3. 11. 2003

XIX wiek jest rozkwitem nauk przyrodniczych i nauk szczegółowych.

Doświadczenie, jako kategoria, stało się dominujące.

Nauki szczegółowe zaczęły korzystać z tej formy poznania - doświadczenie.

Wszystko to odbywało się w modelu reorganizacji nauki.

Do 1831 r. tradycja była związana z tym, że o pewnych przedmiotach (np. przedmiotach fizycznych) świata rzeczywistego rozprawiano i zajmowano się nimi w ramach pewnych ogólnych systemów filozoficznych, szukając podstaw wiedzy ludzkiej właśnie w tych ogólnych zasadach.

Model: filozof tworzący swój system filozoficzny, zawierał w tym systemie wiedzę o zjawiskach przyrodniczych.

W XVIII wieku (Oświecenie) tworzą Kant, Schelling i Nietsche.

Ten etap kończy śmierć Hegla w 1831 r. - ostatni twórca ogólnego modelu wiedzy - modelu metafizycznego, w którym filozof wyjaśniał prawa przyrody, prawa funkcjonowania umysłu ludzkiego.

System wiedzy miał charakter spekulatywny. Odwoływano się do myśli, np. Goethe - twórca systemu - szukał prarośliny.

Biologia była częścią ogólnego systemu filozoficznego.

Po śmierci Hegla - reorganizacja nauki - nauka dąży do specjalizacji. Powstają nauki szczegółowe:

biologia

chemia

fizyka

jako odrębne gałęzie nauki.

To, co wcześniej miał charakter spekulatywny, zaczyna przechodzić transformację w pewne nauki szczegółowe.

Zaczyna się okres wyodrębniania przedmiotu nauk. Nauki dążą do ustanowienia swojego przedmiotu.

Dążenie to było związane z nurtami pochodzącymi z empiryzmu brytyjskiego, a mianowicie uzasadnianiem wszelkiej wiedzy ludzkiej doświadczeniem.

Odwrócenie schematu:

Model dedukcyjny (ogólna zasada tłumaczy nam poszczególne zasady tworzące ten ogólny schemat (schemat metafizyczny)  model indukcyjny (od zasad podstawowych tworzymy zasady ogólne)

Wiek XIX nazywany bywa schematem wielkiej indukcji.

W ramach tych ogólnych przemian psychologia staje się centrum nauk. Dlatego że następuje reorganizacja, kończy się era systemów metafizycznych.

Ale filozofia, która składa się z poszczególnych gałęzi - logiki, etyki, teorii poznania, epistemologii, estetyki musi szukać czegoś, co łączy te poszczególne nauki. Dawniej była to metafizyka. Filozofia staje w punkcie wyjścia. Okazuje się, że nauką, która najlepiej spełnia rolę tego łącznika jest psychologia  w wieku XIX metafizykę zastępuje psychologia  takie stanowisko to PSYCHOLOGIZM.

Psychologizm - centralna nauka dla nauk filozoficznych.

Działy takie jak logika, teoria poznania, etyka, estetyka oparte są na poznaniu psychologicznym. To oparcie możliwe jest w związku z tym, że dla przedstawicieli psychologizmu to właśnie umysł ludzki tworzy takie pojęcia jak dobro, zło, piękno, brzydota.

Psychologia może badać takie czynności jak wydawanie sądów, sprawdzanie ich, przyjmowanie lub odrzucanie. Ta zdolność naszego umysłu wg psychologistów dotyczy wszelkich przedmiotów poznania.

Druga ogólna zasada psychologizmu - nie istnieje obiektywna rzeczywistość. Jest ona jedynie cechą naszego umysłu. Pojęcia piękna i brzydoty nie istnieją, są tylko wytworem naszego umysłu.

Psychologizm w szerszym znaczeniu mówi o fascynacji psychologią jako nauką o człowieku.

Fascynacja ta wiązała się z tym, że skoro nasz umysł jest zapisany przez treści pochodzące z doświadczenia, to wśród tych tradycyjnych działów filozofii tylko psychologia ma możliwość kontaktowania się z rzeczywistością.

Ten wymiar psychologizmu miał dwa aspekty. Pierwszy wiązał się z tym, że twórcy pierwszych systemów poznania psychologicznego zajmowali się tą nauką po to, aby ratować filozofię; celem była rehabilitacja filozofii jako nauki, sposobu myślenia  jeśli chce być nauką musi zwrócić się ku myśleniu psychologicznemu.

Ten nurt myślenia psychologizmu powstał w zderzeniu nurt tradycji europejskiej i brytyjskiej.

Locke znalazł swoich doskonałych następców - filozofem, który bezpośrednio wpłynął na rozwój psychologii, na możliwość przeprowadzania badań empirycznych był

JOHN STEWART MILL

Jego teoria była bezpośrednią inspiracją do badań empirycznych w psychologii. Uznawany jest za myśliciela, który dopełnił teorię Locke'a. Mill wprowadził zasadę indukcji.

Indukcja jako podstawowe narzędzie badawcze, stała się zasadą porządkującą sposób postępowania we wszystkich naukach. Ogólny schemat indukcji - od doświadczenia do prawd.

W związku z tym Mill uznał, że tradycyjna gałąź filozofii, jaką jest logika, jest gałęzią psychologii, bo jest nauką o trafnym myśleniu. Była ona PSYCHOLOGIĄ STOSOWANĄ.

Uzależniając wiedzę od doświadczenia, Mill traktuje logikę jako formę nowego doświadczenia empirycznego. Oznacza to, że nie ma żadnych praw, których nie można uzasadnić empirycznie. Jeśli coś wydaje nam się oczywiste samo w sobie, jest pewne, to ta pewność jest po prostu wynikiem licznych doświadczeń. Te liczne doświadczenia tworzą taką kategorię, jaką jest konieczność.

Nie ma wiecznych praw (apriorycznych). Wszystko jest pochodną naszego umysłu. Psychologia zaczyna się opierać na metodzie indukcji.

Psychologia jest niczym innym jak duchowym przyrodoznawstwem.

Kształtują się pierwsze ogólne teorie psychologiczne, których celem było:

ustalenie przedmiotu badań psychologii

ustalenie metod badawczych

Te impulsy wiązały się z tym, że jak nigdy przedtem i potem psychologia przyjęła rolę nauki łączącej wszystkie inne nauki. Stała się nauką pomostową między filozofią a naukami przyrodniczymi.

Skoro psychologia jest nauką łączącą podstawowe działy filozofii oraz korzysta z doświadczenia, to tylko ona tworzy pomost między filozofią a naukami przyrodniczymi. Jest nauką bazową.

Pod koniec XIX wieku uważano, że psychologia ma 5 podstawowych znaczeń (5 ról do spełnienia):

1.psychologia ogólnie może przeciwdziałać upadkowi kultury Zachodu, która straciła oparcie w systemach metafizycznych

psychologia ratuje zachodnią wiedzę; psychologia - najważniejszą nauką przyszłości

„Wydaje się być niewątpliwe, że w przyszłości niezbyt odległej, psychologia będzie odgrywała wielką rolę w praktycznym życiu. Możemy ją nazwać, tak jak inni już to czynią, nauką przyszłości, która przede wszystkim innym naukom umożliwi dostęp do przyszłości”

Franz Bretano

psychologia - nauka, która umożliwi rehabilitację

2.dlatego, że ma takie możliwości korzystania z wiedzy jest podstawową nauką pomocniczą

Podstawowa praca - „O znaczeniu psychologii dla pozostałych nauk i dla praktyki” Karola Marbego

Pozostałe nauki wg Marbego:

nauki przyrodnicze

estetyka

medycyna

fizjologia

lingwistyka

teoria literatury

historia

pedagogika

prawo

ekonomia

etc.

3.psychologia jako podstawowa nauka humanistyczna

Najbardziej wyrazisty w dziełach W. Wundta, który akcentował rolę psychologii, jako jedynej nauki, która kontaktuje się z filozofią, naukami przyrodniczymi i humanistycznymi - jest naturalnym pomostem między tymi naukami.

4.psychologia stanowiła klucz do rozwoju filozofii

Tendencja rehabilitacji filozofii jako nauki. Nurt widoczny w dziełach Bretano i Wundta, mówiący o tym, że filozofia została załamana, a jej odbudowa może odbyć się tylko przez psychologię.

5.psychologia jest podstawą filozofii

widoczne w teoriach Bretany, Marbego czy Wundta

filozofia jako nauka może istnieć jedynie wtedy, gdy będzie miała za podstawę psychologię.

Wszystkie te znaczenia psychologii związane był z psychologizmem.

Rozwój nauk przyrodniczych był możliwy z zerwaniem indywidualnej tendencji do opanowywania całości, czyli z zerwaniem z tworzeniem schematów metafizycznych.

Postać myśliciela, który swoim systemem opanuje prawa przyrody odchodzi w zapomnienie.

Następuje epoka badań szczegółowych, w obrębie dobrze sklasyfikowanych nauk przyrodniczych.

Ta tendencja wiązała się z dążeniem do oparcia tej wiedzy na metodach eksperymentalnych.

Zjawisko poszukiwania związane było z integracją terminu badań empirycznych. Kryterium nie był przedmiot badań, a same wyniki tych badań.

Pod koniec XIX wieku rozpoczyna się proces wychodzenia poza ramy nauk szczegółowych na dane doświadczalne.

