nieprawidłowościami przemiany materii i niewłaściwym sposobem odżywiania (np. otyłość).

Klasyfikacja dysfunkcji aparatu ruchowego: (I. Kaiser - Grodecka, 1987)

1. Pochodzenia mózgowego - np.:

• mózgowe porażenie dziecięce;

• spastyczne i wiotkie porażenia i niedowłady kończyn po wylewach do mózgu;

• zespoły ruchów mimowolnych;

• zaburzenia koordynacji ruchowej.

2. Pochodzenia rdzeniowego - będące następstwem:

• choroby Heinego Medina;

• rozszczepu kręgosłupa i rdzenia;

• urazu kręgosłupa i rdzenia;

• postępującego zaniku mięśni czy dystrofii mięśniowej.

3. Układu kostno - stawowego - np.:

• zwichnięcie stawu biodrowego;

• stopa końsko - szpotawa;

• schorzenia reumatyczne (np.: gościec przewlekły postępujący, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa).

4. Brak kończyn - wrodzony lub stany po amputacji

Wydolność fizyczna to zasób sił uwarunkowany ogólnym stanem zdrowia somatycznego dziecka.


Kierując się tym kryterium rozróżnia się następujące grupy dzieci:

1. dzieci, które pomimo objawów choroby wykazują pełną wydolność fizyczną;

2. dzieci, którym choroba uniemożliwia duży wysiłek fizyczny;

3. dzieci, u których dolegliwości pojawiają się podczas zwykłej codziennej aktywności fizycznej;

4. dzieci całkowicie niezdolne do normalnego trybu życia, zmuszone do stałego przebywania w łóżku.

Stan somatyczny dziecka ogranicza jego zdolność do wykonywania zadań i pełnienia podstawowych ról społecznych.

KATEGORIE OGRANICZEŃ SPOŁECZNYCH: (M. Sokołowska, 1987)

1. niemożność pełnienia żadnej z podstawowych ról (pobyt w szpitalu, leżenie w łóżku);

2. niemożność pełnienia niektórych z podstawowych ról (np. edukacja w szkole);

3. ograniczenia w sposobie pełnienia podstawowych ról (np. mniejsze wymagania szkolne);

4. brak ograniczeń w sposobie pełnienia podstawowych ról, lecz ograniczenia aktywności w innych dziedzinach (np. sport, zajęcia wymagające dużego wysiłku fizycznego);

5. brak jakichkolwiek ograniczeń we wszystkich wymienionych sferach.

Rozwój umysłowy dzieci przewlekle chorych i kalekich (dwie grupy dzieci)

1. Dzieci, u których choroba lub defekt fizyczny spowodowały ewidentne zmiany organiczne w tkance mózgowej będące bezpośrednią przyczyną zaburzeń w ich rozwoju psychoruchowym - np.:

• mózgowe porażenie dziecięce;

• urazy czaszki i mózgu;

• przepuklina oponowo - rdzeniowa;

• niektóre postacie schorzeń reumatycznych;

• ciężka postać cukrzycy.

2. Dzieci, u których choroba lub defekt fizyczny nie powoduje wprawdzie patologicznych, dostępnych badaniu medycznemu zmian w mózgu, a mimo to zakłóca rozwój i przebieg ich procesów poznawczych - np.:

• przewlekłe choroby układu oddechowego (astma, rozstrzenie oskrzeli itp.);

• choroby reumatyczne (reumatoidalne zapalenie stawów itp.);

• cukrzyca oraz przewlekłe choroby układu krążenia.

Stresowa sytuacja choroby powoduje w dzieciach silne negatywne emocje, takie jak:

1. Lęk (np.: w gorączce reumatycznej, astmie, chorobach skóry);

2. Gniew (np.: w gorączce reumatycznej, cukrzycy, astmie);

3. Bierność i przyhamowanie, przygnębienie (np.: w cukrzycy, stawowej postaci gorączki reumatycznej, astmie);

4. Nastrój podwyższony, euforyczny.

Dzieci przewlekle chore charakteryzuje:

• wzmożona męczliwość;

• osłabienie motywacji (jej kierunku, natężenia i trwałości);

• mechanizmy lękotwórcze skłaniające dziecko do unikania kontaktów z otoczeniem przy silnej ich potrzebie;

• brak interakcji o charakterze afiliatywnym rodzi w dziecku poczucie winy, wstydu, żalu, buntu i rozgoryczenia;

• poczucie własnej bezwartościowości (obniżona samoocena).

