BADANIA PODSTAWOWE

Co mój wynik znaczy?

Każdy, komu zdarzyło się, choć raz w życiu odebrać wyniki ba­dań laboratoryjnych, pa­trzył z ciekawością na rzę­dy liter i cyferek niewiele z nich rozumiejąc. Jeśli mieliśmy szczęście i trafili­śmy do laboratorium, które dla wyjaśnienia za­mieszcza wartości mini­malne i maksymalne bada­nych substancji, mogliśmy się przynajmniej dowie­dzieć, czy nasze wyniki mieszczą się w normie. Aż tyle i tylko tyle. Na więcej słów o wynikach swoich badań trzeba było cierpli­wie oczekiwać do wizyty u lekarza. Ciekawość nie wszystkim pozwalała spo­kojnie usiedzieć w miejscu, wielu mając wyniki w ręku szukała ich objaśnień w encyklopediach medycz­nych, pytała przyjaciół lub po prostu zamartwiała się przekroczeniem norm w kilku bada­nych parametrach. Mamy nadzieję, że nasz dodatek poświęcony objaśnieniu podstawowych badań labo­ratoryjnych i diagnostycz­nych, który przygotowali­śmy we współpracy z Cen­trum Medycznym Luxmed, pozwoli w takich chwilach zaspokoić Państwa cieka­wość. Liczymy, że dzięki niemu tajemnicze cyfry z wyników badań prze­mówią do Państwa zrozu­miałym językiem, że przy­czynią się do lepszego zro­zumienia sensu badań me­dycznych.

Badanie moczu

Przez nerki człowieka przepływa każdego dnia 500 litrów krwi i powstaje 170 litrów tzw. moczu pierwotnego. Dopiero z tej ogromnej ilości układ moczowy wytwarza od 1,5 do 2 litrów moczu ostatecznego.

Mocz to roztwór wodny zawie­rający sole mi­neralne i rozpuszczone związki organiczne. Badanie moczu może pomóc w rozpo­znaniu choroby nerek i wątroby oraz dróg moczowych. Pozwala ocenić predyspozycje do two­rzenia się kamieni, a także uła­twia diagnozę cukrzycy i żół­taczki. Badanie ogólne moczu jest często niedocenianym, ale niezwykle ważnym badaniem diagnostycznym. Jest proste do wykonania i stosunkowo tanie, a przynosi bardzo wiele infor­macji. Nie jest też związane z żadnym ryzykiem, jest całko­wicie nieinwazyjne.

Właściwości fizyczne moczu:

Ciężar właściwy moczu

Wartość ta powinna wynosić od 1,016 do 1,022 g/ml. Ciężar właściwy moczu nie powinien nigdy zbliżać się do wartości ciężaru wody, czyli 1,000 g/ml, gdyż świadczyć to może o utra­cie bardzo ważnej funkcji nerki, jaką jest zagęszczanie moczu. Często jest to pierwszy objaw sugerujący rozpoczynającą się niewydolność nerek - ciężką chorobę tego narządu.

Barwa moczu

Barwnik zwany urochromem w połączeniu z niewielką ilo­ścią urobilinogenu barwi prawi­dłowy mocz na kolor słomkowożółty. Intensywność tego ko­loru świadczyć może o stanie nawodnienia organizmu: po wypiciu dużej ilości płynów mocz staje się niemal bezbarw­ny, natomiast w stanach odwod­nienia przybiera barwę inten­sywną, pomarańczowobrązową. Zabarwienie moczu zmie­nia się na skutek przedostania się do niego różnych barwni­ków: np. po zjedzeniu buraków mocz staje się różowy, gdy zaży­wamy dużo witaminy B - mocz jest intensywnie żółty, gdy le­czymy zakażenie dróg moczo­wych błękitem metylenowym, mocz przybiera barwę niebieskozielonkawą, w żółtaczce mocz jest zielonożółty, a cza­sem przybiera kolor ciemnej herbaty, wreszcie może stać się różowy lub purpurowoczerwony, jeżeli przedostanie się do niego krew, a ściśle rzecz bio­rąc, czerwony barwnik krwi, czyli hemoglobina. Już 0,5 ml krwi dodane do 1 litra moczu spowoduje zmianę barwy mo­czu zauważalną bez trudu dla oka. Pracownia analityczna, w której wykonywane jest bada­nie, wyszczególnia jedynie obec­ność dwóch barwników: urobi­linogenu oraz bilirubiny.

ILE MOCZU

Dziennie układ moczowy wytwarza 1,5-2 l moczu.

Przejrzystość moczu

Prawidłowo świeżo oddany mocz jest zwykle przejrzysty i klarowny. W miarę stania męt­nieje. Mocz od początku mętny występuje w ropnych zapale­niach dróg moczowych i nie­których postaciach kamicy ner­kowej.

Odczyn moczu

Prawidłowy mocz wykazuje od­czyn lekko kwaśny, czyli jego pH jest równe 5,5. W zakaże­niach dróg moczowych i niektórych typach kamicy nerko­wej jego odczyn może być obo­jętny, a nawet zasadowy i wtedy jednym z elementów leczenia zaleconym przez lekarza będzie zakwaszenie moczu. Najprost­szym sposobem jest podawanie kwasu askorbinowego, czyli wi­taminy C w małych dawkach.

Białko

W moczu ludzi zdrowych wyda­lane są niewielkie ilości białka. Zwykle nie przekraczają one 100 mg na dobę. U tego samego czło­wieka stężenie białka w moczu, czyli tzw. białkomocz, w różnych porach dnia może być bardzo różne. Dlatego też dla uzyskania dokładnych danych o wielkości białkomoczu powinno się okre­ślać ilość białka w moczu dobo­wym. Jest to parametr szczegól­nie istotny, gdyż najczęściej jest następstwem chorób nerek lub też schorzeń dróg moczowych. Znaczne ilości białka tracimy w chorobach kłębuszków nerko­wych, nieco mniejszy białko­mocz może towarzyszyć kamicy nerkowej, zapaleniom dróg mo­czowych. Obecność białkomo­czu można stwierdzić także u niektórych pacjentów z niewy­dolnością krążenia czy w czasie wysokiej gorączki w przebiegu chorób ogólnoustrojowych. Obec­ność białka w moczu zawsze wy­maga wyjaśnienia i konsultacji lekarza, ale nie zawsze przesądza o rozpoznaniu choroby. Czasem, szczególnie u ludzi młodych, białkomocz może pojawiać się w stanie pełnego zdrowia po du­żym wysiłku fizycznym, pod wpływem zimna lub po energicz­nym badaniu okolicy lędźwio­wej, gdzie znajdują się nerki.

Glukoza

Gdy stężenie glukozy w surowi­cy krwi przekracza 180 mg°/o przez dłuższy czas w ciągu doby, a tak dzieje się czasem u chorych z cukrzycą, można się spodzie­wać, że glukoza z krwi zacznie przedostawać się do moczu. Obecność więc cukromoczu in­formuje o tym, że cukrzyca jest nieprawidłowo leczona.

Ciała ketonowe (aceton i kwas acetooctowy)

Związki te mogą być obecne w moczu osób niedożywionych, pozostających na diecie bogato-tłuszczowej, w stanach gorącz­kowych, przy ciężkiej niewydol­ności nerek. Najczęściej jednak ciał ketonowych poszukuje się u osób chorych na cukrzycę, gdyż ich obecność świadczy po­średnio o tym, że choroba ta jest nieprawidłowo leczona. Wykonywanie co najmniej raz w miesiącu badania ogólnego moczu na obecność ketonów i cukru czy też prostszego do­mowego testu paskowego jest obowiązkiem każdego chorego na cukrzycę.

