REFERAT
Temat:
Charakterystyka cyklu płciowego kobiety.
Cykl miesiączkowy
Wahania poziomów hormonów i temperatury ciała podczas cyklu menstruacyjnego
1 - Menstruacja (miesiączka)
2 - Rosnące pęcherzyki
3 - Dojrzały pęcherzyk z komórką jajową
4 - Owulacja (jajeczkowanie)
5 - Ciałko żółte
6 - Zanik ciałka żółtego
Cykl miesiączkowy, cykl menstruacyjny łac. cyclus menstrualis - powtarzające się regularnie zmiany w organizmie kobiety, zachodzące w ustalonym rytmie biologicznym pod wpływem współdziałania układu nerwowo-hormonalnego. Cykl menstruacyjny występuje u kobiet dojrzałych płciowo (po pokwitaniu ale przed przekwitaniem).
Występowanie cyklu menstruacyjnego jest oznaką dobrze funkcjonującego układu rozrodczego kobiety i jest niezbędne do reprodukcji. Długość cyklu liczy się od pierwszego dnia krwawienia miesiączkowego do ostatniego dnia przed następną miesiączką. Miesiączka jest najłatwiej zauważalnym objawem przebiegu cyklu i stąd została uwzględniona w jego nazwie, chociaż najważniejszym jego przejawem jest regularne jajeczkowanie. Widoczna miesiączka występuje u ludzi i niektórych ssaków naczelnych (np. szympansów). Inne ssaki łożyskowe mają cykl rujowy, w którym nie występuje krwawienie takie jak u ludzi. Błona śluzowa macicy (endometrium, które złuszcza się i powoduje miesiączkę u ludzi) jest wchłaniana przez zwierzęcy organizm. Proces ten jest nazywany ukrytą menstruacją.
W trakcie trwania cyklu miesiączkowego, w układzie płciowym zachodzą zmiany, umożliwiające dojrzewanie komórki jajowej, jajeczkowanie i przygotowanie błony śluzowej macicy na przyjęcie zapłodnionego jajeczka. W przypadku gdy nie dojdzie do zapłodnienia dochodzi do zmian zanikowych śluzówki macicy i jej złuszczania się, co objawia się krwawieniem. Długość cyklu miesiączkowego, a zatem i jego poszczególnych faz jest różna dla różnych kobiet i często różnych cykli u jednej kobiety. Najczęściej cykl trwa 28 dni, a owulacja następuje w połowie cyklu - w 14. dniu.
Etapy cyklu miesiączkowego
Analiza zachodzących w ciele kobiety przemian, związanych z dojrzewaniem pęcherzyka jajnikowego, owulacją i powstaniem ciałka żółtego, pozwala na wyodrębnienie w cyklu miesięcznym określonych etapów o różnej charakterystyce. Poniżej wyszczególniono dwa podstawowe podziały cyklu.
Pod względem hormonalnym: W przeciętnym, 28-dniowym cyklu czas trwania i przebieg poszczególnych faz kształtuje się następująco:
Nazwa |
Czas trwania |
Temperatura ciała |
4 dni |
ok. 36,4-36,6°C |
|
faza folikularna |
9 dni |
ok. 36,4-36,6°C, pod koniec może nieznacznie spadać |
1 dzień |
nagły wzrost o ok. 0.5°C |
|
faza lutealna |
14 dni |
36,9-37,1°C |
Wartości temperatury w poszczególnych fazach są różne u różnych kobiet, jednak zawsze gdy następuje owulacja, temperatura w drugiej fazie cyklu wzrasta w stosunku do temperatury z pierwszej fazy o ok. 0,5°C.
lub:
faza pęcherzykowa wczesna - początkowa część cyklu, aż do momentu wzbudzenia dojrzewania dominującego pęcherzyka jajnikowego;
faza pęcherzykowa późna - czas dojrzewania dominującego, czyli przedowulacyjnego pęcherzyka jajnikowego;
faza ciałka żółtego (lutealna) - czas istnienia ciałka żółtego w jajniku.
faza przedowulacyjnej niepłodności względnej (w skrócie nazywana fazą niepłodności przedowulacyjnej). Jest ona dłuższa w długich cyklach, a w cyklach bardzo krótkich może w ogóle nie wystąpić. Przypada na menstruację i fazę folikularną - do ok. 3 dni przed jej końcem;
faza okołoowulacyjna płodności (w skrócie nazywana fazą płodności); składa się na nią kilka dni przed i po owulacji; trwa zwykle 6-9 dni;
faza poowulacyjnej niepłodności bezwzględnej (w skrócie nazywana fazą niepłodności poowulacyjnej); trwa ona od wyznaczonego końca fazy płodności do ostatniego dnia cyklu. Odpowiada fazie lutealnej, od ok. 3 dnia jej trwania.
