Egzamin magisterski - Kierunek Ekonomia

Zestaw pytań z przedmiotów kierunkowych i specjalnościowych (60 pytań)

1. Wielkie kryzysy gospodarcze - ich przyczyny i skutki

• MEKSYK - grudzień 1994r. kryzys walutowy tzw. ,,tequila kryzys”.

Przyczyny	Skutki
- zbyt małe rezerwy walutowe Meksyku (10 mld dolarów, a później 6,3 mld dolarów); - utrzymywanie stałego kursu walutowego w sytuacji - silna realna aprecjacja peso; - za późne przeprowadzenie dewaluacji peso; - brak działań zapobiegawczych kryzysowi; - zbyt późne podjęcie negocjacji z MFW; - niestabilność polityczna;	- utrata wiarygodności na Międzynarodowym rynku finansowym; - gwałtowny odpływ kapitału; - zmniejszenie się PKB w 1995 roku o 6,2% ; - peso straciło na wartości 40%; - wzrost stóp procentowych z 20% do 49%; - zwiększenie się tempa inflacji do ponad 50%; - spadek stopy inwestycji o 28%;

Dzięki pomocy kredytowej Stanów Zjednoczonych i MFW kryzys został zażegnany. Rezerwy walutowe Meksyku do końca 1995 roku wzrosły do 15,9 miliarda dolarów.

• KRYZYSY AZJATYCKIE - dotyczyły krajów Azji Południowo - Wschodniej: Tajlandia - lipiec 1997 r., Indonezja - sierpień 1997 r., Korea Południowa - listopad 1997 r. Malezja i Filipiny (1997r.)

Przyczyny	Skutki
- stosowanie stałych kursów walutowych; - relatywnie niski poziom inflacji; - brak zaostrzenia polityki pieniężnej; - zbyt duże ryzyko kursowe, płynności i kredytowe podejmowane przez banki; - nietrafna ocena rzeczywistego stopnia zagrożenia; - zbyt późne podjęcie negocjacji z MFW; - brak aktualnych i wiarygodnych danych o faktycznym poziomie rezerw walutowych oraz o krótkoterminowym zadłużeniu zagranicznym;	- nadmierne zadłużenie się przedsiębiorstw zagranicą; - kryzys bankowy; - bankructwa przedsiębiorstw, - utrata zaufania i masowe wycofywanie kapitału przez inwestorów; - recesja gospodarcza; - wystąpienie zjawiska „zarażania się”, to znaczy przyczyniania się wybuchu kryzysu w jednym kraju do wybuchu kryzysu w innych krajach. Związane jest to ze zjawiskiem globalizowania się rynków finansowych;

• ROSJA - kryzys gospodarczy wybuchł w 1998 roku

Kryzys rosyjski był bardzo złożony, to nie tylko kryzys finansowy, ale strukturalny, moralny i polityczny.

Przyczyny	Skutki
- prowadzenie polityki wysokiego oprocentowania, opartej o inwestycje spekulacyjne; - dewaluacja rubla; - zawieszenie przez Rosję wykupu swoich bonów skarbowych i obligacji i ich przymusowa restrukturyzacja na zasadach niekorzystnych dla inwestorów; - bankructwo większości największych banków rosyjskich;	- bankructwa przedsiębiorstw, - utrata zaufania i masowe wycofywanie kapitału z Rosji przez inwestorów; - recesja gospodarcza; - rozprzestrzenienie się kryzysu na inne kraje, takie jak Ukraina, Białoruś, Kyrgyzstan, Kazachstan, całe Zakaukazie;

• ARGENTYNA - grudzień 2001 r.

Przyczyny	Skutki
- dewaluacja peso; - deficyt w handlu zagranicznym; - kryzys giełdowy; - paraliżujące kraj zadłużenie zagraniczne; - ogromna korupcja; - wzrost cen;	- bankructwa przedsiębiorstw, - utrata zaufania i masowe wycofywanie kapitału z Argentyny przez inwestorów; - recesja gospodarcza; - rozprzestrzenienie się kryzysu na kraje Ameryki Łacińskiej - „efekt domina”;

2. Rewolucja przemysłowa - jej fazy i skutki ekonomiczne i społeczne

Rewolucja przemysłowa to proces przechodzenia przemysłu od rękodzielniczej produkcji w manufakturach do zmechanizowanej produkcji fabrycznej. Najwcześniej rozpoczęła się w Anglii (druga połowa XVIII wieku). W pierwszej połowie XIX wieku r.p. rozpoczęła się w krajach Europy Zach. i USA, a w drugiej połowie w Rosji i Japonii i Polsce. W Polsce - 1850-1890. R.p. rozpoczęła się w przemyśle lekkim - włókienniczym. Później przędzalnictwo, hutnictwo, przemysł metalowy.

Fazy:

1. mechanizacja przemysłu lekkiego - maszyny wytwarzane w manufakturach metalowych w sposób rękodzielniczy

2. mechanizacja przemysłu środków produkcji i wytwarzanie maszyn za pomocą maszyn.

Skutki r.p.:

• skok gospodarczy, przyspieszony rozwój gospodarki światowej jako całości

• znaczny spadek kosztów produkcji dzięki zastosowaniu maszyn,

• wzrost wydajności pracy

• zwiększona produkcja i akumulacja kapitału

• spadek cen towarów przemysłowych i zaostrzenie konkurencji

• kryzys nadprodukcji

• postęp technologiczny

• pojawienie się wielu wynalazków ( mechaniczne czółenko, przędzarka, krosno mechaniczne, obrabiarka, maszyna parowa, statek parowy, lokomotywa itd.)

• zwiększenie zaludnienia miast i koncentracja w nich przemysłu,

• koncentracja produkcji (okręgi przemysłowe)

• podupadanie wsi, zmniejszenie zatrudnienia w rolnictwie

• kształtowanie nowych klas: kapitalistów i robotników (burżuazja i proletariat)

• walka klas

• bunt klasy robotniczej, powstanie ruchu luddyzmu- przeciwni maszynom

• powstanie prawa pracy - ochrona przed wyzyskiem

• zmian form organizacyjnych przemysłu (rozproszony przemysł manufaktura zastąpiony fabrykami skoncentrowanymi na produkcji masowej i zatrudniającymi wielką liczbę pracowników)

3. Ekonomiczne i społeczne skutki II wojny światowej

• śmierć 50 mln ludzi (front, egzekucje, obozy koncentracyjne, bombardowania), w tym 6 mln Polaków

• 30 mln inwalidów

• migracje ludności (powroty Polaków wysiedlonych w głąb Niemiec i ZSSR, przesiedlanie Niemców z obszarów pod administracją sowiecką, polska i czechosłowacką

• niedożywienie ludności

• ustanowienie w 1948 r. Deklaracji Praw Człowieka

• powstanie ONZ

• zniszczenia wojenne, pomoc amerykańskiej organizacji UNRRA

• duże koszty odbudowy i modernizacji gospodarki europejskiej

• powstanie państw w nowych granicach

• zmiana ustroju w krajach demokracji ludowej i wprowadzenie gospodarki planowej

• wzrost roli państwa m.in. we Francji, Wielkiej Brytanii i Włoszech

• zmniejszenie roli Francji, Anglii i Niemiec na arenie międzynarodowej

• wzrost roli USA i ZSRR, podział świata na strefy wpływów

• rywalizacja supermocarstw - USA i ZSRR

• nadwyżki USA w bilansie handlowym z Europą

• powiększenie dystansu gospodarczego miedzy USA a innymi krajami

• zmiana orientacji geograficznej eksportu i importu (spadek znaczenia stosunków handlowych miedzy wschodem a zachodem, rozwój wymiany między innymi regionami świata)

• wzrost popytu na dobra konsumpcyjne trwałego użytku (mieszkania, meble, samochody)

• w Europie problem niedostatecznej podaży

• postęp nauki i techniki , który doprowadził do powstania nowych działów produkcji i wzrostu wydajności pracy

• wzrost zużycia energii wywołany mechanizacją przemysłu, rozwojem transportu, infrastruktury i usług

• wykorzystanie wynalazków wojennych po wojnie (energia atomowa, radar, penicylina, DDT, masy plastyczne, napęd rakietowy itd.)

4. Istota i podstawowe cechy zarządzania

Zarządzanie to „formułowanie celu działania, planowanie, organizowanie, pozyskiwanie i rozmieszczanie zasobów. Istotą zarządzania jest podejmowanie decyzji o wyborze celów i ich realizacja.” Zieleniewski (jedna z df. Zarządzania wg notatek z wykładów u Ziętary)

Zarządzanie - zestaw działań (obejmujący planowanie i podejmowanie decyzji, organizowanie, przewodzenie, tj. kierowanie ludźmi, i kontrolowanie) skierowanych na zasoby organizacji (ludzkie, finansowe, rzeczowe i informacyjne) i wykonywanych z zamiarem osiągnięcia celów organizacji w sposób sprawny i skuteczny.

Sprawny - wykorzystujący zasoby mądrze i bez zbędnego marnotrawstwa.

Skuteczny - działający z powodzeniem.

(„Podstawy zarządzania organizacjami” R.W. Griffin)

Cel zarządzania - utrzymanie przedsiębiorstwa w równowadze funkcjonalnej, tzn., gdy układ jako całość i jako element wyodrębniony z całości jest zdolny do samosterowanie, tj. formułowania celów i ich realizacji (poprzez cele człowiek jest zdolny do samosterowania). (wg notatek z podstaw zarządzania Ziętary)

Podstawowy cel zarządzania - zapewnienie sprawnego i skutecznego osiągnięcia celów organizacji. Przez sprawne rozumiemy wykorzystywanie zasobów w sposób mądry i bez niepotrzebnego marnotrawstwa. Na przykład, firma Toyota Motor Copr.., wytwarzająca wysokiej jakości produkty przy stosunkowo niskich kosztach, jest sprawna. Przez skuteczność rozumiemy uzyskiwanie powodzenia w działaniach. Toyota produkuje samochody, których wystrój i solidność wykonania wzbudzają zaufanie konsumenta. Jakaś firma może bardzo sprawnie wytwarzać czarno -białe telewizory, lecz mimo to nie osiągać powodzenia ze względu na to, że ren typ telewizora przestał być popularny. Ogólnie rzecz biorąc, organizacje odnoszące sukcesy są zarówno sprawne, jak i skuteczne. („Teoria i praktyka zarządzania” M.Romanowska, Z.Dworzecki)

Cechy zarządzania:

• Jest jednocześnie sztuką i nauką, ponieważ nie jest to umiejętność całkowicie wyuczana;

• Od innych nauk odróżnia ją wieloaspektowość analizy rzeczywistości i interdyscyplinarny charakter, czyli złożoność i niepewność - wynika ona z otoczenia, w jakim funkcjonują organizacje, dlatego nie zawsze funkcje zarządzania (planowanie, organizowanie, …) pojawiają się w zgrabnym szyku, raczej się przeplatają - menedżer np. jednocześnie musi podejmować decyzje i kontrolować załogę;

• Jest silnie związana z praktyką - obserwujemy silne sprzężenia zwrotne między zjawiskami zewnętrznymi i wewnętrznymi;

• Peter Drucer (jeden z guru światowych nauk zarządzania) wskazuje zarządzanie jako podstawowy czynnik rozwoju gospodarczego;

• „jedyną stałą rzeczą w zarządzaniu staną się zmiany” P. Drucer - tak, więc zamiast sztywnych precyzyjnych planów opartych na ekstrapolacji trendów proponuje się przedsiębiorstwom plany otwarte, wielowariantowe, przygotowane do szybkiej zmiany;

(nigdzie nie znalazłam tego podanego jak „na tacy”, więc są to po prostu moje przemyślenia - mam nadzieję, że trafne)

5. Istota i podstawowe cechy organizacji

Słowo organizacja wywodzi się z greckiego „organizo”, co oznacza tworzenie uporządkowanych, harmonijnych całości; są to wyodrębnione z otoczenia, wewnętrznie uporządkowane i powiązane miedzy sobą zbiory elementów. Układ ten funkcjonuje jako spójna całość, jako system.

Cele, struktura, ludzie i technika to główne składniki każdej organizacji, wszystkie są ze sobą powiązane i wzajemnie na siebie wpływają.

Każda organizacja jest ściśle powiązana z otoczeniem. Tylko dzięki temu może trwać i rozwijać się. Organizacja jest, więc systemem otwartym, otoczenie wywiera wpływ na jej funkcjonowanie i odwrotnie.

• Istotną cechą współczesnych organizacji jest ich sformalizowanie. Podstawowe cele, struktury, procedury technologie, zasady funkcjonowania zapisane są zwykle w dokumentach organizacyjnych.

• Współczesne organizacje są w większości zhierarchizowane i mniej lub bardziej zcentralizowane. Ich podsystem zarządzania jest zwykle wielopoziomowy.

• Cechą wspólną współczesnych organizacji jest wewnętrzne zróżnicowanie. Przejawia się ono w podziale zadań, specjalizacji uczestników i komórek, powstawaniu podsystemów pełniących różne funkcje w realizacji celów organizacyjnych.

• W każdej organizacji odnajdziemy podział na sferę działalności regulacyjnej czyli sferę zarządzania organizacją, sferę działalności podstawowej oraz sferę działalności pomocniczej.

6. Rola menedżera w zarządzaniu organizacją

Menadżer- osoba, której podstawowym zadaniem jest realizacja procesu zarządzania

ROLE MENADŻERA WG MINTZBEGO

-INTERPERSONALNE - role kierownicze reprezentanta, przywódcy i łącznika, które przewidują kontakty z innymi ludźmi
-reprezentant
-przełożony
-organizator
-INFORMACYJNE - role menadżera jako obserwatora, propagatora informacji i rzecznika, które wymagają przetwarzania informacji
-odbiornik
-nadajnik
-rzecznik
-DECYZYJNE -role menadżera jako przedsiębiorcy, przeciwdziałającemu zakłóceniom, dysponenta zasobów i negocjatora; przede wszystkim odnoszą się one do decyzji, które trzeba podjąć
-innowator
-rozwiązujący problemy
-przydzielający zasady
-negocjato

7. Istota, etapy i cele procesu planowania

Planowanie jest:

• Funkcją kierowniczą, którą musi wykonywać organizacja.

• Procesem polegającym na świadomym ustalaniu kierunków działania oraz podejmowania decyzji, opartych na celach, faktach, dobrze przemyślanych ocenach.

Wyróżniamy 6 etapów procesu planowania:

1. Określenie misji firmy i celów planu

2. Ocena sytuacji - analiza SWOT

3. Ustalenie procedury (co ma być zrobione, kiedy i kto będzie odpowiadał)

4. Ustalenie harmonogramu planu (ustalenie czasu na poszczególne zadania)

5. Przypisanie odpowiedzialności (może to być osoba grupa osób, komórka planistyczna, również spoza organizacji)

6. Sprawdzenie możliwości realizacji i kosztów planu (czy wszystkie możliwości i zasoby zostały w pełni wykorzystane)

Ad1. i Ad2. Na początek należy określić ogólne posłannictwo (misję) firmy. Z powołania misji firmy wypływają równolegle strumienie celów i planów. Bezpośrednio z misji firmy wypływają cele strategiczne. Cele strategiczne i misja określają plany strategiczne (3-5 letnie). Z kolei strategiczne cele i plany są podstawą do opracowania planów taktycznych (1-3letnie). Taktyczne cele i plany określają plany operacyjne, czyli na każdym szczeblu jednostki (do 1 roku).

Określając cele strategiczne należy wziąć pod uwagę:

• zasięg, czyli zespół rynków, na których organizacja będzie konkurować,

• dystrybucję zasobów, czyli sposób rozdzielenia pomiędzy różne zastosowania,

• wyróżniającą kompetencję, czyli to co organizacja będzie robić szczególnie dobrze,

• synergię, czyli sposób w jaki różne dziedziny działalności firmy będą uzupełniały się

Po ustaleniu celów strategicznych konieczna jest analiza otoczenia (SWOT), po to aby dopasować mocne i słabe strony do szans i zagrożeń tkwiących w otoczeniu. Np. uzależnienie od 1 dostawcy (słabość firmy) ogromnie wzmacnia się przetargową tego dostawcy (zagrożenie po stronie otoczenia)

Cele taktyczne - ustalane na średnim szczeblu np. dla firmy SONY nabycie przedsiębiorstwa w branży rozrywkowej

Cele operacyjne - to krótkookresowe problemy, ustalane na niższym szczeblu i dla menadżerów niższego szczebla, np. dla SONY może to być określony poziom udziału w rynku nowego urządzenia elektronicznego

8. Istota strategii, jej rodzaje, cechy i funkcje

Strategia - długofalowa koncepcja rozwoju określająca cele i sposoby ich realizacji

• pomysł na długofalową unikalność przedsiębiorstwa

• koncepcja radykalnej zmiany dokonywanej z myślą o odległej przyszłości

• koncepcja przejmowania inicjatywy

• koncepcja wyboru przedsięwzięć priorytetowych dla przyszłości

Strategia wyraża dążenie przedsiębiorstwa do realizacji wybranych celów na podstawie znajomości własnych zasobów oraz analizy warunków otoczenia i konkurencji. Tak więc istotą strategii jest wybór celów oraz określenie sposobów ich realizacji przez dobór odpowiednich narzędzi. Ponadto:

• Strategia w przedsiębiorstwie zmienia się zależnie od warunków otoczenia,

• Strategia z góry określa kierunek rozwoju firmy,

• Celem strategii jest rozbudowa możliwości długotrwałego sukcesu poprzez wykorzystanie przewagi konkurencyjnej.

Funkcje strategii:

• Porządkowanie procesów rozwoju (koordynacja przedsięwzięć rozwojowych, nadawanie im spójnego charakteru).

• Odkrywanie nowych możliwości rozwojowych
  (dostrzeganie możliwości i podejmowanie przedsięwzięć nieosiągalnych w działalności bieżącej).

• Edukowanie kadry zarządzającej (tworzenie płaszczyzny wymiany poglądów i wypracowywanie opinii na temat kluczowych problemów organizacji).

W przedsiębiorstwie możemy wyróżnić strategie:

1. Globalna strategia przedsiębiorstwa, polegająca głównie na:

• Wyborze dziedzin działalności gospodarczej w której przedsiębiorstwo chce uczestniczyć, oraz ustaleniu tych, którymi nie jest zainteresowana,

• Pozyskaniu zasobów i ich alokacji pomiędzy poszczególne rodzaje działalności.

2. Strategia strategicznych jednostek gospodarczych, która polega na:

• Określeniu zakresu danego obszaru działalności gospodarczej,

• Wybór rodzaju pożądanej przewagi konkurencyjnej,

• Określenie sposobu działania w danej branży lub w danym segmencie rynku.

3. Strategie funkcjonalne, polegające głównie na:

• Określenie w jaki sposób dana funkcja (np. marketing) ma sprzyjać uzyskaniu pożądanej przewagi konkurencyjnej,

• Integracji i koordynacji danej funkcji z innym funkcjami.

W ramach strategii strategicznych jednostek gospodarczych i strategii funkcjonalnej możemy mówić o:

I. Strategii marketingowej, która zajmuje się takimi sprawami, jak techniki promocyjne, które zostaną zastosowane, kształtowanie cen i asortymentu produktów, pozycja rynkowa przedsiębiorstwa oraz ogólny wizerunek firmy.

W ramach tej grupy w zależności od przedmiotu zainteresowania firmy wyróżniamy:

1) Strategie oparte na relacjach zachodzących między rynkiem a produktem (to podejście ilustruje koncepcja Ansoffa):

a. Strategia penetracji rynku tj. wprowadzenie produktu na dotychczasowy rynek i przejęcie potencjalnych nabywców, którzy do tej pory nie kupowali produktów firmy (odbywa się to głównie przez promocję już istniejących produktów),

b. Strategia rozwoju produktu, polega na zwiększeniu sprzedaży poprzez rozwój ulepszonych lub nowych produktów skierowanych na rynek, na którym aktualnie funkcjonuje firma. Jest efektywna wtedy, kiedy przedsiębiorstwo ma duży udział w sprzedaży i oferuje marki już usytuowane,

c. Strategia rozwoju rynku, oznacza, że rozwój przedsiębiorstwa następuje w rezultacie oferowania tego samego produktu, ale o innym przeznaczeniu i w innych segmentach rynku,

d. Strategia dywersyfikacji, polega na przegrupowania zasobów będących w dyspozycji przedsiębiorstwa na działania zasadniczo różne, od tych które prowadzono w przeszłości. Rozwój przedsiębiorstwa następuje zatem przez odchodzenie od dotychczasowych technologii wytwarzanych produktów, jak i dotychczasowej struktury rynku.

2) Strategie konkurencyjne (Porter):

a. Strategia pozycji wiodącej - firmy które zdołają znacznie obniżyć koszty własne mogą uzyskać znaczną przewagę na konkurencją. W przypadku wojny cenowej lub gwałtownego załamania się popytu są w stanie przetrwać nawet dłuższe okresy złej koniunktury,

b. Strategia zróżnicowania - stosując ją przedsiębiorstwo stara się osiągnąć unikatową pozycję w branży przez wyróżnienie się pod względem wartości najbardziej cenionych przez nabywców,

c. Strategia koncentracji - wprowadzając ją przedsiębiorstw dokonuje wyboru segmentów rynku (warunków działania) i dostosowuje swoją działalność do wymogów tych segmentów.

