Odpowiedzi na zagadnienia z Antropologii Kulturowej 2008/2009:

1. Czy o danej kulturze powinno się mówić raczej jako o kręgu kulturowym czy areale, proszę uzasadnić.

Jest to wspólnota posługująca się tym samym systemem wartości [religia oraz tradycja], tym samym [podobnym] językiem, oraz o podobnej historii [przeszłości]. Wydziela się około 12. kręgów kulturowych:

Krąg kulturowy - grupa powiązanych ze sobą cech kulturowych lub obszary geograficzne, gdzie są odkrywane; pojęcie fundamentalne dla dyfuzjonistów niemiecko-austriackich, którzy postrzegali te kręgi jako rozprzestrzeniające się stopniowo na wcześniejsze kręgi kulturowe, np. krąg amerykańsko-europejski, krąg azjatycki.

(Pojęcie wywodzi się ze szkoły kulturowo-historycznej czyli niemiecko-austriackiej; wprowadzone najpierw przez Ratzel'a, potem Frobenius'a, a potem się mówi, że twórcą tej teorii był Wilhelm Schmidt:

- Mieszane formy graniczne rozmaitych kultur są zawsze młodsze od kultur, których składniki stanowią.

- Jeżeli jedna kultura przecina jakąś inną kulturę, to jest młodsza od kultury rozdzielanej. A przynajmniej tak założył.

- Kultura, na terenie której znajdują się rozrzucone resztki jakiejś innej kultury, jest młodsza od kultury rozdzielanej.

- Kolebką całej cywilizacji nie jest Egipt, a Azja. I stąd rozpowszechniły się cywilizacje wszystkie. Oczywiście - najstarsze kultury zajęły centrum, a najmłodsze - na peryferiach. Z drugiej strony - w centrum są najmłodsze. Bo powstało sobie coś, a potem było wypychane przez kolejne kręgi.

- Wszystko, co nowe, dokonuje ekspansji na tereny, które zajmował ktoś przed nim.)

Hipoteza o związku między areałem kulturowym a wiekiem; age-area hypothesis - hipoteza Clarka Wisslera oparta na koncepcji głoszącej, że dokonywane w centrum wynalazki przenikają na zewnątrz; w myśl tej hipotezy cechy starszej kultury mają skłonność do gromadzenia się na peryferiach areału kulturowego, a nie w jego centrum.

Areał kulturowy (obszar kulturowy) - grupa powiązanych ze sobą kultur, zazwyczaj zajmujących jakiś region geograficzny. Wissler - koncepcja areałów kulturowych. To areał (przestrzeń) obejmuje podobne do siebie kultury pod różnymi względami. Przestrzeń gdzie zachodziła i zachodzi dyfuzja kulturowa (zapożyczenia elementów kulturowych). Każdy areał kulturowy posiada swoje centrum, tj. najstarszy punkt tego areału. Tam rodzą się nowe elementy kultury. Z centrum rozprzestrzeniają się na resztę areału.Im dalej od centrum tym starsze są te elementy. Z centrum elementy kultury rozprzestrzeniają się na resztę areału ( na zasadzie fali rozchodzących się po wrzuceniu kamienia do wody). Najsilniejsze - bliżej centrum, najsłabsze - najdalej.

(Pojęcie wywodzi się z amerykańskiej szkoły historycznej Franz'a Boas'a i od Ruth Benedict. Oni wprowadzili również pluralizm historyczny - Każda jedna kultura powinna być badana i może być rozumiana jedynie w terminologii swojej własnej niepowtarzalnej historii.)

Zai yi bian - Typ kulturowy, który obejmuje kultury ludów sąsiadujących ze sobą w określonym czasie wspólnot plemiennych uporządkowany pod względem podobieństw zachodzących między charakteryzującymi kultury owe zjawiskami, ale - pozajęzykowymi. Język nas nie interesuje. W efekcie - według niego - na terenie Ameryki 15 areałów kulturowych, których każdy posiada określony zestaw cech i odmian tych cech posiadających tak zwaną nieprzerwaną dystrybucję.

- krag chiński:teren Chin jezyk chinsko-tybetanski komunizm, konfuncjonizm

2. Proszę dokonać analizy systemu pokrewieństwa we wskazanej grupie.

Pokrewieństwo, potocznie nazywane "więzami krwi" - więź prawnorodzinna zachodząca między dwiema osobami, polegająca na pochodzeniu od siebie lub też posiadaniu przynajmniej jednego wspólnego przodka. Ma charakter biologiczno-prawny (w odróżnieniu od powinowactwa, które ma tylko charakter prawny). Bliskość pokrewieństwa określają linie pokrewieństwa (prosta i boczna) oraz jego stopnie.

Patrylinearny system pokrewieństwa to w antropologii system pokrewieństwa, w którym dzieci automatycznie po urodzeniu włączane są do grupy ojca i pozostają jej członkami przez całe życie (zasada patrylinearności). Przekłada się to np. na dziedziczenie nazwisk, przywilejów, majątku itp. — po krewnym ze strony ojca, a nie matki (tj. nie tylko od samego ojca). Współczesne społeczeństwa europejskie nie są patrylinearne - występuje obustronne dziedziczenie i ustalanie pokrewieństwa - ale mają tendencję do patrylinearyzmu (np. dziecko otrzymuje nazwisko po ojcu).

Matrylinearny system pokrewieństwa - w antropologii system pokrewieństwa, w którym dzieci automatycznie po urodzeniu włączane są do grupy matki i pozostają jej członkami przez całe życie (zasada matrylinearności).Przekłada się to np. na dziedziczenie nazwisk rodowych, przywilejów po matce, dziedziczenie majątku po krewnym ze strony matki (np. po jej bracie) itp.W systemach matrylinearnych pokrewieństwo oraz wspólnych przodków ustala się idąc po linii matki ("po kądzieli"). W skrajnych przypadkach biologiczny ojciec dziecka nie jest nawet uznawany za krewnego swoich dzieci, a członkowie jego rodziny mogą wchodzić w związki małżeńskie z jego dziećmi. Przykładami społeczeństw o strukturze matrylinearnej są Trobriandczycy, Indianie Pueblo, Hopi, Irokezi lub Lhopu. KWAKIUTLOWIE - Rodziny były matrylinearne. Dziedziczono w linii żeńskiej, chociaż to mężczyźni sprawowali większą władzę.

Unilinearny system pokrewieństwa - jeden z dwóch, obok bilateralnego systemu pokrewieństwa, w którym pochodzenie wyprowadza się z lini żeńskiej lub męskiej, albo też wyjątkowo przemiennie w każdym pokoleniu - przemienny system pokrewieństwa.

3. Proszę dokonać analizy typu więzi społecznych we wskazanej grupie.

Typologia wg Pawła Rybickiego naturalny - wspólne pochodzenie, pokrewieństwo stanowiony - narzucony przez społeczeństwo zrzeszeniowy - w wyniku dobrowolnego zrzeszania się ludzi

Typologia wg Jana Turowskiego

1. integracyjne - tożsame ze strukturą organizacyjną grupy

2. psychospołeczne - świadomość grupowa jako poczucie łączności i naturalne dążenie do współdziałania

1. podział na identyfikację realną (rzeczywiste członkostwo) i potencjalną (aspirowanie do członkostwa w grupie)

2. podział na więź dystrybutywną (jako następstwo łączności z członkami grupy) i korelatywną (wynik łączności z celami grupy)

3. strukturalne - więź jako wynik istnienia podziału funkcji w społeczności (organizmie społecznym), ogół stosunków istniejących w grupie i wzajemnych regulowań oraz uprawnień. Podstawa tych zależności może być dwojakiego rodzaju:

1. obiektywna - wynikająca ze struktury społeczeństwa

2. subiektywna - wynikająca z indywidualnych zamierzeń jednostki

3. socjologiczne - stosunki społeczne jako podstawa więzi

4. Czy dana społeczność to dionizyjczycy czy apollińczycy, proszę uzasadnić.

wyszczególnione przez Fryderyka Nietzschego

kultury dionizyjskie - chodzi im o uzyskanie stanu psychicznego, w którym nie kontrolują się, bark umiaru- cos jak stan upojenia alkoholowego; ich celem jest uzyskanie nadprzyrodzonej mocy- wizji, snu, proroctwa, szału; stosują różne metody, aby uzyskać ten stan: tortury, samookaleczenia, post, alkohol, często narkotyki (np. sfermentowany sok z kaktusa, pejotl- pączek kaktusa, bieluń); stąd ważną rolę pełni u nich szaman

KWAKIUTLOWIE - Indiaie żyjący na północno-zachodnich wybrzeżach Ameryki. WIERZENIA I MAGIA: Bractwa. Cecha dionizyjska: Celem ostatecznym wszystkich obrzędów religijnych była ekstaza. Główny tancerz powinien „przeżywać inne życie”. Sławią to szaleństwo. Młodzieniec, który chciał wstąpić do któregoś z bractw, zostawał „porwany” przez duchy i pozostawał sam w lesie. Potem szał i trzeba go było „sprowadzić do poziomu egzystencji świeckiej”. Bractwo Ludożerców: najbardziej cenione, najwyżej w hierarchii. Ludożercę wyróżniało upodobanie do ludzkiego mięsa. W ataku szału gryzł widzów i odgryzał im kawałki ramion.

Indianie Zuni - charakterystyczne cechy to: rytualizm, wstrzemięźliwość, brak agresji. Udział jednostki w życiu obrzędowym (brak środków odurzających, brak szaleństwa). Indianie posiadają kapłanów ale nie mają czarowników. Cechuje ich spokój, łagodność, wyzbycie się agresji, poszukiwanie złotego środka, brak indywidualizmu i konkurencji. 'Dobry człowiek' unika zaszczytów, żyje w spokoju, usuwa się w cień. Pożądane cechy to uprzejmość i dostojność.

Indianie Pueblo wysoki stopień akceptacji dla homoseksualistów, a także "apolliński" umiar i dystans (jak to określiła Ruth Benedict) oraz pokojowe nastawienie do świata.

5. Czy daną społeczność zaliczyć można do kultury prefigutratywnej, kofiguratywnej czy postfiguratywnej, proszę uzasadnić.

Kultura prefiguratywna, tzw. kultura zagadkowych dzieci - według antropolog Margaret Mead to typ kultury, w którym młodsze pokolenia przekazują wiedzę techniczną starszym pokoleniom, zmienia się kierunek przekazu wartości, dorośli nie nadążają za zmianami, świat jest zrozumiały tylko dla dzieci.

Tego typu kultury są dominujące i charakterystyczne dla społeczeństw nowoczesnych, gdzie ze względu na szybką ewolucje kulturową i technologiczną starsze pokolenia muszą przystosowywać się do wzorców wypracowywanych przez pokolenia młodsze, mniej konserwatywne względem istniejących już w społeczeństwie norm i wartości, np. społeczeństwo po II wojnie.

Kultura kofiguratywna, tzw. kultura "odnalezionych rówieśników" - według antropolog Margaret Mead to typ kultury, w którym współwystępują wzorce kulturowe młodszych i starszych pokoleń. W tym modelu współistnieją generacje młodsza i starsza, nie są w stanie sami wprowadzić dzieci do zmiennych warunków rzeczywistości. Osobami znaczącymi są rówieśnicy.

Tego typu kultury są przejściowe między kulturą postfiguratywną a kulturą prefiguratywną i charakterystyczne dla stadiów rozwojowych społeczeństwa nowoczesnego, przemysłowego.

W ujęciu memetyki w kulturach tego typu dominuje poziomy transfer memów, np. EMIGRANCI!

Kultura postfiguratywna, tzw. kultura "nieocenionych przodków" - według antropolog Margaret Mead to typ kultury, w którym młodsze pokolenia przyswajają wzorce kulturowe od pokoleń starszych, dojrzewanie pociąga za sobą przejmowanie roli dorosłego.

Tego typu kultury są dominujące i charakterystyczne dla społeczeństw tradycyjnych, w których ze względu na wysoki odsetek analfabetyzmu oraz zamknięcie jednostek w małych społecznościach przekaz poziomy informacji, czyli w obrębie odrębnych kulturowo grup, jest znikomy.

6. Czy dana postać to innowator czy bohater kulturowy, proszę uzasadnić.

Bohater kulturowy - mityczna istota opiekuńcza, zwykle o boskich cechach i zdolnościach, pomagająca ludziom zwłaszcza w początkowym okresie ich istnienia. Postać półboska lub boska obecna w mitologiach wielu kultur wszystkich kontynentów. Obdarowuje przodków ogniem i światłem, chroni przed potworami i złymi duchami, uczy rozmaitych podstawowych czynności niezbędnych w danej kulturze do przetrwania - budowy domów, polowania, uprawy roli, itp.

