1. Wielość systemów normatywnych

Uznanie pewnych stanów za wartości prowadzi do formułowania wzorów zachowań, które stają się częścią prawa bądź innych systemów normatywnych

Spór, co do rozumienia wartości:

-wartość to byt obiektywny

istniejący samoistnie lub z woli

Boga

-wartości są niezmienne, trwałe

-wartości jako byty obiektywne

mogą być przedmiotem poznania

ludzkiego (kognitywizm)

Regulatory ludzkich zachowań:

O charakterze normatywnym O charakterze nienormatywnym

Np. prawo, moralność, obyczaje Np. prawidłowości gosp. rynkowej, tradycje, mity, przesądy

Prawo nie jest ani jedynym regulatorem ludzkich zachowań ani też jedynym źródłem norm społecznych. Istnieją normy: moralne, obyczajowe, normy statutowe i zwyczajowe, organizacji niepaństwowych, normy wewnątrzkościelne.

Każdy człowiek uczestniczy równocześnie w wielu grupach społecznych (naród, rodzina, osiedle, studenci, związek wyznaniowy, partia polityczna). Istnienie każdej grupy społecznej wyraża się m.in. w formułowaniu rozmaitych norm, które regulują zasady włączenia jednostki do takiej grupy lub wykluczenia z niej, a także wyznaczają zachowania członków grupy. Każdy człowiek podlega w jednym momencie wielu różnym normom: mniej lub bardziej rygorystycznym, mniej lub bardziej dobrowolnie przyjętym; normy te mogą być ze sobą zgodna, ale mogą też pozostawać we wzajemnej sprzeczności.

2. Prawo jako system normatywny

3. Systematyka prawa

Definicja systemu prawa:

System prawa to całokształt obowiązujących w państwie przepisów, z uwzględnieniem ich podziału na gałęzie, oraz zespół zasadniczych idei przewodnich, na których opiera się ustrój państwa, a także podstawowe idee prawne.

Podstawą podziału prawa na gałęzie jest rodzaj regulowanych stosunków społecznych. Np. stosunki rodzinne, majątkowe, stosunki powstające na tle popełnionych przestępstw etc.

W ramach poszczególnych gałęzi można wyróżnić instytucje prawne czyli węższe zespoły norm odnoszących się do pewnego zagadnienia. Przykładami są instytucja najmu, rękojmi testamentu etc.

Jednakże prawa dzieli się nie tylko na gałęzie. Dostępne są również inne podziały:

1. prawo międzynarodowe i wewnętrzne

prawo międzynarodowe- jest to zespół norm regulujących stosunki wzajemne między państwami, a ponadto organizacjami międzynarodowymi i niektórymi innymi podmiotami

Źródłami tego prawa są:

a) umowy międzynarodowe

- umowy dwustronne

- umowy wielostonne

b) zwyczaje międzynarodowe

Sankcje w prawie międzynarodowym maja charakter:

- organizacyjny

- ekonomiczny

- wojskowy

Stosowane mogą być zarówno indywidualnie jak i zbiorowo. Mogą być zorganizowane bądź nie zorganizowane.

Sankcjami nie zorganizowanymi w prawie międzynarodowym są np:

a) reakcje opinii publicznej w postaci

- zmniejszenia ruchu turystycznego

- bojkot towarów

- kampania medialna

- odwet

Problem w relacjach prawa międzynarodowego z wewnętrznym przedstawia się w ustaleniu zasad pierwszeństwa w stosowania obu praw w wypadku kolizji.

2. podział na gałęzie

1. prawo konstytucyjne- to zespół norm regulujących podstawowe urządzenia ustroju państwa

W związku z taką definicją prawo konstytucyjne obejmuje swoim działaniem całokształt stosunków w państwie w sposób bardzo ogólny. Z tego względu jednym z głównych zadań prawa konstytucyjnego jest wytyczenie kierunków rozwoju pozostałych gałęzi prawa

2. prawo administracyjne- to zespół norm regulujących strukturę organów administracyjnych oraz stosunki prawne powstające w toku władczej działalności tych organów.

Cechą tego prawa jest nierówność stron w stosunkach regulowanych przez prawo administracyjne. Jedną ze stron jest zawsze organ wyposażony w imperium czyli uprawnienie władcze wobec drugiej strony.

Prawo administracyjne nie jest skodyfikowane!!

Źródła:

- ustawy

- inne akty administracyjne

3. prawo finansowe- to zespół norm regulujących gromadzenie środków pieniężnych przez państwo oraz ich rozdział i wydatkowanie, a także określających strukturę oraz tryb działania organów i instytucji finansowych

4. prawo cywilne- to zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi podmiotami prawa

5. prawo rodzinne- to zespół norm regulujących osobiste i majątkowe stosunki między małżonkami, krewnymi oraz stosunki wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli

Źródłem tego prawa jest kodeks rodzinny i opiekuńczy z 1964r.

6. prawo pracy- to zespół norm regulujących stosunki między pracodawca i pracownikiem na tle świadczonej pracy

Źródłem prawa pracy jest kodeks pracy z 1974 r.

7. prawo karne- to zespół norm mówiących jakie czyny są przestępstwami, ustalając kary za te przestępstwa oraz określając ogólne zasady odpowiedzialności karnej

Źródłem prawa jest kodeks karny z 19 IV 1997 r.

8. prawo procesowe, dzieli się na:

- prawo cywilne procesowe- to zespół norm regulujących tryb rozstrzygania spraw cywilnych przez sądy i niektóre inne organy oraz właściwość tych organów

Źródłem tego prawa jest kodeks postępowania cywilnego z 1964 r.

- prawo karne procesowe- to zespół norm regulujących tryb prowadzenia i rozstrzygania spraw karnych przez organy wymiaru sprawiedliwości

Źródło tego prawa to kodeks postępowania karnego z 1997 r.

4. Prawo materialne i formalne; prawo w znaczeniu przedmiotowym i prawo podmiotowe; prawo publiczne i prywatne

prawo materialne: ogół norm regulujących treść stosunków prawnych (obowiązki, uprawnienia, sankcje za nieprzestrzeganie), np. prawo karne materialne, prawo cywilne materialne

prawo formalne (procesowe): tryb postępowania przed organami władzy publicznej związany z dochodzeniem uprawnień; regulowane przez KPK (Kodeks postępowania karnego), KPC (…cywilnego), KPA (…administracyjnego)

prawo przedmiotowe: ogół norm składających się na system prawa współczesnego, dawnego i przyszłego

prawo podmiotowe: zespół uprawnień służących podmiotom prawa w ich wzajemnych relacjach

1. Problemy zwiazane z definiowaniem prawa

nie ma jednej dobrej odpowiedzi na to pytanie, na przykład:

• ze względu na różne kultury prawne (np. prawo precedensowe, prawo stanowione);

• ze względu na związki prawa z innymi normami społecznymi (np. moralność, religia);

• ze względu na problemy ogólno filozoficzne (np. czy prawo jest poznawalne, albo czy jest bytem, albo czy można go oceniać);

ze względu na rozwój prawa (np. prawo tworzone przez władcę, potem przez naród - prawo wewnętrzne, państwa-prawo międzynarodowe publiczne, a nawet organizacje międzynarodowe - ONZ, UE, Rada Europy).

5. Prawo pozytywne a prawo intuicyjne wg L.Petrazyckiego

6. Funkcje prawa

cel: pewien postulowany stan rzeczy, który ma być osiągnięty dzięki podjęciu określonych czynności; jest czymś planowanym, zamierzonym

funkcja: rzeczywisty, obiektywny skutek, rezultat istnienia jakiejś instytucji, normy dla otoczenia; rezultat może być zaplanowany i oczekiwany (funkcja pokrywa się z celem)

→ niekiedy zaplanowany cel nie zostaje osiągnięty, ale działanie zawsze wywołuje jakiś skutek

skutki mogą być planowane i nieplanowane, korzystne (eufunkcjonalnymi) i niekorzystne (dysfunkcjonalnymi)

podejście teleologiczne (teleos gr. osiągnięty cel): istnieje globalny cel prawa

inni uważają, iż można mówić jedynie o celu danej normy, a nie celu prawa w ogóle

→ zarówno prawo w ogóle jak i poszczególne normy wywołują określone skutki, realizują pewne funkcje wobec swego otoczenia społeczne funkcje prawa

typologia funkcji prawa, pierwsza propozycja:

• stabilizacyjna: skutkiem działania prawa w społeczeństwie jest utrwalanie istniejącego w nim ładu politycznego

• dynamizacyjna: promowanie zmian w różnych sferach życia społecznego

• ochronna: prawo wspiera rozmaite wartości istotne ze społecznego punktu widzenia

• organizacyjna: tworzenie instytucjonalnych warunków życia społecznego i państwowego

• represyjna: prawo działa przez obawę dolegliwości, które mogą spotkać naruszycieli norm

• wychowawcza: prawo wyrabia w adresatach trwałe przekonania, skłonności i nawyki

typologia funkcji prawa, druga propozycja:

• kontrolna: rezultatem działania prawa jest poddanie zachować ludzkich społecznej kontroli

• dystrybutywna: prawo przyczynia się do rozdziału w społeczeństwie różnego rodzaju dóbr i ciężarów

• regulacja konfliktów: rezultatem działania prawa jest rozstrzyganie sporów między ludźmi

5. Jezyk prawny i prawniczy

język prawny

• odmiana języka polskiego naturalnego stosowana w tekstach prawnych zawierających wypowiedzi normatywne

• charakterystyczne: słownictwo (terminologia prawna), gramatyka (np specyficzne użycie czasu ter.), stylistyka (np dopuszczalne powtórzenia)

• przykład: pojęcie kradzieży

j. polski: przywłaszczenie każdego mienia ruchomego

j. prawny: przedmiotem kradzieży nie mogą być rzeczy nie posiadające wartości materialnej (dokumenty, pamiętnik, itp), zwłoki (nie są rzeczą) itd.

język prawniczy

• odmiana języka polskiego naturalnego, stosowana w wypowiedziach o prawie obowiązującym i innych zjawiskach prawnych, np. instytucje prawne, metody badań nad prawem, sposoby wyjaśniania spraw (wykładnie)

• zróżnicowany: j. prawniczy praktyki, nauki prawa, poszczególnych dyscyplin itp.

jasność zapisanych norm prawnych osiąga się przez:

• używanie języka narodowego w aktach organów państwa, samorządu itp (ustawa o j. polskim, 1999), ustawy międzynarodowe powinny mieć polską wersję językową będącą podstawą wykładni

• precyzyjność zapisu - używanie definicji legalnych (przepisów ustalających znaczenie terminów). zawsze występuje zjawisko otwartości prawa - można różnie rozumieć przepis prawny (np. czy zakaz “wjeżdżania pojazdami do parku” obowiązuje hulajnogi?)