Powstają nowe dziedziny wiedzy, które łączą wyniki badań szczegółowych - np. biochemia.

Ten proces ważny też dla psychologii, bo też była mu poddana.

Następowały tendencje związane z tym, aby włączyć psychologię w dziedziny nauk przyrodniczych - takie próby włączenia psychologii do nauk przyrodniczych to REDUKCJONIZM.

Szczególne próby wychodziły z połączenia dziedzin duszy i ciała. Próbowano uzyskać połączenie psychologii i fizjologii - powstała nowa nauka - PSYCHOFIZJOLOGIA. Jej przedstawiciele: Ostwald, Külpe, Ernest Mach uważali, że sam termin psychologia nie ma racji bytu, że powinniśmy używać terminu psychofizjologia, dlatego, że wg nich każdy przejaw życia psychicznego można sprowadzić do obserwowalnych zjawisk fizjologicznych. Wymiar empiryczny tej nauki to obszar badań fizjologicznych.

Próbowano też połączyć psychologię z fizyką. Przedstawiciel tej orientacji to Gustav Teodor Fechner. Opracował zasady PSYCHOFIZYKI w dziele pt. „Elementy psychofizyki” z 1860 r. Wg niego ta nowa nauka miała się zajmować zewnętrznym światem fizycznym, a wewnętrznym - psychicznym. Ta zależność sprowadzała się do przepływu energii.

Konsekwencje tego wymiaru polegają na tym, że przedmiot danej nauki wprowadza się do przedmiotu innej. Była to dla psychologii tendencja groźna, ponieważ groziła utrata tożsamości przedmiotu badań (albo zjawiska fizyczne, albo filozoficzne).

Myślenie w psychologii o duszy zostało w tym momencie zawieszone.

Stanowisko psychologistyczne było próbą obrony włączenia psychologii do innych dziedzin nauk przyrodniczych.

17. 11. 2003

Na tle różnych problemów związanych z psychologią, czyli chęci włączenia psychologii w obszar nauk przyrodniczych poprzez zawładnięcie i zrównanie jej przedmiotu z badaniami z zakresu fizjologii lub fizyki kształtują się programy nowoczesnej psychologii:

1.program psychologii w ujęciu Franza Bretany

2.program psychologii w ujęciu W. Wundta

FRANZ BRETANO (1838 - 1917)

Swoje rozważania dotyczące psychologii zawiera w dziele z 1874 r. pt. „Psychologia z punktu widzenia empirycznego” - tu jest program nowej psychologii oraz pogram poznania psychologicznego. Dopiero w 2000 r. została ta książka przetłumaczona na język polski.

Zawiera ona program poznania psychologicznego, a głównym zamiarem Bretany było określenie i rozdzielenie dwóch sfer: sfery zjawisk fizycznych i sfery zjawisk psychicznych. Była to bezpośrednia odpowiedź na próby wchłonięcia przedmiotu psychologii w dziedzinę nauk przyrodniczych.

Wszystkie metody, którymi ma posługiwać się psychologia było podrzędne względem najistotniejszego celu - rehabilitacji filozofii.

Jego stanowisko możemy określić jako psychologistyczne:

„Filozofia da się obronić w zasadzie przez rezygnację z problematyki filozoficznej, dotyczącej istoty rzeczy, przez przekształcenie w psychologię, w nauki na psychologii oparte.”

Jest to podstawowe stanowisko związane z obroną filozofii.

Tworzenie programu poznania psychologicznego miało ten cel - rehabilitację filozofii. Aby zrehabilitować filozofię, Bretano musiał ustanowić przedmiot psychologii (Czym ma się zajmować?) oraz jej metody (Jaka ma to być nauka?).

Pierwszą rzeczą jaką zrobił było odejście od terminologii dotyczącej samej „psychologii” jako słowa.

„Psychologia” - nauka o duszy. Dla Bretany zostawienie takiego określenia powoduje, że psychologia nigdy nie może się rozwinąć, nie może być nauką w sensie ścisłym. W tym zwrocie zawarty jest impuls metafizyczny, uniemożliwiający dalszy rozwój psychologii.

Bretano ustanowił nowy przedmiot, czyli to, że psychologia jest nauką o zjawiskach psychicznych.

Dopóki nie zerwano z kanonem metafizycznym określającym pewne zasady, tak długo nauka ta nie mogła się rozwijać, bo duszy nie da się badać. Ale ustanowienie tego terminu, że psychologia jest nauką o zjawiskach psychicznych, umożliwia patrzenie na psychikę z punktu widzenia empirycznego, doświadczalnego.

Psychologia z punktu widzenia empirycznego

Podstawową metodą empiryczną jest introspekcja.

Introspekcja jest szerokim terminem. Ogólnie tłumaczono ją jako samoobserwację. Dla Bretany jest związana z doświadczeniem wewnętrznym, a synonimem doświadczenia może być spostrzeżenie, a nie obserwacja.

Najistotniejszą kwestią była kwestia oddzielenia sfery psychicznej od fizycznej.

Nie można redukować zjawisk psychicznych do obszaru zjawisk fizycznych. Jest to próba obrony psychologii, poprzez włączenie jej do nauk przyrodniczych. Bretano zgodnie z tytułem książki również definicję pokazującą różnice między zjawiskami psychicznymi z fizycznymi podaje w sposób doświadczalny - poprzez przykłady:

„Tak więc słyszenie dźwięku, widzenie kolorowego przedmiotu, wrażenie ciepła lub zimna oraz również myślenie, są przykładami jakie mam na myśli. Następnie (...) oczekiwanie, przekonanie lub mniemanie, a także wątpienie są zjawiskami psychicznymi. Następnie nimi również są emocje: nadzieja, radość, smutek, obawa, duma, rozpacz, gniew, miłość, nienawiść. Natomiast przykładami zjawisk fizycznych są kolory, kształt, krajobraz, który widzę, akord, który słyszę, ciepło, zimno, zapach (...), jak też inne podobne objawy”

Tym kryterium rozróżniającym jest: wszystko to, co należy do obszaru świadomości, należy do sfery psychicznej.

Bretano używa terminu „przedstawienie”. Wszystkie treści ze świata zewnętrznego, które pojawią się w naszym umyśle, jako pewien rodzaj przedstawienia, czyli obrazu, są zjawiskami psychicznymi.

To nie muszą być tylko przedstawienia dotyczące rzeczywistych elementów, ale też uczuć, sądów myśli. Bretano precyzuje dalej ten aspekt, mówiący o tym, że przedmiotem są te zjawiska psychiczne, są tym, co pojawi się w naszej świadomości.

Precyzując używa terminu intencjonalności, który oznacza, że pomiędzy naszą świadomością, a światem zewnętrznym istnieje specjalne powiązanie. Nasza świadomość jest zawsze intencją, czyli odnoszeniem się do treści pewnych obiektywnych przedmiotów, zdarzeń, a także ukierunkowaniem, na nie mające swojej wewnętrznej egzystencji treści przedstawień, jak np. uczucia, sądy.

Podstawowym kryterium odróżniającym zjawiska fizyczne od psychicznych jest to, że te ostatnie charakteryzuje intencjonalna inegzystencja.

Zjawiska psychiczne zawsze zawierają swój przedmiot, bo zawsze myślimy o czymś, postrzegamy coś. Żadne zjawisko fizyczne nie wykazuje czegoś podobnego. Istnienie zjawisk psychicznych jest całkowicie odmienne od sposobu istnienia zjawisk fizycznych. Zjawiska psychiczne mogą istnieć tylko, gdy są częścią naszego wewnętrznego doświadczenia. Zjawiska fizyczne istnieją niezależnie od naszego wewnętrznego doświadczenia.

Bretano ustanawia przedmiot dla psychologii - nauka, która bada zjawiska psychiczne i te zjawiska są treścią naszej świadomości, rozumiejąc pod tym względem o, że świadomość zawsze jest intencjonalna.

W jaki sposób, wg Bretany, można sklasyfikować zjawiska psychiczne?

Trzy zasadnicze rodzaje:

przedstawienia

sądy

akty emocji i woli

Z tym, że Bretano uznał, że przedstawienia są podstawowym aktem woli. Każde zjawisko psychiczne oparte jest na przedstawieniu.

Kategorię przedstawienia dzielimy na dwie klasy:

naoczne - wyobrażenia; pochodzą wprost z danych zmysłowych

nienaoczne - pojęcia; wywodzą się z relacji intencjonalnych, czyli z podmiotowego odnoszenia się do tego, co jest przedmiotowe; są treściami naszej świadomości, ale wynikającymi z pewnego ukierunkowania się świadomości na te istniejące przedmioty

Przedstawienia są terminem obejmującym sferę wrażeń zmysłowych. Przedstawienie nienaoczne tworzą podstawę sądu.

Sąd jest takim zjawiskiem psychicznym, które wiąże się z aktem psychicznym, polegającym na uznaniu, stwierdzeniu, odrzuceniu lub zaprzeczeniu. Sądy to połączenie kategorii przedstawień nienaocznych z aktem psychicznym.

Uczucia (akty emocji) to połączenie sądu z nastawieniem emocjonalnym. Bretano uważał, że te nastawienia emocjonalne zgrupowane są w dwóch kategoriach:

w aktach miłości i nienawiści

w aktach upodobań i niechęci

W akcie sądzenia możemy coś przyjąć lub odrzucić. Natomiast w aktach związanych z wolą i emocjonalnych odczuwamy miłość lub nienawiść, upodobanie lub niechęć. One są powiązane specyficznym związkiem, bo od tego, gdy coś przyjmujemy lub odrzucamy zależy również następny fakt, czy przypisujemy mu miłość i upodobanie czy nienawiść i niechęć.