Trzeba w tym miejscu zauważyć, że nie u każdej kobiety można wyodrębnić fazę niepłodności przedowulacyjnej, gdyż jej długość zależy od osobniczych właściwości kobiety. Okres poowulacyjny jest względnie stały, natomiast czas przed owulacją jest zmienny, przez co rozstrzyga on o długości danego cyklu miesiączkowego.
Przebieg cyklu miesiączkowego
W fazie folikularnej poziom estrogenu w organizmie kobiety stopniowo wzrasta. Stymuluje to błonę śluzową macicy do rozrostu. Jednocześnie, pod wpływem hormonu folikulotropowego (FSH) w jajnikach zaczynają się rozwijać pęcherzyki zawierające komórki jajowe. Po kilku dniach jeden z pęcherzyków zaczyna dominować i w dalszym etapie rozwoju pęka, uwalniając komórkę jajową. Uwolnienie komórki jajowej z pęcherzyka nazywa się owulacją. Pozostałości po pęcherzyku Graafa przekształcają się w ciałko żółte, odpowiedzialne za produkcję progesteronu. Pod wpływem progesteronu i estrogenów błona śluzowa macicy przygotowuje się do przyjęcia zapłodnionego jajeczka (implantacji), i nadal się rozrasta. Jeśli po kilku dniach od owulacji zapłodnienie nie nastąpi (lub zapłodniona zygota nie zagnieździ się w ścianie macicy) ciałko żółte stopniowo zanika, powodując po kilkunastu (przeciętnie 14) dniach nagły spadek poziomu progesteronu i estrogenu. Spadek poziomu hormonów płciowych jest sygnałem do usunięcia niepotrzebnego nadmiaru błony śluzowej z macicy. Endometrium zaczyna się złuszczać i rozpoczyna się krwawienie miesiączkowe.
Menstruacja
Krwawienie miesięczne jest pierwszym etapem cyklu miesiączkowego. Jest spowodowane złuszczaniem się nabrzmiałej i rozrośniętej w ostatniej fazie cyklu (fazie lutealnej), błony śluzowej macicy (endometrium). Płyn wydostający się w tym okresie z pochwy składa się w dużej mierze z krwi i tkanki błony śluzowej. W trakcie miesiączki kobieta traci ok. 35 ml krwi (za normalną jest uważana strata do 80 ml krwi.
Miesiączka trwa zwykle od 3 do 5 dni, choć krwawienia trwające od 2 do 7 dni są uważane za normalne. Krew wydalana w trakcie miesiączki nie krzepnie, dzięki dużej zawartości plazminy.
Menstruacji często towarzyszą bolesne skurcze w podbrzuszu, ból pleców i ud. Zazwyczaj występuje też zespół napięcia przedmiesiączkowego, objawiający się zwiększoną drażliwością, huśtawką nastrojów i zwiększoną wrażliwością piersi.
Występowanie regularnych miesiączek jest oznaką tego, że kobieta nie zaszła w ciążę. Nie można jednak z całą pewnością stwierdzić ani wykluczyć ciąży tylko na podstawie obserwacji cyklu miesiączkowego. Miesiączki mogą stawać się nieregularne lub w ogóle ustawać z innych niż ciąża powodów. Istnieją również czynniki mogące wywoływać krwawienie podobne do miesiączki w trakcie trwania ciąży. Niemniej jednak niepojawienie się miesiączki u zdrowej kobiety w wieku reprodukcyjnym jest pierwszą oznaką ciąży.
Faza folikularna
Faza folikularna, zwana też fazą proliferacyjną, to czas w którym intensywnie narasta, dopiero co złuszczony w menstruacji, nabłonek błony śluzowej macicy. Zwiększony poziom FSH i estrogenów wpływa na jajniki, pobudzając kilka pęcherzyków Graffa do dojrzewania[2]. Pęcherzyki te, obecne w jajniku od urodzenia, konkurują ze sobą, aż jeden z nich zyska pozycję dominującą i tylko ten osiąga dojrzałość. Reszta pobudzonych pęcherzyków przestaje się rozwijać. Następnie dojrzały pęcherzyk pęka i uwalnia komórkę jajową (w fazie owulacji).
