spółki1


dr hab. Rafał Szczepaniak

Spółki

Polskie prawo nie zawiera definicji spółki. W literaturze prawniczej z reguły spółkę definiuje się jako prawną formę współdziałania najczęściej gospodarczego (choć nie tylko). Spółka jest dwustronnym lub wielostronnym stosunkiem prawnym powstającym w wyniku zawartej umowy. Stronami tego stosunku są podmioty (osoby fizyczne, prawne lub jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej), których łączy wspólny cel. Spółka jest więc swoistą wspólnotą interesów.

Oczywiście podane określenia są na tyle ogólne, że mogą być używane dla definiowania również spółdzielni a także innych korporacyjnych (zrzeszeniowych) osób prawnych. Trudno bowiem w sposób precyzyjny posługiwać się abstrakcyjnym i generalnym pojęciem „spółka”. Z reguły używając tego pojęcia zawsze mamy na myśli pewien normatywny typ spółki, np. spółkę jawną, cywilną, z ograniczoną odpowiedzialnością czy partnerską.

W tym miejscu należy jednak zauważyć, iż ustawodawca dopuszcza istnienie tzw. spółek jednoosobowych. Jest to twór sztuczny, swego rodzaju fikcja prawna. Zamiarem ustawodawcy, który wprowadził tę instytucję było umożliwienie jednemu podmiotowi prowadzenie działalności gospodarczej z wykorzystaniem zalet formy spółki.

Nie wszystkie spółki są osobami prawnymi.

Najczęściej spółki dzieli się na osobowe i kapitałowe. Jedynie spółki kapitałowe, do których w polskim prawie należą spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne są osobami prawnymi. Natomiast spółki osobowe, za wyjątkiem spółki cywilnej, są jednostkami organizacyjnymi, które można określić mianem ułomnych osób prawnych. Oznacza to, że wykazują one tylko niektóre cechy osób prawnych, jak np. zdolność prawna czy zdolność sądowa. Od osób prawnych różnią się przede wszystkim tym, że za zobowiązania tych spółek ponoszą odpowiedzialność także ich wspólnicy.

Spółki osobowe Spółki kapitałowe

brak osobowości prawnej, posiadanie osobowości prawnej,

odpowiedzialność wspólników odpowiedzialność wspólników za

za zobowiązania spółki całym zobowiązania spółki tylko wniesionym

majątkiem osobistym, odpowiedzialność wkładem,

bezpośrednie prowadzenie spraw prowadzenie spraw spółki i jej

spółki i jej reprezentowanie przez reprezentowanie przez organy,

wspólników,

trwałość składu osobowego, zmienność składu osobowego,

zasadniczo równe prawa i obowiązki różne prawa i obowiązki w zależności od

wspólników, wniesionych wkładów,

wkładem do spółki może być praca oraz praca i inne usługi nie mogą być wkładem

inne usługi świadczone przez wspólnika, wspólnika do spółki.

możliwość prowadzenie jedynie działalności możliwość prowadzenia jakiejkolwiek

zarobkowej działalności dozwolonej przez prawo

pojedyncze opodatkowanie dochodu podwójne opodatkowanie podatkiem

dochodowym

W polskiej nauce prawa przyjmowana jest z reguły zasada numerus clausus (zamknięty krąg) spółek. Oznacza to, że strony nie mogą na podstawie umowy utworzyć spółki nie uregulowanej przepisami prawa. Zasada ta znajduje jednak w praktyce pewne wyjątki. Przykładem jest tutaj przychylne z reguły nastawienie prawników do funkcjonowania spółek cichych, pomimo braku regulacji tej spółki.

Spółka cywilna

1. Uwagi ogólne

Spółka cywilna jest jedyną spółką w polskim prawie uregulowaną poza kodeksem spółek handlowych. Nie jest więc zaliczana do tzw. spółek handlowych. Została uregulowana w kodeksie cywilnym od art. 860 do art. 875.

Ustawodawca wyraźnie wychodzi z założenia, iż spółka cywilna nie jest raczej przeznaczona do tworzenia trwałych struktur gospodarczych prowadzących działalność w większych rozmiarach.

2. Powstanie spółki cywilnej

  1. Zagadnienia ogólne

Spółka cywilna powstaje w wyniku zawarcia umowy między wspólnikami. Oczywiście nie może istnieć jednoosobowa spółka cywilna. Ilość wspólników nie jest ograniczona, lecz, jak zostało wyżej wskazane, ta forma prawna nie jest przeznaczona do skupiania wielu podmiotów. Wspólnikiem może być zarówno osoba fizyczna, osoba prawna, a także ułomna osoba prawna, np. spółka jawna czy komandytowa.

Umowa powinna wskazywać kto jest wspólnikiem, jaki jest cel gospodarczy spółki oraz jakie wkłady wspólnicy wnoszą do spółki i jaka jest ich wartość. Należy w umowie ustalić także nazwę spółki.

2.2. Wkłady do spółki

Wkład do spółki cywilnej może mieć charakter pieniężny jak i niepieniężny (aport). Wkładem mogą być także usługi, najczęściej o charakterze specjalistycznym jak i oddanie do bezpłatnego używania spółce określonych rzeczy. Świadczenie usług czy pracy może mieć charakter długotrwały lub też może tu chodzić o wykonanie jednej konkretnej usługi. Na pewno praca ta nie może polegać na prowadzeniu spraw spółki oraz na jej reprezentowaniu, gdyż do tych czynności jest zobowiązany każdy wspólnik z mocy samych przepisów prawa.

Do tej pory sporne jest jednak, czy wspólnicy są zobowiązani wnieść do spółki cywilnej wkłady. Wyrażone zostały przeciwstawne poglądy. Zdaniem niektórych, wkład jest tylko jednym ze sposobów zaangażowanie się wspólnika dla osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Wspólnik może w umowie zobowiązać się do innych działań, nie polegających na wniesieniu wkładu, np. do produkcji półfabrykatów, które są przetwarzane w spółce, do zaniechania prowadzenia działalności konkurencyjnej, która może obniżyć zyski spółki. Ich zdaniem osiągnięcie wspólnego celu jest możliwe już przez samo prowadzenie spraw spółki, do czego każdy ze wspólników w wyniku zawarcia umowy się zobowiązuje. Może więc się zdarzyć, choć na zasadzie wyjątku, że spółka zasadniczo nie będzie posiadać żadnego majątku. Inni z kolei uważają, że wspólnicy mają obowiązek wniesienia wkładów do spółki cywilnej. Przewagę w literaturze mają prawnicy, których zdaniem do spółki cywilnej wkład nie musi być wniesiony.

2.3. Forma umowy spółki

Umowa spółki cywilnej powinna być stwierdzona pismem. Jest to jednak wymóg tylko dla celów dowodowych.

2.4. Cel założenia spółki

Spółka cywilna jest zakładana dla osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Taki cel nie jest tożsamy z celem zarobkowym. Cel gospodarczy polega na dążeniu do osiągnięcia korzyści majątkowej. Musi więc być przeliczalny na pieniądze. Niekoniecznie jednak ta korzyść musi przybrać postać zysku. Może to być zaoszczędzenie na kosztach, np. dwaj koledzy zakładają spółkę cywilną by wspólnie budować budynek składający się z dwóch lokali mieszkalnych. Budynek ma służyć wyłącznie zaspokojeniu ich własnych potrzeb mieszkaniowych.

2.5. Moment powstania spółki

Spółka powstaje w momencie zawarcia umowy lub w innym momencie wskazanym w umowie. Wpis do ewidencji działalności gospodarczej ma tylko znaczenie deklaratywne. Należy zauważyć, iż od 1 stycznia 2002 r. wspólnicy a nie spółka powinni zostać wpisani do Krajowego Rejestru Sądowego.

2.6. Nazwa spółki

Polskie prawo nie zawiera wyraźnej regulacji dotyczącej nazwy spółki cywilnej. Należy bowiem przyjąć, iż spółka cywilna nie może mieć nazwy, gdyż nie jest przedsiębiorcom, ani podmiotem. Należy więc wskazywać imiona i nazwiska (bądź nazwy) wszystkich wspólników z dodatkiem „spółka cywilna” bądź „s.c.', który informuje, że działalność jest prowadzona w ramach umowy spółki cywilnej.

3. Kwestia podmiotowości prawnej spółki cywilnej

Spółka cywilna nie jest podmiotem prawa. Podmiotami są sami wspólnicy. Spółka cywilna jest więc określonym przez wspólników stosunkiem zobowiązaniowym zawiązanym dla realizacji wspólnego celu gospodarczego. W konsekwencji sformułowanie „majątek spółki cywilnej” należy potraktować jedynie jako skrót myślowy. Majątek ten bowiem w rzeczywistości stanowi współwłasność łączną wszystkich wspólników. Wspólnicy będący przedsiębiorcami podlegają także ubezpieczeniu społecznemu osób prowadzących działalność gospodarczą.

Spółka cywilna nie ma także zdolności sądowej oraz upadłościowej. Można ogłosić upadłość tylko wspólników.

Ustawodawca nie jest jednak do końca konsekwentny. Mianowicie w świetle ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym za podatnika podatku VAT nadal uważana jest spółka cywilna. Jej nadawany jest więc nr NIP, a urzędy statystyczne nadają spółce także nr REGON.

4. Zmiana składu osobowego spółki cywilnej

Skład osobowy spółki cywilnej jest w zasadzie stały. Wypowiadany jest często pogląd, iż zmiana składu osobowego dopuszczalna jest tylko w wyniku zmiany umowy spółki. Z pewnością z taką sytuacją będziemy mieli do czynienia w przypadku zwiększenia składu osobowego spółki, przez przystąpienie do niej jeszcze jednego wspólnika.

Sąd Najwyższy podjął uchwałę, że dopuszczalne jest wstąpienie do spółki cywilnej nowego wspólnika w wyniku przejęcia przez niego dotychczasowych zobowiązań oraz uprawnień dotychczasowego wspólnika za zgodą pozostałych wspólników. Ma więc to być tzw. „zbycie udziałów” w spółce cywilnej. W takim przypadku zdaniem Sądu Najwyższego nie jest wymagana zmiana umowy spółki. Wydaje się, iż można ten pogląd zaakceptować . Należy bowiem przyjąć, że wspólnik zbywający swój udział w spółce cywilnej nie może przez ten fakt zwolnić się od odpowiedzialności za dotychczasowe długi spółki. Przejęcie długu jest możliwe, jak wiadomo, tylko za zgodą wierzyciela. Zbycie udziału nie godzi więc w interesy wierzycieli spółki. Ponadto transakcja taka, w przeciwieństwie do tego, co twierdzą jej przeciwnicy, nie podważa zaufania wspólników względem siebie, gdyż jest ona możliwa tylko pod warunkiem uzyskania zgody wszystkich członków spółki.

Można ponadto zastrzec, że spadkobiercy wspólnika wejdą do spółki na jego miejsce. W wypadku takim powinni oni wskazać spółce jedną osobę, która będzie wykonywała ich prawa. Dopóki to nie nastąpi, pozostali wspólnicy mogą sami podejmować wszelkie czynności w zakresie prowadzenia spraw.

Ustawodawca dopuszcza także wystąpienie wspólnika ze spółki w wyniku tzw. „wypowiedzenia udziału”. Może to nastąpić na trzy miesiące przed końcem roku obrachunkowego, który zazwyczaj pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Z ważnych powodów wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminów wypowiedzenia, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony. Przeciwne zastrzeżenie w umowie jest nieważne. Jako przykład ważnych powodów można wskazać np. konflikty między wspólnikami, nielojalność, ciężka choroba wspólnika uniemożliwiające jego dalsze funkcjonowanie w spółce. Także wierzyciel wspólnika może wypowiedzieć jego udział w spółce (patrz niżej). „Ważne powody” nie muszą być spowodowane z winy któregokolwiek ze wspólników.

W przypadku wystąpienia wspólnika, spółka może istnieć dalej w zmniejszonym gronie. Oczywiście nie dotyczy to sytuacji, gdy w spółce było tylko dwóch wspólników.

Wspólnikowi występującemu ze spółki zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do spółki do używania, oraz wypłaca się w pieniądzu wartość jego wkładu oznaczoną w umowie spółki, a w braku takiego oznaczenia - wartość, którą wkład ten miał w chwili wniesienia. Nie ulega natomiast zwrotowi wartość wkładu polegającego na świadczeniu usług albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do wspólnika.

Wspólnikowi ustępującemu ze spółki wypłaca się ponadto w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki.

Należy także przyjąć, aczkolwiek kodeks cywilny wyraźnie tego nie normuje, że wspólnik występujący ze spółki uczestniczy w zysku i stracie ze spraw jeszcze niezakończonych.

5. Odpowiedzialność za długi spółki cywilnej

Wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie za zobowiązania spółki. Solidarność trwa nadal pomimo rozwiązania spółki. Tak samo wspólnicy odpowiadają za zobowiązania podatkowe związane z działalnością spółki i to niezależnie od tego, który z nich podpisywał faktury. Nowo przystępujący do spółki wspólnik nie odpowiada za długi spółki, które powstały przed jego przystąpieniem. Natomiast były wspólnik odpowiada za długi spółki, które powstały przed jego wystąpieniem ze spółki

Konsekwencją odpowiedzialności osobistej wspólników za długi spółki jest np. to, że wierzyciel spółki cywilnej pozwany przez jednego z jej wspólników z tytułu długu osobistego względem niego, może podnieść zarzut potrącenia, a także wnieść przeciwko powodowi powództwo wzajemne.

Na koniec należy zauważyć, iż wspólnicy mocą umowy nie mogą wyłączyć swej solidarnej odpowiedzialności za długi spółki.

6. Prawa i obowiązki wspólnika spółki cywilnej

6.1. Prawo do udziału w zysku i obowiązek pokrywania strat

Podstawowym prawem wspólnika jest prawo do udziału w zysku spółki. Zgodnie z zasadą równych praw i obowiązków wspólników spółki osobowej, każdy ze wspólników ma równy udział w zyskach niezależnie od tego jakiej wartości wkład i jakiego rodzaju do spółki wniesie. Umowa spółki może jednak uchylić tę zasadę, np. uzależniając wysokość udziału w zysku od wartości wkładu. Dominujący pogląd wyklucza istnienie tzw. „spółki lwiej”, polegającej na tym, że jeden ze wspólników jest wyłączony od udziału w zysku.

O ile w umowie spółki nie zostanie inaczej ustalone, wspólnik uczestniczy w pokrywaniu strat spółki w tej samej części w jakiej uczestniczy w zyskach. W umowie można zwolnić wspólnika od pokrywania strat spółki.

Wspólnik ma roszczenie w stosunku do pozostałych wspólników o wypłatę części zysku. Wspólnik może żądać podziału i wypłaty zysków dopiero po rozwiązaniu spółki. Jednakże gdy spółka została zawarta na czas dłuższy, wspólnicy mogą żądać podziału i wypłaty zysków z końcem każdego roku obrachunkowego. Możliwe jest także zawarcie w umowie spółki postanowienia, na mocy którego wspólnicy mają prawo do zaliczek na poczet przyszłego zysku rocznego.

6.2. Prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki

Każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany zarazem do prowadzenia spraw spółki. Każdy wspólnik może bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić sprawy, które nie przekraczają zakresu zwykłych czynności spółki. Jeżeli jednak przez zakończeniem takiej sprawy chociażby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej prowadzeniu, potrzebna jest uchwała wspólników. Gdy chodzi o prowadzenie spraw przekraczających zakres zwykłych czynności wymagana jest uchwała wspólników. Należy przyjąć, że obydwie wskazane wyżej uchwały muszą zapaść jednomyślnie. W umowie spółki można jednak postanowić, że uchwały te są podejmowana większością głosów, co może się okazać pożytecznym rozwiązaniem, dzięki któremu uniknie się paraliżu decyzyjnego.

Każdy wspólnik może bez uprzedniej uchwały wspólników wykonać czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby narazić spółkę na niepowetowane straty.

Prowadzenie spraw spółki dotyczy podejmowaniu wszelkich decyzji wiążących się z dążeniem do osiągnięcia zamierzonego celu gospodarczego. Chodzi jednak tutaj o decyzje podejmowane ze skutkiem wewnątrz spółki. Składanie bowiem oświadczeń woli ze skutkiem wobec osób trzecich wchodzi w zakres reprezentacji.

Na temat czynności z zakresu zwykłych czynności spółki oraz czynności przekraczających ten zakres patrz uwagi poświęcone spółce jawnej.

W umowie spółki można pozbawić niektórych wspólników prawa prowadzenia spraw spółki. Możliwe jest także poszerzenie tych uprawnień niektórym wspólnikom. Można również powierzyć prowadzenie spraw spółki osobom trzecim, np. wykwalifikowanym menadżerom. Wśród prawników nie ma jednak pełnej zgodności, czy można powierzyć w umowie prowadzenie spraw spółki wyłącznie osobie trzeciej. Za trafny należy uznać pogląd, zgodnie z którym możliwe jest powierzenie prowadzenia spraw spółki osobie trzeciej z wyłączeniem wspólników z tym jednak zastrzeżeniem, że przynajmniej jeden ze wspólników musi zachować uprawnienie do odwołania udzielonego osobie trzeciej upoważnienia do prowadzenia spraw spółki.

6.3. Prawo i obowiązek reprezentowania spółki

Każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany zarazem do reprezentowania spółki w takich granicach, w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw. Umowa lub uchwała wspólników podjęta w braku odrębnego postanowienia umownego w warunkach jednomyślności może jednak pozbawić poszczególnych wspólników tego uprawnienia, ograniczyć je lub rozszerzyć. Wspólnicy mogą również udzielić pełnomocnictwa osobie trzeciej.

Należy zauważyć, że w spółce cywilnej, która nie jest osobą prawną, nie funkcjonują organy. W szczególności w roli organów nie występują jej wspólnicy. Dlatego wspólnik zawierający umowę w imieniu spółki jest jej przedstawicielem. W przypadku przekroczenia zakresu swoich kompetencji znajdzie więc zastosowanie art. 103 kodeksu cywilnego. Jeżeli pozostali wspólnicy nie potwierdzą tej umowy, będzie ona bezskuteczna, natomiast wspólnik który zawarł umowę bez umocowania, poniesie wobec osoby trzeciej odpowiedzialność odszkodowawczą. Z przekroczeniem umocowania przez wspólnika będziemy mieli do czynienia np. wtedy, gdy zawrze umowę, dotyczącą spraw przekraczających zakres zwykłych czynności spółki, a nie uzyskał na to zgody pozostałych wspólników wyrażonej w umowie lub odrębnej uchwale.

7. Ochrona wierzyciela osobistego wspólnika spółki cywilnej

Zasadą jest, że w czasie trwania spółki wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku. Pomimo tak stanowczo wyrażonej zasady, ustawodawca ma jednak na uwadze interesy wierzycieli wspólnika, którego majątek osobisty może być zbyt skromny dla zaspokojenia ich roszczeń. Stanowi więc, że jeżeli w ciągu ostatnich sześciu miesięcy została przeprowadzona bezskuteczna egzekucja z ruchomości wspólnika, jego wierzyciel osobisty, który uzyskał zajęcie praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania, może wypowiedzieć jego udział w spółce na trzy miesiące naprzód, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony. Jeżeli umowa spółki przewiduje krótszy termin wypowiedzenia, wierzyciel może z tego terminu skorzystać.

Należy przyjąć, że wspólnicy nie mogą w umowie wyłączyć stosowanie tego przepisu.

8. Rozwiązanie spółki cywilnej

Przyczyną rozwiązania spółki cywilnej mogą być :

Jeżeli mimo istnienia przewidzianych w umowie powodów rozwiązania spółki trwa ona nadal za zgodą wszystkich wspólników, poczytuje się ją za przedłużoną na czas nieoznaczony.

Z ważnych powodów każdy wspólnik może żądać rozwiązania spółki przez sąd gospodarczy. Wiadomo jednak, iż każdy ze wspólników z ważnych powodów może także wypowiedzieć swój udział w spółce. Wtedy spółka istnieje nadal w zmniejszonym składzie. Dlatego też wyroki o rozwiązaniu spółki powinny zapadać z dużą powściągliwością.

„Ważnymi powodami” mogą być np. konflikty między wspólnikami, choroba lub wyjazd za granicę kluczowego wspólnika. Zasadniczo „ważne powody” powinny wystąpić w czasie istnienia spółki. W literaturze wyrażono jednak pogląd, że przyczyną jej rozwiązania może być ujawnienie się po zawiązaniu spółki okoliczności niweczącej zaufanie między wspólnikami (np. działanie na niekorzyść obecnych wspólników). Jak wiadomo bowiem, funkcjonowanie spółki cywilnej opiera się na zaufaniu między wspólnikami.

Skutkiem rozwiązania spółki jest zmiana charakteru prawnego wspólności majątkowej między wspólnikami. Jak wiadomo majątek spółki cywilnej jest współwłasnością łączną wspólników. Jednak od chwili rozwiązania spółki aż do momentu podziału tego majątku stosuje się do niego przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych.

Prawo nie wprowadza obowiązku przeprowadzenia specjalnego postępowania likwidacyjnego przed rozwiązaniem spółki cywilnej. Wymaga jednak, by dokonano pewnych działań, które można określić mianem „czynności likwidacyjnych”. Po pierwsze, należy spłacić długi spółki, następnie dokonać między wspólników podziału pozostałego majątku według zasad stosowanych przy występowaniu wspólnika ze spółki. W umowie spółki inaczej można uregulować sposób podziału majątku rozwiązanej spółki między wspólników.

Spółka jawna

1. Wprowadzenie

Spółka jawna jest spółką osobową. Jak wszystkie tego typu spółki nie jest osobą prawną, choć bezsprzecznie stanowi podmiot stosunków prawnych. Dlatego też nazywana jest „ułomną osobą prawną”. Od osób prawnych różni ją przede wszystkim brak organów oraz występująca odpowiedzialność wspólników za jej długi.

Prawo stanowi, że spółka osobowa z kodeksu spółek handlowych może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana.

Spółki osobowe, w tym także spółka jawna, posiadają więc zdolność sądową (mogą być stroną w sprawach sądowych), mają bierną i czynną legitymację procesową, tzn. mogą pozywać i być pozywane. Konsekwencją tego jest, że w pozwie przeciwko spółce jawnej nie trzeba wskazywać wspólników spółki.

Spółką jawną jest spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową. Nie jest natomiast istotne jakich rozmiarów działalność spółka ma prowadzić. Tak więc tylko od woli wspólników zawierających umowę spółki zależeć będzie, którą ze spółek osobowych zakładają. Pojęcie „przedsiębiorstwa w większym rozmiarze” ma znaczenie tylko jako cezura, po przekroczeniu której spółka cywilna powinna stać się spółką jawną.

Należy zauważyć, że spółka jawna stanowiła na gruncie kodeksu handlowego a także obecnie na gruncie kodeksu spółek handlowych swego rodzaju wzór spółki osobowej. Tym należy tłumaczyć, dlaczego ustawodawca normując funkcjonowanie innych spółek osobowych odsyła niejednokrotnie do regulacji spółki jawnej.

2. Powstanie spółki jawnej

2.1. Uwagi ogólne

Spółka jawna powstaje w wyniku zawarcia umowy między wspólnikami. Umowa powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności.

Umowę spółki jawnej można zawrzeć na czas oznaczony oraz nieoznaczony. Umowę zawartą na czas życia wspólnika uważa się za zawartą na czas nieoznaczony.

