Ks. Piotr Duksa

2004/2005

DYDAKTYKA

1. Główne pojęcia dydaktyki

2. Rozwój systemów dydaktycznych

3. Cele kształcenia

3.1. Cele kształcenia ogólnego

3.2. Cele kształcenia zawodowego

3.3. Cele dydaktyczne

3.3.1. Cele ogólne

3.3.2. Cele operacyjne

3.4. Cele katechezy

4. Treść kształcenia

4.1. Wymagania, jakim powinna sprostać treść kształcenia

4.2. Treść kształcenia w katechezie

4.3. Plan nauczania, podstawa programowa, program nauczania, podręczniki

szkolne, pomoce dydaktyczne

4.4. Kryteria religijno - pedagogiczno - psychologiczne doboru materiału

5. Metody nauczania

5.1. Rozwój metod nauczania

5.2. Klasyfikacja metod nauczania

5.3. Metody aktywizujące

5.4. Kryteria doboru metod nauczania

6. Formy organizacyjne nauczania

7. Środki dydaktyczne

7.1. Funkcje środków dydaktycznych

7.2. Podział środków dydaktycznych

7.3. Zasady stosowania środków dydaktycznych

8. Ogniwa nauczania - uczenia się

9. Zasady nauczania

9.1. Zasada poglądowości (obrazowości)

9.2. Zasada samodzielności

9.3. Zasada wiązania teorii z praktyką

9.4. Zasada przystępności

9.5. Zasada systematyczności

9.6. Zasada indywidualizacji

9.7. Zasada trwałości wiedzy

9.8. Zasada aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania - uczenia się

10. Scenariusz lekcji

11. Hospitacja lekcji

12. Prawne i dydaktyczno - wychowawcze uwarunkowania szkolnego nauczania religii

13. Metodyka formułowania pytań

14. Zasady prowadzenia rozmów z dziećmi

15. Uczniowie zdolni.

16. Kontrola i ocena pracy ucznia

16.1. Stan prawny - ocenianie, klasyfikowanie, promowanie uczniów

16.2. Sposoby kontroli i oceny

16.3. Zasady kontroli i oceny

16.4. Kryteria oceniania

16.5. Ocena uczniów na lekcjach religii

16.6. Błędy w ocenianiu

17. Prowadzenie dokumentacji szkolnej

17.1. Księga ewidencji dzieci i młodzieży

17.2. Księga uczniów

17.3. Dziennik lekcyjny

17.4. Arkusz ocen

17.5. Indeksy

18. Szkoła

18.1. Geneza i znaczenie nazwy szkoła

18.2. Rodzaje szkół

18.3. Rozwój szkoły

19. Nowa struktura systemu szkolnego

19.1. Cele

19.2. Schemat

19.3. Wyjaśnienie pojęć

19.4. Charakterystyka

19.5. Kształcenie specjalne

19.6. Kształcenie ustawiczne

20. System oceniania i egzaminów

20.1. Wewnętrzny system oceniania

20.2. Ocenianie zewnętrzne

20.2.1. Sprawdzian poziomu opanowania umiejętności w ostatniej klasie

szkoły podstawowej

20.2.2. Egzamin w trzeciej klasie gimnazjum

20.2.3. Egzamin zawodowy po szkole zawodowej

20.2.4. Egzamin maturalny

21. Awans zawodowy nauczyciela

21.1. Struktura awansu

21.2. Uzyskiwanie stopni awansu zawodowego przez nauczycieli

21.2.1. Awans na stopień nauczyciela kontraktowego

21.2.2. Awans na stopień nauczyciela mianowanego

21.2.3. Awans na stopień nauczyciela dyplomowanego

21.3. Plan rozwoju zawodowego nauczyciela na okres stażu

22. Zasady zatrudniania nauczycieli religii

23. Wynagrodzenie nauczyciela

24. Ocena pracy nauczyciela

25. Urlopy i uprawienia socjalne nauczyciela

26. Tygodniowy wymiar godzin pracy nauczyciela

27. Ustawa o systemie oświaty

27.1. Obowiązek szkolny i obowiązek nauki

27.2. Podstawowe formy działalności dydaktyczno - wychowawczej szkoły

27.3. Zadania i kompetencje kuratora oświaty

27.4. Zadania i kompetencje organu sprawującego nadzór pedagogiczny

27.5. Zadania i kompetencje organu prowadzącego szkołę

27.6. Sposób powierzania stanowiska dyrektora szkoły

27.7. Zadania i kompetencje dyrektora szkoły

27.8. Zadania i kompetencje rady pedagogicznej

27.9. Skład i kompetencje rady szkoły

27.10. Działalność rady rodziców

27.11. Kompetencje samorządu uczniowskiego

27.12. Działalność stowarzyszeń i organizacji w szkole

27.13. Cel funkcjonowania Ochotniczych Hufców Pracy

28. Motywowanie uczniów

BIBLIOGRAFIA:

Adamek J. Podstawy edukacji wczesnoszkolnej, Kraków 1997

Arends R. Uczymy się nauczać, Warszawa 1994

Becelewska A. Kształcenie multimedialne, Jelenia Góra 1990

Brześkiewicz Z. Supersłuchanie. Jak słuchać i być słuchanym, Łódź 1999

Chomczyńska - Miliszkiewicz M., Pankowska D.