Dojrzewający pęcherzyk wydziela coraz większe ilości estradiolu i estrogenu, które pobudzają komórki macicy do proliferacji (namnażania się i wzrostu). Wpływają również na produkcję charakterystycznego śluzu w szyjce macicy. Obserwacja tego śluzu może być przydatna w ustalaniu aktualnie trwającej fazy cyklu miesiączkowego.
Owulacja
Gdy pęcherzyk Graffa jest prawie dojrzały (ok. 12 dnia przeciętnego cyklu), poziom estrogenu jest na tyle wysoki, że wpływając na przysadkę mózgową, wywołuje szybkie uwolnienie dużych ilości LH. Wysoki poziom LH stymuluje niedojrzałą komórkę jajową (oocyt II rzędu) oraz osłabia ściany otaczającego ją pęcherzyka. 14. dnia cyklu, oocyt II rzędu uwalnia się z pęcherzyka. Uwolnienie to jest nazywane owulacją i zachodzi w jajniku. Zaraz po tym, oocyt jest wyłapywany przez jajowód. Tam dojrzewa, przekształcając się w dojrzałą komórkę jajową o średnicy ok. 0,2 mm. Po około jednym dniu przebywania w jajowodzie, jajeczko obumiera, jeśli nie zostało zapłodnione.
Oocyt uwalnia się raz z prawego, raz z lewego jajnika. Zgodnie z obecną wiedzą, jajniki nie są ze sobą w żaden sposób skoordynowane, a mimo to, w czasie jednego cyklu, uwalnia się na ogół tylko jedno jajeczko, z jednego z jajników. Może jednak zdarzyć się, że oba jajniki uwolnią w jednym cyklu komórkę jajową. Jeśli oba jajeczka zostaną zapłodnione, rozwiną się dwa osobne zarodki i urodzą bliźnięta dwujajowe.
U niektórych kobiet, jajeczkowaniu (owulacji) towarzyszy ból owulacyjny. Nagłe zmiany stężenia hormonów w tym czasie, mogą również powodować niewielkie krwawienia z dróg rodnych (krwawienia międzymiesiączkowe). Jeśli w pobliżu jajeczka, przebywającego w jajowodzie, znajdą się plemniki, może dojść do zapłodnienia, czyli połączenia tych dwóch komórek. Powstaje wtedy zygota i rozpoczyna się embriogeneza.
Faza lutealna
Resztki pęcherzyka Graafa, pozostałe w jajniku po owulacji, przekształcają się pod wpływem FSH i LH w ciałko żółte. Ciałko żółte pełni funkcję gruczołu dokrewnego i wydziela estrogeny oraz znaczne ilości progesteronu. Progesteron odgrywa kluczową rolę w przygotowaniu endometrium do implantacjii zarodka oraz jest niezbędny do utrzymania ciąży. Hormon ten, powoduje również wzrost temperatury ciała, co może być przydatne w ustalaniu aktualnie trwającej fazy cyklu.
Hormony produkowane przez ciałko żółte powodują, na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego, spadek wydzielania FSH i LH przez przysadkę mózgową. Jeśli komórka jajowa nie zostanie zapłodniona, obniżanie się poziomu LH powoduje stopniowe zanikanie ciałka żółtego i obniżanie poziomu produkowanych przez nie hormonów (głównie progesteronu). Spadek stężenia progesteronu, ok. 28 dnia cyklu, wywołuje złuszczanie się niepotrzebnej już błony śluzowej, czyli menstruację.
Od owulacji do menstruacji mija przeciętnie 14 dni (za normalny jest uważany czas od 10 do 16 dni). Czas trwania fazy lutealnej (w przeciwieństwie do fazy folikularnej) jest na ogół stały w różnych cyklach tej samej kobiety, nawet jeśli cykle te mają różną długość.
Jeśli komórka jajowa zostanie zapłodniona, powstała zygota podejmuje produkcję gonadotropiny kosmówkowej (hCG), która działając podobnie do LH, podtrzymuje życie ciałka żółtego. Poziom progesteronu w takiej sytuacji nie obniża się, a zatem nie dochodzi do krwawienia miesiączkowego i ciąża może być utrzymana.
Gonadotropina kosmówkowa jest wydzielana tylko przez zarodek, w związku z tym jej obecność w organizmie kobiety jest dowodem na zajście w ciążę. Większość testów ciążowych wykrywa obecność właśnie tego hormonu.