Innowator - człowiek wprowadzający coś nowego w jakiejś dziedzinie; nowator

W Chinach Fu Xi Wielokrotnie zakradał się do nieba, by podpatrzeć jak żyją bogowie i wykraść wszystko, co mogło umilić życie na ziemi. Podarował ludziom oszczepy, dzięki czemu zaczęli polować, zdradził im sztukę korzystania z ognia Wynalazł ceramikę i naczynia gliniane, instrument muzyczny o nazwie „se” oraz sieć rybacką. Miał być twórcą heksagramów umieszczonych w księdze I-Ching

Innowator Mao tse tong, Konfucjusz, Sun yat sen,

7. Jak autor danej pracy opisał kulturową rolę kobiety.

Rola związana z płcią (ang. gender role) - sposób zachowania, który w danej kulturze postrzegany jest jako typowy bądź akceptowalny dla danej płci.

8. Jak autor danej pracy opisał kulturową rolę mężczyzny.

Rola związana z płcią (ang. gender role) - sposób zachowania, który w danej kulturze postrzegany jest jako typowy bądź akceptowalny dla danej płci.

9. Jakie stanowisko wobec problematyki wobec płci kulturowej zajmuje wskazany autor/badacz.

Gender (czyt. dżender, pol. rodzaj, płeć społeczno-kulturowa) - termin pierwotnie zamienny z angielskim sex (z ang. dosłownie płeć), obecnie wykorzystywany do określenia płci kulturowej lub płci społecznej (w odróżnieniu od płci biologicznej, którą obecnie określa się po angielsku właśnie jako sex). Gender oznacza tworzony w sposób performatywny zespół cech i zachowań, ról płciowych i stereotypów przypisywanych kobietom i mężczyznom przez społeczeństwo i kulturę. Inaczej, gender nazywa się społeczno-kulturową tożsamością płci.

Płeć kulturowa to znaczy że rozpatrujemy płeć w kontekście wzoru kultury.inaczej mówiąc społeczeństwo i kultura przypisują pewne cechy zachowań kobiecie i mężczyznie.i tak na przykład są cechy przypisywane chłopcom:że są gadatliwi na lekcji, chałaśliwi a dziewczynki ładnie sie uśmiechają ale nie umieją matematyki.w związku z tym społeczeństwo czesto nie jest w stanie zaakceptowac czegos co od tej normy Może chodzi o to, że w wymianie kula mogą uczestniczyć tylko mężczyźni. W kręgu kulturowym, który opisuje Malinowski ta aktywność jest przypisana właśnie płci męskiej. To oni znają tajniki budowy czółen, oni zajmują się organizacją całego wydarznia. Oni przekazują tę wiedzę z pokolenia na pokolenie. Kobiety mają przypisane inne zajęcia.

10. Jak kształtuje się relacja swój obcy w danej społeczności.

Chińska tożsamość - oparta na czynnikach nie-religijnych - stoi w opozycji do tożsamości tybetańskiej. To tożsamość nacjonalistyczna, oparta - jak twierdzi wielu specjalistów, w tym Frank Dikötter i Xiaobing Tang - na koncepcji biologicznej, powiązanej ściśle z umiejscowieniem geograficznym, które wypływa z etnogenetycznej ideologii Dzieci Żółtego Cesarza. Zatem, w obrębie dominującej i panującej tożsamości narodowej typu rasowego, każda inna postrzegana jest - przez władzę, partię, ideologię państwową oraz Chińczyków identyfikujących się z obywatelstwem chińskim i przynależnością do Wielkich Chin - jako destruktywna: nieczysta i wroga.

Najczęściej cudzoziemiec pozostaje outsiderem, nienależy do struktur społecznych ważnych dla Chińczyków. Zaliczają się do nich znajomi, naktórych może kiedyś będą mogli liczyć, przyjaciele, z którymi wiążą ich wspólne przeżycia, bliscy przez braterstwo krwi, pozornie dopuszczające obcego do formalnej struktury rodzinnej, pozwalające mu uczestniczyć w bogatej terminologii relacji rodzinnych W kontaktach Zachodu z Chinami to Chińczycy wyznaczają płaszczyznę komunikacji. Pozorne przejęcie nielicznych przyzwyczajeń gości (przedstawianie się angielskimi imionami, przechodzenie na `ty' po imieniu, podawanie dłoni na powitanie, znajomość podstawowych grzecznościowych fraz w języku angielskim) to tylko powierzchowne przejęcie obcych wzorców, które usypia czujność zachodnich partnerów i świadczy o tym, że Chińczycy przygotowali się do tej współpracy czy do tego spotkania i dla biznesu i pieniędzy zrobią bardzo wiele. Zachowując charakterystyczny dystans do uczestnika rozmów okazują mu szacunek, nie szczędzą komplementów i słów zaspakajających próżność rozmówcy.

Istnieje mnogość interpretacji pojęcia „obcy”. Autorem ciekawej sekwencji jest Claude Levi-Strauss. Stwierdził on, że każdy człowiek porządkuje sobie świat, gdyż jest to pierwotna i uniwersalna cecha ludzi. Oznacza to, że każdy dokonuje podziału na to, co bliskie i na to, co dalekie. „Obcy” znajduje się w sferze tego, co dalekie.

Sumner jest również twórcą pojęcia etnocentryzmu - jako pojęcia elementarnego. Nasilenie tego zjawiska (etnocentryzmu) zwiększa się w warunkach niestabilności, bądź przeobrażeń danej grupy, co powoduje eskalację konfliktu „swój-obcy”. Obrazuje nam to typ granicy „lina okopów” Mariana Golki.

William Graham Sumner jest również twórcą pojęcia etnocentryzmu - jako pojęcia elementarnego. Ponadto opozycyjność „obcości” ze „swojskością” posiada trzy wymiary: psychologiczny, społeczny i kulturowy.

Np. w Guadelupe Matka Boska ukazała się mając twarz ciemną jak Indianie.

11. Czym jest dar w danej społeczności.

U Ików nie ma mowy zadnym darze, ani dzieleniu się. Nigdy rodzice nie daja jesc swojemu dziecku, je_eli ma ono ju_ ponad trzy lata,w ogóle rzadko widuje sie rodziców z dziecmi.

Opis kula

Oprócz wymiaru rytualnego kula posiada wymiary ekonomiczny, prawny, psychologiczny i społeczny. Przez Malinowskiego określona została jako pierwotna instytucja ekonomiczna. Jest także dla uczestników możliwością zdobycia nowych elementów kulturowych oraz jest doświadczeniem międzykulturowym.

W trakcie kula wymieniane są dwa rodzaje przedmiotów: naszyjniki soulava z czerwonych muszli, które krążą wraz pływającymi od wyspy do wyspy Triobriandczykami w kierunku zgodnym z kierunkiem zegara, natomiast bransolety (lub naramienniki) mwali z białych muszli - krążą w ten sposób w kierunku przeciwnym. W wymianie biorą udział tylko mężczyźni. Przedmioty wymieniane są między stałymi partnerami. Partner daje jeden rodzaj przedmiotów, a otrzymuje drugi.

Każdy z wymieniających ocenia wartość otrzymywanego przedmiotu i musi zrewanżować się ekwiwalentem z drugiej grupy przedmiotów. Jeśli nie ma przygotowanego ekwiwalentu wręcza dar zastępczy jednak zobowiązuje się najszybciej jak tylko możliwe (na ogół podczas kolejnej wyprawy) przekazać przedmiot adekwatny co do wartości. Wymiana następuje w milczeniu, a wszystkie reguły, także te dotyczące sytuacji "wyjątkowych" są powszechnie znane. Ze względu na rytualny charakter targowanie się jest po prostu "nie do pomyślenia".

Posiadanie tych przedmiotów jest tylko chwilowe, niemniej stanowi ono podstawę prestiżu i powód do dumy dla społeczności danej wyspy (wioski). Tubylcy dokładnie zapamiętują kto komu i co wręczył lub co jest winien - wszystkie ceremonie mają charakter publiczny.

Wartość wymienianych przedmiotów rośnie wraz z czasem ich obecności w obiegu, ponieważ wraz z ich przekazywaniem przekazywana jest też informacja na temat poprzednich właścicieli.

Jeśli chcemy podarować znajomemu Chińczykowi jakiś upominek, nie powinien to być zegarek. Tutejsze przesądy traktują to jako odliczanie sekund do śmierci. W języku chińskim zwrot "podarować zegarek" oznacza iść na pogrzeb. zielone czapki, kapelusze (symbol zdradzanego męża), chryzantem i białych kwiatów, ostrych przedmiotów (noże, nożyczki), chusteczek do nosa, parasoli oraz rzeczy pakowanych po 4 W Chinach, drogie, markowe gadżety podkreślają status rzeczy kojarzące się z cyfrą 8 (szczęśliwa), Chińczycy wychodzą z założenia, że prezent jest wart tyle, ile waży. Podarowanie paleczek kuai zi,

Kultura darów (określana także jako społeczność darów czy wspólnota darów) jest terminem antropologicznym oznaczającym społeczność, w której status społeczny i relacje zależności między partycypującymi tworzone są w oparciu o bezinteresowną wymianę dóbr. Dary zwykło się traktować jako formę wymiany charakterystyczną dla prymitywnych społeczeństw. Problematyką tą zajmowali się więc przede wszystkim antropologowie. W ostatnich dziesięcioleciach dar i wspólnoty darów stały się także przedmiotem zainteresowania ekonomii.

Teoria daru; theory of the gift - koncepcja Marcela Gaussa, zgodnie z którą ofiarowywanie darów wynika ze zobowiązań społecznych, a nie z woli darczyńcy; te zobowiązania łączą się z relacjami wzajemności, które są podstawą społeczeństwa, w niektórych częściach świata (na przykład Polinezja, Melanezja, północno-zachodnie wybrzeże Ameryki Północnej) te relacje są bardzo mocne.

12. Co to jest dar i co jest darem, proszę omówić na danym przykładzie.

Kultura darów (określana także jako społeczność darów, wspólnota darów czy kultura prezentu) - termin antropologiczny oznaczający społeczność, w której status społeczny i relacje zależności między partycypującymi tworzone są w oparciu o bezinteresowną wymianę dóbr. Dary zwykło się traktować jako formę wymiany charakterystyczną dla prymitywnych społeczeństw.

Ekonomia darów jest systemem ekonomicznym, w którym uczestniczący przekazują dobra posiadające wartość na poczet kształtowania dobrobytu swojej społeczności.

Potlacz (w języku czinuk znaczy "karmić", "spożywać"; ang. potlatch) - ceremonia przeprowadzana wśród plemion Indian Ameryki Północnej, żyjących na północno-zachodnim wybrzeżu Pacyfiku. Uczestniczący w tym obrzędzie oddawał innym lub niszczył należące do siebie dobra materialne, aby zachować lub podnieść swój status społeczny. Bezpośrednim, uświadomionym celem potlaczu było wywołanie u gości poczucia poniżenia. Ci mogli bronić się, składając gospodarzowi kontr-dary bądź niszcząc je. To z kolei nakręcało spiralę wymiany coraz liczniejszych i cenniejszych dóbr (głównie derki, olej i miedziane blaszki). W skrajnych sytuacjach potlacz kończył się spaleniem chaty gospodarza. Przed zniszczeniem zbyt dużej ilości dóbr chroniła zasada przesady, która zabraniała wodzowi uszczuplenia swojego majątku w stopniu mogącym zagrozić dobrobytowi wioski.

Idea ekonomii darów jest także ważnym czynnikiem w chińskich więziach społecznych - Chińczycy wymieniają podarunki celem ich wzmocnienia.

13. Proszę dokonać analizy danego wydarzenia w kontekście daru.

Robienie zakupów w supermarkecie.

Po prostu wymiana handlowa (obustronna korzyść). Nam gwarantują miejsce, gdzie możemy kupić prawie każdy produkt, a my w zamian za to co kupimy zostawiamy pieniądze.

Trzy dary posiadające moc:

np. imię, obrączka, dowód osobisty (ten ostatni w szczególności ma moc kupowania alkoholu i fajek :D).

drugi przykład: książki, informacje, programy komputerowe - bo sa dane spoleczenstwu, nie ma tu zasady wzajemnosci, mozna z nich korzystac dobrowolnie.

14. Co to jest język, a co jest językiem, proszę omówić na danym przykładzie.

Język - ukształtowany społecznie zespół symboli, używanych w procesie komunikowania się zgodnie z obiektywnymi regułami budowania wypowiedzi językowy. Można zatem stwierdzić, że na język składają się dwa elementy: zbiór znaków i reguł łączenia znaków. Język to sposób przedstawiania przedmiotów, czynności czy abstrakcyjnych pojęć za pomocą umownego systemu dźwięków bądź znaków. Spośród języków używanych przez ludzi można wymienić języki naturalne (np. polski, francuski, islandzki, itp.) i sztuczne (np. esperanto, interlingua). Zwierzęta porozumiewają się instynktownie (bez udziału samoświadomej woli np. Pies okazując agresywną postawę warczeniem lub uległość podwinięciem ogona), w sposób analogiczny do ludzkiego języka.Język mówiony jest utrwalany jako język pisany za pomocą pisma.
Oprócz tego można mówić o języku gestów (język migowy), ciała (np.balet) czy muzyki (notacja muzyczna).
Matematyka, w szczególności informatyka, używają szeregu sztucznych języków tzw. języków formalnych, m.in. języków programowania.