„Tak jak jedne przedmioty słusznie uznaje się, a inne słusznie odrzuca, tak tez można coś słusznie kochać, a coś innego słusznie nienawidzić.”

To jest związane z tym, że Bretano uznał, że świadomość, jako podstawowe doświadczenie oparte na wewnętrznym spostrzeżeniu jest pewną metodą poznania, zawężoną do doświadczenia wewnętrznego. Kategorie mówiące o tym, co jest prawdą, a co nią nie jest, co jest słuszne i oczywiste, są zredukowane do treści naszej świadomości. Jeśli nasza świadomość uznaje jakiś przedmiot za istniejący i w akcie emocjonalnym intencjonalnie kieruje się ku niemu, jako czemuś, przedmiotowi w akcie miłości i upodobania, to jednocześnie pokazuje, że jest to wybór mojej świadomości - pewny, słuszny i oczywisty.

Nasza świadomość jest oczywista i pewna. Bretano mówił o tym, że kategorie takie jak moralne czy estetyczne są kategoriami naszego umysłu, bo ten wybór pochodzi z mojej świadomości, która jest pewna, nieomylna, oczywista.

Program Bretany jest PROGRAMEM, tzw. PSYCHOLOGII CZYSTEJ, zawierającym ogólną idee dla samego poznania. Tu nie interesuje nas człowiek, lecz umysł.

Bretano jest przedstawicielem ogólnego nurtu psychologicznego, mówiącego, że nie ma prawd obiektywnych, wiecznych, wszystko jest prawdą pochodzącą z naszego umysłu. Nasze doświadczenie wewnętrzne Bretano wiąże z podstawowymi kategoriami, jak słuszność i pewność. Świadomość nigdy się nie myli. Naczelnym założeniem programu psychologii empirycznej, było uznanie świadomości jako jedynej formy, przez którą doświadczamy rzeczywistość i uznanie, że świadomość może być poznana za pomocą spostrzeżenia wewnętrznego. To spostrzeżenie wewnętrzne jest w tym ujęciu metodą empiryczną.

„Wewnętrzne spostrzeżenie własnych fenomenów psychicznych jest pierwszym źródłem doświadczenia”

Bretano wprowadza rozróżnienie między spostrzeżeniem i obserwacją.

Obserwacja wiąże się z tym, że jest zawsze zewnętrzna i może tez być samoobserwacją. Bretano mówi jednak, że przeżywając zjawisko psychiczne, jednostki nie mogą w akcie tego przeżycia jednocześnie przyglądać się temu zjawisku.

To właśnie rozróżnienie w tych teoriach jest niezwykle ważne, bo doświadczenie wewnętrzne jest synonimem pewnego przeżycia psychicznego.

Spostrzeżeniu wewnętrznemu Bretano przypisuje status sądu oczywistego, nieomylnego, pewnego. Tym sposobem poznanie psychologiczne, oparte na tym wewnętrznym doświadczeniu staje się jednym z rodzajów poznań empirycznych, i jako takie może służyć filozofii Bretano.

Rozważania Bretany idą dalej w tym kierunku. Uznaje on, że psychologia rozwija się na dwa programy:

psychologia deskryptywna (opisowa), wg Bretany w książce „Psychologia z punktu widzenia empirycznego” tworzy zarys tej psychologii. Innym terminem, dla podkreślenia znaczenia tej psychologii deskryptywnej jest PSYCHOGNOZA

psychologia genetyczna

Psychologia deskryptywna ma na drodze spostrzeżenia wewnętrznego opisywać zjawiska psychiczne, klasyfikować - czyli jej zadaniem jest tworzenie systemu pojęć. W tym wymiarze psychologia deskryptywna nie zajmuje się wymiarem indywidualnego życia psychicznego.

Psychologia genetyczna opiera się na metodach zewnętrznej obserwacji. Dla psychologii genetycznej, wg Bretany, podstawowa zasada ujęta jest w działaniach indukcyjnych.

Bretano widzi dwa cele psychologii:

z jednej strony ma tworzyć określone pojęcia i jest to psychologia deskryptywna

z drugiej strony psychologia ma badać konkretne przejawy zjawisk psychicznych

Bretano po raz pierwszy pokazuje problem, który w psychologii często się pojawia: czy psychologia ma się zrównać z naukami przyrodniczymi?

Pokazuje, że psychologia realizuje dwa programy i jedne nie może istnieć bez drugiego.

„Moja szkoła widzi różnice między psychognozą a psychologią genetyczną. Pierwsza wiąże się ściśle z utożsamianiem kilku podstawowych składników psychicznych jako sumę tworzącą zjawiska psychiczne (...). Druga informuje nas o prawach (...). Badania psychologiczne muszą być przebadane fizjologicznymi danymi (...).”

Podsumowanie tej teorii wiąże się z tym, że główną zaletą teorii Breatny było zatrzymanie wszelkich prób dążenia do włączenie psychologii do zjawisk fizjologicznych lub fizycznych. Pokazał, że psychologia jest czymś nieredukowalnym, czymś, co posiada samoistny byt.

Rozwinął metodę introspekcji, czyli tę opartą na doświadczeniu wewnętrznym.

Jednocześnie wpływy Bretany możemy zauważyć w innych teoriach, bo okazuje się, że jednym z dwóch słuchaczy Bretany był Freud. Pisał, że był tak zafascynowany teorią Bretany, że zamierzał nawet podjąć studia filozoficzne. Freud przetłumaczył książkę J. S. Milla.

Termin „integralność” przez wiele lat uchodził za „niechciany” w psychologii. Ale w pewnym momencie nastąpił zwrot w psychologii i zastosowanie tego terminu wzrosło znacznie. Pojawiła się nawet książka „Człowiek integralny” autorstwa polskiego psychologa Kazimierza Obuchowskiego.

Teoria W. WUNDTA (1832 - 1921)

Jest ewenementem dla psychologii. Publikował do końca swojego życia.

Swoją karierę rozpoczął w laboratoriach fizjologicznych. Miał wykształcenie medyczne. Pracował na Uniwersytecie w Heidelbergu w pracowni badań fizjologicznych. I praca w pracowni fizjologicznej była pretekstem do poszukiwań możliwości eksperymentalnych badań nad świadomością człowieka.

Wundt również chciał zrehabilitować filozofię i szukał takiej nauki, która umożliwi mu stworzenie ogólnego programu łączącego poszczególne działy filozofii. Podstawowym zamiarem Wundta było stworzenie programu metafizycznego, ale zdawał sobie sprawę, że to ponowne odtworzenie programu metafizycznego musi być oparte o doświadczenie. Pragnie stworzyć program metafizyki indukcyjnej.

W 1873 r. wychodzi podstawowe dzieło Wundta , pt. „Podstawy fizjologicznej psychologii”, gdzie Wundt prezentuje założenia eksperymentalnych badań psychologicznych w oparciu o metodę, którą znał z pracy w laboratorium. Jest to wstęp do następnego posunięcia.

W 1875 r. obejmuje stanowisko profesora Uniwersytetu Lipskiego, z podkreśleniem, że stanowisko to dotyczy filozofii indukcyjnej. Pracuje tam do roku 1879.

W 1879 r. na Uniwersytecie Lipskim otwiera pierwsze w Europie laboratorium psychologiczne. Przywiązywanie przez Wundta wielkiej wagi do badań laboratoryjnych było powodowane tym, że sądził, że filozofia powinna się opierać na rezultatach nauk szczegółowych, że czas, kiedy filozofia była w centrum dociekań przyrodniczych odszedł w zapomnienie.

Filozofia i system metafizyczny mogą się odbudować, kiedy będą poszczególne gałęzie filozofii oparte na faktach szczegółowych. Tą nauką, która najlepiej spełniała te kryteria była psychologia.

Cały system Wundta oparty jest na założeniu, że świadomość jest jedyną rzeczywistością psychiczną. Termin „duszy” u Wundta zostaje zastąpiony terminem „świadomość”.

Wundt uznaje, że nie można psychologii zawęzić do działu filozofii. Uznaje, że psychologia jest nauką humanistyczną, ale mającą specyficzne walory. Nauki humanistyczne można podzielić na trzy kategorie:

nauki o procesach umysłowych - psychologia wraz z psychofizyką

nauki o wytworach umysłu - filozofię, ekonomię, nauki polityczne, prawo, teologia

nauki o rozwoju wytworów umysłowych - wszystkie dyscypliny historyczne

Najistotniejszą jest nauka o procesach umysłowych. Są one pierwotne w stosunku do pozostałych nauk humanistycznych.

Pierwszą i fundamentalną nauką humanistyczną, jest psychologia. Od niej zaczyna się każde zadanie humanistyczne. Ponadto od kiedy psychologia (psychologia eksperymentalna) ma wiele punktów stycznych z fizyką i fizjologią tworzy naturalny pomost między naukami humanistycznymi a przyrodniczymi. Historyczne związki psychologii z filozofią powodują, że również filozofia może kontaktować się z naukami przyrodniczymi.

Przedmiotem psychologii dla Wundta jest świadomość.