Nie jest możliwe istnienie jednoosobowej spółki osobowej, w tym także spółki jawnej. Wspólników musi być zawsze co najmniej dwóch. Prawo nie określa natomiast maksymalnej liczby wspólników.

Zmiana umowy spółki może nastąpić za zgodą wszystkich wspólników. Oczywiście i w tym wypadku wymagana jest forma pisemna. Ustawodawca dopuszcza zawarcie w umowie spółki jawnej postanowienia, że jej zmiana może nastąpić bez zachowania wymogu jednomyślności. Można więc w umowie spółki postanowić, że jej zmiana nastąpi np. kwalifikowaną większością głosów, bezwzględną ,lub zwykłą większością. Może pojawić się pytanie, czy w umowie można zapisać, że głosy wspólników mają różną wagę w zależności od wartości wniesionych wkładów. Wydaje się, iż taki rozwiązanie jest w spółce osobowej niedopuszczalne. Mogłoby ono doprowadzić bowiem do sytuacji, że mniejszość byłaby władna zmienić umowę spółki jawnej, a takie rozwiązanie nie jest zgodne z naturą spółki osobowej.

Momentem powstania spółki nie jest moment zawarcia umowy, albo inny moment wskazany w umowie, lecz jej wpis do rejestru. Wpis ma więc znaczenie konstytutywne.

W umowie spółki jawnej należy zawrzeć postanowienia dotyczące :

2.3. Firma

Firma spółki jawnej ma zasadniczo charakter osobowy. Powinna bowiem zawierać nazwiska lub firmy (nazwy) wszystkich wspólników albo nazwisko albo firmę (nazwę) jednego albo kilku wspólników oraz dodatkowe oznaczenie „spółka jawna”. Dopuszczalne jest zapisanie dodatkowego oznaczenia w formie skrótowej „sp.j.”. Oczywiście firma może się składać obok podanych elementów obligatoryjnych także z innych, np. fantazyjnych lub wskazujących rodzaj prowadzonej działalności. Firma spółki jawnej może więc mieć charakter mieszany.

2.4. Cel założenia

Spółka jawna jest zakładana w celach zarobkowych.

Z kolei przedmiot działalności to inaczej rodzaj działalności spółki. Można powiedzieć, że przedmiot działalności jest środkiem do osiągnięcia celu spółki.

2.4. Wkłady

Kodeks spółek handlowych wyraźnie stanowi, że wspólnik jest zobowiązany wnieść do spółki wkład. Wkład wspólnika może polegać na przeniesieniu lub obciążeniu własności rzeczy lub innych praw, a także na dokonaniu innych świadczeń na rzecz spółki. Jak wyjaśnia ustawodawca w art. 353 * 2 kodeksu cywilnego świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu. Tak więc obok wkładów pieniężnych oraz aportów (wkłady niepieniężne) wkład wspólnika może polegać na świadczeniu na rzecz spółki pracy czy innego różnego rodzaju usług. Jest to typowe dla spółek osobowych. W spółkach kapitałowych praca nie może być wkładem do spółki. Różnica ta wynika z faktu, iż za długi spółki jawnej odpowiadają także wspólnicy całym swym majątkiem, czyli również tym nie wniesionym do spółki. Tak więc ochrona interesów wierzycieli nie wymaga, by wspólnicy wnosili do spółki prawa mogące wchodzić w skład masy upadłościowej i egzekucyjnej. W taki sam sposób można wytłumaczyć, dlaczego ustawodawca nie zawarł w kodeksie przepisów, które miałyby przeciwdziałać zawyżaniu wartości aportów wnoszonych przez wspólników. Wspólnicy sami powinni w dobrze pojętym własnym interesie zadbać o to, by aporty wnoszone przez innych wspólników nie były wycenione w sposób wygórowany.

Należy jednak odpowiedzieć na pytanie, jaka praca może być wkładem wspólnika do spółki. Na pewno tą pracą nie może być prowadzenie spraw spółki czy jej reprezentowanie, jest to z reguły bowiem obowiązek każdego wspólnika w spółce. Wkładem może być tylko taka praca, którą będzie świadczył wspólnik ze względu na swe szczególne (specjalistyczne) umiejętności (np. praca inżyniera, architekta, informatyka). Tylko taka praca może przedstawiać dla spółki szczególną wartość, a roszczenie do jej świadczenia wchodzić w skład majątku spółki. .

2.5. Rejestracja

Każdy wspólnik ma prawo i obowiązek zarazem zgłoszenia spółki jawnej do rejestru. Spółka powstaje w momencie jej rejestracji.

3. Zmiany składu osobowego spółki jawnej

3.1. Zbycie praw wspólnika w spółce

Skład osobowy spółki jawnej opierającej swoje funkcjonowanie na osobistej pracy wspólników powinien być ex definitione stały. Przystąpienie do spółki nowego wspólnika jest możliwe zasadniczo tylko w wyniku zmiany umowy spółki. Kodeks spółek handlowych wprowadza jednak istotne novum w tym zakresie. Dopuszcza mianowicie przyjęcie w umowie spółki możliwości przeniesienia przez wspólnika na inną osobę ogółu swych praw i obowiązków w spółce. W przypadku zawarcia w umowie spółki takiego postanowienia, ogół praw i obowiązków wspólnika może być przeniesiony na inną osobę tylko po uzyskaniu pisemnej zgody wszystkich pozostałych wspólników. Umowa spółki może jednak złagodzić warunki tego przeniesienia. Może np. uniezależnić zbycie tych praw od woli pozostałych wspólników.

W przypadku przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika na inną osobę, za zobowiązania występującego wspólnika związane z uczestnictwem w spółce i zobowiązania tej spółki odpowiadają solidarnie występujący wspólnik oraz wspólnik przystępujący do spółki. Zbycie udziału nie zwalnia więc ustępującego wspólnika z odpowiedzialności za długi spółki. Można więc powiedzieć, iż w wyniku takiej transakcji sytuacja wierzyciela spółki ulega nawet wzmocnieniu.

3.2. Wypowiedzenie umowy spółki

Ustawodawca dopuszcza także wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego. Umowa może wskazywać krótsze terminy wypowiedzenia. Umowa natomiast nie może pozbawić wspólników tego prawa. Dopuszcza się z kolei umowne wyłączenie tego prawa na określony czas. Wypowiedzenie dokonuje się w formie pisemnego oświadczenia, które należy złożyć pozostałym wspólnikom albo wspólnikowi uprawnionemu do reprezentowania spółki. Wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika jest zasadniczo przyczyną rozwiązania spółki. Umowa spółki lub pozostali wspólnicy mogą jednak postanowić, że pomimo wypowiedzenia umowy, spółka będzie trwać nadal pomiędzy pozostałymi wspólnikami. Uzgodnienie takie powinno nastąpić przed upływem terminu wypowiedzenia.

3.3. Śmierć wspólnika

Skład osobowy spółki jawnej może ulec zmianie także w wyniku śmierci wspólnika. Śmierć wspólnika co do zasady jest przyczyną rozwiązania spółki. Umowa spółki lub wspólnicy mogą jednak postanowić, że spółka będzie trwać nadal w zmniejszonym składzie. Oczywiście jest to możliwe tylko wtedy, gdy w spółce było więcej niż dwóch wspólników.

W przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki lub jego śmierci należy odpowiednio wspólnikowi lub spadkobiercy wypłacić udział kapitałowy w pieniądzu. Rzeczy wniesione do spółki przez wspólnika tylko do używania zwraca się w naturze. Wartość nominalną udziału kapitałowego wspólnika lub jego spadkobiercy oznacza się na podstawie osobnego bilansu, uwzględniającego wartość zbywczą majątku spółki.

Wspólnik występujący ze spółki lub spadkobierca wspólnika uczestniczą w zysku i stracie ze spraw jeszcze niezakończonych. Nie mają jednak wpływu na ich prowadzenie. Mogą natomiast żądać wyjaśnień, rachunków oraz podziału zysku i straty z końcem każdego roku obrotowego. Umowa może także stanowić, że na miejsce zmarłego wspólnika do spółki wstąpią jego spadkobiercy. Spadkobiercy wspólnika mogą także żądać przekształcenia spółki spółki w spółkę komandytową i przyznania im statusu komandytariuszy.

3.4. Orzeczenie o wyłączeniu wspólnika

Kolejną zmianę składu osobowego spółki może spowodować orzeczenie sądu. Sąd może z ważnych powodów na wniosek pozostałych wspólników orzec o wyłączeniu wspólnika ze spółki. Ów wniosek jest w sensie procesowym pozwem wniesionym przez wspólników przeciwko pozostałemu wspólnikowi. Do ważnych powodów można zaliczyć np. chorobę wspólnika, jego konfliktowość, niekompetencję, nielojalność. Również umowa spółki może wskazać tzw. „ważne powody”, nie może natomiast z góry postanowić, że określone powody nie są ważne.

4. Prowadzenie spraw spółki

Ustawodawca wprowadza bezwzględny zakaz prowadzenia spraw spółki osobom trzecim z wyłączeniem wspólników. Nie oznacza to jednak zakazu korzystania przez wspólników z pomocy wykwalifikowanego menadżera w zarządzaniu spółką.

Każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki. W umowie spółki lub późniejszej jednomyślnej uchwale wszystkich wspólników można postanowić, że sprawy spółki będą prowadzone przez jednego lub kilku wspólników. Pozostali wspólnicy są wówczas wyłączeni od prowadzenia spraw spółki. Wyłączenie wspólnika od prowadzenia spraw spółki może nastąpić także bez jego zgody na podstawie wyroku sądowego. Wspólnicy zamierzający wyłączyć wspólnika od prawa prowadzenia spraw spółki powinni wnieść pozew do sądu gospodarczego. Sąd może pozbawić wspólnika omawianego prawa z ważnych powodów (np. nielojalność wspólnika, jego niedołęstwo, brak kompetencji).

Ustawodawca rozróżnia tzw. sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności spółki oraz sprawy przekraczające zakres zwykłych czynności. Nie definiuje jednak tych pojęć. Nie przedstawia nawet przykładowego katalogu działań przekraczających zakres zwykłych czynności.

Za sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności spółki należy uznać sprawy, które należą do jej podstawowej działalności a zarazem skutki majątkowe tych działań nie wykraczają ponad wysokość typowych dla tej spółki rozporządzeń majątkowe w niedługim okresie czasu, np. jednego miesiąca. Z kolei za sprawy przekraczające zakres zwykłych czynności należy uznać przede wszystkim takie działania, które powodują nietypowo wysokie w odniesieniu do kosztów bieżącej działalności obciążenia finansowe spółki, czyli takie które pociągają za sobą istotne ryzyko dla przyszłych losów spółki. Dlatego też dla jednej spółki wydatek jednego tysiąca zł. może być sprawą przekraczającą zakres zwykłych czynności, a dla drugiej już nie.

Każdy wspólnik może bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności spółki. Jeżeli jednak przed załatwieniem takiej sprawy choćby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej przeprowadzeniu, wymagana jest uprzednia uchwała wspólników. Po załatwieniu sprawy sprzeciw jest bez znaczenia. Sprzeciw musi się odnosić do konkretnej czynności, nie może np. dotyczyć „stylu” prowadzenia spraw spółki przez jednego ze wspólników. Jeżeli wniesienie sprzeciwu nie odwiodło wspólnika od dokonania danej czynności, spółka może wnieść pozew do sądu gospodarczego z żądaniem zaniechania tej czynności.

Kodeks spółek handlowych wyraźnie stanowi, że jeżeli w sprawach nieprzekraczających zwykłych czynności spółki wymagana jest uchwała wspólników, konieczna jest jednomyślność wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki. Taki przepis jest zgodny z istotą spółki osobowej. Ma on jednak tylko charakter względnie obowiązujący. Wymóg jednomyślności może w praktyce utrudniać podejmowanie decyzji. Dlatego wskazane jest w umowie spółki zapisać, że uchwała taka będzie podejmowana np. bezwzględną większością głosów.

W sprawach przekraczających zakresu zwykłych czynności spółki wymagana jest zgoda wszystkich wspólników, w tym także wspólników wyłączonych od prowadzenia spraw spółki.

Ustawodawca wprowadził jednak jeszcze trzecią kategorię czynności. Chodzi tutaj o tzw. „czynności nagłe”. Wspólnik mający prawo prowadzenia spraw spółki może bez uchwały wspólników wykonać czynność nagłą, które zaniechanie mogłoby wyrządzić spółce poważną szkodę.

5. Prawo do informacji o działalności spółki i jej sytuacji finansowej

Nawet wspólnicy pozbawieni prawa prowadzenia spraw spółki mają prawo osobistego zasięgania informacji o stanie majątku i interesów spółki oraz prawo do osobistego przeglądania ksiąg i dokumentów spółki. Wspólnik może upoważnić osobę trzecią, by ta z jego ramienia przeglądała dokumenty spółki. Może się bowiem zdarzyć, że wspólnik nie potrafi czytać sprawozdań finansowych i wyciągać właściwych wniosków. Dlatego też konieczne jest wtedy korzystanie przez niego z usług specjalisty.

Nieważne jest umowne ograniczenie lub pozbawienie wspólnika tych praw.

6. Reprezentacja spółki

Każdy wspólnik ma prawo reprezentować spółkę. Umowa spółki może jednak tę zasadę zmodyfikować. Może np. pozbawić wspólnika prawa reprezentowania spółki, może wprowadzić wymóg reprezentacji łącznej. Wymóg reprezentacji łącznej polega na tym, że wspólnik jest uprawniony reprezentować spółkę tylko łącznie z innym wspólnikiem lub prokurentem. Ponadto sąd wyrokiem z ważnych powodów może pozbawić wspólnika prawa reprezentowania spółki, podobnie jak może pozbawić wspólnika prawa prowadzenia jej spraw. Uwzględniając jednak domniemanie prawdziwości rejestru sądowego, należy przyjąć że wyrok ten jest skuteczny wobec osób trzecich będących w dobrej wierze dopiero od momentu, gdy jego treść wpisana do rejestru zostanie ogłoszona w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

Zakres uprawnień wspólnika do reprezentowania spółki jest bardzo szeroki. Obejmuje on wszystkie czynności sądowe i pozasądowe spółki. Prawa tego nie można ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich. Wspólnik spółki jawnej ma więc szerszy zakres uprawnień w zakresie reprezentacji od prokurenta. Teoretycznie przynajmniej nawet pojedynczy wspólnik (gdy nie wprowadzono wymogu reprezentacji łącznej) może np. skutecznie zbyć przedsiębiorstwo spółki, obciążyć je prawem oraz zbyć jej nieruchomość. Można więc powiedzieć, że obowiązuje w spółce jawnej odnośnie do reprezentacji zasada „wszystko albo nic”. Możliwe jest bowiem w całości bądź to w umowie, bądź wyrokiem sądu gospodarczego pozbawienie wspólnika prawa reprezentowania spółki. Nie można natomiast ograniczyć tych uprawnień. W tym miejscu dla rozwiania wątpliwości warto wyjaśnić, że wprowadzenie zasady reprezentacji łącznej nie jest traktowane jako ograniczenie uprawnień reprezentacyjnych, a jedynie jako określenie sposobu realizacji tych uprawnień.

7. Majątek spółki

Majątek spółki jawnej stanowi wszelkie mienie wniesione jako wkład lub nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia. W nauce prawa istnieje kontrowersja, czy majątek ten stanowi zarazem współwłasność łączną wspólników. Wydaje się jednak, iż racje mają ci, którzy podkreślając fakt, iż spółka jawna jest ułomną osobą prawną, uważają majątek zgromadzony przez spółkę za wyłącznie jej majątek. W przepisach kodeksu spółek handlowych poświęconych spółce jawnej mowa jest o „majątku spółki”, a nie o „majątku wspólników”.

Konsekwencją tego oddzielenia majątku spółki od majątku wspólników jest zasada, że w czasie trwania spółki wspólnik nie może żądać od dłużnika zapłaty przypadającego na niego udziału w wierzytelności spółki, ani przedstawić do potrącenia wierzytelności spółki swojemu wierzycielowi. Dłużnik spółki nie może przedstawić spółce do potrącenia wierzytelności, jaka mu służy wobec jednego ze wspólników.

W razie wątpliwości uważa się, że wkłady wspólników są równe.

8. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki

Wspólnicy ponoszą wraz z samą spółką odpowiedzialność całym swym majątkiem za jej zobowiązania. Nie jest to jednak, inaczej niż było poprzednio, odpowiedzialność solidarna z samą spółką. Odpowiedzialność ta ma cechy odpowiedzialności subsydiarnej (posiłkowej). Polega on na tym, że wierzyciel może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika dopiero wtedy, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Nie stanowi to jednak przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Należy zauważyć, iż Art. 7781 kodeksu postępowania stanowi bowiem, że tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce jawnej, spółce partnerskiej, spółce komandytowej lub spółce komandytowo-akcyjnej sąd nadaje klauzulę wykonalności przeciwko wspólnikowi ponoszącemu odpowiedzialność całym majątkiem za zobowiązania spółki, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna.” Tak więc aby móc prowadzić egzekucję z majątku wspólników, nie trzeba wnieść dwóch powództw : jednego przeciwko spółce i drugiego przeciwko wspólnikom.

Wprowadzenie odpowiedzialności subsydiarnej miało zwiększyć atrakcyjność prowadzenia działalności gospodarczej w formie spółki osobowej. Rozwiązanie to zbliża nieco spółki osobowe do spółek kapitałowych. Nie pogarsza ono jednak istotnie sytuacji wierzycieli spółki. Wspólnicy nie są bowiem przecież zwolnieni od odpowiedzialności całym swym osobistym majątkiem. Ponadto w większości wypadków majątek spółki będzie wystarczający dla zaspokojenia roszczeń wierzycieli

Wspólnicy ponoszą między sobą w stosunku do wierzycieli odpowiedzialność solidarną. Oznacza to, że wierzyciel dochodząc całej kwoty może pozwać jednego ze wspólników, tylko niektórych lub wszystkich. Wspólnicy nie są władni umową, której tylko oni są stronami, wyłączyć odpowiedzialność niektórych z nich wobec wierzycieli. Takie postanowienie umowne może mieć znaczenie jedynie w stosunkach wewnętrznych między wspólnikami i nie ma znaczenia w stosunku do wierzycieli spółki.

Pomimo całej odrębności sytuacji procesowej spółki i wspólników, wspólnik pozwany z tytułu odpowiedzialności za zobowiązania spółki, może przedstawić wierzycielowi zarzuty przysługujące spółce wobec wierzyciela. Jeżeli zarzut wymaga złożenia oświadczenia woli przez spółkę celem uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli, potrącenia lub w innych podobnych przypadkach, wspólnik może odmówić zaspokojenia wierzyciela, dopóki spółka nie złoży takiego oświadczenia. Wierzyciel może wyznaczyć spółce dwutygodniowy termin do złożenia oświadczenia woli, po którego bezskutecznym upływie wspólnik lub wierzyciel może wykonać służące mu uprawnienie.

Ustawodawca wyjaśnił także, że kto przystępuje do spółki jawnej odpowiada za jej zobowiązania powstałe przed dniem jego przystąpienia.

Należy także zauważyć, iż w świetle art. 115 * 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa wspólnik spółki jawnej odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką i pozostałymi wspólnikami za zaległości podatkowe spółki i wspólników, wynikające z działalności spółki.

9. Uprawnienia i obowiązki majątkowe wspólników

Zasadą jest, że każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Przepis ten wyraża regułę równych praw i obowiązków wspólników spółki jawnej. W umowie spółki można jednak inaczej unormować sposób podziału zysku. Do najczęściej występujących sposobów należy ten, który polega na uzależnieniu wysokości udziału w zysku od wartości wniesionego wkładu do spółki. W takim samym stopniu, w jakim wspólnik uczestniczy w zyskach spółki, uczestniczy także w pokrywaniu jej strat. Umowa może jednak wyłączyć tę zasadę. W szczególności umowa może zwolnić wspólnika od udziału w stratach. Nie można natomiast, zgodnie z panującym poglądem, wyłączyć w umowie jednego ze wspólników od udziału w zyskach. Byłby to przykład tzw. spółki lwiej (societas leonia).

Wspólnik może żądać podziału i wypłaty całości zysku z końcem każdego roku obrotowego. Musi więc poczekać na sporządzenie bilansu za dany rok. Wspólnik ma prawo zakwestionować bilans i wnieść przeciwko spółce powództwo do sądu gospodarczego. Ustawodawca nie reguluje instytucji zaliczki. Przyjmuje się jednak, że wspólnicy mogą postanowić w umowie, że wspólnicy będą otrzymywali zaliczki na poczet zysku rocznego.

10. Udział kapitałowy

Ustawodawca do kodeksu spółek handlowych wprowadził pojęcie „udziału kapitałowego” Pojęcie „udziału kapitałowego” jest wzorowane na rozwiązaniach prawa niemieckiego. Chodzi tu o pewną wartość księgową wyrażoną w złotych i zapisaną na koncie wspólnika w księgach handlowych spółki. Udział kapitałowy wspólnika jest równy wartości wkładu określonej w umowie spółki. Przepis ten ma jednak charakter względnie obowiązujący. Można więc w umowie postanowić, że udział kapitałowy jest większy lub mniejszy od wartości wkładu.

Pojęcie „udziału kapitałowego” w pewnym stopniu można przyrównać do pojęcia „udziału” w spółce z o.o. W jednym i drugim przypadku jest to określona wartość wyrażona pieniężnie, najczęściej równa wartości wkładu wniesionego do spółki. W jednym i drugim przypadku „udział” określa pewien stosunek uczestnictwa w majątku spółki. Zarówno „udział kapitałowy” jak i „udział” w spółce z o.o. z czasem mogą mieć różną wartość rynkową w zależności od sytuacji majątkowej spółki. Są bowiem nośnikami pewnych praw majątkowych wspólników w tych spółkach. Jeżeli majątek spółki się zwiększa, to i wartość udziału odpowiednio rośnie. „Udział kapitałowy” jest jednak pojęciem węższym. „Udział” w spółce z o.o oznacza ogół praw wspólnika w spółce, determinuje zarówno ilość głosów na zgromadzeniu wspólników, jak i rozmiary uczestnictwa w podziale zysku spółki, a także decyduje o tym, jaka część majątku likwidowanej spółki przypadnie wspólnikowi. Natomiast „udział kapitałowy” co do zasady nie wpływa ani na ilość głosów wspólnika w spółce jawnej, ani na rozmiary jego uczestnictwa w podziale zysku spółki. Ma natomiast wpływ na wartość majątku przypadającego wspólnikom w przypadku ich wystąpienia ze spółki czy jej rozwiązania.

Wspólnik ma prawo żądać corocznie wypłacenia odsetek w wysokości 5 % od swojego udziału kapitałowego, nawet gdy spółka poniosła stratę. Przy obliczaniu tej kwoty należy jednak uwzględnić poniesione przez spółkę straty.

11. Zakaz konkurencji

Wspólnik obowiązany jest powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki. Ustawodawca wyjaśnia, iż przede wszystkim chodzi tu o zakaz zajmowania się interesami konkurencyjnymi, np. uczestniczenia w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki jawnej, komplementariusz lub członek organu spółki. Wspólnik, który naruszył te zakazy, obowiązany jest nie tylko wyrównać szkodę poniesioną przez spółkę, ale także wydać spółce korzyści, jakie osiągnął, nawet gdy spółka nie poniosła szkody. Każdy pozostały wspólnik ma prawo podnieść te roszczenia w imieniu spółki.