15. Na czym polega semiotyczna analiza tekstu, proszę omówić na wskazanym przykładzie.

Semiotyka - Ogólna, formalna czyli logiczna teoria języka rozumianego jako system znakowy, zajmująca się językiem w aspekcie jego racjonalności i sprawności w aktach poznania i komunikowania.

Semiotyka opiera się na trzech filarach:

Znak - utworzony przez człowieka i odbierany przez jego zmysły np. słowo (napisane, wypowiedziane).

Kod - system znaków np. taniec.

Kultura - struktura, w której zanurzone są znaki i kody.

W samych znakach semiologia wyróżnia plan wyrażania (signifiant - znaczące, zewnętrzną formę dźwiękową i - wtórnie - graficzną znaku) oraz plan treści (signifié -znaczone, paralelną wobec planu wyrażania warstwę znaku konstruującą jego sens)

Semiologia (semiotyka); semiology (semiotics) - badania znaków obejmujące przedmioty oznaczające i oznaczane.

Konotat, sygnifikat - elementy analizy składnikowej; ten pierwszy zakłada konotację, a nie znaczenie (na przykład „zachowywać się jak wuj” jako przeciwstawienie bardziej formalnie określonej cechy kategorii „wuj”), ten drugi (razem z innymi sygnifikatami) definiuje daną kategorię.

Denotat - w analizie składnikowej przedmiot należący do danej kategorii.

Desygnat - w analizie składnikowej termin określający daną kategorię.

Analiza syntaktyczna - relacje znak - znak: badanie znaku w wewnetrznej formie utworu - czyli forma a tresc utowru

Analiza semantyczna - relacje znak - tresc: rekonstrukcja swiata przez dany tekst
Analiza pragmatyczna - relacje znak - odbiorca: stosunek nadawcy o dobiorcy i nadawcy

16. Na czym polega etnograficzna teoria językowa, omówić na konkretnym przykładzie.

Osobnym osiągnięciem Malinowskiego była wypracowana przez niego „etnograficzna teoria języka”, na gruncie której dowodził nierozerwalnego związku praktyk językowych z wielowarstwowym kontekstem kulturowym i rozwijał pragmatyczną koncepcję znaczenia. Ujmująca „słowo w kontekście działania”, teoria ta mieści w sobie oryginalny i wciąż nie w pełni zrealizowany program antropologicznych badań nad językiem.

to jet teoria Malinowskiego i generalnie chodzi o to, że języka nie można badać oddzielnie, tylko razem z kulturą, bo stanowi on jej integralną część, że liczy się też kontekst i sytuacja, w której jest używany.
czyli etnograficzna teoria jęz. w kontekście egzaminu oznacza, że liczy się nie tylko to co mówisz, ale też jak mówisz, jak siedzisz, jak jesteś ubrana, czy patrzysz jej w oczy itd.

Podarowanie paleczek kuai zi, nazwa ma zanaczanie.

17. Na czym polega teoria zachowań językowych, omówić na przykładzie ze swego życia.

Teoria językowa Malinowskiego inaczej nazywana etnograficzną teorią językową bądź teorią zachowań językowych...
Teorii sam nie stworzył sformuowanie jej powstało na podstawie jego badań i tekstów. Sam stworzył raczej metodę poznawania języka i kultury poprzez siebie nawzajem. Język trzeba badać i analizować na tle szerokiego kontekstu kulturowego. Język to integralna część kultury. WAŻNY JEST KONTEKST WYPOWIEDZI.; ) Wszystko co otacza wypowiedź ma wpływ na znaczenie. W każdej innej sytuacji wypowiedź może znaczyć co innego. Język to nie tylko myśl ale i działanie. Główne zadanie języka to -> nie wyrażanie myśli, ale odgrywanie aktywnej, pragmatycznej roli w zakresie ludzkich zachowań...

Mowa faktyczna - czyli np. jak słyszymy rozmowę jakieś osoby przez telefon.... słyszymy tylko jej wypowiedź i tak naprawde nie wiemy o co chodzi w rozmowie... (to tez w sumie jest wazne przy tym). Kontekst przede wszystkim przy tym trzeba pamiętać i dać jakiś przykład : ona na wykładach dawała - "Miałam poślizg... to może znaczyć że rzeczywiście się pośliznęłam, ale także że się spóźniłam. Wszystko zależy od sytuacji.... gestykulacji i wszystkiego wokół ogólnie".

18. Na czym polega hipoteza o wrodzonej zdolności językowej.

Główny i najbardziej podstawowy podział stanowisk można przeprowadzić dzieląc je na:

• natywistyczne, stojące na stanowisku mówiącym, że kompetencja językowa (wiedza o tym jak budować poprawne gramatycznie zdania) jest wrodzona. Niektórzy badacze postulują, że kompetencja językowa, jaką posiadają dzieci, jest podobna do kompetencji dorosłych, a nawet taka sama jak użytkowników dorosłych (pogląd Atkinsona).

• nienatywistyczne, kompetencja językowa dzieci jest znacząco różna od kompetencji jaką dysponują dorośli użytkownicy języka. Kompetencja językowa dzieci rozwijana jest dzięki naśladowaniu przez nie dorosłych. Ludzkie zdolności językowe wynikają ze specyfiki aparatu fonetycznego jakim dysponujemy oraz ze struktury i sposobu w jaki funkcjonuje mózg.

Model przedstawiony przez Skinnera został odrzucony przez Chomskiego, który skrytykował tą koncepcje w słynnej recenzji Verbal learning and verbal behavioior następującymi słowy: „ (...) nie istnieje empiryczny dowód, ani żaden inny argument popierający jakiekolwiek określone twierdzenie o względnym udziale 'sprzężenia zwrotnego' z otoczeniem i 'niezależnym wkładzie samego organizmu' w przyswajaniu języka.”6. W ten sposób Chomsky w jednym zdaniu wykazał, że po pierwsze twierdzenie o zachodzeniu procesu uczenia się jest nieprawomocne, a po drugie, Skinner bezpodstawnie docenia rolę wpływu wywieranego na dziecko przez opiekunów, lub mówiąc szerzej przez otoczenie (ludzi wśród których dziecko przebywa). Wynika to z faktu, iż otoczenia, w jakim się dziecko znalazło, nie można utożsamić z procesem uczenia się. Uważa że język ma zbyt skomplikowaną strukturę i z tego powodu nie można go sprowadzić do zbioru zachowań werbalnych, których można by dziecko wyuczyć. Zdaniem Chomskiego szybkość i łatwość z jaką dziecko opanowuje język, przy posiadaniu przez nie bardzo ubogiego materiału empirycznego, wskazuje na to, iż dzieci posiadają wysoce skomplikowane wrodzone zdolności językowe. Na poparcie tej tezy Chomsky przytacza argumenty mówiące, że dziecko potrafi tworzyć samodzielnie zdania, których nigdy wcześniej nie słyszało. Dodatowo dziecko często popełnia błędy takie, jak na przykład hiperregularyzacja, polegające na stosowaniu regularnych reguł semantyki i syntaktyki przy tworzeniu nowych wypowiedzi. Dziecko na przykład mówi: „narysować piesa”, bo mówi się narysować kota W wydanej w 1957 roku książce Syntatic Structures udowadniał, że proces nabywania języka jest uwarunkowany przez LAD czyli Language Acqusition Device. LAD to wrodzone struktury znajdujące się w mózgu, których funkcją jest przyswajanie języka.

Żadne dziecko nie posiada wrodzonej wiedzy językowej, posiada natomiast wrodzoną zdolność intelektualną, co Chomsky określa mianem kompetencji językowej, dzięki której w sprzyjających warunkach nabędzie język. Pod pojęciem sprzyjających warunków Chomsky rozumie wystawienie dziecka na działanie konkretnego języka naturalnego oraz kilkuletnie ćwiczenie umiejętności językowych. Podsumowując, współwystępowanie trzech czynników: wrodzonej „wiedzy” językowej, ekspozycji dziecka na konkretny język naturalny oraz umożliwienie ćwiczenia się w umiejętnościach, pozwala dziecku na opanowanie języka. Zdaniem Chomskiego istnienie wrodzonej kompetencji językowej pozwala ludziom na przyswojenie sobie systemu składającego się ze skończonego ciągu symboli kodujących pewne znaczenia i operowanie tymi symbolami przy użyciu reguły semantycznych i syntaktycznych. Czyli mówiąc krótko, kompetencje językowe umożliwiają opanowanie języka. Każde dziecko, niezależnie skąd pochodzą jego rodzice jest w stanie nabyć, jako pierwszy, dowolny język naturalny. Ta powszechnie znana prawda jest, zdaniem Chomskiego, dowodem na to, że wrodzona kompetencja językowa pozwala ludziom na opanowanie podstawowych zasad syntaktyki (nazywanych niezmiennikami językowymi - language invariants) wspólnych wszystkim istniejącym językom. Te wspólne wszystkim naturalnym językom zasady określił mianem gramatyki uniwersalnej. Do swojej teorii Chomski wprowadził także pojęcie gramatyki generatywnej.

Gramatyka generatywna jest najprostszym i zupełnym zbiorem reguł pozwalającym na generowanie poprawnych zdań w konkretnym języku. To dzięki niej dzieci potrafią używać języka w sposób twórczy. Jej zastosowanie nie ogranicza się do generowania nowych konstrukcji zdaniowych ale także do rozumienia wypowiedzi nie słyszanych wcześniej.

Langue (język), parole (mówienie) - para terminów Ferdinanda de Saussure'a; ten pierwszy oznacza język w sensie struktury językowej lub gramatyki (przez analogię może to być zarówno gramatyka kultury, jak i gramatyka języka), ten drugi oznacza mówienie w sensie konkretnych wypowiedzi (przez analogię odnosi się do działania społecznego jako przeciwieństwa struktury społecznej).

Kompetencja językowa - w językoznawstwie zdolność albo wiedza wymagana od osoby władającej rodzimym językiem od intuicyjnego wyczucia, czy dana konstrukcja jest czy nie jest gramatyczna.

19. Na czym polega teza o specyficznym charakterze ludzkiej zdolności językowej.

W normalnych warunkach odpowiada on za powstawanie specjalnego rodzaju białka. Białko to włącza i wyłącza inne geny, gdy jeszcze podczas życia płodowego w naszym mózgu rozwijają się struktury odpowiedzialne za zdolności językowe i mowę Ptaki, nietoperze, ba, nawet pszczoły mają swoje wersje tego genu Pierwszym, który porównał ludzką i zwierzęcą wersję genu FOXP2, był Wolfgang Enard z niemieckiego Instytutu Antropologii Ewolucyjnej Maksa Plancka w Lipsku. Odkrył, że białko, za którego powstawanie odpowiada ów gen, różni się u ludzi i szympansów (a także goryli i makaków) dwiema cegiełkami aminokwasami. Od mysiego białka różni się trzema cegiełkami. FOXP2

Jednak tym, co najbardziej fascynuje mnie w teorii Chomskyego jest wyidealizowane pojecie „Uniwersalnej Gramatyki”. Według Chomskiego jest to„ wrodzona wiedza umożliwiająca nabycie dowolnego języka”⁴ .Wiedza ta dotyczy ogólnych cech struktur gramatycznych wspólnych wszystkim językom.

Co więcej, badania wykazują, że dzieci nigdy nie wypróbowują alternatywnych możliwości tworzenia gramatyk. Zaś argumentem głównym jest dla mnie fakt, iż dzieci niesłyszące tworzą samodzielnie (!) język migowy zgodny z zasadami uniwersalnej gramatyki⁷. Jeżeli więc, bez kontaktu z językiem dorosłych dzieci konstruują własny język oparty na tych samych zasadach, nie mamy żadnych podstaw, aby nazywać ten twór kopią. Język ten jest niezależny, zdeterminowany przez uwarunkowania genetyczne. amerykańskie dzieci, które w dziewiątym miesiącu życia zaledwie przez pięć godzin miały kontakt z językiem mandaryńskim - jedną z najbardziej rozpowszechnionych odmian chińskiego - są w stanie odróżniać poszczególne, czasami bardzo do siebie podobne elementy fonetyczne tego języka - wynika z innych eksperymentów Kuhl (dzieci amerykańskie w testach sprawdzających umiejętność rozróżniania elementów fonetycznych języka mandaryńskiego wypadły równie dobrze jak dzieci z Tajwanu, które mają kontakt z chińskim od urodzenia.¹² Badania te podkreślają „uprzywilejowaną” sytuację dzieci wychowujących się w środowiskach dwu- lub wielo- języcznych. Mają one możliwość zapoznania się z dźwiękami różnych języków w tak zwanym „okresie krytycznym”(do ok 10 miesiąca życia, kiedy to zaczynają koncentrować się na języku ojczystym), co jest podstawą do ich dobrego opanowania w przyszłości.

20. Na czym polega teoria relatywizmu językowego (kulturowego).

Relatywizm: język wpływa na postrzeganie świata

Hipoteza Sapir'a i Whorf'a:

Ludzie żyją w swoich kulturach w różnych światach mentalnych, które są odbiciem języków tych kultur. Co z tego wynika, poznanie struktury danego języka może prowadzić do wyjaśnienia koncepcji świata, która mu towarzyszy.