5. Wypowiedzi performatywne

(wypowiedzi dokonawcze, performatywy)
wyrażają one sens aktów konwencjonalnych, tj. takich czynności, z którymi, zgodnie z obowiązującymi normami, łączy się dokonanie zmian w otaczającej nas rzeczywistości (“Nadaję ci imię...”, “Biorę ciebie za żonę”, “Mianuję pana na stanowisko...”. Mają one schemat logiczny “Czynię X”. Taka wypowiedź tworzy nowe relacje międzyludzkie. Zawiera wyrażenia znaczące i niedwuznaczne. Budowana jest za pomocą czasowników performatywnych. Niektórzy poddają w wątpliwość, gdyż uważają , że każda wypowiedź na serio ma charakter performatywy

6. Dyrektywa i sposoby jej wyrazania

DYREKTYWY to ogólna nazwa wypowiedzi mających wpływać na postępowanie. Buduje się je w oparciu o wzór D (ut p), co należy czytać „dyrektywa, żeby P”. W praktyce zamiast „dyrektywa” wstawia się jakiś czasownik performatywny, a zamiast P opis czynności czy zachowania oraz jej wykonawcę. Inny algorytm to „nakazuje się, żeby A zachował się b”, gdzie A jest wykonawcą czynności, a „b” jej opisem. Normę można wyrazić w 3 formach: ZAKAZ, NAKAZ, DOZWOLENIE.
NAKAZ = OBOWIĄZEK POZYTYWNY = DYREKTYWA KONIECZNOŚCI
ZAKAZ = OBOWIĄZEK NEGATYWNY = DYREKTYWA NIEMOŻNOŚCI
DOZWOLENIE = UPRAWNIENIE = MOŻLIWOŚĆ DYREKTYWALNA (np. „Jest możliwe, że zrobisz coś...” - możesz to zrobić, ale nie musisz)
Formułując dyrektywy, najczęściej stosuje się pojęcia modalne: MUSI/MOŻE. Trzeba ich jednak unikać, bo dają bardzo szerokie pole interpretacji i w efekcie norma może wywołać skutek inny niż zamierzony. Należy także unikać, ze względu na zbyt duży stopień ogólności, pojęć takich jak: niektóre, żadne, wszystkie. Konstruując wypowiedzi, odnosimy się do trzech obszarów: ZACHOWAŃ LUDZI, ZDARZEŃ, RZECZY. Przy pomocy norm możemy oddziaływać na ludzi. To oni są adresatami dyrektyw. Co do zdarzeń, możemy wypowiadać nasze życzenia czy pragnienia (np. Niech jutro będzie ładna pogoda), ale oczywiście nie mają one wiążącej mocy sprawczej

7. Zasady prawa, reguly prawa, norma prawna

(W Winczorku temat zasady prawne jest połączony z tematem normy prawne na str.84-86)

Pojęcie norm- zasad wyróżnionych ze względu na sposób ukształtowania powinnego zachowania nie powinno być odczytywane jako przypadek „miękkiej” czy „słabej” regulacji. Wskazuje się przez to, że w danym porządku prawnym lub w jakiejś gałęzi prawa mogą obowiązywać normy o charakterze fundamentalnym.

Ze względu na to, ze obowiązują jako normy prawne, są to tzw. Zasady w znaczeniu dyrektywalnym. Gdy więc mówimy o takich zasadach, nie stwierdzamy tego, co jest, ale wskazujemy, co być powinno. Co więcej, zasady te maja charakter norm naczelnych, to znaczy wytyczają one granice, w których inne normy powinny się mieścić. Gdy mówimy o zasadzie lex retro non agit, jako o jednym z podstawowych warunków rządów prawa, to nie analizujemy istniejącej praktyki, lecz podkreślamy wiążący charakter tej zasady, uznajemy ja za wytyczną postępowania. Współczesna teoria prawa wskazuje na szczególny charakter zasad w ujęciu dyrektywalnym w całym systemie norm prawnych. 

Oprócz zasad prawa w sensie dyrektywalnym doktryna wyróżnia tez często zasady w znaczeniu opisowym. Zasady prawa w tym znaczeniu to pewien wzorzec, model ukształtowania jakiejś instytucji prawnej, który rekonstruujemy na podstawie opisu szerszego materiału prawnego. O istnieniu takiej zasady wnioskujemy na podstawie analizy odpowiedniego zespołu norm. Istota tej analizy jest stwierdzenie, ze pewna instytucja została ukształtowana w taki i taki sposób. Stwierdzamy np. że sądy w Polsce działają zgodnie z takimi zasadami, jak skargowość postępowania, kontradyktoryjność procesu (sporność), ustność postępowania itp.

Analiza zasad w sensie opisowym może być podstawą do formułowania ocen i rozmaitych dyrektyw, np. wniosków de lege ferenda, same jednak zasady w znaczeniu opisowym ocen ani dyrektyw nie wyrażają. 
 

Zasady prawa: 

definicja:

• podstawowe założenia, które wyrażają cechy charakterystyczne danego systemu prawa,

• idee przewodnie, których treść jest związana z tzw. stosunkami ekonomiczno-społecznymi (dlatego podlegają ewolucji historycznej, zależą od kultury prawnej)

• są normami dyrektywalnymi (mówią, jak być powinno) i naczelnymi (inne normy z danej gałęzi prawa nie mogą być z nimi sprzeczne)

 funkcje zasad:

• porządkująca (pozwalają np. na badania porównawcze różnych systemów prawnych)

• są dyrektywami interpretacyjnymi przepisów prawnych (np. zasada dobra dziecka w musi być stosowana przy orzeczeniach w sprawach rodzinnych oprócz konkretnych przepisów regulujących np. dopuszczalność rozwodu)

 rodzaje zasad:

• skodyfikowane (np. zasada państwa prawnego), nieskodyfikowane (np. zasada kontradyktoryjności w postępowaniu karnym)

• naczelne, podstawowe, ogólnoustrojowe (np. zasada państwa prawnego) i zwykłe (np. zasada szybkości procesu w prawie procesowym)

 
PRAWO CYWILNE:

-   równorzędność  stron

-   poszanowanie własności

-   pacta surd servanda (umów należy dotrzymywać)

-   umowy zawierane są dobrowolnie zasada wolności umów

-   pierwszeństwo dziedziczenia testamentowego nad ustawowym

-   tylko rodzice lub prawni opiekunowie mogą karać dzieci - to nie jest zasada

-   prawo nie działa wstecz (w prawie cywilnym wyraża się w szczególności przez ochronę praw nabytych) lex retro non agit

-   zasada ochron sądowej praw cywilnych jest odbiciem zasady ogólne prawa do sądu

-   ochrona konsumenta

-   zasady wyższości ochrony osoby ludzkiej nad ochroną mienia to nie jest zasada

-   zasada ochrony dóbr osobistych

-   zasada ochrony osoby działającej w dobrej wierze

PRAWO KARNE:

-   zasada odpowiedzialności za czyn

-   zasada winy (odpowiedzialność tylko za rzeczy zawinione - ale tylko w prawie karnym, bo w cywilnym jest tez np. odpowiedzialność na zasadzie ryzyka)

-   zasada odpowiedzialności indywidualnej

-   zasada odpowiedzialności osobistej 
 

            PROCEDURA KARNA:

-   nullum crimen sine lege - nie ma przestępstwa bez ustawy (wynika z zasady lex retro non agit)

-   zasada domniemania niewinności

-   in dubio pro reo - wątpliwości działają na korzyść  oskarżonego

-   nie można być  świadkiem we własnej sprawie

-   ne bis in idem - nie można być  dwa razy skazanym za to samo

-   zasada prawa do obrony

-   zasada ścigania z urzędu

 -  zasada legalizmu (wszystkie działania w ramach procedury muszą być  zgodne z prawem)

 -  zasada kontradyktoryjności (strony pozostają ze sobą w sporze i przedstawiają przeciwstawne dowody)

-   onus probandi (czyli ciężar dowodu) spoczywa na oskarżycielu

-   zasada prawdy materialnej (procedura ma celu dojście do tego, jak było naprawdę)

-   zasada bezpośredności (prokurator czy sąd stara się jak najwięcej czynności zmierzających do ustalenia prawdy wykonać  samemu, bez zlecania tego innym podmiotom; podobnie należy dobierać  dowody - jak najbardziej bezpośrednie)

-   zasada swobodnej oceny dowodów 
PROCEDURA CYWILNA:

-   onus probandi spoczywa na tym, kto z danego faktu czerpie skutki prawne

-   zasada równorzędności podmiotów

-   zasada prawdy materialnej

-   zasada dyspozycyjności (to od woli strony zależy, czy podejmie jakieś kroki, czy nie)

-   zasada bezpośredniości

-   zasada swobodnej oceny dowodów 

Prawo administracyjne materialne: zasada państwa prawnego

      Postępowanie administracyjne: m.in.

- legalizm

- prawda obiektywna

- dwuinstancyjność

- sądowa kontrola decyzji

- zasada uwzględniania interesu społecznego i indywidualnego

- zasada pogłębiania zaufania obywateli do państwa

5. Norma prawna - spór o budowe (problem róznorodnosci pogladów)

Definicja: Norma prawna to stworzona na podst. przepisów prawnych generalna i abstrakcyjna reguła postępowania składająca się z hipotezy, dyspozycji i sankcji.

Norma prawna nosi zawsze dwie szczególne cechy:

- reguła generalna. Skierowana do pewnej kategorii adresatów poprzez powołanie się nia ich cechy rodzajowe (np. żołnierz, student, obywatel) a nie do adresata indywidualnego. Wiele norm prawa skierowanych jest do ogółu ludzi przebywających na danym terytorium.

- reguła abstrakcyjna. Czyli wzór zachowania określany przez normę wskazuje cechy rodzajowe a nie konkretne danego zachowania, chodzi o wskazanie zachowania, które może zdarzyć się w nie określonej liczbie przypadków (np. zakaz z art. 148 KK „Kto zabija człowieka…”, który obejmuje nieograniczoną liczbę różnego rodzaju zabójstw).

Czasami zdarzają się jeszcze normy kazuistyczne wskazujące dokładnie i szczegółowo dane zachowanie, jednak w nowoczesnych prawodawstach unika się stosowania takich norm.

Istnieją także normy indywidualne odnoszące się do jednej osoby wymienionej z imienia i nazwiska. Np. postanowienie Prezydenta o mianowaniu konkretnej osoby ambasadorem.

Budowa Normy Prawnej.

teoria reguł pierwotnych i reguł wtórnych Harta:

reguły pierwotne zawierają nakazy i zakazy określonych zachowań; aby utrzymać ład sołeccy konieczne są reguły wtórne:

• reguły uznania- określają co musi zaistnieć, aby reguła pierwotna była wiążąca

• reguły zmiany- określają sposoby zmieniania reguł

• reguły orzekania- upoważniają określone osoby do dokonywania ustaleń, czy naruszono regułę pierwotną i czy można posłużyć się sankcjami

koncepcja norm sprzężonych:

1. norma sankcjonowana- adresat i warunki w jakich jest mu coś zakazane, nakazane lub dozwolone czynić ( hipoteza) i treść tego nakazu (dyspozycja)

→ skierowana do adresatów pierwotnych (określeni rodzajowo)

2. norma sankcjonująca- jaka dolegliwość zostanie zastosowana w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej

→ skierowana do adresatów wtórnych (organów władzy publicznej)

→ jest to norma posiłkowa, bo uruchamia się, gdy naruszono normę sankcjonowaną

trójczłonowa koncepcja normy prawnej: 3 elementy (hipoteza, dyspozycja, sankcja)

→ ale są normy, do których nie można znaleźć sankcji, np. leges imperfectae

5. Norma prawna - klasyfikacje

Elementy norm prawnych:

norma prawna to reguła zachowania (jak postąpić w określonych warunkach); składa się z:

1. hipotezy: określa adresata, warunki i okoliczności w których jest coś nakazane, zakazane czy dozwolone [element konieczny]

2. dyspozycji: określa treść zachowania zakazanego, nakazanego lub dozwolonego; albo co należy robić w związku z zaistnieniem pewnych faktów

sankcja: konsekwencja naruszenia normy, skutek prawny będący następstwem zachowania socjologiczne ujęcie sankcji; sankcja stanowi odrębną normę sankcjonującą

→ inni twierdzą, iż jest to 3 część normy

Hipoteza normy prawnej:

• dotyczy elementów podmiotowych (przez wskazanie adresata i jego cech)

• może wskazywać cel działania podmiotu prawa lub sposób działania

• dotyczy elementów przedmiotowych (gdy odnosi się do wydarzeń zewnętrznych w stosunku do adresata)

• może określać miejsce działania lub czas działania normy prawnej

Dyspozycja normy prawnej:

a. czyny i czynności konwencjonalne:

• czyny: faktyczne zachowania psychofizyczne, których przebieg lub następstwo jest uregulowane przez prawo