Nie powinno wykrywać się tego barwnika w moczu zdrowego człowieka. Stężenie całkowite bi­lirubiny w osoczu zdrowego czło­wieka wynosi 0,2-1,0 mg/100 ml. Podwyższony poziom tego barw­nika w moczu świadczy o choro­bie wątroby i dróg żółciowych, pomaga w różnicowaniu typów żółtaczek.

Urobilinogen

Wydalany jest przez nerki z mo­czem w ilości ok. 4 mg na dobę. Zmiany w ilości wydalanego urobilinogenu są brane pod uwagę w różnicowaniu żółta­czek. Z moczem wydalamy jed­norazowo zwykle bardzo małe ilości tego barwnika - ok. 0,1 mg.

Badanie osadu moczu

Nabłonki

Są stałym składnikiem moczu. W moczu prawidłowym poja­wiają się nabłonki płaskie wielokątne pochodzące z dolnych dróg moczowych. W chorobach układu moczowego pojawiają się nabłonki okrągłe pochodzą­ce z górnego odcinka dróg mo­czowych. Są to okrągłe komórki nabłonka kanalików nerko­wych.

Krwinki białe

Czyli leukocyty - człowiek zdrowy wydala w moczu w cią­gu doby od 1,5 do 4 milionów leukocytów, co przy rutyno­wym badaniu osadu moczu od­powiada obecności 1-5 leukocy­tów w polu widzenia pod mi­kroskopem. Stwierdzenie w polu widzenia 10 i więcej leukocytów przemawia za istnieniem leukocyturii, czyli zwiększone­go wydalania krwinek białych. Jest ono wyni­kiem przenikania krwi­nek białych do moczu w jakimkolwiek odcin­ku układu moczowego. Najczęstszą przyczyną są ostre i przewlekłe bakteryjne zakażenia układu moczowego. Po stwierdzeniu znacznej ilości leukocytów dla potwierdzenia istnienia zakażenia konieczne jest wykonanie posiewu moczu i wyhodowa­nie w pracowni bakte­riologicznej bakterii odpowie­dzialnej za zapalenie.

Krwinki czerwone

Czyli erytrocyty - krwio­mocz, podobnie jak białko­mocz, jest bardzo częstym ob­jawem chorób układu moczo­wego. W moczu ludzi zdro­wych mogą być wydalane ery­trocyty w liczbie nie przekra­czającej 3 milionów na dobę, co odpowiada obecności 1-2 krwinek czerwonych w polu widzenia w badaniu ogólnym moczu. Źródłem krwinko-moczu (niewielka, niewidocz­na dla oka utrata krwinek czerwonych) może być uszko­dzenie zarówno nerki, jak też każdego odcinka dróg moczo­wych. Najczęstszą, najbar­dziej popularną przyczyną jest kamica nerkowa, a szcze­gólnie atak kolki nerkowej. Niekiedy jednak przyczyny krwiomoczu są bardziej skom­plikowane.

Wałeczki

Tą nazwą określa się białkowe odlewy mikrofragmentów nerki. Są one niekorzystnymi elementami badania moczu, gdyż najczęściej świadczą o poważnej patologii nerek. W prawidłowym moczu może występować niewielka liczba wałeczków szklistych, zwła­szcza po wysiłku fizycznym. Podkreślić należy, że w mo­czu stojącym długo w naczy­niu, gdy zmienia się jego od­czyn z kwaśnego na zasado-wy, dochodzi do rozpuszcza­nia się wałeczków.

Składniki mineralne

W prawidłowym moczu kwa­śnym mogą występować nie­wielkie ilości kryształów kwa­su moczowego, moczanów wapnia i szczawianów wapnia. Zwiększona ich ilość w poje­dynczej próbce moczu wyma­ga powtórnego badania i dal­szej diagnostyki pod kontrolą lekarza.

WAŻNE DLA PACJENTÓW!

Nawet przy braku jakich­kolwiek objawów ze strony układu moczowego i ne­rek, bez przewlekłych cho­rób, badanie ogólne moczu powinno się wykonywać co rok. Aby badanie moczu było miarodajne i obiek­tywne, koniecznie trzeba wykonać je po całonocnej (co najmniej 5-godzinnej) przerwie w oddawaniu mo­czu.

Przed oddaniem moczu do badania warto unikać spo­żywania pokarmów, które zawierają barwniki, oraz leków zmieniających za­barwienie moczu. Jeżeli chcemy uniknąć pomyłek w wyniku, nie czekajmy kil­ku godzin po oddaniu mo­czu z dostarczeniem go do laboratorium, zróbmy to możliwie szybko.

Morfologia krwi

Badanie ogólne krwi, czyli morfologia krwi, należy do podstawowych i najpowszechniej wykonywanych badań. Pozwala określić stan zdrowia badanego, wykryć za­palenia, zatrucia i wiele innych procesów chorobowych zachodzących w organizmie.

Krew jest uniwer­salnym łączni­kiem pomiędzy wszystkimi ko­mórkami organi­zmu. Dostarcza tlen, substancje odżywcze, hormony i enzymy niezbędne do prawidłowej funkcji każdej komórki. Chroni przed wniknięciem do organi­zmu chorobotwórczych mikro­organizmów. Dzięki unikalnej właściwości krzepnięcia krwi, po uszkodzeniu tkanek tworzy się skrzep czopujący otwór w naczyniu.

W składzie krwi wyróżniamy krwinki czerwone i białe, płyt­ki krwi oraz płynne osocze. Przenośniki tlenu, czyli erytro­cyty (krwinki czerwone), mają barwę czerwoną uzależnioną od zawartej w nich hemoglobi­ny - substancji, która potrafi wiązać i oddawać tlen w odpo­wiednim momencie. Ponieważ jest ich najwięcej, stąd krew przyjmuje barwę czerwoną - jest to kolor krwi utlenowanej (tętniczej). Po oddaniu tlenu kolor krwi zmienia się na ciem­noczerwony (taką krew nazy­wamy żylną). Drugim ważnym elementem krwi są leukocyty (krwinki białe). Służą one obronie przed bakteriami, wi­rusami, pierwotniakami itp. Składają się z kilku populacji - granulocytów. obojętnochłonnych (neutrofile), kwasochłonnych (eozynofile), zasadochłonnych (bazofile), a także z limfocytów i monocytów. Trzecią ważną grupą są płytki krwi (trombocyty) - wyspecja­lizowane komórki, które potra­fią się w odpowiednim mo­mencie łączyć ze sobą i two­rzyć skrzep uniemożliwiający wypływ krwi z uszkodzonego naczynia.

NORMY BADANIA

Składniki krwi	Norma dorosłego człowieka
WBC krwinki białe (leukocyty)	3,5-10,00 tys./ul
RBC krwinki czerwone (erytrocyty)	3,8-5,8 mln/ul
OB szybkość opadania krwinek czerwonych	do 15 mm
Ht (hematokryt)	35-50%
HGB lub Hb hemoglobina	11,0-16,5 g/dl
MCV średnia objętość krwinki czerwonej	80-97 fL
MCH średnia masa hemoglobiny w krwince czerwonej	26,5-33,5 pg
MCHC średnie stężenie hemoglobiny w krwince czerwonej	31,5-35,0 g/dl
RDW-CV rozkład objętości krwinek czerwonych	10-15%
PLT płytki krwi (trombocyty)	150-390 tys./ul
POW wskaźnik zróżnicowania objętości płytek krwi	10-18%
MPV średnia objętość płytki	6,5-11,0
P-LCR odsetek dużych płytek	13,0-43,0%
BASO bazofile - granulocyty zasadochłonne	0,2-1,0% (0,0-0,1 tys/ul)
EOS eozynofile - granulocyty kwasochłonne	0,9-2,9% (0,0-0,2 tys./ul)
MONO monocyty	5,5-11,7% (0,3-0,8 tys./ul)
NEUT neutrofile	43-65% (2,2-4,8 tys./ul)
LYM limfocyty	20,5-45,5% (1,3-2,9 tys./ul)

JAK SIĘ PRZYGOTOWAĆ?