Dni niepłodne
Kobieta jest przez wiekszość swojego życia niepłodna, z wyjątkiem kilku dni, podczas których dojrzała komórka jajowa opuszcza jajnik. Możemy określić w każdym cyklu miesiączkowym czas płodności kobiety. Okres niepłodności jest stały. Daje to możliwość ustalenie w którym dniu może nastąpić owulacja. Przy ustalaniu dni niepłodnych bardzo pomocne saą codzienne pomiary temperatury ciała.
Faza niepłodności względnej
Dlatego nazywa się względną, ponieważ długość tej fazy nie jest stała. W przypadku krótkich cykli miesięcznych wzrost komórki jajowej rozpoczyna się tak wcześnie, że faza płodności może zaczynać się już pod koniec miesiączki. Dlatego jeśli kobieta ma krótkie cykle stosunek odbyty w trakcie miesiączki może być płodny. Jeśli kobieta ma cykle normalne (taka norma to około 28 dni odstępu między miesiączkami) wtedy stosunek płciowy odbyty w czasie miesiączki jest niepłodny.
Faza niepłodności
Od chwili obumarcia komórki jajowej do miesiączki. Ten okres jest stały. Trwa zazwyczaj 14 dni. Daje to możliwość ustalenia w którym dniu może nastąpić owulacja. Dzień owulacji - czyli szczytu płodności - otrzymujemy odejmując od daty przewidywanej miesiączki 14 dni. Jeśli kobieta przewiduje krwawienie miesięczne np. na 25 listopad znaczy to, że 11 listopada powinna mieć owulacje a więc ze względy na to, że plemniki żyją kilka dni, 5 dni przed 11 listopada oraz dla pewności 3-4 dni po 11 listopada powinno powstrzymać się od stosunku jeśli nie planuje się dziecka.
Należy podkreślić, że powyższe informacje dają podstawową wiedzę o okresach płodnych i niepłodnych. Jest to metoda, która bazuje na zapamiętywaniu daty miesiączki, po to, aby móc obliczyć date następnej, co z kolei pozwoli określić dzień owulacji a tym samym czas, w którym może dojść do poczęcia dziecka.
Proces zmieniania się śluzu od chwili jego pojawienia się, do osiągnięcia konsystencji surowego białka jajka kurzego, trwa około 6 dni. Pod koniec obecności białkopodobnego śluzu następuję jajeczkowanie - komórka jajowa uwolniona z jajnika przedostaje się do jajowodu. W tym czasie kiedy spotka się z plemnikiem dojdzie do zapłodnienia, a więc biorąc pod uwagę długość życia plemnika kilka dni przed tym dniem jest czas płodny. Pozwala to określić objaw śluzu. Po jajeczkowaniu szyjka macicy nie wytwarza już płodnego śluzu i ponownie zostaje zamknięta przez gesty czop śluzowy.
Obecność śluzu płodnego jest konieczna dla zachowania plemników przy życiu. W tym specjalnym rodzaju śluzu plemniki mogą żyć od 3 do 5 dni. Bez niego giną już po 3 godzinach.
Gdy jest sucho, nie ma sluzu, wtedy mamy do czynienia z okresem niepłodnym.
Jednak należy wziąć tez pod uwagę, że kobieta może odnosić wrażenie, że jest sucho, natomiast np. w trakcie oddawania moczu można zaobserwować obecność śluzu. Niezbędne jest dokładne badanie śluzu przez kobietę. W fazach niepłodności szyjka macicy jest twarda jak czubek nosa, a w fazie płodności - miękka jak warga.
Temperatura
Hormon progesteron, którego poziom wyraźnie rośnie tuz po owulacji, powoduje zmiany podstawowej temperaturze ciała, co pozwala na ustalenie fazy niepłodności poowulacyjnej. Raptowny skok temperatury, zwany SKOKIEM, oznacza, że rozpoczęła się produkcja progesteronu, a więc wcześniej nastąpiło jajeczkowanie.
Temperaturę należy mierzyć codziennie rano, o tej samej godzinie, zaraz po przebudzeniu, na czczo, nie wstając przedtem z łóżka. Jest to tzw. podstawowa temperatura ciała. Kobiety pracujące w nocy mierzą temperaturę po nie mniej niż 3 godzinach wypoczynku w pozycji leżącej, zawsze o tej samej godzinie.
Skok temperatury o minimum 0.2 stopnie Celsjusza - dwie kreski na termometrze - następuje zaraz po jajeczkowaniu. Temperatura opada ponownie pod koniec cyklu przy rozpoczynającej się następnej menstruacji.