• czynności konwencjonalne: zachowania, którym normy nadają inne, specyficzne znaczenie (np. podniesienie ręki w Sejmie)

→ dzielimy je na prawnie istotne (czynności prawne, akty tworzenia prawa, akty stosowania prawa) i prawnie obojętne (obyczajowe, religijne, etc.)

czynności prawne: zachowania mające charakter czynności konwencjonalnych prawnie istotnych; wymagają oświadczenia woli i zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych

w prawie 2 rodzaje norm (ze względu na podział na czyny i czynności konwencjonalne):

• normy, które nakazują lub zakazują podjęcia pewnych czynności

• normy, które nakazują określone zachowania traktować jako czynność konwencjonalna istotna prawnie

b. kwalifikacja zachowań: norma prawna może różnie kwalifikować zachowania określone w dyspozycji (nakaz, zakaz, dozwolenie)

nakaz:

• obejmujący tylko 1 typ zachowań, od którego uchylić się nie można

• obejmujący 1 typ zachowania podstawowego i drugi, który może być wybrany przez adresata w określonych okolicznościach

→ zaniechanie- powstrzymanie się od zachowania nakazanego, jest sankcjonowane

zakaz wskazuje typy zachowań uznane za niedopuszczalne; zakazane przez prawo są czyny

• poprzez użycie funktora normotwórczego

• poprzez sformułowanie normy określającej sankcję

dozwolenie: w państwie praworządnym obywatelom i innym podmiotom (nie będącym organami władzy)dozwolone jest wszystko, co nie jest zakazane bądź nakazane

dozwolenie słabe: swoboda działania polega na braku zakazów odnoszących się do pewnej dziedziny

działania mieszczące się w sferze milczenia praw są chronione zasadą: nullum crimen sine lege (nie ma przestępstwa, jeśli nie przewiduje tego ustawa)

→ nie jest to tożsame z pozwoleniami moralnymi czy obyczajowymi (np. okłamanie kolegi)

nie dotyczy organów władzy państwowej: one mogą czynić tylko to, co jest im nakazane lub wyraźnie dozwolone przez przepisy prawne

dozwolenie mocne: zachowania uregulowane przez prawo, które rodzą skutki prawne, mimo iż nie są wprost ani nakazane ani zakazane adresatowi (np. przysięga Prezydenta RP „tak mi dopomóż Bóg”)

Obowiązek i uprawnienie:

obowiązek: norma prawna ustanawiana w określonych warunkach dla danego adresata (nakaz lub zakaz w hipotezie), np. „powinien”, „ma obowiązek”

poczucie obowiązku moralnego lub obyczajowego- kategoria psychologiczna, etyczna

uprawnienie: norma prawna przewidująca w pewnych warunkach dla pewnych adresatów możliwość zachowania się (nie jest to obowiązek adresata)

uprawnienia podmiotów do własnych zachowań (gdy pewne zachowania są dopuszczalne i gdy inne normy zakazują innym podmiotom ingerencji:

• wolności prawnie chronione: możność podejmowania zachowań o charakterze czynów; uprawnienia nie będą spotykały się z naruszeniem ze strony innych podmiotów korelacja wolności prawnie chronionych i zakaz ingerencji w sferę objętą wolnością

→ immunitet: niepodleganie kompetencji (prawu-upoważnieniu) innej osoby

• prawa-upoważnienia: uprawnienia do dokonywania istotnych prawnie czynności (kompetencje), mogą przewidywać obowiązek innego podmiotu do działania

uprawnienia do własnych zachowań to np. przywileje (podejmowanie pewnych działań w sposób wyłączny lub szczególnie korzystny)

uprawniania do zachowań innych podmiotów, uprawnienia sensu stricto (uprawnieniu A odpowiada obowiązek do działania w określony sposób)

5. Hipoteza i dyspozycja

Hipoteza normy prawnej:

• dotyczy elementów podmiotowych (przez wskazanie adresata i jego cech)

• może wskazywać cel działania podmiotu prawa lub sposób działania

• dotyczy elementów przedmiotowych (gdy odnosi się do wydarzeń zewnętrznych w stosunku do adresata)

• może określać miejsce działania lub czas działania normy prawnej

Dyspozycja normy prawnej:

a. czyny i czynności konwencjonalne:

• czyny: faktyczne zachowania psychofizyczne, których przebieg lub następstwo jest uregulowane przez prawo

• czynności konwencjonalne: zachowania, którym normy nadają inne, specyficzne znaczenie (np. podniesienie ręki w Sejmie)

→ dzielimy je na prawnie istotne (czynności prawne, akty tworzenia prawa, akty stosowania prawa) i prawnie obojętne (obyczajowe, religijne, etc.)

b. kwalifikacja zachowań: norma prawna może różnie kwalifikować zachowania określone w dyspozycji (nakaz, zakaz, dozwolenie)

nakaz:

• obejmujący tylko 1 typ zachowań, od którego uchylić się nie można

• obejmujący 1 typ zachowania podstawowego i drugi, który może być wybrany przez adresata w określonych okolicznościach

→ zaniechanie- powstrzymanie się od zachowania nakazanego, jest sankcjonowane

zakaz wskazuje typy zachowań uznane za niedopuszczalne; zakazane przez prawo są czyny

• poprzez użycie funktora normotwórczego

• poprzez sformułowanie normy określającej sankcję

dozwolenie: w państwie praworządnym obywatelom i innym podmiotom (nie będącym organami władzy)dozwolone jest wszystko, co nie jest zakazane bądź nakazane

dozwolenie słabe: swoboda działania polega na braku zakazów odnoszących się do pewnej dziedziny

działania mieszczące się w sferze milczenia praw są chronione zasadą: nullum crimen sine lege (nie ma przestępstwa, jeśli nie przewiduje tego ustawa)

→ nie jest to tożsame z pozwoleniami moralnymi czy obyczajowymi (np. okłamanie kolegi)

nie dotyczy organów władzy państwowej: one mogą czynić tylko to, co jest im nakazane lub wyraźnie dozwolone przez przepisy prawne

dozwolenie mocne: zachowania uregulowane przez prawo, które rodzą skutki prawne, mimo iż nie są wprost ani nakazane ani zakazane adresatowi (np. przysięga Prezydenta RP „tak mi dopomóż Bóg”)

5. Sankcja - rodzaje

sankcja w prawie- dolegliwości spotykające naruszyciela normy

sankcje w etyce- również nagrody za zachowania zgodne z normą (gloryfikacja- nagrody w prawie- małe znaczenie)

sankcja językowa to treść normy, słowna zapowiedź dolegliwości

sankcja realna to fakt podjęcia określonych kroków dolegliwych wobec naruszycieli norm

rodzaje sankcji prawnych:

• sankcja egzekucyjna: przymusowe wykonanie niedopełnionego obowiązku lub przymusowe unicestwieniu rzeczy uzyskanych wbrew zakazowi

• sankcja nieważności (bezskuteczności) czynności konwencjonalnej: odebranie czynności skuteczności prawnej

→ sankcje nieważności to leges perfectae (prawa doskonałe), bo uznają czynność za niebyłą

1. nieważność bezwzględna- z mocy samego prawa; uznaje się, że czynność nie wykonała żadnych skutków prawnych; gdy:

• czynności dokonała osoba, która nie mogła jej dokonać

• czynność dokonana bez zgody organy władzy państwowej

• czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy

2. nieważność względna- na wniosek określonej osoby do odpowiedniego organu, np. czynność dokonana pod wpływem groźby

• sankcja karna (represyjna, penalna): pozbawianie naruszyciela zakazu cennych dla niego dóbr (wolności, wartości majątkowych, praw obywatelskich, etc.)

funkcje kary:

• odpłata (zło za zło)

• resocjalizacja przestępcy

• odstraszanie przestępcy od popełnienia w przyszłości czynów karalnych

• izolacja przestępcy od społeczeństwa

• eliminacja przestępcy na zawsze

leges imperfectae (prawo niedoskonałe)- dla których nie można znaleźć sankcji (gł. w pr. konstytucyjnym, rodzinnym i administracyjnym), lub regulują sprawy nie podlegające ingerencji państwa (życie rodzinne)

5. Przepis prawny - klasyfikacje

Przepis prawny

- najmniejszy odcinek aktu normatywnego, zwykle pojedyncze zdanie;

- wypowiedź stanowiąca całość gramatyczną, zawarta w tekście aktu normatywnego i wyodrębniona jako artykuł, paragraf, punkt itp.

Klasyfikacja:

• Ze względu na treść hipotezy i dyspozycji norm sankcjonowanych bądź sankcjonujących i konsekwencje dla stosowania tych norm w przypadku ich sprzeczności

• przepisy ogólne (leges generale)- regulują szeroki zakres spraw, obejmują szeroki katalog adresatów, ustanawiają ogólne przepisy zachowania

• przepisy szczegółowe (leges speciales) - ustanawiają wyjątki, odrębne uregulowania w stosunku do przepisów ogólnych

Oba rodzaje różnią się zakresem lub stopniem kazuistyczności hipotez norm zrekonstruowanych na podstawie tych przepisów. Hipoteza przepisu szczególnego musi dokładniej określać warunki, w których wskazane zachowanie powinno nastąpić, od hipotezy ustalonej na podstawie przepisu ogólnego.

Funkcjonuje zasada, że wyjątki nie powinny być interpretowane rozszerzająco- exceptiones non sunt extendendae

Podział ten ma znaczenie, gdyż pozwala posługiwać się reguła kolizyjną, w myśl której przepis szczególny uchyla przepis ogólny.

Klasyfikacja umożliwiająca większą zwięzłość i spójność systemu prawa

• przepisy odsyłające- ustanowione w celu uniknięcia kilkakrotnego powtórzenia w akcie normatywnym tych samych treści lub w celu ich uzupełnienia treściami zamieszczonymi w innym miejscu. Zawierają wskazówkę (odesłanie) gdzie można znaleźć poszukiwane wzory zachowania się.

• Odesłania wewnątrzystemowe- do innych przepisów tego samego aktu, lub wskazują inny akt

• Odesłania pozasystemowe- mają charakter klauzuli generalnych

• do wyraźnie sformułowanych kodeksów etyki zawodowej np. lekarskiej

• do pewnych szczególnych reguł moralnych np. zasad sprawiedliwości

• poprzez użycie zwrotów wartościujących do powszechnie uznawanych i dość jednolicie pojmowanych wartości np. dobro dziecka. Istnienie tej kategorii sporne niektórzy określają ją jako wyrażenia nieostre, które w istocie nie zawierają klauzul generalnych

• przepisy blankietowe- nie ustanawiają reguły zachowania, lecz wskazują na organ państwa, który reguły takie ma dopiero wprowadzić.

Inne rozumienie:

- J. Nowacki nazywa blankietowym takie przepisy, które zapowiadają dolegliwości z powodu zachowań niezgodnych z bardzo ogólnie zazwyczaj wskazanymi przepisami prawa.

- nazywa się tak też przepisy sformułowane w sposób bardzo ogólny, tak, ze dyspozycja normy obejmuje wiele różnych zachowań

Klasyfikacja ze względu na funkcje w procesie legislacyjnym i w toku wprowadzania aktów normatywnych w życie:

• przepisy przejściowe (intertemporalne)

• o charakterze kolizyjnym- regulują nadmiar prawa, gdy pewne sytuacje istotne prawnie powstały pod rządami wcześniej obowiązujących przepisów i trwają pod rządami nowych przepisów

• mające charakter regulacji ad hoc- regulują jakiś stan rzeczy tymczasowo, zwykle na z góry określony czas

• przepisy uchylające (derogacyjne)- określają, które z dotychczas aktów normatywnych lub przepisów wchodzących w skład tych aktów zostają uchylone wraz z wejściem w życie nowego aktu

• przepisy wprowadzające- zawierają postanowienia co do terminu i trybu wejścia w życie nowo ustanowionego aktu normatywnego

odrębne określenie

przepisy końcowe- zbiorcza nazwa dla przepisów wprowadzających i uchylających. Określenie wynika z tego, ze zazwyczaj są dołączone na końcu aktu normatywnego.