Warunki właściwego doboru terapii wychowawczej:

1. rodzaj schorzenia;

2. jego siła;

3. zewnętrzne warunki chorowania

Dwie podstawowe formy terapii wychowawczej:

1. Terapia odciążeniowa (spoczynkowa)

• Jej zadaniem jest dostarczenie choremu warunków do jak najmniejszego wydatkowania wysiłku związanego ze środowiskiem zewnętrznym w celu gromadzenia energii ustroju do walki z przyczyną chorobotwórczą.

• Na wyższych poziomach wysiłkowych są organizowane czynności wymagające wysiłku, ale stanowiące odciążenie w stosunku do poprzedniego.

2. Terapia uczynniająca (czynnościowa).

• Opiera się na organizowaniu wszelkich form aktywności dziecka mających na celu zdynamizowanie, usprawnienie wyższych czynności nerwowych i procesów kinestetycznych.

Rodzaje terapii wychowawczej:

1. Terapie odciążeniowe (spoczynkowe):

1. Terapia za pomocą hamowania sennego;

2. Terapia najniższego poziomu czynnościowego;

3. Terapia zmniejszonych obarczeń;

4. Terapia za pomocą zamiany bodźców uprzednio obciążających na inne;

5. Terapia za pomocą uchylania przykrych skojarzeń;

6. Terapia za pomocą zwolnienia długotrwałych napięć i hamowań.

2. Terapie czynnościowe:

1. Terapia ruchowa;

2. Terapia zabawowa (rozrywkowa);

3. Terapia zajęciowa;

4. Terapia pracą.

1.a.Terapia za pomocą hamowania sennego:

• Polega na udostępnianiu racjonalnych warunków dobrego snu lub półsnu.

• Cel ten osiąga się poprzez zmniejszenie do minimum ilości bodźców działających na ustrój, głównie bodźców wywołujących czynną reakcję.

• Obowiązki wychowawcy wyznaczają konkretne warunki, które trzeba odpowiednio zorganizować.

1.b. Terapia najniższego poziomu czynnościowego

• Polega na właściwym doborze bodźców dla pewnego uczynnienia procesów nerwowych.

• Zakłada bowiem, że mała liczba bodźców słabych i monotonnych stwarza stan nudy i bezczynności, który sam w sobie jest obciążający, demobilizujący i rozprężający (może doprowadzić do stanu nerwicowego).

• Ma dostarczyć bodźce wywołujące lekkie, zabarwione dodatnio procesy nerwowo - emocjonalne w celu stworzenia minimalnego poziomu uczynnienia kory mózgowej, które to uczynnienie stworzy możliwości utrzymania procesów równowagi i harmonizowania ich.

• Wybiera się takie zajęcia, które będą wywoływały dobre samopoczucie u dziecka, ale równocześnie nie będą zbyt intensywne.

• Z punktu widzenia wychowawcy ważnym jest utrzymanie jak największej liczby utrwalonych przyzwyczajeń u dziecka, gdyż zmiana stereotypu wiąże się z dużym wysiłkiem nerwowym.

1.c. Terapia zmniejszonych obarczeń

• Stosuje zasadę mniejszego obciążenia niż dotychczasowe.

• Polega na stworzeniu warunków napięcia wysiłkowego ilościowo znacznie zmniejszonego w stosunku do napięcia w okresie, w którym nastąpiło przeciążenie układu nerwowego.

• Dostarcza dzieciom chorym przede wszystkim bodźców pierwszosygnałowych (np. w ramach bezpośredniego obcowania z przyrodą) oraz warunków do wykonywania dostępnych tym dzieciom prac manipulacyjnych.

• Wykorzystuje napęd uczuć dodatnich jako odciążenie dla pracy typowo intelektualnej oraz uczynnienie dla procesów korowych.

• Terapeuta i inni ludzie tworzą wokół dziecka atmosferę życzliwości, przyjaźni, optymizmu, zainteresowania.

1.d. Terapia za pomocą zamiany bodźców uprzednio obciążających na inne

• Polega przede wszystkim na udostępnieniu warunków do odnowy i regeneracji przez uczynnianie nie pracujących dotąd mechanizmów nerwowych (uczynnianie w inny sposób niż ten, który był bezpośrednią przyczyną znużenia).

• W praktyce stosuje się zmiany w zewnętrznym otoczeniu przez udostępnienie różnych czynności odmiennych od uprzednich, które były źródłem przemęczenia.

• Zajęcia odciążające albo są sporadyczne, albo stanowią cykle czynności budzących szczególne zainteresowanie u dzieci.