Polubić szkołę, Warszawa 1995

Cohen L., Wprowadzenie do nauczania, Poznań 1999

Denek K., Bereźnicki F. Tendencje w dydaktyce współczesnej, Toruń 1999

Długosz A. Jak przygotować i oceniać katechezę, Częstochowa 1997

Długosz A.,Stypułkowska Wprowadzenie do dydaktyki biblijnej, Kraków 2000

Duksa P. Metody katechetyczne, Olsztyn 1998

Dziekoński S. Dydaktyka w służbie katechezy, Kraków 2002

Fontana D. Psychologia dla nauczycieli, Poznań 1988

Gagne R. Zasady projektowania dydaktycznego, Warszawa 1992

Gęsicki J. Jak nie zwariować w szkole, Warszawa 1999

Jackowiak D., Szpet J. Uczeń w centrum działań edukacyjnych katechety,

Poznań 2000

Janowski A. Uczeń w teatrze życia szkolnego, Warszawa 1995

Jeziorska J. Szkolne pytania czyli dylematy nauczania, Warszawa 1996

Kameduła E Środki dydaktyczne w strukturalizacji wiedzy uczniów,

Poznań 1989

Kollmann R. Bibliodrama w doświadczeniu i badaniach naukowych,

Kraków 1994

Konarzewski K. red. Sztuka nauczania, Warszawa 2002

Kongregacja ds. Duchowieństwa

Dyrektorium Ogólne o Katechizacji, Poznań 1998

Kosińska E. Ocenianie w szkole, Kraków 2000

Kosińska E. Rodzice a szkoła, Kraków 1999

Kosińska E. Wychowawca w szkole, Kraków 1999

Korgul M. Dydaktyka na lekcjach religii, Wrocław 1998

Kraszewski J. Katechizować, ale jak?, Płock 1995

Kruszewski K. Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela, Warszawa 1998

Kubik W. Zarys dydaktyki katechetycznej, Kraków 1990

Kulpaczyński S. Katechetyczna dydaktyka modlitwy, Lublin 1989

Kulpaczyński S. Aktywizowanie katechizowanych, Lublin 1997

Kupisiewicz Cz. Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1994

Kupisiewicz Cz. Przemiany edukacyjne w świecie, Warszawa 1980

Kwiatkowska H. Przeżycie literackie a moralne postawy uczniów,

Warszawa 981

Lee Carter J. Gniewny nastolatek, Warszawa 1997

Majewski M. Zagadnienia metodologiczne katechetyki, Kraków 1998

Makurak P. Prawo oświatowe na co dzień, Jelenia Góra 2000.

McCombs A. Uczeń trudny - jak skłonić go do nauki, Warszawa 1997

Mieszalski E. O przymusie i dyscyplinie w klasie szkolnej, Warszawa 1997

Misiaszek K. Katecheta i katecheza w polskiej szkole, Warszawa 1995

Niemierko B. Między oceną szkolną a dydaktyką. Bliżej dydaktyki,

Warszawa 1997

Okoń W. Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 1998

Okoń W. Proces nauczania, Warszawa 1966

Okoń W. Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 1996

Okoń W. Zarys dydaktyki ogólnej, Warszawa 1970

Okoń W. Wszystko o wychowaniu, Warszawa 1999

Pankowska K. Edukacja przez dramę, Warszawa 1977

Pearson A. Nauczyciel. Teoria i praktyka w kształceniu nauczycieli,

Warszawa 1994

Perott E. Efektywne nauczanie, Warszawa 1995

Pielachowski J. Rozwój i awans zawodowy nauczyciela, Poznań 2000

Pilch T., Lepalczyk I. Pedagogika społeczna, Warszawa 1995

Półturzycki J. Dydaktyka dla nauczycieli, Toruń 1998

Reid J. Uczenie się w małych grupach w klasie, Warszawa 1996

Sowisło M. O warsztacie pracy nauczyciela wychowawcy, Kraków 1999

Stephan W. Wywieranie wpływu na ludzi, Gdańsk 1999

Strykowski W. Kształcenie multimedialne w szkole, Kalisz 1983

Szpet J. Dydaktyka katechezy, Poznań 1999

Szpet J. Prawa i obowiązki rodziców w szkole, Poznań 1996

Szpet J. Vademecum Katechety, Poznań 2000

Śliwerski B. Współczesne teorie i nurty wychowania, Kraków 2000

Śnieżyński M. Efektywność kształcenia, Kraków 1992

Śnieżyński M. Metody wielostronnego nauczania i uczenia się, Kraków 1991

Śnieżyński M. Nauczanie wychowujące, Kraków 1995

Śnieżyński M. Katecheta w szkole, Kraków 1998

Śnieżyński M. Pedagogika w katechezie, Kraków 1998

Śnieżyński M. Zarys dydaktyki dialogu, Kraków 1998

Taraszkiewicz M. Jak uczyć lepiej?, Warszawa 1996

Thiel E. Komunikacja niewerbalna; mowa ciała, Wrocław 1997

Topa D. Aktywizacja kształcenia metodami gier dydaktycznych,

Kraków 1994

Topa D. Gry sprawdzające. Kraków 1995

Zaczyński W. Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1997

Zaczyński W. Uczenie się przez przeżywanie, Warszawa 1990

Karta Nauczyciel, Warszawa 1997

Ustawa wprowadzające reformę ustroju szkolnego,

Dz. U. z 12 lutego 1999, Nr 12, poz. 96

Ustawa o systemie oświaty. Tekst ujednolicony wg stanu

z 2002 roku, Jelenia Góra 2002

1. Główne pojęcia dydaktyki

Dydaktyka jest dziedziną wiedzy o nauczaniu, uczeniu się, kształceniu. Do jej podstawowych funkcji należy analizowanie zjawisk zachodzących w procesie nauczania
- uczenia się i na tej podstawie wskazywanie skutecznych metod, środków, form dydaktycznych służących osiągnięciu celów kształcenia.

Zakres analizy badawczej dydaktyki przedstawia się następująco:

Treści

Cele

Metody

DYDAKTYKA nauczania i wychowania

Środki

Proces

Organizacja

Pojęcie dydaktyka po raz pierwszy zostało użyte w XVII wieku przez: Wolfganga Radkego i Jana Amosa Komeńskiego. Po nich zagadnieniem tym zajmowali się inni twórcy dydaktyki, między innymi: Jan Henryk Pestalozzi (wiek XVIII), Jan Fryderyk Herbart (wiek XIX), a także Polacy: Władysław David czy Henryk Rowid. Od roku 1954 w Polsce próby tworzenia nowego modelu nauczania - uczenia się podejmuje Wincenty Okoń.