5. Relacja: norma prawna - przepis prawny

Między normą prawną a przepisem prawnym istnieje taka relacja jak między treścią (sensem, znaczeniem) a formą. Treść prawa wyrażają normy, a przepisy są formą słowną (zdaniową), w którą treść ta jest ujęta.

Normy prawne to reguły postępowania zbudowane z elementów znaczeniowych zawartych w przepisach prawa. Są one wyprowadzane z przepisów, czemu służy m.in. ich interpretacja (wykładnia). To, co prawnicy otrzymują z rąk prawodawcy, to nie gotowy produkt, ale materiał, z którego buduje się normy postępowania. To, jaka reguła postępowania (norma) zostanie zbudowana w wyniku wyprowadzenia jej z przepisów, zależy od wielu czynników i nie jest ostatecznie przesądzone w chwili formułowania tych przepisów przez prawotwórcę.

Przepis prawny to sposób wyrażania normy, sposób jej zakodowania i językowego wyrażenia.

Dla osoby, która czyta pierwszy jest przepis, ale dla twórcy prawa pierwsza jest norma.

• Norma może być zbudowana:

• w całości na podstawie jednego przepisu (rzadki przypadek, raczej hipotetyczny)

• na podstawie kilku, nawet bardzo wielu przepisów (sytuacja typowa)

• Przepis może zawierać materiał do budowy jednej normy, wielu różnych norm prawnych albo części norm (np. hipotezy) lub części różnych norm prawnych (przypadek często spotykany). Przepis może też nie wyrażać żadnej normy (np. wstęp)

• Norma prawna może być zawarta nie tylko w różnych przepisach tego samego aktu normatywnego, ale też w różnych aktach normatywnych leżących na różnych piętrach struktury hierarchicznej systemu prawa i należących do różnych gałęzi prawa.

• Istnieją spory o normatywność niektórych przepisów np. konstytucji (zwłaszcza preambuły, a także tzw. przepisów programowych zawierających deklaracje polityczne i ideowe) - nienormatywne elementy w prawie nie powinny pojawiać się w szerszym zakresie.

5. Norma kolizyjna ijej budowa

Norma kolizyjna określa sposób postępowania, gdy nie wiemy który system normatywny wybrać - np. jeżeli wystąpiły określone okoliczności, to stosujemy system prawny państwa A (lub B, C, D).

Reguły kolizyjne pozwalają na usuwanie sprzeczności norm w systemie prawa pozytywnego.

Można je podzielić na trzy rodzaje:

1. reguła kolizyjna porządku hierarchicznego - norma wyżej usytuowana w hierarchii norm uchyla normę niższego rzędu - np. norma zawarta w przepisach ustawy uchyla sprzeczną z nią normę zawartą w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów.

2. reguła kolizyjna porządku czasowego - norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą (pod warunkiem, że norma późniejsza nie jest normą niższego rzędu) - np. późniejsza norma zawarta w przepisach ustawy uchyla wcześniejszą, sprzeczną z nią normę ustawową, jednak późniejsza norma zawarta w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów nie uchyla wcześniejszej normy ustawowej - priorytet nadal zachowuje norma ustawy.

3. reguła porządku treściowego - norma szczególna uchyla ogólną (pod warunkiem, że nie jest normą niższego rzędu). Późniejsze wprowadzenie normy ogólnej nie oznacza uchylenia normy szczególnej.

Reguły kolizyjne znajdują zastosowanie wówczas, gdy same akty normatywne nie zawierają przepisów derogacyjnych. Treść tych przepisów decyduje w pierwszej kolejności o tym, który akt normatywny zachowuje moc obowiązywania. Dopiero w przypadku braku takich przepisów i w sytuacji, gdy pojawiają się wątpliwości co do obowiązywania norm - sięga się do reguł kolizyjnych.

5. Klauzule generalne (pojecie, funkcje)

Wśród norm prawnych spotykamy normy ogólne - świadomie niedoprecyzowane, wobec których podmiot ma pewien luz interpretacyjny. Ta swoboda nie jest jednak absolutna, gdyż granice decyzji wytyczone są przez zawarte w przepisach odesłania pozasystemowe - w tekstach aktów normatywnych spotykamy pozaprawne kryteria ocen przez użycie określeń takich jak `dobra wiara', `społeczno-gospodarcze przeznaczenie rzeczy' bądź też odesłanie wprost do pozaprawnych porządków normatywnych, np. do zasad współżycia społecznego. Przepisy wprowadzające takie sposoby regulacji to klauzule generalne.

W prawie cywilnym klauzule generalne są przepisami o szczególnej randze.

Obecnie w kodeksie cywilnym mamy następujące klauzule generalne:

1. klauzula „zasad współżycia społecznego”

2. „społeczno-gospodarczego przeznaczenia rzeczy”

3. „niegodziwości celu świadczenia”

funkcje klauzul generalnych:

• czynią one prawo bardziej elastycznym

• czynią one prawo bardziej bliskim społecznemu poczuciu sprawiedliwości, moralności

• oddziałują na stosowanie konkretnych przepisów prawa, ale mogą też mieć znaczenie fundamentalne dla całych gałęzi prawa

5. Obowiazywanie prawa w czasie; desuetudo

Każdy akt prawny ma moment początkowy i końcowy swojego obowiązywania. Moment początkowy określa ustawodawca, jednak nie może być wcześniejszy niż dzień opublikowania (poza wyjątkowymi sytuacjami: patrz następny punkt). Okres między publikacją a wejściem w życie to VACATIO LEGIS. W Polsce standardowe vacatio legis wynosi 14 dni. Okres 14 dni obowiązuje zawsze wtedy, kiedy sam akt nie zawiera innego postanowienia. Nowelizowanie prawa jest możliwe już od dnia jego publikacji (ogłoszenia), nawet, jeśli nie weszło jeszcze w życie. Momentem końcowym obowiązywania aktu jest dzień wejścia w życie nowego aktu, który zawiera wyraźne uchylenie tego pierwszego.

Zasada lex retro non agit

Dosłownie oznacza to „prawo nie działa wstecz”. Akt nie może obejmować swoją mocą okresu wcześniejszego niż dzień jego wejścia w życie. W przypadku spraw będących w trakcie rozpatrywania w chwili, gdy zmienia się prawo, stosuje się ten przepis, który jest korzystniejszy dla obywatela lub pozwala mu się wybrać, według których przepisów ma być załatwiona jego sprawa. W szczególny sposób zasada ta obowiązuje w prawie karnym: nie wolno karać za coś, co jest wbrew prawu w chwili sądzenia, ale było zgodne z prawem w chwili popełnienia czynu (nullum crimen sine lege). Niekiedy stosuje się wyjątki od tej zasady. Działanie prawa wstecz to fachowo RETROAKCJA. Pod żadnym pozorem nie wolno stosować retroakcji w prawie karnym i skarbowym (słowa dr Grodzickiego ja tez tak uważam - w skrócie nigdy nie można, gdy to może pogorszyć cudza sytuację - zasada ochrony praw nabytych). W ogóle jej stosowanie powinno mieć charakter zupełnie wyjątkowy, ponieważ podważa to konstytucyjną zasadę zaufania obywatela do państwa (a retroakcji w prawie karnym expressis verbis zabrania art. 42 Konstytucji). Stosunkowo najmniej szkodliwą i najbardziej tolerowaną wersją retroakcji jest nadawanie obywatelom uprawnień wstecz. Czasami stosuje się zapis, że akt obowiązuje od dnia rozpoczęcia procesu legislacyjnego nad nim lub od dnia uchwalenia. To też jest specyficzny rodzaj retroakcji, mający na celu ochronę przed spekulacjami.

6. Obowiazywanie prawa w przestrzeni

Prawo może obowiązywać na całym terytorium kraju lub na jego określonej części. Granice tego terytorium określa prawo wewnątrzkrajowe oraz międzynarodowe (np. przez wyznaczenie granic państwa lub granic jednostek podziału terytorialnego). Każdy, kto znajdzie się na obszarze danego państwa, podlega jego prawu, inaczej jego jurysdykcji (zasada terytorialności). Są od tego nieliczne wyjątki (np. osoby posiadające immunitet dyplomatyczny - wiem, że tak jest w Winczorku, ale lepiej - ambasady, statki morskie, samoloty - zasada eksterytorialności, bo wyłączenia dyplomatów przynajmniej moim zdaniem są trochę innego charakteru - opierają się na tzw. zasadzie osobowości)

prawo polskie, może:

• obowiązywać na terenie całego kraju (tzw. prawo powszechne, np. konstytucja, ustawy)

• obowiązywać na części kraju (tzw. prawo miejscowe, np. ustanawiane przez samorządy lokalne, przepisy dotyczące stanu wyjątkowego można wprowadzić w całym lub w części kraju)

5. Konflikty hierarchiczne przepisów prawa

< według  mnie ten temat powinien nazywac sie k.h. norm prawnych, bo taki temat figuruje w książce, opracowania k.h.p.p. z poprzednich lat tez mowia o normach prawnych, a nie o przepisach. Tak więc nie jestem w 100% pewien czy opracowalem to dobrze, z Grodzillą nigdy nic nie wiadomo:/ .Róznice między normą a przepisem w Winczorku str.94-97> 

Teoria prawa zakłada, że dobrze skonstruowany system prawa powinien być zupełny i niesprzeczny, tylko to grawarntuje zaufanie obywateli do prawa. W rzeczywistości normy prawne bywają jednak między sobą sprzeczne, zdarzenie takie nazywamy konfliktem.Wyróżniamy trzy rodzaje sprzeczności norm: 

- sprzeczności logiczne (jednoczesny nakaz i zakaz danego zachowania; nakaz i dozwolenie albo zakaz i dozwolenie)

- przeciwieństwo logiczne - gdy dwie lub więcej normy nakazują adresatowi różnego rodzaju zachowania, które są niemożliwe do jednczesnego zrealizowania(np."bądź jutro calą dobę w Krakowie" i "przyjedź jutro do Rzeszowa" ).Sprzeczności świadomi jesteśmy od razu, od momentu lektury przepisu

- niezgodności prakseologiczne, (zwane też praktycznymi)- zachowanie zgodne z jedną normą unicestwia skutek zachowania zgodnego z drugą normą. Przykładem są tzw. "normy syzyfowe": "otwórz drzwi, jeśli są zamknięte" i "zamkniej drzwi, jeśli są otwarte". Sprzeczność wychodzi dopiero w praktyce, lektura nie musi pokazywać sprzeczności przepisu 

Aby usuwać sprzeczności opracowano szereg reguł - tzw. reguł kolizyjnych, dzielimy je na trzy rodzaje: 

- reg. kolizyjna porządku hierarchicznego - norma wyżej usytuowana w hierarchi norm(norma wyższego rzędu) uchyla normę niższego rzędu (lex superior derogat legi inferiori), np. norma w przepisach ustawy uchyla sprzeczną z nimi normę zawartą w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów; hierarchia wygląda następująco:

konstytucja > ustawa/akt równy ustawie(rozporządzenie z mocą ustawy) > akty wykonawcze(rozporządzenia) > akty niższego rzędu lub obowiązujące tylko wewnętrznie 

-reg. kolizyjna porządku czasowego - norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą, jeśli norma późniejsza nie jest normą niższego rzędu (lex posterior derogat legi priori)  

-reg. kolizyjna porządku treściowego - norma szczególna uchyla normę ogólną, jeśli nie jest normą niższego rzędu(lex specialis derogat legi generali); póżniejsze wprowadzenie normy ogólnej nie oznacza uchylenia normy szczególnej(lex posterior generalis non derogat legi priori speciali)

23. Sprzecznosci w prawie

24. Luka w prawie

- brak regulacji, który nie jest zamierzony (przy założeniu tzw. racjonalnego prawodawcy)
Przyczyny powstawania i rodzaje luk w prawie
1) niezakończony proces ustawodawczy - sejm uchwale ustawę, nie ma rozporządzeń wykonawczych (luka swoista)
2) Akt prawny ma wadę - np. tworzy instytucję, nie określa zakresu kompetencji - luka techniczna
obie - luki konstrukcyjne
3) luka aksjologiczna (pozorna) - luka, która istnieje w świadomości człowieka, oceniającego prawo
4) luka logiczna wynikająca ze sprzeczności norm - istnienie kwestionowane, gdyż działają reguły kolizyjne

Luka w prawie w procesie racjonalnego tworzenia prawa

skonsultować jeszcze

moim zdaniem trzeba powiedzieć, że luki są:

• niekorzystne, bo psują system prawa i obniżają zaufanie obywateli do prawa

• w praktyce nieuniknione, bo

• prawo się szybko rozwija i nie nadąża za rzeczywistością (zwłaszcza jeżeli chodzi o harmonizowanie między sobą rożnych przepisów)

• nie wszystko da się regulować prawnie, a nawet jak się da, to nie zawsze należy to robić

• do rozwiązania w procesie stosowania prawa przez analogię (ale nie w prawie karnym)

Można dać komentarze bieżące i przykłady.