12. Sytuacja prawna wierzyciela wspólnika

Może się zdarzyć, że wierzyciel osobisty wspólnika nie będzie mógł zaspokoić swoich roszczeń z majątku wspólnika, gdyż ten majątek będzie zbyt mały. W skład majątku wspólnika wchodzą jednak także jego prawa z tytułu uczestnictwa w spółce. Pojawia się więc pytanie, czy wierzyciel może prowadzić egzekucję także z tego majątku.

Ustawodawca wyjaśnia, że taka egzekucja jest możliwa. Możliwość tę obwarował jednak warunkami. Mianowicie, jeżeli egzekucja z majątku ruchomego wspólnika w ciągu ostatnich sześciu miesięcy okazała się bezskuteczna, a komornik dokonał zajęcia roszczeń służących wspólnikowi na wypadek jego wystąpienia lub rozwiązania spółki, wierzyciel może wypowiedzieć umowę spółki na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego. Wypowiedzenie w takim wypadku jest możliwe niezależnie od tego, że umowa spółki była zawarta na czas oznaczony. Jeżeli umowa spółki przewiduje krótszy termin wypowiedzenia, wierzyciel może skorzystać z tego terminu.

13. Rozwiązanie spółki jawnej

Przyczynami rozwiązania spółki są :

  1. przyczyny przewidziane w umowie spółki (np. upływ czasu, na jaki spółka została zawarta, zrealizowanie celu spółki, utrata koncesji itd.),

  2. jednomyślna uchwała wszystkich wspólników,

  3. ogłoszenie upadłości spółki,

  4. śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości,

  5. wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika,

  6. prawomocne orzeczenie sądu.

Pomimo zaistnienia powodów rozwiązania przewidzianych w umowie, spółkę uważa się za przedłużoną na czas nieoznaczony w przypadku, gdy prowadzi ona nadal swoją działalność za zgodą wszystkich wspólników.

Podstawą ogłoszenia upadłości spółki jawnej jest długotrwałe wstrzymanie płacenia jej długów. Ponadto upadłość spółki jawnej w likwidacji może być ogłoszona także wtedy, gdy jej majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów.

Wspólnicy są uprawnieni i zobowiązani wystąpić z wnioskiem o ogłoszenie upadłości spółki.

Każdy wspólnik może z ważnych powodów żądać rozwiązania spółki przez sąd. Żądanie to jest pozwem skierowanym przeciwko spółce. Umowa spółki nie może pozbawić wspólnika tego prawa. Do ważnych powodów należy zaliczyć np. niemożność osiągnięcia celu, dla którego spółka została zawiązania, czy konflikty między wspólnikami.

Poprzednio już była mowa, iż pomimo śmierci wspólnika, spółka trwa nadal pomiędzy pozostałymi wspólnikami, jeżeli umowa spółki tak stanowi lub pozostali wspólnicy tak postanowią. Tak samo może być w przypadku ogłoszenia upadłości wspólnika lub wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika lub jego wierzyciela.

Zasadniczo rozwiązanie spółki jest poprzedzone jej likwidacją. W okresie likwidacji spółka zachowuje swą dotychczasową firmę lecz z dodatkiem „w likwidacji”. Celem likwidacji jest zakończenie bieżących interesów spółki, ściągnięcie jej wierzytelności, wypełnienie zobowiązań i upłynnienie jej majątku (tzw. czynności likwidacyjne). Nowe interesy w okresie likwidacji mogą być podejmowane tylko w przypadku, gdy jest to niezbędne do ukończenia spraw w toku.

Obowiązek dokonania tych czynności ciąży na likwidatorach. Zasadą jest, że likwidatorami są wszyscy wspólnicy. Wspólnicy mogą jednak powołać na likwidatorów tylko niektórych spośród siebie, jak również osoby trzecie. Powołanie to następuje jednomyślną uchwałą wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

Sąd rejestrowy z ważnych powodów może na wniosek wspólnika lub innej osoby mającej interes prawny, ustanowić likwidatorami tylko niektórych spośród wspólników, jak również inne osoby. Tą „inną osobą” występującą z wnioskiem do sądu może być przede wszystkim wierzyciel spółki. Postępowanie likwidacyjne toczy się bowiem również w jego interesie.

W interesie wierzycieli spółki ustawodawca uregulował kolejność podziału majątku spółki. Mianowicie nakazał likwidatorom z majątku spółki spłacić w pierwszej kolejności zobowiązania spółki oraz pozostawić odpowiednie kwoty na pokrycie zobowiązań niewymagalnych lub spornych.

Jeżeli majątek spółki nie wystarcza na spłatę długów, niedobór dzieli się między wspólników stosownie do postanowień umowy, a w ich braku w stosunku, w jakim wspólnicy uczestniczą w stracie. W przypadku niewypłacalności jednego ze wspólników, przypadającą na niego część niedoboru dzieli się między pozostałych wspólników w takim samym stosunku Obowiązek ten nie ciąży na wspólniku zwolnionego w umowie od pokrywania strat spółki.

Pozostały majątek dzieli się między wspólników stosownie do postanowień umowy spółki. W przypadku braku stosownych postanowień umowy spłaca się wspólnikom udziały. Nadwyżkę dzieli się między wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczą oni w zysku.

Ustawodawca wyjaśnił, że rozwiązanie spółki jawnej następuje z chwilą wykreślenia jej z rejestru, natomiast w przypadku ogłoszenia upadłości spółki jej rozwiązanie następuje po ukończeniu postępowania upadłościowego.

Spółka partnerska

  1. Wprowadzenie

Spółka partnerska jest jedyną spółką w prawie polskim, którą mogą tworzyć i do niej przystępować tylko ściśle wskazane w przepisach prawa osoby. Jest to spółka osobowa utworzona w celu wykonywania wymienionych przez ustawodawcę wolnych zawodów.

Tymi wolnymi zawodami, których przedstawiciele mogą się grupować w spółkach partnerskich są:

  1. zawody związane z ochroną zdrowia:

aptekarze, dentyści, lekarze, pielęgniarki, położne i weterynarze

  1. zawody związane z szeroko pojętą obsługą prawną:

adwokaci, doradcy podatkowi, notariusze, radcy prawni i rzecznicy patentowi

  1. księgowi, biegli rewidenci, i rzeczoznawcy majątkowi

  1. architekci

  2. brokerzy

  3. tłumacze przysięgli

Przepisy szczególne mogą rozszerzyć krąg wolnych zawodów, których przedstawiciele mogą zakładać i przystępować do spółek partnerskich.

Zasadniczo dopuszczalna jest możliwość tworzenia spółek partnerskich przez przedstawicieli kilku różnych zawodów. W wielu jednak przypadkach ograniczenia zawierają ustawy dotyczące poszczególnych zawodów. Np. ustawa o radcach prawnych zezwala na prowadzenie spółki wyłącznie z innymi radcami lub adwokatami, a ustawa o biegłych rewidentach w ogóle zabrania tworzenia spółek z przedstawicielami innych zawodów.

W przypadku utraty przez partnera uprawnień do wykonywania wolnego zawodu powinien on wystąpić ze spółki najpóźniej z końcem roku obrotowego, w którym utracił prawo wykonywania wolnego zawodu. Po bezskutecznym upływie tego terminu, uważa się, że partner wystąpił ze spółki w ostatnim dniu tego terminu. Spadkobiercy partnera tylko wtedy mogą wstąpić do spółki, gdy posiadają uprawnienia do wykonywania działalności, dla której spółka została zawiązana.

Konstrukcja spółki partnerskiej przypomina spółkę jawną, dlatego też w sprawach nieuregulowanych w sposób szczególny stosuje się do niej przepisy o spółce jawnej.

  1. Założenie spółki partnerskiej

Podobnie jak pozostałe spółki osobowe, może być założona przez co najmniej dwie osoby. Jak zostało wyżej wskazane, wszyscy założyciele muszą posiadać wymagane przepisami uprawnienia do wykonywania określonego wolnego zawodu, a więc być osobami fizycznymi.

Do założenia spółki partnerskiej wymagane jest zawarcie umowy spółki w formie aktu notarialnego. W przeciwnym wypadku umowa spółki będzie nieważna.

Umowa spółki partnerskiej musi zawierać elementy konieczne w każdej spółce osobowej tj.:

W umowie należy także wskazać wolny zawód (lub wolne zawody) wykonywane przez partnerów.

Wiele przepisów Kodeksu spółek handlowych regulujących funkcjonowanie spółki partnerskiej ma charakter względnie obowiązujący. Dlatego też partnerzy mają daleko idącą swobodę w kształtowaniu umowy spółki.

Spółki partnerskie podlegają wpisowi do rejestru przedsiębiorców w ramach Krajowego Rejestru Sądowego. Wpis ma charakter konstytutywny. Spółka partnerska powstaje bowiem nie z chwilą zawarcia umowy, a z chwilą wpisania do rejestru.

3. Firma spółki partnerskiej

Firma spółki partnerskiej musi zawierać nazwisko przynajmniej jednego z partnerów. Ponadto powinien zostać wskazany wolny zawód wykonywany przez partnerów. Firma musi także zawierać dodatek „spółka partnerska” albo „i partner” lub „i partnerzy”. Zamiast oznaczenia spółka partnerska można używać skrótu „sp.p” np.

„Kowalski i partnerzy - gabinety lekarskie”, , „Barański i Kozłowski - radca prawny i adwokat sp.p”.

Firma spółki partnerskiej może zawierać ponadto dodatkowe elementy pod warunkiem jednak, że nie będą one wprowadzały w błąd, lub też nie są zabronione przez przepisy o wykonywaniu poszczególnych zawodów. Np. oznaczenia wskazujące na miejsce prowadzenia działalności lub różne zwroty fantazyjne.

4. Prowadzenie spraw spółki

Do prowadzenia spraw i reprezentacji spółki partnerskiej zasadniczo stosuje się przepisy o spółce jawnej Jedyną, choć bardzo istotną różnicą jest możliwość ustalenia w umowie spółki partnerskiej, że zadania te należą do zarządu. Do zarządu spółki partnerskiej stosuje się przepisy o zarządzie spółki z o.o. Jak więc widać, w spółce partnerskiej może zostać powołany organ (zarząd) co nie jest typowe dla spółek osobowych. Członkowie zarządu nie muszą być wspólnikami, ani wykonywać wolnego zawodu.

Partnerzy mogą w umowie dowolnie ukształtować zasady prowadzenia spraw spółki, czyli podejmowania decyzji wewnątrz spółki. Nie można jednak wyłączyć wszystkich partnerów od prowadzenia spraw spółki i powierzyć te czynności osobom trzecim. Nie ma to ograniczenie zastosowania do sytuacji, gdy w umowie spółki powołany został zarząd. Niezależnie jednak od powołania zarządu nie można pozbawić partnera prawa kontroli spółki.

Gdy chodzi o zasady prowadzenia spraw spółki przez partnerów wypada w tym momencie odesłać do części książki, w której zostało przedstawione prowadzenie spraw spółki przez wspólników spółki jawnej.

5. Reprezentacja spółki partnerskiej

Zasadą jest możliwość samodzielnego działania na zewnątrz przez każdego partnera, tj. przede wszystkim zawierania w jej imieniu umów. Umowa spółki może jednak ustanowić obowiązek współdziałania dwóch partnerów, lub partnera z prokurentem, przy czym ograniczenie takie może dotyczyć zarówno wszystkich, jak i niektórych partnerów. Umowa może także pozbawiać niektórych partnerów prawa do reprezentowania spółki. W odróżnieniu od wspólnika spółki jawnej partner może zostać pozbawiony tego prawa także w wyniku uchwały wspólników podjętej większością trzech czwartych głosów w obecności co najmniej dwóch trzecich ogólnej liczby partnerów. Ponadto umowa spółki może przewidywać surowsze wymogi powzięcia tej uchwały (np. większość cztery piąte głosów). Uchwała ta może zostać jednak podjęta tylko z ważnych powodów. Takim ważnym powodem może być np. udowodniona nielojalność wspólnika czy jego niekompetencja. W razie niemożności podjęcia uchwały o pozbawieniu partnera prawa do reprezentacji (np. gdy w spółce jest tylko dwóch lub trzech partnerów) pozostali mogą wystąpić o to do sądu. W przypadku powołania zarządu, wspólnicy tracą prawa reprezentacyjne.

6. Podział zysku i strat spółki

Podział zysku i strat w spółce partnerskiej jest identyczny jak w spółce jawnej. Jeżeli więc wspólnicy nie postanowią w umowie inaczej, dzielą się zyskami i uczestniczą w stratach po równo, niezależnie od wartości wkładów wniesionych do spółki.

7. Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki partnerskiej

Do najbardziej charakterystycznych cech spółki partnerskiej należą zasady odpowiedzialności partnerów za długi spółki. Partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce.

Wierzyciele spółki mogą więc dochodzić swych roszczeń za zobowiązania powstałe w związku z wykonywaniem wolnego zawodu z majątku samej spółki, a jeśli egzekucja przeciw spółce okaże się nieskuteczna, może ona zostać skierowana przeciw partnerom, których czynności związane z wykonywaniem wolnego zawodu były źródłem zobowiązania. Jeśli np. w spółce składającej się z dwóch radców prawnych jeden z nich wyrządził szkodę klientowi, przez to że przeoczył termin wniesienia apelacji od wyroku, tylko ten radca prawny, co do zasady, poniesie odpowiedzialność wraz ze spółką za wyrządzoną szkodę. Jeśli w spółce założonej przez dwóch stomatologów, jeden wyrwie pacjentowi zdrowy ząb, to on wraz ze spółką poniesie odpowiedzialność.

Rozwiązanie to uważane jest, za główną zaletą spółki partnerskiej w porównaniu z jawną. Umożliwia bowiem zwolnienie z odpowiedzialności wspólnika, który nie wyrządził szkody. Jak wiadomo natomiast, prowadzenie np. praktyki lekarskiej czy adwokackiej wiąże się z dużym ryzykiem wyrządzenia szkody.

Partner nie ponosi także odpowiedzialności za zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki. Jeśli np. szkoda została wyrządzona w wyniku wadliwego wykonania zabiegu przez pielęgniarkę podlegającą przy dokonywaniu tej czynności kierownictwu jednego z lekarzy - partnera w spółce, odpowiedzialność poniesie spółka i ten partner.

Umowa spółki może jednak przewidywać, że jeden albo większa liczba partnerów godzą się na ponoszenie odpowiedzialności tak jak wspólnik spółki jawnej, czyli niezależnie od tego czyje działanie było źródłem zobowiązania.

Należy jednak z całą mocą podkreślić, iż powyżej przedstawione ograniczenia odpowiedzialności dotyczą tylko zdarzeń mających charakter tzw. błędów w sztuce wykonywania zawodu. Za długi związane np. z zakupem komputerów przez spółkę lekarską czy za zapłatę czynszu za lokal wynajmowany przez spółkę ponoszą odpowiedzialność wszyscy partnerzy na identycznych zasadach jak wspólnicy spółki jawnej.

8. Rozwiązanie spółki

Rozwiązanie spółki powodują :

  1. Przyczyny przewidziane w umowie spółki (np. upływ czasu, na który spółka została zawiązana,

  2. jednomyślna uchwała wszystkich wspólników,

  3. ogłoszenie upadłości spółki,

  4. utrata przez wszystkich partnerów prawa do wykonywania wolnego zawodu,

  5. prawomocne orzeczenie sądu.

Spółka partnerska przestaje istnieć z chwilą wykreślenia jej z rejestru.

Gdy chodzi o postępowanie likwidacyjne - patrz uwagi poświęcone rozwiązaniu spółki jawnej.

Spółka komandytowa

  1. Istota i znaczenie gospodarcze

Jest to spółka osobowa, w której występują dwa rodzaje wspólników : komplementariusze i komandytariusze. Komplementariusze odpowiadają za zobowiązania spółki całym swym majątkiem osobistym, komandytariusze natomiast do określonej wartości, zwanej sumą komandytową. Każda osoba trzecia może z łatwością poznać wysokość sumy komandytowej, gdyż jest ona zgłoszona wraz z innymi danymi do Krajowego Rejestru Sądowego. Ponadto wspólnicy ci w różnym stopniu zaangażowani są w przedsięwzięcie. Komplementariusz zobowiązuje się do prowadzenia spraw spółki i ma prawo do jej reprezentowania. Jest zatem wspólnikiem „aktywnym” w przeciwieństwie do komandytariusza, któremu przysługuje jedynie prawo kontroli oraz, co najważniejsze, uczestniczy w podziale zysku osiągniętego przez spółkę.

2. Założenie spółki komandytowej

Spółka komandytowa może być założona przez co najmniej dwie osoby. Mogą być to zarówno osoby fizyczne jak i prawne, a także, jak się wydaje, spółki osobowe z wyjątkiem cywilnej i partnerskiej.

Do założenia spółki komandytowej wymagane jest zawarcie umowy spółki w formie aktu notarialnego. Ta szczególna forma pisemna jest zastrzeżona, jak wiadomo, pod rygorem nieważności. Umowa spółki komandytowej powinna zawierać elementy konieczne w każdej spółce osobowej tj.:

Umowa spółki określa także zakres odpowiedzialności każdego z komandytariuszy, przez wskazanie sumy komandytowej.

Kodeks spółek handlowych regulujący funkcjonowanie spółki komandytowej zawiera wiele przepisów względnie obowiązujących, dlatego też wspólnicy mają daleko idącą swobodę w kształtowaniu treści umowy. Wspólnicy mogą np. odmiennie uregulować podział zysku i pokrywanie strat spółki.

Spółka komandytowa powstaje dopiero z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego.

3. Firma spółki komandytowej

Firma powinna zawierać nazwisko przynajmniej jednego z komplementariuszy. Jeśli zaś komplementariuszem jest osoba prawna firma obejmować musi całą jej nazwę lub firmę. Ponadto w firmie spółki komandytowej musi znaleźć się dodatek „spółka komandytowa”, lub skrót „sp. k.”

Prawo zabrania natomiast zamieszczania w firmie nazwiska komandytariusza lub jego nazwy (firmy). Ustawodawca przewidział specjalną sankcję za naruszenie tego zakazu. Mianowicie, komandytariusz odpowiada wtedy tak samo jak komplementariusz za zobowiązania spółki.

  1. Reprezentacja spółki komanytowej

Reprezentacja spółki należy do komplementariuszy. Zasady tej reprezentacji są identyczne jak w przypadku reprezentowania spółki jawnej przez wspólników. Istnieje więc także możliwość pozbawienia w umowie konkretnych komplementariuszy prawa reprezentacji, a także późniejsze pozbawienie tego prawa z ważnych powodów wyrokiem sądowym (patrz uwagi poświęcone reprezentacji spółki jawnej). Z kolei komandytariusze reprezentują spółkę jedynie wtedy, gdy zostanie im udzielone pełnomocnictwo (w tym również prokura), czyli na tych samych zasadach co jakakolwiek osoba spoza grona wspólników.

5. Prowadzenie spraw spółki komandytowej

Podobnie jak w przypadku reprezentacji, co do zasady sprawy spółki prowadzą wyłącznie komplementariusze. Odbywa się to na tych samych zasadach jak prowadzenie spraw spółki jawnej przez wspólników. Istnieją jednak tutaj pewne odstępstwa. Mianowicie, w sprawach przekraczających zakres zwykłego zarządu wymagana jest zgoda zarówno komplementariuszy wyłączonych od prowadzenia spraw spółki, jak i komandytariuszy, z tym że umowa spółki może przewidywać, że zgoda komandytariusza nie jest konieczna, bądź że jest konieczna jedynie dla podjęcia niektórych szczególnie istotnych decyzji.

Umowa spółki może przewidywać, że komandytariusze będą uczestniczyć w prowadzeniu spraw, nie można jednak na ich rzecz pozbawić wszystkich komplementariuszy prawa prowadzenia spraw spółki.

Umowa nie może pozbawiać komandytariusza prawa do kontroli, w szczególności badania finansowych dokumentów spółki.

6. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki komandytowej

Komplementariusze odpowiadają za zobowiązania spółki tak samo jak wspólnicy spółki jawnej. Oznacza to, że ich odpowiedzialność jest subsydiarna (posiłkowa) w stosunku do odpowiedzialności spółki, natomiast między sobą ponoszą odpowiedzialność solidarną.

Odpowiedzialność komandytariuszy również ma charakter subsydiarny, co oznacza że odpowiadają wobec wierzycieli spółki tylko wtedy, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. komandytariusze odpowiadają jedynie, gdy egzekucja przeciw spółce okaże się bezskuteczna. Jak wyżej zostało wskazane, komandytariusz odpowiada tylko do wysokości sumy komandytowej. Jednakże jeśli wniósł umówiony wkład do spółki, zakres odpowiedzialności zmniejsza się o wartość wniesionego wkładu. Np. wysokość sumy komandytowej została określona w umowie spółki na poziomie 10.000 zł. Wkład komandytariusza wniesiony do spółki wynosi 6.000 zł. Komandytariusz będzie więc odpowiadał wobec wierzycieli spółki swym pozostałym majątkiem osobistym tylko do wysokości 4.000 zł.

7. Zasady uczestnictwa w zysku spółki i pokrywaniu jej strat

Jeżeli umowa spółki inaczej nie stanowi, komandytariusz uczestniczy w zysku spółki proporcjonalnie do jego wkładu realnie wniesionego do spółki. Zasada ta obowiązuje tylko między komandytariuszami oraz w rozliczeniach miedzy komplementariuszami i komandytariuszami. Natomiast komplementariusze dzielą się przypadającym im zyskiem po równo.

Przykład :

Spółka składa się z jednego komandytariusza i dwóch komandytariuszy. Komandytariusz wniósł do spółki wkład o wartości 10.000 zł., pierwszy komplementariusz wkład o wartości 4.000, a drugi 6.000 zł. Zysk spółki za dany rok wynosi 8.000 zł. jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, komandytariusz otrzyma połowę zysku, czyli 4.000, natomiast komplementariusze podzielą się drugą połową po równo.

Jeśli umowa spółki nie stanowi inaczej proporcje ustalone do podziału zysków stosuje się również do pokrywania strat, przy czym komandytariusz uczestniczy w stracie jedynie do wartości ustalonego w umowie spółki wkładu.

8. Zmiana składu osobowego spółki komandytowej

Do zmiany wspólnika stosuje się ogólne przepisy spółkach osobowych oraz regulację dotyczącą spółki jawnej. Tylko więc wtedy, gdy umowa spółki to dopuszcza, wspólnik może przenieść swoje prawa i obowiązki w spółce na inną osobę.

Istnieje także możliwość wystąpienia wspólnika ze spółki na zasadach identycznych jak w spółce jawnej.

Także śmierć wspólnika może spowodować zmianę składu osobowego spółki (patrz uwagi w odniesieniu do spółki jawnej).

9. Rozwiązanie spółki

Spółka ulega rozwiązaniu :

Rozwiązanie spółki powodują także przyczyny dotyczące jednego z komplementariuszy tj. :

W przypadkach tych pozostali wspólnicy mogą jednak zdecydować o dalszym prowadzeniu spółki, co może znaleźć wyraz w uchwale, a także w dalszym prowadzeniu spraw na niezmienionych zasadach.

Śmierć komandytariusza nie powoduje rozwiązania spółki, chyba że oprócz niego pozostanie w spółce tylko jedyny komplementariusz. Wypowiedziany został w literaturze przekonujący pogląd (M. Knaflewski), że podobnie jak śmierć, także wypowiedzenie i upadłość komandytariusza nie powodują rozwiązania spółki.