Dydaktyka jest jednym z podstawowych działów pedagogiki, która swoją etymologię wywodzi z języka greckiego greckiego: paidagogike, gdzie pais - znaczy dziecko, ago - prowadzę. Pedagogika to nauka o wychowaniu.

Dydaktyka swoją etymologię wywodzi z języka greckiego. Didaktikos oznacza pouczający; didasco - uczę. Początkowo oznaczało sztukę uczenia, a więc działalność praktyczną. Obecnie do zakresu zainteresowania tej dziedziny wiedzy należy wszystko to, co jest związane z nauczaniem, uczeniem się, kształceniem, niezależnie od tego, czy odbywa się ono w szkole, poza szkołą czy w codziennych sytuacjach życiowych. Należy ona do nauk teoretycznych i praktycznych, gdyż równolegle z ujęciami teoretycznymi przedstawia skuteczne normy postępowania w praktyce dydaktycznej nauczycieli.

Nauczanie

Nauczyciel - Uczeń

Uczenie się

Na proces nauczania - uczenia się składają się dwa istotne elementy:

- nauczanie

- uczenie się.

Pierwszym z nich jest nauczanie. Oznacza ono: planową i systematyczną pracę nauczyciela z uczniami, mającą na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości pod wpływem uczenia się
i opanowywania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych (W. Okoń, Nowy Słownik pedagogiczny).

Jedną z istotnych jego cech jest przepływ informacji między nauczycielem a uczniem. Ma on na celu m.in. tworzenie własnego systemu wartości uczniów. Nauczanie wiąże się więc nie tylko z kształceniem, lecz również z wychowaniem !

Drugim ogniwem omawianego procesu jest uczenie się. Zalicza się ono obok pracy, działalności społecznej do podstawowych działań ludzkich. Uczenie się jest procesem w toku którego na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianie formy wcześniej nabyte (W. Okoń, Nowy Słownik pedagogiczny).

Można mówić o pełnieniu przez dydaktykę potrójnej funkcji:

1. diagnostycznej - polegającej na dostarczaniu wiedzy o stanie rzeczy istniejącym w obrębie

przedmiotu jej badań,

2. prognostycznej - analizie prawidłowości rządzących przebiegiem procesu nauczania - uczenia się,

3. instrumentalno - technicznej, zajmującej się metodami, środkami i warunkami realizacji celów dydaktycznych.

Dostrzegając specyfikę treści, celów, zadań, procesu, metod i form organizacyjnych
z czasem z dydaktyki ogólnej rozpoczęto wyodrębniać dydaktyki szczegółowe dotyczące określonych przedmiotów, bloków przedmiotowych, zwane też metodykami.

Dydaktyka ogólna rozpatruje problemy występujące w nauczaniu wszystkich przedmiotów, a dydaktyki szczegółowe czyli metodyki zajmują się zagadnieniami specyficznymi związanymi z nauczaniem poszczególnych przedmiotów (szczególnie metodami, sposobami, organizacją nauczania danego przedmiotu).

Dydaktyka katechezy - jest teorią nauczania - uczenia się, związaną z przekazem religijnym, treścią i postawą wiary. Do zakresu jej zainteresowań należy szczegółowa analiza przedmiotów i zjawisk związanych z katechezą. Wykorzystując wyniki badań psychologii, pedagogiki i dydaktyki ogólnej stara się odkryć i określić prawidłowości występujące w procesie katechizowania.

2. Rozwój systemów dydaktycznych

W okresie ostatnich trzystu lat powstało wiele systemów dydaktycznych (zespołów zgodnych twierdzeń, opartych na jednolitym układzie celów, treści i zasad dydaktycznych,
a dotyczących sposobów i organizacji pracy nauczyciela i uczniów), które wywierały i do dziś wywierają ogromny wpływ na masową praktykę kształcenia i wychowania w szkołach wszystkich typów i szczebli. Krótkiej charakterystyce poddane zostaną najważniejsze spośród tych systemów.

1. Jan Amos Komeński (1592 - 1670)

Termin „dydaktyka” dla określenia osobnej dyscypliny naukowej pojawił się po raz pierwszy w tytule głównego dzieła J.A. Komeńskiego, wielkiego czeskiego pedagoga. Była to Didactica magna (1657 r.) przedstawiająca „uniwersalną sztukę nauczania wszystkich wszystkiego”.

Apelował o objęcie nauczaniem ogółu ludzi. Poszukiwał uniwersalnej metody nauczania.

Propagował klasowo - lekcyjny system nauki szkolnej. Wyodrębnił cztery sześcioletnie szczeble, obejmujące lata nauki i wychowania młodego człowieka:

1. szkoła macierzyńska (do lat 6)

2. szkoła języka ojczystego (6-12 lat)

3. szkoła języka łacińskiego (12-18 lat)

4. akademia (18-24 lata).

Do wszystkich tych szczebli Komeński opracował nowe programy kształcenia. Zakładał, że do 6 lat dziecko wychowuje się pod kierunkiem matki, a następnie kończy szkołę języka ojczystego, istniejącą w każdym mieście i w każdej wsi, wyższe zaś szczeble szkoły miały być dostępne tylko dla dzieci zdolnych.

Jako człowiek bardzo religijny zakładał, że człowiek zmienia się pod wpływem modlitwy i łaski Bożej oraz przez własne kształcenie.

b) Jan Jakub Rousseau (1712-1778)

Był bojownikiem o prawo dziecka do aktywności, do swobodnego rozwoju. Poddał ostrej krytyce szkołę werbalnego nauczania, jak i inne instytucje ówczesnej Francji. Domagał się takiej edukacji, jaka odpowiadałaby potrzebom i zainteresowaniom rozwijającego się dziecka.