Problem polakow z angielskimi przyimkami

Postrzeganie kolorow jest wynikiem nazewnictwa

Alfred Bloom porównał rozumienie przez Amerykanów i Chińczyków konstrukcji warunkowych co by było gdyby. Amerykanie - prawie 100% dobrych odpowiedzi, Chińczycy - tylko 50%. Interpretacja: w chińskim brak trybu warunkowanego kontrfaktycznego. Gdy w późniejszych badaniach użyto idiomatycznych chińskich wyrażeń Chińczycy otrzymywali równie dobre wyniki jak Amerykanie.

rozmaite kultury tworzą własne, często nieprzekładalne formy

symboliczne, które determinują i relatywizują ich sposób bycia, odnoszenia się do

rzeczywistości, komunikowania się między sobą. „Człowiek zawsze rozmawia tylko

sam ze sobą”, powiada Cassirer w Eseju o człowieku7. A dzieje się tak, ponieważ

„granice mojego języka oznaczają granice mego świata”.

21. Na czym polega teoria uniwersalizmu językowego (kulturowego).

Uniwersalia językowe (ang. language universals) to cechy wspólne wszystkich (uniwersalia absolutne) lub zdecydowanej większości (tzw. uniwersalne tendencje) języków naturalnych.

Pojęciem takim jest np. morfem czyli najmniejsza jednostka znaczeniowa posiadająca jedną postać fonetyczną lub niewielką ilość postaci zależnych od kontekstu.

Uniwersalne jest też to, że kolejność morfemów odgrywa dużą rolę.

obecność samogłosek

długich czy fakt, że nazwy oznaczające `chrapanie' mają w swej formie głoskę r. Są

to jednak cechy przysługujące tylko części (choćby nawet znacznej) języków.

We wszystkich językach:

Jean Aitchison

1. istnieją samogłoski i spółgłoski,

2. z głosek tworzą się większe jednostki

3. istnieją rzeczowniki - określenia ludzi, rzeczy,

4. istnieją czasowniki - określenia czynności

5. można zestawiać słowa ze sobą,

6. można wyrazić, kto komu co zrobił,

7. istnieją wypowiedzi zaprzeczone,

8. można zadawać pytania,

9. istnieje zależność strukturalna,

10. istnieje „rekursja” (tzn. możliwość tworzenia ciągów nieskończonych).

Anna Wierzbicka:

1. JA, TY, KTOŚ, COŚ, LUDZIE, CIAŁO

2. TEN, TEN SAM, INNY

3. JEDEN, DWA, NIEKTÓRE, WSZYSTKO

4. DOBRY, ZŁY, DUŻY, MAŁY

5. MYŚLEĆ, WIEDZIEĆ, CHCIEĆ, CZUĆ, WIDZIEĆ, SŁYSZEĆ

6. MÓWIĆ, SŁOWO, PRAWDA

7. ROBIĆ, DZIAĆ SIĘ (ZDARZYĆ SIĘ), RUSZAĆ SIĘ

8. BYĆ (ISTNIEĆ), MIEĆ

9. ŻYĆ, UMRZEĆ

10. NIE, BYĆ MOŻE, MÓC, BO (= PONIEWAŻ = Z POWODU), JEŻELI

11. KIEDY, TERAZ, CHWILA, PO (POTEM), PRZED (PRZEDTEM), DŁUGO,

KRÓTKO, PRZEZ PEWIEN CZAS

12. GDZIE, TUTAJ, POD, NAD, DALEKO, BLISKO, Z (TEJ STRONY),

WEWNĄTRZ

13. BARDZO, WIĘCEJ

14. RODZAJ, CZĘŚĆ

15. (TAK, TAKI), JAK

1. Składanie się znaków z fonicznych elementów diakrytycznych,

2. Odróżnienie w obrębie systemów fonologicznych (diakrytycznych) samogłosek

(tonów) i spółgłosek (szmerów)

3. Istnienie leksykonu składającego się ze znaków odsyłających do pojęć (elementów

świata),

4. Odróżnienie w obrębie leksykonu nazw przedmiotów i nazw czynności (cech),

5. Istnienie reguł umożliwiających tworzenie z jednostek leksykonu zdań (wypowiedzi),

mających strukturę, tzn. nie będących tylko stawianiem obok

214 RENATA GRZEGORCZYKOWA siebie jednostek („cykaniem” - według obrazowego określenia Aitchison).

Ciągi wypowiedzi są teoretycznie nieskończone (rekurencja),

6. Najogólniejsza struktura pojęciowa wypowiedzi to orzekanie czegoś o czymś

(przypisywanie cechy jakiemuś przedmiotowi),

7. Istnienie wyrażeń wskazujących na uczestników aktu mowy i obiekty towarzyszące

aktowi mowy (wyrażenia okazjonalne)

8. Istnienie wyrażeń informujących o czasie i przestrzeni komunikowanych

zdarzeń,

9. Istnienie wyrażeń informujących o postawie modalnej nadawcy (twierdzenie,

przeczenie, pytanie i in.),

10. Istnienie wyrażeń oceniających (`dobrze' - `źle') i wskazujących na ilość

(`jeden', `dwa' `dużo') oraz intensywność (`bardzo').

Uniwersalizm: wszyscy ludzie na świecie myślą w podobny sposób

Nazywanie kolorow jest sprawa konwencji językowej

Za powszechnik kulturowy uchodzić może przede wszystkim fakt posługiwania

się językiem przez każdą kulturę, jednak z tego faktu jednocześnie wypływa oczywista

konstatacja wielości języków i wielości kultur. To więc, co wszystkim ludziom

wspólne, czyni ich zarazem różnymi. Kazirodztwo, nie zabijaj George Morgan

22. Proszę zanalizować wskazany tekst wedle wybranej teorii językowej.

Teoria pól semantycznych

Tak należy rozumieć tezę Saussure?a, że język jest systemem czystych relacji. Zmiana pozycji jednego elementu powoduje automatycznie zmianę wartości elementów sąsiednich. Pole wyrazowe ma charakter mozaikowy, pokrywa szczelnie pole pojęciowe. Przesunięcie jednego elementu wymaga przesunięć innych elementów. wewnętrznej formy języka, organizującej widzenie świata przez daną społeczność językową. Wewnętrzna forma narzuca ludziom mówiącym danym językiem określony sposób widzenia rzeczywistości. Pole wyrazowe jest odbiciem pola pojęciowego, które stanowi swoistą siatkę pojęciową, nakładana przez język na rzeczywistość. Owe siatki pojęciowe są różne w różnych językach, a także zmieniają się w różnych okresach rozwoju tego samego języka. Klasycznym przykładem są różnice w nazywaniu barw przez różne języki. Porównanie języka polskiego i np. języka navaho, którym mówią Indianie z Arizony, pokazuje, że polskiemu przymiotnikowi czarny odpowiadaja dwie nazwy w navaho wyróżniające dwa rodzaje czerni, i odwrotnie: dwom polskim wyrazom: niebieski i zielony, odpowiada w navaho jedna nazwa pokrywające pole koloru zielonego i niebieskiego. Podobnie w polskim języku ogólnym jeden wyraz czerwony nazywa barwy, które specjaliści wydzielają jako szkarłat, purpura itp.

Klasyczne koncepcje pól przyjmują, Ŝe znaczenie jednostki leksykalnej ściśle zaleŜy od współwystępujących w danej przestrzeni semantycznej innych jednostek. Poza polem słowo w zasadzie znaczenia jest pozbawione, a przynajmniej znaczenie to jest nieostre.

Teorię pól semantycznych stworzyła w latach dwudziestych i trzydziestych grupa badaczy niemieckich i szwajcarskich, wśród nich Jost Trier i Walter Porzig. Rozróżniano przede wszystkim dwa typy pól: -pole paradygmatyczne, grupujące wyrazy należące do tej samej klasy (np. do pola znaczeniowego "człowiek" należą wyrazy takie, jak: mężczyzna, kobieta, dziecko, starzec, staruszka, młodzieniec, chłopiec, dziewczynka itd.); - pole syntagmatyczne - grupujące wyrazy współwystępujące w kon-, tekście składniowym. Chodzi np. o połączenia syntaktyczne typu: lizać - język, pies - szczekać, kot - miauczeć. (Porzig mówi w tym wypadku o przyrodzonej relacji znaczeniowej).

23. Jak twierdzenie o nieprzekładalności przysłów odnosi się do teorii Noama Chamskiego.

Dosłowność - jeśli przyjmiemy, że dobry przekład opierać się powinien na adekwatności obu tekstów na poziomie struktur powierzchniowych, to okaże się, iż wielu tekstów nie można przetłumaczyć.

Uniwersalia - jest to pogląd głoszący, iż istnieje pewien ogół pojęć, zjawisk, doświadczeń, problemów wspólnych dla wszystkich ludzi, niezależnie od kultury i języka.

Nieprzekładalność (nieprzetłumaczalność) - (Lipiński): „Charakter jakiejś wypowiedzi, której nie możemy przypisać ekwiwalentnej wypowiedzi w innym języku.” Zwraca się uwagę na fakt, iż nieprzekładalność całkowita jest zjawiskiem wyjątkowym, z którym można sobie poradzić stosując adekwatne strategie. Nie należy natomiast utożsamiać z nieprzekładalnością sytuacji, gdy jakieś słowo nie ma swojego odpowiednika w języku docelowym.

Jak stwierdza Lebiedziński stwierdza: „nieprzetłumaczalne bywają nie słowa, lecz behawioralna, sensoryczna rzeczywistość człowieka 1) jako okaz mentalności i określonej zbiorowości i 2) jako zbiorowości.”

Pisarska i Tomaszkiewicz stwierdzają, „iż problem nieprzekładalności polega na istnieniu lub nie w kulturze docelowej fragmentu rzeczywistości, do której to słowo czy pojęcie odsyła w języku źródła.”

Język jest według Chomsky'ego nieskończonym zbiorem zdań, generowanych za pomocą skończonej liczby reguł i słów. Opracował tzw. hierarchię Chomsky'ego - klasyfikację gramatyk języków formalnych.

Bezbarwne zielone idee wściekle śpią, choć jest bezsensowne, to poprawne gramatycznie. Chomsky chciał w ten sposób uwidocznić, że składnia nie tworzy podstawowej struktury języka. Wskazuje na słowa jako znaki o określonych właściwościach, które funkcjonują w odpowiednim kontekście

24. Która z postaw powinna zostać przyjęta w analizie kultury danej grupy - relatywizm czy uniwersalizm, proszę uzasadnić.

Boas - twórca zasady relatywizmu kulturowego - każda z kultur rozwija się na swój własny sposób, a nie wg jednolitych praw. Zaprzeczył tezie ewolucjonistów (wszystkie kultury rozwijają się w ten sam sposób).

Każdą z kultur należy badać w relacji do niej samej (nie ma kultury stanowiącej wzór odniesienia).

Relatywizm kulturowy - pogląd głoszący, iż żadna praktyka kulturowa nie jest dobra ani zła sama w sobie, ale musi być oceniona w kontekście w jakim funkcjonuje. Takie spojrzenie doprowadziło obserwatorów do powstrzymania się od ocen oraz sądów wartościujących obce praktyki z punktu widzenia własnej kultury. Relatywizm kulturowy odrzuca więc możliwość wartościowania obcej kultury przez pryzmat własnych wartości, prowadząc do większego obiektywizmu w postrzeganiu "swojej" i "obcej" kultury.

Z punktu widzenia metodologicznego przyjęcie relatywizmu kulturowego przez badacza kultury oznacza odrzucenie wartości własnej kultury jako miernika kultury obcej. Badacz powinien wyjść poza kulturę, aby móc obiektywnie porównać dwa różne systemy kulturowe.

Relatywizm kulturowy w najogólniejszej i najbardziej potocznej wersji zakłada więc, że kultury są ze sobą nieporównywalne i nie mogą być rozpatrywane w oderwaniu od kontekstu społecznego, z którego się wywodzą. Każde zjawisko, które naukowiec bada, należy analizować i interpretować tam, gdzie stanowi ono część danej kultury. Wojciech J. Burszta wyróżnia dwa rodzaje relatywizmu kulturowego. Pierwszy to deskryptywne potwierdzenie mnogości wariantów rozwiązywania przez człowieka „tych samych” zdawałoby się problemów egzystencjalnych. Kultur jest wiele, ale one wszystkie składają się na Kulturę. W wielu społecznościach spotkamy: rodzinę, władzę, system pokrewieństwa, wiedzę - ale każde z tych pojęć może uzyskać inną treść. Natomiast drugi według Burszty wariant relatywizmu to światopoglądowa formuła o bezwzględnej równości kultur. Jest to ujmowanie relatywizmu kulturowego jako koncepcji filozoficznej.

Uniwersalizm (łac. universalis `powszechny, ogólny`) - dążenie do ogarnięcia pewnej całości, objęcia wszystkiego, całokształt postaw i uznanie zasady dominacji całości nad częściami; powszechność.