Na badanie krwi (podstawowe) musimy przyjść na czczo, ponie­waż spożycie obfitego posiłku może zwiększyć np. ocenianą licz­bę leukocytów. Długotrwale przyjmowanie różnych leków (np. sterydów) może mieć wpływ na wynik badania, dlatego trzeba powiedzieć o tym pielęgniarce lub lekarzowi. Jeżeli chorowali­śmy na żółtaczkę zakaźną, należy o tym poinformować zaraz po wejściu do gabinetu (aby zapobiec zarażeniu innych).

Przyczyny odchylenia od normy

WBC to krwinki białe

Wzrost ich liczby nazywamy leukocytozą, a spadek leukopenią. Podwyższenie może być spowodowane przyczynami fi­zjologicznymi (wysoka tempe­ratura otoczenia, opalanie się na słońcu, ciąża, wysiłek fizycz­ny, stres) lub patologicznymi (stany zapalne narządów, uszkodzenia tkanek, zakażenia, zatrucia, nowotwory).

RBC to krwinki czerwone

Wzrost ich liczby oznaczać mo­że czerwienicę. To rzadko spo­tykana choroba i może być spo­wodowana nowotworowym rozrostem krwinek czerwo­nych. Wzrost RBC może być spowodowany też niedotlenie­niem lub zwiększoną produkcją hormonu pobudzającego wy­twarzanie krwinek czerwonych we krwi (erytropoetyny). Czę­ściej mamy jednak do czynienia z obniżoną liczbą krwinek czer­wonych (niedokrwistością). Może być ona wywołana utratą krwi, niedoborem witaminy B12 lub kwasu foliowego (tzw. niedokrwistość megaloblastyczna). Do niedokrwistości docho­dzi też w przypadku oddziały­wania różnorodnych czynni­ków powodujących rozpad erytrocytów (mówimy wtedy o nie-dokrwistości hemolitycznej). Przyczyną niedokrwistości jest także niedobór żelaza lub inne przyczyny wtórne (ciąża, choro­by nerek, nowotwory, choroby przewlekle).

OB - odczyn Biernackiego

Jest to jeden z najstarszych, naj­czulszych, ale też mało precy­zyjnych testów. Służy do oceny zaburzeń prawidłowych pro­porcji między stężeniami po­szczególnych białek osocza, jak i właściwości erytrocytów. Z wyjątkiem okresu ciąży, poło­gu, miesiączki oraz w okresie niemowlęctwa do 6 miesiąca życia każde podwyższenie war­tości OB jest objawem patolo­gicznym, obligującym do dal­szej diagnostyki. Chorobami powodującymi przekroczenie norm mogą być: stany zapalne (infekcyjne i nieinfekcyjne), no­wotwory, choroby rozrostowe krwi (np. białaczki), choroby autoimmunologiczne i inne.

HGB to hemoglobina

Obniżenie poziomu hemoglobi­ny jest na ogól spowodowane niedokrwistością.

MCV

Średnia objętość krwinki czer­wonej - wartość poniżej 80 fl świadczy o niedokrwistości mi-krocytowej (przebiegającej ze zmniejszeniem rozmiaru krwin­ki czerwonej). Jest ona charak­terystyczna przy niedoborze że­laza. Natomiast wynik powyżej 110 fl może być najczęściej sy­gnałem niedokrwistości megaloblastycznej, związanej z nie­doborem witaminy B12 lub/i kwasu foliowego. Nie­znaczne podwyższenie MCV bywa spowodowane wzrostem ilości retikulocytów (młodych postaci erytrocytów, które mają większą objętość), co nie za­wsze jest patologią.

RDW

Rozkład objętości krwinek czer­wonych - jego wartość wzrasta w niedokrwistości z niedoboru żelaza. Wzrost RDW można też zaobserwować po utracie krwi lub po leczeniu witaminą B12 lub/i kwasem foliowym.

PLT

Płytki krwi. Z nadpłytkowością (trombocytozą) mamy do czy­nienia w przypadku różnych przewlekłych stanów zapal­nych, po wysiłku fizycznym, w niedoborze żelaza, po usunię­ciu śledziony, w ciąży, w prze­biegu niektórych nowotworów.

Zdarza się też tzw. nadpłytkowość samoistna. Częściej spoty­ka się małopłytkowość (trombo-cypenia) spowodowaną np. skutkami ubocznymi nie­których leków, niedoborami wi­taminy B12 lub kwasu foliowe­go, infekcjami, nowotworami i innymi chorobami.

BASO

Bazocyty - ich liczba zwiększa się przy przewlekłej białaczce szpikowej, w przewlekłych sta­nach zapalnych przewodu po­karmowego, wrzodziejących za­paleniach jelit, niedoczynności tarczycy, chorobie Hodgkina. Wynik poniżej normy może się pojawić w ostrych infekcjach, ostrej gorączce reumatycznej, nadczynności tarczycy, ostrym zapaleniu płuc, stresie.

EOS

Eozynocyty - zwiększenie ich wartości wywołują choroby alergiczne, zakaźne, hematolo­giczne, pasożytnicze, astma oskrzelowa, a także katar sien­ny, łuszczyca, jak też zażywanie leków (np. penicyliny). Przyczy­ną spadku ich liczby mogą być zakażenia, dur brzuszny, czer­wonka, posocznica, urazy, opa­rzenia, wysiłek fizyczny oraz działanie hormonów nadner-czowych.

MONO

Monocyty - wzrost ich liczby może być spowodowany: gruźli­cą, kiłą, brucelozą, zapaleniem wsierdzia, durem, mononukleozą zakaźną, zakażeniami pierwotniakowymi, urazami chirur­gicznymi, kolagenozami, choro­bą Crohna, nowotworami. Przy­czyną mniejszej liczby monocy-tów są np. infekcje, a także sto­sowanie glikosterydów.

NEU

Neutrofile - ich zwiększenie obserwujemy w zakażeniach miejscowych i ogólnych, choro­bach nowotworowych, hematologicznych, po urazach, krwoto­kach, zawałach, w chorobach metabolicznych, u palaczy oraz u kobiet w trzecim trymestrze ciąży. Spadek liczby neutrocy-tów występuje w zakażeniach grzybiczych, wirusowych (gry­pa, różyczka), bakteryjnych (gruźlica, dur, bruceloza), pierwotniakowych (np. malaria), w toksycznym uszkodzeniu szpiku kostnego, przy leczeniu cystostatykami.

LYM

Limfocyty - ich liczba wzrasta w takich chorobach, jak krztu­siec, chłoniaki, przewlekła bia­łaczka limfatyczna, szpiczak mnogi, odrą, świnka, gruźlica, kiła, różyczka, choroby immu­nologiczne. Natomiast spadek może wywołać stosowanie kortykosterydów, a także ciężkie zakażenia wirusowe. U dzieci poziom limfocytów jest wyższy od poziomu neutrocytów, jest to zjawisko fizjologoczne.

UWAGA

Każde labolatorium ma swoje normy. Czytając, analizując wyniki badań należy zwrócić uwagę w jakich normach są po dane. Różnice wynikają z odmiennych metod wykonywania badań.