Główne dzieło pedagogiczne Emil czyli o wychowaniu (1762) przedstawiało zasadę swobodnego wychowania. Przesuwał wychowanie umysłowe dzieci na okrespo 12 roku życia. Sądził, że wystarczy w młodszym wieku szkolnym rozwinąć należycie zmysły, aby później gdy dziecko osiągnie 12-15 lat, rozbudzić u niego prawdziwe rozsmakowanie w nauce, ukształtować jasne pojęcia i umysłowe zdolności. Uczyć zaś - twierdził - należy w tym wieku tego, co dzieciom może być potrzebne, a więc przyrodoznawstwa, czytania, pisania, arytmetyki
i geometrii, rzemiosła i pracy na roli.

c) Jan Henryk Pestalozzi (1746-1827)

Stworzył oryginalny system dydaktyczny, wypróbowany przezeń we własnych szkołach
w Neuhof, Burgdorf.

Podstawowe jego dzieło dydaktyczne Jak Gertruda uczy swoje dzieci zwraca uwagę na niedostosowanie ówczesnej szkoły szwajcarskiej do potrzeb warstw ludowych.

Swoją metodę nauczania nazwał „metodą biedoty”, gdyż rozwój jej naturalnych zdolności miała uniezależnić od łaski bogatych.

Zmierzał do oparcia całego nauczania na psychologii dziecka. Mniemał, że wszystkie poczynania wychowawcze powinny być dostosowane do odpowiednich stopni rozwoju sił dzieci.

Ponieważ za główny cel nauczania przyjmował rozwijanie moralności i umysłu dzieci, nie traktował - jak mu współcześni - nauczania jako zwykłego naśladowania przez dzieci czynności nauczyciela. Celem nauczania czynił pobudzanie i rozwijanie własnej działalności umysłowej dzieci, kierowanie obserwowaniem przez dzieci otaczających je zjawisk, a zarazem ich uogólnianiem i wyrażaniem w słowie.

W związku z tym Pestalozzi przenosił punkt ciężkości nauczania z książki lub słów nauczyciela na otaczający dzieci materiał do spostrzegania i systematycznej obserwacji, na aktywność
i samodzielność samych dzieci w poznawaniu otaczającego świata.

W procesie nauczania wyróżniał cztery swoiste momenty:

• spostrzeganie przedmiotów,

• kształtowanie jasnych wyobrażeń spostrzeganych przedmiotów (ich liczby i kształtu),

• porównywanie przedmiotów i kształtowanie pojęć,

• nazywanie przedmiotów (słowo), rozwijanie mowy.

Wielką jego zasługą jest zwrócenie uwagi na rolę działania w procesie nauki szkolnej. Jako twórca nauki o rzeczach, opartej na poznawaniu rzeczy z otoczenia - poprzez liczenie, mierzenie i nazywanie - wprowadził on do metodyki nauczania początkowego wiele form aktywności praktycznej dzieci, jak obserwowanie, rysowanie, dokonywanie pomiarów, wytwarzanie przedmiotów, które weszły odtąd do nauczania początkowego jako stały jego składnik.

d) Jan Fryderyk Herbart (1776-1841)

Niemiecki filozof, pedagog i psycholog przestawił własny system pedagogiczny oparty na etyce i psychologii, który z czasem nazwano herbartowskim, w swoich dwóch dziełach: Pedagogika ogólna wyprowadzona z celu wychowania (1806) i Wykłady pedagogiczne w zarysie (1835).

Za główny cel wychowania i kształcenia uważał ukształtowanie moralnego charakteru, a za prowadzące do tego główne środki - kierowanie dziećmi, karność i nauczanie wychowujące.

Głównym zadaniem kierowania jest stałe zatrudnianie dzieci, organizowanie dla nich zajęć, pielęgnacja ich fizycznego rozwoju, wdrażanie do porządku. Herbart podkreślał, że wychowania nie należy, a nawet nie można oddzielać od nauczania.

Teorię nauczania wychowującego oparł o wyodrębnione cztery stopnie formalne:

1. Jasność (rozkładanie przedmiotu na najdrobniejsze części, aby uczeń mógł zrozumieć

każdy szczegół)

2. Kojarzenie (czynność wiązania materiału nowego z przyswojonym dawniej)

3. System (wymaga „bardziej spoistego wykładu”)

4. Metodę (wykonywanie zadań i prac, przy czym uczeń ma wykazać, „czy pojął

główne myśli w sposób należyty”)

Herbart uważał te stopnie za sposoby uczenia się, zakładał przy tym, że nie mogą się one wzajemnie wykluczać, a jednocześnie, że muszą występować po sobie, to jest w podanym porządku, w każdym przedmiocie nauczania szkolnego.

Modyfikację stopni formalnych Herbarta dokonał Rein (1847-1929), który nadał stopniom inne od herbartowskich nazwy, wyraźnie określił ich treść oraz zwiększył ich liczbę do pięciu. Są to:

1. Przygotowanie

2. Podanie

3. Powiązanie

4. Zebranie

5. Zastosowanie.

Nazwy te dość jednoznacznie wskazują, co i w jakiej kolejności nauczyciel ma robić na lekcji.

Koncepcja Herbarta, modyfikowana i uzupełniana przez jego uczniów i zwolenników, była krokiem naprzód w stosunku do wcześniejszych prób teoretycznego opracowania procesu kształcenia (nauczania-uczenia się). Rozpowszechniła się też ona szeroko w połowie XIX wieku, a upadła wraz z cesarstwem niemieckim, któremu służyła. Z ostrą krytyką spotkała się dopiero na przełomie XIX i XX stulecia.