3) Z punktu widzenia pozycji przedsiębiorstwa (udział w rynku), można wyróżnić 4 strategie:

a. Lidera - dotyczy firmy, która ma największy udział w rynku, przewodniczy w ustalaniu cen, innowacjach produkcyjnych, sferze dystrybucji i promocji. Firma może realizować tę strategię trojako - przez poszukiwanie nowych klientów, zwiększanie udziału w rynku, obrony pozycji na rynku,

b. Podejmującego wyzwanie - dotyczy firm zajmujących drugie lub kolejne miejsce w rynku. Firma podejmująca taką strategię rozszerza działalność wykorzystując marketing,

c. Naśladowcy - stosowana przez firmy mające mały udział w rynku,

d. Wypełniającego niszę rynkową - polega na obsługiwaniu wybranego, niewielkiego i dobrze określonego segmentu rynku.

4) Zależnie od atrakcyjności sektora, w którym działa firma oraz jej pozycji konkurencyjnej można wyodrębnić 3 grupy strategii:

a. Ekspansji - może być realizowana, gdy relacje pomiędzy pozycją przedsiębiorstwa a atrakcyjnością branży są pozytywne, wtedy przedsiębiorstwo ma szansę inwestowania i rozwoju,

b. Selektywnego rozwoju - firmy zmierzają wówczas do utrzymania pozycji i maksymalizacji zysków w krótkim okresie,

c. Eksploatacji pozycji bądź wycofania się z rynku.

II. Strategii finansowej - strategia ta określa strukturę kapitałową organizacji, politykę zadłużenia, procedury zarządzania aktywami oraz politykę dywidendy.

III. Strategii produkcyjnej - pod pewnymi względami strategia ta wynika ze strategii marketingowej i zajmuje się problemami jakości, wydajności i techniki.

IV. Strategii dotyczącej zasobów ludzkich - zajmuje się takimi problemami jak wynagrodzenia, dobór kadr, ocena wyników, oraz innym aspektami zasobów ludzkich organizacji.

V. Strategii badawczo-rozwojowej - koncentruje się na sprawach rozwoju produktu, licencjonowaniu i wysiłku innowacyjnego organizacji.

9. Style kierowania

Kierowanie - proces planowania, organizowania, przewodzenia i kontrolowania przcy członków organizacji oraz wykorzystania wszelkich dostępnych zasobów organizacji do osiągnięcia jej celów.

Styl kierowania jest to sposób oddziaływania kierownika na podwładnych, utrwalony w metodach i technikach jego pracy, mający wpływ na ich zachowania organizacyjne i wyniki pracy.

Styl kierowania - względnie trwały i powtarzalny sposób oddziaływania przełożonego na podwładnych dla pobudzenia i koordynacji ich działalności zespołowej zmierzającej do realizacji celów stojących przed organizacją.

W literaturze wymienia się takie style kierowania jak

• integratywny (demokratywny),

• autorytatywny (dyrektywny),

• autorytatyczno-kolegialny,

• delegujący,

• partycypacyjny,

• konsultatywny,

• autokratyczny itp.,


Istnieje więc w teorii organizacji i zarządzania wiele stylów kierowania, za pomocą których rozwiązuje się złożone problemy związane z prowadzeniem nowoczesnej firmy i przystosowania jej do obiektywnych wymagań środowiska.

(1) Kierowanie zubożone - mała troska o pracowników i małą troską o produkcję czy zadania; zwane kier. leseferystycznym

(2) Kierowanie autorytarne - duża troska o produkcję i małą troską o pracowników; przeciwieństwo kierowania klubowego; (kier. zadaniowe, autokratyczne)

(3) Kierowanie zrównoważone - zadowalającą efektywność organizacji uzyskuje się przez zrównoważenie konieczności wykonania z utrzymaniem zadowalającego morale wśród ludzi

(4) Kierowanie klubowe - charakteryzuje się dużą troską o pracowników i małą o produkcję; przeciwieństwo stylu autorytarnego

(5) Kierowanie demokratyczne - duża troska o produkcję jak i o morale oraz zadowolenie pracownika (kier. zespołowe)

duża	4 klubowe		5 demokratyczne
Troska o ludzi		3 zrównoważone
mała	1 zubożone		2 autorytarne
	mała	Troska o produkcje	duża

Siatka przywództwa opracowana przez R. Blake'a i J. Mouton do pomiaru względnej troski kierownika o ludzi i produkcję

Style kierowania odnoszą się do ludzi; style zarządzania dotyczą całej firmy jako organizacji.

10. Narzędzia motywowania pracowników

I. Wyróżniamy dwa zasadnicze grupy narzędzi motywacji pracowników, a mianowicie:

1. bodźce materialne:

• płaca (pozytywna: płaca zasadnicza, premia, dodatek stażowy; negatywna: utrata części zarobków);

• nagrody materialne (awans, tel.służbowy, bezpłatne miejsce na parkingu itp.);

• akcje;

• bodźce niematerialne:

• psychologiczne:

1. pozytywne : pochwala, wyróżnienie, zachęta, prestiż itp.

2. negatywne: groźba, nagana itp.

• Motywacje do określonego działania można osiągnąć stosując bodźce ujemne lub bodźce dodatnie. W praktyce częściej pobudza się do działania stosując bodźce ujemne.

Motywacja pozytywna- wykorzystuje bodźce dodatnie. Polega ona na stwarzaniu pracownikowi coraz lepszego urzeczywistnienia jego celów w miarę spełnienia oczekiwań pracodawcy. Pracodawca motywuje pracownika poprzez inspirowanie, zachecanie itp. Motywacja negatywna- wykorzystuje bodźce ujemne, opiera się na obawie lęku, który pobudza do pracy przez stwarzanie poczucia zagrożenia.

• Wyróżniamy także podział narzędzi motywowania pracowników na formalny i nieformalny. Zasady stosowania narzędzi motywacji formalnej pracowników zawarte są w odpowiednich regulaminach organizacyjnych(informacje o sposobie wynagradzania, możliwościach awansu i systemie nagród i kar). Narzędziami motywacji nieformalnej są np. uśmiech lub słowa uznania po dobrze wykonanej pracy, krytyka niepunktualności itp.

• Działanie systemu motywacyjnego można podzielić na 3 zasadnicze grupy:

· indywidualna motywacja pracownika - związana z zaspokojeniem indywidualnych aspiracji i potrzeb, na które firma nie ma większego wpływu (marzenia, hobby, rodzina) przynajmniej w początkowym okresie zatrudnienia.

· wzajemna motywacja pracowników - uwzględniająca prace w grupach, zespołach, gdzie bez pomocy firmy tworzą się pozytywne relacje miedzy pracownikami, oparte na wzajemnej pomocy i wsparciu, przyjaźni i koleżeństwie, odpowiedzialności, obowiązkowości itp.

· motywacja firmy - opierająca się na klasycznych zasadach wywierania wpływu na pracowników, poprzez management, ksztaltujacy systemy nagradzania za osiągnięcia, uznanie, wsparcie zainteresowania praca, poczucie odpowiedzialności, system awansów itp.

II. Inny podział narzędzi m. pracowników wyróżnia trzy podstawowe grupy motywatorów:

1. Środki przymusu - to wszelkiego rodzaju zakazy, nakazy, zalecenia oraz rady przełożonego jak i wewnętrzny przymus do pewnych zachowań;

2. Środki zachęty - środki te to obietnice pewnej nagrody w przypadku pożądanego przez pracodawcę zachowania( tu: bodźce materialne i niematerialne);

3. Środki perswazji - to środki oddziałujące na sferę duchową człowieka. Wiążą się ze zmianą postaw człowieka i są wynikiem dialogu miedzy podwładnym i przełożonym;

• Udowodniono, ze pracowników najbardziej motywuje: możliwość samorealizacji, bycie członkiem zespołu, rozwiązywanie problemów, bezpieczeństwo, pieniądze.

11. Podstawowe zasady i reguły motywacji i motywowania pracowników

„motywacja i motyw” pochodzą od tego łacińskiego słowa motivius co oznacza „skłaniający do ruchu” MOTYWACJA [łac.], proces regulacji psych. nadający energię zachowaniu człowieka i ukierunkowujący je; może mieć charakter świadomy lub nieświadomy(…)MOTYWOWANIE „proces świadomego i celowego oddziaływania na zachowanie ludzie w procesie pracy przez kreowanie warunków umożliwiających im zaspokojenie potrzeb(…)”

Motywacja zewnętrzna-zadowolenie jest wynikiem nagrody np. premia, nagroda, awans.

Motywacja wewnętrzna-samo zadanie jest nagrodą bo jest przyjemne, ciekawe, lubimy je.

Lepsza jest mot. wewnętrzna, ale trudniej ją osiągnąć. Działa dłużej ale mniej intensywnie

Najlepsze jest średnie natężenie motywacji. Za małe nie daje bodźca do działania, a za silna mot. powoduje że napięcie jest silniejsze niż cel. Wykres to prawo Yerkesa-Dodsona.

Modyfikować zachowanie można za pomocą kar, nagród i wygaszenia ( brak reakcji).

ZASADY NAGRADZANIA I KARANIA

1. Znajomość przez pracowniku systemu nagród. Regulamin w postaci pisemnej.

2. Ważne jest aby system został zaakceptowany przez

3. Nagrody powinny być odpowiednio atrakcyjne a kary surowe

4. Niezbędna jest gradacja nagród i kar - ścieżka sukcesów zawodowych

5. Konieczne jest szybkie reagowanie na zachowania - im później tym słabiej działa

6. Konsekwencja w stosowaniu wzmocnień.

7. Skuteczność stosowania nagród i kar zależy od jakości stosunków - jeżeli są dobre to wzmocnienie jest skuteczniejsze

8. Indywidualizacja kar i nagród - dostosowane do pracownika

9. Nie należy karać przy innych pracownikach - powoduje wstyd i żal.

10. Nagradzać przy innych - sama obecność innych ludzi podnosi wartość nagrody

11. W długim okresie należy stosować przewagę nagród (i wygaszenia) nad karami.

Motywujące jest także dopuszczanie do podejmowania decyzji, odpowiedzialności, sprawiedliwe traktowanie, polityka awansowa, powiązanie nagradzania z wynikami, dobra atmosfera w firmie. Jest to najbliższe modelowi zasobów ludzkich.

12. Koncepcja kompleksowego zarządzanie jakością (TQM)

Zarządzanie jakością jest szeroką działalnością obejmującą wszystkie czynności związane z jakością produktu/usługi.

Zarządzanie - proces formułowania celów, planowania, organizowania i kontrolowania zasobów, motywowania załogi, prowadzący do realizacji przyjętych celów.

Jakość - ogół cech produktu/usługi, decydujących o ich zdolności do zaspokojenia potrzeb.

Zarządzanie jakością (TQM) - jest to filozofia zarządzania, która prowadzi do możliwie najlepszego wykorzystania wszystkich dostępnych zasobów i możliwości przez systematyczne usprawnianie organizacji.

Warunkiem kompleksowego zarządzania jakością jest systemowe traktowanie organizacji. TQM przyjmuje zasadę, że każdy zaangażowany w powstawanie produktu/usługi ma wpływ na jego jakość - w ramach tego podejścia całe przedsiębiorstwo pracuje wspólnie, poprawiając jakość produktu/usługi.

Podstawy (elementy) TQM:

• klient,

• ciągłe usprawnianie,

• kontrola działalności,

• zarządzanie przez wyszukiwanie problemów,

• stałe zapobieganie problemom,

• przywództwo i praca zespołowa.

Zarządzanie jakościowe jest filozofią, która swoją istotą obejmuje całą sferę działania, gdyż kształtuje pozytywne relacje pomiędzy: produktywnością, konkurencją i jakością wyrobu, ochroną środowiska, bezpieczeństwem i higieną pracy, a także między kierownictwem i pracownikami oraz między organizacją i społeczeństwem, które w efekcie kształtuje jakość życia (kultura, wychowanie, etyka).

Celem zarządzania jakością jest stworzenie odpowiedniej dyscypliny zarządzania, która wyeliminuje usterki z cyklu ekonomicznego firmy. Aby to osiągnąć należy wcześniej zapobiegać sytuacjom, które mogą spowodować problemy w przyszłości.

13. Systemy i strategie poprawy jakości

System jakości zdefiniować można jako zespół części składowych tj. struktura organizacyjna, zakres odpowiedzialności, procedury i środki potrzebne do wdrożenia zarządzania jakością. System jakości musi być udokumentowany. Zazwyczaj przyjmuje on postać instrukcji, podzielonej na różne zakresy, np.: - kto powinien być odpowiedzialny za funkcje dotyczące jakości, - jak system powinien być nadzorowany i sprawdzany, - wymagane instrukcje dokumentowania prac, - wymagana dokumentacja, - procedury pobierania próbek, - jak rozpoznawać i korygować problemy, - potrzeba szkolenia, i inne.

Szczegóły ustalania systemu jakości zawarte są w Normach Międzynarodowych ISO serii 9000. Normy serii ISO 9000 stanowią podstawę do opracowania, wdrożenia i certyfikacji systemów zarządzania jakością. Są one ciągle rozbudowywane. W ich zasadniczych wymaganiach zmian dokonuje się średnio co cztery lata.

Seria ISO 9000 została opracowana w 1987 r. przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną i jest obecnie przyznawana w ponad 100 krajach. W większości państw rozwiniętych gospodarczo przyjęto ją jako krajową normę zarządzania jakością.

Podstawą poprawy jakości jest praca zespołowa. System oparty na wspólnym zakresie odpowiedzialności zapewnia efektywną metodę osiągania i utrzymania pożądanych standardów.

Tradycyjne podejście do „kontroli jakości” sprowadza się do wychwycenia tych produktów, które nie spełniają określonych wymagań. Jest to więc strategia wykrywania. Prowadzi ona do zainwestowania czasu i materiałów w produkty nie nadające się do sprzedaży. Dużo bardziej efektywną metodą jest przyjęcie strategii zapobiegania błędom, czyli kontrolę materiałów i informacji wejściowych.

Nowatorską metodą umożliwiającą znaczną poprawę jakości produktów jest system sześciu sigma. Został opracowany w latach 80-tych XX w. w Motoroli. Polega on na tym, że zamiast mierzyć jakość wyrobu po jego wyprodukowaniu, dąży się do „wprojektowania” jakości w wytwarzanie wyrobu. Sześć Sigma pozwala ograniczyć liczbę błędów we wszystkich sferach działalności przedsiębiorstwa dzięki wykrywaniu i rozwiązywaniu problemów związanych z jakością na możliwie najwcześniejszym etapie każdego procesu. Wykorzystuje się w nim modele statystyczne, połączone z określonymi narzędziami jakości, wysokim poziomem dyscypliny i wiedzy przy doskonaleniu procesów.

Do poprawy jakości przyczynia się:

• strategiczne zaangażowanie kierownictwa

• zaangażowanie pracowników

• zastosowanie nowych technologii

• wykorzystanie lepszych materiałów

• lepsze metody organizacji i produkcji

14. Istota, etapy procesu kontroli w organizacji

Kontrola jest ostatnim ogniwem zarządzania. Celem kontroli jest dostarczenie wiedzy kierownictwu o funkcjonowaniu firmy i czy występują nieprawidłowości. Wykryte i identyfikowane nieprawidłowości w działaniu firmy stanowią podstawę do sformuowania wniosków naprawy i korekty planu.

Kontrolę definiujemy jako regulację działań organizacji sprzyjającą łatwiejszemu osiąganiu jej celów.

Rozróżniamy kontrolę jako funkcję zarządzania od kontroli instytucjonalnej, (kontroli zewnętrznej, (Najwyższ Izba Kontroli, Inspekcja Handlowa, Inspekcja Pracy) oraz funkcjonalnej, tj. kontroli wewnętrznej zorganizowanej w ramach danej firmy. Kontrolę wewnętrzną realizują wyspecjalizowane komórki danego przedsiębiorstwa, jako komórki kontroli finansowej oraz kontroli jakości produkcji.

Biorąc pod uwagę okres czasowy działalności organizacji możemy wyróżnić nastepujące rodzaje kontroli:

1. kontrola prospektywna(wstępna)- poprzedzająca proces wytwarzania dóbr

2. kontrola bierząca- w trakcie realizacji procesu twórczego

3. kontrola retrospektywna(końcowa)- dokonana po realizacji procesu produkcji.

Funkcje kontroli :

1. Informacyjna- sygnalizacja stopnia realizacji zadań efektów i nieprawidłowości.

2. Profilaktyczna- ułatwienie uniknięcia nieprawidłowości.

3. Korygująca/ochronna- przywracanie stanu porzadanego.

4. Kreatywna- skłanianie do lepszych wyników.

5. Instruktażowa- wskazanie, jak likwidować odchylenia i podpowiadanie rozwiązań.

6. Pobudzająca- wywoływanie zamierzonych zmian w osobowościach kontroowanych.

Etapy procesu kontroli:

1. Ustalenie norm i metod pomiaru efektywności.

2. Pomiar efektywności (dokonanie pomiaru rzeczywistego poziomu wykonywanych działań)

3. Porównanie rzeczywistego poziomu wykonania zadań z normami.

4. Podjęcie działań korekcyjnych.

15. Podstawowe kierunki (szkoły) w zarządzaniu

1. Szkoła Organizacji Produkcji (inna nazwa Szkoła Naukowej Organizacji Pracy)

Cel: ustalenie w sposób naukowy najlepszej metody wykonywania każdego zadania oraz doboru, szkolenia i motywowania robotników - skupiało się na wzroście wydajności czynników produkcji i poszczególnych robotników

Przedstawiciele:

F. W; Taylor - „człowiek jest dodatkiem do maszyny”, fotografia dnia pracy

Zasady Taylora: opracowanie prawdziwej nauki zarządzania tak aby można było ustalić najlepszą metodę wykonania każdego zadania, naukowy dobór pracowników, przydzielić robotnikowi pracę do której nadaje się najlepiej, naukowe wyszkolenie i doskonalenie pracownika, bezpośredniej, przyjaznej współpracy między kierownictwem i kierownikami

Frank i Lilian Gilbrethowie - trójpozycyjny plan awansów

Henry Gannt - harmonogramy Gannta, wykresy norm pracy

Harington Emerson - Zasady wydajności pracy; zauważył nie tylko materialne, ale i duchowe potrzeby człowieka, twórca systemu zarządzania przez cele, zwolennik systemu sztabowego

2. Szkoła Uniwersalistyczna (inna nazwa Szkoła klasycznej teorii organizacji)

Cel: próba określenia zasad i umiejętności leżących u podłoża skutecznego zarządzania - skupienie się na organizacji

Przedstawiciele:

Henri Fayol - przed Fayolem twierdzono, że kierownikiem trzeba się urodzić, Fayol twierdził, że kierowania można się nauczyć, twórca nurtu administracyjnego w zarządzaniu. 14 zasad Fayola: podział pracy, autorytet, dyscyplina, jedność rozkazodawstwa, jednolitość kierownictwa, podporządkowanie interesu indywidualnego interesowi ogółu, wynagrodzenie, centralizacja, hierarchia, ład, odpowiednie traktowanie personelu, stabilność personelu, inicjatywa, duch jedności

Mary Parker Follet - nikt nie może stać się pełnym człowiekiem nie uczestnicząc w grupie, w swojej teorii zarządzania zwróciła również uwagę na rolę otoczenia organizacji (ekonomiczne itd.)

3. Szkoła stosunków międzyludzkich (inna nazwa behawioralna)

Cel: próba lepszego zrozumienia robotników i kierowania nimi za pomocą wiedzy zaczerpniętej z psychologii i socjologii - organizacja to ludzie

Przedstawiciele:

Elton Mayo - koncepcja człowieka społecznego, motywowanego do pracy potrzebami społecznymi, ceniącego stosunki pracy, bardziej reagującego na naciski grupy niż kierownictwa

Hawthorn, - prowadził badania nad robotnikami; efekt Hawthorne - możliwość wzrostu wydajności pracy pracowników, którym poświęca się szczególną uwagę po prostu ze względu na tę uwagę

D. M. Mcgregor, Hugo Munstenberg

4. Szkoła ilościowa

Cel: wykorzystywanie metod matematycznych do budowy modeli problemów kierowniczych, ich analizowania i rozwiązywania

*pierwsze wykłady z Podstaw Zarządzania - nazwy szkół z wykładów Ziętary (1-3), a w nawiasach i 4 ze Stonera

16. Pojęcie rynku i kryteria jego podziału

Rynek to zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu pomiędzy kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług. (D. Begg)

Rynek w dosłownym znaczeniu oznacza miejsce, gdzie są sprzedawane i kupowane towary. W znaczeniu ekonomicznym rynek jest formą nawiązywania kontaktów między kupującymi i sprzedającymi w celu ustalenia warunków transakcji: sposobu, miejsca, czasu, oraz ilości ekwiwalentu nabywanego towaru. (B. Klimczak)

Kryteria podziału rynku

Podział rynku ze względu na:

1. zakres przestrzenny transakcji wyróżniamy: rynek lokalny, regionalny, krajowy, zagraniczny, międzynarodowy i światowy,

2. przedmiot wymiany wyróżniamy: rynek dóbr i usług konsumpcyjnych, rynek czynników wytwórczych (ziemi, pracy i kapitału w postaci rzeczowej i finansowej),

3. branżę wyróżniamy: rynki poszczególnych towarów, np. rynek owoców i warzyw, zboża, materiałów budowlanych, odzieży,

4. relację popytu i podaży wyróżniamy: rynek sprzedawcy (producenta) i rynek nabywcy (konsumenta),

5. swobodę działania podmiotów gospodarczych wyróżniamy: rynek wolny i rynek regulowany,

6. stopień legalności wyróżniamy: rynki legalne , rynki półlegalne (gdy przepisy prawa nie są skutecznie egzekwowane), rynki nielegalne (transakcje są ścigane przez prawo).