BADANIA DODATKOWE

Biochemia krwi

Badanie biochemiczne krwi to tak naprawdę badanie surowicy krwi, którą otrzymuje się po wykrzepieniu i odwirowaniu pełnej krwi. Badania te obejmują przede wszystkim biał­ka, produkty przemian białkowych i węglowodanowych, enzymy, hormony, elektrolity i pierwiastki śladowe. Badanie poziomu tych substancji daje obraz funkcjonowania orga­nizmu człowieka.

By odpowiedzieć na pytanie, czy nasze nerki lub wątroba funkcjonują prawi­dłowo, nie trzeba jednak badać wszystkich skła­dników krwi. Specjaliści opra­cowali specjalne profile, dzięki którym oceniając poziom kilku składników można dokładnie określić stan funkcjonowania wątroby, nerek, serca. To dlate­go w badaniach biochemicz­nych krwi wyróżnia się nastę­pujące profile:

• profil podstawowy - morfolo­gia, analiza moczu, OB, gluko­za, cholesterol całkowity

• profil lipidowy - cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL, trójglicerydy

• profil tarczycowy - TSH, fT4, fT3

• profil nerkowy - mocznik, kreatynina, kwas moczowy

• profil wątrobowy - transaminazy (alaninowa i asparaginianowa), białko całkowite, biliru­bina całkowita

• profil sercowy - troponina I, kinaza kreatynowa, mioglobina

Glukoza

Norma u dorosłych - 65-105 mg/dl

Badanie stężenia glukozy we krwi jest pomocne w diagnosty­ce cukrzycy. Wzrost stężenia mogą wywoływać: cukrzyca insulinozależna typu 1, cukrzyca insulinoniezależna typu 2, cu­krzyca kobiet ciężarnych, zabu­rzenia tolerancji glukozy; zabu­rzenia funkcji przysadki i nad­nerczy, a także choroby trzustki - ostre lub przewlekłe zapale­nie trzustki, rak trzustki u pa­cjentów dializowanych.

Spadek stężenia natomiast powodują: przedawkowanie in­suliny lub nieprzyjęcie posiłku po podaniu leku; przedawko­wanie doustnych leków przeciwcukrzycowych (sulfonylo-mocz­ni­ków), hiperinsulinizm, insulinoma; niedoczynność hormonalna przysadki, nadner­czy, a także alkoholizm, to­ksyczne uszkodzenie wątroby na przykład chloroformem, eta­nolem, paracetamolem czy mu­chomorem sromotnikowym.

Mocznik

Norma- 15-45 mg/dl

Oznaczenie stężenia mocznika we krwi jest pomocne w dia­gnostyce chorób nerek. Wzrost stężenia ma miejsce w przypad­ku ostrych i przewlekłych cho­rób nerek, utrudnionym odpły­wie moczu, a także przy diecie bogatej w białka.

Zmniejszenie stężenia mocz­nika we krwi może być następ­stwem niedoborów białkowych, poliurii, a także ostrych uszko­dzeń miąższu wątroby.

Kreatynina

Norma - 0,7-1,5 mg/dl

Kreatynina jest wydalanym przez nerki produktem prze­mian zachodzących w mięśniach szkieletowych człowieka. Zwięk­szenie jej poziomu we krwi jest bardzo czułym wskaźnikiem uszkodzenia funkcji nerek i do­wodem ich niewydolności.

Wzrost poziomu powoduje też wysiłek fizyczny. Spadek po­ziomu kreatyniny może powo­dować ciąża, zaniki mięśniowe, głodzenie, stosowanie kortykosterydów.

Kwas moczowy

Norma - 2,5-7,0 mg/dl

Przyczyną wzrostu stężenia mo­że być zwiększona produkcja kwasu moczowego, czyli dna moczanowa, ale także łuszczy­ca, choroby nowotworowe, le­czenie cystostatykami, niedotle­nienie tkanek, duże uszkodze­nie tkanek.

Zmniejszone wydalanie kwasu moczowego z moczem wywołuje: niewydolność nerek, zwiększona reabsorpcja lub/i zmniejszona sekrecja, sto­sowanie leków: diuretyków tiazydowych i salicylanów (w małych dawkach), ołów, kwasy organiczne, idiopatyczna hiperurikemia rodzinna.

Spadek stężenia może nie mieć znaczenia klinicznego. Może być jednak przyczyną za­hamowanej reabsorpcji kanali­kowej.

Albuminy

Norma - 3,5-5,0 g/dl

Wzrost stężenia albumin wywo­łuje odwodnienie. Natomiast najczęstszą przyczyną spadku stężenia jest jej utrata przez ner­ki w przebiegu zespołu nerczycowego i przewlekłego zapale­nia nerek. Obniżenie stężenia albuminy może nastąpić z po­wodu upośledzenia syntezy al­buminy, niedożywienia, zabu­rzeń wchłaniania, chorób wą­troby, zwiększonej utraty z przewodu pokarmowego, opa­rzeń, krwawienia, wysięków, zwiększonego katabolizmu al­buminy, posocznicy, urazów, chorób nowotworowych, przewodnienia.

Białko całkowite (TP)

norma - 6,3 -8,2 g/dl

Badanie obejmuje łączną ocenę wszystkich białek surowicy krwi. Wartości nieprawidłowe obserwujemy najczęściej w nie­dożywieniu, chorobach nerek i wątroby oraz szpiczaku.

Bilirubina (BIL)

norma - 0,1-1,3 mg/dl

Jest produktem metabolizmu barwników hemowych, głów­nie hemoglobiny. W praktyce laboratoryjnej oznaczamy naj­częściej bilirubinę całkowitą. Zwiększone stężenie bilirubiny całkowitej obserwujemy w prze­biegu cholestazy zewnątrz- i wewnątrzwątrobowej, żółtacz­kach hemolitycznych, uszko­dzeniach komórek wątroby.

ENZYMY

Aminotransferaza alaninowa A (ALT, ALAT, GPT)

Norma - 11-66 U/L

ALT jest narządowo niespecy­ficznym enzymem. Duże ilości tego enzymu występują w wątro­bie. Wzrost jego aktywności w surowicy krwi może być wczesnym markerem uszkodzenia komórek wątroby.

Wzrost aktywności ALT ob­serwuje się również przy ostrym, wirusowym zapaleniu wątroby, polekowym uszkodze­niu wątroby, toksycznym uszko­dzeniu wątroby, cholestazie wą­trobowej, marskości wątroby.

Aminotransferaza asparaginianowa (AST, AspAT, GOT)

Norma - 10-46 U/L

Podwyższona aktywność AST w osoczu wskazuje raczej na uszkodzenie komórek narządu, a nie zaburzenia jego funkcji.

Wzrost aktywności może być spowodowany zawałem mięśnia sercowego, zabiegami kardiochirurgicznymi, inten­sywnym masażem serca, wiru­sowym zapaleniem wątroby, to­ksycznym uszkodzeniem wątro­by, nowotworami wątroby, za­paleniem dróg żółciowych, ka­micą żółciową, nowotworem trzustki, zwłóknieniem przewo­dów żółciowych.

Gamma-glutamylotransferaza (GGT)

Norma - 8-78 u/L

Jest to enzym związany z błona­mi komórkowymi, występuje głównie w wątrobie, ner­kach, trzustce i gruczole krokowym. Podwyższenie jego wartości może być skutkiem: kamicy żółcio­wej, alkoholowego zapa­lenia wątroby, leczenia lekami przeciwpadaczkowymi, ostrego i prze­wlekłego zapalenia trzustki.