Herbartyzm, stanowiąc teoretyczną podstawę szkoły tradycyjnej, przez wiele lat wywierał niekorzystny wpływ na jej pracę. On to bowiem przyczynił się do upowszechnienia poglądów - nierzadko wskutek błędnie odczytywanych myśli i zaleceń Herbarta - że celem pracy szkoły jest przekazywanie dzieciom i młodzieży gotowego materiału do zapamiętania i rygorystyczne egzekwowanie go; że aktywny musi być w szkole przede wszystkim nauczyciel, natomiast uczniowie powinni „siedzieć cicho, uważać i wykonywać polecenia wychowawców”, że podstawowym obowiązkiem nauczyciela jest realizacja programu nauczania, który nie musi uwzględniać potrzeb i zainteresowań uczniów.

e) John Dewey (1859-1952)

W 1895 roku zakłada szkołę eksperymentalną w Chicago. Główny akcent położył na rozwój aktywności dzieci i młodzieży, przejawiającej się w różnego rodzaju zajęciach praktycznych. One to bowiem - jak sądził - najskuteczniej kształcą siły umysłowe
i postawy społeczne uczniów. Podstawowym celem zajęć praktycznych nie było wdrożenie do wykonywania takiego czy innego zawodu, lecz rozwój wrodzonych zdolności oraz uzyskanie bogatego i różnorodnego doświadczenia. Ich dodatkowym zadaniem było zachęcenie uczniów do działalności wywołującej określone zainteresowania, uczynienie szkoły terenem życia dzieci
i młodzieży, a nie tylko - jak w szkole tradycyjnej - przygotowania do tego życia. Dewey podkreślał, że zajęcia praktyczne nie mają bynajmniej zastąpić studiowania książek przez uczniów. Powinny one natomiast doprowadzić do racjonalnego łączenia „nauki książkowej” ze zdobywaniem wiedzy w drodze samodzielnego wysiłku umysłowego i poczynań praktycznych, do łączenia teorii z praktyką.

Dewey głosił, że inna aniżeli w szkole tradycyjnej musi być organizacja nauczania
i inny tok lekcji. Nauczyciel powinien tak przygotować i prowadzić lekcje dowolnego przedmiotu, aby uczniowie mogli:

• odczuć określoną trudność,

• zdefiniować ją

• formułować pomysły jej przezwyciężenia (hipotezy)

• sprawdzać te pomysły w drodze rozumowania lub za pomocą obserwacji i eksperymentów,

• wyprowadzać na tej podstawie wnioski - teoretyczne lub praktyczne.

Szkoła tradycyjna, oparta na koncepcji Herbarta, nie odpowiadała współczesnym potrzebom edukacyjnym. Tych potrzeb nie zaspakaja także szkoła progresywistyczna wyrosła na podłożu psychodydaktyki Deweya. Dzieje się tak przede wszystkim dlatego, że przenosi przesadnie zainteresowania ucznia nad jego planowy wysiłek, swobodę nad karność, potrzebę bezpośrednią nad dalekie cele wychowania, doświadczenie indywidualne nad doświadczenie społeczne, psychologiczną organizację nauczania nad konsekwencję logiczną, a inicjatywę ucznia nad inicjatywę nauczyciela.

Wartość dydaktyki Deweya polega na trafnej krytyce werbalizmu, łącznie z tzw. poglądowością bierną, polegającą wyłącznie na ekspozycji pokazu, na wskazaniu potrzeby rozbudzania
i rozwijania samodzielności myślenia i działania uczniów oraz na zaproponowaniu niektórych sposobów tego procesu. Wśród nich na szczególną uwagą zasługuje „uczenie się przez dokonywanie odkryć”.

Podstawowe cechy nauczania realizowane zgodnie z założeniami dydaktyki tradycyjnej (opartej na koncepcji Herbarta) i progresywistycznej (wyrosłej na podłożu psychodydaktycznej teorii Deweya)

Szkoła tradycyjna - dydaktyka herbartowska	Szkoła progresywistyczna - dydaktyka deweyowska
Podział treści nauczania na przedmioty	Podział treści nauczania na interdyscyplinarne bloki
Przekaz wiedzy przez nauczyciela	Samodzielne zdobywanie wiedzy przez uczniów, nauczyciel pełni przeważnie rolę obserwatora pracy dzieci i młodzieży
Uczniowie są na ogół pasywni	Uczniowie są aktywni
Uczniowie nie decydują o doborze treści nauczania	Uczniowie mają pewien wpływ na dobór treści nauczania
Dominuje uczenie pamięciowe	Dominuje uczenie oparte na rozwiązywaniu problemów
Zachęcać uczniów do nauki mają motywy zewnętrzne, głównie stopnie	Pobudzać uczniów do nauki mają motywy wewnętrzne, w tym potrzeby i zainteresowania poznawcze
Częsta kontrola wyników nauczania	Niezbyt częsta kontrola wyników nauczania, nacisk na samokontrolę
Współzawodnictwo	Współpraca
Szkoła jest jedynym trenem uczenia się, tylko prace domowe wykonuje się poza nią	Szkoła jest głównym, ale nie jedynym miejscem uczenia się
Słaby nacisk na samorzutną twórczość uczniów	Silny nacisk na samorzutną twórczość uczniów

f) Dydaktyka współczesna

Różni się od dydaktyki tradycyjnej i progresywistycznej, ale nie odrzuca wszystkich założeń
i postulatów głoszonych przez ich twórców, jak np. herbartowskiego postulatu zaznajamiania uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy czy progresywistycznego zalecenia, aby aktywizować dzieci i młodzież w procesie nauczania.

Różnice między dydaktyką współczesną a jej poprzedniczkami polegają głównie na tym, że:

1. We współczesnym systemie dydaktycznym istotę procesu nauczania - uczenia się pojmuje się inaczej aniżeli czynili to herbartyści i progresywiści. Nie sprowadza się więc owego procesu ani do przekazywania uczniom tzw. gotowej wiedzy, ani też nie rezygnuje się z kierowania czynnościami poznawczymi dzieci i młodzieży. Zakłada się natomiast, że uczniowie powinni sobie przyswajać podstawy usystematyzowanej wiedzy oraz zdobywać określone umiejętności zarówno w drodze samodzielnych poczynań poznawczych, w tym empirycznych, organizowanych jednak przez nauczyciela, jak i przez działalność o charakterze recepcyjnym. Dlatego we współczesnych koncepcji kształcenia odrzuca się stopnie formalne herbartystów
   i progresywistów. Zamiast nich przyjmuje się bardziej elastyczne rozwiązanie, a mianowicie koncepcję ogniw (momentów) nauczania - uczenia się, która uwzględnia nie tylko różnorodność i wielość zadań dydaktycznych realizowanych w szkołach różnych typów
   i szczebli, lecz również czynności wykonywane podczas nauki szkolnej tak przez nauczyciela, jak i przez uczniów, co odpowiada interakcyjnemu charakterowi tych czynności.