17. Rola giełd towarowych na rynku rolno - żywnościowym

Asia Kopania ( wielkie sorry za spóźnienie)

• Giełdy świadczą usługi dla uczestników obrotu w zakresie stworzenia dogodnych warunków do handlu (giełda jest instytucją usługową dla maklerów, pośredników, którzy prowadzą swoją działalność)

• Giełda pełni rolę organizatora i niezależnego arbitra w handlu towarami (nie jest stroną w transakcjach), pobiera opłaty transakcyjne na funkcjonowanie, instytucja non-profit

• Giełda - jest instytucją o charakterze niezarobkowym, nie prowadzi działalności handlowej na własny rachunek

1. Giełdy to alternatywny kanał rynkowy tz miejsce wymiany towarowo-pieniężnej

2. Koncentracja ofert kupna - sprzedaży fizycznych towarów w obrocie krajowym i zagranicznym

3. Miejsce tworzenia się ceny towarów w wyniku nieskrępowanego funkcjonowania mechanizmu rynkowego

4. Źródło informacji handlowej

5. Zwiększają płynność obrotów towarowych na rynku

6. Wymuszają standaryzację towarów wśród producentów i przetwórców

7. Są miejscem zabezpieczenia (asekuracji) ceny towarów w przyszłych okresach (zarobkowania, inwestowania środków - działalności o charakterze spekulacyjnym)

8. Stymulują rozwój całego systemu giełdowego (giełdy, biura brokerskie)

18. Znaczenie aukcji na rynkach produktów rolnych

Aukcja jest to jedna z form zorganizowanego rynku zawierania transakcji kupna-sprzedaży na towary, które wymagają bezpośredniego (lub pośredniego, w postaci próbek) obejrzenia przedmiotu transakcji. Aukcje są organizowane jako publiczny przetarg, w czasie, którego sprzedający ma szansę uzyskać najbardziej korzystną dla siebie (w danych warunkach i czasie) cenę.

Cechy charakterystyczne handlu aukcyjnego

-Przedmiotem handlu na aukcjach są towary, których nie można ujednolicić, wystandaryzować w sposób przyjęty na giełdach towarowych. W związku z tym nie można ocenić ich jakości czy wartości i zawierać transakcji bez dokładnego obejrzenia jej przedmiotu.

-Aukcje są organizowane zazwyczaj przez samorządy gospodarcze, przedsię­biorstwa aukcyjne lub jako spółdzielnie, których członkami są producenci danego towaru (producenci organizują w ten sposób szybką i sprawną sprzedaż swoich towarów, ponosząc solidarnie koszty związane z organizacją i funkcjonowaniem aukcji).

• Aukcje mogą mieć charakter stały (jeśli odbywają się w określonych miejscach i terminach) lub doraźny (jeśli odbywają się w miarę istniejących potrzeb).

• Licytację towarów prowadzi aukcjoner, który ma obowiązek przestrzegania
  ustalonego regulaminu sprzedaży

• Sprzedaż towarów odbywa się według ściśle określonej kolejności w tzw lotach (jest to względnie jednolita partia towaru pochodząca od jednego dostaw­cy).

• Po dokonaniu sprzedaży (tzw. przebicie) obwieszczonej przez aukcjonera (na aukcjach tradycyjnych jest to trzykrotnie uderzenie młotkiem o pulpit) akt kupna —sprzedaży zostaje potwierdzony wydaniem odpowiedniego dokumentu. Kupujący jest zwykle zobowiązany do natychmiastowej zapłaty i do odebrania towaru z magazynu aukcyjnego Na wielu aukcjach rezygnuje się z tej tradycyjnej formy sprzedaży, wprowadzając np. „zegary aukcyjne" czy wykorzystując tech­nikę audiowizualną i komputery (znacznie przyspieszają i ułatwiają zawieranie transakcji).

• System sprzedaży aukcyjnej znajduje zastosowanie do sprzedaży towarów: łatwo się psujących (np. płodów ogrodniczych: warzyw, owoców, kwiatów ciętych i doniczkowych, sadzonek kwiatów, drzew i krzewów), zwierząt hodowlanych i na rzeź (np. bydła, trzody, owiec, koni), futer (aukcje w Petersburgu), towarów masowych (np. wełny Sydney, Liverpool, Londyn), kauczuku (Singapur, Kolum­bia), herbaty (Kalkuta, Kolombo, Londyn) oraz skór surowych (Amsterdam, Antwerpia, Londyn, Nowy Jork

Rodzaje aukcji

Aukcja angielska - licytacja odbywa się w systemie zwyżkowym. Prowadzący aukcję rozpoczyna licytację od tzw. ceny wywoławczej, czyli ceny najniższej, możliwej do zaakceptowania przez sprzedającego. Nabywcą towaru staje się ten kupujący, który pierwszy zgłosi chęć zakupu po najwyższej, zgłoszonej w trakcie licytacji cenie. Tradycyjnie w tym systemie są organizowane aukcje zwierząt hodowlanych i rzeźnych.

Aukcja holenderska- stosowany jest system licytacji zniżkowej. Nabywcą towaru na aukcji tego typu jest ten kupujący, który pierwszy zgłosi chęć zakupu w czasie, gdy cena jest stopniowo obniżana do poziomu ceny maksymalnej ustalonej przez aukcjonera. Jeśli żaden kupujący nie zgłosi chęci zakupu do momentu zgłoszenia ceny minimalnej (ustalonej tak jak poprzednio przez sprzedającego), to towar jest wycofywany ze sprzedaży. Przedmiotem obrotu na tego typu aukcjach są np. kwiaty, warzywa.

System sprzedaży aukcyjnej ma bardzo wiele zalet, m.in.:

• jest to szybka i sprawna metoda sprzedaży dużych ilości towarów, co jest
  szczególnie istotne przy sprzedaży łatwo psujących się i nietrwałych produk­tów),

• każdy kupujący ma szansę dokładnie zapoznać się z oferowanymi produktami
  i podjąć odpowiednie decyzje przed rozpoczęciem licytacji,

• system aukcyjny umożliwia sprawiedliwą i obiektywną wycenę oferowanych
  produktów (gdyż jest to miejsce spotkań dużej grupy sprzedających i kupują­cych względnie jednorodne towary) i osiągnięcie optymalnej w danych warunkach ceny

• jest to skuteczny sposób zapobiegania monopolizacji rynku rolnego,

• producenci mają możliwość oceny własnych produktów na tle produktów
  innych sprzedających.

19. Rodzaje transakcji na giełdach towarowych

Transakcja Giełdowa - umowa sprzedaży lub kupna towarów giełdowych, zawarta na giełdzie towarowej w czasie przewidzianym na dokonywanie takich transakcji.

Rodzaje transakcji:

1. Kryterium: sposób rozumienia obowiązku stron zawierających transakcję i skutki jej realizacji

• transakcje rzeczywiste (gotówkowe) - celem jest rzeczywiste przeniesienie prawa własności towaru ze sprzedawcy na nabywcę w zamian za odpowiedni ekwiwalent pieniężny - faktyczne dostarczenie towaru do wskazanego przez kupującego miejsca

• transakcje natychmiastowe (gotówkowe - Cash) - gwarantuje niezwłoczne wydanie towaru w miejscu wskazanym przez sprzedającego z równoczesna zaplata

• w pośrednictwie - uzgodnienie ceny następuje poprzez wykaz najlepszych ofert złożonych przez brokerów. Podstawowa jednostka jest tona/litr.

• na sesji przetargowej - uzgodnienie ceny następuje poprzez wylicytowanie najwyższej ceny dla danego kontraktu. Jednostka jest kontrakt

• transakcje dostawcze (forward, rzeczywiste transakcje terminowe) - dostawa towaru, odbiór i zapłata następuje w trybie późniejszym, określonym przez strony w terminie

• transakcje na towar w drodze - towar w momencie zawarcia transakcji był już załadowany i wysłany do jakiegoś punktu pośredniego

• transakcje na załadowanie - sprzedający jest zobowiązany do załadowania towaru w kraju wysyłki w terminie określonym w umowie

• transakcje na dostawę - sprzedający jest zobowiązany do dostarczenia towaru w określonym terminie do wskazanego miejsca

• transakcje nierzeczywiste - celem nie jest efektywna dostawa towarów. Są zawierane, by uchronić się przed stratami wnikającymi z wahań cen (notowań), bądź w celu spekulowania dla zyskania korzyści finansowych

• transakcje terminowe (futures)

• transakcje opcyjne - nabywanie lub sprzedawanie praw do kupna lub sprzedaży określonej liczby towarów/kontraktów po ustalonej cenie.

• - cel zawierania transakcji

• Transakcje spekulacyjne - w celu osiągnięcia zysków bazując na różnicach kursowych

• Transakcje zabezpieczające - w celu zabezpieczenia się przed niekorzystnymi zmianami cen towarów na rynku gotówkowym

20. Ewolucja zasad i wartości spółdzielczych

Zasady i wartości spółdzielcze nie należą do prawd absolutnych, raz na zawsze sformułowanych. Przeciwnie mają one charakter zmienny, podlegają ciągłej ewolucji, o czym świadczą kolejne próby ich kodyfikacji, to jest:

1. w postaci tzw. Zasad roczdelskich (1844)

Roczdelskie Stowarzyszenie Sprawiedliwych Pionierów nie sformułowało w sposób bezpośredni zasad spółdzielczych. Pośrednio można je odczytać w kolejnych statutach, a też dzięki wypracowaniu pewnych reguł postępowania, które przyczyniły się do sukcesu wspomnianej spółdzielni spożywców. Te reguły, zwane zasadami roczdelskimi, związane były z :

• sprzedażą produktów jedynie wysokiej jakości,

• stosowaniem rzetelnych miar i wag,

• zwrotom członkom nadwyżek pozostałych po opłaceniu wszystkich kosztów spółdzielni proporcjonalnie do wielkości ich zakupów,

• zaniechaniem sprzedaży na kredyt,

• zachowaniem demokratycznej kontroli w spółdzielni, w ramach której jeden członek miał zawsze jeden głos,

• prowadzeniem wśród członków pracy społeczno-wychowawczej (konieczność kształcenia się członków),

• dobrowolne i otwarte członkostwo,

• neutralność polityczna i religijna, ograniczenie oprocentowania udziałów,

• koniecznością współpracy z innymi spółdzielniami.

2. zasad paryskich (1937)

XV Kongres Międzynarodowego Związku Spółdzielczego w Paryżu w 1937r. ustalił 7 zasad spółdzielczych (4 obligatoryjne i 3 fakultatywne)

• otwartego członkostwa,

• demokratycznego zarządu,

• zasada zwrotu od zakupów-podziału zysków w stosunku do udziałów w obrotach i usługach spółdzielni, a nie według wniesionych kapitałów,

• ograniczonego oprocentowania udziałów,

• neutralności politycznej, narodowościowej i religijnej,

• zasada sprzedaży za gotówkę-wyeliminowania z handlu spółdzielczego kredytu konsumpcyjnego,

• pracy kształceniowej (trzy ostatnie są fakultatywne).

3. zasad wiedeńskich (1966)

Opierały się w dużym stopniu na zasadach paryskich. Nie uwzględniono 2 zasad: neutralności i sprzedaży tylko za gotówkę. Wprowadzono zasadę współpracy spółdzielczej na szczeblu lokalnym, krajowym i międzynarodowym. Wszystkim zasadom nadano jednakową moc wiążąco.

• Pierwsza zasada obejmuje 4 reguły: dobrowolność członkostwa, reguła. otwartych drzwi, równouprawnienia członków i obowiązków członków wobec spółdzielni(wnoszenie udziałów czy odpowiedzialność za zobowiązania),

• Druga zasada reguluje: powoływanie do kierownictwa osób zgodnie z wolą członków, odpowiedzialność kierownictwa przed ogółem członków, równe prawo głosu, faktyczne korzystanie z uprawnień w zarządzaniu spółdzielnią przez ogół członków, konsekwentne stosowanie zasad demokracji spółdzielczej,

• Trzecia zasada dotyczy ograniczonego oprocentowania udziałów,

• Czwarta zasada: dotyczy podziału czystej nadwyżki i oszczędności,

• Piąta zasada dotyczy pracy społeczno-wychowawczej,

• Szósta zasada dotyczy współpracy międzyspółdzielczej.

4. zasad manchesterskich (1995)

Znowelizowano i dostosowano reguły spółdzielcze do warunków XXI wieku. Oprócz zasad określono wartości ideowe i etyczne, którymi powinny kierować się zrzeszenia spółdzielcze tj. samopomoc, samoodpowiedzialność, demokracja, równość, sprawiedliwość i solidarność. W przyjętej „Deklaracji spółdzielczej tożsamości” sformułowano 7 zasad:

• dobrowolnego i otwartego członkostwa,

• demokratycznej kontroli członkowskiej,

• ekonomicznego uczestnictwa członków,

• autonomii i niezależności,

• oświaty, szkolenia i informacji,

• współpracy między spółdzielniami,

• troski o lokalną spółdzielczość.

21. Struktury organizacyjne spółdzielczości w Polsce i w innych krajach świata

Struktura organizacyjna spółdzielczości obejmuje organizację spółdzielni i związków spółdzielni.

Spółdzielnia, jak każda korporacyjna osoba prawna działa przez swoje organy:

• Walne Zgromadzenie lub zebranie przedstawicieli - organ uchwałodawczy - najwyższy organ spółdzielni składający się ze wszystkich swoich członków. Każdemu członkowi przysługuje tylko jedne głos na walnym zgromadzeniu bez względu na liczbę posiadanych udziałów. Walne zgromadzenie może być zwyczajne i nadzwyczajne. Zwyczajne zwołuje się obligatoryjnie przynajmniej raz w roku.

• Rada Nadzorcza - organ kontroli wewnętrznej. Sprawuje kontrolę i nadzór nad działalnością spółdzielni. Składa się z co najmniej trzech członków spółdzielni.

• Zarząd - pełniąc funkcje wykonawczą kieruje przede wszystkim działalnością spółdzielni oraz reprezentuje ją na zewnątrz. Statut spółdzielni decyduje o tym czy zarząd będzie organem jednoosobowym, czy kolegialnym oraz, czy będą mogły wchodzić w jego skład osoby niebędące członkami spółdzielni (jednakże przynajmniej jeden członek Zarządu musiałby być członkiem spółdzielni).

ZWIAZKI SPÓŁDZIELCZE

• Spółdzielnie mogą zakładać związki spółdzielcze i zrzeszać się w takich związkach, w celu zapewnienia sobie pomocy w działalności statutowej oraz wspólnej reprezentacji swoich interesów.

• Liczba spółdzielni zakładających związek spółdzielczy oraz zrzeszonych w związku nie może być mniejsza niż 50.

• Związek spółdzielczy działa na podstawie ustawy oraz statutu.

• Organami związku spółdzielczego są: zjazd delegatów, rada i zarząd.

KRAJOWA RADA SPÓŁDZIELCZA

Krajowa Rada Spółdzielcza jest najwyższym organem samorządu spółdzielczego w Polsce (na mocy Ustawy Prawo spółdzielcze Art. 259) - reprezentuje cały ruch spółdzielczy, tj. ok. 13 tys. spółdzielni działających w 13 branżach i zrzeszających ok. 8 mln. członków, a także 58 krajowych i regionalnych spółdzielczych związków rewizyjnych. Zgodnie z Ustawą, Krajowa Rada Spółdzielcza spełnia funkcje związku rewizyjnego w stosunku do spółdzielni niezrzeszonych w związkach.

Władze KRS wybierane są przez Kongres Spółdzielczości. Organami KRS są:

• Zgromadzenie Ogólne, składające się ze 100 członków

• Komisja rewizyjna, organ kontrolny KRS

• Trzyosobowy Zarząd


Międzynarodowy Związek Spółdzielczy (ICA) z siedzibą w Genewie przyjął regionalną strukturę w 1994 roku i obecnie ma wiceprezydenta i dyrektora do spraw Europy. Najważniejszą władzą MZS jest kongres, zwoływany, co 4 lata. Członkami MZS są międzynarodowe organizacje oraz krajowe związki i reprezentacje spółdzielni.

Inne organizacje o charakterze ogólnoświatowym: Światowa Rada Spółdzielczych Związków Kredytowych (WOCU), Międzynarodowy Związek Raiffeisenowski (IRU).
Spółdzielnie są dobrze reprezentowane na poziomie europejskim. Osiem stowarzyszeń sektorowych (ACME, CECODHAS, CECOP, COGECA, EUROCOOP, GEBEC, UEPS, UGA) reprezentuje swe narodowe stowarzyszenie członkowskie w obrębie UE i większość zaoferowała członkostwo krajom kandydującym. Stowarzyszenia sektorowe koordynują reprezentację swych wspólnych interesów poprzez Komitet Koordynacyjny Europejskich Stowarzyszeń Spółdzielczych (C.C.A.C.E.).

22. Spółdzielczość rolnicza w krajach Unii Europejskiej

W Unii Europejskiej (piętnastce) istnieje około 132.000 przedsiębiorstw spółdzielczych z 83,5 milionami członków, w nowych krajach unijnych spółdzielnie mają dodatkowe 23 miliony członków. W 1996 r. w sektorze rolniczym istniało 35% spółdzielni.

Spółdzielnie rolnicze zatrudniają około 2,3 miliony osób w dawnej Unii Europejskiej. Znaczenie spółdzielni w zatrudnieniu różni się od 4,58% w Hiszpanii i 4,48% w Finlandii do 0,57% w Grecji i 0,66% w Wielkiej Brytanii.

W Państwach Członkowskich UE udział spółdzielni w rynku w zakresie działalności gospodarczej rósł przez cały XX w. W większości Państw Członkowskich spółdzielnie miały znaczący udział w rynku w ważnych branżach, zwłaszcza w sektorach podstawowym i usługowym. Na przykład w 1996 r. udział spółdzielni w rynku rolnym wynosił 83% w Holandii, 79% w Finlandii i 55% we Włoszech.
W ostatnich latach spółdzielnie koncentrowały swoje działania na łączeniu się w ramach Państw Członkowskich, a nawet z państwami kandydującymi i innymi państwami nieczłonkowskimi..

Spółdzielnie rolnicze podlegają na ogół „zasadzie terytorialności”, którą chroni większość narodowych systemów prawnych. W krajach, gdzie nie obowiązuje ona z mocy prawa, zasada ta zwykle określana jest w statutach.

Główny Komitet Spółdzielczości rolniczej (COGECA) - powstał 24 września 1959 roku. OGACA bierze udział w tworzeniu zasad i realizacji polityki Unii wobec spółdzielni rolniczych, promuje współpracę między takimi spółdzielniami w ramach UE i poza jej granicami.

23. Systemy i modele spółdzielczości światowej

System Raiffeisena

Unie kredytowe Fryderyka Wilhelma Raiffeisena powstały w środowisku wiejskim. Początkowo miały charakter instytucji charytatywnych, dysponujących funduszami udzielanymi przez innych zamożnych patronów. Następnie przekształciły się one w spółdzielnie kredytu wzajemnego.

Charakterystyczne cechy modelu Raiffeisena:

1). Mały zasięg działania, w zasadzie nie przekraczający granic parafii; w tak małej spółdzielni kredytobiorcę oceniało się na podstawie sąsiedzkiej znajomości i zaufania;

2) Niskie udziały; ułatwiały biednym chłopom przystąpienie do spółdzielni;

3)Odpowiedzialności nieograniczona i solidarna członków;

4)Społeczna, honorowa praca w spółdzielni; pozwalało to utrzymać koszty na niskim poziomie;

5) Przeznaczanie wypracowanych nadwyżek głównie na fundusze niepodzielne;

6) Pionowa integracja spółdzielni; ułatwiało to sprawowanie obiektywnej i fachowej kontroli.

System Schulzego.

System Hermana Schulzego były zapoczątkowany w 1850 roku przez założoną w małym miasteczku spółdzielnię kredytowa dla rzemieślników w małym miasteczku Delitsch.

Charakterystyczne cechy modelu Schulzego;

1. Stosunkowo duży terytorialnie zakres działania;

2. Wysokie udziały;

3. Zawodowy aparat urzędniczy;

4. Rynkowe metody działania

5. Przyjęcia zasady odpowiedzialności ograniczonej, najczęściej do sumy sześciokrotnej zadeklarowanych udziałów

6. Kredyty krótkoterminowe

24. Polityka regionalna jako forma polityki strukturalnej

Polityka strukturalna służy przebudowie struktury gospodarczej w Unii Europejskiej, jej modernizacji i dzięki temu podniesieniu spójności społeczno-ekonomicznej UE, zmniejszeniu różnic w poziomie rozwoju i życia pomiędzy różnymi obszarami. Polityka strukturalna jest ściśle powiązana zwłaszcza z polityką spójności oraz polityką regionalną (na którą przeznacza się prawie 90% środków przeznaczanych na politykę strukturalną - stąd często wymienne, choć czasem mylące, określenia polityka strukturalna lub regionalna lub strukturalna polityka regionalna).