• Uzyskiwane w ten sposób swoboda, beztroska i brak odpowiedzialności za wykonywane czynności stanowią podstawę odciążenia (zabawa, rozrywka).

1.e. Terapia za pomocą uchylania przykrych skojarzeń

• Polega na uchylaniu przykrych skojarzeń związanych z przeciążeniem pracą lub z przykrymi przeżyciami uczuciowymi.

• Umożliwia oddziaływanie odpoczynkowe poprzez sztukę (np.: lekturę, teatr).

• Ważnym odprężającym czynnikiem terapii jest odbiorczy, nie angażujący się osobiście w akcję stosunek do przeżywanych treści.

1.f. Terapia za pomocą zwolnienia długotrwałych napięć i hamowań

• Polega na zwolnieniu napięć zahamowanych dynamizmów psychoruchowych, emocjonalnych (np. oczekiwania, tęsknoty, niepokoju).

• Uwzględnia odpoczynek wynikający z dodatnich przeżyć uczuciowych dynamizujących energię ustroju. Podstawę takiego mechanizmu stanowi związek między zasadniczymi życiowymi stereotypami dynamicznymi a doświadczanymi przeżyciami (np. zachwyt nad czyjąś piękną postawą moralną wzmacnia stereotyp optymizmu i wiary w ludzi).

• Przewidziane w terapii dodatnie przeżycia uczuciowe dynamizując wszystkie procesy korowe ułatwiają ich przebieg i harmonizują je.

2.a. Terapia ruchowa

• Polega na takim organizowaniu wszelkich codziennych potocznych czynności, by wysiłek związany z tymi czynnościami szedł po linii zadań leczniczych (np. mycie się, jedzenie, spacery i każdy inny ruch związany z podstawowymi czynnościami życiowymi).

• Istotą terapii jest właściwe dawkowanie wysiłku chorego w zależności od poziomu jego aktualnej wydolności (najczęściej w zależności od siły schorzenia).

• Zadaniem terapii jest dostarczenie warunków, w których dziecko osiągnęłoby minimalnym wysiłkiem zamierzony cel danej czynności przede wszystkim przez stworzenie właściwych stereotypów dynamicznych (oszczędność wysiłkowa).

• Zadaniem terapeuty jest takie zorganizowanie zewnętrznego środowiska, aby jego rytm wpadał w optymalny rytm wewnętrznego środowiska chorego i przez to ten optymalny rytm podkreślał i normował.

2.b. Terapia zabawowa (rozrywkowa)

• Polega na oddziaływaniu przez czynność zabawową na chorego.

• Czynność zabawowa - to czynność, której zasadniczym, istotnym celem nie jest osiągnięcie jakiegoś z góry zamierzonego rezultatu, ale oddanie się samemu procesowi czynności, który sprawia przyjemność zaspokajając w sposób ogólnikowy różne istotne potrzeby psychiczne, uczuciowe czy poznawcze (np. potrzeby: twórczości, naśladownictwa, kontaktów społecznych, opiekuńcze, organizatorskie i inne) ora psychoruchowe (np. wyładowania nadmiaru energii).

• Podstawową rolą zabawy jest wypełnianie funkcji kompensacyjnej oraz wykorzystanie wpływu radości, zadowolenia i przyjemności jako przeżyć integrujących funkcjonowanie organizmu.

2.c. Terapia zajęciowa

• Najważniejszym czynnikiem oddziaływującym leczniczo jest również jej przebieg, a nie osiągnięty rezultat.

• Przed uczestnikiem terapii jako ważny motyw zarysowuje się zamierzony celowy rezultat czynności, do którego on sam dobiera środki realizacji.

• Przymus wewnętrzny do osiągnięcia zamierzonego rezultatu jest impulsem do doprowadzenia czynności do końca jak również wywiera istotny wpływ na staranność, wytrwałość i stopień odpowiedzialności w samym przebiegu czynności.

• Wykonanie czynności jest połączone z przyjemnością, a przeznaczenie uzyskanego w jej trakcie wytworu nie jest obojętne emocjonalnie.

• W zależności od podjętego zadania leczniczego rozróżnia się terapię zajęciową ogólną lub specjalną.

• Terapia zajęciowa ogólna ma miejsce wtedy, gdy jej zadaniem jest usprawnianie tych czynności ustroju, które nie uległy bezpośredniemu uszkodzeniu prze chorobę, lecz z powodu choroby są za mało uczynnione.