25. Co to jest znak i co jest znakiem.

Pojęcie znaku wiąże się z pojęciem relacji. Oznacza to, że znak zawsze występuje w relacji pomiędzy nim samym a przedmiotem (jest to aspekt semantyczny), pomiędzy nim samym a innym znakiem (aspekt syntaktyczny) i w relacji pomiędzy nim samym a użytkownikiem znaku (aspekt pragmatyczny). Wynosząc takie relacyjne rozumienie znaku na poziom kulturowy, można powiedzieć, że wspólnota kulturowa to sieć relacji pomiędzy znakami a członkami tej kultury. Otóż znak, prócz tego, że charakteryzuje go relacyjność, jest zarazem czynnikiem konstruującym rzeczywistość przedmiotową, a przy tym czynnikiem kreślącym granice pomiędzy podmiotem a przedmiotem oraz pomiędzy samymi podmiotami. Mówiąc innymi słowy, posługując się znakami, człowiek wpada w charakterystyczną ambiwalencję: znak zarazem czyni dlań dostępnym poznawczo przedmiot, a zarazem odgranicza, oddziela człowieka od tegoż przedmiotu. ten sam język jako system znaków czyni nas sobie nawzajem bliskimi i dostępnymi, kiedy za jego pośrednictwem prowadzimy dialog, wymieniamy spostrzeżenia, uzewnętrzniamy emocje. Ale kiedy zdarzy się nam spotkać kogoś, kogo języka po prostu nie znamy, język z pomostu przekształca się w granicę. Ktoś, kto nie zna danego kodu, nie potrafi odczytać znaku, czyli - nie potrafi się tym znakowym narzędziem posłużyć. Z tego powstaje złożoność problemów komunikacji międzykulturowej. Odmienność systemów znakowych (językowych, symbolicznych), jakimi posługują się członkowie różnych kultur, staje się pierwszą przyczyną braku porozumienia i zrozumienia.

Według definicji de Saussure'a znak zbudowany jest z dwóch elementów: znaczącego i znaczonego. Pierwszy to jego fizyczna reprezentacja np. obraz, słowo, fotografia, znak drogowy, a drugi to pojęcie z nim powiązane.

Sign - w językoznawstwie Ferdinanda de Saussure'a połączenie oznaczającego (słowo) i tego, co jest przez nie oznaczane; w badaniach symboliki każde połączenie tego typu.

Oznaczające (element znaczący, strona oznaczająca); signifier - słowo lub symbol, które coś zastępują (przedmiot oznaczany).

Oznaczane (element znaczony, strona oznaczana); signified - przedmiot lub pojęcie, które reprezentują oznaczające.

znak jest mentalnie skonstruowaną, dualną jednostką składającą się z dwóch elementów - znaczonego i znaczącego, z których pierwszy to samo abstrakcyjne pojęcie, a drugi jego akustyczna realizacja. Niekoniecznie musi zachodzić relacja pomiędzy wyżej wymienionymi elementami, tak samo jak związek pomiędzy znakiem a nadawcą komunikatu, którego de Saussure postanowił wyeliminować ze swojej definicji.

litery to symbole głosek

Aborygeni, którzy nigdy nie słyszeli o koniu ani nie widzieli go byli zmuszeni wymyślić lub zapożyczyć słowo określające to zwierzę.”(Sapir 1963:219) 

Charles Sanders Peirce teoria znaku: Znak jest dla niego tym, co łączy i pośredniczy między dziedzinami różnych bytów — potencjalnych możliwości, aktualnego doświadczenia, ogólnych praw — w taki sposób, że różnorodność ta może być sprowadzona do jedności rozumu" ^{[ 3 ]}. Znak jest wiec czymś fizycznym, może być postrzegany dzięki zmysłom, i zawsze odnosi się do czegoś innego Dla tego semiologa znakiem było praktycznie wszystko, Triadyczna koncepcja znaku polega więc na ujmowaniu znaku jako jedności będącej relacją trójczłonową pomiędzy środkiem przekazu, przedmiotem i interpretantem" Najistotniejszym jednak podziałem znaku jest podział ze względu na przedmiot na ikonę indeks i symbol. Ikona, zachowuje silne podobieństwo do elementu znaczonego. Przykładem ikony jest fotografia osoby, portret, perfumy sygnalizujące podniecenie seksualne. „Istotną, szczególnie wyróżniającą cechą znaku ikonicznego jest to, że dzięki jego bezpośredniej obserwacji można odkryć prawdy o przedmiocie inne niż te, które wystarczają do określenia jego budowy" ^{[ 9 ]}. Indeks, posiada bezpośredni związek fizyczny z przedmiotem, do którego się odnosi. Indeksem ognia jest dym, przeziębienia jest kichanie. Symbol jest znakiem, który oznacza jakiś przedmiot w wyniku przyjętej konwencji. Wszystkie słowa i cyfry arabskie są symbolami.W semiotyce semioza - to w języku proces tworzenia, odbierania i przekazywania znaków. W procesie tym ujawnia się znaczeniowa funkcja znaku. W socjologii semioza wskazywana jest jako nieodłączny element kultury, bowiem tylko człowiek posiada umiejętność posługiwania się znakami.

Flaga jest symbolem narodowym, symbol odpowiednik pojęcia postrzegany zmysłowo. Najbardziej ogólnie jest to zastąpienie jednego pojęcia innym

26. Co to jest zmiana, proszę omówić na danym przykładzie.

zmiana typu struktury albo wyniku wewnętrznego rozwoju albo bodźców z zewnątrz.

Endogenna - ewolucja społeczna która prowadzi do restrukturyzacji (wewnętrzne przemiany)

Egzogenna - wywoływanie działaniem czynników z zewnątrz (na podstawie dyfuzji).

Teza, że nie mają racji ewolucjoniści i dyfuzjoniści - zmiany kultury poprzez wewnętrzną ewolucję i zewnętrzną dyfuzję. Zmiana kulturowa według Malinowskiego to zastąpienie jednych instytucji innymi oraz zmiana układu powiązań między nimi.

DYFUZJA KULTUROWA służy do opisu i konceptualizacji zmian zachodzących w kulturze. Słowo dyfuzja oznacza przestrzenne rozchodzenie się lub przenoszenie się elementów kultury (cech, instytucji, wzorów, wątków, tematów) w drodze zapożyczania. Jest dziś pojmowane jako zjawisko oczywiste wynikające z faktu uczenia się kultury i przekazywania jej na drodze pozabiologicznej. Uczenie się może przebiegać zarówno między pokoleniami jak i miedzy grupami w obrębie zasadniczo jednolitego kulturowo społeczeństwa.

(Skrajni dyfuzjoniści angielscy z niejakim Williamem Riversem na czele skłaniali się ku metodzie rekonstrukcji historycznej - powstała wśród nich Ekstremalna Teoria Dyfuzyjna - Eliot Smith /panegipska, helioityczna, hiperdyfuzyjna/ - wedle niego cała kultura wywodzi się ze starożytnego Egiptu.)

AKULTURACJA jedna ze swoistych form dyfuzji kulturowej. Zachodzi wówczas gdy w bliski kontakt wchodzą dwa odmienne społeczeństwa, które dzieli najczęściej znaczny dystans kulturowy, społeczny i gospodarczy. Proces ten polega na gwałtownym przeobrażeniu się jednej kultury pod wpływem innej, a także pod wpływem zmienionych warunków społecznych i środowiskowych. Zmianom akulturacyjnym podlegają nie poszczególne elementy czy dziedziny, ale zasadnicze części kultury, formy struktury i organizacji społecznej i podstawowe wartości. Jest to szybki proces, a jej skutkiem jest powstanie kultury zupełnie odmiennej od dawnej.
PROCES AKULTURACJI jest jedną z form dyfuzji kulturowej. Zachodzi wówczas gdy w bliski a nawet żywiołowy kontakt wchodzą dwa odmienne społeczeństwa które dzieli najczęściej znaczny dystans kulturowy społeczny i gospodarczy. Proces ten polega na gwałtownym przeobrażeniu się jednej kultury pod wpływem innej kultury a także pod wpływem zmienionych warunków społecznych i środowiskowych. Akulturacja jest procesem szybkim zazwyczaj dokonuje się w ciągu życia jednego pokolenia lub kilku kolejnych pokoleń a jej skutkiem jest powstanie kultury zupełnie odmiennej od dawnej.
SYNKRETYZM KULTUROWY jest jednym z podstawowych następstw dyfuzji które dostrzeżono po zauważeniu i nazwaniu zjawiska akulturacji. Synkretyzm polega na wiązaniu w jednorodne całości elementów pochodzących z różnych genetycznie i historycznie odrębnych kultur. Można powiedzieć że wszystkie kultury są synkretyczne, gdyż wszystkie zdradzają obecność elementów pochodzących z odmiennych tradycji zbiorowości często odległych od siebie w przestrzeni

EWOLUCJONIZM KULTUROWY pozytywistyczny kierunek i teoria powstałe w drugiej połowie XIX w. W naukach społecznych i filozofii uznające ewolucję kulturową i ewolucję społeczną za procesy decydujące o transformacji społeczeństw i kultury. Przyjmując założenia o jedności świata i jedności natury ludzkiej, wszechobecności dynamiki i postępu, który wyznacza kierunek ewolucji o globalnym charakterze zmian oraz istnieniu jednego punktu wyjścia dla wszystkich społeczeństw, ewolucjoniści w duchu naturalizmu i ahistoryzmu stosując przede wszystkim metodę porównawczą starali się odtworzyć dzieje rozwoju ludzkości oraz kultury a także określić rządzące nim prawa. Twórcy kierunku to Spencer, Morgan, Tylor

Zmiana Kulturowa jest to proces pojawiania się, znikania, zanikania bądź restrukturalizacji pewnych elementów kultury, ewentualnie czasami nawet całych kultur.

Dla funkcjonalistów - zmiana kulturowa to podstawowy kąt, pod którym zbierali informacje i badali.

27. Czy dane zachowanie, obrzęd lub rytuał należy zaliczyć do sfery magii czy religii, proszę uzasadnić.

Rytuał robi się po coś (obok integracji społeczeństwa jest jakiś cel) i grupowo. Obrzęd to sposób celebracji jakiejś okoliczności, np. urodzin czy czegoś takiego. W konteście przejścia, fajną podpowiedź daje wiki. Tam wskazuje się, że rytuał przejścia odprawia się przy przeprowadzce czy czymś podobnym (obok samych czynności i integracji jest cel - odegnanie duchów czy coś takiego), podczas gdy obrzędem jest np. ślub, gdzie są tylko elementy samego przejścia. Chociaż tu oczywiście może być różnie bo różne kultury różnie podchodzą do pewnych wątków. Można tez powiedzieć, że rytuał jest po coś, a obrzęd z powodu czegoś. To wydaje się sensowne i spójne.

28. Co to są rytuały przejścia, proszę omówić na danym przykładzie.

Rytuał - zespół specyficznych dla danej kultury symbolicznych czynności, wykonywanych w celu osiągnięcia pożądanego skutku, który jednakże może być znacznie oderwany od pozornie oczywistego celu funkcjonalnego. rytuał tłumaczony jest jako „zespół czynności stanowiących formę zewnętrzna aktu, obrzędu religijnego, uroczystości, ceremonii. We wszystkich rodzajach rytuałów ważnym elementem jest pewnego rodzaju stałe zachowanie jak modlitwa, tekst, gest, które mu towarzyszą.

Obrzędy składają się z rytuałów

Wystrzela się sztuczne ognie jako symbol oddalenia złych duchów, buduje się papierowe modele samochodzików, domów i pieniędzy, a potem pali się je w celu ułatwienia przejścia duszy poprzez dziesięć sądów zaświata.

Dosyć wstrząsającym doświadczeniem może być, i nie ukrywajmy - najczęściej jest, uczestnictwo w tradycyjnym tybetańskim pochówku, w trakcie którego ćwiartuje się zwłoki i ofiarowuje je drapieżnym ptakom (sępy, orły) na pożarcie. Tybetańczycy wierzą, że śmierć jest tylko jednym z kolejnych etapów życia, a więc szybki rozpad ciała umożliwi jeszcze szybszą reinkarnację. Mało tego, obdarzyli w swych wierzeniach sępa rodzajem świętości i są przekonani, iż zmarły, stając się pokarmem tego zacnego ptaka, wraz z nim, a właściwie w nim, będzie mógł nadal oglądać świat.

Rytuał buddyjski - choć w ogromnej mierze zależny od danej szkoły - składa się z trzech głównych części: recytacji, śpiewania i składania darów. Pierwsza część ma za zadanie celebrację buddyjskich ideałów i postaw, druga podkreśla łączność emocjonalną z nimi, zaś trzecia - w zależności od rodzaju darów - podkreśla wielkość poszczególnych idei (np. kadzidła symbolizują rozprzestrzenianie się nauki Buddy). Niemniej należy pamiętać, że wielość szkół implikuje zmienność rytuałów - najbogatszy w nie jest chyba buddyzm tybetański

29. Co to są obrzędy przejścia, proszę omówić na danym przykładzie.

Obrzędy składają się z rytuałów. Obrzęd to zespół zakorzenionych w tradycji, nierzadko określonych przepisami, czynności i praktyk o znaczeniu symbolicznym, towarzyszących jakiejś uroczystości o charakterze związanym z charakterem społeczności. Obrzędy dzielimy na religijne i świeckie.Rodzaje obrzędów:

• inicjacyjne - np. obrzezanie, chrzciny

• afirmacyjne - np. jubileusz pracy, pożycia małżeńskiego

• współżycia - np. świąt rodzinnych

• izolacji - np. pożegnanie, pogrzeb

• przejścia - np. ślub

Obrzęd przejścia to obrzęd, którego charakterystyczną cechą jest zmiana (odebranie i nadanie) jakiejś właściwości poddanego mu człowieka. Często służy do zaznaczenia przełomowych okresów w życiu jednostki, związanych z przechodzeniem z jednej fazy życia do kolejnej, zmianą grupy wiekowej lub społecznej. Charakter o.p. mogą mieć także rytuały odprawiane przy okazji fizycznych zmian miejsca: przekroczenia granicy terytorium, przeprowadzki, podróży (szczególnie podróż sakralna - pielgrzymka).