Polityka regionalna polega na podejmowaniu działań na rzecz rozwoju regionów poprzez optymalne wykorzystanie zasobów regionalnych dla trwałego rozwoju gospodarczego i podnoszenia konkurencyjności.

Główny powód prowadzenia polityki regionalnej to istnienie zróżnicowań w poziomie rozwoju regionów. Dysproporcje te mają często charakter strukturalny, wynikający z peryferyjnego położenia regionu, trudnych warunków klimatycznych i geograficznych, niedostatecznie rozwiniętej infrastruktury, niekorzystnej struktury gospodarki (z dominacją rolnictwa), niskiego poziomu kwalifikacji zawodowych ludności itp. Realizację tych działań umożliwiają Fundusze Strukturalne (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego; Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej; Europejski Fundusz Społeczny; Fundusz Spójności; Instrument Finansowy Wspierania Rybołówstwa), które są narzędziami finansowania pomagającymi w restrukturyzacji i modernizacji gospodarek, z uwzględnieniem indywidualnych dla danego regionu problemów i potrzeb.

Polityka strukturalna ma dziś 34 % udział w wydatkach budżetu Unii Europejskiej i ustępuje pod tym względem tylko Wspólnej Polityce Rolnej (45%).

25. Gospodarka regionalna i lokalna

Niniejszy tekst przedstawia zasady funkcjonowania zrównoważonej gospodarki na szczeblu lokalnym. Wyróżnia i charakteryzuje pięć podstawowych bogactw gospodarki lokalnej: zasoby naturalne, społeczne, ludzkie, fizyczne i finansowe. Dzięki odpowiedniej polityce, wdrażaniu stosownych procesów i działań instytucjonalnych, zasoby te można wykorzystać w sposób przynoszący społeczności lokalnej pożądane rezultaty w postaci miejsc pracy, dobrobytu, ożywienia gospodarki, czystego środowiska, oszczędności surowców, zmniejszenia przestępczości, poprawy opieki medycznej i szkolnictwa, rozwoju turystyki, i temu podobnych. Te zmiany przyczyniają się z kolei do wzrostu zasobności danej społeczności. W zrównoważonej gospodarce lokalnej następuje akumulacja podstawowych bogactw, które możemy także nazwać aktywami. Gospodarka niezrównoważona narusza zastane aktywa, traktując kapitały jakby to były dochody, i w rezultacie ograbia przyszłe pokolenia. Ponadto gospodarka niezrównoważona sprzyja „wyciekaniu” kapitału: każdy zakup towarów wyprodukowanych gdzie indziej powoduje wyciek pieniędzy; każdy przypadek wyeksportowania surowców lokalnych bez przetworzenia ich w celu „dodania” im wartości wzbogaca zasoby innej społeczności. Polityka zrównoważonej gospodarki lokalnej bynajmniej nie wyklucza kontaktów ze światem zewnętrznym. Chodzi jedynie o to, by na pierwszym miejscu postawić troskę o możliwie najlepsze wykorzystanie posiadanych zasobów. Można wyróżnić pięć

następujących zasad, na których opiera się zrównoważona gospodarka lokalna:

1) eliminacja niepotrzebnych „wycieków” kapitału; wykorzystanie odnawialnych zasobów własnych, nie pochodzących z zewnątrz;

2) przetwarzanie zasobów finansowych w obrębie społeczności, a więc kupowanie lokalnych wyrobów i korzystanie z lokalnych usług;

3) przetwarzanie produktów lokalnych nim zostaną sprzedane na zewnątrz;

4) organizowanie uczestników procesu gospodarczego (osób i instytucji) w spójne grupy, tworząc w ten sposób klimat wzajemnego zaufania, promując lepszą wymianę i korzystne kontakty;

5) przyciąganie aktywów zewnętrznych: kapitału, kwalifikacji, nowych technik. Ponadto w pracy zostaną wymienione i opisane wszystkie działy gospodarki lokalnej, w których można stosować gospodarkę zrównoważoną. Cytowane przykłady pokazują rozmiary wynikających stąd korzyści, oraz stopień w jakim

przyczyniają się one do wzbogacenia podstawowych aktywów. Omówione zostaną następujące zagadnienia dotyczące gospodarki lokalnej.

1. Agroturystyka i ochrona przyrody.

2. Odpady i ich przetwarzanie.

3. Promowanie kontaktów między firmami, tworzenie platform dyskusyjnych.

4. Zrównoważone rolnictwo a gospodarka lokalna.

5. Obrót żywnością i odzyskiwanie utraconych dochodów.

6. Leśnictwo i rybołówstwo.

7. Udział społeczności lokalnych w planowaniu ich rozwoju.

8. Wykorzystanie lokalnych źródeł energii.

9. Sklepy spożywcze.

10. Mikrofinansowanie oraz niekonwencjonalne formy kredytowania i wymiany handlowej.

O zrównoważonym rozwoju gospodarki lokalnej




26. Uwarunkowania i podstawowe formy polityki regionalnej

Uwarunkowania polityki regionalnej:

• terytorialna i ustrojowa organizacja kraju, ustawodawstwo, decentralizacja,

• bezpośrednie inwestycje zagraniczne,

• kapitał ludzki, instytucje i kapitał społeczny, kulturowy,

• zasoby regionalne, koncentracja przemysłów i usług,

• poziom rozwoju infrastruktury, małe i średnie przedsiębiorstwa,

• badania naukowe i rozwój technologii.

Uwarunkowania polskiej polityki regionalnej:

1) zmiany zachodzące w ustroju państwa, przede wszystkim w następstwie reformy administracyjnej;

2) konieczne dostosowania strukturalne gospodarki;

3) oddziaływania otoczenia międzynarodowego, a w pierwszej kolejności wymogów integracji z Unią Europejską.

Formy polityki regionalnej:

• Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów;

• Restrukturyzacja bazy ekonomicznej regionów i tworzenie warunków jej dywersyfikacji;

• Rozwój zasobów ludzkich i wzmocnienie instytucjonalne polityki regionalnej;

• Wsparcie obszarów wymagających aktywizacji i zagrożonych marginalizacją;

• Rozwój międzynarodowej współpracy regionów.

UWAGA !!! przepraszam bardzo ale ze względu na trudności w odnalezieniu precyzyjnej odpowiedzi na to pytanie nie mam pewności, czy opracowanie jest prawidłowe.

27. Cele i narzędzia polityki regionalnej Unii Europejskiej

Istota polityki regionalnej (strukturalnej) Unii Europejskiej zawarta została w dokumentach ustanawiających Wspólnotę Europejską. Unia Europejska jest bardzo zróżnicowana pod względem stopnia rozwoju społecznego i gospodarczego nie tylko krajów członkowskich ale też regionów. Dysproporcje te mają często charakter strukturalny, wynikający z peryferyjnego położenia regionu, trudnych warunków klimatycznych i geograficznych, niedostatecznie rozwiniętej infrastruktury, niekorzystnej struktury gospodarki. Dlatego wprowadzona polityka regionalna ma na celu wyrównanie różnic w rozwoju społecznym i gospodarczym pomiędzy krajami i regionami UE.

Poziom tych dysproporcji mierzony jest w trzech aspektach: ekonomicznym (głównie za pomocą korygowanego parytetem siły nabywczej wskaźnika PKB na mieszkańca regionu), społecznym (m.in. stopą bezrobocia w regionie) oraz przestrzennym (najczęściej przy wykorzystaniu miernika ilości konsumentów w danym czasie w danym regionie).

Przyjęcie zasady koncentracji środków w ramach reformy Funduszy Strukturalnych z 1988 r. doprowadziło do ograniczenia pomocy strukturalnej i regionalnej do 6 celów. W wyniku decyzji szczytu EU w Berlinie (marzec 1999) dotychczasowe cele określono w 3 głównych celach na lata 2000 - 2006:

- cel 1 (regionalny): wspomaganie rozwoju i dostosowania strukturalnego regionów opóźnionych w rozwoju (PKB per capita < 75% średniej dla UE oraz obszarów objętych celem 6 w latach 1995-1999). Obecnie obejmuje ten cel około 50 regionów unijnych, zamieszkanych przez 22% obywateli państw członkowskich UE. Na cel ten przeznacza się 70% budżetu funduszy strukturalnych. Polska objęta jest tym celem.

- cel 2 (regionalny): restrukturyzacja społeczna i ekonomiczna czyli wspieranie gospodarczej i społecznej konwersji regionów stojących w obliczu problemów strukturalnych. W regionach objętych działaniami w ramach tego celu mieszka 18% obywateli UE i przeznacza się na niego 11,5% budżetu funduszy strukturalnych.

- cel 3 (tematyczny): rozwój zasobów ludzkich i przeciwdziałanie bezrobociu poprzez pomoc na rzecz adaptacji i modernizacji polityk i systemów oświaty, kształcenia zawodowego oraz zatrudnienia. Podział środków następuje wg udziału poszczególnych państw w populacji UE. Na ten cel przeznacza się 12,3% budżetu funduszy strukturalnych.

Główne narzędzia finansowe służące do realizacji polityki regionalnej UE:

- Fundusz Spójności - ochrona środowiska, infrastruktura

- Fundusze Strukturalne

- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRE) - infrastruktura, tworzenie nowych miejsc pracy, lokalne projekty, MŚP

- Europejski Fundusz Społeczny (EDF) - szkolenia dla bezrobotnych, podnoszenie kwalifikacji, tworzenie nowych miejsc pracy

- Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej - Sekcja Orientacji (EAGFL) - rozwój terenów rolnych

- Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa (FIAF) - harmonizacja i modernizacja

	cel 1	cel 2	cel 3
fundusz	EFRE ESF EAGFL FIAF	EFRE ESF	ESF

- Inicjatywy Wspólnotowe

- Interreg III - współpraca transgraniczna, ponadnarodowa i międzyregionalna (finansowany z EFRE)

- Urban II - ożywienie gospodarcze i społeczne (EFRE)

- Leader + - inicjatywy na szczeblu lokalnym (EAGFL)

- Equal - wspieranie równouprawnienia i walka z dyskryminacją na rynku pracy (ESF)

- Programy Wspólnoty

28. Źródła finansowanie rozwoju regionalnego

Finansowanie dzięki wykorzystaniu:

• Publicznych środków krajowych tj. środków budżetu państwa oraz państwowych funduszy celowych, środków budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz środków innych jednostek sektora finansów publicznych. Na przykład projekty realizowane w ramach programów z udziałem funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności będą mogły być współfinansowane ze środków budżetu państwa będących w dyspozycji poszczególnych ministrów, środków funduszy celowych27, środków j.s.t. oraz rezerw celowych ujętych w budżecie państwa. Ustawa budżetowa na 2004 r. zawiera m.in. środki na: a) finansowe wspieranie nowych inwestycji, b) promocję eksportu, c) rozwój przedsiębiorczości.

• Publicznych środków Unii Europejskiej tj. w szczególności środków funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności. Z wstępnych szacunków wynika, iż w okresie obowiązywania nowej perspektywy finansowej (2007-2013) Polska mogłaby otrzymać środki w wysokości ponad 50 mld euro. Wśród najważniejszych unijnych instrumentów rozwoju regionalnego należy wymienić a) zintegrowane programy regionalne, b) program współpracy transgranicznej INTERREG, c) nowy instrument współpracy sąsiedzkiej New Neighbourhood Instrument, d) program Regionalnych Strategii Innowacyjnych (Regional Innovation Strategy) i Regionalnych Inicjatyw Społeczeństwa Informacyjnego (Regional Information Society Iniciative), e) programy z zakresu rozwoju obszarów wiejskich, f) program rozwoju obszarów miejskich URBAN.

• wkładu własnego beneficjentów pomocy obejmujący również kredyty i pożyczki, także poręczone lub gwarantowane przez uprawnione podmioty (np. reprezentujące Skarb

Opracowanie na podstawie : Narodowej strategii rozwoju regionalnego

29. Integracja międzynarodowa i jej formy

(Opracowanie na podstawie: Bożyk Paweł (red.nauk.): Egzemplifikacja międzynarodowych stosunków gospodarczych: materiały do ćwiczeń, Oficyna Wydawnicza WSHiP im.R. Łazarskiego, Warszawa 2004)

Wyróżniamy integrację gospodarczą, polityczną, narodowościową, itp.

Międzynarodowa integracja gospodarcza przejawia się w procesie gospodarczego łączenia narodowych potencjałów gospodarczych w jedną całość, w wyniku której powstaje nowa struktura.

Cele integracji:

1. ekonomiczne (np.: wzrost efektywności działania, unowocześnienie gospodarki, rozwój międzynarodowej specjalizacji i kooperacji, dostęp do zewnętrznych zasobów produkcyjnych, dostęp do dorobku naukowego i technicznego, eliminacja barier ekonomicznych i kulturowych, wspólne działania, współpraca międzynarodowa, zespalanie narodów, itp.)

2. pozaekonomiczne (m.in. ideologiczne, polityczne, humanitarne, kulturalne)

Formy integracji:

	Cechy charakteryzujące poszczególne formy integracji
Forma integracji	Likwidacja ceł wewn. i barier ilośc.	Wprowadz. wspólnej zewn. taryfy celnej i polityki handl.	Swobodny przepływ ludzi, kapitału i usług	Wprowadz.wspólnej waluty, jednolita polityka kursowa i pieniężna	Unifikacja polityki gospodarczej	Unifikacja polityki wewn., zagr., obronnej; ponadpaństwowe organy władzy	Jednolita polityka ponadkrajowa
Strefa woln.handlu
Unia celna
Wspólny rynek
Unia walutowa
Unia ekonomiczna
Unia polityczna
Pełna integracja ekonomiczna

Zjawisko występuje

Strefa wolnego handlu: np.: EFTA, CEFTA, NAFTA, BFTA, FTAA (Strefa Wolnego Handlu obu Ameryk),

Unia celna: np.: MERCOSUR (Wsp. Rynek Amer. Pd.), CACM (Wsp. Rynek Amer. Środk.), Grupa Andyjska, Szwajcaria-Lichtenstein, Francja-Monaco,

Wspólny rynek: np.: EWWiS(już nie istnieje), Euratom, EWG (1957r.),

Unia ekonomiczna: np.: BENELUKS (obecnie w ramach UE), UE (1992r.),

Unia walutowo-gospodarcza: np.:Euroland (UE-1999r.)

Unia gospodarcza i polityczna: W praktyce jeszcze nie występuje, ale państwa UE traktatem z Maastricht rozpoczęły proces stopniowej integracji.

30. Etapy rozwoju integracji europejskiej

Przebieg procesu integracji europejskiej można zamknąć w kilku etapach:

1. Strefa wolnego handlu - stowarzyszenie wolnego handlu, w którym kraje likwidują cła wewnętrzne i bariery ilościowe. np. EFTA (Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu) i NAFTA(Północnoamerykańska Strefa wolnego Handlu)

2. Unia celna -wyższy poziom integracji. Dotyczy likwidacji ceł i ograniczeń ilościowych z jednoczesnym wprowadzeniem jednolitej zewnętrznej taryfy celnej. Kraje ugrupowania ujednolicają też politykę handlową wobec państw trzecich. Przykład: CACM(Wspólny Rynek Ameryki Środkowej).

3. Wspólny rynek - oznacza zniesienie ceł, wprowadzenie wspólnej taryfy celnej wobec państw trzecich, a także wprowadzenie swobodnego przepływu kapitału, technologii, siły roboczej i usług .Przykład :wspólny rynek produktów rolnych UE

4. Unia walutowa- wcześniejsze formy plus unifikacja polityki walutowej , wprowadzenie wspólnej waluty, jednolita polityka kursowa i pieniężna. Przykład: unia walutowa UE

5. Unia ekonomiczna- wcześniejsze formy plus unifikacja poszczególnych dziedzin polityki ekonomicznej, np. polityki rolnej, regionalnej, przemysłu. Przykład: Euroland

6. Unia polityczna- wcześniejsze formy plus unifikacja polityki wewnętrznej, zagranicznej, obronnej, oraz ponadpaństwowe organy władzy.

7. Pełna integracja ekonomiczna- oznacza jednolitą politykę ponadkrajową, całkowite ujednolicenie w skali międzynarodowej podstawowych reguł i zasad funkcjonowania gospodarki.

31. Pojęcie, cele i zasady wspólnej polityki rolnej

Wspólna Polityka Rolna jest podsystemem polityki gospodarczej i obejmuje działania podejmowane przez wspólnotę w sektorze rolnictwa. Traktat Rzymski (1957r.) ustanawiający Wspólnotę Europejską nie definiuje pojęcia WPR. W praktyce obejmuje ona środki polityki rynkowej (tzw. polityka rynkowo-cenowa) i polityki strukturalnej. Obie mają umożliwić realizację ogólnych i specyficznych celów określonych w Traktacie. Cele WPR:

• zapewnienie wzrostu produktywności rolnictwa,

• zapewnienie odpowiedniego poziomu dochodów rolników,

• stabilizacja rynku produktów rolnych,

• zapewnienie wystarczającego zaopatrzenia ludności w artykuły żywnościowe,

• zapewnienie rozsądnego poziomu cen płaconych przez konsumentów.

Cele Wspólnej Polityki Rolnej wymienione w Traktacie Wspólnoty Europejskiej osiągane są poprzez wspólną organizację rynków rolnych, a także poprzez inne środki WPR.

Na konferencji w Stresie (lipiec 1958 r.) określono główne zasady WPR:

1. Jednolitość rynku oznaczającą całkowitą swobodę wymiany pomiędzy krajami członkowskimi, zniesienie ograniczeń celnych, jednolite stawki celne z krajami trzecimi, harmonizacja uregulowań administracyjnych, sanitarnych, weterynaryjnych, ustalenie wspólnych reguł zarządzania, wspólnych cen, jednakowych warunków konkurencji.

2. Preferencje Wspólnotowe czyli priorytetowe traktowanie produkcji rolnej w państwach członkowskich, dopłaty wyrównawcze i dopłaty równoważące.

3. Solidarność finansowa polegająca na finansowaniu wydatków ze wspólnego budżetu w postaci FEOGA w Rolnictwie, niezależnie od produktu i budżetu państwa członkowskiego.

32. Instrumenty polityki strukturalnej wobec wsi i rolnictwa

Fundusze Strukturalne są instrumentami Polityki Strukturalnej Unii Europejskiej. Ich zadaniem jest wspieranie restrukturyzacji i modernizacji gospodarek krajów UE. W ten sposób wpływa się na zwiększenie spójności ekonomicznej i społecznej Unii. Fundusze kierowane są do tych sektorów gospodarki i regionów, które bez pomocy finansowej nie są w stanie dorównać do średniego poziomu ekonomicznego w UE.

Sprawami związanymi z rolnictwem i obszarami wiejskimi zajmuje się Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej. Powstał on w 1964 roku na mocy Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą (1957). Zajmuje się wspieraniem przekształceń struktury rolnictwa oraz wspomaganiem rozwoju obszarów wiejskich. Na Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej jest przeznaczana największa część budżetu Unii Europejskiej (w 1999 przeznaczono na ten cel 42,2 procenta budżetu). Ponadto środki Funduszu pochodzą z opłat nakładanych na importowane spoza Unii Europejskiej produkty rolne.

EAGGF składa się z dwóch sekcji: Sekcji Gwarancji, która finansuje wspólną politykę rolną (zakupy interwencyjne produktów rolnych, dotacje bezpośrednie dla rolników) oraz Sekcji Orientacji, która wspiera przekształcenia w rolnictwie w poszczególnych państwach UE i jest instrumentem polityki strukturalnej. W ramach Sekcji Orientacji EAGGF realizuje się następujące zadania:

• rozwój i modernizacja terenów wiejskich,

• wspieranie inicjatyw służących zmianom struktury zawodowej na wsi (w tym kształcenia zawodowego rolników i ich przekwalifikowania do innych zawodów),

• wspomaganie działań mających na celu zwiększenie konkurencyjności produktów rolnych,

• restrukturyzacja oraz dostosowanie potencjału produkcyjnego gospodarstw do wymogów rynku,

• pomoc przy osiedlaniu się młodych rolników,

• wspieranie rozwoju ruchu turystycznego i rzemiosła,

• rozwój i eksploatacja terenów leśnych,

• inwestycje w ochronę środowiska,

• wyrównywanie szans gospodarstw położonych na terenach górzystych i terenach dotkniętych kataklizmami.

(DODATKOWO)

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Europejskiej oraz rozporządzeniem Komisji Europejskiej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi przygotowało program operacyjny pt. Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich na lata 2004-2006. W oparciu o analizę sytuacji na obszarach wiejskich i w sektorze rolno-spożywczym przyjęto, że Sektorowy Program Operacyjny pt. Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich będzie narzędziem w realizacji celu Narodowego Planu Rozwoju - Restrukturyzacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich. Planowane działania mają służyć realizacji dwóch celów strategicznych programu, które określono jako:

Cel 1 „Poprawa konkurencyjności gospodarki rolno - żywnościowej” - traktowany jako najważniejszy cel strategiczny rozwoju polskiego rolnictwa oraz przetwórstwa żywności w pierwszych latach integracji z UE.