Świadomość rozumiana jest jako przejaw aktywności duszy, który można rozpoznać doświadczeniem. Jest polem odróżnienia świata zewnętrznego od wewnętrznego. Nie możemy mówić o doświadczeniu bez udziału świadomości.

„Świadomość jest jakby czynnością, która każde spostrzeżenie wydobywa z otoczenia i wznosi na piedestał samodzielnego bytu.”

Najprostszym, ujmowanym oddzielnie elementem każdego spostrzeżenia jest wrażenie. Stanowi ono treść świadomości. Jest jej podstawowym objawem.

Odtworzenie wrażenia tworzy wyobrażenie. Świadomość jest pewną sumą wyobrażeń.

Doświadczenie świadomości polega na tym, że początek wiąże się z tym, że przychodzimy na świat z niewyodrębnionymi ze względu na treść dwiema olbrzymimi obszarami wyobraźni. Są to wyobrażenia dotyczące „ja” i świata zewnętrznego.

Czynności psychiczne polegają na tym, że rozdrabniamy w swoim doświadczeniu olbrzymi obszar wyobrażenia dotyczącego „ja” na coraz mniejsze jednostki. Rozwój świadomości jest wyodrębnianiem coraz większej liczby wyobrażeń.

[różnica: dla Bretany kwestia psychiczna wiązała się z aktem psychicznym, a dla Wundta świadomość jest obszarem pewnych niewidocznych cząstek, a rozum powoduje, że cząstki się wyodrębniają i tworzą sumy]

Te wyobrażenia wg Wundta łączą się ze sobą na zasadzie asocjacji - teoria asocjacji.

Psychologia ma klasyfikować te wyobrażenia.

24. 11. 2003

Wundt umiera w 1921 r., a wraz z nim jego teorie (przynajmniej na jakiś czas).

Sam nie brał czynnego udziału w przełomach społecznych i politycznych. Bardzo uwikłany w faszyzm był jego syn, również psycholog. Próbował pewne teorie Wundta dopasować do ideologii faszyzmu i hitleryzmu.

Innym czynnikiem niesprzyjającym zainteresowania się tą teorią było to, że zaraz po wojnie był podział stref i Lipsk trafił pod władanie początkowo Rosjan, a później utworzono NRD i całe archiwum Wundta zamknięto. Zostało otworzone w 1980 r.

Szerzeniu wiedzy o Wundcie nie sprzyjało również to, że w 1949 r. została wprowadzona w USA najbardziej znana historia psychologii, napisana przez Boringa.

Boring był wielkim przeciwnikiem Wundta, opisał jego teorię bardzo specyficznie, podkreślając takie aspekty:

że Wundt uważał, że psychologia powinna opierać się na fizjologii

że Wundt uznawał psychologię jako naukę przyrodniczą

że zastopował badania psychologiczne na długi okres poprzez opieranie się na metodzie introspekcji

Ale ta książka Boringa okazała się bardzo znacząca. Każdy podręcznik odnosił się do niej.

Co jest przedmiotem psychologii?

Jeżeli zdefiniujemy przedmiot psychologii jako nauki o doświadczeniu wewnętrznym, to może to powodować pewne nieporozumienia związane z tym, że przedmiotami psychologii byłyby zupełnie odmienne przedmioty od przedmiotów doświadczenia zewnętrznego, czyli takiego, którym posługą się nauki przyrodnicze.

Wund mówi, że istnieją treści doświadczenia wewnętrznego, które są jedynie udziałem tego badania psychicznego. Takimi treściami są uczucia, afekty, akty woli. Te treści nie mogą stać się przedmiotami doświadczenia zewnętrznego. W ten sposób ogranicza się naturalne granice między przyrodoznawstwem a psychologią.

Ale Wundt uznaje, że nie ma takich przedmiotów przyrodniczych, które nie mogły by być przedmiotem badań psychologicznych, czyli kamień, roślina, dźwięk, promień światła jako zjawiska przyrodnicze są przedmiotami poszczególnych nauk - biologii, fizyki itd., ale o ile te zjawiska przyrodnicze są jednocześnie naszymi przedstawieniami, tworzą one przedmioty psychologii.

Wniosek: wyrażenie „doświadczenie wewnętrzne” i „zewnętrzne” nie oznacza różnych przedmiotów, ale dotyczy różnych punktów widzenia.

Te punkty widzenia można scharakteryzować przez to, że każde doświadczenie rozkłada się na dwa czynniki:

treść, która jest nam dana

nasze ujmowanie treści

Pierwszy czynnik to przedmiot doświadczenia. Drugi - podmiot doświadczający.

Jasne się staje określenie dwu kierunków doświadczenia i tym samym rozróżnienie przyrodoznawstwa od psychologii.

Przyrodoznawstwo rozpatruje przedmiot doświadczenia i jego właściwości niezależnie od podmiotu. Psychologia bada całą treść doświadczenia w jej odniesieniu do podmiotu i bezpośrednio towarzyszącym jej właściwościom.

Przyrodoznawstwo posługuje się doświadczeniem pośrednim, natomiast punktem widzenia psychologii jest doświadczenie bezpośrednie.

Wg Wundta przedmiotem psychologii jest właśnie bezpośrednie doświadczenie, dlatego że doświadczenie zewnętrzne (charakterystyczne da nauk przyrodniczych, pośrednie) abstrahuje od podmiotu doświadczenia. Ten związek między właściwościami przedmiotu i relacjami między przedmiotami pochodzi z pewnej teorii, która z góry narzuca szukanie tych wzajemnych związków.

Psychologia wyklucza wszelką abstrakcję. Dlatego jej badania przebiegają w bezpośredniej rzeczywistości. W tej bezpośredniej rzeczywistości są ustalone właściwości i związki pomiędzy przedmiotami.

Powrót do problemu psychofizycznego

Wundt mówi, że myślenie w kategoriach tego, że jest dusza i jest ciało i między dusza a ciałem są jakiekolwiek związki, czy tych związków nie ma, jest myśleniem metafizycznym, bo my z góry ustalamy ten związek, albo jego brak, natomiast wg tak zdefiniowanego przedmiotu psychologii, że przedmiotem tym jest doświadczenie bezpośrednie, to Wundt mówi, że nie ma sensu mieszać się w coś, co jest z góry dane, założone.

Wg Wundta wszystkie poglądy mówiące o związku duszy i ciała (szczególnie teoria Kartezjusza) są metafizyką, a w pojęciu empirycznym nie ma sensu mówić o tym, bo my bezpośrednio doświadczamy, że pewnym zjawiskom fizycznym towarzyszą pewne zjawiska psychiczne. Wundt mówi, że jego stanowisko wobec tego problemu można określić jako PARALELIZM PSYCHOFIZYCZNY. Dla Wundta nie można określić tego związku z góry.

Szczególne innowacje Wundt wprowadza do metody psychologii.

Podstawową metodą zajmującą się badaniem świadomości była metoda introspekcji. Wundt z niej korzystał i uważał, że jest to metoda w psychologii postępowa, dlatego że do treści świadomości nie możemy dotrzeć inaczej jak przez introspekcję, ale był zwolennikiem tego, żeby nad tą metodą pracować, jak również wprowadzić inne metody, po to, aby psychologia mogła rozwinąć się.

Wundt mówi, że rozwój nauk przyrodniczych zawdzięcza swój rozkwit wprowadzeniu nowej metody, jaką jest eksperyment. Wundt pisze, że ludzkość przez tyle lat obserwowała różne zjawiska przyrody, ale sama obserwacja nie wystarczyła do tego, żeby wykryć przyczyny tych zjawisk, dopiero wtedy, kiedy te zjawiska można było wywołać w warunkach kontrolowanych, pewne zjawiska mogły znaleźć swoje wyjaśnienie.

Tu odwołuje się do popularnych w XIX wieku eksperymentów z wyładowaniem elektrycznym, które pozwoliły poznać, jak powstaje burza. Wundt myślał, że skoro wprowadzenie metody eksperymentalnej w naukach przyrodniczych doprowadziło do takiego rozkwitu tych nauk, to odnośnie tej metody możemy mówić o przełomie w poznaniu.

Dlatego Wundt był wielkim zwolennikiem wprowadzenia metod eksperymentalnych do badań nad świadomością. Taki sposób myślenia doprowadził do otwarcia pierwszego laboratorium w 1879 r.

Wundt sądził, że podstawowym przejawem, aktywnością duszy ludzkiej jest myślenie, które ustanawia wszelki porządek istnienie na tym świecie. Stanowi taką wewnętrzna miarę dla tego, co istnieje wewnątrz. Myślenie to rodzaj wewnętrznego doświadczenia.

Czy człowiek zawsze myśli? Czy zawsze może odróżnić co jest doświadczeniem wewnętrznym, a co doświadczeniem zewnętrznym?

Omdlenia, głęboki sen, dają świadectwo tego, że nie zawsze człowiek myśli, przeżywa takie doświadczenie,

Co stanowi miarę myśli? Skąd wiemy, że myślimy?

Wundt mówi, że kryterium wyznaczającym myślenie tkwi w czasie. Czas i myślenie tworzą jedność.

„Bo najpewniejszą miara naszego myślenia jest ilość upłynnionego czasu. Tylko tym sposobem możemy wykryć, żeśmy nie myśleli, iż nie wiemy, co się stało z upłynnionym czasem.”

Zamiast pytać czym jest myślenie, można teraz zadać pytanie: Czym jest czas i w jaki sposób możemy go mierzyć?