• Terapia zajęciowa specjalna ma na celu usprawnianie tych funkcji, które wskutek choroby uległy uszkodzeniu, albo te czynności, które tylko pośrednio przez chorobę są uszkodzone (np. niedostatecznie usprawnione albo zdysharmonizowane na skutek niesprzyjających prawidłowemu rozwojowi warunków towarzyszących chorobie)

2.d. Terapia pracą

• W terapii ważnym jest przebieg czynności, ale także jakość uzyskanego wyniku, sprawność i tempo wykonania. W stosunku do dzieci znajduje zastosowanie dopiero w okresie rekonwalescencji

6 Mail cz.2

PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA:

Przedmiot i cele pedagogiki resocjalizacyjnej

Pedagogika resocjalizacyjna jest dyscypliną teoretyczną i praktyczną zajmującą się wychowaniem osób z zaburzeniami w procesie socjalizacji, tj. tą kategorią osób, która z rozmaitych powodów wykazuje objawy nieprzystosowania i wykolejenia społecznego, paraprzestępczości i przestępczości.

Jej celem jest:

1. doprowadzenie do stanu poprawnego przystosowania społecznego jednostki;

2. ukształtowanie takich cech jej zachowania i osobowości, które będą jej gwarantować optymalne uspołecznienie i twórcze funkcjonowanie w społeczeństwie, którego normy i wartości będzie respektować (za sprawą procesu internalizacji wartości i norm prowadzącego do przyswojenia ideałów i wzorców zbliżonych do ideału czy tzw. normy w sensie psychologiczno - społecznym).

Pojęcie normy w zachowaniu ludzkim

Potocznie zachowaniem normalnym nazywa się taki rodzaj zachowania, który jest najczęstszy u większości ludzi w zbliżonym wieku z danego środowiska (kryterium statystyczne, które odwołuje się do pojęcia pewnej przeciętnej).

Inne kryteria stosowane przy określaniu normy i patologii ludzkich zachowań (przystosowania społecznego jako kryterium zdrowia) to w zależności od dyscypliny naukowej (L.Pytka, 1991):

1. biologiczne/ekologiczne - dążenie do zachowania własnej egzystencji, przetrwania w środowisku naturalnym, czy społeczno - kulturowym;

2. medyczno - psychiatryczne - stan doskonałego zdrowia psychicznego i fizycznego (zgodnie z normami medycznymi), zdrowa struktura osobowości i nie zaburzone funkcje;

3. psychologiczne - optymalne sposoby redukcji napięć wewnętrznych, utrzymanie homeostazy psychicznej (subiektywne poczucie dobrego przystosowania, zadowolenia szczęścia itp.);

4. interakcyjne - adekwatne reagowanie na bodźce pochodzące z otoczenia fizycznego i społecznego, umiejętność przeciwstawiania się presji niekorzystnych czynników biopsychicznych, środowiskowych i sytuacyjnych;

5. społeczne - zgodność postępowania (i motywacji) z powszechnie akceptowanymi wzorcami i normami;

6. pedagogiczne - dążenie do samourzeczywistnienia, autonomii, samowychowania i rozwoju.

Pojęcie niedostosowania społecznego i terminy bliskoznaczne

Dziecko trudne* (M. Tramer):

„Trudne do wychowania jest dziecko lub młodociany, jeśli wychowanie ich natrafia na takie opory i utrudnienia, że zwyczajnymi środkami i metodami domu rodzinnego, szkoły i szkolenia zawodowego nie może być prowadzone w sposób zadowalający lub też wychowanie ich wydaje się być zupełnie niemożliwe. Dziecko jest niezdolne do spełniania wymagań odpowiadających jego okresowi rozwojowemu lub też nie jest zdolne do wykonywania zadań życiowych trwale.”

*J. Konopnicki określa takie dziecko mianem dziecka z zaburzeniami w zachowaniu.

Pojęcie niedostosowania społecznego i terminy bliskoznaczne

Niedostosowana społecznie jest taka osoba, która - ze względu na zaburzenia charakterologiczne spowodowane niekorzystnymi zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju - wykazuje wzmożone trudności w dostosowaniu się do uznanych norm społecznych i w realizacji swych zadań życiowych.

Dziecko zaniedbane moralnie (dziecko wykolejone) - to dziecko, które na skutek niewłaściwego oddziaływania czynników wychowujących nie osiągnęło takiego poziomu rozwoju, który byłby możliwy w zależności od posiadanych wewnętrznych sił rozwojowych dziecka w korzystnych warunkach.

Dziecko przestępcze (nieletni przestępca) - to termin wyrażający wyłącznie swoistą aktualną sytuację wobec prawa (a ściślej: że dziecko dokonało czynu sprzecznego z prawem).