Cel 2 „Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich” - realizowany również poprzez Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) oraz inne programy operacyjne w ramach Narodowego Planu Rozwoju. Powyższe cele realizowane będą w ramach dwóch priorytetów:

I. Wspieranie zmian i dostosowań w sektorze rolno-żywnościowym,

II. Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich.

Źródło: www.funduszestrukturalne.gov.pl

33. Pojęcie ekorozwoju i jego składowe

Termin Ekorozwój został wprowadzony podczas Konferencji ONZ w Sztokholmie w 1972 r. Po raz pierwszy jego pojęcie sformułowano jednak na III Sesji Zarządzającej Programem Narodów Zjednoczonych Ochrony Środowiska ULEP w 1975 r.

Ekorozwój to prowadzenie działalności gospodarczej w harmonii z przyrodą tak, aby nie spowodować w przyrodzie nieodwracalnych zmian lub jako gospodarowanie dopuszczalne ekologicznie, pożądane społecznie i uzasadnione ekonomicznie.

Pojęcie to, interpretuje się jako rozwój zrównoważony, trwały i samopodtrzymujący się, przy czym zrównoważoność rozumie się jako utrzymywanie właściwych proporcji pomiędzy potrzebami rozwojowymi a potrzebą ochrony środowiska i jego zasobów. Samopodtrzymywanie się rozwoju oznacza stwarzanie rezerw i bodźców do dalszego rozwoju.

W praktyce ekorozwój składa się z pięciu ładów: ekologicznego, społecznego, ekonomicznego, przestrzennego i instytucjonalno-politycznego.

Pojęcie zrównoważonego rozwoju zawiera w sobie trzy składowe, Jest to zarówno rozwój społeczny, jak i rozwój gospodarczy, a także ochrona środowiska.

Podstawowy sens tej ważnej kategorii oddają następujące określenia. Ekorozwój to:

• rozwój społeczno-gospodarczy zharmonizowany ze środowiskiem,

• nieustanny, ograniczony rozwój społeczno -gospodarczy z poszanowaniem i wykorzystaniem dóbr przyrody,

• prowadzenie wszelkiej działalności gospodarczej w harmonii z przyrodą w taki sposób, aby nie spowodować w przyrodzie nieodwracalnych zmian.

Podstawowym założeniem rozwoju zrównoważonego jest przyjmowanie takich kierunków rozwoju gospodarki by:
- jakąkolwiek działalność produkcyjną prowadzić przy możliwie małym zużyciu naturalnych zasobów, zwłaszcza nieodnawialnych (surowców i energii) oraz przy jak najmniejszym oddziaływaniu na środowisko,
- produkowane wyroby były trwałe, wartościowe i zaspokajały rzeczywiste a nie wynikające z nieracjonalnych przesłanek mody i konsumpcyjnego stylu -życia, potrzeby egzystencjalne pojedynczych obywateli i całego społeczeństwa.

34. Zasady przyjęte w polityce ekologicznej państwa polskiego

Polityka ekol. państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 została sporządzona jako realizacja ustaleń ustawy z 2001 r „Prawo ochrony środowiska”, w myśl której ma być ona przygotowywana i aktualizowana co 4 lata. Powyższa polityka ekol. stanowi aktualizacje i uzupełnienie długookresowej „II polityki ekol państwa” (przyjęta w 2001 r przez Parlament, cele ekol do 2010 i 2025 r) w nawiązaniu do priorytetowych kierunków działania określonych w przyjętym VI Programie działań UE w dziedzinie środowiska.

1) Wiodącą zasadą polityki ekologicznej naszego państwa jest przyjęta w Konstytucji RP, zasada zrównoważonego rozwoju. Podstawowym założeniem jest takie prowadzenie polityki i działań w poszczególnych sektorach gospodarki i życia społecznego, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe, nie doznające uszczerbku, możliwości korzystania z nich zarówno przez obecne jak i przyszłe pokolenia, przy jednoczesnym zachowaniu trwałości funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz naturalnej różnorodności biologicznej na poziomie krajobrazowym, ekosystemowym, gatunkowym i genowym. Istotą zrównoważonego rozwoju jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co oznacza konieczność integrowania zagadnień ochrony środowiska z polityką w poszczególnych dziedzinach gospodarki.

2) Zasada przezorności, stosowana powszechnie w polityce ekologicznej krajów rozwiniętych, przewiduje, że rozwiązywanie pojawiających się problemów powinno następować po "bezpiecznej stronie", tj. że odpowiednie działania powinny być podejmowane już wtedy, gdy pojawia się uzasadnione prawdopodobieństwo, że problem wymaga rozwiązania, a nie dopiero wtedy, gdy istnieje pełne tego naukowe potwierdzenie. Pozwala to unikać zaniechań wynikających z czasochłonnych badań, braku środków lub zachowawczego działania odpowiedzialnych osób bądź instytucji.

3. Związana z nią zasada wysokiego poziomu ochrony środowiska zakłada, że stosowanie zasad prewencji i przezorności powinno być ukierunkowane na wysoki i bezpieczny dla zdrowia ludzkiego poziom ochrony środowiska.

4. Zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi wynika z konstytucyjnej zasady zintegrowanego rozwoju i skutkuje niżej wymienionymi zasadami prewencji (w tym ideą likwidacji zanieczyszczeń u źródła), przezorności i wysokiego poziomu ochrony środowiska. W praktyce oznacza ona uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi.

5. Zasada równego dostępu do środowiska przyrodniczego traktowana jest w następujących kategoriach:

• sprawiedliwości międzypokoleniowej - zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych obecnego pokolenia z równoczesnym tworzeniem i utrzymywaniem warunków do zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń

• sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej - zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych społeczeństw, grup społecznych i jednostek ludzkich w ramach sprawiedliwego dostępu do ograniczonych zasobów i walorów środowiska, wraz z równoprawnym traktowaniem potrzeb ogólnospołecznych z potrzebami społeczności lokalnych i jednostek

• równoważenia szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą, poprzez zapewnienie zdrowego i bezpiecznego funkcjonowania (w sensie fizycznym, psychicznym, społecznym i ekonomicznym) jednostek ludzkich przy zachowaniu trwałości podstawowych procesów przyrodniczych wraz ze stałą ochrona różnorodności biologicznej.

6. Przy konstruowaniu i stosowaniu narzędzi polityki ekologicznej będzie stosowana zasada regionalizacji, oznaczająca m. in.:

• rozszerzenie uprawnień dla samorządu terytorialnego i wojewodów do ustalania regionalnych opłat, normatywów, ulg i wymogów ekologicznych wobec jednostek gospodarczych oraz

• regionalizowanie ogólnokrajowych narzędzi polityki ekologicznej w odniesieniu do trzech rodzajów obszarów: silnie przekształconych i zdegradowanych lub zagrożonych degradacją, obszarów o wysokich walorach przyrodniczych, obszarów pośrednich

• skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie

• Zasada uspołecznienia polityki ekologicznej będzie realizowana poprzez stworzenie instytucjonalnych, prawnych i materialnych warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w procesie kształtowania modelu zrównoważonego rozwoju, przy jednoczesnym rozwoju edukacji ekologicznej, rozbudzaniu świadomości i wrażliwości ekologicznej oraz kształtowaniu nowej etyki zachowań wobec środowiska (dostęp do informacji, udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji i dostęp do procedur sądowych w sprawach dotyczących środowiska)

• zasada "zanieczyszczający płaci" oznaczać będzie złożenie pełnej odpowiedzialności, w tym materialnej, za skutki zanieczyszczania i stwarzania innych zagrożeń dla środowiska na sprawcę, tj. na jednostki użytkujące zasoby środowiska. Zasada ta będzie się także odnosić do uciążliwości powodowanych procesami konsumpcji, szczególnie w sytuacji, gdy konsument ma możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych.

• Głównym zagrożeniem dla środowiska Polski nadal pozostaje zbyt duża emisja, a także nadmierna koncentracja lub natężenie, zanieczyszczeń i innych uciążliwości (hałas, promieniowanie). Strategia przeciwdziałania tej sytuacji będzie oparta o zasadę prewencji, która zakłada, że przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska powinno być podejmowane na etapie planowania i realizacji przedsięwzięć w oparciu o posiadaną wiedzę, wdrożone procedury ocen oddziaływania na środowisko oraz monitorowanie prowadzonych przedsięwzięć.

• zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń i innych uciążliwości

• recykling, tj. zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania

• wprowadzanie prośrodowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami

• zasada stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT), w tym najlepszych, uzasadnionych ekonomicznie, dostępnych technologii. Wdrażanie tej zasady powinno następować zarówno poprzez instrumenty prawne, jak i poprzez inne mechanizmy działania (np. dobrowolne porozumienia, zalecenia, rozwój systemów zarządzania środowiskowego

• Stosowana w państwach wysoko rozwiniętych zasada subsydiarności wynika m. in. z Traktatu o Unii Europejskiej i oznacza, iż Unia Europejska podejmuje działania nie należące do jej kompetencji wówczas, gdy cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte przez państwo członkowskie. W polskiej polityce ekologicznej będzie ona oznaczała stopniowe przekazywanie części kompetencji i uprawnień decyzyjnych dotyczących ochrony środowiska na właściwy szczebel regionalny lub lokalny (wojewódzki, powiatowy, gminny), tak, aby był on rozwiązywany na najniższym szczeblu, na którym może zostać skutecznie i efektywnie rozwiązany.

• Ważną dla realizacji celów polskiej polityki ekologicznej jest stosowana szeroko w Unii Europejskiej zasada klauzul zabezpieczających, która umożliwia państwom członkowskim stosowanie w uzasadnionych przypadkach ostrzejszych środków w porównaniu z wymaganiami wspólnotowego prawa ekologicznego. Stosowanie tej zasady umożliwi realizację wymienionej wyżej zasady regionalizacji oraz stosowanie adekwatnych instrumentów prawnych i ekonomicznych na obszarach silnie przekształconych i zdegradowanych.

• Zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej ma zastosowanie do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska (lub szerzej: przedsięwzięć wymagających nakładów finansowych), a następnie, w trakcie i po zakończeniu ich realizacji - do oceny osiągniętych wyników. W praktyce oznacza ona potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu.

35. Polityka ekologiczna Unii Europejskiej

Polityka ekologiczna jest obecnie jednym z najszybciej rozwijających się obszarów. Wraz z Traktatem z Maastricht (1991) Wspólnoty Europejskie włączyły ją do spisu swych stałych zadań i określiły cele działań w zakresie ochrony środowiska naturalnego.

Polityka ekologiczna WE początkowo była skierowana przeciw skutkom zanieczyszczenia środowiska. Z czasem zaczęła dotyczyć działań zapobiegawczych.

Prawo UE regulujące ochronę środowiska powstawało na przestrzeni ostatnich 30 lat. Obecnie liczy około 300 aktów prawnych oraz dużą liczbę innych publikacji.

Instrumenty finansowe: Program LIFE (którego celem jest zapewnienie pomocy dla projektów z zakresu ochrony środowiska, m.in. ochrony naturalnych siedlisk oraz dzikiej fauny i flory oraz PHARE (obydwa w końcowych fazach)

Instrumenty techniczne:

• Nalepki „ECO - skierowane na promocje produktów, które mają mniej negatywny wpływ na środowisko w porównaniu z produktami z tej samej grupy,

• EMAS- system zarządzania i monitorowania, skierowany na promowanie usprawnień w zakresie ochrony środowiska w organizacjach unijnych, oraz dostarczanie info dla opinii publ.

• System ocen efektywności prywatnych publicznych inwestycji.

Obecnie działa Szósty Program na rzecz rozwoju środowiska, ustanawiając zadania na lata 2001-2010. Główne obszary działania to zmiany klimatu, natura i biologiczna różnorodność, środowisko i zdrowie oraz zarządzanie źródłami naturalnymi i odpadami. Ma to być osiągnięte poprzez poprawę implementacji prawa oraz koordynację z innymi sektorami. UE pracuje również nad polityką zintegrowanego produktu, czyli rozwój rynków produktów ekologicznych poprzez zrównoważony, ekologiczny rozwój produktu na wszystkich etapach jego”życia”.

Obecnie nacisk kładzie się na zróżnicowanie instrumentów środowiskowych oraz na wprowadzanie podatków (opłaty za zanieczyszczanie).

Obszary, jakimi zajmuje się polityka ekologiczna:

• Zarządzanie odpadami,

• Poziom hałasu,

• Zanieczyszczenie powietrza,

• Zmiany klimatyczne,

• Zarządzanie i ochrona zasobów wodnych,

• Ochrona natury i zróżnicowania biologicznego,

• Chrona gleby,

• Produkty chemiczne

• Ochrona ludości,

• Współpraca z krajami Trzecimi.(Kandydaci, Rosja, kraje Eurazji)

36. Niedoskonałości rynku, które uzasadniają interwencję państwa w gospodarce

Ograniczenia zasięgu rynku

Rynek może funkcjonować tylko w zakresie takich wyrobów i usług, które można przekazywać, a wiec i sprzedawać indywidualnie poszczególnym odbiorcom. Takie dobra nazywa się dobrami prywatnymi. Istnieją również dobra określane jako publiczne, których nie da się przekazywać i konsumować indywidualnie i których wytwórcy muszą być utrzymywani z podatków.

Wyrazem ograniczonego zasięgu jest również istnienie organizacji, czyli struktur wewnątrz których rynek już nie działa. (…)Wysokie koszty indywidualnych transakcji zawieranych pomiędzy poszczególnymi ludźmi w społeczeństwie ograniczają zasięg rynku. Dlatego większość ludzi zawiera -poprzez rynek pracy- umowę o pracę z rozmaitymi organizacjami i działając w ich ramach świadczy swoje usługi, nie zawierając już dalszych szczegółowych transakcji.

Ponadto niektóre dziedziny zapewniają zbyt małe zyski aby mogły rozwijać się na zasadzie czysto komercyjnej. W takich wypadkach państwo musi interweniować poprzez podatki.

Ułomności rynku.

Główną ułomnością rynku jest fakt, że rynek nie tworzy cen niektórych ważnych dóbr. Są one zatem dla poszczególnych użytkowników bezpłatne, choć ich zużycie jest kosztowne dla społeczeństwa. Takim dobrem jest na przykład środowisko naturalne.

Przy wolnym rynku następowałoby nadmierne zużycie lub konsumpcja niektórych dóbr (nadmierne zużycie środowiska naturalnego, konsumpcja szkodliwych substancji: narkotyki, tytoń, alkohol).

Całkowicie wolny rynek może też produkować zbyt mało niektórych ważnych dóbr, w przypadku których producent czerpie stosunkowo mniejsze korzyści niż społeczeństwo (np. edukacja).

Rynek nie funkcjonuje dobrze, gdy nie panuje na nim konkurencja pomiędzy dostawcami dóbr i usług.

Ekonomiczna rola państwa za / przeciw:

ZA:

• konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjonalno - prawnej

• niedoskonałości rynku i konkurencji w praktyce

• występowanie negatywnych efektów zewnętrznych (koszty obciążające nie producenta, a innych, np. zanieczyszczenie środowiska)

• istnienie dóbr publicznych (przynoszą niepodzielną korzyść więcej niż jednej osobie)

• istnienie dóbr szczególnie niekorzystnych lub korzystnych społecznie

• zjawiska: duże wahania aktywności gospodarczej, bezrobocie, niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych, inflacja

• istnienie grup społecznych pozbawionych opieki (wolny rynek gospodarki otwartej o nich nie zadba)

• powstawanie zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie, różnic dochodowych i majątkowych (skala ubóstwa)

PRZECIW:

• pojawianie się stanów nierównowagi na rynku

• zniekształcone informacje

• zmniejszona elastyczność systemu gospodarczego

• wysokie koszty przy niewielkiej skuteczności

• osłabienie bodźców rynkowych

• możliwa niereprezentatywność państwa (rządu)

• ograniczenie wolności jednostki i hamowanie oddolnej inicjatywy.

Jeżeli chodzi o uzasadnienie interwencjonizmu państwa w rolnictwie odsyłam na stronę: www.arr.gov.pl/showdoc.php?inoId=524 - 35k

37. Czynniki wpływające na popyt na pieniądz i podaż pieniądza w gospodarce

Popyt na pieniądz oznacza bezpośrednią potrzebę posiadania pieniądza: utrzymywania części majątku w pieniądzu zamiast wydatkowania go na dobra i usługi lub użycia go do zakupu aktywów finansowych, takich jak obligacja czy akcje. Popyt na pieniądz zależy od trzech podstawowych czynników:

• poziomu realnego dochodu narodowego - im jest wyższy realny dochód narodowy, bądź im więcej wytworzono nowych dóbr, tym większe jest zapotrzebowanie na pieniądz, ponieważ zawiera się więcej transakcji kupna - sprzedaży,

• poziomu cen - jeśli ceny dóbr i usług wzrastają, ludzie potrzebują proporcjonalnie więcej pieniądza by nabyć tę samą co wcześniej ilość dóbr i usług,

• wysokości stopy procentowej - wyższa stopa procentowa powoduje zmniejszenie zapotrzebowania na pieniądz, gdyż staje się on „droższy”.

Podaż pieniądza w gospodarce może wzrosnąć gdy:

• banki obniżą współczynnik płynności i dzięki temu udzielą więcej kredytu przy danej ilości płynnych aktywów,

• nastąpi napływ funduszy z zagranicy,

• budżet państwa wykazuje deficyt, a rząd finansuje go za pomocą zaciągniętych w sektorze bankowym lub za granicą.

Prosta teoria pieniądza zakłada, że podaż pieniądza jest niezależna od stopy procentowej. W rzeczywistości wzrost popytu na pieniądz i wynikający z tego wzrost stóp procentowych prowadzą często do zwiększenia podaży pieniądza.

38. Czynniki wpływające na równowagę dochodu narodowego w modelu równowagi makroekonomicznej Keynes'a

Czynniki wpływające na równowagę dochodu narodowego w modelu równowagi makroekonomicznej Keynes'a.

Produkt Narodowy Brutto (PNB) można rozpatrywać od strony zagregowanej podaży (sumy wartości wszystkich produktów finalnych) lub zagregowanego popytu na dobra i usługi wynikającego z dochodów i wydatków podmiotów gospodarczych.

Całkowity otrzymany dochód musi być więc równy całkowitej wartości nowo wytworzonych dóbr i usług.

W modelu Keynes'a PNB od strony dochodów wyraża równanie: PNB=C+S+T+Ex

W modelu Keynes'a PNB będący wynikiem wydatków wynosi: PNB=C+I+G+Im

Bilansowe równanie dochodu wypracowanego i wydatkowanego (stan keynesowskiej równowagi w modelu gospodarki otwartej) wygląda następująco:

PNB=C+S+T+Ex=C+I+G+Im stąd PNB=S+T+Ex=I+G+Im (S-I)+(T-G)=(Im-Ex)

Równowaga następuje gdy dochód krajowy równy jest zagregowanemu popytowi:

PNB=C+I+G+X

Oznaczenia:

C-konsumpcja indywidualna, wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych.

S-oszczędności, stanowią tę część dochodów, która nie została zrealizowana na zakup dóbr i usług (faktyczne oszczędności muszą być równe faktycznym inwestycjom).

T- podatki netto, czyli podatki pomniejszone o transfery (np. zasiłki dla bezrobotnych, renty inwalidzkie)

Ex-eksport, dobra wytworzone w kraju i sprzedane za granicę.

I-inwestycje, nabywanie przez przedsiębiorstwa dóbr kapitałowych i środków obrotowych niezbędnych do wykorzystania większego potencjału produkcyjnego.

G- wydatki rządowe, na zakup dóbr i usług

Im-import, dobra produkowane za granicą i tam nabywane na potrzeby gospodarki krajowej

X-saldo handlu zagranicznego Ex-Im, czyli wartość eksportu netto

39. Podstawowe założenia ekonomii klasycznej

Klasyczna teoria ekonomii powstała w końcu XVIII i XIX wieku. Twórcami jej byli ekonomiści: Adam Smith, David Ricardo i Alfred Marshall.

Wychodząc z założenia, że każdy człowiek kieruje się zasadą korzyści materialnej oraz, że w gospodarce istnieje samoregulujący mechanizm rynkowy, zdolny przywrócić zachwiana równowagę przedstawiciele tej doktryny głosili konieczność istnienia pełnej swobody działalności gospodarczej.

Najważniejszymi cechami ekonomii klasycznej są następujące założenia:

• produkcja jest zdeterminowana wyłącznie przez podaż czynników wytwórczych,

• wzrost podaży pieniądza prowadzi do wzrostu cen a nie wzrostu produkcji (pieniądz jest neutralny),

• wzrost wydatków państwa powoduje identyczny spadek wydatków prywatnych bez zmiany popytu globalnego,

• wszystkie parametry rynku (ceny, płace, stopy proc.) są doskonale elastyczne,

• niewystępowanie zjawiska iluzji pieniądza (nie rozróżniania wartości realnych i nominalnych),

• oczekiwanie racjonalnych decyzji.

40. Nominalny a realny kurs walutowy i czynniki wpływające na poziom tych kursów

Przez kurs walutowy powszechnie rozumie się stosunek, w jakim doko­nuje się wymiany określonej ilości danej waluty na jednostkę innej waluty. Innymi słowy pod pojęciem kursu waluty rozumie się cenę jednej waluty wyrażonej w drugiej walucie.