Wszystkie sposoby (zegarek, kalendarz) dotyczą pewnych umownych i sztucznych sposobów mierzenia czasu. Natomiast najbardziej naturalną miara czasu jest sam człowiek. W nim zawsze są trzy czynniki niezbędne do mierzenia czegokolwiek:

przedmiot mierzenia

miara mierzenia

ten, który mierzy

Myśl, ludzka jest naturalną miara czasu. Jeżeli jest naturalną miarą czasu, to również możemy określić, najmniejsza jednostkę określającą najmniejszy upływ czasu. Taką jednostką wg Wundta może być okres trwania najszybszej myśli. W taki sposób wszystko, co wydaje się zewnętrzne wobec umysłu zostaje zrównane z wewnętrznym doświadczeniem, podlegającym badaniom wedle kanonu nauk przyrodniczych.

Taki sposób myślenia określa się terminem psychologizmu. Wundt sądził, że skoro czas to nic innego jak tylko człowiek, to może w sposób doświadczalny, czyli eksperymentalny obliczyć naturalną i najmniejszą jednostkę czasu. W tym celu stworzył przyrząd do mierzenia najszybszej myśli. Najszybsza myśl to reakcja osoby badanej na bodziec, który odczuła, czyli to pierwsze wrażenie uczucia. Zgodnie z metodą badań ustalono średnią statystyczną uzyskaną przez osoby badane i w tym eksperymencie wyszło Wundtowi, że najmniejszą jednostką czasu jest 1 / 8 sekundy. To okres trwania najszybszej myśli.

Wundt pokazuje, że na drodze badań naukowych, badając w ten sposób dany problem, czy przedmiot możemy otrzymać wyjaśnienia tego, co przez stulecia zaprzątał umysł filozofów. Dalej mamy impuls do rehabilitacji filozofii. Ale filozofowie, tkwiąc w tych spekulatywnych metodach nie potrafili podać naukowych / doświadczalnych interpretacji rzeczywistości. Ten przykład pokazuje warsztat naukowy Wundta:

rozłożyć dane zjawisko na najprostsze czynniki

w sposób empiryczny zbadać dany czynnik

podobnie jak w naukach przyrodniczych, poddać tym samym zmianom miarę badawczą

Taki sposób podchodzenia do problemu związany z doświadczeniem wewnętrznym, czyli przeżywaniem pewnych doznań świadomości nazywa się również NATURALIZACJĄ ŚWIADOMOŚCI.

Wszystko można rozłożyć na poszczególne czynniki. Potem przyjdzie inny nurt w psychologii, który będzie powstawał na kontrargumentach do tego, że wszystko można rozłożyć na czynniki.

PSYCHOLOGIA HISTORYCZNO - KULTUROWA

Wundt w latach 1900 - 1920 wydał 10 tomów pewnego programu badawczego: „Völkerpsychologie” - psychologia historyczno - kulturowa. Ten program był oparty na idei szukania korzeni ludzkiego umysłu, szukania i opisu ducha ludzkości (ludzkiej świadomości). Wundt zakładał, że badając kulturę różnych narodów, w aspekcie ich zwyczajów, religii, mitów, języka, otrzymamy materiał umożliwiający odkrycie prawd poprzednich, konstytuujących umysł ludzki.

Wundt mówił, że wszelkie wytwory kulturowe, tj. literatura, sztuka, religia, same w sobie nie są wystarczające, aby określić ogólne prawidłowości rozwoju. Dopiero połączenie tych wyników badawczych tych nauk z psychologią da nam możliwość ustanowienia prawdziwego rozwoju duchowego człowieka. Ten program psychologii historyczno - kulturowej, wg Wundta miał jednoczyć różne nauki humanistyczne, zajmujące się wytworami duchowymi człowieka, ale integracja tego materiału została zarezerwowana dla psychologii. Jednak Wundt mówił, że nie może to być ta psychologia indywidualnego objawu świadomości (psychologia eksperymentalna), którą się dotychczas zajmował. Ta psychologia historyczno - kulturowa opiera się na innych metodach - nieeksperymentalnych:

I metoda - psychologia porównawcza ma zajmować się porównywaniem fenomenów danych

kultur

II metoda - historyczno - kulturowa ma porównywać i wyodrębniać stadia rozwoju.

Dlatego Wundt mówił, że psychologia rozbija się na dwie części:

psychologię eksperymentalną, która zajmuje się badaniem indywidualnej świadomości, która podlega pewnym procesom psychofizycznym

Dr Iwona Koczanowicz - Dehnel

6. 10. 2003

O psychologii jako nauce można mówić od około 130 lat.

1.PSYCHOLOGIA PRZEDNAUKOWA

koncepcje psychologiczne w starożytnej myśli greckiej:

powstanie i ewolucja pojęcia duszy (koncepcja duszy Platona i Arystotelesa)

koncepcja zmysłów w filozofii starożytnej

koncepcje psychologiczne racjonalizmu i empiryzmu

problem psychofizyczny i warianty jego rozwiązania

główne założenia psychologii Kartezjusza

empiryzm brytyjski

2.TENDENCJE DOPROWADZAJĄCE DO UKSZTAŁTOWANIA SIĘ PSYCHOLOGII JAKO SAMODZIELNEJ NAUKI

psychologizm w filozofii

rozwój nauk przyrodniczych

doskonalenie metod eksperymentalnych

3.GŁÓWNE ZAŁOŻENIA PSYCHOLOGII WILHELMA WUNDTA

(1879 r. - W. Wundt otwiera pierwsze laboratorium psychologiczne, Uniwersytet w Lipsku - początek psychologii naukowej)

świadomość jako obszar badań psychologicznych

metoda eksperymentalna

zasada paralelizmu psychofizycznego

psychologia historyczno - kulturowa jako oddzielny obszar badań psychologicznych

4.PODSTAWOWE NURTY TEORETYCZNE

funkcjonalizm i dualizm w psychologii Williama Jamesa (ojciec myślenia eksperymentalnego)

dualizm w psychologii Jamesa

koncepcja świadomości i strumienia świadomości

psychologia doświadczenia religijnego

psychoanaliza - powstanie i rozwój

klasyczna psychoanaliza Zygmunta Freuda

koncepcja psychologii głębi Carla Gustava Junga

koncepcja analizy społeczno - kulturowej

behawioryzm - psychologia jako badanie zachowania

założenia behawioryzmu w sformułowaniu Johna Wasona

behawioryzm zachowań celowych - E. Tolman

behawioryzm operacyjny - B. Skinner

5.SZKOŁY PSYCHOLOGICZNE W XX WIEKU

koncepcja warunkowania klasycznego - teoria Pawłowa

Gestaltpsychologie (niem.) - psychologia postaci

psychologia pola Kurta Lewina

6.PROGRAM EPISTEMOLOGII GENETYCZNEJ JEANA PIAGETA

rozwój struktur poznawczych

metody epistemologii genetycznej

strukturalizm

7.HISTORYCZNO - KULTUROWA KONCEPCJA ROZWOJU PSYCHICZNEGO LWA SIEMIONA WYGOTSKIEGO

założenia filozoficzne koncepcji Wygotskiego

koncepcja kształtowania się pojęć w rozwoju dziecka

historia a psychologia

8.HISTORIA ROZWOJU PSYCHOLOGII W POLSCE

szkoła lwowsko - warszawska

metoda podmiotowa i przedmiotowa

koncepcja wytworów i czynności psychicznych

psychologia a nauki humanistyczne

koncepcja teoretyczna Mieczysława Kreutza (1946 r. - M. Kreutz otworzył Instytut Psychologii we Wrocławiu) i Władysława Witwickiego

koncepcja faktu psychicznego w teorii Witwickiego

obrona metody introspekcji w pracach Kreutza

9.HISTORIA PSYCHOMETRII

historia i rozwój metod projekcyjnych

historia testów do badania inteligencji

historia testów do badania osobowości

10.PODSUMOWANIE - CIĄGŁOŚĆ I ZMIANA W HISTORII PSYCHOLOGII

LITERATURA

na egzamin obowiązują wykłady + literatura

Józef Pieter „Historia psychologii” ( Wundt)

Zofia Rosińska, Czesław Matusewicz „Kierunki współczesnej psychologii - ich geneza i rozwój”

red. Strelau „Psychologia - podręcznik akademicki”, t. I, cz. I - R. Stachowski, rozdział „Historia psychologii” (ok. 60 stron, nowe ujęcie teorii Wundta)

Ryszard Stachowski „Historia współczesnej myśli psychologicznej - od Wundta do czasów najnowszych”

egzamin testowy, jednokrotnego wyboru

przewaga pytań zamkniętych

„uzupełnij”, np. podziały w psychologii

zaliczenie - 60% (w roku akademickim 2002 / 2003 było 38 pytań)

13. 10. 2003

PRZEDNAUKOWE KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE

Termin „psychologia” (psyche - dusza, logos - nauka) nie był używany przez starożytnych Greków. Wprowadził go po raz pierwszy w 1590 r. Christian Wolf (filozof niemiecki, Wrocławianin). W XVIII w. był już powszechnie stosowany.