Niedostosowani społecznie wg MEN (1986)

to dzieci i młodzież, u których na skutek zaburzeń wewnętrznych lub niekorzystnych warunków środowiskowych występują utrwalone (powtarzające się) zaburzenia w zachowaniu.

Zagrożeni niedostosowaniem wg MEN (1986)

to dzieci i młodzież wychowująca się w warunkach niekorzystnych dla rozwoju psychospołecznego, na który negatywny wpływ wywierają takie środowiska wychowawcze, jak: rodzina, grupa rówieśnicza i inne, a także u której rejestrowane przejawy zaburzeń występują sporadycznie.

K.Pospiszyl przy określeniu danego zachowania jako niedostosowane zaleca, by uwzględnić szereg czynników wyróżniając trzy podstawowe elementy tego zjawiska:

1. różne stopnie zachowania określane mianem niedostosowanego (narastanie liczby i częstości rozmaitych objawów);

2. uwzględnianie nie pojedynczych objawów w postaci izolacji, lecz ich zespołów;

3. wielokrotne występowanie tych zespołów objawów, przybierające postać systematycznego postępowania.

Objawy społecznego niedostosowania:

1. nadużywanie alkoholu przez młodzież;

2. uzależnienie lekowe;

3. toksykomania;

4. samobójstwa;

5. zamachy samobójcze;

6. prostytucja;

7. promiskuityzm;

8. ucieczki z domu;

9. wagary;

10. pasożytnictwo społeczne;

11. uczestnictwo w gangach podkulturowych.

Niektórzy autorzy dodają do tych symptomów następujące formy zachowań:

1. notoryczne kłamstwa;

2. werbalną agresję (wulgarność);

3. lenistwo szkolne;

4. nieprzestrzeganie wewnętrznych zarządzeń i przepisów szkoły;

5. zaburzenia koncentracji uwagi;

6. lękliwość;

7. konflikty z nauczycielami lub wzmożone konflikty z rówieśnikami. (Lipkowski,1976; Lipka,1977; Pytka,1984)

Autor Skali Nieprzystosowania Społecznego (wystandaryzowanego narzędzia do pomiaru nieprzystosowania społecznego) jako cząstkowe wskaźniki uznał takie symptomy, jak:

1. notoryczne kłamstwa;

2. wagary;

3. alkoholizowanie się;

4. ucieczki z domu;

5. kradzieże;

6. niekonwencjonalne zachowania seksualne;

7. rozmaite formy agresji antyspołecznej z autoagresją włącznie (Pytka, 1984).

Objawy nieprzystosowania społecznego w ujęciu MEN to:

1. nagminne wagary;

2. ucieczki z domu i włóczęgostwo;

3. sporadyczne lub systematyczne picie alkoholu;

4. odurzanie się (jego próby i faktyczne odurzanie się);

5. niszczenie mienia;

6. stosowanie przemocy;

7. bójki;

8. przywłaszczanie cudzego mienia;

9. kradzieże;

10. udział w grupach negatywnych;

11. usiłowane i dokonane samobójstwa.

ETIOLOGIA NIEDOSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO (J. Doroszewska)

1. Czynniki zewnątrzpochodne (środowiskowe);

2. Czynniki wewnątrzpochodne (dziedziczno - konstytucyjne).

Ad 1. Czynniki zewnątrzpochodne (środowiskowe):

1. Konsekwencje ogólnego rozwoju polityczno - społecznego i moralnego - np.:

• szybki rozwój techniki i przemysłu, za którym nie nadążają wartości humanitarne;

• „rewolucja obyczajowa”;

• dewaluacja ideałów;

• pęd do szybkiego wzbogacenia się.

• Warunki ustrojowo - ekonomiczne i kulturalne:

• bezrobocie;

• nędza;

• bezdomność;

• migracja;

• emigracja.

3. Czynniki moralne i kulturalne środowiska domowego:

• rozbicie małżeństw;

• dysharmonie w życiu domowym;

• obniżenie poziomu życia moralnego;

• dezintegracja domu i rodziny (np. praca rodziców);

• alkoholizm i inne nałogi;

• brak opieki i troski o dziecko;

• dorywczość życia - brak planu w wychowaniu;

• konflikt pokoleń;

• brak czasu dla dzieci.

Metody wychowania w szkole:

• przeładowane programy;

• brak współpracy z domem;

• złe metody nauczania;

• zbyt trudne zadania stawiane dziecku bez rozumienia jego potrzeb;

• niesprawiedliwość i brak obiektywizmu nauczyciela;

• przemoc w szkole;

• obojętność na pozaszkolne przeżycia dziecka, na wczesne objawy demoralizacji;

• konflikt z domem.