Spółka komandytowo-akcyjna (art. 125-150)

1. Istota spółki komandytowo-akcyjnej

Jest to zupełnie nowy typ spółki, wprowadzony do polskiego prawa przez Kodeks spółek handlowych. Charakterystyczne dla tej spółki jest swoiste połączenie cech spółek osobowych (komandytowej) i kapitałowych (akcyjnej). W kodeksie spółek handlowych zaliczana jest jednak do spółek osobowych, co rodzi oczywiście określone skutki prawne, takie jak brak osobowości prawnej czy odpowiedzialność przynajmniej niektórych wspólników całym ich majątkiem za jej długi, a także nieopodatkowanie tych spółek podatkiem dochodowym. Podobnie jednak, jak pozostałe spółki osobowe z kodeksu spółek handlowych ma ona podmiotowość prawną.

Spółka ta jest swego rodzaju hybrydą prawną. Trafnie jest ona określana jako spółka komandytowa, której komandytariusze traktowani są jak akcjonariusze. Niekiedy istota jej ujmowana jest z odwrotnej strony. Opisuje się wtedy tę spółkę jako spółkę akcyjną, w której niektórzy wspólnicy (komplementariusze) nie są właścicielami akcji, lecz działają jak wspólnicy jawni, tj. uczestniczą w prowadzeniu spraw i reprezentacji, oraz odpowiadają w sposób nieograniczony własnym majątkiem. W spółce tej występują więc komplementariusze oraz akcjonariusze.

Główna zaleta spółek komandytowo-akcyjnych polega na tym, że jest ona jedyną spółką w prawie polskim, która umożliwia przedsiębiorcy pozyskanie kapitału przez emisję akcji, bez konieczności rezygnowania z osobowego charakteru spółki. Istnieje więc możliwość przekształcenia dotąd funkcjonujących niedokapitalizowanych spółek akcyjnych w spółki komandytowo-akcyjne. Jak wiadomo bowiem minimalny kapitał zakładowy spółek akcyjnych wynosi obecnie 500.000 zł. a spółek komandytowo-akcyjnych zaledwie 50.000 zł.

Wskazuje się jednak także na szereg niedogodności związanych z istnieniem spółek komandytowo-akcyjnych. Zwraca się uwagę na złożoną strukturę organizacyjną tych spółek. Niektórzy prawnicy zauważają, iż w praktyce prawdopodobnie niewielu przedsiębiorców gotowych będzie ryzykować osobistym majątkiem i zobowiązywać się do osobistego prowadzenia spraw, gdy skala interesów wymaga pozyskiwania kapitału przez emisję akcji. Z reguły dla prowadzenia działalności w większym rozmiarze zakładane będą spółki kapitałowe.

W kwestiach nieuregulowanych do spółki komandytowo-akcyjnej stosuje się przepisy o spółce komandytowej a także przepisy o spółce akcyjnej.

2. Założenie spółki komandytowo-akcyjnej

Założyciele zobowiązani są sporządzić statut spółki w formie aktu notarialnego. Jak wiadomo, forma aktu notarialnego jest zastrzeżona pod rygorem nieważności. Statut podpisać muszą jedynie ci wspólnicy, którzy będą w spółce mieć status komplementariuszy. Nie jest jednak zabronione złożenie podpisów również przez akcjonariuszy.

Statut powinien zawierać postanowienia dotyczące :

Statut powinien także wskazywać :

Ponadto wspólnicy będący akcjonariuszami są zobowiązani złożyć oświadczenia o zgodzie na zawiązanie spółki i brzmienie statutu oraz objęciu akcji. Oświadczenia te składane są także pod rygorem nieważności w formie aktu notariualnego.

Spółka komandytowo-akcyjna powstaje z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Obowiązek zgłoszenia spółki do rejestru ciąży na komplementariuszach. Na temat rejestracji patrz uwagi poświęcone rejestracji spółki jawnej.

3. Firma

Tworzenie firmy spółki komandytowej-akcyjnej opiera się na tych samych zasadach jak w przypadku firmy spółki komandytowej. Różnica polega jedynie na tym, że obligatoryjny dodatek ma brzmienie „spółka komandytowo-akcyjna” a jego skrót „S.K.A.”

4. Majątek spółki komandytowo-akcyjnej

Kapitał zakładowy spółki komandytowo-akcyjnej wynosić musi co najmniej 50. 000 złotych, a wartość akcji nie może być niższa niż jeden złoty Kapitał zakładowy pokrywany jest wkładami wnoszonymi przez akcjonariuszy. Jeśli akcje obejmowane są za cenę wyższą od wartości nominalnej wówczas nadwyżkę przeznacza się na kapitał zapasowy, który podobnie jak w spółce akcyjnej, jest tutaj obligatoryjny. Wkład akcjonariusza nie może polegać na świadczeniu pracy i usług na rzecz spółki, a także na ustanawianiu na jej rzecz praw niezbywalnych np. użytkowania. Natomiast komplementariusz może wnosić wkład w postaci pracy i innych usług, a także praw niezbywalnych. Komplementariusz może być także akcjonariuszem w spółce. Wtedy jednak musi wnieść taki sam wkład na pokrycie kapitału zakładowego jak inni akcjonariusze; tym wkładem nie może więc być praca czy prawa niezbywalne.

5. Struktura organizacyjna spółki komandytowo-akcyjnej

Jak zostało już wyżej wskazane, struktura organizacyjna spółki komandytowo-akcyjnej jest bardzo skomplikowana i może powodować liczne spory. W spółce funkcjonują komplementariusze, walne zgromadzenie akcjomariuszy a niekiedy także rada nadzorcza. Prowadzenie spraw spółki należy do komplementariuszy. Do praw i obowiązków komplementariuszy stosuje się przepisy o spółce komandytowej, a pośrednio także jawnej. Z kolei do rady nadzorczej i walnego zgromadzenia w braku regulacji szczególnej stosuje się odpowiednio przepisy o spółce akcyjnej.

Jeśli żaden z komplementariuszy uprawnionych do prowadzenia spraw, czasowo nie może sprawować swoich funkcji, rada nadzorcza może powierzyć to zadanie jednemu lub kilku swoim członkom.

6. Rada nadzorcza

W spółce komandytowo-akcyjnej nie istnieje obowiązek, odmiennie niż w spółce akcyjnej, powołania rady nadzorczej. Istnienie rady nadzorczej powinno zostać przewidziane w statucie spółki.

Rada nadzorcza składa się z co najmniej 3 członków. Do rady nadzorczej nie może zostać powołany komplementariusz, ani jego pracownik Ponadto w skład rady nie mogą wchodzić pracownicy spółki, którzy podlegają bezpośrednio komplementariuszom, jako osobom zarządzającym. Dotyczy to w szczególności osób na stanowiskach kierowniczych oraz prokurentów, głównego księgowego i radcy prawnego (adwokata). Członkowie rady powoływani są najwyżej na 5 lat, przez walne zgromadzenie, chyba że statut ustala inny tryb powołania rady. Komplementariusze nie mogą mieć jednak wpływu na obsadę rady.

Rada nadzorcza co do zasady sprawuje stały całościowy nadzór nad działalnością spółki, czyli nad działaniami komplementariuszy.

7. Walne zgromadzenie

Walne zgromadzenie tworzą wyłącznie akcjonariusze. Im też jedynie przysługuje prawo głosu podczas obrad tego organu. Komplementariusze mają jednak prawo uczestniczenia w obradach. Jeśli komplementariusz posiada akcje spółki, może wykonywać z nich prawo głosu. Akcje mogą być uprzywilejowane, podobnie jak w spółce akcyjnej. Jednakże akcje należące do komplementariuszy nie korzystają z ewentualnego uprzywilejowania. Do zwoływania i przebiegu walnego zgromadzenia stosuje się przepisy o spółce akcyjnej (patrz część książki poświęcona spółce akcyjnej).

Ustawowe uprawnienia i zadania walnego zgromadzenia są zbliżone do kompetencji walnego zgromadzenia spółki akcyjnej. Można tu więc wskazać kompetencje polegające na :

  1. kontroli działalności spółki, w szczególności działań komplementariszy i rady nadzorczej,

  1. decydowaniu o istotnej zmianie biegu spraw spółki,

  2. decydowaniu o podziale zysku o pokryciu.

Wykonując te zadania walne zgromadzenie np. :

Dla skuteczności niektórych uchwał podejmowanych przez walne zgromadzenie wymagana jest zgoda komplementariuszy. Zgoda wszystkich komplementariuszy jest wymagana dla skuteczności podjętych przez walne zgromadzenie uchwał o:

  1. zmianie statutu, połączeniu, przekształceniu i rozwiązaniu spółki,

  1. podwyższeniu i obniżeniu kapitału,

  2. zbyciu nieruchomości spółki oraz zbyciu, wydzierżawieniu lub ustanowieniu użytkowania na przedsiębiorstwie spółki (lub jego części),

  3. emisji obligacji.

Zgody wszystkich komplementariuszy wymaga także uchwała o podziale zysku między akcjonariuszy.

8. Reprezentacja spółki komandytowo-akcyjnej

Spółkę reprezentują komplementariusze na takich samych zasadach jak w spółce komandytowej. Odmiennie niż w spółce komandytowej uregulowane zostało jedynie pozbawienie komplementairusza prawa reprezentacji. Wymaga ono uchwały walnego zgromadzenia w trybie przewidzianym dla zmiany umowy spółki oraz zgody wszystkich pozostałych komplementariuszy. Jednakże działania takie nie są skuteczne jeśli komplementariusz zgłosi sprzeciw do protokołu walnego zgromadzenia, albo złoży go w ciągu miesiąca w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym. W przypadku złożenia sprzeciwu pozostali komplementariusze mogą wystąpić do sądu, który z ważnych przyczyn może zdecydować o pozbawieniu prawa do reprezentacji. Jeśli spółka ma tylko jednego komplementariusza, wyłączenie go od reprezentowania spółki jest niemożliwe. Od chwili wpisu do rejestru pozbawienia reprezentacji ustaje odpowiedzialność osobista odsuniętego komplementariusza. Nie dotyczy to oczywiście zobowiązań powstałych przed tym dniem.

9. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki komandytowo-akcyjnej

Komplementariusze odpowiadają za zobowiązania spółki na tych samych zasadach co wspólnicy jawni i komplementariusze spółki komandytowej. Oznacza to, że odpowiedzialność ta obejmuje cały majątek osobisty komplementariuszy, lecz ma charakter subsydiarny (posiłkowy) wobec odpowiedzialności spółki. Natomiast między sobą komplementariusze odpowiadają solidarnie.

Nowy przystępujący do spółki komplementariusz odpowiada także za zobowiązania spółki istniejące w chwili wpisania go do rejestru.

Z kolei akcjonariusze za zobowiązania spółki odpowiadają tylko wniesionymi wkładami.

10. Prawo do zysku spółki

Jeżeli statut nie stanowi inaczej, komplementariusze oraz akcjonariusze uczestniczą w zysku spółki proporcjonalnie do ich wkładów rzeczywiście wniesionych do spółki.

Statut może przewidywać inny sposób podziału zysku, na akcję uprzywilejowaną nie może jednak przypadać więcej niż 150% dywidendy przypadającej na akcję zwykłą.

Podział zysku należy do kompetencji walnego zgromadzenia. Uchwała dotycząca podziału zysku przypadającego akcjonariuszom wymaga akceptacji wszystkich komplementariuszy, a zysku przypadającego komplementariuszom - zgody większości z nich.

W spółce komandytowo-akcyjnej ustawodawca wyraźnie dopuścił przyznanie komplementariuszom wynagrodzenia za prowadzenie spraw spółki i jej reprezentowanie. Jest to więc wyjątek w stosunku do pozostałych spółek osobowych, gdzie obowiązuje zasada, że za tego rodzaju pracę wynagrodzenie wspólnikom nie przysługuje. Ustawodawca zastrzega jednak, że kwota pobranego wynagrodzenia zostaje odciągnięta od należnego komplementariuszowi zysku. Statut może jednak przyznawać komplementariuszowi prawo do pełnego udziału w zysku, niezależnie od wynagrodzenia.

Podobnie jak wspólnikowi spółki jawnej oraz komplementariuszowi spółki komandytowej komplementariuszowi spółki komandytowo-akcyjnej przysługuje również 5% rocznie od wartości jego udziału kapitałowego niezależnie od wyniku finansowego spółki.

11. Rozwiązanie i likwidacja spółki

Rozwiązanie spółki powodują te same przyczny co w przypadku spółki komandytowej. Z kolei do likwidacji spółki stosuje się przepisy dotyczące likwidacji spółki akcyjnej, z tą tylko różnicą, że likwidatorami są komplementariusze.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

1. Wprowadzenie

Spółka ta posiada cechy typowe dla spółek kapitałowych, jednocześnie jednak wykazuje pewne podobieństwa do spółek osobowych. Podobieństwa te dotyczą praw i obowiązków wspólników, możliwości wyłączenia wspólnika ze spółki, nadzoru nad zarządem.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest bardzo często wykorzystywaną formą prawną prowadzenia działalności gospodarczej. Cechuje się bowiem mniejszym formalizmem niż spółka akcyjna, jednocześnie jednak jako spółka kapitałowa wolna jest od wad i niedogodności wiążących się ze spółkami osobowymi, takimi jak np.

- osobista odpowiedzialność majątkowa wspólników,

- trudności w zmianie składu osobowego spółki, a przez to także w pozyskaniu inwestora strategicznego.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością obecnie może być utworzona dla realizacji jakiegokolwiek celu dozwolonego przez prawo. Nie musi więc być w swej działalności nastawiona na zysk.

2. Powstanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

2.1. Aby założyć spółkę, trzeba dopełnić następujących czynności :

  1. zawrzeć umowę spółki,

  2. wnieść wkłady na pokrycie całego kapitału zakładowego,

  3. powołać zarząd spółki,

  4. powołać radę nadzorczą lub komisję rewizyjną, jeżeli wymaga tego umowa spółki,

  5. złożyć wniosek o wpis spółki do rejestru.

Umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Umowa spółki z o.o. powinna określać :

Jeżeli wspólnicy na pokrycie udziałów wnoszą do spółki wkłady niepieniężne (aporty), wtedy w umowie spółki należy szczegółowo określić przedmiot tego wkładu oraz osobę wspólnika wnoszącego aport, a także liczbę i wysokość objętych w zamian udziałów.

Jeżeli wspólnikowi mają być przyznane szczególne korzyści lub jeżeli na wspólników mają być nałożone - oprócz wniesienia wkładów na pokrycie udziałów - inne obowiązki wobec spółki, należy to pod rygorem nieważności dokładnie określić w umowie spółki. Chodzi tutaj np. o uprzywilejowanie wspólnika co do dywidendy czy głosu, przyznanie wspólnikowi prawa wyboru członka zarządu czy rady nadzorczej lub o obowiązek wykonania jakiś świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki (np. obowiązek pełnienia funkcji członka zarządu spółki).

Przepisy kodeksu spółek zawierają wiele przepisów względnie obowiązujących, co oznacza że wspólnicy mogą w umowie spółki pewne sprawy uregulować inaczej niż to jest unormowane w kodeksie.

Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością może utworzyć także samodzielnie osoba fizyczna oraz osoba prawna, z wyjątkiem innej jednoosobowej spółki z o.o. Spółka z o.o. może więc być tzw. pierwotną jednoosobową spółką. Oczywiście w tym wypadku trudno mówić o zawarciu umowy spółki. W przypadku tworzenia jednoosobowej spółki funkcję umowy założycielskiej pełni tzw. akt założycielski, który również musi być sporządzony w formie aktu notarialnego oraz w swej treści regulować wszystkie wymienione wyżej kwestie.

Jednoosobowa spółka z o.o. może być instrumentem różnego rodzaju nadużyć prawnych. Aby zminimalizować możliwość występowania owych nadużyć związanych z funkcjonowaniem spółek jednoosobowych wprowadzono do kodeksu spółek pewne specjalne regulacje. I tak w spółce jednoosobowej w organizacji jedyny wspólnik nie ma prawa reprezentowania spółki. Nie dotyczy to jednak zgłoszenia spółki do sądu rejestrowego.

W przypadku, gdy wszystkie udziały spółki przysługują jedynemu wspólnikowi lub jedynemu wspólnikowi i spółce, oświadczenie woli takiego wspólnika składane spółce wymaga formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Jeżeli jedyny wspólnik jest zarazem jedynym członkiem zarządu spółki, czynność prawna między tym wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką wymaga formy aktu notarialnego. Notariusz ma wtedy obowiązek zawiadomić sąd rejestrowy, przesyłając do sądu wypis aktu notarialnego. W ten sposób wprowadzono kontrolę umów zawieranych między jedynym wspólnikiem będącym zarazem jedynym członkiem zarządu a spółką.

  1. Firma

Firma, czyli nazwa spółki z o.o. może mieć dowolną treść, musi jednak zawierać dodatkowe oznaczenie „spółka z ograniczoną odpowiedzialnością”, względnie skrót „spółka z o.o.” albo „sp. z o.o.” Oznaczenie dodatkowe wskazujące na charakter prawny spółki nie może być zapisane w języku obcym.

Może więc to być firma fantazyjna, tzn. zawierać w swej treści sformułowanie lub wyraz nie informujący bezpośrednio ani o jej przedmiocie działalności lub składzie osobowym. Twórcy takich firm często nawiązują do motywów znanych z mitologii, np. Merkury, Hermes, czy posługują się wyrazami obco brzmiącymi, np. Constans, Agora, California, rainbow, best.

Może to być firma osobowa, tzn. taka, która wskazuje na skład osobowy, np. „J. Kowalski i P. Nowak - sp. z o.o.”; a także firma rzeczowa, wskazująca na rodzaj działalności spółki, np. „Przedsiębiorstwo spedycyjne Kowalski - sp. z o.o.” Prawo zakazuje jednak posługiwania się firmą, która może wprowadzić w błąd co do określonego w umowie spółki zakresu jej działalności. Nie można więc firmę sformułować : „Przedsiębiorstwo przewozowe i spedycyjne Kowalski - sp. z o.o.” jeżeli spółka trudni się wyłącznie usługami stricte transportowymi.

Mogą wystąpić również tzw. firmy mieszane, łączące cechy wyżej wymienionych rodzajów firm, np. „ Proprietas - Biuro obrotu nieruchomościami J. Kowalskiego - sp. z o.o.”

  1. Siedziba spółki

Jak stanowi art. 41 kodeksu cywilnego, jeżeli ustawa lub oparty na niej statut (czytaj także umowa założycielska) nie stanowi inaczej, siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający. Należy więc przyjąć, że miarodajną dla określenia siedziby spółki będzie miejscowość, gdzie urzęduje jej zarząd.

  1. Przedmiot działalności

Przedmiot działalności to inaczej rodzaj działalności prowadzonej przez spółkę. Prawo wymaga, by we formularzu zgłoszeniowym do KRS przedmiot działalności oznaczony został przy wskazaniu kodów z Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Należy więc radzić, by już na etapie sporządzania umowy spółki wspólnicy w ten właśnie sposób określili przedmiot działalności.

2.5. Kapitał zakładowy i udziały

Kapitał zakładowy spółki powinien mieć przynajmniej pięć tysięcy zł. Dzieli się on na udziały, których wysokość nie może być mniejsza niż pięćdziesiąt zł. Sąd rejestrowy nie ma prawa odmówić zarejestrowania spółki, z tego powodu że jego zdaniem wysokość kapitału zakładowego jest zbyt niska dla prowadzenia wskazanej w umowie działalności. Odmowa taka byłaby możliwa tylko wtedy, gdyby określona w umowie wysokość kapitału zakładowego była niższa od podanej wyżej ustawowej minimalnej wysokości.

W spółce z o.o. może być przyjęty jeden z dwóch systemów odnośnie do ilości i wartości udziałów obejmowanych przez wspólników.

Jeżeli w umowie zapisano, że wspólnik może mieć więcej niż jeden udział, wówczas wszystkie udziały muszą być równe i są niepodzielne. Jeżeli natomiast umowa stanowi, iż wspólnikom przysługuje tylko jeden udział, wtedy udziały te mogą być różnej wartości i są podzielne. Wspólnik może więc wtedy zbyć cały udział jak i jego część. Zbywana część nie może jednak przedstawiać mniejszej wartości niż 50 zł.

Jeżeli w spółce został przyjęty system jednego udziału, wtedy w przypadku nabycia przez dotychczasowego wspólnika innego udziału lub podwyższenia kapitału zakładowego następuje łączenie udziałów w jeden o większej wartości.

W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością mogą wystąpić tzw. uprzywilejowane udziały, np. co do głosu, wielkości dywidendy czy stosunku, w jakim wspólnik uczestniczy w podziale majątku likwidowanej spółki. Jak zostało wyżej wskazane, o przyznaniu udziałów uprzywilejowanych oraz sposobów uprzywilejowania decyduje umowa spółki.

2.6. Wkłady do spółki

Wspólnicy wnoszą do spółki wkłady. Wkłady są swego rodzaju ceną za udziały w spółce. Ustawodawca zakazuje obejmować udziały poniżej ich wartości nominalnej. Wyróżnia się wkłady pieniężne oraz wkłady niepieniężne (aporty). W spółkach kapitałowych aportem nie może być praca wspólnika czy inne usługi świadczone na rzecz spółki. Ustawodawca stanowi, że wkłady zadeklarowane w umowie powinny zostać wniesione do spółki w całości jeszcze przed jej zarejestrowaniem. Od tej zasady, w przeciwieństwie do spółki akcyjnej, nie ma wyjątku.

Aportem do spółki z o.o. są zawsze określone prawa, np. własność nieruchomości lub ruchomości, patent na wynalazek. Jako swego rodzaju skrót myślowy należy traktować zdanie : „do spółki wniesiono tytułem wkładu nieruchomość.” Aportem mogą być bowiem prawa. Tak więc wkładem jest własność na nieruchomości, a nie nieruchomość. Zdolnością aportową odznaczają się prawa, które mają charakter majątkowy (dają się wycenić w pieniądzach) oraz są zbywalne. Wnoszone aporty będą bowiem częścią majątku spółki, stanowiącego podstawę zaspokojenia ewentualnych roszczeń wierzycieli spółki. Zaspokoić roszczenia można tylko z praw zbywalnych. Tylko takie prawa wchodzą w skład masy egzekucyjnej i upadłościowej.

Wnoszenie aportów do spółki rodzi konieczność ich wyceny. Zawsze istnieje ryzyko, że wspólnicy wnoszący wkłady niepieniężne będą dążyć do jak najwyższej ich wyceny. W ten sposób może dojść do przeszacowania wartości aportów. Jest to zjawisko ze wszech miar niekorzystne. Jego skutkiem jest tzw. „rozwodnienie majątku spółki”. Wspólnik wnoszący przeszacowane aporty działa na szkodę pozostałych wspólników, gdyż z reguły uzyskuje wtedy niesłusznie kosztem pozostałych wspólników udziały wyższej wartości. Jednocześnie jest to działanie na szkodę wierzycieli spółki, którzy niejednokrotnie nie mają możliwości poznać prawdy o rzeczywistym stanie majątku spółki. Polegają na danych wynikających z bilansu, a ten jest zafałszowany. Ustawodawca stara się przeciwdziałać przeszacowaniu aportów. Stanowi, że jeżeli wartość wkładów niepieniężnych do spółki została znacznie zawyżona w stosunku do ich rzeczywistej wartości w dniu zawarcia umowy spółki, wspólnik, który wniósł taki wkład oraz członkowie zarządu, którzy wiedząc o tym zgłosili spółkę do rejestru, obowiązani są solidarnie wyrównać spółce brakującą wartość. Od tego obowiązku wspólnik oraz członkowie zarządu nie mogą być zwolnieni.