Arnold van Gennep w 1909 r. rozszerzył zakres dotychczas używanego pojęcia na wiele pozornie różnych obrzędów. Według niego charakter obrzędów przejścia mogą posiadać rytuały związane z:

• fizycznym przejściem przez terytorium, pomieszczenia;

• powitaniem i włączeniem obcego do społeczności;

• ciążą i narodzeniem dziecka;

• przejściem z fazy życia dziecięcej do dojrzałości (np. postrzyżyny);

• inicjacją do stowarzyszeń (zawod., polit., wojsk.), kast, klanów, grup religijnych (w tym chrzest);

• zaręczynami i małżeństwem;

• pogrzebem.

O.p. składa się zawsze z trzech faz, ale długości ich trwania są tak różne, że niektóre mogą być prawie niezauważalne, a inne ciągnąć się latami.

Faza wyłączenia (f. preliminalna, f. separacji) - odebranie statusu jednostki, wyłączenie z dotychczasowej grupy. Jednostka wyłączana jest w specyficzny sposób oznaczana np. poprzez:

• rytualny ubiór lub nagość,

• pomalowanie lub okaleczenie ciała, twarzy,

• oddalenie się od społeczności,

• izolacja (zamknięcie).

Ma to na celu uświadomienie społeczności, że ma do czynienia z osobą, która uczestniczy w obrzędzie przejścia. Czasem następuje rytualna "śmierć" (może to być sen, omdlenie, upadek, wycieńczenie).

Faza marginalna (f. liminalna, okres przejściowy) - jednostka jest zawieszona, „nie ma jej”, straciła poprzednią rolę społeczną, ale jeszcze nie nabywa nowej. Taki stan może trwać od kilku minut do wielu lat.

Faza włączenia (f. postliminalna, f. integracji) - nadanie nowego statusu.

Obrzędy przejścia; rites de passage - obrzędy wyznaczające przejście z jednego do drugiego stadium życia, na przykład z wieku dojrzewania do dorosłości.

Narodziny i dzieciństwo

     (...) A oto jak wygląda schemat ceremonii związanych z dzieciństwem w Fuzhou¹⁸. Przypomnijmy, że chińskie dzieci obojga płci do szesnastego roku życia znajdują się pod opieką pewnego szczególnego bóstwa zwanego „Matką” i choć pozycja społeczna dziewczynek jest generalnie rzecz biorąc gorsza niż chłopców, to jednak obrzędy dotyczące dzieciństwa są w obu przypadkach identyczne.
     Trzeciego dnia po narodzinach dziecko jest po raz pierwszy obmywane. Następuje złożenie ofiar „Matce”, przyjaciele i krewni przysyłają podarki i smakołyki. Po rytualnej kąpieli nadgarstki dziecka zostają związane cienkim, czerwonym bawełnianym sznurkiem, do którego przytwierdza się stare monety i miniaturowe srebrne zabaweczki. Sznurek ma około siedemdziesięciu centymetrów długości, tak że ręce dziecka mogą się od siebie oddalić na odległość około trzydziestu centymetrów. Po czternastu dniach więzy zostają zdjęte i zastąpione dwiema bransoletkami z czerwonego sznurka, które dziecko nosi kilka miesięcy (nawet do roku). Chińczycy uważają, iż zwyczaj ten zapewnia spokój i posłuszeństwo dziecka. Owego trzeciego dnia do drzwi pokoju dziecka przytwierdza się znak zakazu wstępu (zob. rozdział 2), na który składa się zwitek psiej i kociej sierści („by psy i koty z sąsiedztwa nie czyniły hałasu i nie straszyły dziecka”), grudka węgla („by uczynić je mądrym i uduchowionym”) oraz miąższ pewnej rośliny („by spłynęło na nie bogactwo i szczęście”). Do łóżeczka przywiązuje się ojcowskie spodnie wraz z kawałkiem papieru, na którym jest zapisana magiczna formuła nakazująca, by „wszystkie złe moce wstąpiły w spodnie, miast w dziecko”. Czternastego dnia spodnie i zawiniątko z drzwi pokoju zostają usunięte i odprawia się obrzędy dziękczynne adresowane do „Matki”. Pod koniec miesiąca matka i dziecko po raz pierwszy opuszczają pokój. Wtedy też fryzjer lub ktoś z rodziny goli dziecku głowę. Ceremonia ta odbywa się przed ołtarzem „Matki” lub przed tabliczkami z imionami przodków.

     Krewnych i przyjaciół zaprasza się na ucztę. Ci zaś przynoszą podarki. Jest to głównie jedzenie - najczęściej dwadzieścia malowanych jajek kanarków oraz słodkie ciasteczka zdobione wzorami kwiatów i rozmaitych przedmiotów oznaczających pomyślne wróżby. Zakazane są obrazki malowane na biało, jako że biel jest tradycyjnym kolorem żałoby. Najważniejszą rolę podczas święta odgrywa babka - matka matki. W drugim i trzecim miesiącu rodzice dziecka obdarowują krewnych i przyjaciół okrągłymi biszkoptami z wdzięczności za prezenty, które otrzymali podczas porodu oraz święta pierwszego miesiąca. W czwartym miesiącu składa się podziękowania „Matce”, ofiarowując jej podarki przyniesione lub przesłane przez babkę ze strony matki. Temu obrzędowi znowu towarzyszy biesiada rodziny i przyjaciół. Następnie dziecko po raz pierwszy sadza się na krześle i po raz pierwszy karmi „dorosłym” jedzeniem. Pod koniec roku ponownie składa się „Matce” ofiarę z podarków wysłanych przez matkę matki, która, przynajmniej teoretycznie, ponosi także wszystkie koszty świętowania. Odbywa się wielka rodzinna uczta. Podczas biesiady przed dzieckiem kładzie się zabawki przedstawiające rozmaite narzędzia pracy. Zabawka, którą dziecko wybierze, określa jego charakter, przyszły zawód oraz pozycję społeczną. We wszystkich obrzędach odprawianych przed ołtarzem „Matki” lub rodzinnych przodków dziecko bierze aktywny udział (ktoś z dorosłych porusza na przykład jego rączkami). Podczas każdych jego urodzin, aż do szesnastego roku życia (kiedy od bywa się ceremonia „opuszczenia dzieciństwa”), składa się dziękczynienie „Matce” oraz tabliczkom przodków. Kiedy dziecko zaczyna chodzić, jeden z członków rodziny bierze wielki nóż kuchenny, zbliża się do dziecka od tyłu i czyni takie gesty, jakby chciał przeciąć coś, co znajduje się między jego nogami. Jest to ceremonia „przecinania więzów między stopami”, która ma na celu ułatwienie dziecku nauki chodzenia.

     Do czasu ceremonii „opuszczenia dzieciństwa” co roku, co dwa lub co trzy lata (częstotliwość zależy od rodzinnej tradycji), a w szczególnych przypadkach (na przykład choroby) nawet kilka razy do roku, odbywa się rytuał „przejścia przez bramę”. Wczesnym rankiem przybywają taoistyczni kapłani, którzy budują ołtarz. Zestawiają kilka stołów, na których kładą talerze z rozmaitymi potrawami, świeczniki, obrazki bóstw oraz inne przedmioty. Intonując odpowiednie modlitwy, zapraszają bóstwa, w tym „Matkę” i boginki opiekujące się dziećmi, by przybyły i skosztowały darów. W przedniej części pokoju, zwanej „przedsionkiem niebios”, kapłani ustawiają stół z talerzami oraz siedmioma kopczykami ryżu przedstawiającymi Wielką Niedźwiedzicę, zapalają lampiony i odprawiają tradycyjny obrzęd „adoracji Miary”. Wraz z zapadnięciem nocy pośrodku pokoju buduje się bramę. Jest ona wykonana z bambusa pokrytego czerwoną i białą bibułą, wysoka na ponad dwieście trzydzieści centymetrów i szeroka na osiemdziesiąt, sto centymetrów. Meble są ustawione w taki sposób, by można się było swobodnie poruszać po pokoju i nie wchodzić sobie w drogę.

     Kapłan w jedną rękę bierze dzwonek lub przystrojony dzwonkami miecz, a w drugą róg i recytuje modlitwy. Uosabia „Matkę”, odpędza od dzieci wszelkie złe moce. Ojciec rodziny zbiera wszystkie dzieci razem. Bierze na ręce to, które jeszcze nie chodzi lub jest chore. Pozostałe dostają do ręki zapalone świece. Dmąc w róg, kapłan przechodzi powoli przez bramę, za nim zaś, gęsiego, kroczą ojciec rodziny oraz dzieci. Pozostali kapłani biją w święte bębny. Kapłan stojący na czele procesji podnosi miecz i czyni gest, jakby uderzał w coś niewidzialnego. Następnie bramę przenosi się w każdy narożnik pokoju i procesja odbywa się podobnie, jak za pierwszym razem. W końcu ceremonia zostaje powtórzona na środku pokoju. Po wszystkim bramę się rozbiera, a jej szczątki pali na podwórzu lub na ulicy. Po każdej tego rodzaju ceremonii rodzina zachowuje malutką drewnianą statuetkę przedstawiającą dziecko, któremu obrzęd został poświęcony. Figurkę przechowuje się do szesnastego roku życia dziecka i najczęściej ustawia w sypialni obok figury „Matki”. Jeżeli dziecko umiera przed szesnastymi urodzinami, statuetka zostaje pochowana wraz z nim. Jeśli jest bardzo chore, w ceremonii „przejścia przez bramę” używa się właśnie statuetki. Przez bramę musi przejść nie tylko dane dziecko, przechodzą przez nią także wszystkie dzieci należące do tej rodziny, jak również bratankowie, siostrzeńcy oraz inne dzieci, które w owym momencie znajdują się w domu.

30. Proszę zanalizować daną przestrzeń w kontekście sacrum i profanum.

Sacrum (łac.) - sfera świętości, przeciwieństwo profanum - sfery świeckiej. Wokół niej koncentrują się wierzenia i praktyki religijne. Właściwość (stała bądź ulotna), która przysługuje niektórym przedmiotom (narzędzia kultu religijnego - naczynia, święte księgi, szaty), istotom (król, kapłan), przestrzeniom (świątynia, wzniesienie), okresom (niedziela, czas postu, Wielkanoc itp.). Siedzibą sacrum może stać się wszystko, nawet zwykłe przedmioty; miejsca czy osoby mogą otrzymać tę właściwość, lub ją utracić.

Przeciwieństwem sacrum jest profanum - przestrzeń przeznaczona dla niewtajemniczonych (profanów).

Profanum (łac.) - sfera świeckości, przeciwieństwo sacrum - sfery świętej. W sferze tej odbywają się wszystkie codzienne wydarzenia z życia człowieka.

31. Proszę dokonać analizy danego wydarzenia w kontekście magii i religii.

Wierzenia i obrzędy według Durkheima to dwie podstawowe kategorie zjawisk religijnych, których zdefiniowanie przy omawianiu obrzędów jest niezbędne. „Wierzenia religijne to wyobrażenia, wyrażające naturę rzeczy świętych oraz stosunki pomiędzy nimi i rzeczami świeckimi”, obrzędy natomiast to „zasady postępowania, określające w jaki sposób człowiek powinien się zachować wobec rzeczy świętych

32. Czym się różni magia od religii.

„Kaziu, czy znasz jakąś litanię, która byłaby naprawdę skuteczna?”. Ojciec Badeni odrzekł, że niestety nie zna. Wtedy usłyszał: „To czego cię u tych dominikanów uczyli?”.

Religia Pierwszą definicję religii zawdzięczamy Edwardowi Tyrolowi, który określił religię jako "wiarę w istoty duchowe”. Uważał, że najpierwotniejszą jej formą był animizm- wierzenie przypisujące nadnaturalne moce duchowe całej przyrodzie ożywionej i nieożywionej (zwierzętom, roślinom, nawet przedmiotom martwym)

Magia to - według definicji Aleistera Crowleya - sztuka kształtowania rzeczywistosci podług swojej woli. Bardziej tradycyjna definicja określa magię jako zespół praktyk opierających się na wierzeniu w możliwość zapanowania nad światem otaczającym i siłami nadprzyrodzonymi przy pomocy: zaklęć, gestów i innych rytualnych czynności, zwanych ogólnie obrzędami magicznymi.