Ad 2. Czynniki wewnątrzpochodne (dziedziczno - konstytucyjne):

• Wybujałość w zakresie jednej z trzech głównych właściwości układu nerwowego: siły, równowagi, ruchliwości.

• Nadpobudliwość emocjonalna.

• Tendencje neurotyczne związane ze słabością układu nerwowego (fobie, obsesje, nerwice natręctw, neurastenie).

• Psychopatie - to wrodzone odchylenia struktury osobowości od przeciętnej miary szczególnie w zakresie charakteru, włącznie z nieprawidłowościami życia uczuciowo - popędowego, uczuciowości wyższej, temperamentu, sposobu reagowania na bodźce oraz napędu psychoruchowego.

• Charakteropatie - zaburzenia psychiczne pochodzenia organicznego spowodowane anatomicznym uszkodzeniem mózgu lub na skutek chorób mózgu (zwyrodnienie, niedorozwój mózgu, encefalopatia, zapalenie opon mózgowych, gruźlica mózgu itp.). Ponadto spowodowane zaburzeniami wewnątrzwydzielniczymi, alkoholizmem narkomanią.

• Ociężałość umysłowa i oligofrenia (brak myślenia abstrakcyjnego, przyczynowo - skutkowego, brak krytycyzmu, sugestywność).

• Padaczkowe stany pomroczne (tzw. przełączenia świadomości).

STADIA NIEPRZYSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO

1. Stadium pierwsze:

• wystąpienie u jednostki poczucia odtrącenia (niezaspokojenie potrzeby zależności emocjonalnej);

• reakcją może być: agresja antyspołeczna, reakcje negatywne, buntownicze, narastająca wrogość wobec rodziców i społeczeństwa jako całości;

• występują niekontrolowane reakcje emocjonalne i brak koncentracji uwagi;

• jednostka łatwo się nudzi rozpoczętymi czynnościami i nie przejawia dostatecznej cierpliwości do ich ukończenia.

• Stadium drugie:

• utrwalanie się wrogich reakcji wobec osób socjalizująco znaczących i autorytetów;

• odrzucanie wszelkich form ekspresji wyrażających więź uczuciową z innymi ludźmi;

• próby nawiązania bliższego kontaktu emocjonalnego z osobą nieprzystosowaną napotykają irracjonalny opór;

• jednostka zaczyna zaspokajać podstawowe potrzeby społeczne i emocjonalne poza domem rodzinnym;

• pojawiają się pierwsze symptomy standardowego wykolejenia społecznego: alkoholizowanie się, wagarowanie, wybryki seksualne itp.

• Stadium trzecie:

• autonomizowanie się działalności antyspołecznej (antagonistyczno - destrukcyjnej), która zaczyna stanowić samoistne źródło przyjemności i satysfakcji dla osoby nieprzystosowanej;

• osoby te dążą do nawiązania kontaktów z gangami i grupami o charakterze chuligańskim, zabawowym lub wręcz przestępczym;

• nieprzystosowanie przyjmuje postać grupowej działalności antyspołecznej prowadzącej do jawnego, otwartego konfliktu z obyczajem, moralnością lub prawem.

Typologia niedostosowania społecznego (Czapów,1978; kryterium: rodzaje czynników etiologicznych)

1. Zwichnięta socjalizacja:

• nieprzystosowanie społeczne manifestuje się w różnorodnych formach, jednak czynnikiem dominującym są: niedostatki w zakresie socjalizacji dziecka (niewłaściwa opieka rodzicielska lub jej brak, odtrącenie emocjonalne, zaniedbanie społeczne i pedagogiczne).

• Demoralizacja:

• pojawia się wówczas, gdy dziecko prawidłowo zsocjalizowane dostaje pod wpływy innej obyczajowości i kultury niż ta, w jakiej było wychowane;

• proces ten wiąże się zwykle z przewartościowaniem wartości tradycyjnych na rzecz nowych, do których jednostka nie potrafi się w pełni dostosować.

• Socjalizacja podkulturowa:

• jest odmianą nieprzystosowania społecznego z uwagi na związek jednostki z wartościami i normami podkultury pozostającej w opozycji do kultury szerszej zbiorowości społecznej;

• socjalizacja dziecka przebiega prawidłowo z punktu widzenia poprawności funkcjonowania mechanizmów psychologicznych, popada ono jednak w konflikt z normami ogólnospołecznymi z powodu identyfikacji z własną podstawową grupą respektującą normy podkulturowe, chuligańskie, złodziejskie czy w ogólności przestępcze.