Arystoteles „O duszy”

pierwsza refleksja człowieka nad samym sobą

największe z jego dzieł dotyczących psychologii

jego poglądy były dość usystematyzowane z racji jego wykształcenia i naukowego podejścia

istota ludzka - pewna modyfikacja zasad życia

PLATON

jego koncepcja jest wcześniejsza

rozważania bardziej teoretyczne, pewien fragment jego rozważań dotyczących świata w ogóle stanowią rozważania o istocie ludzkiej

definicja duszy - pierwsza teoria - próba opisania duszy

Części duszy:

1.ROZUM - DUSZA ROZUMNA

jedyna część pochodząca od Boga

boska, racjonalna część duszy

siedliskiem rozumu jest mózg w głowie, której kulisty kształt jest bryłą idealną  dlatego bogowie wybrali tę część ciała na siedlisko rozumu

2.CZĘŚĆ IMPULSYWNA - EMOCJE, MOTYWACJE

lepsza część duszy irracjonalnej

siedliskiem - serce

odpowiada za przejawy życia, takie jak energia, odwaga, ambicje

3.CZĘŚĆ POŻĄDLIWA - FIZJOLOGIA, POPĘDY

„najlichsza”

siedlisko - część ciała poniżej przepony

przejawy życia: pożądanie, pragnienia, odżywianie

Ten podział jest sposobem i możliwością oddzielenia tego, co pochodzi od Boga i części ludzkiej.

Najważniejsza część mózgu - szpik - boskie nasienie, doprowadzone do reszty ciała poprzez rdzeń pacierzowy. Ciało jest środkiem przenoszącym impresje od części boskiej poprzez pacierzową, aż do wszystkich form duszy.

ARYSTOTELES „De anima”

oparcie teorii Arystotelesa stanowiła systematyczna obserwacja

Podział nauk wg Arystotelesa:

1.NAUKI TEORETYCZNE poszukujące wiedzy dla niej samej

najwyższe rangą: metafizyka, fizyka (której częścią jest nauka o duszy  impuls łączący psychologię z fizyka pojawia się po raz pierwszy, będzie powracał ciągle w koncepcjach XIX i XX wieku), matematyka

2.NAUKI PRAKTYCZNE poszukujące wiedzy, by za jej pomocą osiągnąć doskonałość moralną

3.NAUKI WYTWÓRCZE poszukujące wiedzy w celu wytworzenia pewnych określonych przedmiotów

Fizyka bada nie tylko przyrodę i jej zasady (świat fizyczny i jego strukturę), lecz również wszelkie byty w nim się znajdujące:

byty nieożywione

byty ożywione:

posiadające rozum (człowiek)

nie posiadające rozumu

Zasadą, która udziela życia bytom ożywionym jest dusza.

dusza - ogólna zasada życia, określająca i regulująca działania

PODSTAWOWE ZJAWISKA I FUNKCJE ŻYCIOWE DUSZY:

1.charakter wegetatywny: wzrost, rozmnażanie, odżywianie

2.charakter zmysłowo - motoryczny: postrzeganie zmysłowe, odbieranie bodźców

3.charakter rozumny: poznanie, wybór, namysł

TRZY STOPNIE DUSZY:

WEGETATYWNA:

podstawowy stopień

cel: dążenie do wieczności (choćby jak roślina, realizując funkcję rozmnażania)

ZMYSŁOWA:

funkcja związana z odbieraniem wrażeń, pragnieniami, z niej wychodzi ruch

ROZUMNA, INTELEKTUALNA

Każdy byt ożywiony musi posiadać choćby jeden stopień duszy  podział tych bytów ożywionych:

rośliny - tylko dusza wegetatywna

zwierzęta - dusza wegetatywna i zmysłowa

człowiek - wszystkie trzy

Arystoteles jest autorem pierwszej KONCEPCJI dotyczącej ZMYSŁÓW:

Każdy zmysł ujmuje właściwy sobie przedmiot, każdy zmysł jest inny (inny odbiera obraz, inny dźwięk):

dotyk

smak

węch

wzrok

słuch

Posiadanie władz zmysłowych, odbieranie bodźców - możność, potencjalność, która umożliwia nam odbiór tego, co aktualnie w rzeczywistości istnieje. Przyjmujemy tylko formy zmysłowe bez przyjmowania materii  „odbicie sygnetu w wosku”

Dotyk

Najbardziej podstawowy ze zmysłów, najistotniejszy, właściwy dla każdego organizmu zwierzęcego.

Ciało jest czynnikiem pośredniczących. Prawdziwym „odbiornikiem” (organem odbioru wrażeń) jakości zmysłowych jest coś wewnętrznego - serce.

Dziedzina, która odpowiada za dotyk: dwie kategorie - kontinua:

gorące - zimne

ciekła - stałe

Smak

Organ odbioru bezpośredniego - język - połączony jest z sercem, które jest ostatecznym organem odbioru.

Dotyk + smak  odpowiadają za odżywianie się (funkcja wychodząca z duszy wegetatywnej)

Węch

Jest w pół drogi między dotykiem i smakiem oraz wzrokiem i słuchem. Organ cielesny odbioru - nos, ale dzięki drganiom wewnętrznym zapach jest doprowadzany do serca. Są gatunki zapachu, które stają się przyjemne w sposób przypadkowy, np. wskutek głodu dla głodnego - pożywienie. Są i przyjemne same w sobie - np. kwiaty.

Słuch

Organ cielesny - ucho, do którego wchodzi powietrze. Słyszenie jest wynikiem zmiany spowodowanej przez dwie kategorie zdarzeń:

zderzenie dwóch ciał zdolnych do wydawania dźwięków (dźwięków pochodzących z pewnej materii)

celowe wyrzucenia powietrza przez krtań - mowa - jakość przypisywana zwierzętom i ludziom

Ogólny przedmiot słyszenia - hałas (bo trudno wyłowić, co spowodował zmianę)

Wzrok

Trudności:

wyjaśnienie tego, jak widzimy

wyjaśnienie, czemu nie widzimy  znaczenia ciemności i światła

Kategorie: potencjalność i aktualność

def. widzenia - pewna aktualizacja czynnika pośredniczącego, który w ciemności istnieje potencjalnie

Czynnik pośredniczący nie może należeć do oka (bo w ciemności patrzymy, ale nie widzimy), ani do przedmiotu. Prawdziwym organem widzenia, tym, co dusza spostrzega, jest jakość światła (właściwość), czyli barwa.

Jak dusza spostrzega te jakości?

Jak one do nie docierają?

Oko składa się z wody dostarczanej z mózgu. Jakość światła (barwa) przechodzi od przedmiotu do oka, a potem z wodą do mózgu, który jest ostatecznym organem odbioru.

[równowaga - cecha nas samych, nie jakość zewnętrzna]

ZMYSŁ OGÓLNY, WSPÓLNY

Istnieją jakości, które możemy odbierać za pomocą różnych zmysłów, np. kształt. Jakości integrują się.

Podstawowe funkcje zmysłu wspólnego:

1.ujmować jako jedność poszczególne stany świadomości  integrowanie wrażeń zmysłowych

2.funkcja refleksji - świadomość bycia świadomym

Jakie jakości są odbierane przez ten zmysł?

Spostrzeżenia złożone, jakości, które zawierają elementy pochodzące z innych źródeł niż ścisłe skutki działania bodźca:

ruch

spoczynek

wielkość

kształt

liczba

Często do spostrzeżeń złożonych dołączamy pewną wiedzę, znaczenie poprzez zmysł wspólny  początek kształtowania się świadomości jako przedmiotu badań  ważny moment świadomości, samowiedzy.

Samowiedza - to jak spostrzegam i że w jednym akcie łączę kilka jakości jest podstawą zmysłu wspólnego.

Pamięć, wyobrażenia - jak działają?

Gdy przedmiot zostaje usunięty, zaczyna działać kolejna funkcja zmysłu wspólnego  wewnętrzne pobudzenie zmysłu wspólnego, którego wynikiem jest powstanie obrazu, wyobrażenia (powstaje w wyniku oderwania od źródła, odcięcia się od bezpośredniego działania bodźca).

Ruch wewnętrzny pozwala gromadzić i odtwarzać wiele obrazów. Jeden obraz może być przyczyną następnego. Możliwość zatrzymania tego ruchu jest podstawową zasadą pamięci.

PAMIĘĆ - pewien stan, o którym wiemy, że jest odtwarzaniem przedmiotu, który był obecny przy innej okazji

Każdy organizm żywy ma skłonność do wytwarzania pewnych nawyków, dusza zmysłowa też - wytwarza szeregi wyobrażeń w określonym porządku, wg praw kojarzenia

Prawa kojarzenia:

1.prawo podobieństwa - przypominanie jednego przedmiotu przywołuje inny, podobny do niego

2.prawo styczności: w czasie, w przestrzeni

3.prawo różnicy - przypominanie na zasadzie różnicującej

Stan, w którym mogą pojawić się wyobrażenia to stan marzeń sennych (odpowiedzialny jest za niego zmysł wspólny). Głęboki sen - zmysł wspólny traci swą żywotność, stan jego zmęczenia.

Kategorią oddzielającą świat bytów ożywionych posiadających rozum i go nie posiadających (świat ludzi i świat zwierząt) jest dziedzina wyobraźni.

Czy wyobraźnia jest dziedziną ograniczającą się do duszy zmysłowej, czy rozstrzyga o przejściu do duszy rozumnej?

Jest stanem pośrednim. Nie może być tylko zmysłem, bo mamy obraz, gdy zmysł nie działa, lecz nie może być rozumem, myślą, bo nie ma w niej rozumowania, przekonania  może być rozpatrywana jako przejaw i duszy rozumnej i duszy zmysłowej (ta trudność będzie się ciągnęła przez wieki).