W warunkach narastającej i zróżnicowanej inflacji pojawiły się pojęcia nominalnego i realnego kursu walutowego. Nominalne zmiany kursu są wynikiem różnic
w stopach in­flacji. Na przykład: im wyższa jest stopa inflacji w danym kraju w porównaniu
z innymi krajami, tym większy jest stopień deprecjacji waluty krajowej. Kursy realne uzyskuje się przez wyeliminowa­nie z obliczeń zmian kursów różnic w stopach inflacji. Inaczej mówiąc realny kurs walutowy jest nominalnym kursem walutowym, który zostaje skorygowany przez zmiany względnej siły nabywczej danej waluty w stosunku do określonej waluty zagranicznej w ustalonym okresie.




S_t - wartość jednostki waluty zagranicznej w jednostkach waluty krajowej na koniec okresu t (nominalny kurs waluty zagranicznej na koniec okresu 0)

t - liczba okresów

Π_z - wzrost poziomu cen zagranicznych na koniec okresu t (oczekiwana stopa inflacji za granicą)

Π_k - wzrost poziomu cen krajowych na koniec okresu t (oczekiwana stopa inflacji w kraju)

Można powiedzieć, że w nominalnych zmianach kursów walut uwidacznia się przede wszystkim zróż­nicowane tempo zmian stóp inflacji, w kursie realnym zaś znajdują wyraz niepieniężne skutki zmian w gospodarkach porównywanych krajów.

Cła, kontyngenty importowe i inne narzędzia polityki handlowej ograniczające import - czynniki te powodują spadek realnego kursu walutowego

Krajowa stopa procentowa banku centralnego - wzrost krajowej stopy procentowe banku centralnego przy pozostałych warunkach bez zmian powoduje aprecjację waluty krajowej, a więc spadek nominalnego kursu walutowego, co powoduje spadek realnego kursu walutowego.

41. Nominalne a realne stopy procentowe i czynniki wpływające na ich poziom

Stopa procentowa (nominalna) to wielkość procentu pobieranego od kapitału lub inaczej stosunek sumy, którą płaci się za użytkowanie kapitału do wielkości tego kapitału wyrażony w procentach. Najczęściej ustalana jest na okres roku;

Nominalne stopy procentowe w Polsce od wielu lat pozostają na znaczącym dwucyfrowym poziomie, ze względu na wysoki poziom inflacji i stale postępującą dewaluację złotego.

Realna stopa procentowa — różnica między nominalną stopą procentową a stopą inflacji. Realne stopy procentowe, liczone zarówno w stosunku do wskaźnika wzrostu cen detalicznych, jak i w stosunku do tempa dewaluacji polskiego złotego, nie zawsze były wysokie, a nawet nie zawsze były dodatnie. Jednak od ponad roku mamy zdecydowanie dodatnie realne stopy procentowe, w tym także od depozytów, przy czym są one wyższe niż w wielu krajach wysoko rozwiniętych.

Czynniki, które wpływają na kształtowanie się wysokości stóp procentowych:

• wysoki popyt na kredyty ze strony sektora prywatnego i rządowego

• ograniczona podaż oszczędności krajowych

• róże formy inwestowania przez nierezydentów w Polsce ( napływ kapitału z zagranicy)

• deficyt budżetu państwa/ nadwyżka fiskalna

• inflacja

• polityka kursowa danego państwa (dewaluacja/aprecjaca waluty, ryzyko kursowe)

W zakresie nominalnych stóp procentowych możliwości korekt w dół są szybsze, niż w przypadku realnych stóp procentowych. Jednak wymaga to zdecydowanego obniżenia lub wręcz całkowitej eliminacji pełzającej dewaluacji oraz zbicia oczekiwań inflacyjnych (i faktycznej inflacji). W ten sposób równowaga na rynku pieniężnym i dewizowym ukształtowałaby się na niższym poziomie nominalnym, niż obecnie.

42. Równowaga na rynku towarów i krzywą IS w hicksowskim modelu IS-LM

Model IS - LM został sformułowany w latach 30-ych XX wieku przez R. Hicksa.

Wskazuje on na istnienie zależności między rynkiem towarowym i pieniężnym. Model ten wskazuje, że procesy zachodzące na tych rynkach wzajemnie na siebie oddziałują. Ponadto wskazuje on na rolę polityki pieniężnej i fiskalnej w kształtowaniu się wielkości ekonomicznych i ich zmiany na obu rynkach.


Założeniem modelu IS-LM jest określenie warunków równowagi na rynku towarowym i pieniężnym, jak też na obu rynkach łącznie oraz sposobów przywracania tej równowagi w warunkach nierównowagi na rynkach.

Krzywa IS

Rynek dóbr znajduje się w równowadze wówczas, gdy popyt globalny i faktyczny dochód są równe. Nastąpi to w punkcie, w którym planowane inwestycje I są równe oszczędnościom S. Z tego właśnie powodu zbiór rozmaitych kombinacji stopy procentowej i dochodu, przy których występuje równowaga na rynku dóbr, jest określany mianem krzywej IS.

Krzywa IS ma nachylenie ujemne. W stanie równowagi na rynku dóbr wyższej stopie procentowej musi towarzyszyć niższy dochód, gdyż wykres funkcji popytu globalnego musi być położony niżej. Im większe będzie ograniczenie popytu inwestycyjnego i autonomicznego popytu konsumpcyjnego pod wpływem określonego wzrostu stopy procentowej, tym większy będzie spadek dochodu zapewniającego równowagę i tym mniejszy będzie kąt nachylenia krzywej IS.

Ruchy po krzywej IS informują o zmianach dochodu zapewniającego równowagę, spowodowanych przesunięciami krzywej popytu globalnego, będącymi konsekwencją wyłącznie zmian stopy procentowej. Wszystkie pozostałe przyczyny przesunięcia wykresu funkcji popytu globalnego można pokazać jako zmiany położenia krzywej IS.

Najważniejsze:

Krzywa IS jest zbiorem różnych kombinacji dochodu i stopy procentowej, przy których rynek dóbr znajduje się w równowadze.

Literatura:

David Begg, Makroekonomia, PWE, Warszawa 2003, rozdział 25.5, strona 164.

Robert Hall i John Taylor, Makroekonomia teoria, funkcjonowanie i polityka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, rozdział 6.

43. Równowaga na rynku pieniężnym i krzywą LM w hicksowskim modelu IS-LM


Równowaga na rynku pieniężnym występuje wtedy, gdy popyt na pieniądz równa się podaży pieniądza.

Zakładamy stałą podaż pieniądza (M). Dochód centralny na poziomie Y₀ powoduje ustalenie popytu na pieniądz L₀. Aby została zachowana równowaga na rynku pieniężnym, a więc równowaga pomiędzy popytem na pieniądz a podażą pieniądza, stopa procentowa musi wynieść r₀. Punkt E₀ jest punktem równowagi rynku pieniężnego.

By wykreślić krzywą LM należy na układzie współrzędnych gdzie rzędne to dochód centralny, a odcięte to stopa procentowa dla poziomu dochodu Y₀ i stopy proc. r₀ nanieść punkt E₀.

Gdy dochód centralny wzrośnie do Y₁ spowoduje to wzrost popytu na pieniądz do poziomu L₁ (krzywa popytu na pieniądz przesuwa się w „w górę” z L₀ do L₁). Przy nie zmienionej podaży pieniądza bank centralny, by zachować rynek pieniężny w równowadze zwiększa stopę procentową do r₁. Nowy punkt równowagi kształtuje się w pkt. E₁.

W części (b) rysunku dla dochodu Y₁ i nowej stopy proc., równoważącej rynek pieniężny istnieje punkt E₁. Łącząc punkty E₀ i E₁ otrzymujemy krzywą LM.

Krzywa LM w modelu IS-LM Hicksa stanowi wszelkie możliwe kombinacje stopy procentowej i poziomu dochodu narodowego przy założeniu, że każda z tych kombinacji spełnia warunek równowagi popytu na pieniądz z jego podażą. Krzywa LM ma nachylenie dodatnie, czyli wraz ze wzrostem dochodu wzrasta stopa procentowa. Przy założeniu stałej podaży pieniądza, aby zachować równowagę pomiędzy podażą a popytem na pieniądz w momencie wzrostu dochodu narodowego będzie musiała wzrosnąć stopa procentowa.

Jeżeli zmianie ulegnie podaż pieniądza zmieni się położenie punktu E₀ na krzywej popytu na pieniądz (równowaga na rynku pieniężnym zostanie zachowana przy innej stopie np. r_i), co spowoduje zmianę położenia krzywej LM (w części b rys.). Zwiększenie podaży pieniądza skutkuje przesunięciem krzywej LM „w prawo”, zmniejszenie podaży pieniądza powoduje przesunięcie krzywej LM „w lewo”.

W modelu IS-LM punkt przecięcia krzywych stanowi jedyną kombinację dochodu narodowego i stopy procentowej, dla której występuje zbilansowanie wydatków i równowaga na rynku pieniężnym.

44. Etapy rozwoju integracji europejskiej - TJ PYT NR 30(POWTÓRZONE)

45. Podstawowe instytucje europejskie i ich rola

Komisja Europejska

Komisja jest organem wykonawczym Unii Europejskiej. Proponuje wspólną politykę i zarządza działalnością Unii. Składa się z 20 członków. Większość komisarzy to politycy z partii rządzących i opozycyjnych w 15 państwach członkowskich.

Jej zadania to:

- proponuje akty ustawodawcze - propozycje przedstawia Radzie Ministrów i Parlamentowi Europejskiemu
- wydaje samodzielne akty prawne (po zasięgnięciu opinii przez komitety doradcze bądź zarządzające, kontrolowane przez państwa członkowskie) - mogą być anulowane przez Radę Ministrów
- czuwa nad przestrzeganiem prawa Unii (może wszcząć działania prawne przeciw państwom członkowskim lub firmom; nakłada grzywny na osoby prawne lub fizyczne)
- wciela w życie politykę Unii (realizuje postanowienia Rady Ministrów)
- zarządza budżetem Unii i funduszami strukturalnymi
Na czele Komisji stoi przewodniczący i dwóch wiceprzewodniczących. Kierują oni pracą komisarzy. Na czele dyrekcji stoi dyrektor generalny. Pracę Komisji koordynuje Sekretariat Generalny Komisja jest największą instytucją europejską. Pracuje w niej 16 tys. ludzi, czyli połowa zatrudnionych w instytucjach europejskich.
Komisja zbiera się na posiedzeniu raz w tygodniu, w środę rano. Zatwierdza wówczas swe propozycje i finalizuje opracowanie dokumentów politycznych. Decyzje zapadają większością głosów, każdy członek ma jeden głos.
Komisja Europejska odpowiada przed Parlamentem Europejskim. Ma on prawo wnioskowania o votum nieufności i może zmusić Komisję do zbiorowej rezygnacji, jeśli przegłosuje to większością 2/3 głosów. Komisja wysuwa propozycje ustawodawcze, nie podejmuje głównych decyzji o polityce i priorytetach Unii.

`Parlament europejski

Jest to największy wielonarodowy parlament na świecie. Reprezentuje 370 mln obywateli Unii. Ma funkcję ustawodawczą i kontrolną wobec władzy wykonawczej.
Comiesięczne sesje plenarne odbywają się w Strasburgu, dodatkowe sesje i spotkania Komisji - w Brukseli. Sekretariat Generalny mieści się w Luksemburgu. Kadencja parlamentu trwa 5 lat. Przewodniczący i wiceprzewodniczący są wybierani na połowę kadencji Parlamentu, czyli na 2,5 roku. Przewodniczącą Parlamentu jest Francuzka Nicole Fontaine. Parlament wypowiada się na temat programu Komisji, której członkowie regularnie pojawiają się w Parlamencie. Przewodniczący Komisji jest wybierany po konsultacji z parlamentem.
Przewodniczący Rady UE na początku kadencji przedstawia Parlamentowi swój program, a na koniec - sprawozdanie.

W ramach Parlamentu od 1987 roku działa Komitet ds. Petycji, badający zasadność skarg, kierowanych do parlamentu przez osoby prawne i fizyczne. Powołuje rzecznika praw obywatelskich, który przyjmuje skargi na działalność instytucji unijnych (z wyjątkiem Trybunału Sprawiedliwości). Może powołać komisję śledczą do badania nadużyć przeciw prawu obowiązującemu we Wspólnocie. Parlament Europejski składa się z 626 deputowanych.

Parlament pełni trzy ważne funkcje:

- Dzieli z Radą władzę legislacyjną. Sam fakt, że jest on organem wybieranym w wyborach bezpośrednich pomaga zagwarantować legitymację demokratyczną prawa europejskiego.

- Sprawuje demokratyczny nadzór nad wszystkimi instytucjami UE, a zwłaszcza nad Komisją. Jest uprawniony do zatwierdzania lub odrzucania kandydatur Komisarzy, a także ma prawo zgłaszania wotum nieufności wobec całej Komisji.

- Dzieli z Radą kompetencje w zakresie uchwalania budżetu UE i może w związku tym wpływać na wydatki dokonywane przez UE. Na końcu procedury przyjmuje lub odrzuca cały projekt budżetu.

Rada Unii Europejskiej

Jest to najważniejszy organ decyzyjny i prawodawczy Unii Europejskiej. Rada Ministrów nie pełni funkcji rządu. Ma funkcje zbliżone do parlamentu. Władza "wykonawcza" w tym zakresie przypada Komisji Europejskiej. Radę Unii Europejskiej tworzą ministrowie poszczególnych resortów każdego z państw członkowskich.

Rada UE może występować jako Rada Generalna (ministrowie spraw zagranicznych) lub jako Rada Specjalistyczna tzw. branżowa (ministrowie rolnictwa, przemysłu, spraw wewnętrznych, itp.). Rada Generalna zajmuje się sprawami najistotniejszymi. Koordynuje też pracę pozostałych ministrów i przygotowuje spotkania Rady Europejskiej. Za głównych przedstawicieli w Radzie UE uważani są ministrowie spraw zagranicznych. Na czele Rady UE stoi minister spraw zagranicznych kraju sprawującego przewodnictwo. Spotkania odbywają się w Brukseli lub w Luksemburgu. W zależności od zapisów w traktatach Rada może decydować jednomyślnie, zwykłą większością głosów (8 na 15) lub też większością kwalifikowaną. Jednomyślnie zapadają decyzje w najważniejszych sprawach, np. przyjęcia do UE nowego członka czy modyfikowania treści traktatów.
Najczęściej do podjęcia decyzji wymagana jest kwalifikowana większość głosów.
Sekretariat Generalny - koordynuje prace w Radzie UE i zapewnia jej funkcjonowanie.

Akty prawne przyjmowane przez samą Radę UE lub przez Radę wraz z Parlamentem Europejskim mogą mieć formę:
-rozporządzenia - są stosowane bezpośrednio we wszystkich krajach członkowskich, bez potrzeby wpisania do ustawodastw narodowych
-dyrektywy - zobowiązują państwa członkowskie do osiągnięcia wyznaczonego celu, pozostawiając im prawo wyboru formy i środków realizacji
-decyzji - zobowiązują tych, do których są adresowane; mogą to być państwa, lecz także przedsiębiorstwa czy nawet osoby fizyczne
-zalecenia i opinii - nie są wiążące dla krajów członkowskich.

Trybunał Sprawiedliwości

Utworzony w 1953 roku jako organ orzekający Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, z czasem stał się organem orzekającym wszystkich Wspólnot. Dokonuje wykładni prawa europejskiego i interpretacji traktatów, orzeka w sprawach wnoszonych na jego forum.
Trybunał, który ma siedzibę w Luksemburgu, jest ostatnią instancją wspólnotową; jego wyroki są niepodważalne i wiążące dla sądów państw członkowskich.
Od 1989 r. jest wspomagany przez Sąd Pierwszej Instancji, powołany na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego. Trybunał Sprawiedliwości składa się z 15 sędziów. Trybunał Sprawiedliwości rozpatruje sprawy podczas sesji plenarnych lub w sześciu izbach - każda po trzech lub pięciu sędziów. Sesje plenarne odbywają się wówczas, gdy Trybunał tak zadecyduje, lub gdy zwróci się o to państwo czy instytucja, która wnosi sprawę. Sąd Pierwszej Instancji składa się z czterech izb; w każdej zasiada po trzech lub pięciu sędziów. W ważniejszych sprawach Trybunał zbiera się na sesjach plenarnych.
Do jego zadań należą:
- rozpatruje skargi wnoszone przez państwa członkowskie, instytucje UE, przedsiębiorstwa lub obywateli państw UE, orzekając, czy nastąpiło naruszenie unijnego prawa - wydaje orzeczenia wstępne na wniosek sądów krajowych o interpretację lub stwierdzenie prawomocności ustawodawstwa wspólnotowego - rozpatruje odwołania od decyzji Sądu Pierwszej Instancji.

Trybunał Obrachunkowy

Trybunał Obrachunkowy bada zgodność z prawem i prawidłowość wszystkich uzyskiwanych przez Unię przychodów i wszystkich ponoszonych wydatków oraz czy rozsądnie zarządzano budżetem UE. Trybunał został ustanowiony w 1977 roku. W skład Trybunału wchodzi po jednym członku z każdego państwa UE, mianowanym przez Radę na okres sześciu lat z możliwością przedłużenia kadencji. Trybunał może tworzyć "izby" (liczące zaledwie kilku członków każda) w celu przyjmowania pewnego rodzaju sprawozdań lub opinii.

Głównym zadaniem Trybunału jest sprawowanie kontroli nad prawidłowym wykonaniem budżetu UE - innymi słowy, sprawdzanie, czy przychody i wydatki UE są zgodne z prawem i przejrzyste oraz upewnianie się, że finansami zarządzano rozsądnie. Jego praca pomaga zatem zagwarantować, że system finansowy UE jest efektywny i przejrzysty. Jedną z jego kluczowych funkcji jest wspieranie władz budżetowych (Parlamentu Europejskiego i Rady) w drodze przedkładania im raz w roku sprawozdania z ubiegłego roku obrachunkowego. Uwagi poczynione przez Trybunał w takim rocznym sprawozdaniu odgrywają bardzo istotną rolę w podejmowaniu przez Parlament decyzji o udzieleniu Komisji absolutorium z wykonania budżetu. Jeśli Trybunał jest zadowolony, przesyła także Radzie i Parlamentowi potwierdzenie wiarygodności, które oznacza, że pieniądze europejskich podatników zostały odpowiednio wykorzystane. W końcu, Trybunał Obrachunkowy wydaje opinię przed uchwaleniem przepisów finansowych UE. Może on w każdej chwili przedstawiać uwagi dotyczące poszczególnych kwestii lub dostarczyć opinię na wniosek jednej z instytucji UE. 

46. Bezrobocie, jego formy i sposoby pomiaru

Wyróżniamy dwie formy przeciwdziałania bezrobociu:

• pasywne zalicza się głównie wypłaty zasiłków i składek ubezpieczeniowych na rzecz bezrobotnych w celu utrzymania przez rodziny elementarnego standardu życia.

• aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu, to instrumenty, które mają sprzyjać aktywizacji osób pozostających bez pracy.

Aktywne instrumenty rynku pracy to:

• pośrednictwo pracy,

• poradnictwo zawodowe,

• szkolenie i przekwalifikowanie zawodowe,

• prace interwencyjne,

• roboty publiczne,

• pożyczki dla bezrobotnych lub dla pracodawców,

- dopłaty dla pracodawców zatrudniających bezrobotnych

Miernikiem bezrobocia jest liczba zarejestrowanych bezrobotnych w odniesieniu do ogólnej liczby członków społeczeństwa.

47. Efekty zewnętrzne funkcjonowania rynku

W gospodarce rynkowej istnieją trzy zjawiska zawodności rynku (market failure) a mianowicie:

1) niestabilność (inflacja, bezrobocie, niski wzrost gospodarczy)

2) nierówność (nieakceptowane społecznie nierówności w dochodach i bogactwie oraz w dostępie do edukacji, usług zdrowotnych i zabezpieczenia na starość),

3) nieefektywność.

Problem nieefektywności jest nieco bardziej złożony. W świetle obecnej literatury ekonomicznej za najważniejsze przyczyny nieefektywności rynku uznaje się:

(1) niedoskonałą konkurencję i kartelizację i monopol naturalny,

(2) niedostatki wynikające z praw własności indywidualnej i zbiorowej,

(3) występowanie dóbr publicznych,

(4) występowanie efektów zewnętrznych,

(5) niekompletną informację,

(6) niepewność.

Podstawowe przyczyny nieefektywności rynku, a więc dobra publiczne, efekty zewnętrzne, monopol sztuczny i monopol naturalny, nie występują w poszczególnych dziedzinach gospodarki z jednakową siłą i intensywnością.

EFEKTY ZEWNĘTRZNE FUNKCJONOWANIA RYNKU.

Efekty zewnętrzne są to dodatnie (korzystne) lub ujemne (szkodliwe) skutki wywierane przez transakcje rynkowe na ludzi, którzy nie uczestniczą w nich bezpośrednio. Są to takie zjawiska, jak skażenie środowiska, hałas tłok. Wspólne jest dla nich to, że działanie jednej osoby powoduje koszty lub korzyści innych niebrane pod uwagę przez sprawcę. Podstawowym problemem jest brak rynku i ceny rynkowej na coś takiego jak hałas. Nie można oczekiwać, że mechanizm rynkowy i ceny sprawią, iż korzyści krańcowe z hałasowania zrównają się z kosztem krańcowym tego hałasu dla innych osób.