Przez „brakującą wartość” należy rozumieć różnicę między zadeklarowaną wartością aportu a jego wartością rzeczywistą.

2.7. Powołanie organów spółki

Spółka z o.o. jako osoba prawna działa przez swoje organy.

Przed zarejestrowaniem spółki z o.o. powinien zostać powołany zarząd, gdyż to na tym właśnie organie ciąży obowiązek zgłoszenia zawiązania spółki do rejestru. Członków zarządu powołują wspólnicy uchwałą, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Umowa może np. postanawiać, iż członków zarządu powołuje rada nadzorcza lub komisja rewizyjna.

2.8. Zgłoszenie spółki do rejestru

Zarząd zgłasza zawiązanie spółki do sądu rejestrowego miejsca jej siedziby. Sądem rejestrowym jest sąd rejonowy mający siedzibę w mieście będącym siedzibą wojewody. Zgłoszenie spółki z o.o. do rejestru ma charakter fakultatywny, co oznacza, że sąd nie może stosować środków dyscyplinujących (grzywny) w stosunku do członków zarządu, by ci złożyli stosowny wniosek o rejestrację. Swoistym środkiem dyscyplinującym jest jednak art. 169 kodeksu spółek, który stanowi, że jeżeli zawiązanie spółki nie zostało zgłoszone do sądu rejestrowego w terminie sześciu miesięcy od dnia zawarcia umowy spółki umowa traci moc obowiązującą. W takim wypadku następuje likwidacja spółki w organizacji.

2. 9. Spółka z o.o. w organizacji

Kodeks spółek handlowych obszernie określa sytuację w okresie przed zarejestrowaniem spółki. Ten etap funkcjonowania spółki z o.o. odznacza się pewnymi specyficznymi cechami.

Już z chwilą zawarcia umowy powstaje spółka z o.o. w organizacji, która może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, czyli posiada zdolności prawną. Posiada też zdolność sądową, może więc pozywać i być pozywana. Jest więc swego rodzaju ułomną osobą prawną. Nie ma jednak jeszcze osobowości prawnej, którą nabywa dopiero z chwilą rejestracji. Na skutek uzyskania osobowości prawnej nie następuje jednak zmiana podmiotu. Spółka zarejestrowana jest z mocy ustawy podmiotem praw i obowiązków spółki w organizacji. Znajduje tu zastosowanie zasada kontynuacji. Ma to znaczenie dla określenia momentu przejścia na spółkę wkładów wnoszonych przez wspólników. Ponieważ wkłady są określane już w umowie spółki, przyjąć należy, że własność (lub inne prawa) przechodzą na spółkę już z chwilą zawarcia umowy.

Może już prowadzić działalność gospodarczą.

Spółkę w organizacji reprezentuje zarząd lub pełnomocnik powołany jednomyślnie przez wspólników. Jeśli spółka ma jednego założyciela, nie może on ustanowić siebie jako pełnomocnika spółki, a jeśli jest członkiem zarządu, nie może podejmować żadnych czynności poza zgłoszeniem spółki do rejestru. Jeśli założycielem jest osoba prawna (np. inna spółka z o.o., lub spółka akcyjna) przyjąć należy, że ograniczenie dotyczy członków zarządu i prokurentów spółki-matki.

Za zobowiązania zaciągnięte w okresie przed zarejestrowaniem odpowiada przede wszystkim spółka i to zarówno przed jak i po zarejestrowaniu. Jeśli nie zostanie zarejestrowana wierzyciele mają pierwszeństwo do majątku po niej pozostałego. Ponadto za spółkę odpowiadają osoby, które działały w jej imieniu.

Spółka z o.o. do chwili zarejestrowania powinna używać dodatku „spółka z o.o. w organizacji”.

3. Zmiana umowy spółki

Zmiana umowy spółki następuje uchwałą wspólników. Uchwała ta jest podejmowana kwalifikowaną większością głosów, wynoszącą dwie trzecie. Jednak bez wpisu do rejestru zmiana jest nieskuteczna. Warunkiem ważności takiej uchwały jest zaprotokołowanie jej przez notariusza. Jeżeli zarząd nie zgłosi zmiany umowy do sądu rejestrowego w terminie sześciu miesięcy od dnia podjęcia uchwały, uchwała ta traci moc.

4. Prawa i obowiązki wspólników

4.1. Wprowadzenie

Na wstępie należy wyjaśnić dwa pojęcia : udział i wkład. Udział to ogół praw wspólnika w spółce. Natomiast wkład to niejako cena, jaką wspólnik płaci za udział w spółce.

Prawo zakazuje wystawiania papierów wartościowych (dokumentów na okaziciela, na zlecenie oraz imiennych) opiewających na udziały oraz prawa do zysku w spółce. Konsekwencją tego jest, że w spółce z o.o. zbycie udziału nie jest uzależnione od przeniesienia jakiegoś dokumentu.

4. 2 Prawa wspólników

4.2.1. Uwagi ogólne

Zazwyczaj wyróżnia się tzw. prawa niemajątkowe (korporacyjne) wspólników oraz prawa majątkowe. Podział ten jednak jest krytykowany. Zarzuca się mu, że wszelkie prawa wspólnika składają się na jego sytuację prawną w spółce a w konsekwencji także na korzyści majątkowe jakie z uczestnictwa w spółce osiąga.

Do najważniejszych z tzw. praw korporacyjnych zalicza się :

Z kolei do praw stricte majątkowych zalicza się :

Jak było już wyżej wskazane, możliwe są w spółce udziały uprzywilejowane, ale tylko wtedy, gdy umowa spółki wyraźnie tak stanowi i jednocześnie reguluje na czym to uprzywilejowanie polega oraz wskazuje wspólników, obejmujących uprzywilejowane udziały.

Kodeks spółek nie wprowadza zamkniętego katalogu przywilejów. Najczęściej jednak polegają one na większej ilości głosów na zgromadzeniu wspólników, prawa do wyższej dywidendy lub wyższego udziału w podziale majątku w razie likwidacji spółki.

4.2.2. Prawo głosu

Zasadą jest, że jeden udział daje jeden głos na zgromadzeniu wspólników. Zasada ta nie ma jednak zastosowania do sytuacji, gdy w spółce istnieje system udziałów o różnej wartości.

Uprzywilejowanie co do głosu polega na przyznaniu więcej niż jednego głosu na jeden udział. Niedopuszczalne jest jednak przyznanie więcej niż trzech głosów na jeden udział. Uprzywilejowanie co do głosu w spółce z o.o. idzie więc dalej niż w spółce akcyjnej, gdzie na jedną akcję mogą przypaść maksymalnie tylko dwa głosy.

4.2.3. Prawo do dywidendy

Wspólnicy mają prawo do udziału w zysku (dywidendy), który został ustalony w rocznym sprawozdaniu finansowym (bilans, rachunek zysków i strat), ale jedynie w takiej części, w jakiej zgromadzenie wspólników przeznaczyło go do podziału.

Umowa spółki może uregulować zasady podziału zysku. Może np. stanowić, że zgromadzenie wspólników ma obowiązek określoną procentowo część zysku rocznego przeznaczyć do podziału między wspólników lub na odwrót, tzn. zagwarantować przeznaczanie corocznie określonej części zysku na inwestycje.

Dywidenda za dany rok przysługuje tylko tym wspólnikom, którym udziały przysługiwały w dniu powzięcia przez zgromadzenie wspólników uchwały o podziale zysku (tzw. dzień dywidendy). Jeżeli więc kilka dni przed uchwałą na skutek podwyższenia kapitału zakładowego do spółki przystąpił nowy wspólnik będzie on uczestniczył w podziale zysku wypracowanego w całym roku, w którym nie był jeszcze wspólnikiem.

Umowa spółki może jednak upoważnić zgromadzenie wspólników do ustalenia innego dnia, według którego ustala się listę wspólników uprawnionych do dywidendy za dany rok obrotowy. Może to być dzień poprzedzający lub następujący po dniu, w którym została powzięta uchwała o podziale zysku. Dzień dywidendy nie może jednak przypadać na dzień późniejszy o dwa miesiące od dnia powzięcia uchwały o podziale zysku.

Dywidendę wypłaca się jednorazowo za dany rok. Zasada ta sprawia, że wspólnik musi czekać cały rok obrotowy by otrzymać jakiekolwiek pieniądze ze spółki. Aby zminimalizować skutki tej zasady umowa spółki może upoważnić zarząd do wypłaty wspólnikom zaliczki na poczet dywidendy za rok obrotowy.

Jednakże spółka nie może wypłacić zaliczki na poczet dywidendy, jeżeli jej sprawozdanie finansowe (bilans, rachunek zysków i strat) za ostatni rok obrotowy nie wykazuje zysku. Zaliczka ta stanowić może najwyżej połowę zysku osiągniętego od końca ostatniego roku obrotowego.

Uregulowanie to jest więc kompromisem między interesami wspólników oraz samej spółki i jej ewentualnych wierzycieli. Zasada, iż dywidendę wypłaca się na koniec roku obrotowego oraz z czystego zysku gwarantuje bowiem, że majątek spółki nie będzie uszczuplany przez wspólników pragnących szybko wytransferować pieniądze ze spółki. Możliwość wypłat zaliczek przed końcem roku osłabia tę gwarancję. Dlatego też ustawodawca wprowadził ograniczenie co do wysokości możliwej zaliczki.

Kodeks spółek ogranicza wysokość możliwego uprzywilejowania udziału co do dywidendy. Uprzywilejowanie to nie może przekraczać połowy dywidendy przysługującej udziałom nieuprzywilejowanym. Tak więc wspólnik mający uprzywilejowany udział może otrzymać maksymalnie dywidendę w wysokości 150 % wartości dywidendy przysługującej na zwykły udział. Oczywiście w każdym przypadku o wysokości uprzywilejowania decyduje umowa spółki.

4.2.4. Prawo do zbywania i dziedziczenia udziałów

Udziały są zbywalne i dziedziczne. Prawem wspólnika jest więc zbycie udziału, a także rozporządzenie nim na wypadek śmierci w testamencie. Wspólnik może również w inny sposób rozporządzać swoim udziałem, np. ustanowić na nim prawo zastawu czy oddać go w użytkowanie.

Kodeks stanowi, że zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Rozporządzenie udziałem bez zachowania tej formy jest nieważne.

Umowa spółki może jednak ograniczać prawo rozporządzanie udziałem. Niejednokrotnie bowiem założeniem wspólników jest by spółka miała charakter spółki zamkniętej, do której przynależność jest uzależniona od akceptacji wszystkich pozostałych wspólników. W szczególności ograniczenie to może polegać na uzależnieniu rozporządzenia udziałem od zezwolenia spółki. Inne ograniczenia mogą polegać np. na wskazaniu pewnych osób, którym nie wolno zbyć udziałów, na zastrzeżeniu na rzecz konkretnych lub wszystkich wspólników prawa pierwokupu, i in.

Należy także zauważyć, że jakiekolwiek rozporządzenie udziałem, z którym jest związany obowiązek świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki jest możliwy tylko za zgodą spółki, chyba że umowa stanowi inaczej.

Umowa może także ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki spadkobierców na miejsce zmarłego wspólnika. Można np. w umowie spółki postanowić, że udziały zmarłego wspólnika podlegają podziałowi między pozostałych wspólników lub podlegają umorzeniu. Aby jednak takie ograniczenie było prawnie skuteczne, umowa powinna określać warunki spłaty spadkobierców nie wstępujących do spółki w wyniku tych ograniczeń.

O przejściu udziału na inną osobę, niezależnie od tego na jakiej podstawie prawnej to przejście nastąpiło, a także o ustanowieniu zastawu czy użytkowania na udziale osoby zainteresowane (nabywcy, zbywcy, zastawnik, użytkownik) mają obowiązek zawiadomić spółkę. Wraz z zawiadomieniem przedstawiają dowód przejścia lub ustanowienia zastawu bądź użytkowania. Dopiero z chwilą zawiadomienia rozporządzenie prawem staje się skuteczne wobec spółki. Gdyby więc spółka przed zawiadomieniem wypłaciła dywidendę zbywcy udziału, nabywca nie może wysuwać roszczeń wobec niej o wypłatę dywidendy.

Do praw wspólników w spółce z o.o. i to jednym z najważniejszych zaliczanych zazwyczaj do tzw. praw niemajątkowych, czyli korporacyjnych należy prawo kontroli działalności zarządu, o czym dalej.

4.3. Obowiązki wspólnika w spółce z o.o.

Także tutaj możemy wyróżnić obowiązki o charakterze majątkowym i niemajątkowym. Jeżeli jednak chodzi o te ostatnie, to kodeks spółek ich wyraźnie nie wymienia. Mogą one jednak istnieć, jeżeli umowa tak stanowi. Jako przykład można podać np. obowiązek wspólnika do pełnienia funkcji w organach spółki (w zarządzie, radzie nadzorczej czy komisji rewizyjnej), czy pełnienie obowiązku prokurenta, zakaz podjęcia określonej działalności i in.

Z kolei wśród obowiązków majątkowych należy oczywiście na pierwszym miejscu wymienić obowiązek wniesienia wkładu określonego w umowie. Dalej należy wymienić obowiązek wyrównania spółce brakującej wartości w przypadku niedoszacowania aportu.

Kodeks spółek wymienia jeszcze :

Obowiązek świadczeń niepieniężnych i dopłat musi być zapisany w umowie spółki, a więc potrzebna jest zgoda wszystkich wspólników na nałożenie tych obowiązków.

Dopłaty stanowią wkład wspólnika, który jednak nie powiększa wartości udziału i kapitału zakładowego. Podobnie jak wkłady wnoszone na udziały stanowią źródło majątku spółki, ale tej jego części, która może ulegać swobodnemu obniżaniu.

5. Wyłączenie wspólnika ze spółki

W spółce z o.o. w przeciwieństwie do spółki akcyjnej istnieje możliwość wyłączenia wspólnika. W instytucji tej przejawia się „osobowy” pierwiastek spółki z o.o. Ustawodawca tym samym wskazuje bowiem, jak ważne są w spółce z o.o właściwe relacje interpersonalne oraz rola w niej każdego poszczególnego wspólnika.

Wyłączenie może nastąpić jednak tylko na mocy wyroku sądowego. Odmienne postanowienie umowy spółki, przewidujące np. wyłączenie wspólnika uchwałą jest nieważne. Sąd wydaje wyrok o wyłączeniu wspólnika tylko z „ważnych przyczyn dotyczących danego wspólnika”. Owe ważne przyczyny mogą być spowodowane z winy wspólnika (np. jego nielojalność, konfliktowość- relacje interpersonalne), a także bez czyjejkolwiek winy (np. ciężka choroba wspólnika uniemożliwiająca wykonywanie osobistych świadczeń na rzecz spółki, do których się zobowiązał w umowie).

Aby wyłączyć wspólnika wszyscy pozostali wspólnicy, którzy jednocześnie muszą reprezentować ponad połowę kapitału zakładowego, powinni wnieść pozew przeciwko temu wspólnikowi. Umowa spółki może jednak przyznać prawo wystąpienia z żądaniem wyłączenia wspólnika mniejszej liczbie wspólników, byleby tylko ich udziały stanowiły więcej niż połowę kapitału zakładowego. Jeżeli umowa przewiduje taką możliwość, wtedy powinni zostać pozwani wszyscy pozostali wspólnicy.

6. Umorzenie udziału

Udział wspólnika może zostać umorzony. Polega to na wygaśnięciu udziału jako wiązki praw wspólnika w spółce. Zanika także w związku z tym partycypacja wspólnika w kapitale zakładowym. Dana osoba przestaje więc być wspólnikiem w spółce. Umorzenie udziału może nastąpić jedynie po wpisie spółki do rejestru. Jest możliwe tylko wtedy, gdy umowa spółki je przewiduje. Z tym że kodeks spółek wyróżnia trzy rodzaje umorzenia :

Umorzenie następuje uchwałą wspólników. Uchwała ta powinna zawierać określenie podstawy prawnej umorzenia oraz wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi w zamian za umorzone udziały. Wynagrodzenie to nie może być niższe od wartości księgowej udziału. Jeżeli mamy do czynienia z przypadkiem umorzenia przymusowego (drugi rodzaj umorzenia), uchwała powinna ponadto zawierać uzasadnienie. W uzasadnieniu należy wskazać, że zachodzi jedna z przesłanek zapisanych w umowie stanowiących przyczynę umorzenia. Wspólnicy mogą wskazać różne przesłanki umorzenia, np.:

7. Majątek spółki z o.o.

Jak zostało już wyżej wskazane, podstawowym i obligatoryjnym kapitałem własnym spółki z o.o. jest kapitał zakładowy. Natomiast kodeks spółek handlowych nie wprowadza zasadniczo obowiązku istnienia w spółce z o.o. innych kapitałów własnych, jak np. różne fundusze. Kodeks stanowi jednak, że jeżeli udział jest obejmowany po cenie wyższej od wartości nominalnej, nadwyżkę przelewa się do kapitału zapasowego.

Kapitał zakładowy pełni kilka fundamentalnych funkcji w spółce. Jest on podstawową bazą majątkową dla działającej spółki, a także zabezpieczeniem dla ewentualnych wierzycieli. Istnieje zasada stałości kapitału zakładowego, która została wprowadzona głównie w interesie wierzycieli. Zasada ta polega na tym, że kapitał zakładowy wykazywany jest w pasywach bilansu w niezmiennej wysokości niezależnie od faktycznego stanu aktywów. Gwarantuje to, że wspólnicy nie będą mogli wyprowadzić ze spółki żadnych środków, jeżeli w spółce nie wystąpi zysk. Jeżeli w wyniku prowadzonej działalności majątek spółki jest niższy od wartości kapitału zakładowego widniejącej w bilansie, zysk w pierwszej kolejności przeznaczany jest na uzupełnienie majątku do poziomu kapitału zakładowego, a dopiero w następnej kolejności może być przeznaczony na dywidendy. Mówiąc obrazowo, kapitał zakładowy można porównać do poprzeczki, którą trzeba przeskoczyć by spółka mogła wypłacić wspólnikom dywidendy.

Ustawodawca zawarł w kodeksie spółek handlowych szereg przepisów mających przeciwdziałać uszczupleniu kapitału zakładowego, i tak :

Kapitał zakładowy może ulec w czasie trwania spółki podwyższeniu lub obniżeniu.

Podwyższenie kapitału zakładowego może polegać albo na podwyższeniu wartości nominalnej dotychczas istniejących udziałów, albo na ustanowieniu nowych udziałów.

W przypadku ustanawiania nowych udziałów dotychczasowym wspólnikom przysługuje prawo pierwszeństwa do objęcia nowych udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym w stosunku do swoich dotychczasowych udziałów.

Podwyższenie kapitału zakładowego następuje dopiero z chwilą wpisania do rejestru.

Obniżenie kapitału zakładowego może polegać na :

Należy mieć na uwadze, że w wyniku obniżenia nie może ulec obniżeniu poniżej minimalnych kwot przewidzianych w kodeksie spółek wartość kapitału zakładowego oraz wartość udziałów.

Obniżenie kapitału zakładowego stanowi potencjalne zagrożenie dla wierzycieli spółki. Jak wiadomo bowiem, kapitał zakładowy stanowi zabezpieczenie wypłacalności spółki. Ponadto w wyniku jego obniżenia wspólnicy będą mogli otrzymać dywidendę, pomimo, iż spółka faktycznie nie przyniosła zysków. Dlatego też kodeks spółek handlowych wprowadza specjalne postępowanie konwokacyjne. Mianowicie o uchwalonym obniżeniu kapitału zakładowego zarząd jest obowiązany niezwłocznie ogłosić w Monitorze Sądowym i Gospodarczym wzywając wierzycieli spółki do wniesienia sprzeciwu w terminie trzech miesięcy, licząc od dnia ogłoszenia, jeżeli nie zgadzają się na obniżenie. Wierzyciele, którzy w tym terminie zgłosili sprzeciw, powinni być przez spółkę zaspokojeni lub zabezpieczeni. Bez dopełnienia tego warunku względem wierzycieli, obniżenie kapitału zakładowego nie może się dokonać.

Z kolei wierzyciele, którzy we wskazanym terminie sprzeciwu nie zgłosili, są traktowani jakby zgodzili się na obniżenie kapitału zakładowego.

8. Organy spółki z o.o.

8.1. Uwagi ogólne

W każdej spółce z o.o. musi istnieć organ zarządzający (zarząd) oraz organ uchwałodawczy, wyrażający stanowisko właścicieli, czyli wspólników. Organem tym jest zgromadzenie wspólników. Natomiast istnienie organu kontrolnego (rada nadzorcza, komisja rewizyjna) tylko w pewnych przypadkach wskazanych przez ustawodawcę jest obligatoryjne.

8. 2. Zarząd

Zarząd wykonuje czynności dwojakiego rodzaju : prowadzi sprawy spółki oraz reprezentuje ją. Prowadzenie spraw spółki to zespół czynności z zakresu bieżącego kierowania jej działalnością, które to czynności nie polegają na składaniu oświadczeń woli w imieniu spółki ze skutkiem wobec osób trzecich. Można więc tu wskazać np. prowadzenie księgowości spółki, wykonywanie funkcji pracodawcy (np. polecenia wydawane pracownikom), opracowywanie strategii marketingowych i in.

Zarząd jest jedno lub wieloosobowy. Jest to więc jedyny organ spółki z o.o., który może być jednoosobowy. Z drugiej strony kodeks spółek handlowych nie wskazuje maksymalnej liczby członków zarządu. Należy jednak przyjąć, iż dla sprawnego wykonywania swych zadań, zarząd nie powinien liczyć więcej niż kilku członków.

Członkiem zarządu może być wspólnik lub inna osoba powołana na to stanowisko. Zawsze jednak może nim być tylko osoba fizyczna, chyba że ustawa odrębna stanowi inaczej

Członków zarządu powołuje zgromadzenie wspólników w drodze uchwały, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Innym spotykanym w praktyce rozwiązaniem jest przyznanie kompetencji powoływania członków zarządu radzie nadzorczej lub komisji rewizyjnej.

Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, mandat członka zarządu wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu. Jeżeli więc rok obrotowy w spółce pokrywa się z rokiem kalendarzowym, mandat członka zarządu powołanego uchwałą w czerwcu 2001 r. wygaśnie w dniu podjęcia uchwały przez zgromadzenie wspólników zatwierdzającej sprawozdanie finansowe za rok 2002. W praktyce więc pełni on wtedy swoją funkcję przez prawie dwa lata.

Jeżeli z umowy spółki wynika, że członkowie zarządu są powoływani na okres dłuższy niż rok, mandat członka zarządu wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników, zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

Wygaśnięcie mandatu powodują także :

Członek zarządu może być w każdym czasie odwołany uchwałą wspólników. Umowa spółki może ograniczyć prawo odwołania członka zarządu do ważnych powodów.