2. Inaczej niż herbartyści i progresywiści, z których pierwsi rygorystycznie dzielili treść nauczania na poszczególne przedmioty już w najniższych klasach szkoły, a drudzy opowiadali się za nauczaniem całościowym nawet w szkole średniej, dydaktyka współczesna podkreśla celowość całościowego nauczania w klasach początkowych, a przedmiotowego - powyżej tego szczebla.

3. Herbartyści nie doceniali wychowawczego znaczenia zajęć grupowych w nauczaniu klasowo - lekcyjnym. Z kolei progresywiści przeceniali ich rolę. Dydaktyka współczesna unika tych skrajności, podkreślając potrzebę stosowania różnych form organizacyjnych nauczania, a więc nauczania indywidualnego, grupowego, zespołowego.

POLSCY DYDAKTYCY:

• Jan Władysław David (1859-1914):

- pierwszy w polskiej dydaktyce i jeden z pierwszych w dydaktyce światowej, domagał się oparcia nauczania na poznaniu zmysłowym, umysłowym i na działalności praktycznej, co dopiero mogło zagwarantować nauczaniu właściwą skuteczność.

• Henryk Rowid (1877-1944):

- Kładł nacisk na tworzenie polskiej koncepcji systemu dydaktyczno - wychowawczemu, której dał nazwę szkoły twórczej oraz na gruntowne pedagogiczno - psychologiczne przygotowanie nauczycieli do realizacji tego systemu.

- Zmarł w obozie koncentracyjnym w Auschwitz-Birkenau

• Bogdan Nawroczyński (1882-1974)_:

- Zasugerował prowadzenie do szkół dwu toków lekcji, opartych na stopniach formalnych herbartowskich i deweyowskich.

• Wincenty Okoń (1914- ... ):

- Zajmuje się teorią procesu kształcenia, funkcjonowaniem szkoły w warunkach współczesnej cywilizacji, psychologicznymi podstawami procesu uczenia się, jak również psychologią zabawy.

3. Cele kształcenia

• Cel nadaje kierunek działaniu i określa rezultat, do jakiego działanie to ma doprowadzić.

• W początkowym stadium to kategoria myślna, przyszłościowa.

• Po wykonaniu czynności i działań do niego prowadzących staje się skutkiem, rzeczywistością realną.

• Świadomość celu w połączeniu z przekonaniem o możliwości jego osiągnięcia sprzyja rezultatom pracy (cel musi być możliwy do osiągnięcia).

Zreformowana szkoła wyróżnia triadę celów:

• wiadomości

• umiejętności

• postawę

Naczelnym zadaniem nauczyciela jest kształtowanie umiejętności. Wymaga ono wielokrotnego i długotrwałego ćwiczenia pod kierownictwem nauczyciela. Wzrasta też waga pozytywnych postaw ucznia, jego identyfikowanie się z uznanym systemem wartości. Kształcenie kompetencyjne zakłada to, że uczeń nie tylko wie co należy czynić, ale potrafi wykonać i czyni to, bo nakazuje mu to jego postawa.

3.1. Cele kształcenia ogólnego

Zapewnienie wszystkim uczniom - odpowiednio do ich możliwości - optymalnego rozwoju intelektualnego. Oczywiście cel ten realizowany jest nie w oderwaniu, ale łącznie z celami wychowania.

Głównego celowi kształcenia ogólnego - tzn. zapewnieniu każdemu uczniowi pełnego rozwoju intelektualnego, podporządkowana jest działalność wszystkiego typu szkół.

W toku tej działalności nauczyciele realizują następujące cele kształcenia, podrzędne wobec wspomnianego celu głównego:

1. Zapewnienie wiedzy dotyczącej najważniejszych dziedzin życia ludzkiego (przyroda, społeczeństwo, technika, kultura).

2. Rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych (krytyczne myślenie, uwaga, wyobraźnia, pamięć, fantazja i różnorakie umiejętności praktyczne).

Realizacji tego celu sprzyja wdrażanie dzieci i młodzieży do samodzielnego dostrzegania, formułowania i rozwiązywania określonych problemów.

3. Kształtowanie systemu wartości i właściwego poglądu na świat (światopoglądu).

4. Rozwinięcie umiejętności samodzielnego uczenia się oraz rozbudzenie potrzeby dalszego samokształcenia. Niektórzy dydaktycy są zdania, że podstawowym obowiązkiem współczesnej szkoły jest „nauczyć uczniów tego, jak powinni sami uczyć się skutecznie”.

3.2. Cele kształcenia zawodowego

• Realizacja podstaw programowych kształcenia w zawodzie szerokoprofilowanym.

• Wdrożenie do stałego podnoszenia kwalifikacji.

3.3. Cele dydaktyczne

Związane są bezpośrednio z procesem nauczania - uczenia się

3.3.1. Cele ogólne

• Można je zdefiniować jako sformułowanie językowe, które podaje informację o pewnych zamierzonych efektach lekcji, związane z opisem wiedzy, umiejętności, postaw, jakie uczeń powinien podczas lekcji w sobie rozwinąć lub sobie przyswoić w takiej formie, która umożliwia sprawdzenie rezultatów uczenia się.

• Czasami dzielone są na cele dydaktyczne i cele wychowawcze.

• Zapis celu ogólnego wskazuje na kierunek podejmowanej działalności dydaktyczno - wychowawczej i jako taki stanowi podstawę do wypracowania istotnych w planowaniu wynikowym i w opracowaniu scenariusza celów operacyjnych.