Fosfataza alka­liczna (ALP)

Norma dla dorosłych - 38-126 U/L

Nieprawidłowe podwyż­szenie wartości tego en­zymu może być spowo­dowane: nadczynnością przytarczyc pierwotną; krzywicą, niedoborem witaminy D3, niedobo­rem wapnia, nowotworami kości; chorobami nerek; wtórną nadczynnością przytarczyc związaną z zaburzeniem meta­bolizmu witaminy D3 w nerce; chorobami wątroby. Przyczyną spadku aktywności mogą być: hipofosfatazemia charakteryzu­jąca się zaburzeniami kalcyfikacji kości, zaburzenia wzrostu kości (achondroplazja, krety­nizm, niedobór kwasu askorbi­nowego).

Kinaza kreatynowa (CK)

Norma - 30-170 U/L

Jest zlokalizowana głównie w mięśniach prążkowanych, mięśniu sercowym i mózgu, jej wzrost może wystąpić po wysiłku. Wzrost aktywności może pojawić się przy zawale mięśnia sercowego (obserwu­je się jej podwyższenie już po 6 godz. od wystąpienia zawa­łu, natomiast po 72 godz. po­ziom CK powinien wrócić do normy. Występuje też przy za­truciu alfa-amanityną (mucho­mor sromotnikowy), zatruciu tlenkiem węgla, zespole zmiażdżenia mięśni, dystrofii mięśniowej.

Cholesterol

Norma - 140-200 mg/dl

Cholesterol - składnik błon ko­mórkowych, materiał, z którego powstają hormony sterydowe i kwasy żółciowe. Jego nadmiar powoduje odkładanie się zło­gów cholesterolu w naczyniach, co usposabia do rozwoju miaż­dżycy i choroby wieńcowej. Ist­nieje kilka frakcji cholesterolu, z których najważniejsze to cho­lesterol HDL i cholesterol LDL.

Przy hiperlipidemiach pierwot­nych (rodzinna hipercholesterolemia, rodzinna złożona hiperlipidemia, pospolita hipercholesterolemia, rodzinna disbetalipoproteinemia) stężenie cholesterolu wzrasta. Wzrost stęże­nia powodują też hiperlipidemie wtórne: żółtaczki pozawątrobowe, choroby wątroby, zespół nerczycowy, cukrzyca, niedoczynność tarczycy; otyłość; ciąża; stosowanie leków (beta-blokery, diuretyki tiazydowe, doustne preparaty antykoncepcyjne, kortykosterydy, estrogeny).

Spadek stężenia cholestero­lu wywołują choroby wątroby, takie jak zaawansowana mar-skość wątroby, ostra i podostra martwica wątroby, toksyczne uszkodzenie wątroby, infekcje związane z uszkodzeniem wą­troby, a poza tym stan głodze­nia, posocznica, nadczynność tarczycy, niedokrwistości.

Frakcje cholesterolu

HDL („dobry” cholesterol) 35-70 mg/dl - im więcej, tym le­piej, bo ta frakcja działa ochron­nie na mięsień sercowy.

LDL („zły” cholesterol) - nor­ma: < 130 mg/dl Wartości graniczne: 135-155 mg/dl

Wartości nieprawidłowe: > 155 mg/dl

Dehydrogenaza mleczanowa (LDH, LD)

Norma - 313-616 U/L

Wzrost aktywności obserwuje się już w 12-24 godz. po zawale i utrzymuje się on aż do 10. do­by. Wśród innych przyczyn nie­prawidłowych wartości tego en­zymu można wymienić: choro­by wątroby, nowotwory, uszko­dzenia mięśni, anemię hemolityczną, atrofię mięśni (zwła­szcza w początkowej fazie), za­palenie pluć; rzadziej ostre za­palenie trzustki, choroby nerek, anemię megaloblastyczną.

Trójglicerydy

Norma - 40-200 mg/dl

Wzrost stężenia mogą powodo­wać: hiperlipidemie pierwotne, złożona hiperlipidemia, pospo­lita hipertriglicerydemia, ro­dzinna dysbetalipoproteinemia, zespół chylomikronemii; hiper­lipidemie wtórne, otyłość, nadmierne spożywanie alkoho­lu, cukrzyca, niedoczynność tarczycy, zespół nerczycowy, za­palenie trzustki, doustne środki antykoncepcyjne, dna mocza­nowa, niektóre beta-blokery, diuretyki tiazydowe, ciąża.

Spadek stężenia stwierdza się u osób przewlekle hospitali­zowanych i chorych psychicz­nie.

PIERWIASTKI

Potas (K)

Norma - 3,5-5,0 mmol/l

Wzrost stężenia, czyli hiperkalemia, zwykle jest wynikiem upośledzonego wydalania potasu z moczem oraz nadmiernego uwalnia­nia potasu z ko­mórek. Do zwiększe­nia stężenia potasu w surowicy krwi do­chodzi w przypadku zniszczenia i rozpadu komórek oraz przesu­nięcia potasu z prze­strzeni wewnątrz­komórkowej do przestrzeni zewnątrzkomórkowej. Do ta­kich sytuacji dochodzi podczas roz­padu krwinek czerwonych, zmiażdżenia tkanek, złośli­wej hipertermii oraz podczas spadku nerko­wego wydalania potasu w ostrej niewydolności nerek i nie­których przypadkach przewle­kłej niewydolności nerek

Spadek stężenia - hipokalemię, która jest najczęściej wyni­kiem nadmiernej utraty potasu przez przewód pokarmowy lub moczowy mogą wywołać: dłu­gotrwałe wymioty, biegunki, przetoki jelitowe i żołądkowe.

Sód (Na)

Norma - 135-145 mmol/l

Wzrost stężenia spowodowany jest wynikiem utraty wody z po­zostawieniem sodu. Dzieje się tak w wyniku nadmiernego po­cenia, ciężkich przypadków bie­gunek i wymiotów, w cukrzycy - przy nadmiernym oddawaniu moczu. Spadek stężenia, czyli niedobór sodu w organizmie, spowodowany może być przez nadmierną utratę sodu przez skórę (obfite pocenie, oparze­nia), nadmierną utratę sodu przez przewód pokarmowy (wy­mioty, biegunki), przez nerki, w wyniku niedożywienia, nie­wydolności wątroby, przyjmo­wania niektórych leków.

Żelazo (Fe)

Norma - 37-170 ug/dl

Stężenie żelaza w surowicy za­leży od wchłaniania w przewo­dzie pokarmowym, magazyno­wania w jelicie, śledzionie i szpiku kostnym. Wartości śre­dnie żelaza są niższe u kobiet niż u mężczyzn średnio o 10 mikrogramów/dl. U obu płci wraz z wiekiem ulegają obniżeniu. Stężenie żelaza wykazuje zmienność dobową, a u kobiet zmienność w trakcie cyklu mie­sięcznego. Stężenie fizjologicz­ne poziomu żelaza jest zmien­ne: np. spada w drugiej połowie ciąży. U dzieci między 3. a 7. ro­kiem życia osiąga taki poziom jak u osób dorosłych. Wzrost stężenia bywa skutkiem: nadmiernej podaży dożylnych i domięśniowych preparatów żelaza, częstych transfuzji krwi, ostrych zatruć żelazem, niedokrwistości hemolitycznych, niedokrwistości hipoplastycznych i aplastycznych, ze­społów mielodysplastych, nie­dokrwistości złośliwej; wiruso­wego zapalenia wątroby, ostrych uszkodzeń wątroby (wzrost stężenia żelaza jest pro­porcjonalny do stopnia martwi­cy wątroby); zapalenia nerek; stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych. Spadek stężenia bywa skutkiem: niedo­krwistości z niedoboru żelaza, niedokrwistości złośliwej; ostrych i przewlekłych zaka­żeń; chorób nowotworowych; zespołu nerczycowego, prze­wlekłej niewydolności nerek; chorób tkanki łącznej; niedo­boru witaminy C.