1. Analogia w prawie

Analogia to sposób wnioskowania w prawie zwany argumentum ad simili, który znajduję zastosowanie przy usuwaniu luk w prawie

Analogie w prawie dzielimy na ANALOGIE z USTAWY i ANALOGIE z PRAWA.

ANALOGIA Z USTAWY (analogia legis) - zastosowanie do stanu rzeczy nieregulowanego regulacji dot. Stanu rzeczy podobnego do objętego luką. Wraz z tą analogią dokonuje się odpowiedniego dostosowania regulacji do stanu rzeczy nią objętego

ANALOGIA z PRAWA (analogia iuris) - Kiedy trudno znaleźć do luki analogię, wtedy sąd sam może sam wyprowadzić normę z ogólnych zasad ustawodawstwa, zasad określonej gałęzi prawa lub nawet tylko podstawowych ocen uznawanych w obowiązującym prawie, i na tej samodzielnie stworzonej normie oprzeć swoje orzeczenie.

Specyfika wnioskowań analogicznych oparta jest na paremii: ubi eadem legis ratio ibi eadem legis dispositio (z podobieństwa stanów rzeczy wyprowadza się wniosek o podobieństwie ich prawnych konsekwencji). Założenie polega na sprzeczności z ideą racjonalności prawa faktu, że stan R1, prawnie istotny, jest nieuregulowany podczas gdy podobny stan R2 jest.

Większe prawdopodobieństwo błędu (z powodu większej swobody) występuje w analogii z prawa niż z ustawy. Nauka i praktyka prawa sceptycznie odnosi się do stosowania tej pierwszej uważając, że może to podważać zaufanie do prawa. W prawie karnym nie można stosować analogii (nullum crimen sine lege poenali), analogia z ustawy znajduje zastosowanie w prawie cywilnym o ile z przepisów wynika, że mamy do czynienia z luką w prawie, a nie świadomą decyzją ustawodowacy.

2. Zródlo prawa - analiza pojecia

Źródła prawa (łac. Fontes iuris) to wieloznaczny termin. Najczęściej rozumiany jako akty normatywne, zwane też aktami prawotwórczymi, które zawierają przepisy dające podstawę do konstruowania norm danej gałęzi prawa. Są to np. ustawy, rozporządzenia, zarządzenia czasami nawet orzeczenia sądowe o precedensowym charakterze. (definicja w znaczeniu formalnym)

W znaczeniu materialnym ma się na uwadze ogół okoliczności o ekonomicznym, kulturowym, politycznym i społecznym a niekiedy religijnym charakterze, których oddziaływanie wpłynęło na treść i formę obowiązującego w danym państwie prawa.

Znaczenie instytucjonalne oznacza odniesienie się do instytucji, które prawo sankcjonują, np. organy władzy publicznej, których decyzja przesądza o treści i obowiązywaniu danych norm prawnych.

„źródła prawa” to również fakty tworzące prawo, będące dziełem różnych instytucji funkcjonujących w różnym trybie i podejmujących decyzje o różnym charakterze prawnym. Taki faktami są np. stanowienie ustaw w trybie procedur parlamentarnych, prawotwórcze orzeczenia sądowe, umowy międzynarodowe.

Istnieją także źródła poznania prawa (fonstes iuris cognoscendi) a śa to dokumenty, publikacje, inskrypcje, zawierające nie tylko informacje prawne ale będące np. pomnikami literatury pięknej, z których zaczerpnąć można wiadomości o prawie współcześnie lub niegdyś obowiązującym. Taki źródłami, choć o szczególnym autorytecie, są Dziennik Ustaw oraz Monitor Polski, ale również podręczniki akademickie, artykuły naukowe czy komentarze do kodeksów.

3. Polski system źródeł prawa

trzeba zacząć od tego, że w Polsce jest tzw. zamknięty system źródeł prawa

Źródła prawa w RP tworzą ścisłą hierarchię. Oto one w kolejności od najbardziej nadrzędnego:

1. Konstytucja RP

2. umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą Sejmu wyrażoną w ustawie

3. ustawy

4. rozporządzenia wydane na podstawie upoważnienia ustawowego

5. akty prawa miejscowego

Zgodnie z art. 90 Konstytucji, Rzeczpospolita może przekazać organizacji międzynarodowej część uprawnień władzy państwowej. W takiej sytuacji akty organów tej organizacji także stają się w jakimś zakresie źródłami prawa. - na koniec można ten wątek rozwinąc a propos UE

Ponadto istnieje jeszcze pojęcia PRAWA WEWNĘTRZNEGO. Należą do niego:

a) uchwały Rady Ministrów

b) zarządzenia premiera i ministrów (a także kierowników urzędów centralnych) wydawane na podstawie ustaw

Akty prawa wewnętrznego nie obowiązują obywateli (no a urzędnicy nie są obywatelami?), a jedynie jednostki organizacyjne podległe organowi, który wydał akt. żle sformułowane: nie mogą być źródłem decyzji wobec obywateli)

Dużo szersze omówienie poszczególnych typów źródeł prawa można znaleźć w notatkach z wykładów dr Grodzickiego, w książce Siudy na str. 27-34 oraz w rozdziale IX książki Staweckiego i Winczorka raczej trzeba tam zajrzeć - polecam raczej Winczorka!!!

4. Zródla prawa miedzynarodowego oraz UE

5. Problem legalnosci aktów prawnych

- Czy zostały wdrożone zgodnie z procedurą

- Czy są zgodne z ustawą zasadniczą.

30. Publikacja aktów prawnych, organy promulgacyjne

Państwo chcąc wymagać przestrzegania prawa powinno umożliwić wszystkim zapoznanie się z aktami prawnymi.

Art. 88 Konstytucji RP; pkt. 1. „Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie.”

Akty tworzące prawo wewnętrzne (uchwały RM i zarządzenia ministrów) na ogół też są publikowane, gdyż często obywatele (i inne podmioty prawa) również mogą być zainteresowani jego treścią (np. duże zainteresowanie budzą akty ministerstwa finansów dotyczące podatków)

Akty normatywne zawierające prawo powszechnie obowiązujące ogłaszane są w Dzienniku Ustaw. Jest to nazwa umowna, gdyż:

• Ukazuje się on nieregularnie (a więc nie jest to tak naprawdę `dziennik')

• Publikuje nie tylko ustawy, ale też rozporządzenia, umowy międzynarodowe

W pierwszych latach po 1918 dzisiejszy Dziennik Ustaw nosił nazwę Dziennika Praw.

Akty wewnętrzne administracji - uchwały i zarządzenia - ogłaszane są w Monitorze Polskim.

Istnieją także dzienniki urzędowe niektórych ministerstw, przeznaczone do publikacji instrukcji i podobnych aktów.

Wtedy, gdy interes społeczny wymaga rzeczywiście szerokiej znajomości prawa rolę propagatora prawa biorą na siebie środki masowego przekazu

Ogłaszanie aktów prawa miejscowego przybiera różne postacie: czasami nie są one ogłaszane przez publikację w dziennikach urzędowych województw, lecz przez rozplakatowanie bądź podanie do wiadomości w formie ogłoszenia w siedzibie władz gminy.

Sprostowanie błędu - jeżeli błąd w druku aktu normatywnego jest istotny, należy go sprostować; następuje to w drodze obwieszczenia w tym samym dzienniku urzędowym, w którym akt był ogłoszony.

Inkorporacja prawa - kompilacyjne zestawienie tekstów aktów normatywnych dotyczących danego zagadnienia bez dokonywania zmian w treści tych aktów; inkorporacja służy łatwiejszemu posługiwaniu się materiałem normatywnym; formą inkorporacji jest tekst jednolity.

1. Budowa aktu normatywnego

1) nazwa rodzajowa aktu normatywnego (ustawa, rozporządzenie, itp.)
2) Data uchwalenia (ustanowienia) aktu
3) tytuł określający jego zakres przedmiotowy ( o szkolnictwie wyższym , o samorządzie terytorialnym, o zgromadzeniach, o wysokości wynagrodzeń notariuszy lub też Kodeks Cywilny, Prawo bankowe)
4) preambuła (arenga) - uroczysty wstęp - motywy wydania, zamierzone cele, wartości, którymi się kierowano lub które chce się promować. Jest wyodrębniona przed przepisami tego aktu. Czy preambuła ma charakter normatywny czy jest tylko deklaracją? - nie występuje zbyt często, najczęściej w przypadku konstytucji
5) część ogólna - przepisy wspólne dla norm zawartych w przepisach szczegółowych, zwykle elementy hipotez, a także normy sankcjonujące. Często są też umieszczane definicje legalne
6) część szczególna - zasadnicza materia aktu prawnego, odnosząca się do dyspozycji i niekiedy sankcji norm prawnych, przy czym przepisy te mogą służyć konstruowaniu norm zarówno typu lex generalis jak i lex specialis
7) przepisy przejściowe i końcowe
8) podpis zgodnie z wymaganą procedurą (np. prezydenta RP w przypadku ustaw)

32. Pojecie rodziny prawa; specyfika wybranych rodzin prawa

Termin RODZINA PRAWA jest równoznaczny z tzw. szerokim znaczeniem pojęcia SYSTEM PRAWA. Są to pojmowane dość ogólnie zespoły instytucji prawnych i zasad, które występują w kilku krajach równocześnie. Dwa najczęściej pojawiające się w literaturze systemy to SYSTEM PRAWA KONTYNENTALNEGO oraz SYSTEM „COMMON LAW”

Prawo kontynentalne (system romańsko-germański, „civil law”) ukształtowało się pod wpływem prawa rzymskiego i doktryny pozytywizmu prawniczego. Podst. założenia:

- zasada wyłączności, a przynajmniej dominacji prawa stanowionego jako źródła prawa. (prymat ustawy)

- zakaz tworzenia prawa przez sądy, które zajmują się wyłącznie jego stosowaniem i wykładnią.

- minimalizowana rola innych postaci prawa jak np. prawa zwyczajowego, kanonicznego (dot. ludzi świeckich) i wszelkich form prawa naturalnego.

- prawo jest systemem tworzonym racjonalnie, ponieważ prawotwórstwo polega na uchwalaniu ustaw i stanowieniu innych aktów normatywnych. Prawo winno być niesprzeczne wewnętrznie i pozbawione luk.

- najbardziej doskonałą formą ustanowionego prawa jest kodeks, czyli ustawa, która w sposób całościowy i wyczerpujący reguluję określoną dziedzinę życia społecznego.