• Nie ma jednej, powszechnie obowiązującej formuły precyzowania celów ogólnych. Jednak można wyróżnić w niej dwa elementy:

• Formułę wprowadzającą, która wskazuje na czynność nauczyciela, np. ukazanie..., przedstawienie..., zaznajomienie...., kształtowanie...., rozwijanie...., uświadomienie...., zapoznanie...., przybliżenie...., wskazanie lub ucznia, np. zrozumienie...., odkrycie...., rozpoznanie....

• Element treściowy - określający zasadniczą treść, wskazujący na merytoryczny aspekt działań edukacyjnych.

3.3.2. Cele operacyjne

• Cel operacyjny to jasno przedstawione, zamierzone określenie osiągnięć ucznia, określenie wyników uczenia się w kategoriach zachowania oczekiwanego od ucznia po zakończeniu nauki.

• Określa pożądany stan osoby uczącej się, wskazuje na umiejętności, jakie uczeń nabędzie w toku danej lekcji oraz opisuje jego cechy i zachowanie, jakie nauczyciel może dostrzec.

• Do podstawowych elementów każdego celu operacyjnego należy:

• opis postępowania lub zachowania końcowego, wyrażony za pomocą czasownika behawioralnego (np. pisać, wyliczyć, rozwiązywać, wyrecytować, znaleźć, zróżnicować, rozwiązać, zbudować, wybierać, wykreślić, porównać, przeciwstawić).

• Opis warunków, w jakich uczeń ma demonstrować lub przejawiać te zachowania

• Standardy określający dopuszczalny - najniższy (minimalny) poziom realizacji zachowania końcowego, który można uznać za dowód, że uczeń osiągnął założony przez nauczyciela cel (np. bezbłędnie, we właściwej kolejności, przynajmniej trzy cechy, musi zostać wykonane w ciągu 10 minut)

• Często spotykana formuła brzmi: „uczeń potrafi...”, „uczeń powinien...” „uczeń umie”

• Cel operacyjny powinien być:

• Wykonalny

• Jednoznaczny

• Mierzalny (obserwowalny)

• Jasno sprecyzowany

• Przykład zapisu celu operacyjnego: „Po zakończeniu katechezy uczeń potrafi z pamięci wymienić główne prawdy wiary”.

3.4. Cele katechezy

Katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci, młodzieży i dorosłych, a obejmuje przede wszystkim nauczanie doktryny chrześcijańskiej przekazane na ogół w sposób systematyczny i całościowy, dla wprowadzenia wierzących w pełnię życia chrześcijańskiego.

„Ostatecznym celem katechezy jest doprowadzić kogoś nie tylko do spotkania z Jezusem, ale do zjednoczenia, a nawet głębokiej z nim zażyłości”. Całe działanie ewangelizacyjne jest nastawione na rozwijanie komunii z Jezusem Chrystusem”.

Jest to cel nadrzędny, fundamentalny.

Dokumenty (Ogólna Instrukcja Katechetyczna, Dyrektorium Ogólne o katechizacji) mówią
o trzech funkcjach katechezy = celach ogólnych:

• wtajemniczenia

• kształcenia

• wychowania -

Bezpośrednie cele katechezy są następujące:

1. Rozwijanie poznania wiary. Realizację tego celu wyraża przekazanie Symbolu wiary, streszczenie Pisma św. i wiary Kościoła.

2. Wychowanie liturgiczne. Obecność Jezusa Chrystusa w Sakramentach, zwłaszcza
   w Eucharystii.

3. Formacja moralna. Celem katechezy jest przekazywanie postaw Jezusa Chrystusa, które winny uczniów uczestników przekształcać wewnętrznie.

4. Nauczanie modlitwy.

Z racji przeżywania wiary we wspólnocie Kościoła wyróżnia się dodatkowo dwa cele:

1. Wychowanie do życia wspólnotowego. (troska o innych, zwłaszcza o tych, którzy się oddalili, napomnienie braterskie, wspólna modlitwa, wzajemne przebaczenie, miłość braterska, troska o wymiar ekumeniczny.

2. Wprowadzenie do misji Kościoła. Uzdolnienie uczniów do chrześcijańskiej obecności w społeczeństwie, życiu zawodowym, kulturowym, społecznym.

Hierarchizacja celów katechezy

HIERARCHIZACJA CELÓW KATECHEZY

Cel nadrzędny

(fundamentalny): Komunia z Jezusem Chrystusem

wtajemniczenie kształcenie wychowanie

- poznawanie wiary - formacja moralna - wpr. do misji K-ła

- wychow. liturgiczne - nauczanie modlitwy - wych. do życia wsp.

4. Treść kształcenia

4.1. Wymagania - jakim powinna sprostać treść kształcenia

♦Treść ta powinna odzwierciedlać aktualne jak i przyszłe, przewidywane potrzeby życia.

♦ Treść kształcenia musi odpowiadać wymaganiom nauki.

• Wiedza, umiejętności nabywane w szkole wpływają na poglądy, przekonania i postawy uczniów, na ich stosunek do rzeczywistości.

• W związku z niezwykle szybkim tempem przyrostu nowej wiedzy istnieje niebezpieczeństwo „starzenia się” programów szkolnych - aby temu zapobiec poddaje się je cyklicznej weryfikacji, przeprowadzanej co kilka lat.

• Na miejsce treści już nieaktualnych należy włączyć informacje dotyczące najnowszych zdobyczy nauki, techniki, kultury.

♦ Wymagania natury psychologicznej.

• Chodzi o dostosowanie treści kształcenia do możliwości uczniów, do ich poziomu rozwoju psychofizycznego, w którym wyróżnia się następujące okresy:

ETAP I: klasy I-III szkoły podstawowej - kształcenie zintegrowane

ETAP II: klasy IV-VI szkoły podstawowej - kształcenie blokowe

ETAP III: gimnazjum

ETAP IV: szkoła ponadgimnazjalna

♦ Wymaganiach natury dydaktycznej, dotyczących doboru i układu treści kształcenia.