Funkcja magiczna języka (kreacyjna) - polega na wierze człowieka w to, że znaki językowe, przede wszystkim wyrazy, to naturalne części nazywanych przedmiotów, rzeczy, a więc używając ich możemy oddziaływać na rzeczy, na świat. Człowiek wierzy, że mówiąc może oddziaływać na przedmioty materialne np. dzień dobry oddziałuje magicznie, sprawia, że ktoś będzie miał dobry dzień, że będzie zdrów.

Model duchowy

Jest to prawdopodobnie najstarszy model magii, występujący przede wszystkim w szamanizmie. Zakłada on istnienie Zaświatów zamieszkanych przez istoty duchowe, takie jak: duchy, demony, anioły itp.

Model energetyczny [edytuj]

Model ten jest prawdopodobnie niewiele nowszy niż model duchowy. Zakłada on, że świat widzialny przeniknięty jest wszechobecną energią życiową, nazywaną różnie w różnych kulturach: prana, qi, ki, mana, vril, a w Europie: vis vitalis, fluid magnetyczny itd. Procesy zachodzące w świecie widzialnym są wg tego modelu efektem działania owych energii subtelnych, zaś działania magiczne polegają na takim manipulowaniu obiegiem energii, by wytworzyć pożądany efekt w makroskali.

Model psychologiczny [edytuj]

Model ten w zasadzie nie wyjaśnia, jak działa magia, a jedynie utrzymuje, że za działania magiczne jest odpowiedzialna podświadomość i może ona być programowana w celu osiągnięcia pożądanych zmian. Programowanie to następuje przez użycie symboli i autosugestię w stanie umysłu, który buddyści nazywają samadhi, a chaoci - gnozą.

Magia a religia

Można oczywiście zadać pytanie o różnice między magią, a religią. W obu tych formach ludzkiej aktywności występuje wiara w istnienie świata pozazmysłowego, a więc nie weryfikowalnego drogą doświadczalną. W magii, podobnie jak w religii, może dojść do personifikacji sił nadprzyrodzonych (np. dżinny, demony itp.), istnieje jednak zasadnicza różnica w kontaktach z tymi siłami pozwalająca odróżnić religię od magii: w magii nie dochodzi do złożonego kontaktu psychicznego między sprawującym obrzęd, a duchem, do którego się on zwraca (niepowodzenie obrzędu zostanie przypisane brakom umiejętności maga, nie zaś, jak w religii, np. kaprysowi bóstwa). Istotną różnicą jest także to, że osoba kierująca się myśleniem magicznym, np. szaman zakłada, że dzięki praktykom magicznym ma wpływ na bieg zdarzeń otaczającego ją świata, a jeżeli napotyka trudności, zakłada, że spotkał się z silniejszą magią, natomiast w kierująca się myśleniem religijnym (kapłan) zakłada, że nie jest w stanie wywierać wpływu na istoty duchowe, lecz może je jedynie przebłagać poprzez np. modlitwę. Myślenie opierające się na magii zakłada więc siłe sprawczą człowieka, natomiast myślenie religijne zakłada, że bieg zdarzeń w świecie jest zależny od istot wyższych, bogów.

Częstym punktem różniącym magię i religię jest postać czarownika/szamana. Otóż tylko osoba charakteryzująca się szczególnymi cechami może zostać czarownikiem/szamanem. Najczęściej jest to osoba wyjątkowo wrażliwa, która silniej niż inni przeżywa kryzysy życiowe, często też intelektem przewyższająca resztę swych towarzyszy. Ma zdolność łączności z siłami nadprzyrodzonymi. Natomiast kapłan działa za pomocą obrzędu, nie mają tu znaczenia własności jego charakteru, osobowości[6]. Aczkolwiek w przypadku kapłana mówi się przecież o powołaniu. Czy to nie nic innego, jak zespół specyficznych predyspozycji, które przeznaczają w ten sposób daną osobę do pełnienia określonych ról?

Magii przypisuje się skrytość, bo magiczne rytuały odbywają się poza zasięgiem ludzkiego oka, a religii jawność, gdyż jej ryty są publiczne. Ale czy na pewno? Wystarczy za przykład wziąć mszę świętą. Przestrzeń kościoła, na której znajduje się ołtarz i odprawiane są uroczystości dostępny jest przecież tylko i wyłącznie kapłanowi. Szary człowiek nie ma tam dostępu. W trakcie mszy, nawet osoba siedząca w pierwszej ławce nie jest w stanie dostrzec wszystkich szczegółów "magicznych" czynności, wykonywanych przy ołtarzu. Granica między publicznym, dostępnym dla każdego, a niejawnym, przeznaczonym tylko dla wybrańców jest wyraźna.

Tradycja chrześcijańska widzi w magii formę zwodzenia duchowego, także poprzez działanie szatana. W chrześcijańskim rozeznaniu duchowym wspartym doświadczeniem duszpasterskoegzorcystycznym: 1) Magia jest pokusą złego ducha, szatana, 2) Szatan czy Lucyfer jest patronem magii. (...) Nauka Kościoła głosi realne działanie szatana, a o jego związku z magią przypominają liczne kościelne dokumenty"[8].

33. Co to jest świątynia.

Świątynia to budowla wykorzystywana dla celów religijnych, jako miejsce kultu, składania ofiar czy przeprowadzania obrzędów religijnych.

Kult religijny - wszelkie zachowania i praktyki religijne czynione wobec istoty bądź przedmiotu kultu Najczęstsze formy kultu stanowią modlitwa, ofiary, rytualne tańce, śpiewy czy inne sposoby wyrażania wiary

34. Co to jest święto i co to jest obrzęd - czym się różnią.

Święto - ogólne określenie szczególnych dni lub dłuższych okresów powtarzających się regularnie co rok. Święto może mieć charakter religijny (np. Boże Narodzenie), narodowy (np. Trzeciego Maja), państwowy (np. Święto Niepodległości) lub międzynarodowy (np. Dzień Praw Człowieka). Może upamiętniać jakieś wydarzenie (np. bitwę), podkreślać wagę pewnych problemów (np. Sprzątanie świata), może też być okazją do uczczenia osoby (np. Jana Pawła II) czy grupy społecznej (np. pracowników) lub zawodowej (np. górników).Z większością świąt wiążą się pewne zwyczaje i uroczysty sposób celebrowania. Niektóre święta są też dniem wolnym od pracy.

Inaczej Święto Wiosny. Odbywa się pomiędzy 21 stycznia a 19 lutego w zależności od roku. Jest to najdłużej trwające i najważniejsze święto w czasie całego roku.

Święto Narodowe

Święto to upamiętnia utworzenie Chińskiej Republiki Ludowej w 1949 roku. W przeszłości obchodzono je uroczyście; odbywały się wielkie parady w większych miastach. Dziś organizuje się festyny i pokazy fajerwerków

W Chinach Święto Pracy trwa 7 dni. Chińczycy więc fundują sobie całotygodniowe urlopy.

Obrzęd to zespół zakorzenionych w tradycji, nierzadko określonych przepisami, czynności i praktyk o znaczeniu symbolicznym, towarzyszących jakiejś uroczystości o charakterze związanym z charakterem społeczności. Obrzędy dzielimy na religijne i świeckie.

Rodzaje obrzędów:

• inicjacyjne - np. obrzezanie, chrzciny

• afirmacyjne - np. jubileusz pracy, pożycia małżeńskiego

• współżycia - np. świąt rodzinnych

• izolacji - np. pożegnanie, pogrzeb

• przejścia - np. ślub

35. Czym jest dany przedmiot, wydarzenie, tekst.

Może chodzić o symbol, może chodzić o ikonę…

36. Jak pojmowany jest czas w danej grupie (kulturze).

Czas - miernik trwania, jest w antropologii jedną z kluczowych wartości tożsamości kulturowej, kształtujących życie jednostki i zbiorowości, do której ta przynależy, oraz ich stosunek do świata.

typowy mieszkaniec Azji sądzi wręcz przeciwnie - przeżywa raczej swoisty monizm. Dla niego nie ma tak wyraźnej granicy między doczesnością a wiecznością. Życie ludzkie jest całością niepodzieloną przez śmierć. Świat ludzi, a Boska rzeczywistość to jedno i to samo

Większość przedstawicieli danej kultury nie zdaje sobie sprawy, że sposób, w jaki postrzegają oni czas, jest w nich wpisany kulturowo; sądzą, że jest naturalny i oczywisty. Dopiero w zderzeniu z innymi kulturami ujawnia się jego względność. W wielu kulturach miarą czasu były cykle przyrody, na przykład ilość wiosen, zim lub pełni księżyca.

Wyobraź sobie, że Włoch umówił się na spotkanie ze Szwedem. Dla Szweda naturalne jest, żeby przyjść 5 minut przed czasem. Włoch natomiast przyzwyczajony jest, że punktualność nie ma w jego społeczeństwie żadnego znaczenia, więc oczywiście spóźnił się o 20 minut. W rezultacie Szwed jest wściekły, że tamten go lekceważy, a Włoch obraża się, że Szwed jest sztywny i małostkowy. Choć przecież żaden z nich nie miał złych intencji

w Chinach nigdy nie wprowadzono zadnej ery. Powszechnie

praktykowano liczenie lat od nowa po wstapieniu na tron kolejnego cesarza.

Chiński kalendarz składa się z sześćdziesięcioletnich cykli, które stanowią kombinację dwunastu Ziemskich Gałęzi (Ziemskich Konarów) reprezentowanych przez 12 zwierząt i pięciu Niebiańskich Pni ukazywanych przez 5 żywiołów: woda, ziemia, drewno, ogień, metal - każdy w wariancie ying lub yang. Opiera się na precyzyjnej obserwacji wysokości słońca oraz faz księżyca. W 1911 r. Chińczycy zaadoptowali zachodni kalendarz, co miało znaczenie przede wszystkim dla osób prowadzących interesy. Jednak kalendarz księżycowy nadal stosowany jest dla określenia momentu odbywania się niektórych uroczystości, np. Chińskiego Nowego Roku.

Brązowego Ziemskiego Bawołu 2009 ,nastepny to tygrys

Ziemskie gałęzie - chiński system używany do pomiaru czasu. Powstał w oparciu o astronomiczne obserwacje ruchu Jowisza. Ponieważ cykl obiegu tej planety wokół słońca wynosi w przybliżeniu 12 lat (dokładnie 11,86 roku), Chińczycy podzielili ekliptykę na 12 odcinków, a samego Jowisza nazywali Suìxīng (歳星) czyli Gwiazdą Roczną. Każdemu z 12 lat cyklu odpowiadał jeden symbol w systemie Ziemskich Gałęzi.

W podobny sposób dzielono rok - na 12 miesięcy. Wyróżnianio również 12 kierunków oraz 12 godzin, odpowiadających dwu godzinom w systemie zachodnim. Dla ułatwienia zapamiętywania 12 Ziemskim Gałęziom przypisano 12 zwierząt chińskiego zodiaku. W przypadku godzin, każdy z symboli miał dwa znaczenia, np. 午 (Koń) może oznaczać cały okres od godz. 11 rano do 13, lub środek tego okresu, a więc samo południe.

Ziemskie Gałęzie są używane obecnie z systemem Niebiańskich Pni. Razem z nim składają się na tradycyjny kalendarz chiński oraz tzw. cykl sześćdziesięcioletni.

Niebiańskie pnie (lub dziesięć pni) to dziesięciostopniowy system cykliczny używany w chińskiej filzofoii, alchemii i astrologii. Razem z ziemskimi gałęziami tworzą one cykl sześćdziesięcioletni, stosowany w chińskich kalendarzach tradycyjnych oraz w astrologii. W filozofii łączą się ściśle z pojęciami yin i yang oraz z teorią pięciu pierwiastków.

Pory dnia biorą swoje nazwy od „Ziemskich konarów”. Dzień Chińczycy dzielą na 12 części, a każda z pór odpowiada jednemu zwierzęciu (zwyczajowo pory te nazywane są godziną, mimo że w rzeczywistości każda z nich trwa 120 minut):

37. Którą z teorii o jakich była mowa podczas zajęć można się posłużyć do zbadania i opisu danej kultury.

B. Malinowski i jego metoda obserwacji

Obserwacja jawna i niejawna

W obserwacji jawnej osoby badane wiedzą o tym, że są przedmiotem zainteresowania obserwatora, przy czym nie muszą być poinformowane o przedmiocie i celu badania. Z tego powodu mogą zmieniać swoje postępowanie

W obserwacji niejawnej osoby badane nie wiedzą o tym, że są obiektem obserwacji, dzięki czemu ich zachowania traktowane są jako bardziej "naturalne". Pewnym utrudnieniem przy stosowaniu tej techniki jest konieczność rejestracji wyników w sposób niedostrzeżony lub nie wzbudzający podejrzeń.

Obserwacja uczestnicząca i nieuczestnicząca

Obserwacja uczestnicząca polega na wejściu badacza w określone środowisko społeczne i obserwowaniu danej zbiorowości od wewnątrz tj. jako jeden z jej członków.