UWAGA

Każde labolatorium ma swoje normy. Czytając, analizując wyniki badań należy zwrócić uwagę w jakich normach są po­dane. Różnice wynikają z odmiennych metod wy­konywania badań.

INNE BADANIA

Cytologia hormony

Cytologia onkologiczna ma szczególne znaczenie w zapobieganiu nowotworów, gdyż umożliwia wykrycie wczesnych postaci raka szyjki macicy i tzw. stanów przedrakowych, z których może rozwi­nąć się nowotwór.

Raz w roku podczas kontrolnej wizyty u ginekologa po­winny ją wykony­wać kobiety, które rozpoczęły życie płciowe bez względu na wiek lub wszystkie po 18-20 roku życia.

W zależności od cech komórek ocenianych w rozmazie zalicza się je do pięciu grup cytologicz­nych.

• Grupa I - w rozmazie wystę­pują prawidłowe komórki na­błonka i zależnie od fazy cyklu płciowego niewielka liczba krwinek białych.

• Grupa II - obraz komórek nabłonkowych typowy dla sta­nów zapalnych i zmian wstecz­nych. Występuje duża liczba krwinek białych, limfocytów, histiocytów (komórek układu odpornościowego). Taki roz­maz uznaje się również za „nie podejrzany”, ale wymaga kon­troli po ewentualnym lecze­niu.

• Grupa III - to wynik dodatni (podejrzany). W rozmazie stwierdza się tzw. komórki dysplastyczne (nieprawidłowe). W zależności od nasilenia zmian i liczby tych komórek wyróżnia się dysplazję małego, średniego i dużego stopnia. Ta­ki wynik wymaga kontrolnego ponownego badania w krótkim czasie, ewentualnie po lecze­niu. Jeżeli zmiany utrzymują się nadal, należy pobrać wybrane odpowiednio (celowane) wy­cinki z tarczy części pochwo­wej. Do tej grupy cytologicznej zalicza się także ciężkie zmiany zapalne. Również niektóre za­każenia wirusowe (np. wirusem brodawczaka - infekcja najczę­ściej spotykana u młodych, współżyjących kobiet) mogą przyczynić się do powstania obrazu charakterystycznego dla tej grupy.

• Grupa IV - w rozmazie znaj­dujemy pojedyncze komórki tzw. atypowe, znacznie różnią­ce się od prawidłowych ko­mórek, sugerujące zmianę zło­śliwą ograniczoną do nabłonka (tzw. rak in situ).

• Grupa V - stwierdzamy tu liczne komórki atypowe. Taki obraz przemawia za zmianą zło­śliwą inwazyjną. Należy pod­kreślić, że na podstawie tego ba­dania nie można ostatecznie rozpoznać nowotworu. Jest to badanie jedynie sugerujące możliwość takiej zmiany. Cyto­logia grupy IV i V wymaga na­tychmiastowej dalszej diagno­styki. Ostateczne rozpoznanie można ustalić na podstawie ba­dania histopatologicznego ma­teriału pobranego z szyjki maci­cy.

PSA

Norma: do 60 roku życia 04 ng/ml, po 60 roku życia 0-10 ng/ml

PSA to antygen specyficzny prostaty. Jest przede wszystkim związany z tkanką gruczołu krokowego. Podwyższony po­ziom PSA występuje u pacjen­tów z rakiem prostaty, łagod­nym przerostem gruczołu kro­kowego oraz stanami zapalny­mi tkanek sąsiadujących z ukła­dem moczowo-płciowym.

Wyłączne oznaczanie PSA w surowicy nie może być trak­towane jako test przesiewowy w kierunku raka prostaty, po­nieważ podwyższone stężenie tego antygenu obserwuje się także u pacjentów z łagodnym przerostem gruczołu prostaty. Określenie poziomu PSA jest również przydatne w wykryciu przerzutów lub przewlekłej choroby u pacjentów po opera­cyjnym lub farmakologicznym leczeniu raka prostaty.

Biorąc pod uwagę korzyści wynikające z wczesnego wykrycia ryzyka wystąpienia choroby zaleca się badanie poziomu PSA raz w roku u mężczyzn po 50 roku życia. Mężczyźni z gru­py wysokiego ryzyka, u których dwoje lub więcej krewnych pierwszego stopnia miało raka prostaty, powinni rozpocząć ba­dania wcześniej (w wieku 45 lat).

Tarczyca - badania hormonalne

Norma

FT3 - 2,76-6,45 pm/L FT4 - 10,3-24,45 pm /L TSH - 0, 254,0 mU/L

Chcąc ocenić stan czynno­ściowy tarczycy wykonuje się oznaczenia hormonów we krwi. Wyniki badania nie zale­żą od posiłków, stąd krew nie musi być pobieraną na czczo. Oznacza się m.in. hormony: TSH, FT3, FT4.

TSH jest hormonem produ­kowanym przez przysadkę mózgową, kontrolującym dzia­łanie tarczycy. Synteza i stęże­nie TSH wzrasta w przypadku niedoczynności tarczycy. Stęże­nie tego hormonu spada, gdy występuje nadczynność tarczy­cy, czyli tarczyca zaczyna samo­dzielnie, poza kontrolą przysad­ki, wydzielać nadmiar hormo­nów. Stężenie TSH jest czułym wskaźnikiem czynności hormo­nalnej tarczycy i powinno być jako pierwsze oznaczane w przypadku każdego podejrze­nia zaburzeń czynności hormo­nalnej tarczycy.

Stężenie FT4 i FT3 jest podwyższone w nadczynności tarczycy, a obniżone w niedo­czynności. Oznacza się je, by ocenić stopień zaawansowania nadczynności tarczycy i moni­torować przebieg leczenia.

Badania DNA

Ustalenie ojcostwa metodą ana­lizy DNA jest badaniem nie­skomplikowanym, bezbole-snym i bezinwazyjnym. Próbkę do badań mogą stanowić: krew, ślina lub włosy. Dzięki odpo­wiednim testom można ustalić pokrewieństwo niemal ze 100-proc. pewnością. Badanie wy­konuje się do celów prywat­nych i sądowych.

• Badanie HPV, czyli diagno­styka w kierunku wykrywania wirusa brodawczaka ludzkiego. Za pomocą tego badania moż­na wykryć i określić typ wirusa HPV. Obecnie uważa się, że głównym czynnikiem powodu­jącym powstawanie nowotwo­ru w obrębie szyjki macicy jest białko E6, wytwarzane właśnie przez wirusy HPV. Badanie wskazane jest dla kobiet mają­cych częste stany zapalne dróg moczowych i rodnych. Badanie to w połączeniu z badaniem cy­tologicznym jest najskuteczniej­szą metodą wykrywania nowo­tworów szyjki macicy w bardzo wczesnym stadium.

• BADANIE KAŁU

Jest to jedna z podstawo­wych analiz wykonywanych w schorzeniach przewodu pokarmowego. Umożliwia ustalenie przyczyny choro­by zakaźnej jelit oraz cho­roby pasożytniczej przewo^ du pokarmowego. Na pod­stawie analizy kafu można wnioskować o zdolności je­lit do wchłaniania pokar­mu i pośrednio o czynno­ści wydzielniczej (wydziela­niu enzymów trawiennych) trzustki.

Na badania kału szczegól­ną uwagę powinny zwrócić mamy przedszkolaków. Po­przez kontakt ze zwierzęta­mi lub innymi dziećmi oraz nieprzestrzeganie higieny maluchy często cierpią z powodu owsików, glist i lamblii.