ROZUM

najważniejszy stopień duszy

zupełnie różny od zmysłów, nie może też być świadomością (jej początki są w zmyśle wspólnym)  rozum jest zupełnie inny

funkcja rozumu - zdolność wyjaśniania, operowania

„światło wewnętrzne” rozświetlające mroki duszy  wychodzi poza zwykłą znajomość faktów

bez stanu skupienia, nie ma dlań organu

Podział rozumu:

1.praktyczny - zakłada działanie

2.teoretyczny - przyjmuje postawę widza wobec rozumu praktycznego

20. 10. 2003

Rozum praktyczny - podstawowy cel i działanie  impulsy ludzkiej aktywności

Natura impulsów aktywności jest ogólną zasadą tkwiącą we wszystkich istotach żywych. Celem jest dążenie do osiągnięcia wyższego, najbardziej pożądanego stanu, dobra ostatecznego.

ZASADA METAFIZYCZNA - pewne powszechne prawo obowiązujące wszystkich bez wyjątku (w tym wypadku wszystkie istoty żywe)

Wg Arystotelesa zasada metafizyczna wiąże się z ruchem.

Nie ma konieczności świadomości tego ostatecznego celu, zasada metafizyczna może być wypełniana bez znajomości ogólnego prawa. Gdy jest jedynie doznawana, cel jest realizowany instynktownie (rośliny, zwierzęta).

Człowiek jest świadomy tej zasady i impulsu wynikającego z działania. Człowiek stoi między duszą zmysłową i dusza rozumną, zwierzęcymi pożądaniami i boskim rozumem.

Pożądanie

def. zbiór wszystkich czynności, które zapewniają przyjemność lub prowadzą do uniknięcia przykrości

Określając to, czym jest pożądanie Arystoteles wchodzi w ważną dziedzinę AFEKTÓW (współcześnie - dziedzinę emocji; afekt - pewna forma emocji).

Afekty - przejawy zmian w duszy towarzyszące przyjemności albo przykrości

Rozróżnienie afektów - drabina afektów:

pożądanie (podstawowy afekt)

gniew (bardziej spokrewniony z doznaniami niż z rozumem)

strach

odwaga

zawiść

radość

życzliwość

nienawiść

Formułując ogólną zasadę metafizyczną (że każde działanie wymaga określenia celu) Arystoteles zastanawiał się, co jest celem działania człowieka.

Dobro ostateczne dla człowieka

Czy posiadanie również duszy rozumnej poza wegetatywną coś zmienia?

Jeśli zwierzę realizuje dążenia do celu, to jest on wyznaczony przez pewne wyobrażenie (dusza zmysłowa)  ruch odbywa się wskutek doznań zmysłowych.

U człowieka cel musi być związany z czymś więcej - rozumem, pewną ideą.

Impuls podstawowy dotyczący dążenia do czegoś lub unikania czegoś podnosi się do poziomu WYBORU.

Wola, motywacja

Wola - proces powstrzymywania działań impulsywnych i rozwijanie zdolności dokonywania wyboru  wola jest częścią rozumu praktycznego, dzięki niej kontrolujemy naszą duszę zwierzęcą

Życie oparte wyłącznie ma doznaniach zmysłowych jest niższą formą istnienia.

Ostatecznym dobrem dla człowieka nie jest szczęście, bo to jest to „życie odpowiednie dla bydła” (szczęście rozumiane jako podążanie za przyjemnością). Nie są to dobra materialne, bo są wobec człowieka zewnętrzne. Z rzeczy wewnętrznych nie mogła być to dusza zmysłowa, bo to dobre dla bydła.

Ostatecznym dobrem dla człowieka, do którego dąży jest ROZUM i DZIAŁANIE wg ROZUMU.

Cnoty etyczne bez kontroli rozumu nie byłby możliwe, bo wówczas nasze działanie prowadziłoby do skrajności. Możliwość wyboru powoduje wypośrodkowanie między skrajnościami, znalezienie ZŁOTEGO ŚRODKA:

porywczość łagodność nieczułość

zuchwałość męstwo tchórzostwo

bezwstyd wstyd nieśmiałość

pochlebstwo przyjaźń wrogość

Nad dokonywaniem tych wyborów czuwa rozum praktyczny.

Dobry człowiek to nie ten, który wie, co słuszne, lecz ten, który działa wg słusznych zasad.

Arystoteles

Istnieją pewne deformacje moralne, powodowane przez zaburzenia woli - są to wówczas zachowania nieludzkie, bo człowiekowi przypisane jest kierowanie się rozumem.

CZASY NOWOŻYTNE

Średniowiecze, renesans  żadnych impulsów do rozwoju psychologii

Drogę do psychologii nowożytnej otworzyły pracy KARTEZJUSZA (1594 - 1650).

Rene Descartes [des'kart] - łac. Kartezjusz

Żył krótko, ale zrewolucjonizował myślenie człowieka. Interesował się bardzo wieloma dziedzinami nauki.

Ciekawostki

zrąb teorii Kartezjusza przyśnił mu się pewnej listopadowej nocy (10. listopada), którą spędził u przyjaciela w małym holenderskim miasteczku

Kartezjusz umarł na zapalenie płuc w Szwecji, gdzie przebywał na życzenie królowej Krystyny, jego ogromnej zwolenniczki

Co zawdzięczamy Kartezjuszowi w zakresie psychologii?

Po raz pierwszy postawił tzw. PROBLEM PSYCHOFIZYCZNY:

Jaki jest związek między duszą a ciałem?

Jak to jest, że dusza pomyśli, a ciało zrobi?

Czy ciało może wpływać na duszę?

DWIE KATEGORIE: SUBSTANCJA ROZCIĄGŁA I NIECIĄGŁA

Substancja rozciągła

cała przyroda  ciało człowieka jako część przyrody jest formą substancji rozciągłej

Zmiany zachodzące w całej substancji rozciągłej (czyli przyrodzie i ciele ludzkim) polegają na zachodzeniu procesu przemieszczania się trwałych cząstek  jest to pewna forma ruchu mechanicznego, dlatego obowiązują ją pewne zasady, np. zasada bezwładności  mechanistyczna zasada działania przyrody:

1.rzeczy pozostają w spoczynku dopóki nic ich nie zmusi do ruchu

2.ciało poruszając inne ciało udziela mu tyle ruchu, ile samo traci

 organizm biologiczny traktowany jako maszyna

serce - pompa warunkująca mechaniczny obieg krwi

Ciało ludzkie, zwierzęta to maszyny, powinny być traktowane w sposób mechanistyczny  oddzielenie duszy od ciała, dusza nie porusza ciałem, nie udziela mu życia

[szyszynka - gruczoł hormonalny produkujący melatoninę]

Substancja nierozciągła

dusza, która zawiera umysł, rozum

Umysł jest rzeczą myślącą, a jego operacje, gdy umysł myśli, to idee.

Najbardziej podstawowa definicja idei - idee nie należą do świata zewnętrznego, są wytworem umysłu ( substancji nierozciągłej).

Istnieją przede wszystkim idee wrodzone - są to takie jakości umysłu, jak pewne sądy zrozumiałe, oczywiste, pewne, nie wymagające dowodów, wyjaśnień.

Idee wrodzone dotyczą nieograniczonej potencjalności myśli, które stają się aktualne pod wpływem doświadczenia  ten pogląd to NATYWIZM (odpowiednik filozoficznego aprioryzmu), np. kategoria boga, pojęcie ja, uczucie pewności  wszelkie sądy, które nie wymagają dowodzenia  kategoria „oczywistości”

Wniosek: Dzieci są zdolne do myślenia tak, jak dorośli.

Zarzut: Dzieci przecież nie myślą jak dorośli!

Kartezjusz obalał ten zarzut twierdząc, że u dzieci te objawy myślenia nie mogą się ujawnić, bo umysł tłumią doznania cielesne:

...w dzieciństwie umysł tak bardzo pogrążony był w ciele, że nie myślał o niczym, poza sprawami cielesnymi..

Aksjomaty matematyczne - np. idee figur geometrycznych (np. idealne koło nie istnieje), pojęcie przestrzeni, czasu, ruchu  inne przykłady idei wrodzonych

 NATYWIZM - pewne kategorie są wrodzone (natywizm jest kategorią szerszą niż aprioryzm)

Myślę (wątpię), więc jestem. Cogito ergo sum 

Kartezjusz

 założenie istnienia idei wrodzonych

Np. umysł, mózg nie mógł stworzyć Boga, lecz to Bóg - istota wyższa - umieścił swą ideę w naszym umyśle.

Wyposażenie umysłu:

idee wrodzone

idee nabyte - zależą od warunków zewnętrznych

idee wytworzone przez sam umysł

 cel Kartezjusza: całkowite rozdzielenie umysłu, duszy od ciała fizycznego

„Myślę, więc jestem”  nacisk na istnienie podmiotu myślącego  wyrażenie autonomii myślenia i odmienności tej kategorii od czynności cielesnych i zjawisk fizycznych  sposób rozdzielenia substancji rozciągłej od nierozciągłej  ciało i dusza został rozdzielone - dwie odrębne kategorie - stanowisko DUALISTYCZNE

Wzajemne interakcje duszy i ciała

Część wspólna istnieje - część psychofizyczna, „namiętność duszy”

Namiętność - zmiana lub pobudzenie w pewnych rzeczach, które nie powstają z samych tych rzeczy  ruchy ciała

W wypadku duszy namiętności to wszystkie aspekty życia świadomości powstałe w wyniku działania wrażeń zewnętrznych, np. wyobrażenia ( silne wzruszenia emocjonalne) - przykład wpływu duszy na ciało.