Fazy oddziaływania resocjalizującego:

Faza pierwsza:

• podstawowym zadaniem jest nawiązanie kontaktu i wytworzenie więzi uczuciowej z wychowankiem,

• aby ten cel osiągnąć stosuje się zestaw nagród psychologicznych, (dając możliwość osiągnięcia sukcesów w tych dziedzinach, w których może zaprezentować swe zalety),

• odwołujemy się do zainteresowań, umiejętności i zdolności,

• stawiamy takie cele i zadania wychowawcze, które są w zasięgu możliwości intelektualnych i emocjonalnych dziecka (stopniujemy trudność),

• chodzi o to, aby dziecko mogło dostrzec alternatywę między atrakcyjnymi celami, jakie oferuje wychowawca oraz atrakcyjnością wynikającą z zachowania antyspołecznego.

Faza druga:

• po nawiązaniu silnej więzi emocjonalnej między wychowankiem a wychowawcą oraz uruchomieniu konfliktu wewnętrznego jednostki związanego z dwoma alternatywnymi sposobami zachowania należy nauczyć tę osobę sposobów rozwiązywania tego konfliktu,

• w tym celu tworzymy taki system bodźców, aby zachowania antyspołeczne straciło swe wartości nagradzające i aby wybór zachowania społecznie akceptowanego był naturalną reakcją tej osoby redukującą wspomniany konflikt wewnętrzny.

Faza trzecia:

• po panowaniu przez jednostkę umiejętności dokonywania wyborów zgodnych z oczekiwaniami społecznymi należy zmniejszać intensywność zewnętrznej kontroli wychowawczej (pozwolić na swobodę działania),

• wyższy poziom autonomii wychowanka sprzyja kształtowaniu się w nim mechanizmu kontroli wewnętrznej (sumienia) (o postępie w te dziedzinie świadczyć będą budzące się wyrzuty sumienia).

Faza czwarta:

• po wykształceniu się w należytym stopniu kontroli wewnętrznej oraz zdolności do utrzymania dojrzałych kontaktów z innymi osobami, kolejnym krokiem będzie autonomizowanie wychowanka oraz wzmacnianie więzi z innymi osobami dorosłymi i rówieśnikami,

• temu procesowi sprzyjać powinna wykształcona w toku resocjalizacji bardziej adekwatna percepcja samego siebie oraz bardziej realistyczny obraz stosunków jednostki ze światem zewnętrznym.

Model resocjalizacji to celowe, świadome oddziaływanie interwencyjne organizowane przez społeczeństwo.


Przykłady takich modeli stanowią:

Model dyscyplinarno - izolacyjny:

• resocjalizacja ma się odbywać poprzez odizolowanie od wpływów środowiska zewnętrznego oraz różne formy dyscyplinowania młodzieży (z karami fizycznymi włącznie).

Model opiekuńczo - izolacyjny:

• resocjalizacja ma się odbywać poprzez zaspokojenie podstawowych potrzeb młodzieży (kładzie się nacisk na stworzenie warunków do nauki szkolnej i zdobycia wykształcenia zawodowego),

• model podkreśla znaczenie więzi interpersonalnej między wychowawcą a wychowankiem w prawidłowym przebiegu resocjalizacji.

Model terapeutyczny:

• uzdrawianie jednostki poprzez różne formy oddziaływania na psychikę za pomocą środków psychologicznych mających na celu przede wszystkim zmianę ustosunkowań jednostki do ludzi oraz norm i wartości oferowanych przez społeczeństwo,

• głównym elementem tego modelu jest manipulowanie obrazem świata oraz stosunków międzyludzkich w oczach wychowanka.

Model wolnościowy lub półwolnościowy:

• resocjalizacja w warunkach wolnościowych tzn. w naturalnym środowisku społecznym,

• model trudny w realizacji, lecz skuteczny w odniesieniu do osób o stosunkowo niskim poziomie nieprzystosowania społecznego,

• model jest realizowany przez system kurateli społecznej i zawodowej.

W stosunku do nieletnich sąd orzeka następujące środki wychowawczo - poprawcze:

• resocjalizacja w środowisku otwartym:

• upomnienie,

• odpowiedzialny dozór rodziców;

• dozór kuratora sądowego;

• zakład wychowawczy;

• zakład poprawczy.

Upomnienie stosuje się jako środek wobec nieletnich, dla których rozprawa sądowa jest już dostatecznie silnym przeżyciem, nie są zdemoralizowani, a konflikt z prawem jest incydentem. Z chwilą udzielenia upomnienie kończy się postępowanie.