Członek zarządu nie może bez zgody spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi ani też uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki osobowej lub jako członek organu spółki kapitałowej bądź uczestniczyć w innej konkurencyjnej osobie prawnej jako członek organu. Zakaz ten obejmuje także udział w konkurencyjnej spółce kapitałowej w przypadku posiadania przez członka zarządu co najmniej 10 % udziałów lub akcji tej spółki albo prawa do powołania co najmniej jednego członka zarządu.

Należy też pamiętać o ryzykach związanych z zajmowaniem stanowiska członka zarządu spółki z o.o. Mianowicie, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Członek zarządu może jednak się uwolnić od tej odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, lub że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody

8.2.1. Reprezentacja spółki z o.o.

Prawo członka zarządu do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania rozciąga się na wszystkie czynności sądowe i pozasądowe spółki. Jeżeli jednak do dokonania czynności prawnej przez spółkę kapitałową ustawa wymaga uchwały zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia bądź rady nadzorczej, czynność prawna dokonana bez wymaganej uchwały jest nieważna.

Zgoda może być wyrażona przed złożeniem oświadczenia przez spółkę albo po jego złożeniu, nie później jednak niż w terminie dwóch miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez spółkę. Potwierdzenie wyrażone po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od chwili dokonania czynności prawnej. Np. art. 230 stanowi, że rozporządzenie prawem lub zaciągnięcie zobowiązania do świadczenia o wartości dwukrotnie przewyższającej wysokość kapitału zakładowego, wymaga uchwały wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Zawarcie umowy przez zarząd bez zgody zgromadzenia wspólników w tych sprawach będzie więc nieważne, chyba że zgromadzenie wspólników zechce potwierdzić tę czynność w ciągu dwóch miesięcy od jej dokonania. wobec spółki. Tak samo sprawa się przedstawia w przypadkach zbycia i wydzierżawienia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienia na nich ograniczonego prawa rzeczowego, nabycia i zbycie nieruchomości albo udziału w nieruchomości, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej.

Obowiązuje zasada reprezentacji łącznej. Polega ona na tym, że jeżeli zarząd jest wieloosobowy, a umowa spółki inaczej nie stanowi, do składania oświadczeń w imieniu spółki wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łącznie z prokurentem.

Z kolei oświadczenia składane spółce oraz doręczenia pism spółce mogą być dokonywane wobec jednego członka zarządu lub prokurenta.

Członek zarządu nie ma jednak prawa reprezentować spółki przy zawarciu umowy między spółką a nim samym. Także pozostali członkowie zarządu nie mają wtedy prawa reprezentować spółki.

Członek zarządu jest obowiązany także powstrzymać się od udziału w rozstrzyganiu spraw, w których występuje sprzeczność interesów spółki z jego interesami, jego współmałżonka, krewnych i powinowatych do drugiego stopnia oraz osób, z którymi jest powiązany osobiście.

8.3. Nadzór w spółce z o.o.

W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością co do zasady nie musi istnieć organ nadzorczy, gdyż prawo kontroli działalności zarządu przysługuje każdemu wspólnikowi. Wspólnik może samodzielnie lub łącznie z upoważnioną przez siebie osobą w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółki, sporządzać bilans dla swego użytku lub żądać wyjaśnień od zarządu.

Umowa spółki może ustanowić radę nadzorczą lub komisję rewizyjną, albo oba te organy. Ustanowienie tych organów nie pozbawia jednak wspólników z mocy prawa uprawnień nadzorczych. W przypadku ustanowienia co najmniej jednego z tych organów umowa spółki może wyłączyć albo ograniczyć indywidualną kontrolę wspólników.

Ustawodawca wprowadził obowiązek ustanowienia rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej w przypadku, gdy zostały spełnione jednocześnie dwie przesłanki :

Członkami organu nadzorczego nie może być osoba, która podlega kontroli, a więc członek zarządu, prokurent, likwidator, kierownik oddziału lub zakładu oraz zatrudniony w spółce główny księgowy, radca prawny lub adwokat. Zasada ta ma zastosowanie także do innych osób, które podlegają bezpośrednio członkowi zarządu lub likwidatorowi. Ustawodawca rozszerzył tę zasadę także na członków zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej i likwidatorów spółki lub spółdzielni zależnej.

Między radą nadzorczą i komisją rewizyjną zachodzą istotne różnice co do zakresu ich kompetencji. Rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. Rada kontroluje zarząd nie tylko z punktu widzenia rachunkowego, ale i celowości oraz racjonalności gospodarki. Nie ma przy tym prawa wydawania zarządowi wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki. Umowa spółki może jednak rozszerzyć uprawnienia rady nadzorczej, np. postanowić, że zarząd jest obowiązany uzyskać zgodę rady nadzorczej przed dokonaniem oznaczonych czynności, oraz przekazać radzie nadzorczej prawo zawieszania w czynnościach, z ważnych powodów, poszczególnych lub wszystkich członków zarządu. Z kolei obowiązki komisji rewizyjnej ustawodawca ujął w formie wyczerpującego wyliczenia. Komisja ocenia :

Komisja ma obowiązek również składać zgromadzeniu wspólników pisemne coroczne sprawozdanie z wyników tej oceny, w trybie i w zakresie określonym dla wykonywania tych czynności przez radę nadzorczą.

W spółce nie mającej rady nadzorczej umowa spółki może rozszerzyć obowiązki komisji rewizyjnej, tak że faktycznie będzie ona miała podobne obowiązki do obowiązków rady nadzorczej.

Rada nadzorcza składa się co najmniej z trzech członków powoływanych i odwoływanych uchwałą wspólników. Umowa spółki może jednak przewidywać inny sposób powoływania lub odwoływania członków rady nadzorczej. Nie ma w tym zakresie żadnych ograniczeń. Umowa może np. powierzyć powoływanie członków rady nadzorczej osobom trzecim, różnym wskazanym instytucjom. Oczywiście nie mogą powoływać członków rady nadzorczej osoby, które nie mają prawa zasiadać w radzie. Członkami rady mogą być zarówno wspólnicy, jak i osoby trzecie.

Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, członków rady powołuje się na rok, z tym że uchwałą wspólników członkowie rady nadzorczej mogą być odwołani w każdym czasie. Mandaty członków rady wygasają według identycznych zasad jak mandaty członków zarządu.

Komisja rewizyjna składa się co najmniej z trzech członków. Sposób powoływania i odwoływania jej członków oraz sposób wygaśnięcia mandatu jest dokładnie taki sam, jak w przypadku członków rady.

W celu wykonywania swoich obowiązków rada nadzorcza może badać wszystkie dokumenty spółki, żądać od zarządu i pracowników sprawozdań i wyjaśnień oraz dokonywać rewizji stanu majątku spółki. Jak łatwo zauważyć, korelatem tych uprawnień rady są odpowiednie obowiązki po stronie członków zarządu i pracowników. Obowiązek ten jest wzmocniony przez przepisy karne.

Należy przyjąć, że podobne uprawnienia w zakresie swego działania ma także komisja rewizyjna;

Co prawda organem kontrolnym jest rada i komisja a nie ich członkowie, to jednak ustawodawca przyjął, że każdy członek rady i komisji może samodzielnie wykonywać prawo nadzoru, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

Kontrolowanie działalności spółki przez wspólników, radę nadzorczą lub komisję rewizyjną to przykłady tzw. kontroli wewnętrznej. Kodeks spółek przewiduje jeszcze tzw. kontrolę zewnętrzną. Mianowicie sąd rejestrowy na żądanie wspólnika lub wspólników reprezentujących co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego, może po wezwaniu zarządu do złożenia oświadczenia, wyznaczyć podmiot uprawniony do badania sprawozdań finansowych w celu zbadania rachunkowości oraz działalności spółki. Jest to więc zarazem przykład tzw. praw mniejszości, które cechują się tym, że przysługują one wspólnikom reprezentującym mniejszość udziałów w kapitale zakładowym spółki. Umowa spółki może ustalić mniejszą część kapitału zakładowego, jaką muszą reprezentować wspólnicy występujący z takim żądaniem. Nie może jednak ustalić tej części na wyższym poziomie niż jedna dziesiąta.

8.4. Zgromadzenie wspólników

Można wyróżniać dwa znaczenia sformułowania „zgromadzenie wspólników. Po pierwsze zgromadzenie wspólników jest organem obligatoryjnym. Tworzą je wszyscy wspólnicy. Po drugie pod tym pojęciem można rozumieć zasadniczy sposób podejmowania uchwał przez wspólników - właścicieli. W tym drugim znaczeniu mamy na myśli ustne głosowanie wspólników zebranych zgodnie z przepisami prawa w jednym miejscu.

Bez odbycia zgromadzenia wspólników uchwały wspólników mogą być powzięte jeżeli :

  1. wszyscy wspólnicy wyrażą zgodę na piśmie na postanowienie, które ma być powzięte, lub

  2. wszyscy wspólnicy wyrażą zgodę na głosowanie pisemne.

Ustawa wyróżnia zwyczajne i nadzwyczajne zgromadzenia wspólników. Zwyczajne zgromadzenie odbywa się raz w roku w terminie sześciu miesięcy po upływie każdego roku obrotowego. Wspólnicy na zwyczajnym zgromadzeniu są zobowiązani :

  1. rozpatrzyć i zatwierdzić sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdanie finansowe za ubiegły rok obrotowy,

  2. powziąć uchwałę w przedmiocie podziału zysku albo pokryciu strat, jeżeli sprawy te nie zostały umową spółki wyłączone spod kompetencji zgromadzenia wspólników,

  3. podjąć uchwałę w przedmiocie udzielenia członkom organów spółki absolutorium z wykonania przez nich obowiązków.

Nadzwyczajne zgromadzenie wspólników zwołuje się, gdy :

Zgromadzenia wspólników zwołuje się listami poleconymi lub pocztą kurierską, za pisemnym potwierdzeniem odbioru, wysłanymi co najmniej dwa tygodnie przed terminem zgromadzenia wspólników.

Jeżeli zgromadzenie nie zostało prawidłowo zwołane, można skutecznie podejmować uchwały pod warunkiem jednak, że cały kapitał zakładowy jest reprezentowany na zgromadzeniu, a nikt z obecnych nie zgłosił sprzeciwu dotyczącego odbycia zgromadzenia lub wniesienia poszczególnych spraw do porządku obrad.

Zasadą jest, że zwyczajne i nadzwyczajne zgromadzenia wspólników zwołuje zarząd. Jeżeli zarząd nie zwoła zgromadzenia w terminie wskazanym w przepisach lub w umowie, wtedy uprawnienie do zwołania przejmuje rada nadzorcza lub komisja rewizyjna.

Rada i komisja mają także prawo zwołać nadzwyczajne zgromadzenie. Jeżeli jednak uznają zwołanie nadzwyczajnego zgromadzenia za wskazane, muszą najpierw wystąpić do zarządu z żądaniem jego zwołania. Uprawnienie rady i komisji do zwołania aktualizuje się dopiero wtedy, gdy zarząd nie zwoła nadzwyczajnego zgromadzenia w terminie dwóch tygodni od dnia zgłoszenia żądania.

Zasadą jest, że nie istnieje żadne wymagane quorum na zgromadzeniu wspólników, tzn. że zgromadzenie jest ważne bez względu na liczbę reprezentowanych na nim udziałów. Umowa spółki lub przepisy prawa mogą jednak wprowadzić odstępstwa od tej zasady.

Zasadą jest, że uchwały wspólników zapadają bezwzględną większością głosów (liczba głosów za uchwałą musi być większa od sumy głosów przeciw i głosów wstrzymujących się). Zawsze bierze się pod uwagę głosy tylko tych wspólników, którzy przybyli na zgromadzenie. Ustawa lub umowa spółki mogą wprowadzić odstępstwa od bezwzględnej większości wprowadzając wymóg zwykłej większości głosów (liczba głosów za uchwałą musi być większa od liczby głosów przeciw, głosów wstrzymujących nie bierze się pod uwagę) lub kwalifikowanej większości głosów. I tak kodeks wymaga kwalifikowanej większości dwóch trzecich głosów dla podjęcia uchwały :

Natomiast aby w stopniu istotnym zmienić przedmiot działalności spółki wymagana jest większość aż trzech czwartych głosów.

Umowa spółki może jedynie wprowadzić surowsze (nie łagodniejsze) zasady dotyczące głosowań w wymienionych sprawach.

Ustawodawca najbardziej surowe zasady głosowania wprowadził w przypadku podejmowania uchwał co do zmiany umowy spółki, jeżeli wynikiem tej zmiany miałoby być zwiększenie świadczeń wspólników na rzecz spółki lub uszczuplenie praw udziałowych lub praw przyznanych osobiście poszczególnym wspólnikom. W takich przypadkach wymagana jest zgoda wszystkich wspólników, których te zmiany w umowie spółki dotyczą. Umowa spółki nie może złagodzić tego rygoru głosowania.

Wspólnicy mogą uczestniczyć na zgromadzeniu wspólników, w tym także głosować, przez pełnomocników. Tylko w przypadku wyraźnego wyłączenia tej możliwości w ustawie lub umowie spółki wspólnik musi te swoje prawa korporacyjne wykonywać osobiście.

Po rygorem nieważności pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie.

Prawo wymaga prowadzenia księgi protokołów zgromadzeń wspólników, z tym że nie jest konieczne protokołowanie obrad zgromadzenia, a jedynie wpisanie do protokołu uchwał powziętych na zgromadzeniu.

9. Zaskarżanie uchwał zgromadzenia wspólników

Pod pojęciem „zaskarżania uchwał zgromadzenia wspólników” rozumiemy zarówno przypadki wytoczenia przeciwko spółce powództwa o uchylenie uchwały wspólników, jak i przypadki wytoczenia przeciwko spółce powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników.

W jednym i drugim przypadku pozew wnosi się do sądu gospodarczego właściwego ze względu na siedzibę spółki.

Prawo do zaskarżenia uchwał wspólników przysługuje :

Jak wiadomo treść uchwał podlega niejednokrotnie rejestracji.

Ustawodawca przesądził, że zaskarżenie uchwały nie wstrzymuje postępowania rejestrowego. Sąd rejestrowy może jednak zawiesić postępowanie po przeprowadzeniu rozprawy. Regulacja ta ma przeciwdziałać występującym w praktyce przypadkom swoistego destrukcyjnego veta uskutecznianego przez poszczególnych wspólników dla wymuszenia pewnych nadmiernych korzyści od spółki lub akcjonariuszy strategicznych. Wniesienie powództwa zawieszało bowiem postępowanie rejestracyjne, uniemożliwiając lub co najmniej wydłużając np. procedurę podniesienie kapitału zakładowego.

Uchwała wspólników sprzeczna z umową spółki, bądź dobrymi obyczajami i godząca w interesy spółki lub mająca na celu pokrzywdzenie wspólnika, może być zaskarżona w drodze wytoczonego przeciwko spółce powództwa o uchylenie uchwały. Powództwo o uchylenie uchwały wspólników należy wnieść w terminie miesiąca od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie później jednak niż w terminie sześciu miesięcy od dnia powzięcia uchwały

Z kolei podstawą stwierdzenia nieważności uchwały wspólników przez sąd gospodarczy jest sprzeczność tej uchwały z ustawą.

Powództwo o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników można wnieść w ciągu sześciu miesięcy od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, jednakże nie później niż z upływem trzech lat od dnia powzięcia uchwały. Tym niemniej upływ tych terminów nie wyłącza możliwości podniesienia zarzutu nieważności uchwały. Oznacza to, że nawet później można w procesie sądowym oraz przed innymi organami podnosić skutecznie argument, że uchwała wspólników jest nieważna. Nie można tylko po upływie wskazanych terminów żądać wszczęcia procesu o stwierdzenie nieważności uchwały. Zachodzi więc wyraźna różnica między orzeczeniem uchylającym uchwałę a orzeczeniem stwierdzającym jej nieważność. Pierwsze orzeczenie ma charakter konstytutywny, drugie z kolei, jakkolwiek rodzi skutki prawne, jego celem jest jedynie ustalenie, że uchwała jest nieważna. Dlatego ma ono zasadniczo charakter deklaratywny. Upływ terminu nie konwaliduje nieważnej uchwały. Skutek konwalidacyjny (uzdrawiający) upływu czasu następuje natomiast w stosunku do uchwały mającej być uchyloną.

Ustawodawca w przepisie art. 254 wyjaśnia jak daleko sięgają skutki stwierdzenia nieważności uchwały lub uchylenia takiej uchwały. A więc po pierwsze wyrok stwierdzający nieważność uchwały lub uchylający uchwałę ma moc obowiązującą w stosunkach między spółką a wszystkimi wspólnikami oraz w stosunkach między spółką a członkami organów spółki.

Konsekwencją tej reguły jest kolejna głosząca, że jeżeli ważność czynności dokonanej przez spółkę jest zależna od uchwały zgromadzenia wspólników, uchylenie takiej uchwały nie ma skutku wobec osób trzecich działających w dobrej wierze.

Prawo nie przewiduje natomiast możliwości zaskarżenia do sądu uchwał rady nadzorczej i komisji rewizyjnej.

9. Rozwiązanie i likwidacja spółki

Rozwiązanie spółki z o.o. następuje z chwilą wykreślenia spółki z rejestru. Rozwiązanie jest więc pojedynczym zdarzeniem a nie postępowaniem rozciągniętym w czasie składającym się z wielu pomniejszych czynności. Takim postępowaniem jest likwidacja zwana inaczej postępowaniem likwidacyjnym, która poprzedza sam moment rozwiązania spółki.

Spółka przestaje istnieć dopiero z chwilą wykreślenia z rejestru. Do tego momentu, także w trakcie postępowania likwidacyjnego spółka istnieje, tzn. jest podmiotem praw i obowiązków.

Kodeks spółek wymienia, jakie są przyczyny rozwiązania spółki. Rozwiązanie spółki powodują :

Także sąd gospodarczy właściwy ze względu na siedzibę spółki może wyrokiem orzec rozwiązanie spółki :

Zasadą jest, że pomimo wystąpienia przyczyn rozwiązania spółki, wspólnicy mogą jednak postanowić, że będzie ona istnieć nadal. Mogą to uczynić jednomyślną uchwałą wszystkich wspólników o dalszym istnieniu spółki powziętą do dnia złożenia wniosku o wykreślenie spółki z rejestru.

Możliwość taka jednak w nielicznych przypadkach nie istnieje, np. gdy :

W okresie likwidacji spółka zachowuje swą dotychczasową firmę. Firma ulega jednak pewnej modyfikacji w wyniku dodania do nie oznaczenia „w likwidacji”.

Postępowanie likwidacyjne ma charakter obligatoryjny. Oznacza to, że wspólnicy nie mogą umówić się co do innego sposobu zakończenia działalności spółki. Jedynie w przypadku upadłości spółki jej rozwiązanie następuje po zakończeniu postępowania upadłościowego z chwilą wykreślenia z rejestru.

Postępowanie likwidacyjne pełni bardzo ważną funkcję. Jest ono prowadzone zarówno dla ochrony interesów wierzycieli spółki jak i w drugiej kolejności samych wspólników.

Jakkolwiek wszczęcie postępowania likwidacyjnego nie powoduje rozwiązania organów spółki (wygasa tylko prokura) postępowanie likwidacyjne prowadzą likwidatorzy. Likwidator jest sui generis przedstawicielem ustawowym spółki. Zasadniczo likwidatorami są członkowie zarządu, chyba że umowa spółki lub uchwała wspólników stanowi inaczej. W przypadku, gdy o rozwiązaniu spółki orzeka sąd, może on również ustanowić likwidatorów. Likwidatorzy mogą być w każdej chwili odwołani, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Likwidatorów ustanowionych przez sąd, tylko sąd może odwołać. Jednak na wniosek osób mających w tym interes prawny (np. wierzyciele spółki), sąd może, z ważnych powodów, odwołać likwidatorów i ustanowić innych, niezależnie od tego, kto powołał likwidatorów.

Głównymi zadaniami likwidatorów (tzw. czynnościami likwidacyjnymi) są:

Dla wypełnienia tych zadań prawo przyznaje likwidatorom prawo prowadzenia spraw spółki oraz jej reprezentowania.

Majątek spółki pozostały po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli podlega podziałowi między wspólników. Prawo uczestniczenia w tym podziale jest jednym z podstawowych praw majątkowych wspólnika w spółce. Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, majątek dzieli się między wspólników w stosunku do ich udziałów. Uprzywilejowanie udziału w spółce może więc polegać m.in. na przyznaniu danemu wspólnikami na mocy postanowienia umowy prawa do większej części w majątku rozwiązanej spółki, niż by to wynikało z wartości jego udziałów. Umowa może też postanawiać np. że wspólnik, który wniósł do spółki aport ma prawo do zwrotu przedmiotu aportu.

Spółka akcyjna

1. Wprowadzenie

Spółka akcyjna nazywana jest „najbardziej kapitałową spółką kapitałową”. W przeciwieństwie bowiem do spółki z o.o. w zasadzie nie występują już w niej charakterystyczne cechy dla spółek osobowych. Instytucjonalna rola wspólników jest w tej spółce mniejsza niż w spółce z o.o. Wszystkie podstawowe funkcje zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz spółki akcyjnej wykonują jej organy.

Spółka akcyjna jest strukturą organizacyjną dogodną dla prowadzenia działalności w wielkich rozmiarach, dzięki m.in. przewidzianym przez prawo sposobom zbierania kapitału od wielu podmiotów.

Prawo niejednokrotnie wskazuje spółkę akcyjną jako w zasadzie wyłączną formę prowadzenia określonej działalności. Tak jest np. w przypadku działalności bankowej (art. 12 prawa bankowego) i ubezpieczeniowej (art. 11 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, co do towarzystw emerytalnych - patrz art. 27 i następne ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych). Patrz także art. 30 ustawy o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji (towarzystwa funduszy inwestycyjnych), art. 26 ustawy o radiofonii i telewizji, art. 29 ustawy o kulturze fizycznej (działalność w zakresie sportu profesjonalnego). Można w związku z tym zaobserwować zjawisko swoistego rozmnożenia podtypów spółek akcyjnych. Ustawy, które wskazują spółkę akcyjną jako formę prowadzenia danej działalności niejednokrotnie bowiem wprowadzają specyficzne zasady organizacji czy funkcjonowania tych spółek.

2. Powstanie spółki akcyjnej

Aby powstała spółka akcyjna, musi nastąpić :

  1. zawiązanie spółki, w tym podpisanie statutu przez założycieli,

  2. wniesienie przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego,

  3. ustanowienie zarządu i rady nadzorczej,

  4. wpis do rejestru.

Spółkę akcyjną może zawiązać jedna albo więcej osób. Może więc być tzw. pierwotną jednoosobową spółką akcyjną. Także jednoosobowa spółka akcyjna może zawiązać inną jednoosobową spółkę akcyjną. Jedynie jednoosobowa spółką z o.o. nie może utworzyć jednoosobowej spółki akcyjnej. Podobnie jak w przypadku jednoosobowej spółki z o.o. także w przypadku jednoosobowej spółce akcyjnej ustawodawca wprowadził specjalne regulacje mające zabezpieczyć przed nadużyciem tej konstrukcji prawnej (patrz uwagi poświęcone jednoosobowej spółce z o.o.).

Osoby, które podpisały statut, są założycielami spółki. Założyciele nie muszą zostać jednak akcjonariuszami. Pełnią oni obowiązki związane z założeniem spółki do momentu powołania zarządu.

Statut spółki akcyjnej jest odpowiednikiem umowy założycielskiej w spółce z o.o. Powinien on być pod rygorem nieważności sporządzony w formie aktu notarialnego.