Rozróżnienie doznanie - chęć

Chęć - potrzeba intelektualnego przedstawienia sobie powodu działania

Przejście w ramach kontekstu psychofizycznego jest możliwe dzięki szyszynce.

Szyszynka - pomost odbierający impulsy z duszy, wywołuje namiętności i odpowiadające im działania; przewodzi również impulsy od ciała i namiętności do duszy tworząc chęć; np. strach  chęć ucieczki, nieśmiałość  chęć do walki

 INTERAKCJONIZM

Namiętności mają zawsze źródło w doznaniach. Namiętności mogą podlegać kontroli umysłu, który może nad nimi panować.

Idee i namiętności mają tendencję do łączenia się - ogólna zasada kojarzenia  jeśli wcześniej jakieś działania połączą się z myślą, potem zawsze pojawiają się razem.

Nicollo MALEBRANCHE [mal'branż] (1638 - 1715)

Francuski filozof

„Poszukiwanie prawdy” 1674 r. - rozwiązanie dotyczące problemu psychofizycznego - OKAZJONALIZM

Sposób rozwiązania problemu psychofizycznego: trzeba odnaleźć prawdziwą przyczynowość, jak powodowane są zmiany w realnej rzeczywistości.

Prawdziwa przyczynowość, SPRAWSTWO - odmiana związku przyczynowego między podmiotem, a wywołanym przezeń skutkiem

Związek między naturą cielesną a duchową  problem POMOSTU

Nie można przypisywać sprawstwa przedmiotom fizycznym ani ciałom. Ciało w żaden sposób nie działa na duszę ani na siebie, dusza też nie wpływa na ciało, bo ciało nie może być podmiotem sprawczym.  zakwestionowanie poglądu, że dusza może wola wpływać na ciało.

Podmiotem sprawczym nie jest podmiot psychiczny (dusza i wola)  rozdzielenie podmiotu sprawczego od podmiotu psychicznego.

Wola ludzka, czyli podmiot psychiczny nie ma mocy sprawczej, zdolności sprawczych. Wola nie wywołuje ruchu, ludziom tylko się wydaje, że mają władzę nad swym ciałem. Nie ma związku przyczynowego między ruchem a chęcią wywołania tego ruchu.

Chęć - przeżycie psychiczne - ma odmienną naturę od ruchu - przeżycia fizycznego.

Istnieje jednak związek między duszą a ciałem powodowany przez istnienie podmiotu sprawczego - Boga.

Powiązania przyczynowe między duszą a ciałem są powtarzalne, automatyczne. Bóg jako istota doskonała działa wg ustalonych, stałych schematów. Sprawiając zmiany w duszy, Bóg przy tej okazji sprawia zmiany w ciele  jak dwa kamienie na drodze oddziałują na siebie, gdy ktoś nimi poruszy.

Koncepcja Gotfrida Wilhelma LEIBNIZA (1646 - 1716)

HARMONIA WPRZÓD USTANOWIONA

Podstawowa kategoria: MONADA

Substancji jest wiele, wszystkie byty są odmianą substancji. Substancje, które tworzą wszystkie byty to monady.

Monady są zamknięte, nie oddziałują na siebie. Tym, co je różni, jest stopień świadomości. To, co uznajemy za materię martwą, czyli rzecz, jest tylko względnie nieświadome, tak naprawdę posiada zaś najniższy stopień świadomości. Organizmy składają się z monad o różnym stopniu świadomości. Człowiek zajmuje w szeregu monad miejsce najwyższe.

Monada doskonała - Bóg - ustalił porządek świata jako monad.

Aktywność (oddziaływanie monad na siebie) jest wynikiem harmonii wprzód ustanowionej.

Po raz pierwszy pojawia się kategoria nieświadomości.

Baruch (Benedykt) SPINOZA (1632 - 1677)

Jego teoria wyłamuje się, bo mówi o związku duszy z ciałem, które stanowią jedność - TEORIA MONISTYCZNA

Problem psychofizyczny rozwiązują:

monizm

interakcjonizm

okazjonalizm

harmonia wprzód ustanowiona

27. 10. 2003

Teoria Spinozy jest próbą ukazania jedności. Umysł i ciało są aspektami podstawowej jedności. Jedność ta polega na tym, że każde zdarzenie cielesne współistnieje z odpowiednikiem myślowym.

Spinoza definiuje afekty (współcześnie - emocje) jako to pole, w którym najbardziej jest widoczna jedność duszy i ciała. Natura cielesna jest przyczyną afektów. Natura umysłu jest przyczyną idei tych afektów cielesnych.

Natomiast dwa zdarzenia (fizyczne i psychiczne) występują razem, czyli uczucia są zarówno formami umysłu, jak i duszy.

Spinoza uważa, że istnieją trzy podstawowe afekty:

radość

smutek

pożądanie

Inne to tylko pochodne od tych podstawowych.

Klasyfikacja uczuć - na tej zasadzie - do podstawowego afektu dodaje się ideę przyczyny tego afektu, np.:

radość + idea przyczyny zewnętrznej = miłość

smutek + idea przyczyny zewnętrznej = nienawiść

smutek = idea przyczyny wewnętrznej = duma lub pogarda

Teorie Spinozy powrócą, np. humanizm  jedność nie podlegająca podziałom

TRADYCJA BRYTYJSKA

Teoria Johna LOCKE'A (1632 - 1704)

Traktat „Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego”

Zawarł w nim krytykę i zakwestionowanie tezy o istnieniu wrodzonych zdolności poznawczych. Argumentuje, że pogląd mówiący, że umysł jest wyposażony w pewne określone stany poznawcze jest głęboko mylący. Podpiera to stwierdzeniem:

„dzieci, ludzie prymitywni takich zasad nie posiadają. Wszystko pochodzi z doświadczenia”

Ujmuje to w twierdzeniu, że umysł człowieka to tabula rasa.

Umysł „zapisuje” tylko doświadczenia. Takie doświadczenia obejmują tylko okres życia ludzkiego.

Takie stanowisko nazywamy EMPIRYZMEM GENETYCZNYM.

Wszystko, co zawiera umysł, pochodzi ze świata zewnętrznego.

Dwa rodzaje doświadczenia:

zewnętrzne - doznania zmysłowe: treści tego doświadczenia powstają przez oddziaływanie rzeczy na zmysły

wewnętrzne - refleksja polegająca na spostrzeganiu czynności własnego umysłu

Psychologiczna teoria umysłu redukuje wszystkie przeżycia do pojęcia idei. Tymi ideami są treści psychiczne, wyobrażenia, wrażenia, na których umysł dokonuje pewnych operacji. Idee są czynnikiem pośredniczącym pomiędzy podmiotem a przedmiotem. Ta kategoria pośrednictwa między przedmiotem a podmiotem powtarza się później.

Idee proste (pierwotne) pochodzą od zdarzeń zmysłowych, pojawiają się w naszym umyśle niezależnie od naszej woli.

Czynna rola umysłu ujawnia się w tworzeni idei złożonych (różnych kombinacji idei prostych). Locke wymienia trzy podstawowe rodzaje czynności umysłu:

1.zespala się pewną liczbę idei prostych w jedną złożoną

2.zestawienie obok sienie dwóch idei

3.abstrahowanie - odrywanie jednej idei od drugiej

Bez idei prostych nie byłoby idei złożonych. Stąd określenie empiryzm genetyczny - bo rozwój prowadzi do powstania idei złożonych.

Budowa idei złożonych służy przede wszystkim porządkowaniu naszej wiedzy, uzyskanej przez doświadczenie, pomaga to też w wykształceniu porządku, przekazywaniu wiadomości, utrwalaniu ich.

Locke podkreśla też to, że na poziomie idei złożonych umysł nie wykracza poza treściową zawartość idei prostych:

„Idee proste, jakie nam daje poznanie zmysłowe i refleksja, stanowią granicę naszego myślenia, poza które umysł nie jest zdolny wyjść, choćby czynił nie wiedzieć jakie wysiłki.”

Jak wygląda działanie?

Działanie podporządkowane jest pojęciu ruchu.

Ruch - zbliżanie się do czegoś, po czym spodziewamy się zyskać stan przyjemności i szczęścia.

Locke nie opisywał przysługującej człowiekowi wolności istot rozumnych.

U źródeł tej wolności stoją pewne preferencje umysłu, które wiążą się z tym, że w naszym doświadczeniu wiemy, co jest dobre, a co złe, co rodzi przyjemność, bądź przykrość. To kieruje naszym ruchem.

Dzięki tej wiedzy podejmujemy wszelkie wysiłki. Wiedza chroni człowieka przed marnotrawieniem energii na pewne nieosiągalne cele. Wiedza jest warunkiem ludzkiej wolności.

„Sama natura człowieka jako istoty rozumnej sprawia z konieczności rzeczy, że gdy podejmuje akt woli to robi co jego własne myśl i sąd wskazują mu jako najlepsze, co może zrobić.”

Rozum dla człowieka jest najważniejszy.

---