Korzystne efekty zewnętrzne są określane mianem korzyści zewnętrznych (są to korzyści uzyskiwane z produkcji i konsumpcji otrzymywane przez ludzi niezaangażowanych bezpośrednio w produkcji, konsumpcji lub wymianie dóbr). Są to korzystne efekty uzyskiwane przez jakąś osobę (osoby) trzecią. Oświata jest dobrym przykładem usługi, która zapewnia korzyści zewnętrzne. Pomaga zarówno uczącym się jak i pozostałym członkom społeczności. Oświata wyposaża ludzi w bardziej produktywne umiejętności zawodowe i przygotowuje ich do pełnienia przez nich powinności obywatelskich.

Szkodliwe efekty zewnętrzne określane są mianem kosztów zewnętrznych. Kosztami zewnętrznymi są realne koszty społeczne i ekologiczne, które jednostki, grupy społeczne i narody przerzucają na całe społeczeństwo, inne grupy społeczne, inne narody i przyszłe pokolenia, żeby zminimalizować wydatki i maksymalizować zyski, zwiększając tym samym własny dostatek i wzrost gospodarczy kosztem innych (są to niekorzystne skutki działalności gospodarczej odczuwane przez osoby trzecie). Innymi słowy, występowanie ujemnych efektów zewnętrznych oznacza sytuację, w której nie wszystkie koszty działalności produkcyjno-usługowej lub konsumpcji przypadają tym, którzy je generują, natomiast korzyści kolekcjonują przede wszystkim sprawcy.

Ekologiczne koszty zewnętrzne powstają głównie w związku z nieekwiwalentnym niszczeniem i użytkowaniem elementów środowiska naturalnego. Po pierwsze - są to emisje szkodliwych zanieczyszczeń powietrza, wody, gleby oraz zniszczenie szaty roślinnej, fauny i krajobrazu. Po drugie - są to procesy wykorzystywania nieodnawialnych zasobów naturalnych. Przejawem eksternalizacji kosztów społecznych z powyższych tytułów mogą być straty w zdrowiu społecznym, wartości majątku lub przedwczesne wyczerpanie zasobów nieodnawialnych.

Ujemne efekty zewnętrzne mogą mieć charakter publiczny lub prywatny. Przykładem publicznego efektu zewnętrznego są wspomniane już skutki zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. Występuje tu jednakowy efekt dla wszystkich (efekt globalny) lub też dla większych grup społecznych (efekt lokalny). Przykładem prywatnego efektu będą skutki składowania odpadów w pobliżu indywidualnej posesji (szkodzi to właścicielowi domu i jego rodzinie a nie dalszym sąsiadom).

Przykład: Zakład chemiczny odprowadza ścieki do jeziora. Zatruwa on wodę i przyczynia się bezpośrednio do ponoszenia przez rybaków dodatkowego kosztu produkcji (mniejsza ilość drobniejszych ryb, które trudniej złowić). W wyniku tej działalności rosną także koszty konsumpcji ponoszonych przez kąpiących się (mniej przyjemna kąpiel i brudna plaża). Jeżeli nie istnieje rynek zanieczyszczeń, zakład ten może zatruwać jezioro, nie ponosząc żadnych kosztów. Interes materialny będzie skłaniał go do zanieczyszczania środowiska, aż użyteczność krańcowa takiej działalności (obniżenie kosztów produkcji chemikaliów) zrówna się z prywatnym kosztem krańcowym zanieczyszczenia, wynoszącym zero. Zakład nie bierze pod uwagę wysokości kosztu krańcowego ponoszonego w związku z jego działalnością przez rybaków i kąpiących się. Istnieje różnica między bilansem kosztów i użyteczności krańcowych, którego dokonuje jednostka a analogicznym bilansem przeprowadzonym z punktu widzenia społeczeństwa. Wolny rynek nie potrafi spowodować, że ludzie zaczną brać pod uwagę pośrednie skutki swej działalności dla innych, o ile nie istnieje rynek tych pośrednich skutków.

48. Koncepcja zrównoważonego rozwoju i jej znaczenie dla wsi i rolnictwa

Ekorozwój ( rozwój zrównoważony) to droga do zaspokajania aspiracji społeczeństw bez ograniczania szans przyszłych generacji na zaspokojenie ich potrzeb rozwojowych.

Konferencja: Szczyt Ziemi w Rio w 1992r.- zaspokajanie aspiracji cywilizacyjnych i rozwojowych ludzkości bez niszczenia i degradacji zasobów naturalnych, przy zachowaniu, również dla przyszłych pokoleń bogactwa przyrody i trwałych wartości kultury.

• Wśród społeczeństw ubogich termin zrównoważony oznacza często przetrwanie; w krajach rozwijających się kojarzony bywa z przyrostem wskaźników konsumpcji; dla społeczeństw bogatych o wysokich dochodach i bardzo wysokim poziomie konsumpcji termin ten kojarzy się z ochroną środowiska i nieodnawialnych jego zasobów, a tym samym ze zmianą modelu konsumpcji i racjonalizacją produkcji.

• Polskę, w porównaniu do pozostałych krajów UE, cechuje niższy poziom rozwoju gospodarczego i poziom życia, co sprawia, że również niższy jest poziom konsumpcji. Kontynuacja wzrostu gosp. zgodnie z wszelkimi prawidłowościami ekonomicznymi będzie wywoływała także wzrost konsumpcji, a tym samym wzrost presji środowiskowe ( wcześniejsze doświadczenia krajów UE).

Zasadniczym celem powinno być takie oddziaływanie na społeczeństwo, które pozwoliłoby na uniknięcie etapu nadkonsumpcji i przejście od razu do konsumpcji zrównoważonej.

Trwały zrównoważony rozwój skłania do umiaru, ograniczeń, wydłużania okresu korzystania np. z artykułów gospodarstwa domowego.

• Edukacja jest bardzo istotnym instrumentem, prowadzącym do podnoszenia poziomu świadomości ekologicznej. Musi ona obejmować wszystkie podmioty rynku(konsumentów, producentów, instytucje non-profit). Wszystkim tym podmiotom należy dostarczyć informacji dotyczących celowości i możliwości realizacji trwałego, zrównoważonego rozwoju.

W społecznym aspekcie trwałego, zrównoważonego rozwoju edukacja jest niekwestionowanym elementem rozwoju nowoczesnych społeczeństw.

• Polityka energetyczna realizowana obecnie jest polityką podażową. (Sterowanie popytem ma marginalne znaczenie).Zintensyfikowanie działań zmierzających do stymulowania popytu wydaje się odgrywać tu kluczową rolę( poprzez podniesienie efektywności i zużycia energii, redukcji presji na środowisko).

Prowadzona głęboka modernizacja sekcji wytwarzania energii oparta dalej na węglu ograniczy w przyszłości udział zasobów odnawialnych w wytwarzaniu. Olbrzymi i rozbudowany majątek trwały energetyki „ wypycha” z rynku inwestycje w energetykę odnawialną- co jest sprzeczne z zasadą trwałego zrównoważonego rozwoju.

Wykorzystanie odnawialnych zasobów generalnie wiąże się z wyższymi kosztami.

Jednak w przypadku polskiej gospodarki wykorzystanie biomasy na dużą skalę oprócz korzyści typowo ekologicznych jest potencjalną szansą rozwiązania przynajmniej dwóch problemów o charakterze strategicznym:

a) zatrudnienie rolników do produkcji biomasy - rozwiązałoby to w pewnym stopniu problem bezrobocia wsi, hamuje migrację do miast,

b) nastąpiłby wzrost bezpieczeństwa energetycznego kraju.

49. Ewolucja celów Wspólnej Polityki Rolnej

WPR była ustanowiona na mocy Traktatu Rzymskiego, który określał jej cele:

• zapewnienie wzrostu produktywności rolnictwa,

• zapewnienie odpowiedniego poziomu dochodów rolników,

• stabilizacja rynku produktów rolnych,

• zapewnienie wystarczającego zaopatrzenia ludności w artykuły żywnościowe,

• zapewnienie rozsądnego poziomu cen płaconych przez konsumentów.

Polityka rynkowo-cenowa nie rozwiązała jednak problemów strukturalnych (problemy środowiskowe, pogarszająca się sytuacja społeczno-ekonomiczna ludności wiejskiej) i zdecydowano się na reformę WPR. Reforma McSharrego w 1992r. była działaniem w kierunku przywracania równowagi rynkowej bez naruszenia dochodów rolniczych. Kontynuacją reformy McSharrego był, ustanowiony w 1999r. w Berlinie, pakiet Agenda 2000. W Agendzie 2000 zostały na nowo sformułowane cele WPR:

• poprawa konkurencyjności rolnictwa UE w skali międzynarodowej, poprzez obniżanie poziomu cen i zwiększanie płatności bezpośrednich typu dochodowego,

• zmniejszenie ryzyka gromadzenia się nadwyżek w przyszłości,

• położenie nacisku na bezpieczeństwo i jakość żywności oraz ochronę środowiska,

• zaakcentowanie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich poprzez wyodrębnienie w budżecie rolnym (FEOGA) odpowiednich środków na ten cel,

• przygotowanie do liberalizacji światowego handlu (zmniejszenie dotacji do eksportu i obniżenie barier importowych).

Nowa WPR miała wspierać tworzenie warunków dla pełniejszego ujawnienia się konkurencyjności i oparcia rozwoju rolnictwa na zasadach rynkowych. Priorytet uzyskały działania wspierające rozwój wsi składające się na tzw. drugi filar WPR ukierunkowany na rozwój wsi. Widać tu przeorientowanie celów WPR uwzględniającym cele międzynarodowe, ogólno unijne i ogólnokrajowe.

50. Przedsiębiorstwo, jego cele i formy organizacyjne

Przedsiębiorstwo - wyodrębniona prawnie, organizacyjnie i ekonomicznie jednostka prowadząca działalność gospodarczą w celu osiągnięcia zysku.

Cechy formy	osoba fizyczna	sp. cywilna	sp. Jawna	sp. komandytowa	sp. partnerska
Osobowość prawna	NIE	NIE	NIE	NIE	NIE
Organ ewidencyjny	Urząd Gminy - Regon	Urząd Gminy - Regon	Rejestr Handlowy - Regon	Rejestr Handlowy - Regon	Rejestr Handlowy - Sąd Gospodarczy
Podstawa prawna	Ustawa o działalności gospodarczej	Kodeks Cywilny	Kodeks Handlowy	Kodeks Handlowy	Kodeks Handlowy
Rejestracja działalności	TAK	TAK	TAK	TAK	TAK
Rodzaj podatku i podatnik	Podatek dochodowy, przedsiębiorca	Podatek dochodowy, wspólnicy	Podatek dochodowy, wspólnicy	Podatek dochodowy, wspólnicy	Podatek dochodowy,
Odpowiedzialność materialna	Majątek osobisty	Majątek spółki i osobisty wspólników	Majątek spółki i osobisty wspólników	Majątek spółki i komplementariusze	Majątek spółki i osobisty wspólników
Funkcje kierownicze i kontrolne	Właściciel lub manager	Wspólnicy kolegialne lub manager	Wspólnicy kolegialnie lub manager	Komplementariusze, osoba prawna	Wspólnicy
Podział zysku	właściciel	wspólnicy	wspólnicy	wspólnicy	Wspólnicy

Cechy formy	sp. komandytowo-akcyjna	sp. z o.o.	sp. akcyjna	przedsiębiorstwo państwowe	spółdzielnia
Osobowość prawna	NIE	TAK	TAK	TAK	TAK
Organ ewidencyjny	Rejestr Handlowy - Sad Gospodarczy	Rejestr Handlowy - Regon	Rejestr Handlowy - Regon	Rejestr przedsiębiorstw handlowych	Rejestr spółdzielni
Podstawa prawna	Kodeks Handlowy	Kodeks Handlowy	Kodeks Handlowy	Ustawa	Prawo spółdzielcze
Rejestracja działalności	TAK	TAK	TAK	TAK	TAK
Rodzaj podatku i podatnik	Podatek dochodowy	Podatek Dochodowy	Podatek Dochodowy	Podatek Dochodowy	Podatek dochodowy
Odpowiedzialność materialna	Majątek spółki i komplementariusze	Majątek spółki (wspólnicy do wysokości wkładów)	Majątek spółki (wspólnicy do wysokości wkładów)	Majątek przedsiębiorstwa	Majątek spółdzielni
Funkcje kierownicze i kontrolne	Komplementariusze, Rada Nadzorcza	Zgromadzenie wspólników, Zarząd, Rada Nadzorcza	Zgromadzenie akcjonariuszy, Zarząd, Rada Nadzorcza	Dyrektor, Rada pracownicza, Zebranie ogólne załogi	Walne zgromadzenie, Zarząd, Rada Nadzorcza
Podział zysku	Wspólnicy	Zgromadzenie wspólników	Zgromadzenie akcjonariuszy	Rada Pracownicza	Walne zgromadzenie

51. Gospodarstwo rolnicze, jego cele i sposoby zaspokajania potrzeb

Gospodarstwo rolnicze- rozumie się jako jednostkę produkcyjną wyodrębnioną pod względem organizacyjnym, stanowiącą zespół trzech czynników: ziemi, pracy i kapitału, nastawioną na wytwarzanie produktów rolniczych.

Wg GUS za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami wraz z ich częściami, urządzeniami i inwentarzem jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą wraz z prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gosp. Rolnego. Natomiast za indywidualne gosp. rol. uważa się gosp. o powierzchni UR przekraczających 1 ha będące w użytkowaniu i własności tej samej osoby.

Do najważniejszych celów (funkcji) zalicza się:

1 funkcję produkcyjną łączy się ściśle z 2 funkcją dochodową. Gospodarstwo rolnicze poprzez produkcję i sprzedaż artykułów rolniczych uzyskuje przychody pieniężne, które może przeznaczyć na pokrycie wydatków związanych z jego prowadzeniem oraz na gospodarstwo domowe. W przedsiębiorstwach tzw. pełnorolnych, będących głównym miejscem pracy, chodzi o uzyskanie takiego poziomu dochodów, który satysfakcjonowałby oczekiwania rodziny i wystarczał na zaspokajanie jej wszystkich potrzeb.

3 funkcja zapewnienia miejsc pracy- gospodarstwo rolnicze jest miejscem dla rolnika i jego członków rodziny. Pożądane byłoby, aby wielkość i rodzaj prowadzonej działalności zapewniały pełne i harmonijne wykorzystanie własnych zasobów pracy.

4 funkcja akumulacyjna- wiąże się z powiększeniem majątku gospodarstwa. Postęp techniczny wymusza wprowadzenie nowych urządzeń i maszyn. Wymogi rynku zmuszają gosp. do powiększania wielkości produkcji, co wiąże się z koniecznością jego powiększania poprzez zakup lub dzierżawę ziemi oraz nowego sprzętu.

5 funkcja ochrony środowiska przyrodniczego- w ostatnich latach coraz większą uwagę zwraca się na tą funkcję, w Unii Europejskiej ( w tym i Polska) przeznacza się środki pieniężne na ten cel (chodzi tu gł. o stosowanie się do Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej).

Rolnicy za najważniejszy cel (potrzeby) uznali wychowanie dzieci i zapewnienie im dobrej przyszłości, następnie zbyt produktów rolniczych, utrzymanie gospodarstwa wolnego od długów, a dopiero na 4 miejscu maksymalizację dochodu. Można jeszcze wymienić: powiększenie gospodarstwa, budowa domu mieszkalnego, zakup maszyn, wyposażenie domu.

Źródło: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa rolniczego. W. Ziętara, str.1, 13, 14)

52. Dochód narodowy i formy jego podziału

Dochód narodowy to suma dochodów wypłacanych właścicielom ludzkich i fizycznych zasobów wytwórczych za ich wykorzystanie w określonym czasie przy tworzeniu produktu narodowego.

Dochody te obejmują płace osób wytwarzających produkt narodowy , czynsze z tytułu wynajmu czynników produkcji biorących udział w powstawaniu tego produktu, procent od udostępnionego kapitału pieniężnego oraz inne dochody właścicieli czynników wytwórczych. Dochód narodowy równa się całkowitym kosztom produkcji dóbr i usług zawartych w produkcie narodowym netto( dochód właścicieli+renta+procent +płace,wynagrodzenia+ dywidendy + Podatek od spółek+nie podzielony zysk)

(PNN) dochód narodowy, miernik efektów rocznej działalności gospodarki, obliczany poprzez odjęcie od produktu narodowego brutto wartości amortyzacji. - Amortyzacja, wyrażona w pieniądzu równowartość zużycia środka trwałego.

PNN jest to ilość pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi, po odłożeniu kwoty niezbędnej do odtworzenia zużytego w ciągu roku kapitału trwałego i utrzymania na dotychczasowym poziomie zasobu kapitału i rozmiarów produkcji.

PODZIAŁ DOCHODU NARODOWEGO

1. podział pierwotny odbywa się wraz z wytwarzaniem DN :najpierw dochód dzieli się na wynagrodzenia czynników wytwórczych (płace, czynsze, procent) i zyski

2. wtórny podział DN (redystrybucja dochodów pierwotnych) podział ten związany jest z koniecznością istnienia państwa, jego instytucji, wydatków na spożycie zbiorowe, opiekę społeczną itp. Narzędziem wtórnego podziału jest budżet państwa. Państwo uczestniczy w podziale DN poprzez system podatków, subwencji, świadczeń społecznych(np.zasiłków dla bezrobotnych). Redystrybucja DN za pośrednictwem budżetu państwa ma charakter przymusowy

3. podział ostateczny na konsumpcję(spożycie: indywidualne w sektorze gospodarstw domowych i zbiorowe- bezpłatna opieka lekarska, edukacja, kultura i sztuka-) i inwestycje(akumulację-ta część DN przeznaczona na zwiększenie zasobu majątku narodowego, głównie na inwestycje -w trwałe dobra produkcji- i na przyrost zapasów rzeczowych środków obrotowych(materiałów, paliw) ).

KATEGORIE ZWIĄZANE Z DOCHODEM NARODOWYM

(PNB=PKB+DOCHÓD NETTO Z ZAGRANICY)

PNB mierzy całą produkcję finalną (końcową) osiągniętą przez czynniki wytwórcze danego kraju, niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia przez nie usług. większość produktów i usług wytwarzają Polacy w kraju angażując polski kapitał i pracę, część PN jest wytwarzana przez polską siłę nabywczą i polski kapitał za granicą np.: kapitał Polski zainwestowany w Rosji

PKB miara produkcji finalnej wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem( w skład PKB Polski wchodzą dobra i usługi wytworzone przez Polaków i cudzoziemców, także przez polski i zagraniczny (obcy) kapitał.

Dochód netto z zagranicy stanowi różnicę między wartością dochodów brutto będących należnościami jednostek krajowych od podmiotów zagranicznych a zobowiązaniami jednostek krajowych wobec zagranicy napływem a odpływem dochodów z tytułu usług czynników produkcji świadczonych w tworzeniu produktu krajowego w innych krajach przepływających z jednego kraju do drugiego (procenty, dywidendy, płace, zyski)

Dochód narodowy przypadający na przeciętnego Polaka wyniesie w 2004 roku zaledwie 4,8 tys. euro, czyli 21 procent tego, co otrzyma przeciętny mieszkaniec Unii (22,36 tys. euro).
Wciąż bardzo niewielki (183 mld euro) jest łączny dochód narodowy naszego kraju

53. Prawo popytu i podaży

Popyt ( D )- takie zapotrzebowanie na dane dobro, za które nabywca gotowy jest zapłacić ustaloną na rynku cenę, dysponując do tego odpowiednią sumą dochodu pieniężnego.

Popyt - zapotrzebowanie zgłoszone na dobra i usługi na rynek przez nabywców (rynek konsumpcji, rynek czynników produkcji).

POPYT (funkcja popytu) to zależność pomiędzy ilością dobra, którą chcą i mogą kupić konsumenci, a ceną tego dobra.

Podaż ( S )- zaoferowanie dobra przez producenta lub sprzedawcę na rynku.

Podaż - ilość dóbr i usług zaoferowanych na rynek w danym czasie określonemu lub nieokreślonemu nabywcy.

PODAŻ (funkcja podaży) to zależność pomiędzy ceną dobra a jego ilością, jaką producenci chcą sprzedać przy danej cenie.

Podaż to ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować na rynku przy danym poziomie ceny.





PRAWO POPYTU - mówi, że gry cena dobra rośnie, spada ilość danego dobra, jaką są skłonni kupić konsumenci, przy założeniu ceteris paribus (przy pozostałych wielkościach stałych). Prawo to dotyczy zdecydowanej większości dóbr, które są dlatego nazwane DOBRAMI NORMALNYMI (nie dotyczy natomiast pozostałych dóbr: niższego rzędu - przypadek Giffena i dóbr luksusowych - przypadek Veblena).