Common law:

a) prawu stanowionemu (czyli ustawom, rozporządzeniom itp.) przysługuje PRYMAT, ale NIE WYŁĄCZNOŚĆ

b) ważną rolę odgrywa PRAWO PRECEDENSOWE (sędziowskie - case law). Sąd rozstrzygając konkretną sprawę ustanawia rozstrzygnięcie obowiązujące we wszystkich podobnych sprawach w przyszłości (mówiąc obrazowo, w Polsce, zwłaszcza w sprawach administracyjnych czy skarbowych, często występuje zjawisko, że sąd np. we Wrocławiu rozstrzyga sprawę zupełnie inaczej niż identyczną sprawę pół roku wcześniej rozstrzygnął sąd np. w Warszawie. W krajach z systemem „common law”, np. w USA czy GBR, sądy nie mogą odejść) od linii orzeczniczej ustanowionej przez pierwsze orzeczenie w tego typu sprawie. Oczywiście są od tego wyjątki, ale tego już nie musimy wiedzieć) ? W ten sposób sądy zapełniają luki w prawie stanowionym.)

e) do źródeł prawa zalicza się także PRAWO ZWYCZAJOWE (powszechne - common law w znaczeniu ścisłym)

f) niekiedy podobny status mają także inne zasady, np. tzw. ZASADY SŁUSZNOŚCI (equity)

33. Zródla prawa w róznych rodzinach (systemach) prawa

1. Wykładnia prawa

wykładnia prawa - interpretacja prawa, proces ustalania właściwego znaczenia przepisów prawnych albo produkt takiej czynności

zakres stosowania:

1. koncepcja klasyfikacyjna: wykładni dokonuje się, gdy wymagają tego niejasności tekstu

clara non sunt interpretanda - nie dokonuje się wykładni tego, co jest jasne

interpretatio cessat in claris - wykładnia odstępuje od tego, co jasne

potrzeba wykładni wynika z:

- niejednoznaczności języka prawnego i naturalnego

- błędów ustawodawcy

- zamierzonych nieostrości i niejednoznaczności wypowiedzi normatywnych

- ze “starzenia się” regulacji, nieadekwatności do obecnych warunków

2. koncepcja derywacyjna: wykładni dokonuje się zawsze, jest konieczna do wyprowadzenia norm prawnych z przepisów. dokonujemy wykładni za każdym razem, kiedy ustalamy sposób zachowania na podstawie przepisów

Teorie wykładni prawa

1. Teoria wykładni statycznej (subiektywnej)

znaczenie przepisu jest stałe, takie, jak pierwotnie zawarł w nim ustawodawca

2. Teoria wykładni dynamicznej (obiektywnej)

znaczenie terminów i wyrażeń może się zmieniać, wraz z nimi zmienia się interpretacja przepisu. Zakłada się, że ustawodawca chce osiągnąć cele, które obecnie są (zdaniem interpretatora) najważniejsze

- pozytywizm prawniczy

- hermeneutyczna tradycja w prawie - ważna jest idea prawa, a nie słowa użyte do jej wyrażenia

- wykładnia contra legem - gdy wykładnia dynamiczna graniczy z tworzeniem nowego prawa (np. zapis o “sumie nominalnej” w warunkach wysokiej inflacji)

3. Teoria wykładni aktualnego ustawodawcy

dynamiczna, ale interpretacja przepisu odbywa się nie na podstawie opinii interpretatora, tylko “preferencji aksjologicznych”, celów, wiedzy itp. obecnego ustawodawcy

koncepcja racjonalności ustawodawcy - zakładamy, że ustawodawca świadomie i rozmyślnie posługuje się określonymi wyrazami i zwrotami, ustawodawca chce osiągnąć cel, który jesteśmy w stanie określić.

założenie kontrfaktyczne - nie rezygnujemy z niego nawet, jeśli jest w sposób oczywisty błędne

rodzaje wykładni

1. ze względu na podmiot

- autentyczna

dokonywana przez podmiot, który ustanowił daną normę (np objaśnienia w załączniku)

- legalna

dokonana przez upoważniony organ (w Polsce od 1997 nie ma organu wydającego obowiązujące powszechnie wykładnie)

wykładnia legalna delegowana - dokonana przez organ upoważniony do tego tekstem interpretowanego aktu

- operatywna, wykładnia organów stosujących prawo

dokonywana przez organ państwa, w którego kompetencjach jest wykonanie danego prawa

Szczególne znaczenie wykładni operatywnej sądowej:

Postaci wykładni SN:

• kasacja od wyroku drugiej instancji, wykładnia będzie obowiązywała sąd, do którego sprawa wróci

• uchwała SN wydana w odpowiedzi na zapytanie prawne wydane przez organ państwa w przypadku, gdy powstały wątpliwości co do interpretacji prawa

• uchwała SN rozstrzygająca zagadnienie prawne budzące wątpliwości w konkretnej sprawie

• zasady prawne - postanowienie 2. i 3. typu, jeżeli skład orzekający tak postanowi, wszystkie orzeczenia pełnego składu SN. wiąże wszystkie składy orzekające SN

• doktrynalna

dokonana przez interpretatora prywatnie, np. nieoficjalne komentarze do ustaw

2. ze względu na sposób dokonania wykładni

• językowa

dokonana przez analizę znaczenia słów i zwrotów w języku prawnym i naturalnym, przez analizę logiczną,

ma pierwszeństwo przed pozostałymi typami wykładni

• systemowa

dokonana na podstawie analizy położenia normy prawnej a strukturze aktu, gałęzi prawa

• funkcjonalna (teleologiczna)

dokonana przez analizę celu (ratio legis), który chciał osiągnąć ustawodawca

• porównawcza

synchroniczna - na podstawie podobnych aktów w innych krajach

diachroniczna (historyczna) - przez porównanie z przepisami historycznymi

3. ze względu na zakres wykładni

• literalna (dosłowna)

nierozszerzanie norm prawnych, np. dozwolony jest każdy czyn, który nie został zakazany

• rozszerzająca

• zwężająca

reguły interpretacyjne - przyjęte w sztuce prawniczej zasady interpretowania norm

34. Specyfika rozumowan prawniczych

Prawnicy muszą niekiedy ustalać „właściwe” znaczenie przepisów prawnych, stosują do tego celu reguły interpretacyjne. Reguły te należą do zespołu reguł „przekładu” przepisów na normy prawne. Zostały one wypracowane przez naukę i praktykę prawniczą i stanowią dorobek światowej myśli prawniczej. Obowiązują w tym sensie, że znajdują posłuch wśród prawników i są przez nich powszechnie stosowane.

Reguły interpretacyjne językowo-logicznej wykładni prawa:

- do tekstu nie wolno niczego dodawać ani niczego odejmować.

- zwrotom języka prawnego nie należy, bez wyraźnego powodu, nadawać innego znaczenia niż to, które te zwroty mają w języku naturalnym

- jeżeli użyty jest specyficzny zwrot języka prawnego należy go rozumieć zgodnie ze znaczeniem nadanym mu w tym języku (np. „powód”, „zstępny”, „wina”)

- zwroty jednobrzmiące należy rozumieć jednolicie

- zwrotów brzmiących odmiennie nie należy rozumieć jednolicie, lecz odmiennie.

- wyjątków od reguł ogólnych (leges speciales) nie wolno interpretować rozszerzająco.

Przystępując do wykładni należy także się posługiwać zasadami rozumienia tekstu wynikającymi z reguł semantycznych, syntaktycznych i stylistycznych języka narodowego, w którym akt został napisany.

Oprócz sposobów wykładni i reguł interpretacyjnych stosuje się również dwa dodatkowe typy środków argumentacyjnych: reguły wnioskowań prawniczych (reguły inferencyjne) oraz argumenty wypracowane przez kulturę prawniczą (topiki prawnicze). Służą one wyprowadzaniu norm z innych norm nie podlegających dyskusji oraz do przekonywania do określonej wykładni prawa.

Reguły inferencyjne to logiczne lub quasi-logiczne reguły wnioskowań akceptowane i wykorzystywane w odniesieniu do prawa stanowionego. Schemat przedstawia się tak: z normy N1, której treść ustalono na podstawie przepisów P1, P2… Pn wyprowadza się normy N2, N3… Nn stosując reguły inferencyjne RI1, RI2… RIn. Jeżeli rozumowanie przeprowadzono prawidłowo to normy N2, N3… Nn należą do systemu prawa i obowiązują na równi z normą N1.

Najczęściej wykorzystywane reguły inferencyjne:

- argumentum a fortitori (z silniejszego) w odmianie a maiori ad minus (z większego na mniejsze). Jeśli ktoś jest uprawniony do czynienia czegoś „więcej” to jest też uprawniony do czynienia czegoś „mniej”.

- j/w w odmianie a minori ad maius (z mniejszego na większe). Jeśli komuś jest zakazane czynić „mniej” to tym bardziej zakazane jest czynić „więcej”.

- argumentum a contrario (rozumowanie z przeciwieństwa). Jeśli kogoś, i tylko jego, dotyczy nakaz lub zakaz zachowania lub gdy zachowanie powinno nastąpić w określonych warunkach to innych podmiotów w innych warunkach niż w hipotezie normy zakaz lub nakaz nie dotyczy. Podobnie kiedy adresatom normy nakazany jest jeden, ściśle określony sposób postępowania - inne zachowania są niedozwolone.

- argumentum ad simili patrz „Analogia w prawie”. Wnioskowanie przez analogię wyklucza wnioskowanie przez przeciwieństwo. W dziedzinach gdzie wymagana jest duża ścisłość (prawo karne, publiczne) nie stosuje się analogii tylko przeciwieństwo. Analogię wyklucza też użycie zwrotów w przepisie jak „tylko” „wyłącznie” i „jedynie”.

- wnioskowanie „z celu na środki” oparte na rozumowaniu „cel uświęca środki”. Dyrektywa instrumentalnego zakazu - jeśli jest nakaz zachowania Z lub osiągnięcie celu C to zakazane jest podejmowanie zachowań uniemożliwiających Z lub osiągnięcie C. Dyr. instrumentalnego nakazu - j/w tylko nakazane jest podjęcia zachowań umożliwiających Z i C. Postać trzecia - Jeżeli dopuszczone jest Z lub C to zakładamy, że dozwolone jest też Z1 prowadzące do Z lub C. Zasada ma charakter samoistny w myśl „co nie jest zabronione jest dozwolone”. To rozumowanie zasadniczo jest dozwolone tylko gdy zachodzi „wyższa konieczność”.

Korzystanie z tych reguł jest ryzykowne, często bowiem druga strona może zastosować zupełnie odwrotną, ale logicznie poprawną, interpretację. Prawidłowe korzystanie z tych reguł wymaga niekiedy rozumienia całej gałęzi prawa lub nawet systemu.

Topiki prawnicze to maksymy, paremie i reguły rozumowania i postępowania wypracowane przez kulturę prawniczą. W większości pochodzą ze starożytności, zwłaszcza od jurystów rzymskich, ale jest też wkład późniejszych pokoleń.

35. Domniemanie prawne

Domniemanie prawne - stanowi drugi, obok udowodnienia, sposób ustalania faktu  
lub faktów istotnych dla procesu stosowania prawa.