Obserwacja nieuczestnicząca polegająca na obserwowaniu danej zbiorowości "z zewnątrz", czyli bez ingerencji w zachodzące w niej interakcje i zachowania.

Obserwacja kontrolowana i niekontrolowana

W obserwacji kontrolowanej w jasny sposób określone jest co i w jaki sposób jest rejestrowane. Rejestracja wyników obserwacji oparta jest najczęściej na kwestionariuszach obserwacji. Jest to technika zestandaryzowana, której wyniki można analizować metodami statystycznymi.

Obserwacja niekontrolowana jest natomiast techniką elastyczną, w której cel i zakres obserwacji, a także sposób rejestracji pomiaru nie są jasno zdefiniowane i zależą od uznania badacza.

• Badacz powinien zakładać stację badawczą w znacznej odległości od ośrodka kultury, z którą związany jest dany badacz (np. od misji, w której można by mieszkać). Pozwoli to uniknąć sytuacji, w której badacz będzie przychodził do wioski jak do pracy. Ważne jest przebywanie w badanej społeczności cały czas tak by nic nie umykało uwadze i by można było wczuć się, żyć takim samym życiem jak badana społeczność. Jednak nie może to być zbyt duża odległość na wypadek zniechęcenia, rozczarowania, tęsknoty, które prędzej czy później przeżywa każdy antropolog w trakcie badań terenowych (tym sprawom Malinowski poświęcił bardzo dużo uwagi).

• Badacz powinien mówić w języku tubylców - trzeba się go nauczyć,zazwyczaj dopiero na miejscu. Korzystanie z usług tłumacza stanowi filtr - tłumacz często sam określa to, co jego zdaniem może interesować badacza pomijając niektóre sprawy, dodając coś od siebie, nie dając badaczowi prawa wyboru. Posługiwanie się językami pidżynowymi także jest niepożądanym filtrem.

• Obowiązkiem badacza jest respektowanie praw, reguł, obyczajów, kanonów zachowania obecnych w badanej społeczności. Powinien on też odznaczać się umiejętnością wyczuwania co może należeć do złych lub dobrych manier w danej kulturze.

• Antropolog-badacz musi stać się elementem, który nie zakłóca życia społeczności. Musi być przez nią zaakceptowany najpełniej jak tylko się da - w sytuacji gdy ktoś czuje, że jest obserwowany, nie zachowuje się w swój naturalny sposób. Okres przyzwyczajania się do osoby badacza zawsze jest obecny. W czasie badań tubylcy nie muszą i na ogół nie zrozumieją celu pobytu antropologa, choć oczywiście wytłumaczą to sobie na swój sposób.

studia kulturowe jako metoda badań

Boas był zwolennikiem poglądu, że badanie kultury jest niemożliwe bez uwzględnienia kontekstów historycznych. Jako pierwszy zaczął mówić o kulturach, a nie o jednej kulturze. Jest więc twórcą relatywizmu w antropologii. Do antropologii wprowadził badania historyczne - z historii wywodził obecny kształt kultur. Interesował go konkret i uważał, że jedyną metodą sprawdzania słuszności danej teorii są badania empiryczne.

Opis gęsty

mruganie oczami

Gilbert Ryle rozróżnia na tej podstawie dwa rodzaje opisu zjawisk: opis rzadki -skupiający się na prostej rejestracji zdarzeń, nie widzący różnicy pomiędzy mrugnięciem porozumiewawczym, a nerwowym tikiem i opis gęsty, który nie ogranicza się jedynie do klasyfikacji zaobserwowanych faktów, stara się natomiast zinterpretować ich sens. Clifford Geertz przenosi poczynione przez Ryle'a rozróżnienia na grunt antropologii Dlatego też opis gęsty jest perspektywą badawczą skupiająca się przede wszystkim na analizie działań podejmowanych przez aktorów społecznych i sensach jakie oni sami przypisują im w określonych okolicznościach. Uwaga antropologa koncentruje się tu na tym co dane działanie wyraża w konkretnej sytuacji, jakie sensy ze sobą niesie w konkretnym użyciu. Opis gęsty jest więc swego rodzaju interpretacją Opis gęsty jest analizą kultury w jej „dzianiu się”, skupia się na okolicznościach i podejmowanych w ich kontekście działaniach. Tak pojmowana praktyka antropologiczna ma służyć utrwalaniu „ulotnych” zdarzeń i ich sensów

38. Proszę wymienić trzy wyróżniki danej kultury, uzasadnić swój wybór.

w kulturze materialnej -chiński mur, pałeczki

w kulturze spolecznej - konfucjanizm, polityka jednego dziecka egzaminy urzędnicze

w kulturze duchowe j kult przodków

kultura fizyczna - tai ji quan,

- sztuki walki, odmienny alfabet i jezyk, jedzenie pałeczkami,

39. Proszę wskazać element danej kultury determinowany przez naturę, uzasadnić swój wybór.

Można więc powiedzieć, iż kultura wynika z natury

W Chinach wzorowano się na zwierzętach w sztukach walki. Horoskop oparty na zwierzętach.

Swiątynie w Chinach maja symbole ryb żeby chronic je przed pozarem.

Wierzono bowiem, że na charakter człowieka wpływ ma zwierzę, które symbolizuje rok jego urodzenia. Już w starożytności dwanaście zwierząt chińskiego zodiaku odegrało znaczącą rolę w kulturze chińskiej. Kojarzone z głównymi kierunkami, okresem roku, określoną konstelacją, zwierzęta te traktowane były jako prognostyczne symbole przepowiadające charakter, los, a nawet perspektywy zamążpójścia lub ożenku.

, jedwab Chińczycy strzegli tej tajemnicy przez około 2000 lat. Przez ten czas Chiny miały monopol na produkcję jedwabiu, który eksportowały tzw. jedwabnym szlakiem. Każdego, kto zdradziłby tajemnicę jego wyrobu, czekał wyrok śmierci ,

Józef Chełmiński Bociany

Jedzenie ryżu

Alfred Reginald Radcliffe-Brown:

Rozróżniał przy tym strukturę społeczna i organizację społeczną. Przez strukturę rozumiał pewien sposób uporządkowania osób w układzie stosunków społecznych. Organizacja społeczna jest to uporządkowanie działań ludzi i grup społecznych, układ ról społecznych - jedno jest z drugim związane, ale na zagadnienia związane z kulturą społeczną można patrzeć z dwóch rozmaitych punktów.

DODATKOWE WYJAŚNIENIA:

Czas

miernik trwania, w antropologii jest jedną z kluczowych wartości tożsamości kulturowej, kształtującej życie oraz stosunek do świata jednostki i zbiorowości, do której przynależy. Większość przedstawicieli danej kultury nie zdaje sobie sprawy, że sposób, w jaki postrzegają oni czas, jest w nich wpisany kulturowo; sądzą, że jest naturalny i oczywisty. Dopiero w zderzeniu z innymi kulturami ujawnia się jego względność.

Różnica w podejściu do czasu wynika z różnego podejścia kulturowego. W wielu kulturach miarą czasu były cykle przyrody, na przykład ilość wiosen, zim lub pełni księżyca. W antropologii kultury wyróżnianych jest wiele rodzajów czasu i sposobów podejścia do niego, jakie mogą występować w różnych społeczeństwach. Czas może być dzielony na przeszłość związaną z pamięcią, teraźniejszość łączoną z percepcją i przyszłość - z nadzieją.

Istnieje pojęcie czasu cyklicznego postrzeganego jako wciąż powracające cykle zdarzeń, na przykładzie pór roku. Uważa się, że czas zatacza koła, powracając rytmem pór roku i pojawiających się i odchodzących wraz z nimi kolejnych pokoleń. Jest też tzw. czas rodowy związany z przodkami, odliczaniem ich generacji. Jego posiadanie i głębokość sięgania w przeszłość traktowana jest jako prestiż. Wiele historycznych rodów czy miejscowości, zwłaszcza w średniowieczu, zaczyna się od znanej postaci, np. Juliusza Cezara bądź Aleksandra Wielkiego.

Czas lokalny występował w średniowiecznej Europie, gdzie każdy postrzegał go miejscowo i obliczał w sposób indywidualny, odrębny od innych miejsc, wiążąc zwykle własne lokalne początki z wielkimi mitycznymi i historycznymi postaciami. Przełomowe znaczenie w ukształtowaniu się pojęcia czasu miał judaizm, który jako pierwszy nie opisywał świata jako cyklicznego, tylko odnosił go do pewnych zdarzeń w przyszłości, np. nadejścia Mesjasza.

Następnym przełomem było chrześcijaństwo, które ostatecznie „wyprostowało” pojęcie czasu w cywilizacji Zachodu, dzieląc go na ten przed przyjściem Chrystusa i po nim, a także wyznaczając pewne zdarzenia docelowe: sąd ostateczny. Możemy mieć czas religijny, historyczny, teologiczny, święty - który może być odwracany i przywracany, rekonstruowany przez uczestnictwo w święcie religijnym i świeckim, w którym dokonuje się ludzka egzystencja. W związku z rewolucją francuską i teorią ewolucji Darwina myślenie historyczne nabrało bardziej procesowego wymiaru, dokonał się ogromny wstrząs dziejowy i społeczno-polityczny, wykazujący zmienności w czasie. W Indiach, w okresie brytyjskiej kolonizacji, bardzo łatwo i szybko przejęto od Brytyjczyków myślenie w kategoriach czasu historycznego. Wcześniej przeszłość była tam chaosem, w którym nie obowiązywała niemal żadna kolejność. Do chwili powstania teorii względności (1905 r.) wierzono, że czas jest niezmienny i nie ma na niego żadnego wpływu. Z założeń Einsteina wynika jednak, że grawitacja spowalnia upływ czasu. Zegar umieszczony w środku Słońca chodzi wolniej niż zegar na Ziemi. Z ogólnej teorii względności wynika, że wraz ze wzrostem prędkości czas zwalnia. Na przykład zegary umieszczone w statku kosmicznym, poruszającym się z prędkością bliską prędkości światła, będą chodziły o wiele wolniej niż zegary na Ziemi. I chociaż nadal nie wiadomo, czym naprawdę jest czas, to już wiemy, że nie jest niezmienny, że podlega pewnym wpływom, co oznacza, że istnieje obiektywnie.

Jest wiele teorii na temat od kiedy należy liczyć lata. Najdokładniejszy kalendarz mieli Majowie. Istniał on już w IV wieku przed naszą erą i dzielił rok na 364 dni - 18 miesięcy po 20 dni, plus 4 dni dodatkowe przy jego końcu, wynikające z różnic w roku świetlnym. Obecnie na świecie istnieje ok. 80 kalendarzy, z czego najważniejsze to: gregoriański kalendarz słoneczny, w którym rok dzieli się na 365 dób, co cztery lata dodając jedną; żydowski kalendarz księżycowo-słoneczny, stosowany w judaizmie; odliczanie czasu rozpoczyna się od daty stworzenia świata; muzułmański odliczanie lat rozpoczęto z początkiem Hydry; rok ma 354 dni; chiński kalendarz księżycowo-słoneczny, znany już w II wieku p.n.e.; rok ma 12 miesięcy oznaczonych liczbami w dwunastoletnim cyklu, a każdy rok ma swoją nazwę, np. Rok Konia, Smoka, itd. W fizyce klasycznej jest samodzielną wielkością niezależną od innych wielkości biegnącą w takim samym rytmie w całym Wszechświecie. W mechanice relatywistycznej czas stanowi czwartą współrzędną czasoprzestrzeni, jego upływ zaś zależy od obserwatora i jest różny dla różnych obserwatorów. Jednym z tematów dyskusji filozofów i naukowców był m.in. spór o absolutny bądź względny charakter czasu.Św. Augustyn rozważa w XI księdze Confessiones różne aspekty czasu. Wypowiada pogląd, że jest on bezcenny, nierozłączny ze zmianą (ruchem), stanowi pewien wymiar świata materialnego i wiąże się z przemijalnością. Teraźniejszość (to, co istnieje materialnie) jest dla niego czasem zauważanym (choć nieuchwytnym), przeszłość (to, co istniało) - pamiętanym, a przyszłość (to, co będzie istniało) - oczekiwanym; waha się jednak, czy te dwie ostatnie odmiany gdziekolwiek jeszcze (już) istnieją. Z całą pewnością stwierdza zaś, że czas stworzył Bóg, który znajduje się poza nim.

Według Newtona istnieje tylko jeden, uniwersalny i wszechobejmujący czas - płynie on w jednostajnym tempie i nic nie wywiera na niego wpływu. Jest więc absolutny i obiektywnie jednakowy w całym wszechświecie. George Berkeley oponował, iż bez umysłu, który by postrzegał ruch, sama idea czasu staje się zwykłą iluzją. Także Leibniz sprzeciwiał się teorii Newtona utrzymując, że czas jest porządkiem następstwa zdarzeń zachodzących w świecie - bez świata (zdarzeń) nie może być mowy o żadnym czasie.

Świątynia

„Czyż nie wiecie, żeście świątynią Boga i że Duch Boży mieszka w was? Jeżeli ktoś zniszczy świątynię Boga, tego zniszczy Bóg” (1 Kor 3, 16-17)

---