Statut spółki powinien określać :

Tylko w statucie spółki mogą być również uregulowane następujące kwestie :

Szereg przepisów kodeksu spółek regulujących spółkę akcyjną ma charakter względnie obowiązujący. Oznacza to, że wspólnicy inaczej mogą pewne kwestie w spółce uregulować. Ustawodawca wyraźnie wskazuje, że niedopuszczalne są postanowienia w statucie, które byłyby sprzeczne z przepisami bezwzględnie obowiązującymi, z naturą spółki akcyjnej lub dobrymi obyczajami. Te trzy czynniki ograniczają swobodę umów spółki akcyjnej

Jednak w spółce akcyjnej wspólnicy są zobowiązani w momencie jej powstania oprócz podpisania statutu jeszcze popisać oświadczenia wyrażające zgodę na :

Oświadczenia te powinny być pod rygorem nieważności wyrażone w jednym lub kilku aktach notarialnych. W aktach tych należy wymienić w szczególności :

W aktach tych należy również stwierdzić dokonanie wyboru pierwszych organów spółki.

3. Firma spółki akcyjnej

Firma spółki akcyjnej może być obrana dowolnie. Może więc to być zarówno firma osobowa, rzeczowa, mieszana jak i fantazyjna. Musi jednak zawierać dodatkowe oznaczenie „spółka akcyjna”, zamieszczone na końcu. Ustawodawca wyjaśnia, że to dodatkowe oznaczenie może być pisane w formie skrótu „S.A”. na temat firmy - patrz uwagi poświęcone firmie spółki z o.o.

4. Kapitał zakładowy

Kapitał zakładowy powinien wynosić co najmniej 100 000 zł. Wartość nominalna akcji nie może być niższa niż 1 grosz.

W kodeksie spółek ustawodawca wprowadził możliwość widełkowego ustalania wysokości kapitału zakładowego. Polega to na tym, że statut spółki może określać minimalną lub maksymalną wysokość kapitału zakładowego. Oczywiście ta minimalna wartość nie może być niższa niż 100 000 zł. W takim przypadku zawiązanie spółki następuje z chwilą objęcia przez akcjonariuszy takiej liczby akcji, których łączna wartość nominalna jest równa co najmniej minimalnej wartości kapitału zakładowego określonej w statucie oraz złożenia przez zarząd, przed zgłoszeniem spółki do rejestru, oświadczenia w formie aktu notarialnego o wysokości objętego kapitału zakładowego. Akt notarialny zawierający oświadczenie zarządu powinien zawierać postanowienie o dookreśleniu wysokości kapitału zakładowego w statucie. Ta dookreślona wysokość wskazuje ostatecznie wartość kapitału zakładowego spółki

5. Wkłady do spółki

Akcje mogą być nabywane za wkłady pieniężne jak i niepieniężne (aporty). Akcje nie mogą być obejmowane po cenie niższej od wartości nominalnej tych akcji. Jednak przed zarejestrowaniem spółki nie musi być pokryty cały kapitał zakładowy, w przeciwieństwie do spółki z o.o. I tak akcje obejmowane za wkłady pieniężne powinny być opłacone przez zarejestrowaniem spółki co najmniej w jednej czwartej ich wartości nominalnej. Podobnie gdy akcje są obejmowane wyłącznie za wkłady niepieniężne albo za wkłady niepieniężne i pieniężne, wówczas kapitał zakładowy powinien być pokryty przed zarejestrowaniem co najmniej w jednej czwartej jego wartości. Akcje obejmowane za wkłady niepieniężne powinny być pokryte w całości nie później niż przed upływem roku po zarejestrowaniu, innymi słowy do tego momentu należy wnieść aporty do spółki.

Jeżeli przed zarejestrowaniem spółki pokryto tylko część kapitału zakładowego, zarząd powinien zgłosić do sądu rejestrowego wniesienie każdego dalszego wkładu na kapitał zakładowy.

Jeżeli akcjonariusze w zamian za akcje wnoszą wkłady niepieniężne (aporty), albo gdy dla spółki przed zarejestrowaniem ma być nabyte jakiekolwiek mienie na podstawie innych czynności prawnych, należy w akcie lub w aktach notarialnych, o których jest mowa wyżej, wymienić osoby wnoszące wkłady lub zbywców nabywanego mienia, przedmiot wkładu lub nabywanego mienia oraz rodzaj i wysokość wynagrodzenia lub zapłaty.

Ponadto jeżeli przewidziane są wkłady niepieniężne, albo spółka nabywa mienie lub dokonuje zapłaty wynagrodzenia za usługi świadczone przy jej powstaniu, założyciele sporządzają pisemne sprawozdanie.

Sprawozdanie założycieli podlega obligatoryjnemu badaniu przez biegłego rewidenta w zakresie jego prawdziwości i rzetelności, jak również celem wydania opinii, czy wartość wkładów niepieniężnych odpowiada co najmniej wartości nominalnej obejmowanych za nie akcji bądź wyższej cenie emisyjnej akcji, a także czy wysokość przyznanego wynagrodzenia lub zapłaty jest uzasadniona.

Jak więc widać, ustawodawca w spółce akcyjnej wprowadził daleko idące wymogi, których muszą dopełnić założyciele, gdy do spółki są wnoszone aporty. Wymogów tych nie ma w spółce z o.o.

6. Spółka akcyjna w organizacji

Z chwilą objęcia wszystkich akcji powstaje spółka akcyjna w organizacji. Do chwili ustanowienia zarządu spółka w organizacji jest reprezentowana przez wszystkich założycieli działających łącznie lub przez pełnomocnika ustanowionego jednomyślną uchwałą założycieli. Prawo wymaga jednak przed rejestracją powołania zarządu, gdyż to zarząd zgłasza zawiązanie spółki do sądu rejestrowego właściwego ze względu na siedzibę spółki w celu wpisania spółki do rejestru. Wniosek o wpis spółki do rejestru podpisują wszyscy członkowie zarządu.

Wymagane jest także ustanowienie rady nadzorczej przed rejestracją spółki.

Uwagi poświęcone spółce z o.o. w organizacji są aktualne także do spółki akcyjnej.

7. Prawa i obowiązki wspólników (akcjonariuszy)

7.1. Wprowadzenie

Podobnie jak w spółce z o.o. także w spółce akcyjnej wyróżnia się prawa akcjonariuszy o charakterze majątkowym oraz prawa o charakterze korporacyjnym, z uwzględnieniem jednak całej niedoskonałości tego podziału.

Ustawodawca chroni prawa akcjonariuszy m.in. poprzez wprowadzenie określonych rygorów podczas podejmowania uchwał mogących pozbawić akcjonariuszy nabytych praw w spółce. Zasadą jest, że w takich przypadkach akcjonariusze zagrożeni mają prawo skutecznie zawetować taką zmianę. Statut może przewidywać, że zniesienie lub ograniczenie przywilejów związanych z akcjami poszczególnych rodzajów oraz uprawnień osobistych przyznanych indywidualnie oznaczonemu akcjonariuszowi następuje za odszkodowaniem.

7.2. Akcja

Akcja jest pojęciem wieloznacznym. Jest to zarówno ogół praw wspólnika w spółce akcyjnej (udział) jak i papier wartościowy.

Akcja jako papier wartościowy jest sformalizowanym dokumentem, którego obligatoryjną treść regulują przepisy kodeksu spółek handlowych. Akcja nie zawierająca treści wskazanej w ustawie jest nieważna. Akcjonariusz nabywa roszczenie o wydanie dokumentu akcji w terminie miesiąca od dnia rejestracji spółki, z tym że zarząd jest zobowiązany wydać dokumenty akcji w terminie tygodnia od dnia zgłoszenia roszczenia przez akcjonariusza. Dokumenty akcji na okaziciela w przeciwieństwie do dokumentów akcji imiennych nie mogą być wydawane przed pełną wpłatą. Akcjonariuszowi, który dokonał częściowej wpłaty na akcje na okaziciela wydaje się imienne świadectwa tymczasowe. Przyjmuje się, że prawa i obowiązki pierwszych akcjonariuszy wynikają nie z faktu posiadania dokumentu akcji lecz z faktu zawarcia umowy spółki. Dokument akcji pierwszym akcjonariuszom jest niezbędny jedynie dla przeniesienia akcji na inne osoby. Występują w praktyce przypadki tzw. spółek akcyjnych zamkniętych (rodzinnych), w których akcjonariusze nie otrzymują dokumentu akcji by uniemożliwić zmianę składu osobowego spółki. Taka zamknięta spółka akcyjna do pewnego stopnia przypomina spółkę osobową.

Akcje są niepodzielne. Ta cecha akcji wymusza posługiwanie się kuponami dywidendowymi. Mają one z reguły charakter papierów wartościowych na okaziciela i uprawniają do dywidendy za dany rok. Wydawane są w arkuszach. Poszczególne jego części (kupony) mogą być przedmiotem swobodnego obrotu prawnego. Przez zbycie kuponu akcjonariusz tym samym zbywa prawo do poboru dywidendy za dany rok obrotowy.

Zasada dematerializacji panująca na publicznym rynku papierami wartościowymi stanowi wyłom od zasady prawa papierów wartościowych, że prawo wiąże się z istnieniem dokumentu. Dlatego też akcjonariuszowi spółki publicznej nie przysługuje roszczenie o wydanie dokumentu akcji, lecz roszczenie o wydanie imiennego świadectwa depozytowego wystawionego przez podmiot prowadzący rachunek papierów wartościowych zgodnie z przepisami o publicznym obrocie papierami wartościowymi.

Można wprowadzić kilka klasyfikacji akcji. Do podstawowych należy podział na akcje na okaziciela oraz akcje imienne. Niekiedy ustawodawca wprowadza możliwość wystawiania jedynie akcji imiennych. I tak akcje obejmowane w zamian za wkłady niepieniężne powinny pozostać imiennymi do dnia zatwierdzenia przez najbliższe zwyczajne walne zgromadzenie sprawozdania finansowego za rok obrotowy, w którym nastąpiło pokrycie tych akcji i w ciągu tego okresu nie mogą być zbyte ani zastawione.

Następnie wyróżnia się akcje zwykłe oraz akcje uprzywilejowane. Ustawodawca tylko przykładowo wskazuje, na czym może polegać uprzywilejowanie akcji. Może ono dotyczyć w szczególności prawa głosu, prawa do dywidendy lub podziału majątku w przypadku likwidacji spółki. Statut może uzależniać przyznanie szczególnych uprawnień od spełnienia dodatkowych świadczeń na rzecz spółki, upływu terminu lub ziszczenia się warunku.

Wobec spółki uważa się za akcjonariusza tylko tę osobę, która jest wpisana do księgi akcyjnej lub posiadacza akcji na okaziciela lub imiennego świadectwa depozytowego w przypadku spółek publicznych. Oczywiście dana osoba staje się akcjonariuszem już z momentem skutecznego nabycia akcji imiennej, jednak do chwili wpisu do księgi akcyjnej nie może być ani pociągnięta do wypełniania obowiązków wobec spółki, ani też powoływać się wobec spółki na swe prawa akcjonariusza. Natomiast posiadanie akcji na okaziciela jest wystarczającą legitymacją akcjonariusza wobec spółki. Wyjątek zachodzi jedynie w odniesieniu do prawa uczestnictwa na walnym zgromadzeniu.

Kodeks spółek handlowych przewiduje możliwość umorzenia akcji. Polega to na zniknięciu praw związanych z akcją. Mogą być różne powody umorzenia. Np. przedsięwzięcie jest ograniczone czasowo z powodu stopniowego wyczerpywania złóż surowca lub upływania okresu koncesji. W takim przypadku umorzenie akcji może służyć stopniowemu spłacaniu akcjonariuszy. Umorzenie może także pełnić funkcję wyłączenia wspólnika ze spółki (patrz niżej). Akcje mogą być umorzone tylko wtedy, gdy statut tak stanowi. Umorzenie akcji wymaga obniżenia kapitału zakładowego. Wyróżnia się tzw. umorzenie dobrowolne oraz umorzenie przymusowe. To pierwsze dokonywane jest za zgodą akcjonariusza w drodze nabycia akcji przez spółkę. Z kolei umorzenie bez zgody akcjonariusza jest możliwe wtedy, gdy statut określa przesłanki i tryb jego dokonania. Zasadą jest, że umorzenie akcji wymaga uchwały walnego zgromadzenia. Statut może jednak stanowić, że akcje ulegają umorzeniu w razie ziszczenia się określonego zdarzenia bez powzięcia uchwały przez walne zgromadzenie. W przypadku ziszczenia się wskazanego zdarzenia, zarząd podejmuje niezwłocznie uchwałę o obniżeniu kapitału zakładowego.

Statut może przewidywać, że w zamian za akcje umorzone spółka wydaje świadectwa użytkowe bez określonej wartości nominalnej. Są to papiery wartościowe, które mogą być imienne lub na okaziciela. Uprawniają one do uczestnictwa na równi z akcjami w dywidendzie oraz w nadwyżce majątku spółki, pozostałej po pokryciu wartości nominalnej akcji, chyba że statut stanowi inaczej. Osobie legitymującej się świadectwem nie przysługują natomiast żadne dodatkowe prawa udziałowe.

Ponadto kodeks spółek przewiduje możliwość wydawania akcjonariuszom lub osobom trzecim imiennych świadectw założycielskich za usługi świadczone przy powstaniu spółki. Świadectwa te mogą być wydawane najwyżej na okres dziesięciu lat od chwili zarejestrowania spółki. Dają one prawo do uczestnictwa w podziale zysku spółki w granicach ustalonych przez statut, po uprzednim odliczeniu na rzecz akcjonariuszy określonej w statucie minimalnej dywidendy.

7.3. Prawa o charakterze majątkowym

7.3.1. Uwagi ogólne

Do praw majątkowych akcjonariuszy zaliczamy :

1. prawo do dywidendy,

2. prawo do uczestnictwa w podziale majątku likwidowanej spółki,

3. prawo do wynagrodzenia za świadczenia niepieniężne na rzecz spółki,

4. prawo do zwrotu wpłat na udział, np. w przypadku obniżania wysokości kapitału zakładowego, umorzenia udziału z czystego zysku, nabycia przez spółkę własnych udziałów,

5. prawo do rozporządzania swoim udziałem,

6.prawo pierwszeństwa do objęcia nowych akcji w przypadku podwyższania kapitału zakładowego.

7.3.2. Prawo do dywidendy

Akcjonariusze mają prawo do dywidendy, czyli prawo do udziału w zysku wskazanym w sprawozdaniu finansowym, zbadanym przez biegłego rewidenta, który został przeznaczony przez walne zgromadzenie do wypłaty akcjonariuszom. Zasadą jest, że podziałowi podlega zysk roczny, ale tylko w takiej części w jakiej walne zgromadzenie postanowiło zysk ten rozdzielić. Uprawnieni do dywidendy za dany rok są akcjonariusze, którym przysługiwały akcje w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku (tzw. dzień dywidendy). Statut może upoważnić walne zgromadzenie do określenia dnia dywidendy w inny sposób.

Roszczenie o wypłatę dywidendy powstaje dopiero po podjęciu uchwały przez walne zgromadzenie o przeznaczeniu zysku do wypłaty akcjonariuszom.

Statut może upoważnić zarząd do wypłaty akcjonariuszom zaliczki na poczet przewidywanej dywidendy na koniec roku obrotowego. Wypłata zaliczki bądź zaliczek jest jednak obwarowana na identycznych zasadach jak w spółce z o.o. Wypłata zaliczki wymaga ponadto zgody rady nadzorczej.

Zasadą jest, że zysk rozdziela się w stosunku do liczby akcji. Jeżeli akcje nie są całkowicie pokryte, zysk rozdziela się w stosunku do dokonanych wpłat na akcje. Akcje uprzywilejowane co do dywidendy nie mogą przyznawać uprawnionemu dywidendy, przekraczającej w stopniu wyższym niż o połowę dywidendę przeznaczoną do wypłaty akcjonariuszom uprawnionym z akcji nieuprzywilejowanych.

7.3.3. Prawo do majątku likwidowanej spółki

Jeżeli w wyniku likwidacji spółki po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli pozostanie jeszcze majątek spółki, następuje jego podział między akcjonariuszy. Ten pozostały majątek dzieli się między akcjonariuszy w stosunku do dokonanych przez każdego z nich wpłat na kapitał zakładowy. Statut może określać inne zasady podziału majątku. Tak np. uprzywilejowanie akcji może polegać m.in. na przyznaniu wspólnikom posiadającym te akcje prawa do wyższego udziału w podziale majątku likwidowanej spółki. Ponadto uprzywilejowanie może również polegać na pierwszeństwie przy podziale majątku likwidowanej spółki.

7.3.4. Prawo do wynagrodzenia

Z akcją imienną może być związany obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki. Warunkiem jednak powstania tego obowiązku jest zawarcie w statucie stosownego postanowienia. Spółka obowiązana jest za te świadczenia płacić akcjonariuszowi wynagrodzenie.

7.3.5. Prawo do rozporządzania akcją

Zasadą jest, że akcjonariusz ma prawo w sposób nieograniczony rozporządzać swoimi akcjami, tzn. je zbywać, ustanawiać na nich prawo zastawu i użytkowania. Akcje na okaziciela są zbywane przez zwykłe ich wręczenie innej osobie, natomiast akcje imienne lub świadectwa tymczasowe przez pisemne oświadczenie albo na samym dokumencie akcji albo na świadectwie tymczasowym, albo w osobnym dokumencie wraz z przeniesieniem posiadania dokumentu. Statut nie może ograniczyć zbywalności akcji na okaziciela. Z kolei statut może uzależnić rozporządzanie akcjami imiennymi od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć możliwość ich rozporządzania. Zasadą jest, że zgody w imieniu spółki na rozporządzenie akcjami imiennymi udziela zarząd w formie pisemnej, chyba że statut stanowi inaczej. Spółka odmawiając zgody na rozporządzenie akcją musi wskazać innego nabywcę. Statut spółki powinien określać termin do wskazania nabywcy, cenę lub sposób jej określenia oraz termin zapłaty. Jeżeli statut nie zawiera tych postanowień, ograniczenia zbycia akcji są bezskuteczne.

7.4. Prawa o charakterze korporacyjnym

7.4.1. Uwagi ogólne

Do podstawowych uprawnień akcjonariuszy o charakterze korporacyjnym można zaliczyć :

1. prawo głosu na zgromadzeniu wspólników,

2. prawo zaskarżania uchwał zgromadzenia wspólników,

3. inne uprawnienia, o których mowa w kodeksie spółek.

7.4.2. Prawo głosu

Zasadą jest, że każda akcja daje jeden głos na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy. Od tej zasady istnieje jednak wyjątek. Mianowicie wobec akcji uprzywilejowanej w zakresie dywidendy może być wyłączone prawo głosu. Jest to tzw. akcja niema.

Na podstawie statutu spółka może wystawiać akcje uprzywilejowane co do głosu. Akcje uprzywilejowane co do głosu powinny być imienne. Jednej akcji uprzywilejowanej nie można przyznać więcej niż dwa głosy.

Nie jest jednak możliwe uprzywilejowanie akcji co do głosu w tzw. spółkach publicznych, czyli takich których akcje co najmniej z jednej emisji są dopuszczone do publicznego obrotu.

Należy także zauważyć, iż prawo głosu przysługuje dopiero od dnia pełnego pokrycia akcji, chyba że statut stanowi inaczej.

7.4.3. Inne uprawnienia korporacyjne

Statut może przyznać indywidualnie oznaczonemu akcjonariuszowi osobiste uprawnienia. Przykładowo mogą one dotyczyć :

Uprawnienia te wygasają najpóźniej z dniem, w którym uprawniony przestaje być akcjonariuszem spółki.

Kodeks spółek przewiduje ponadto tzw. prawa mniejszości, które również mają charakter korporacyjny. Zostaną one wskazane w dalszej części opracowania.

7.5.Obowiązki akcjonariuszy

7.5.1. Uwagi ogólne

Do podstawowych obowiązków akcjonariuszy o charakterze majątkowym

można zaliczyć :

1. obowiązek wniesienia wkładu,

2. obowiązek świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki,

3. obowiązek zwrotu bezpodstawnie otrzymanej wypłaty (np. tytułem nienależnej dywidendy, zwrotu wniesionego wkładu na udziały, innej wypłaty z majątku spółki potrzebnej do pełnego pokrycia kapitału zakładowego, odsetek od wniesionych wkładów).

7.5.2. Obowiązek wniesienia wkładu

Jak wiadomo, akcjonariusz nie jest zobowiązany dokonać pełnej wpłaty na akcje przed zarejestrowaniem spółki.Terminy i wysokość wpłat na akcje określa statut lub uchwała walnego zgromadzenia. Walne zgromadzenie może upoważnić zarząd do określenia terminów wpłat na akcje. Zarząd ma obowiązek wezwać akcjonariuszy do dokonania wpłat na akcje.

Ustawodawca przewidział sankcje za niedokonanie wpłat na akcje. Po pierwsze jest on zobowiązany do zapłacenia odsetek ustawowych za opóźnienie a także odszkodowania, jeżeli spółka wykaże, że poniosła szkodę przewyższającą kwotę odsetek.

Po drugie, jeżeli akcjonariusz w terminie miesiąca po upływie terminu płatności nie uiścił zaległej wpłaty, odsetek, odszkodowania lub innych płatności przewidzianych przez statut, może być bez uprzedniego wezwania pozbawiony swoich praw udziałowych przez unieważnienie dokumentów akcji lub świadectw tymczasowych. O tych konsekwencjach spółka powinna uprzedzić akcjonariuszy.

7.5.3. Obowiązek świadczeń niepieniężnych

Obowiązek świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki może być związany tylko z akcjami imiennymi. W przeciwieństwie do spółki z o.o., nie istnieje możliwość nakładania na akcjonariuszy obowiązku uiszczania dopłat na rzecz spółki. Świadczenia niepieniężne muszą mieć charakter trwały, a nie jednorazowy. Może to być np. obowiązek dostarczania towarów lub świadczenia określonych usług na rzecz spółki (np. obowiązek konsultacji).

Ustawodawca nie nakłada natomiast na akcjonariuszy obowiązków o charakterze korporacyjnym. Z uwagi na charakter spółki akcyjnej jako spółki kapitałowej, akcjonariusz nie ma ani obowiązku prowadzić spraw spółki, ani obowiązku zaniechania działalności konkurencyjnej wobec spółki. Nie ma też obowiązku uczestniczenia w pracach walnego zgromadzenia.

8. Kwestia wyłączenia akcjonariusza ze spółki

Ustawodawca nie przewidział możliwości, w przeciwieństwie do regulacji spółki z o.o., wyłączenia wspólnika ze spółki akcyjnej. W kodeksie spółek handlowych istnieją jednak cztery instytucje, które przynajmniej w pewnym stopniu pełnią podobną funkcję. Chodzi tutaj o unieważnienie dokumentów akcji lub świadectw tymczasowych w przypadku, gdy akcjonariusz nie uiścił zaległej wpłaty na akcje wraz z odsetkami i odszkodowaniem oraz pozbawienie akcjonariusza prawa poboru akcji nowej emisji a także umorzenie akcji i przymusowy wykup akcji.

Można pozbawić prawa poboru wszystkich lub niektórych tylko akcjonariuszy. Należy jednak podkreślić, że pozbawienie prawa poboru nie może być uzasadnione tylko i wyłącznie chęcią „zemsty” na niektórych akcjonariuszach, którzy np. zachowali się nielojalnie wobec spółki i pozostałych akcjonariuszy. Pozbawienie to musi być zawsze uzasadnione przede wszystkim sprecyzowanym interesem spółki.