Domniemanie (praesumptio) jest wnioskowaniem, które wykorzystuje następujący schemat rozumowania:

     Jeżeli zjawiska należące do typu A inależące do typu B łączy wysoki stopień współwystępowania, to pojawienie się konkretnego i udowodnionego zdarzenia „a” (należącego do typu A) łączy się najprawdopodobniej z pojawieniem się nieudowodnionego zdarzenia „b” (należącego do typu B)

Domniemanie jest wnioskowaniem bardzo często pojawiającym się w procesie stosowania prawa. Rozróżnić trzeba jego dwa rodzaje:

1. domniemanie faktyczne (praesumptio facti). Przy domniemaniu tego rodzaju organ stosujący prawo (np. Sąd) może, ale nie musi wyciągać wnioski, co do zaistnienia nieznanego faktu na podstawie innych znanych faktów; np. sędzia słuchając wyjaśnień oskarżonego i obserwując jego zachowanie domniemywa (faktycznie) o jego poczytalności. W razie wątpliwości sąd powołuje biegłego dla stwierdzenia (udowodnienia), czy oskarżony jest, czy nie jest poczytalny - w tym przypadku mamy już do czynienia z dowodzeniem faktu, a nie z domniemaniem.

2. domniemanie prawne (praesumptio iuris) w tym przypadku nie odwołujemy się  
   do naszej wiedzy czy intuicji lecz wprost do norm prawnych. Domniemanie prawne polega na tym, że prawo nakazuje uznać za znany (za istniejący) fakt A, mimo że nie został on udowodniony, jeżeli został udowodniony fakt B, który z A z reguły współwystępuje.

Domniemanie prawne ma więc dwie kluczowe właściwości:

1. musi wynikać wprost z przepisów prawa. Ustawodawca posługuje się wówczas takimi zwrotami, jak „domniemywa się”, „uważa się za”, „uznaje się”, itp.

2. domniemanie prawne jest prawnie wiążące, mimo że nie daje pewności, iż fakt domniemywany rzeczywiście zaistniał.

Domniemanie ustanowione przez prawo (domniemanie prawne) wiąże sąd; może być jednak obalone, jeśli ustawa tego nie wyłącza. Domniemanie prawne może być obalone przez przeprowadzenie przeciwsądu (tj. udowodnienie, iż mimo domniemania fakt A  
w rzeczywistości nie zaistniał) jest to tzw. domniemanie prawne wzruszalne (praesumptio iuris tantum). Bywają jednak przypadki, że domniemania przeciwdowodem obalić nie można - są to tzw. domniemania niewzruszalne.

Przykłady domniemań prawnych: domniemanie urodzenia żywego, domniemanie dobrej wiary przy dokonywaniu czynności prawnych, domniemanie konstytucyjności ustawy.

34. Obowiązek i uprawnienie

OBOWIĄZEK polega na tym, że norma prawna ustanawiana dla danego rodzaju adresatów i w danych warunkach (określonych w hipotezie) nakaz lub zakaz określonego zachowania. W języku prawnym obowiązki są formułowane przy użyciu trybu oznajmującego, a także z wykorzystaniem takich zwrotów, jak “powinien:, “ma obowiązek”,. Od obowiązku prawnego należy odróżnić poczucie obowiązku moralnego lub obyczajowego, które jest głównie kategorią psychiczną, etyczną lub społeczną
UPRAWNIENIE polega na tym, że norma prawna przewiduje dla adresatów danego rodzaju, w danych warunkach pewną możność zachowania się, ale zachowanie to nie jest obowiązkiem adresata
Uprawnienia podmiotów do własnych zachowań
- wolności prawnie chronione - np. prawo do wyznawania lub nie religii - organy państwa jak i inne podmioty nie będą naruszały tych uprawnień
- immunitety (sędziowski, poselski, dyplomatyczny) - szczególny rodzaj uprawnień do własnych zachowań - niepodleganie kompetencjom innych podmiotów - szerszy zakres nietykalności, zwolnienie od podatków, opłat i kontroli celnych (dyplomata)
- prawa-upoważnienia - oprócz obowiązku nieingerencji innych w zachowanie osoby uprawnionej, występuje także obowiązek innego podmiotu do działania - np. nie można nikomu nakazać lub zakazać spisania testamentu, ale ten fakt dodatkowo powoduje powstanie obowiązku innej osoby określonych zachowań
- przywileje (podmiot uprawniony jest do podejmowania pewnych działań w sposób wyłączny lub traktowania szczególnie korzystnie w porównaniu z innymi podmiotami - np. o charakterze wolności prawnie chronionej (przeniesienie duchownych do rezerwy) lub o charakterze prawa -upoważnienia (np. zabezpieczenie wierzytelności uprzywilejowanych)
- uprawnienia sensu stricte - uprawnieniu osoby A odpowiada obowiązek osoby B

35. Stosunki prawne (definicja, budowa, rodzaje)

Stosunki prawne to rodzaj stosunków społecznych, czyli relacji między min dwiema osobami, w której działania jednej strony wywołują reakcję drugiej i podlegają kontroli norm społecznych (tu: prawnych).

Stosunek prawny jest zjawiskiem złożonym. Wyróżnia się w nim elementy konstytutywne:

- Podmioty. Inaczej strony, czyli osoby, które występują w stosunku jako uprawnione lub zobowiązane. Na ogół podmiot A ma obowiązek zachować się Z w stosunku do podmiotu B, czasami jednak stosunek A wobec B wywołuje skutki prawne dla C - o tym czy C jest stroną stosunku decydują normy prawne (generalnie jest jeżeli ma jakiekolwiek uprawnienia względem stosunku).

- Przedmiot. To określone zachowanie (np. naprawa samochodu, opieka nad dzieckiem) albo też przedmiot materialny (np. samochód ale też energia elektryczna). Przedmiotem stosunku bywają też prawa (np. prawo autorskie niemajątkowe). Przedmiotu stosunku dotyczą obowiązki i uprawnienia osób będących jego stronami.

- Treść. To uprawnienia i obowiązki stron stosunku. (np. sprzedający samochód ma obowiązek dostarczyć go kupującemu w dobrym stanie i bez wad prawnych, zapewnić serwis w ramach gwarancji i rękojmi; kupujący ma obowiązek zapłacić umówioną cenę i odebrać samochód)

RODZAJE STOSUNKÓW PRAWNYCH:

- Stosunki cywilnoprawne. Strony są równoprawne, żadna nie znajduje się w pozycji władczej względem pozostałych. Nawiązanie stosunków jest (na ogół) dobrowolne. Zasada swobody umów. Sankcje występujące to nieważności i egzekucyjna.

- Stosunki prawnoadministracyjne. Strony nie są równoprawne, strona państwa (reprezentowanego przez organ) jest wobec pozostałych stroną władczą. Zawiązanie stosunku może nie być dobrowolne dla jednej lub obu ze stron. Przedmiot i treść stosunku są określane mocą norm iuris cogentis i nie mogą być ustalane przez strony. Sankcje to egzekucyjna i (czasami posiłkowo) karna, czasami występuje też sankcja nieważności.

- Stosunki prawnokarne. Nawiązywane w wyniku popełnienia przez sprawcę czynu zabronionego przez ustawę karną [czasami stosunek ten jest rozumiany jako więź wszystkich ze wszystkimi polegająca na obowiązku powstrzymywania się od popełniania czynów karalnych], Stronami są przestępca, państwo (jako kompetentny organ), które zajmuje pozycję władczą i ofiara przestępstwa. Położenie prawne stron wyznaczone przez normy iuris cogentis. Sankcje mają charakter karny i posiłkowo egzekucyjny.

- Inne podziały. Ze względu na liczbę uczestniczących podmiotów (dwustronne, wielostronne), ze względu na „stopień aktualizacji” (dwu- lub wielostronnie zindywidualizowane, jednostronnie zindywidualizowane i obustronnie niezindywidualizowane)

39. Fakty prawne - klasyfikacja

-stosunki prawne powstają, ulegają zmianom i wygasają w wyniku zdarzeń zwanych faktami prawnymi

Fakty prawne dzielimy w następujacy sposób(rys. Winczorek s.205):

--------------Fakty prawne------------

| |

^ ^

zdarzenia ---------------zachowania---------

| |

^ ^

czynności konwencjonalne ------ czyny--

(prawnie istotne) | |

| ^ |

| Zgodne z prawem |

------------------|------------ |

| | | ^

^ | ^ Niedozwolone

czynności prawne | Akty stosowania

^ prawa

Akty tworzenia

prawa

- Zdarzenia to wydarzenia niezależne od woli ludzkiej,wynikające np. z działania sił przyrody; normy prawne łączą z tymi faktami skutki prawne w postaci nawiązania, zmiany, wygaśnięcia stosunków prawnych : śmierć człowieka to wygaśnięcie większości stos. prawnych jakich był stroną, nawiązanie stos. pawnych, w których jako strony występują spadkobiercy zmarłego; istnieje też pogląd, że zdarzenia to wszelkie fakty prawne. ale jest on mało popularny

- Zachowania to wydarzenia zależne od ludzkiej woli;dzielą sie na czyny i czynności prawne:

A) Czyny to faktyczne zachowania psychofizyczne, których przebieg lub następstwo są uregulowane przez prawo; występują one w postaci :

1) Czynów zgodnych z prawem - dozwolonych(znalezienie skarbu), badź nakazanych(stawienie sie do poboru wojskowego)

2) Czynów niedozwolonych - przestępstw, wykroczeń, deliktów prawa cywilnego(zniszczenie cudzego mienia)

B) Czynności konwencjonalne, czyli zachowania, którym istniejące normy nadają specyficzne znaczenie, inne niż to, które wynikałoby z psychofizycznego przebiegu tych czynności i faktycznych ich skutków; szczególne znaczenie może wynikać z norm prawnych, badź innych - kulturowych, religijnych etc.( np. uchylenie kapelusza jako gest powitania); dzielą się na czynności konwencjonalne prawnie istotne i cz. pr. prawnie obojętne, te drugie nie są faktami prawnymi; z kolei czynności konwencjonalne prawnie istotne dzielimy na:

1) Czynności prawne - wymagają oświadzenia woli do wywołania skutków prawnych podejmowanych przez osoby fizyczne lub prawne; wyróżniamy dwa zakresy rozumienia:

- węższe znaczenie - czynności prawne z zakresu prawa cywilnego

- szersze znaczenie - czynności prawne z dziedziny różnych rozdziałów prawa

2) Czynności władcze organów władzy publicznej związane ze stosowaniem prawa, np. wyroki sądowe, decyzje administracyjne

3) Czynności władcze organów władzy publicznej związane ze stanowieniem(tworzeniem) prawa, np. uchwalanie ustaw przez Sejm, wydawanie rozporządzeń Rady Ministrów

< szerzej o czynnościach konwencjonalnych w Winczorku str. 69-70>

1. Sprawiedliwosc i sposoby jej klasyfikacji

Według starożytnych (Cyceron, Ulpian) - sprawiedliwość to cnota doskonałości etycznej- exellentissima virtus- żyć uczciwie, nikogo nie krzywdzić, każdemu oddawać co jego

Arystoteles

• Sprawiedliwość wyrównawcza- odpłata za dobro i otrzymana świadczenia oraz za wyrządzone zło

• Sprawiedliwość rozdzielcza (dystrybutywna) - dzielenie ciężarów lub nagród między zobowiązanych lub zasłużonych

Św. Tomasz z Akwinu- sprawiedliwość to oddawanie każdemu tego co mu się należy. Ponadto przejął koncepcje Arystotelesa.

Wykształcił się więc w myśli etycznej dwoisty sposób rozumienia sprawiedliwości

• Jako dobra etycznego (cnoty, postawy)

• Jako zasady regulującej wymianę dóbr albo przydzielanie dóbr i ciężarów.

Posługując się drugim sposobem rozumienia sprawiedliwości konieczne jest przyjęcie jakiejś miary za kryterium rozdziału. Stąd wykształciły się materialne koncepcje sprawiedliwości

• Każdemu według jego dzieł- pod uwagę brany jest tylko ostateczny efekt działalności, bez względu na inne okoliczności

• Każdemu według jego zasług- odniesienie zasług do efektów działań innych osób, branie pod uwagę nakładów pracy, trudów, przeszkód itd.