Odpowiedzialny dozór rodziców polega na zobowiązaniu przez sąd rodziców do składania pisemnych sprawozdań oraz wypełniania poleceń sądu względem nieletniego i ich samych. Kontrolę nad wykonaniem poleceń sąd zleca kuratorowi zawodowemu. Środek ten może być stosowany tylko w przypadkach, gdy rodzice nieletniego cieszą się dobrą opinią, są ludźmi odpowiedzialnymi i mają autorytet u dziecka

Dozór kuratora sądowego sąd stosuje w przypadku:

1. jeżeli stwierdza niecelowość umieszczenia nieletniego w zakładzie ze względu na okoliczność czynu przestępczego bądź ze względu na charakter nieletniego, bądź też na warunki jego życia i środowiska nieletniego;

2. na okres zawieszenia umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym tytułem próby poprawy;

3. nad wychowankiem warunkowo zwolnionym z zakładu poprawczego, również na okres próbny.

Zadania kuratora sądowego i społecznego obejmują:

1. indywidualne oddziaływanie na nieletniego, środowisko rodzinne i rówieśnicze;

2. staranie o wykształcenie, naukę zawodu i zatrudnienie oraz organizowanie czasu wolnego nieletniemu;

3. troskę o poprawę stosunku rodziców do dzieci, to jest o takie wykonywanie obowiązków rodzicielskich względem własnych nieletnich dzieci, aby miały one zapewnione warunki do prawidłowego rozwoju.

Zadania kuratorskich ośrodków pracy z młodzieżą: (podległych Ministerstwu Sprawiedliwości)

1. zapewnienie nieletnim ciągłej opieki wychowawczej w okresie, gdy pozostają ni poza oddziaływaniem szkoły, a ze względu na warunki rodzinne pozbawieni są właściwej opieki i nadzoru;

2. stworzenie możliwości należytego przygotowania zadań domowych przez indywidualną pomoc w odrabianiu lekcji;

3. wyrabianie wartościowych cech charakteru;

4. budzenie, kształtowanie i rozwijanie u nieletnich zainteresowań technicznych, artystycznych i sportowych;

5. przygotowanie do pożytecznego spędzania czasu wolnego przez wyrabianie umiejętności i nawyków kulturalnej rozrywki, sportu i zabawy;

6. udzielanie pomocy materialnej tym podopiecznym, których sytuacja tego wymaga.

SYSTEM OPIEKI NAD DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ NIEDOSTOSOWANĄ SPOŁECZNIE jest organizowany przez:

1. Ministerstwo Edukacji Narodowej,

2. Ministerstwo Sprawiedliwości,

3. Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej,

4. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.

Ad. 1. Ministerstwo Edukacji Narodowej:

• poradnie psychologiczno - pedagogiczne;

• pedagodzy szkolni;

• Państwowe zespoły ognisk wychowawczych;

• Pogotowia opiekuńcze (placówki opieki całkowitej o charakterze diagnostyczno - selekcyjnym i kompensacyjnym, dla dzieci, którym rodzice z przyczyn obiektywnych nie mogą zapewnić opieki);

• Domy dziecka (placówki opieki całkowitej dla dzieci i młodzieży pozbawionej opieki rodzin, najczęściej sierot społecznych);

• Państwowe młodzieżowe ośrodki wychowawcze (przeznaczone dla młodzieży niedostosowanej społecznie i przestępczej, najczęściej sprofilowane).

Ad 2. Ministerstwo Sprawiedliwości

• Rodzinne ośrodki diagnostyczno - konsultacyjne;

• Schroniska dla nieletnich;

• Zakłady wychowawcze różnych typów w zależności od potrzeb wychowanków.

Ad. 3 Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej

• Poradnie zdrowia psychicznego;

• Oddziały psychiatrycznej opieki zdrowotnej;

• Zakłady lecznictwa odwykowego dla osób uzależnionych od alkoholu, narkotyków;

• Zakłady pomocy społecznej dla głębiej upośledzonych;

• Domy małego dziecka (dla dzieci od 0-3 lat).

Ad 4. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.

• Policyjne izby dziecka;

• Referaty do spraw nieletnich przy terenowych jednostkach policji.

Stowarzyszenia i instytucje społeczne - np.:

• Towarzystwo Przyjaciół Dzieci - ośrodki adopcyjno-wychowawcze;

• „Monar” - stowarzyszenie działające w dziedzinie profilaktyki narkomanii i resocjalizacji narkomanów

---