DIAGNOSTYKA

Organizm jak na dłoni

Dziś trudno sobie wyobrazić, jak lekarze leczyli chorych kilkadziesiąt lat temu bez ultra­sonografów, echokardiografów, tomografów i rezonansu. W ogromnej większości przypad­ków bez zastosowania tych badań trudno byłoby dziś postawić jednoznaczną i dokładną diagnozę. Dzięki rozwojowi techniki lekarze zyskali doskonałe narzędzia pozwalające za­glądać w zakamarki ludzkiego ciała, a chorzy nadzieję na skuteczne wyleczenie z chorób.

Badanie ultrasonograficzne

To najbardziej popularna meto­da obrazowania wnętrza ciała. Badanie jest nieinwazyjne, wy­konuje się je przez powłoki cia­ła, i bezpieczne. W ultrasonografii (USG) wykorzystuje się zjawisko odbijania fal ultra­dźwiękowych od badanych na­rządów, co pozwala ocenić ich budowę anatomiczną, charak­ter zmian ogniskowych, wykryć nieprawidłowe struktury.

USG jamy brzusznej to naj­częściej wykonywane badanie ultrasonograficzne. W ten spo­sób można ocenić stan wątro­by, pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, nerek, trzu­stki czy śledziony. Za pomocą tradycyjnego USG nie można raczej ocenić dokładnie stanu pozostałych części przewodu pokarmowego (żołądka, dwu­nastnicy, jelit) ani też rozpo­znać choroby wrzodowej, nadżerek lub polipów w prze­wodzie pokarmowym. Oprócz samej oceny narządów USG może też służyć do wytyczania drogi igle (podczas biopsji), gdy nakłuwa się zmiany w wątro­bie, nerkach, trzustce czy pier­siach.

USG serca

Inaczej nazywane ECHO ser­ca. Aparat służący do badania ma inną głowicę niż urządze­nie do USG brzucha. Możliwo­ści oceny serca przy użyciu tej metody stały się tak duże, że ECHO zaczyna być badaniem nieodzownym do podjęcia ja­kiegokolwiek leczenia kardiologicznego. Dzięki niemu moż­liwe staje się określenie struk­tury serca i funkcji zastawek, zaburzeń kurczliwości ściany, przecieków, fal zwrotnych, frakcji wyrzutowej i wielu in­nych parametrów.

USG dopplerowskie

Służy do oceny przepływu krwi w naczyniach krwionośnych i sercu. Wykorzystuje się tu fakt zmiany długości fali odbitej od przedmiotu, który zbliża się lub oddala od głowicy. W przypad­ku USG takim przedmiotem są krwinki czerwone. Analizując odbitą od nich falę ultradźwię­kową, można wykreślić kieru­nek i sposób przepływu krwi. Mierząc obszar zmiany barwy, jego kolor i nasycenie, można się dowiedzieć na przykład, że: jest nieszczelna zastawka mitralna w sercu albo że w aorcie znajdu­je się skrzeplina, która zaburza przepływ krwi, stwierdzić czy narządy są prawidłowo unaczy-nione, określić drożność tętnic.

USG ginekologiczne

Służy do oceny narządu rodne­go, macicy, jajników, a także procesu owulacji. Wykorzysty­wane jest też w ocenie ciąży. Wykonanie ultrasonografii u kobiet ciężarnych daje obraz ułożenia łożyska, ukazuje roz­wój płodu, a nawet jego płeć oraz wiek.

Nowoczesna ultrasonografia pozwala na niespotykany dotąd wgląd w rozwój płodu. Nie chodzi jedynie o ocenę wy­glądu dziecka i śledzenie jego ruchów - uśmiechu, mimiki twarzy, czy poruszania koń­czyn. Oglądanie dziecka na monitorze, w trójwymiarowym obrazie pozwala także na do­kładne badanie struktur narzą­dów wewnętrznych.

BADANIE EKG

Elektrokardiografia jest metodą diagnostyczną, której celem jest rozpoznanie przebiegu zjawisk elektrycznych w sercu. Badanie to polega na rejestracji zmian potencjałów elektrycznych po­wstających na powierzchni ciała pod wpływem prądu elektrycz­nego wytwarzanego i rozprze­strzeniającego się w sercu. Elektrokardiograf, czyli urządze­nie służące do tego badania, odbiera potencjały ze skóry dzięki specjalnym elektrodom umieszczanym w odpowiednich miejscach ciała. Otrzymany w ten sposób elektrokardio-gram pozwala na dokonanie po­miarów różnych charaktery­stycznych elementów krzywej EKG, zwanych odstępami, odcin­kami i załamkami, których war­tości są odzwierciedleniem miejsca i czasu trwania zjawisk elektrycznych w mięśniu serca. Badanie elektrokardiograficzne jest niebolesne i należy do ba­dań nieinwazyjnych.

Badanie EKG

Niezbędne do wykrycia zabu­rzeń rytmu serca, niedokrwie­nia mięśnia sercowego oraz oceny stanów pozawałowych, lokalizacji zawałów i ich rozle­głości. Są różne rodzaje EKG.

EKG spoczynkowe

Jest badaniem nieinwazyjnym, polegającym na zapisie zmian napięć elektrycznych powstają­cych w mięśniu sercowym.

EKG wysiłkowe

Badanie wykonuje się na spe­cjalnej bieżni lub na cyklometrze rowerowym. W czasie próby pacjent wykonuje wysi­łek fizyczny odpowiednio dozo­wany. Celem badania jest oce­na ukrwienia mięśnia sercowe­go.

Holter

Badanie polega na ciągłym zapi­sie EKG na taśmie magnetofono­wej przez 24 godz. Jest to moni­torowanie pracy serca podczas dziennej aktywności i nocnego wypoczynku.

Badanie EEG

Polega na rejestracji pracy mózgu poprzez zapis fal mózgo­wych. Badanie jest nieszkodli­we i bezpieczne dla zdrowia, również u małych dzieci. Bada­nie EEG wskazane jest u osób po urazach głowy, silnych ude­rzeniach, zwłaszcza połączo­nych z utratą przytomności, przy narastającym uporczywym bólu głowy, zawrotach, omdle­niach, zaburzeniach pamięci, a także u osób ze schorzeniami sercowo-krążeniowymi, zabu­rzeniami snu (bezsenność, nadmierna senność, koszmary senne) i w stanach nerwicowo-depresyjnych.

Spirometria

Badanie polega na pomiarze objętości oddechowej (zapaso­wej i właściwej) płuc. Na pod­stawie otrzymanego wykresu dokonuje się analizy rytmu od­dychania i jego dynamiki. Bada­nie wskazane przy chorobach płuc (astma, rozedma) oraz u osób pracujących w warun­kach szkodliwych (zapylenie).

Densytometria

Polega na badaniu gęstości ko­ści w kierunku osteoporozy. Dzięki pomiarowi prędkości fali ultradźwiękowej można zbadać parametry fizyczne tkanki kostnej. Na badanie na­leży zgłaszać się po 40 roku ży­cia. Kontrola stanu kości wska­zana jest u każdej kobiety w okresie menopauzy i u każdego mężczyzny powyżej 60 ro­ku życia.

Gastroskopia

Pozwala na bezpośrednie oglą­danie śluzówki żołądka, odźwiernika i dwunastnicy. Ba­danie wykonuje się przy użyciu endoskopu, urządzenia pozwa­lającego na przeniesienie obra­zu narządów z wnętrza ciała na monitor. Wskazaniem do wyko­nania badania są owrzodzenia żołądka i dwunastnicy, zmiany zapalne, podejrzenie raka żo­łądka, a zwłaszcza, gdy wystę­puje brak łaknienia, pobolewa-nie i bóle w nadbrzuszu, ssanie i pobolewanie głodowe, krwa­wienie z górnego odcinka prze­wodu pokarmowego.