• Każdemu według jego potrzeb- bliska idei miłosierdzia, jest podstawą w wielu krajach wyliczania minimum socjalnego

• Każdemu według jego pozycji- arystokratyczna formuła sprawiedliwości, zakłada hierarchiczne zróżnicowanie ludzi na stojących niżej i wyżej w społeczeństwie, z czym wiążą się odpowiadające tym pozycjom przywileje i obowiązki. Wykorzystywana do uzasadniania zróżnicowania w dostępie do dóbr w zależności od pozycji.

• Każdemu to samo- skrajny egalitaryzm, identyczność świadczeń i obciążeń, brak indywidualizmu u ludzi

• Każdemu według tego co przyznaje mu prawo- odsyła do merytorycznych kryteriów ustalanych przez prawo. Zakłada się żę regułą wyrażona przez prawi będzie regułą sprawiedliwą

Formalna koncepcja sprawiedliwości:

(zasada zasad, zasada równej miary, zasada konsekwencji, zasada sprawiedliwości statycznej)

- konsekwencja w stosowaniu przyjętej reguły podziału

- Sprawiedliwość to właściwość czyjegoś postępowania polegająca na równym traktowaniu podmiotów znajdujących się w jednakowej sytuacji lub noszących jednakowe cechy.

Sprawiedliwość proceduralna- uczciwe i równe wobec wszystkich zainteresowanych posługiwaniu się procedurami decyzyjnymi prowadzącymi do stosowania prawa.

Równe traktowanie wymaga uprzednio podjęcia decyzji o tym, które cechy są istotne. Oznacza to wybór reguły sprawiedliwości materialnej.

Należy też sprawdzić czy nie zachodzą okoliczności nakazujące odstąpić od rygorystycznego stosowania zasady równej miary.

Zasada słuszności (prawości)- ma łagodzić skutki rygorystycznego stosowania reguł sprawiedliwości, by nie doprowadziły do krzywdy i niesprawiedliwości.

Teorie sprawiedliwości J. Rawls'a (Amerykańskiego filozofa)

• każdy człowiek ma równe prawo do możliwie największej wolności , zgodnej z analogiczną wolnością innych ludzi

• nierówności społeczne i ekonomiczne powinny być takie by jednocześnie można było przewidywać, ze są z korzyścią dla ludzi najgorzej sytuowanych oraz związane były z pozycjami i stanowiskami dostępnymi dla wszystkich.

J. Rawls zgadza się więc tylko na takie ograniczenie wolności, które jest konsekwencją bezprawnego wkroczenia jednego człowieka w sferę wolności drugiego. Formułuje postulat eliminowania nierówności, które noszą znamiona dyskryminacji. Łączy zasadę formalnej równość szans z ideą ochrony najsłabszych.

40. Demokratyczne państwo prawne; praworządność

Ideę państwa prawnego (rządów prawa) rozwinęli myśliciele Oświecenia oraz końca XIX wieku.

O państwie prawnym mówimy przede wszystkim mając na myśli zasadę prawno-ustrojową, ideał polityczny, postulowany stan faktyczny.

• Idea państwa prawnego (praworządności) dotyczy działań państwa, a nie osób fizycznych lub prawnych (niepaństwowych).

• Państwem prawnym może być tylko takie państwo, w którym prawo określa granice władzy publicznej, zadania, kompetencje i tryb działania jej organów.

• Nie każde naruszenie prawa przez państwo jest równoznaczne z brakiem praworządności (nie ma państw „idealnie praworządnych”).

Państwem prawnym będzie takie, które działa za pośrednictwem swych organów, na podstawie norm prawnych i w ich granicach (proces sprawowania władzy publicznej w państwie ma opierać się przede wszystkim na prawie). Treść, forma i tryb decyzji władczych muszą być wyznaczane przez obowiązujące prawo.

• Aspekt negatywny rządów prawa - obrona obywatela przed despotyzmem i dowolnością działania władz państwowych (akcentowany szczególnie w angielskiej i amerykańskiej myśli politycznej)

• Aspekt pozytywny rządów prawa - organy władzy państwowej są zobowiązane do ścisłego działania w myśl norm prawnych i do posługiwania się prawem w każdym przypadku wpływania na zachowania poszczególnych obywateli (akcentowany w kręgu myśli kontynentalnej - szczególnie niemieckiej i francuskiej).

Dwie koncepcje dotyczące strony przedmiotowej porządku prawnego:

• Koncepcja praworządności formalnej - porządek prawny akcentuje wartości formalne związane ze sposobem stanowienia i stosowania prawa (najważniejsze, żeby prawo pozytywne było przez rządzących przestrzegane, koncentracja uwagi na tym, czy zachowania określonych osób są zgodne z treścią prawa, pominięcie kwestii wartości społecznych wyrażonych w prawie) - stanowisko zwolenników pozytywizmu prawniczego

• Koncepcja praworządności materialnej (dziś powszechnie przyjmowana) - dla porządku prawnego fundamentalne znaczenie mają wartości materialne, to jest nie dotyczące tylko sposobów tworzenia i stosowania prawa, ale również jego treści (prawo pozytywne powinno: być równe dla wszystkich, deklarować i zawierać gwarancję realizacji wolności i praw człowieka i obywatela).

Gwarancje państwa prawnego (praworządności) - środki realizacyjne tej zasady:

• materialne - sposób zorganizowania życia społecznego, ekonomicznego i politycznego w państwie, który uczyni naruszenie prawa przez państwo mało prawdopodobnym lub zminimalizuje jego zasięg, np.demokracja społeczna i polityczna, wysoki poziom ogólnej, prawnej i politycznej kultury obywateli

• formalne (instytucjonalne) - istnienie określonych prawem mechanizmów kontroli nad przestrzeganiem prawa przez państwo w toku jego stanowienia i stosowania:

• ustrojowe, np. trójpodział władzy, swoboda działania opozycji

• legislacyjne, np. jasne rozgraniczenie kompetencji prawotwórczych między organami państwa, zasada prymatu konstytucji

• proceduralne, np. wieloinstancyjne sądownictwo, w tym procesowe (możliwość obrony, rzetelne i bezstronne sądownictwo)

Idea państwa prawnego jest dziś uznawana w Polsce za fundamentalną zasadę ustrojową. W przepisach Konstytucji RP zawarta została zasada : „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym...” (art.2). Zasady demokratycznego państwa prawnego:

• podział władzy - oddzielenie wł. wykonawczej, ustawodawczej i sądowniczej

• pełna niezawisłość sądownictwa

• sądowa kontrola stosowania prawa przez administrację państwową i samorządową

• sądowa kontrola zgodności prawotwórstwa z konstytucją

• zagwarantowanie każdemu prawa do sądu oraz uczciwego i bezstronnego procesu

• przestrzeganie przez wszystkie organy władzy publicznej wyznaczonych im kompetencji oraz działania zgodne z wymogami procedur decyzyjnych (tzw. sprawiedliwość proceduralna).

• istnienie i respektowanie wolności i praw człowieka i obywatela

• przestrzeganie w procesie stanowienia i stosowania szeregu fundamentalnych zasad prawa : indywidualizacji odpowiedzialności karnej, domniemania niewinności, niedziałania prawa wstecz, ochrony uprawnień nabytych legalnie i w dobrej wierze

• respektowanie zasad: pewności prawa, jawności i jasności prawa, zachowania odpowiedniej vacatio legis, a także zasady pacta sunt servanda (umów należy dotrzymywać)

40. Przestrzeganie i stosowanie prawa

Stosowanie prawa jest sformalizowanym działaniem kompetentnych organów władzy publicznej (lub upoważnionych organów lub osób) polegającym na podejmowaniu i realizowaniu decyzji władczych indywidualnych i konkretnych. Decyzje te dotyczą konkretnych osób fizycznych, prawnych itp. ale też organów państwa i zawierają zakaz/nakaz/dozwolenie określonego, jednostkowego zachowania. Stosowanie może polegać na stosowaniu dyspozycji normy prawnej lub jej sankcji. Osoby fizyczne i inne podmioty prawa nie będące organami władzy publicznej nie „stosują prawa”.

Ideologia decyzji związanej - decyzje zapadające w procesie powinny być całkowicie zdeterminowane treścią norm prawnych. Same normy zaś nie podlegają ocenie. Ta ideologia wiąże się z doktryną pozytywizmu prawniczego.

Ideologia decyzji swobodnej - wartościami nadrzędnymi powinny być: celowość, skuteczność, sprawiedliwość i muszą one być podstawą oceny obowiązującego prawa. Gdy prawo okaże się niezgodne z w/w wartościami winno być korygowane.

Proces stosowania prawa to proces decyzyjny, w którym wyróżnia się następujące stadia:

- wstępne ustalenie prawdopodobieństwa wystąpienia faktu mającego znaczenie prawne

- udowodnienie zaistnienia faktu (postępowanie dowodowe)

- ustalenie norm obowiązujących

- subsumcja (podciągnięcie faktu pod normę) i podjęcie decyzji

- wykonanie decyzji

43. Informacyjne, motywacyjne i kontrolne dzialanie prawa

44. Koncepcja racjonalnego prawodawcy

45. Koncepcje polityki prawa

46. Stanowienie prawa

Stanowienie prawa jest zadaniem i dziełem ustawodawcy. Ustawodawca to postać konwencjonalna, której na mocy przepisów można przyznać autorstwo norm prawnych, termin ten odnosi się do każdego twórcy prawa, nawet o niższej randze. Sposób i „produkt” stanowienia prawa jest na ogół określany w konstytucjach, w państwach demokratycznych przyjęte są powszechnie pewne zasady stanowienia prawa:

- ustalenie katalogu i hierarchii źródeł prawa

- przyznanie kompetencji stanowienia prawa o najwyższej pozycji organom władzy ustawodawczej.

- stanowienie praw musi być w zgodzie z ustalonymi procedurami

- wszelkie akty normatywne są podawane do publicznej wiadomości

- istnienie systemu kontroli konstytucyjności aktów normatywnych niższych od konstytucji.

W Polsce obowiązuje następująca droga legislacyjna: inicjatywa ustawodawcza (wniesienie pod obrady projektu ustawy, który parlament ma obowiązek rozpatrzyć), czytania projektu (debata nad jego treścią, obecnie trzy, pierwsze na ogół w komisjach), prace nad projektem (poprawki, odrzucenie, poparcie między czytaniami), głosowania (w komisjach nie mają charakteru ostatecznego), debata i głosowanie w senacie i ponowne rozpatrzenie przez sejm, podpisanie przez głowę państwa, ogłoszenie ustawy w dzienniku promulgacyjnym, ewentualna kontrola pod względem konstytucyjności.

Produktem stanowienia prawa parlamentarnego jak i pozaparlamentarnego są akty normatywne. Są to dokumenty władzy publicznej zawierające, ujęte w przepisy, normy prawne regulujące stosunki społeczne.

47. Fikcja powszechnej znajomosci prawa

Zgodnie z paremią ignorantia iuris nocet/non exculpat odpowiedzialności prawnej nie uchyla nieznajomość prawa i nie można się na nią powoływać by uciec się od odpowiedzialności. Współczesne ustawodawstwa stoją na stanowisku, że każdy należycie ogłoszony akt normatywny jest powszechnie znany (fikcja powszechnej znajomości prawa). Z przyjęciem takiego założenia łączy się jednak ryzyko czynienia niesprawiedliwości, dlatego też czasami dopuszcza się ograniczoną możliwość dokonania czynu zabronionego, który nie będzie uznany za przestępstwo, jeśli popełniony został w sytuacji, gdy nieświadomość jego bezprawności była usprawiedliwiona.

48. Akt administracyjny a akt normatywny

20

Wstęp do prawoznawstwa - opracowanie pytań

-nie jest niczym stałym ani niezmiennym

-jest bytem historycznie i społecznie uwarunkowanym, niezmiennym i subiektywnym

-wartości nie mogą być przedmiotem poznania a przedmiotem ludzkiej kreacji (akognitywizm)

---