Umorzenie akcji uważa się za jeden ze sposobów usunięcia konfliktu istniejącego w spółce. Jednym z możliwych przypadków umorzenia jest tzw. umorzenie przymusowe. Statut powinien określać tryb przymusowego umorzenia oraz przesłanki (zdarzenia), które powodują takie umorzenie akcji. Tak więc wspólnicy mogą określić w statucie niekorzystne z punktu widzenia interesów spółki czy ich samych zdarzenia, których skutkiem będzie umorzenie akcji, czyli faktyczne wyłączenie wspólnika.

Możliwe jest także przymusowe wykupienie akcji. Walne zgromadzenie może powziąć uchwałę o przymusowym wykupie akcji akcjonariuszy reprezentujących mniej niż 5 % kapitału zakładowego przez nie więcej niż pięciu akcjonariuszy, posiadających łącznie niemniej niż 90 % kapitału zakładowego. Uchwała wymaga większości dziewięciu dziesiątych głosów oddanych. Statut może wprowadzić jeszcze surowsze warunki powzięcia uchwały. Instytucja przymusowego wykupu akcji została wprowadzona do kodeksu w ślad za ustawodawstwem innych państw europejskich. Chodzi tutaj o umożliwienie przekształcenia tzw. otwartej spółki akcyjnej w zamkniętą (prywatną lub rodzinną).

Przymusowy wykup akcji nie jest możliwy w spółkach publicznych.

9. Majątek spółki akcyjnej

5.1. Kapitał zakładowy

Podstawowym składnikiem majątku własnego spółki jest kapitał zakładowy. Podobnie jak w spółce z o.o jest on co do zasady niezmienny i wyrażony w pieniądzach. W obydwu spółkach kapitałowych pełni on analogiczną funkcję (patrz fragmenty książki poświęcone kapitałowi zakładowemu spółki z o.o.). Kapitał zakładowy służy zarówno spółce stanowiąc bazę majątkową jej funkcjonowania jak i wierzycielom spółki, jako minimalne zabezpieczenie wypłacalności spółki. Dlatego też ustawodawca stwarza wymogi formalne, których wspólnicy muszą dopełnić przed obniżeniem wysokości kapitału zakładowego. Przeciwdziała także zjawiskom, których skutkiem byłoby faktyczne a nie formalne obniżenie kapitału zakładowego. Do takich zjawisk należy np. wnoszenie do spółki aportów o zawyżonej wartości (patrz wyżej). Można tu wskazać także zakaz nabywania przez spółkę wyemitowanych przez nią akcji oraz obejmowania własnych akcji, chyba że prawo taką możliwość wyraźnie dopuszcza.

W spółce akcyjnej możliwe jest zarówno podwyższenie jak i obniżenie kapitału zakładowego.

Podwyższenie kapitału zakładowego wymaga zmiany statutu, następuje więc w wyniku podjęcia uchwały przez walne zgromadzenie. Następuje albo w drodze emisji nowych akcji albo podwyższenia wartości nominalnej dotychczasowych akcji. Objęcie nowych akcji następuje w drodze oferty złożonej przez spółkę. Wyróżnia się :

Podwyższenie staje się skuteczne z chwilą wpisania do rejestru. Do wnoszenia i zbierania wkładów w związku z podwyższeniem kapitału zakładowego stosuje się przepisy o wnoszeniu wkładów przy zakładaniu spółki. Uchwała o podwyższeniu może określać także minimalną lub maksymalną wysokość kapitału zakładowego. W takim przypadku podwyższenie kapitału zakładowego następuje z chwilą objęcia przez akcjonariuszy takiej liczby akcji, których łączna wartość nominalna jest równa co najmniej minimalnej wysokości kapitału zakładowego (widełkowe podwyższenie kapitału zakładowego).

Dotychczasowym akcjonariuszom przysługuje tzw. prawo poboru, tzn. prawo pierwszeństwa objęcia nowych akcji w stosunku do liczby posiadanych akcji. Prawo poboru może być przedmiotem obrotu prawnego. Akcjonariusz może zbyć to prawo innej osobie. W interesie spółki walne zgromadzenie może pozbawić jednak akcjonariuszy prawa poboru akcji w części lub w całości.

Uchwała walnego zgromadzenia wymaga większości co najmniej czterech piątych głosów.

Kodeks spółek handlowych wprowadza jednak możliwość tzw. docelowego podwyższenia kapitału zakładowego.

Docelowe podwyższenie polega na tym, że w statucie spółki można zawrzeć upoważnienie dla zarządu do podwyższenia kapitału zakładowego. W takim wypadku nie jest potrzebna uchwała walnego zgromadzenia o podwyższeniu kapitału zakładowego. Podwyższenie nie wymaga więc tutaj zmiany umowy spółki. Statutowe upoważnienie dla zarządu może zostać udzielone na okres do trzech lat. Wspólnicy mogą jednak udzielić zarządowi kolejnego upoważnienia na okres do trzech lat. Mogą to uczynić zmieniając statut. Zarząd upoważniony jest do podwyższania kapitału zakładowego tylko o wyznaczoną w statucie kwotę, zwaną tzw. kapitałem docelowym. Wysokość kapitału docelowego nie może przekraczać trzech czwartych kapitału zakładowego na dzień udzielenia upoważnienia zarządowi. Instytucja docelowego podwyższenia kapitału zakładowego umożliwia w miarę tanie i szybkie pozyskanie kapitału w najbardziej odpowiednim dla spółki czasie.

Kapitał zakładowy spółki akcyjnej może być także w wyniku zmiany statutu obniżony. Obniżenie może nastąpić przez zmniejszenie wartości nominalnej akcji, połączenie akcji lub umorzenie części akcji. Z obniżeniem kapitału zakładowego wiąże się pewne niebezpieczeństwo dla wierzycieli spółki. Dlatego należy, podobnie jak w spółce z o.o., przeprowadzić stosowne postępowanie konwokacyjne (patrz uwagi poświęcone spółce z o.o.).

8.2. Kapitał zapasowy

Za drugi pod względem ważności kapitał własny spółki akcyjnej należy uznać kapitał zapasowy. Kapitał ten tworzy się dla pokrycia straty, jaka może wystąpić w spółce. Podstawowym źródłem kapitału zapasowego jest coroczna wpłata wynosząca co najmniej 8 % zysku za dany rok obrotowy, dopóki kapitał ten nie osiągnie co najmniej jednej trzeciej kapitału zakładowego. Jest to więc również kapitał obligatoryjny. Do kapitału zapasowego przekazuje się ponadto tzw. agio, czyli nadwyżkę osiągniętą przy emisji akcji powyżej ich wartości nominalnej a pozostałą po pokryciu kosztów emisji akcji. Kapitał zapasowy zasilają także dopłaty uiszczane przez akcjonariuszy w zamian za przyznanie szczególnych uprawnień ich dotychczasowym akcjom, o ile te dopłaty nie będą użyte na wyrównanie nadzwyczajnych odpisów lub strat. Prawo do decydowania o wykorzystaniu kapitału zapasowego i rezerwowego przysługuje wyłącznie walnemu zgromadzeniu. Swoboda walnego zgromadzenia w tym zakresie jest jednak ograniczona. Ustawodawca postanowił bowiem, że część kapitału zapasowego w wysokości jednej trzeciej kapitału zakładowego można użyć jedynie na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym.

Jeżeli bilans sporządzony przez zarząd wykaże stratę przewyższającą sumę kapitałów zapasowego i rezerwowych oraz jedną trzecią kapitału zakładowego, zarząd obowiązany jest niezwłocznie zwołać walne zgromadzenie celem powzięcia uchwały dotyczącej dalszego istnienia spółki

8.3. Inne kapitały własne spółki akcyjnej

W spółce akcyjnej mogą istnieć jeszcze inne kapitały własne na mocy postanowień ustaw lub statutu. Tworzone na mocy statutu kapitały rezerwowe mają na celu pokrycie szczególnych strat lub wydatków.

9. Organy spółki akcyjnej

9.1. Wprowadzenie

W przeciwieństwie do spółki z o.o. w spółce akcyjnej instytucjonalne znaczenie poszczególnych wspólników jest jeszcze mniejsze. W spółce akcyjnej występuje typowy dla osób prawnych typu korporacyjnego układ organów : organ uchwałodawczy składający się ze wspólników (walne zgromadzenie), organ zarządzający (zarząd) oraz organ nadzorczy, którym jest przede wszystkim rada nadzorcza.

9.2. Zarząd i reprezentacja spółki

Zarząd na bieżąco prowadzi sprawy spółki i reprezentuje ją. Może być jedno lub wieloosobowy. Prawo nie określa maksymalnej liczby członków zarządu. Nie jest jednak wskazane by było ich więcej niż kilku. Zbyt duża liczba członków osłabia bowiem operatywność tego organu a przez to spowalnia tempo podejmowania decyzji, które w przypadku zarządu jest bardzo ważne. Członkiem zarządu może być zarówno akcjonariusz jak i osoba nie będąca wspólnikiem. Jeżeli statut spółki inaczej nie stanowi, członków zarządu powołuje i odwołuje rada nadzorcza, z tym że członek zarządu może być odwołany lub zawieszony w czynnościach również przez walne zgromadzenie. Regulacja ta ma na celu wzmocnienie organu nadzorczego wobec zarządu. Rada nadzorcza ustala także wynagrodzenie członków zarządu zatrudnionych na podstawie umowy o pracę lub innej umowy, chyba że statut stanowi inaczej.

Członkowie zarządu mogą być powołani na maksymalnie pięcioletnią kadencję. Możliwe jest ponowne powołanie tej samej osoby na kolejne kadencje. Prawo nie określa maksymalnej liczby kadencji, jaką może sprawować członek zarządu bezpośrednio jedna po drugiej.

Powodem przedwczesnego wygaśnięcia mandatu jest natomiast : śmierć członka zarządu, rezygnacja lub odwołanie go ze składu zarządu.

Statut może ograniczyć prawo odwołania członka zarządu do ważnych powodów.

Gdy chodzi o reprezentację spółki akcyjnej odsyłamy w tym miejscu do uwag dotyczących reprezentacji spółki z o.o. przez ich zarządy. Zgody walnego zgromadzenia wymagają m.in.:

Umowy zawarte w imieniu spółki we wskazanych sprawach bez zgody walnego zgromadzenia są nieważne.

W umowie między spółką a członkiem zarządu, jak również w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą walnego zgromadzenia.

Prawo wprowadza pod adresem członków zarządu spółki akcyjnej identyczne zakazy konkurencji jak w przypadku członków zarządu spółki z o.o.

Członkowie zarządu odpowiadają solidarnie całym swym majątkiem za zaległości podatkowe spółki akcyjnej i spółki akcyjnej w organizacji, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, chyba że członek zarządu wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że nie zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz nie wszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, bądź też wykaże on mienie, z którego egzekucja jest możliwa.

Charakterystyczne jest natomiast, iż członkowie zarządu spółki akcyjnej w przeciwieństwie do członków zarządu spółki z o.o., nie odpowiadają za zobowiązania spółki o charakterze prywatnoprawnym.

9.3. Rada Nadzorcza

Funkcje kontrolne w spółce akcyjnej sprawuje rada nadzorcza. Jest ona organem obligatoryjnym. W spółce tej natomiast niedopuszczalne jest powołanie komisji rewizyjnej.

Rada sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. Ustawodawca wyjaśnia, iż nadzór ten nigdy nie może polegać na prawie wydawania zarządowi wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki. Jednak rada nadzorcza może w inny sposób znacząco wpływać na działalność zarządu. Rada nadzorcza ma prawo zawieszać z ważnych powodów w czynnościach poszczególnych lub wszystkich członków zarządu oraz delegować członków rady nadzorczej do czasowego wykonywania czynności członków zarządu nie mogących sprawować swoich czynności. Rada czuwa nad tym, by zarząd działał w statutowym składzie. W przypadku niemożności sprawowania czynności przez członka zarządu rada ma obowiązek niezwłocznie podjąć działania w celu dokonania zmiany w składzie zarządu.

Statut spółki może również przewidzieć, że zarząd jest obowiązany uzyskać zgodę rady nadzorczej przed dokonaniem określonych w statucie czynności.

Dla wykonywania jej zadań ustawodawca przyznał radzie prawo do badania wszystkich dokumentów spółki, żądania od zarządu i pracowników sprawozdań i wyjaśnień oraz dokonywania rewizji stanu majątku spółki.

Rada jest organem kolegialnym. Składa się z co najmniej trzech członków powoływanych i odwoływanych przez walne zgromadzenie, z tym że statut może przewidywać inny sposób powoływania lub odwoływania członków rady nadzorczej. Członkami rady mogą być zarówno akcjonariusze jak i osoby z zewnątrz spółki. Ustawodawca zakazuje łączenia funkcji członka rady z funkcją członka zarządu, prokurenta, likwidatora, kierownika oddziału lub zakładu oraz głównego księgowego, radcy prawnego lub adwokata spółki. Zakaz dotyczy także osób, które podlegają bezpośrednio członkowi zarządu albo likwidatorowi. Zakaz ten obejmuje również członków zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej i likwidatorów spółki lub spółdzielni zależnej. Ustawodawca przewidział możliwość powoływania poszczególnych członków rady przez tzw. grupy akcjonariuszy. Mianowicie, na wniosek akcjonariuszy reprezentujących co najmniej jedną piątą kapitału zakładowego, wybór rady nadzorczej powinien być dokonany przez najbliższe walne zgromadzenie w drodze głosowania oddzielnymi grupami, nawet gdy statut przewiduje inny sposób powołania rady nadzorczej. Grupę stanowią akcjonariusze reprezentujący na walnym zgromadzeniu tę część akcji, która przypada z podziału ogólnej liczby reprezentowanych na walnym zgromadzeniu akcji przez liczbę członków rady. Grupa taka ma prawo wybrać jednego członka rady, nie biorąc jednak udziału w wyborze pozostałych członków.

Kadencja członka rady nadzorczej nie może być dłuższa niż pięć lat. Do odwołań członka rady, innych przypadków wygaśnięcia mandatu oraz kwestii związanych z powołaniem stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące członków zarządu.

Rada nadzorcza co do zasady wykonuje swe obowiązki kolegialnie. Jednak może pojawić się sytuacja, kiedy pojedynczy członek rady będzie miał prawo do samodzielnego pełnienia określonych czynności nadzorczych. Ma to miejsce albo na podstawie upoważnienia (delegacji) udzielonej przez radę, lub na podstawie delegacji grupy, która dokonała wyboru danego członka rady. Członkowie ci mają prawo uczestniczenia w posiedzeniach zarządu z głosem doradczym, a zarząd obowiązany jest zawiadomić ich uprzednio o każdym swoim posiedzeniu.

9.4. Walne zgromadzenie

Walne zgromadzenie powinno się odbyć przynajmniej raz w roku w terminie sześciu miesięcy po upływie każdego roku obrotowego. W statucie można wskazać wcześniejszą datę, do której powinno się odbyć walne zgromadzenie. Jest to tzw. zwyczajne walne zgromadzenie. Przedmiotem obrad zwyczajnego walnego zgromadzenia powinno być :

Nadzwyczajne walne zgromadzenie zwołuje się w przypadkach określonych w przepisach prawa lub w statucie, a także gdy organy lub osoby uprawnione do zwoływania walnych zgromadzeń uznają to za wskazane.

Uprawnionym do zwołania walnego zgromadzenia jest przede wszystkim zarząd. Uprawnienie to uzyskuje również rada nadzorcza, jeżeli zarząd nie zwoła zwyczajnego walnego zgromadzenia w terminie wskazanym w przepisach prawa lub statucie, oraz nadzwyczajnego walnego zgromadzenia, jeżeli zwołanie go uzna za wskazane, a zarząd nie zwoła go w terminie dwóch tygodni od dnia zgłoszenia odpowiedniego żądania przez radę nadzorczą. Na mocy postanowienia statutu prawo do zwołania walnych zgromadzeń można przyznać również innym osobom.

Ustawodawca wprowadził tutaj także jedno z tzw. praw mniejszości. Mianowicie akcjonariusz lub akcjonariusze reprezentujący co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego, mogą żądać zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia, jak również umieszczenia określonych spraw w porządku obrad najbliższego walnego zgromadzenia.

Walne zgromadzenie zwołuje się przez ogłoszenie. Ogłoszenie polega na opublikowaniu treści w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Statut może ponadto przewidywać publikowanie ogłoszeń w innych czasopismach.

Walne zgromadzenie może skutecznie podejmować uchwały także bez formalnego zwołania, jeżeli cały kapitał zakładowy jest reprezentowany, a nikt z obecnych nie zgłosił sprzeciwu dotyczącego odbycia walnego zgromadzenia lub wniesienia poszczególnych spraw do porządku obrad.

W sprawach nieobjętych porządkiem obrad nie można podejmować uchwał na walnym zgromadzeniu, chyba że cały kapitał zakładowy jest reprezentowany, a nikt z obecnych nie zgłosił sprzeciwu dotyczącego powzięcia uchwały.

Ustawodawca wprowadził różne zasady legitymowania akcjonariusza do wzięcia udziału w walnym zgromadzeniu w zależności od tego czy mamy do czynienia z 1) posiadaczem akcji imiennych, świadectw tymczasowych oraz zastawcami i użytkownikami, którym przysługuje prawo głosu, czy z 2) posiadaczami akcji na okaziciela. Ci pierwsi są uprawnieni do wzięcia udziału w walnym zgromadzeniu, jeżeli zostali wpisani do księgi akcyjnej co najmniej na tydzień przed odbyciem walnego zgromadzenia. Ci drudzy z kolei mają takie prawo, jeżeli dokumenty akcji złożyli w spółce co najmniej na tydzień przed terminem tego zgromadzenia i nie odebrali ich przed ukończeniem tego terminu. Taki sam skutek ma złożenie zaświadczenia w spółce na dowód złożenia akcji u notariusza, w banku lub domu maklerskim mającym siedzibę lub oddział w Rzeczypospolitej Polskiej, wskazanym w ogłoszeniu o zwołaniu walnego zgromadzenia.

Zasadniczo nie jest wymagane żadne quorum na walnym zgromadzeniu. Walne zgromadzenie jest więc ważne bez względu na liczbę reprezentowanych na nim akcji. Tylko wtedy, gdy przepis szczególny albo statut stanowią inaczej, wymagane jest zachowanie określonego quorum.

Akcjonariusz ma prawo brać udział w głosowaniu nad wszystkimi uchwałami, z wyjątkiem tych, które dotyczą jego odpowiedzialności wobec spółki z jakiegokolwiek tytułu, w tym udzielenia absolutorium, zwolnienia z zobowiązania wobec spółki oraz sporu pomiędzy nim a spółką. Prawo uczestnictwa na walnym zgromadzeniu w tym prawo głosu akcjonariusz realizuje osobiście lub za pośrednictwem pełnomocników. Pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie pod rygorem nieważności i dołączone do protokołu walnego zgromadzenia. Pełnomocnikiem nie może być członek zarządu i pracownik spółki.

Zasadą jest, że uchwały walnego zgromadzenia zapadają bezwględną większością głosów, chyba że przepisy prawa lub postanowienia statutu stanowią inaczej. I tak kwalifikowaną większością dwóch trzecich głosów zapadają uchwały o istotnej zmianie przedmiotu działalności spółki.

Z kolei uchwały dotyczące :

zapadają większością trzech czwartych głosów. Statut może ustanowić wymóg jeszcze surowszej kwalifikowanej większości głosów w tych sprawach. Ponadto należy zauważyć, że uchwała dotycząca zmiany statutu, zwiększająca świadczenia akcjonariuszy lub uszczuplająca prawa przyznane osobiście poszczególnym akcjonariuszom, wymaga zgody wszystkich akcjonariuszy, których dotyczy.

Uchwała o zmianie statutu musi być ponadto dla swej skuteczności wpisana do rejestru.

Zasadą jest, że głosowanie jest jawne.

Walne zgromadzenie spółki akcyjnej, inaczej niż w spółce z o.o., powinno być protokołowane przez notariusza.

10. Zaskarżanie uchwał walnego zgromadzenia

Instytucja ta funkcjonuje na podobnych zasadach jak w przypadku zaskarżenia uchwał zgromadzenia wspólników w spółce z o.o. Dlatego uwagi poczynione przy okazji omawiania spółki z o.o. są również tutaj aktualne.

11. Rozwiązanie i likwidacja spółki

Ustawodawca wskazuje następujące przyczyny rozwiązania spółki, czyli zakończenia jej działalności a w konsekwencji także ustania bytu prawnego :

W niektórych przypadkach to sąd rejestrowy orzeka o rozwiązaniu spółki na podstawie przyczyn przewidzianych prawem.

Zaistnienie przyczyny rozwiązania nie musi jednak definitywnie doprowadzić do tego skutku, gdyż do dnia złożenia wniosku o wykreślenie spółki z rejestru rozwiązaniu może zapobiec uchwała walnego zgromadzenia powzięta wymaganą dla zmiany statutu większością głosów (większość kwalifikowana trzy czwarte), oddanych w obecności akcjonariuszy reprezentujących co najmniej połowę kapitału zakładowego. Jedynie w przypadku, gdy rozwiązanie następuje na mocy prawomocnego orzeczenia sądowego, wspólnicy nie mogą skutecznie postanowić o dalszym istnieniu spółki. Możliwości takiej nie ma oczywiście również w przypadku wszczęcia postępowania upadłościowego. Wtedy zasadniczo tylko układ spółki z wierzycielami może przedłużyć jej byt prawny.

Rozwiązanie spółki następuje dopiero po przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego, a w przypadku upadłości, po przeprowadzeniu postępowania upadłościowego. Spółka przestaje istnieć z chwilą wykreślenia jej z rejestru. W czasie trwania postępowania likwidacyjnego spółka zachowuje osobowość prawną, a jej organy nie podlegają rozwiązaniu, mimo że kompetencje zarządu przejmują w zasadzie likwidatorzy. Wygasa natomiast prokura. Spółka występuje nadal pod swą firmą, tyle że z dodatkiem „w likwidacji”. Na temat przebiegu i celów postępowania likwidacyjnego - patrz uwagi zawarte przy omawianiu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

OSN 1996, nr 3, poz. 33.

1


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
7c analiza wskaźnikowa spółki erogaz
5 Spółki akcyjne (Korporacje)
Jak zaprezentować aktywa zakupionej spółki
Skutki podatkowe występujące u wspólników spółki dzielonej, Gazeta Podatkowa
WYKŁAD 4 Rzetelska spolki, skany szkoła, studia (pyt. o hasło)
pojęcia spółki (4 str), Ekonomia
Wady i zalety spółki cywilnej, prawo, prawo gospodarcze
Spółki w formie tabelki
Cechy przedsiębiorstwa i spółki
Umowa spółki komandytowej
Analiza Finansowa spółki giełdowe
Analiza spolki z o0, prawo handlowe
Protokół zgromadzenia wspólników spółki
spółki, Niezbędnik leśnika, WYDZIAŁ LEŚNY, Zarządzanie, ściągi
referat spółki, Administracja-notatki WSPol, Publiczne prawo gospodarcze
Prezentacja spolki
Spolki w organizacji
Umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, ⊗⊗⊗Elektryka i Elektronika⊗⊗⊗, Wzory Umów
Spółki

więcej podobnych podstron