PRAWO PODAŻY (A. MARSHALA) - mówi o funkcjonalnych zależnościach pomiędzy ceną i podażą z których wynika, że wraz ze wzrostem ceny, rośnie podaż, a gdy cena maleje to podaż także maleje przy założeniu CETERIS PARIBUS (niezmienności innych czynników)

Elementy kształtujące popyt:

• Cena dobra: cena substytutów, ceny dóbr komplementarnych, ,przewidywania co do kształtowania się cen w przyszłości, zjawisko antypacji popytu - wyprzedzanie faktycznego popytu,

• Dochód - ile mamy i ile możemy wziąć na kredyt - ujęcie statystyczne i dynamiczne,

• Preferencje popytowe - upodobania indywidualne, tradycje, religia, moda,

• Warunki geograficzne - demograficzne

Czynniki kształtujące podaż:

• cena dóbr substytucyjnych,

• cena dóbr komplementarnych,

• statystyczne i dynamiczne badania - kształtowanie się cen,

• cena czynników produkcji,

• technologia,

• ilość przedsiębiorstw w gałęzi - warunki konkurencji,

• warunki prawne,

• pomoc państwa (dotacje, subwencje)

54. Czynniki określające rozmiary popytu

1. cena towaru

• ceny substytutów

• ceny towarów komplementarnych

• przewidywania co do kształtowania się cen w przyszłości

• antycypacja popytu, czyli wyprzedzanie faktycznego popytu (np. wykupywanie towaru przed zapowiedzianą podwyżką, tak jak to miało miejsce w Polsce przed 1 maja 2004)

• dochód jaki mamy i zdolność kredytowa

• preferencje popytowe - upodobania indywidualne, tradycje, religia, moda, reklama, promocja, jakość, pogoda, sezon.

• warunki geograficzne - demograficzne.

55. Czynniki określające rozmiary podaży

1. cena danego dobra (w zrost ceny, przy niezmienności innych czynników, zachęca producentów do zwiększenia dotychczasowej ilości dobra, gdyż w ten sposób wzrastają ich zyski, natomiast obniżka ceny powoduje spadek opłacalności produkcji i zmniejszenie wielkości podaży).

2. ceny czynników produkcji (np. wysokość płac, opłaty za energię, czynsz, ceny materiałów i urządzeń, procent od pożyczonego kapitału itp.) - w przypadku ich wzrostu spadają dochody wytwórców, co ogranicza podaż i odwrotnie;

3. czas, jakim dysponują producenci, aby wytworzyć odpowiednią do potrzeb rynku wielkość (skalę) produkcji;

4. postęp techniczny, polegający na zastosowaniu w produkcji doskonalszych technik i technologii umożliwiających zmniejszenie kosztów jednostki wytwarzanego produktu, co zachęca przedsiębiorców do zwiększenia podaży;

5. poziom kosztów produkcji;

6. warunki finansowo-kredytowe - wzrost możliwości finansowych producenta powoduje wzrost podaży;

7. warunki zaopatrzenia wytwórczego - czyli możliwości zdobywania nowych maszyn, urządzeń i technologii;

8. zdolności przewidywania cen przez wytwórców - jeśli przewidywany jest wzrost cen w przyszłości, to aktualna oferta rynkowa może się zmniejszyć i odwrotnie;

9. liczba przedsiębiorstw w gałęzi - wraz ze wzrostem liczby producentów w gałęzi zwiększa się produkcja, a więc i podaż na danym rynku i odwrotnie;

10. możliwości wytwórcze - wyznaczane są przez czas, jaki jest potrzebny od chwili zgłoszenia przez rynek zapotrzebowania na dany produkt do momentu przekazania go do sprzedaży;

11. popyt konsumentów - wraz ze wzrostem popytu na dane dobro czy usługę zwiększa się możliwość uzyskania zysku przez producentów;

12. cel działań przedsiębiorstwa - możliwość osiągnięcia wyższego zysku zachęca do zwiększenia oferowanych przez producenta ilości dóbr na rynku;

13. interwencyjna polityka państwa - może zmierzać do zwiększenia lub zmniejszenia podaży dóbr i usług na krajowym rynku;

14. pozostałe czynniki - takie jak: pogoda (szczególnie w rolnictwie w produkcji roślinnej), import, eksport, polityka państwa itp.

56. Bank centralny i jego rola w gospodarce rynkowej

Bank centralny jest bankiem państwa - świadczy usługi bankowe instytucjom rządowym, w tym między innymi prowadzi rachunek Ministerstwa Finansów. Zajmuje się ponadto emisją pieniądza (funkcja banku emisyjnego), jest też "bankiem banków" - świadczy usługi na rzecz innych banków (przyjmuje ich depozyty, udziela kredytów, jest stabilizatorem systemu bankowego).

Bank centralny posiada kilka instrumentów, za pomocą których może oddziaływać na rynek. Są to:

• stopy procentowe (wyznaczające poziom oprocentowania na rynku),

• operacje otwartego rynku (interwencyjny zakup lub sprzedaż papierów wartościowych),

• wyznaczanie poziomu rezerwy obowiązkowej (stabilizacja systemu bankowego)

• operacje depozytowo - kredytowe (przyjmowanie depozytów od banków i udzielanie im kredytów).
  
  W Polsce funkcje banku centralnego pełni Narodowy Bank Polski. Jego pracami kieruje prezes, a podstawowe organy to Zarząd NBP i Rada Polityki Pieniężnej.

Funkcje banku centralnego

1. BANK EMISYJNY
Bank centralny zajmuje się - w imieniu państwa - emisją pieniądza.
Bank centralny jest jedyną instytucją, uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych danego państwa. Określa przy tym nie tylko wielkość emisji, ale też podejmuje decyzje o wprowadzeniu pieniądza do obiegu.
Bank emisyjny decyduje również o ilości pieniądza, znajdującej się w obiegu - w celu oddziaływania na tę wielkość używa własnych instrumentów: m. in. stóp procentowych i operacji otwartego rynku.

2. BANK BANKÓW
Bank centralny świadczy usługi bankowe na rzecz innych banków: przyjmuje ich depozyty oraz udziela kredytów. Jedną z ważnych funkcji banku centralnego jest dostarczanie gotówki bankom komercyjnym oraz prowadzenie rozliczeń międzybankowych.
Istotne jest również, że bank centralny jest dla banków handlowych „pożyczkodawcą ostatniej instancji”. Oznacza to, że w razie potrzeby banki komercyjne mogą uzyskać kredyt w banku centralnym (jest to element ochraniający system bankowy przed utratą płynności).
Bank centralny jest więc stabilizatorem systemu bankowego, a jednym z jego zadań jest zapewnienie jak największego bezpieczeństwa rynku pieniężnego.

Oprócz wspomnianych wyżej podstawowych funkcji, w nowoczesnej gospodarce bank centralny spełnia szereg istotnych funkcji stabilizujących i kontrolnych.

• Systematycznie monitoruje sytuację na rynku finansowym i podaż pieniądza;

• Zajmuje się bieżącym stabilizowaniem sytuacji na rynkach finansowych (za pomocą takich instrumentów, jak poziom stóp procentowych, operacje otwartego rynku czy wysokość rezerwy obowiązkowej);

• Nadzoruje działania systemu bankowego w danym kraju;

• Oddziałuje na poziom kursów walutowych (w razie potrzeby przeprowadza konieczne interwencje).

57. Inflacja, jej rodzaje i sposoby ograniczania

Inflacja - jest to obniżanie się siły nabywczej pieniądza (jego wartości rynkowej). Na rynku obserwuje się ją jako trwający dłuższy czas wzrost średniego poziomu cen określonego koszyka dóbr.

Rodzaje inflacji

1. Inflacja podażowa (kosztowa) - rosną koszty produkcji. Przyczyny: wzrost cen surowców i materiałów - kiedy zmniejsza się ich podaż; wzrost cen surowców i materiałów (na rynkach światowych) jest czynnikiem zewnętrznym; wzrost oprocentowania kredytów; wzrost cła; podatki; charakter polityczny: częste zmiany rządu, skłonność polityków do ulegania naciskom społecznym na wzrost wydatków.

2. Inflacja strukturalna - kiedy się zmienia struktura produkcji np.: ziemniaki zastępujemy frytkami lub chipsami.

3. Inflacja dochodowa - źródłem jest walka o podział dochodów między różne grupy społeczne, które są uprzywilejowane, chciałyby umocnić swoją pozycję kosztem innych, każda grupa chroni swoją pozycję.

4. Inflacja ukryta - trwała nadwyżka popytu nad ograniczoną podażą dóbr i usług przy względnie stałym i administracyjnie regulowanym poziomie cen rynkowych (występowała głównie w krajach komunistycznych) Skutki tej inflacji to głęboka nierównowaga na rynku, upokarzające kolejki, kupowanie na zapas, spekulacja, nieuprzejma obsługa, przekupstwo nadmierne zużycia energii, materiałów, paliwa; nielegalne zaopatrzenia.

W zależności od tempa wzrostu cen możemy rozróżnić:

1. inflację pełzającą - nie rodzącą zbyt negatywnych skutków

2. inflację kroczącą - wzrost cen sięga kilkunastu % w skali rocznej (taki ruch cen daje się przewidzieć i uwzględnić w podejmowanych decyzjach)

3. inflację galopującą - wzrost cen od kilkudziesięciu do 100% w skali rocznej

4. hiperinflację - wzrost cen o więcej niż 50% w skali miesiąca działa ona już destrukcyjnie na gospodarkę i destabilizuje stosunki społeczno-polityczne, osłabi wiarygodność finansową u wierzycieli

Sposoby walki z inflacją

Ze względu na negatywne skutki inflacji walka z nią jest jednym z priorytetów polityki gospodarczej państwa.

Należy przede wszystkim nie dopuścić, aby inflacja osiągnęła rozmiary wymykające się spod kontroli rządu.

Nie ma jednoznacznej i powszechnie akceptowanej odpowiedzi jak zwalczać inflację. Zależy to w dużym stopniu od diagnozy przyczyn inflacji, a także od warunków określonego kraju, w którym występują procesy inflacyjne. Wg współczesnej teorii neokeynesistowskiej należy:

1. hamować wzrost cen przez odpowiednie hamowanie wzrostu płac pieniężnych (podatek od ponad normatywnych wzrostów wynagrodzeń; przekonywanie związków zawodowych, aby wzrost płac nie przekraczał wzrostu cen, lecz dokonywał się dzięki wydajności pracy)

2. dążyć do likwidacji deficytu budżetowego (podwyższanie obciążeń podatkowych, drastyczne cięcia w wydatkach budżetowych, (co jednak z kolei grozi recesją i wzrostem bezrobocia). W krótkim okresie czasu deficyt budżetowy można finansować pieniądzem znajdującym się w obiegu i ściągniętym przez sprzedaż obligacji skarbowych, bądź przez zaciągnięcie kredytu w banku komercyjnym)

3. odpowiednio regulować dopływ pieniądza do obiegu za pośrednictwem polityki banku centralnego (zmiany stopy rezerw obowiązkowych, co umożliwia kreację pieniądza przez banki komercyjne oraz zmiany stopy dyskontowej od kredytu refinansowanego, która wywiera wpływ na wysokość stopy oprocentowania depozytów i kredytów - skłonność do oszczędzania i do inwestycji)

4. likwidacja monopoli i dążenie do konkurencji doskonałej

58. Bilans płatniczy i bilans handlowy w gospodarce

BILANS PŁATNICZY jest to zestawienie wszelkich płatności danego kraju z tytułu obrotów z zagranicą w określonym czasie, najczęściej w okresie roku. Dotyczy to zarówno transakcji finansowych, jak i niefinansowych. Rejestrowane jest zarówno kupno lub sprzedaż towaru, czy usługi, jak i wymiana towaru za towar lub przekazanie towaru nieodpłatnie (na przykład wysłanie paczki). To samo dotyczy międzynarodowych operacji finansowych.

Z bilansu płatniczego można wnioskować, jaki jest stopień otwarcia gospodarki danego kraju na zagranicę i rynki światowe. Jego struktura informuje, jaki rodzaj powiązań danej gospodarki ze światem zewnętrznym dominuje: czy przeważają płatności z tytułu wymiany handlowej, czy też większe znaczenie mają przepływy kapitału w formie kredytów lub inwestycji. Z kolei saldo pokazuje końcowe efekty ekonomiczne operacji z udziałem zagranicy.

W Polsce sporządzaniem bilansu zajmuje się Narodowy Bank Polski. Przygotowywane są zestawienia miesięczne, kwartalne i roczne w złotych, dolarach i euro.

Bilans składa się z dwóch zasadniczych części: rachunku bieżącego oraz rachunku finansowego, każda rozbita na kilka bardziej szczegółowych pozycji, opisujących poszczególne rodzaje transakcji. Wszystkie pozycje ze znakiem minus oznaczają zobowiązania, gdyż w ich wyniku fundusze przepłyną do innych krajów.

Rachunek bieżący obejmuje niefinansowe transakcje międzynarodowe, głównie wymianę towarów i usług. Najważniejszą częścią jest tu saldo obrotów towarowych popularnie zwane BILANSEM HANDLOWYM, obejmującym zakupione przez Polaków dobra zagraniczne oraz wpływy ze sprzedaży za granicę towarów krajowych. Różnica między wartością eksportu i importu nazywa się saldem obrotów towarowych. Drugą pozycję, także pod względem wartości i zyskująca ostatnio coraz bardziej na znaczeniu, zajmuje wymiana usług, gdzie odnotowywane są dochody na przykład z obsługi księgowości działających za granicą firm, jak również wydatki ponoszone przez Polaków na zakup usług, np. na podróże zagraniczne.

W skład rachunku obrotów bieżących wchodzi też saldo transferów bieżących, w których ujęte są jednostronne przekazy pieniężne ludności oraz władz, obejmujące między innymi wypłaty zagranicznych emerytur czy wpłaty na rzecz organizacji. Z kolei w saldzie dochodów wykazywane są wynagrodzenia dla pracowników z innych krajów. Osobną, zwykle niewielką pozycją, jest rachunek kapitałowy, gdzie wyszczególnione zostają transfery kapitałowe, czyli także jednostronne przepływy środków finansowych. Tu odnotowywane jest umorzenie długów, czy przekazy finansowe od emigrantów do kraju.

Rachunek finansowy opisuje zobowiązania pieniężne wobec zagranicy i należności od cudzoziemców. Obejmuje cztery pozycje: inwestycje bezpośrednie, portfelowe, pozostałe inwestycje oraz pochodne instrumenty finansowe. W przeciwieństwie do bilansu obrotów bieżących odnotowywane są tu nie pełne wartości, ale jedynie zmiany wielkości, a znak minus oznacza, że w danej kategorii więcej środków jest wycofywanych niż lokowanych.

W pozycji inwestycje bezpośrednie przedstawione są nakłady inwestorów poniesione na nabycie udziałów w przedsiębiorstwach. Inwestycje portfelowe, z kolei, obejmują płatności z tytułu zakupu i sprzedaży udziałów i akcji (nie zaliczonych do inwestycji bezpośrednich, czyli mniejszych pakietów niż 10 procent), wykazane w pozycji udziałowe papiery wartościowe, oraz obligacji i bonów, wyszczególnione jako dłużne papiery wartościowe. Pozostałe inwestycje to transakcje finansowe, które nie są ujęte w poprzednich grupach. Chodzi tu głównie o operacje finansowe, takie jak udzielanie kredytów, czy zakładanie lokat, banków komercyjnych oraz sektora rządowego. Pochodne instrumenty finansowe (derywaty) obejmują natomiast transakcje wszelkiego rodzaju instrumentami finansowymi, których cena jest uzależniona od ceny innych instrumentów finansowych, towarów lub wartości wskaźników ekonomicznych albo indeksów rynkowych. Poza tym bilans płatniczy zawiera jeszcze saldo błędów i opuszczeń.

Zasadą bilansu płatniczego jest, że suma wszystkich jego pozycji musi wynosić zero.

Suma przepływów na obu rachunkach: obrotów bieżących i finansowym pokazuje napływ lub odpływ dewiz, czyli nadwyżkę lub deficyt bilansu płatniczego, a tym samym zmianę ostatniej jego pozycji: oficjalnych aktywów rezerwowych, czyli rezerw walutowych kraju. W ten sposób obrazuje finansowy wymiar jego stosunków ze światem zewnętrznym. Nadwyżka na rachunku obrotów bieżących oznacza nadwyżkę oszczędności nad krajowymi inwestycjami. Do jej zrównoważenia konieczny jest deficyt na rachunku finansowym. W ten sposób opisywany jest odpływ kapitałów za granicę, czyli udostępnianie krajowych oszczędności reszcie świata. Odwrotna sytuacja, gdy na rachunku obrotów bieżących notowany jest deficyt, a na rachunku finansowym występuje nadwyżka wskazuje, że kraj pożycza pieniądze za granicą.

59. Rola innowacji w rozwoju gospodarczym

innowacja - wprowadzenie czegoś nowego; rzecz nowo wprowadzona; nowość; reforma.

Etym. - późn.łac. innovatio 'odnowienie' od łac. innovare 'odnawiać' (Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego).

Rola innowacji w rozwoju gospodarczym jest ogromna, a wynika to przede wszystkim z tego, że pełni szereg istotnych dla gospodarki ( i społeczeństwa także) funkcji takich, jak:

• umożliwia powstanie nowego produktu lub znalezienie nowego zastosowania dla określonego przedmiotu - jest zatem narzędziem przedsiębiorczości

• umożliwia wyzwolenie człowieka od pracy fizycznej - wzrasta techniczne uzbrojenie pracy i wydajność - jest więc motorem postępu technologicznego

• Innowacja = nowe technologie (np. materiałooszczędne) - decyduje więc o konkurencyjności przedsiębiorstwa

• w skali makro pobudza wzrost gospodarczy, co przekłada się na korzyści ekonomiczne i społeczne - decyduje zatem również o konkurencyjności kraju

Wniosek: - trzeba wspierać innowacje!!!

Dowodem doceniania wagi innowacji w życiu gospodarczym jest ciągłe dążenie państw do prowadzenia polityki prorozwojowej (m.in.ulgi prawne, edukacja, zachęty podatkowe) oraz fakt, że rangę dyscyplin naukowych otrzymały takie dziedziny, jak inwentyka, ekonomika innowacji, zarządzanie innowacjami.

60. Konsument, czynniki określające jego pozycję na rynku

Konsument - suwerenny podmiot gospodarczy, podejmujący decyzje dotyczące konsumpcji na podstawie własnych preferencji oraz istniejących ograniczeń obiektywnych ( poziomu dochodów własnych i cen rynkowych nabywanych dóbr i usług).

Podstawy dla funkcjonowania konsumentów w najszerszym wymiarze tworzy zespół warunków i czynników składających się na tzw. makrootoczenie, wśród których wiodąca rola przypada szeroko rozumianej polityce gospodarczej, w tym polityce podatkowej, dochodowej, zatrudnienia itd. Elementy makrootoczenia są wielokierunkowo powiązane z tzw. mikrootoczeniem, w którym dla konsumenta najważniejszy jest stan rynku (infrastruktura handlowo-usługowa i oferta podażowa) oraz tzw. domowa infrastruktura konsumpcyjna gospodarstwa domowego (tj. mieszkanie i jego wyposażenie).

Oprócz zewnętrznych czynników kształtujących pozycję konsumenta na rynku, należy zwrócić uwagę na psychologiczne uwarunkowania wewnętrzne oraz społeczno - kulturowe uwarunkowania zewnętrzne.

Potrzeby - rozumiane jako stan nierównowagi organizmu mogą być zaspokajane przez pozyskanie przedmiotów i usług.

Wyróżniamy:

• potrzeby niższego rzędu,

• potrzeby wyzszego rzędu,

Hierarchia potrzeb według Maslowa:

• filozoficzne ( np. głód, pragnienie, senność)

• bezpieczeństwa ( pewności, stałości, porządku, opieki)

• miłości, czułości, afiliacji ( przynależności)

• uznania ( szacunku, prestiżu zarówno w postaci pragnienia dokonania wyczynu, jak i respektu, sławy, zwracania na siebie uwagi)

• samorealizacji ( potrzeby rozwoju potencjalnych możliwości człowieka, w tym m. in. potrzeba wiedzy, rozumienia, potrzeby estetyczne).

CZYNNIKI, MAJĄCE WPŁYW NA DECYZJE ZAKUPU

• kulturowe - kultura, subkultura

• społeczne - rodzina (cykl życia rodziny, pełnione role), grupy odniesienia, liderzy opinii, klasy społeczne, zawód, wykształcenie, stan posiadania, wartości

• psychologiczne - potrzeby i motywacje, osobowość, postawy, percepcja, styl życia, uczenie się (warunkowe i instrumentalne). Wpływ osobowości - inne ubiory zakupi ekstrawertyk, inne introwertyk, czynników emocjonalnych;

• ekonomiczne - takie jak dochody i ceny;

• funkcjonalne - związane z użytecznością danego produktu;

• korzyści dostępności - lokalizacja towaru i towarów konkurencyjnych, czas dostawy itd.

Opracowanie na podstawie: Leszek Balcerowicz, Wolność i rozwój, Wydawnictwo Znak, Kraków 1998, s.137-145.

50

Wykres. Krzywe popytu i podaży

E₁

•

r

r

•

E₀

•

M

L₀(Y₀, r₀,)

Y₀

LM

•

Y₁

E₁

L₁(Y₁, r₀,)

E₀

r₁

r₀

r₁

r₀

Nadwyżka
podaży
na pieniądz

Nadwyżka
popytu
na pieniądz

Zasób pieniądza

Dochód centralny

Stopa proc.

Stopa proc.

(a)

(b)

---