Rektoskopia

Badanie pozwala na bezpośred­nie oglądanie śluzówki odbytu i końcowego odcinka jelita grube­go. Prowadzi się je przy użyciu rektoskopu. Wskazaniem do ta­kiego badania są bóle lędźwiowe i krzyżowe, krwawienia, biegun­ki, przewlekłe zaparcia, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, podejrzenie rozwoju raka odbytu.

Audiometria

Badanie progów słyszalności poszczególnych tonów i wnio­skowanie z ich przebiegu o wewnętrznych uszkodze­niach i chorobach narządu słuchu.

Mammografia

Mammografia polega na prze­świetleniu piersi małą dawką promieni rentgenowskich. Po­zwala na wykrycie guzków, które mają zaledwie 3 mm śred­nicy. Każda kobieta po 36 roku życia powinna co dwa lata pod­dawać się temu badaniu, a po ukończeniu 50 lat - co roku.

Dla porównania, wykorzy­stywane także w tym celu bada­nie ultrasonograficzne pozwala na wykrycie zmian wielkości około 5 mm i odróżnienie guz­ka od torbieli.

Tomografia komputerowa (TK)

Tomografia komputerowa służy do uwidaczniania warstw ciała ludzkiego. Aparaturę do wyko­nywania TK wprowadzono do szpitali w roku 1973. Stała się ona techniką obrazowania, bez której nie można się już obyć. Dzięki tomografii komputerowej można otrzymać poprzeczne obrazy ciała ludzkiego bez jego otwierania. Badanie TK polega na prześwietleniu danej okolicy ciała wiązką promieni rentge­nowskich i pomiarze ich pochłaniania przez tkanki o różnej gę­stości. Patologiczne struktury w obrębie tkanki różnią się stop­niem pochłaniania promienio­wania, co pozwala na ich dokład­ne zobrazowanie. Dla uzyskania jeszcze lepszego obrazu stosuje się środki cieniujące, tzw. kontra­sty, podawane w trakcie badania dożylnie albo stosowane doust­nie i/lub doodbytniczo przed ba­daniem. Istnieje jeszcze spiralna tomografia komputerowa, która daje możliwość tworzenia obra­zów trójwymiarowych, np. struk­tur naczyniowych, kości, połą­czeń stawowych.

Rezonans magnetyczny

Badanie polega na umieszcze­niu pacjenta w komorze apara­tu, w stałym polu magnetycz­nym o wysokiej energii. Jest to badanie całkowicie nieinwazyj­ne, gdyż w przeciwieństwie do innych badań radiologicznych nie wykorzystuje promieniowa­nia rentgenowskiego, lecz nie­szkodliwe dla organizmu pole magnetyczne i fale radiowe. Ba­danie to umożliwia bardzo do­kładną ocenę struktur anato­micznych całego człowieka w dowolnej płaszczyźnie, także trójwymiarowo, a szczególnie dobrą ocenę ośrodkowego ukła­du nerwowego (mózgu i kanału kręgowego, tkanek miękkich, naczyń całego organizmu). Jest to metoda pozwalająca w najlepszy sposób ocenić struktury anatomiczne oraz ewentualną patologię z dokładnością do kil­ku milimetrów. Badanie służy także nieinwazyjnej ocenie na­czyń całego organizmu.

Niezawodne prześwietlenie

Wykorzystanie badań radiologicznych w diagnostyce medycznej ma szczególne zastosowanie w rozpoznawaniu następstw urazów, choroby nowotworowej, chorób układu krążenia oraz zmian w układzie kostno-stawowym.

RTG Niektórzy uważają, że metoda diagnostyczna z zastosowaniem pro­mieni rentgenowskich przeżyła już czasy świetności w związku z rozwo­jem technik komputerowych, rezonansu magnetycznego, badań ultra­dźwiękowych i endoskopowych. Ale to nie do końca prawda.

Badania RTG stano­wią istotny element leczenia w chirurgii ogólnej, kardiochirurgii, chirurgii na­czyniowej, neurochirurgii, uro­logii i ortopedii, gdyż umożli­wiają lub ułatwiają ustalenie wskazań do leczenia operacyj­nego. Niektórzy uważają, że metoda diagnostyczna z zasto­sowaniem promieni rentgenow­skich przeżyła już czasy świet­ności w związku z rozwojem technik komputerowych, rezo­nansu magnetycznego, badań ultradźwiękowych i endoskopowych. Ale to nie do końca praw­da. Nadal istnieją sytuacje, kie­dy nic nie może zastąpić prze­świetlenia.

• RTG kości - po raz pierw­szy zostało zastosowane przez Roentgena i do tej pory jest niezastąpioną metodą rozpo­znawania zarówno zmian po­urazowych w kościach (zła­mań czy zwichnięć), jak też za­burzeń struktury kości w cho­robach reumatycznych, zwy­rodnieniowych czy osteoporozie.

• RTG klatki piersiowej - ba­danie pozwala na dość dokład­ną ocenę wszystkich narządów leżących powyżej mięśnia prze­pony. Najwyraźniej widoczne są serce i płuca. Aby zobrazo­wać przełyk lub określić wiel­kość serca na zdjęciu bocznym klatki piersiowej, trzeba sko­rzystać z kontrastu, inaczej zwanego środkiem cieniują­cym, który osoba badana wypi­ja kilka minut przed wykona­niem zdjęć. Zdjęcie klatki pier­siowej stanowi ważny element rozpoznania zapalenia płuc, gruźlicy, guzów płuc, rozedmy płuc, wydolności układu krąże­nia, wielkości serca i aorty, pły­nu w jamach opłucnowych, zamostkowego wola tarczycy, po­większonych węzłów chłon­nych śródpiersia.

• RTG górnego odcinka prze­wodu pokarmowego, czyli prze­łyku, żołądka, dwunastnicy - bada­nie umożliwia zarejestro­wanie kształtu przełyku, kształ­tu żołądka. Ułatwia rozpozna­nie wrzodu żołądka i dwunast­nicy, guzów i stwardnienia ścian żołądka, natomiast nic nie mówi o morfologii błony śluzowej.

• RTG jamy brzusznej - po­zwala stwierdzić kamienie żół­ciowe, nerkowe, poziomy pły­nów zgromadzonych w jelitach przy niedrożności przewodu pokarmowego, gaz pod przepo­ną, który wydostaje się z żołąd­ka po pęknięciu jego ściany, ciała obce przypadkowo lub ce­lowo połknięte przez człowie­ka.

• RTG jelita grubego (wlew doodbytniczy) - do badania wy­magane jest przygotowanie już kilka dni przed badaniem. Wlew doodbytniczy jest meto­dą służącą do rozpoznawania uchyłków jelita, a także guzów jelita grubego. Guzy o niewiel­kiej rozległości lub polipy moż­na rozpoznać stosując metodę podwójnego kontrastu, która polega na tym, że po opróżnie­niu jelita z barytowej zawiesiny cieniującej wprowadza się doń powietrze. Obrazy uzyskiwane dzięki tej metodzie są bardzo plastyczne.

• Urografia - służy do rozpo­znawania, czy nie jest zaburzo­na czynność wydzielania moczu, czy kształt obu nerek jest prawidłowy, pokazuje obecne w układzie moczowym złogi, czyli popularne kamienie.

Inne badania RTG:

• angiografia - kontrastowe ba­danie naczyń krwionośnych: żył albo tętnic

• arteriografia - kontrastowe badanie tętnic, stosowane nadal dość często. To niezwykle pomocne metody w chirurgii naczyniowej;

• koronarografia - badanie kontrastowe naczyń wieńco­wych

• artrografia - kontrastowe ba­danie stawów, głównie kolano­wego, barkowego, zastąpione przez bardziej nowoczesne metody - ultrasonografie i artroskopię.

---