• Wynikają one przede wszystkim z konieczności przestrzegania postulatów systematyczności i korelacji.

• Systematycznym nazywamy taki układ treści, który wykazuje zgodność
  z logiką wewnętrzną danej gałęzi wiedzy.

• Z kolei o korelacji mówimy wówczas, gdy eksponuje się związki zachodzące między poszczególnymi przedmiotami szkolnymi.

Zgodnie z postulatami systematyczności i korelacji (wewnątrz przedmiotowej
i międzyprzedmiotowej) układy treści nauczania mogą być:

• liniowe

• koncentryczne

• spiralne

Liniowy układ treści nauczania to taki, w którym poszczególne partie (kroki, porcje) materiału nauczania tworzą nieprzerwany ciąg ściśle ze sobą powiązanych ogniw, przerabianych zazwyczaj tylko jeden raz w ciągu całego okresu nauki szkolnej.

Koncentryczny układ występuje wtedy, gdy te same treści powtarza się co pewien czas, rozszerzając stopniowo ich zakres, wzbogacając o nowe składniki, pogłębiając omawiane związki i zależności.

W ostatnich latach wyróżnia się także spiralny układ treści nauczania - jego cechą jest to, iż uczniowie nie tracąc z pola widzenia problemu wyjściowego, stopniowo wzbogacają zakres dotyczących go informacji oraz pogłębiają ich treść:

• w przeciwieństwie do układu koncentrycznego, w którym powraca się do danego zagadnienia niekiedy po kilkuletniej nawet przerwie, w układzie spiralnym nie ma tego rodzaju przerw,

• równocześnie - inaczej niż w układzie liniowym - nie poprzestaje się na jednorazowej ekspozycji poszczególnych tematów.

♦ Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia.

Wynikają z nich następujące wnioski ogólne:

• Programy nauczania powinny zawierać materiał uwzględniający potrzeby społeczne oraz indywidualne potrzeby uczniów.

• Materiał zawarty w programach nauczania powinien być tak dobrany, aby nauczyciele mogli indywidualizować pracę dydaktyczno - wychowawczą stosownie do zainteresować i zdolności uczniów. Tzn. obok wymagań minimalnych, opracowanych z myślą o uczniach słabszych, programy powinny zawierać także wymagania dostosowane do poziomu uczniów przeciętnych i bardzo zdolnych.

• Treści kształcenia powinny się odznaczać walorami wychowawczymi. Postulat ten wynika m.in. z podstawowej tezy dydaktyki współczesnej, iż proces kształcenia nie polega jedynie na przekazywaniu uczniom wiedzy.

• Programy nauczania muszą wychowywać dla przyszłości, przygotowywać do życia w świecie ustawicznych przemian.

4.2. Treść kształcenia w katechezie

W historii katechezy spotyka się różne podejścia do treści nauczania. Treścią katechezy była teologia, kerygmat, kultura człowieka, Objawienie Boże, historia zbawienia.

Kierunki katechetyczne XX wieku

Kierunek	Dydaktyczny	Pedagogiczny	Kerygmatyczny	Antropologiczny
Hasło	Ważna metoda!	Ważny uczeń!	Ważna treść!	Ważny człowiek i jego problemy!
Czas	Początek XX wieku	Okres między-wojenny	1930-1960 w Polsce od 1960	Od 1962
Przedsta- wiciele	Walenty Gadowski Wincenty Zaleski	Zygmunt Bielawski	Franciszek Blachnicki Jan Charytański	Mieczysław Majewski Roman Murawski
Cel	Wiara przez wiadomości	Rozwiązy-wanie religijnych problemów	Odpowiedź na Boże wezwanie	Dojrzała postawa wiary otwartej na świat
Treść	Streszczona teologia	Problemy katechehizo-wanych	Objawienie, kerygmat	Codzienne doświadczenia
Metoda	Monachijska -stopni formalnych	Stopni formalnych opartych o proces myślenia	Otwarcie na słowo Boże, dzielenie się Ewangelią	Dialog, ewangeliczna rewizja życia
Struktura	1.Przygoto-wanie 2.Poglądy 3.Wyjaśnie-nie 4.Utrwalenie 5.Zastosowanie	1.Zetknięcie z trudnością 2.Określenie jej 3.Hipotezy rozwiązania 4.Wnioski do działania 5.Działanie	1.Obwieszczenie słowa 2.Wspólnotowe rozważenie 3.Urzeczy-wistnienie słowa (działanie)	1.Doświadczenie (widzieć) 2. Interpretacja w świetle Objawienia (oceniać) 3. Odpowiedź (działać)
Rola katechety	Nauczyciel z autorytetem	Przewodnik duchowy	Posłany, świadek	Świadek i przyjaciel

Aktualnie akcent położony jest na:

• Objawienie Boże,

• Chrystocentryzm,

• Kościół

• i Człowieka .

Żadna z tych grup nie może stanowić wyłącznej treści katechezy, ale powinna być integralnie związana z pozostałymi, a zarazem powinna wynikać z zasady wierności Bogu i człowiekowi.

Proponuje się syntezę treści teologicznych i antropologicznych (model katechezy integralnej).

Hasło:

• Wierność Bogu i człowiekowi !

Przedstawiciele:

♦Josepf Colomb

♦Adolf Exeler

♦ks. Mieczysław Majewski

♦ks. Jan Charytański

♦ks. Roman Murawski

Zadania katechezy:

► rozwijanie poznania wiary

► wychowanie liturgiczne

► formacja moralna

► nauczanie modlitwy

► wychowanie do życia wspólnotowego

► wprowadzenie do misji

Treść katechezy:

• Bóg i człowiek

• Boże Objawienie, oferta zbawienia

• programy i podręczniki zgodne z Podstawą Programową katechezy Kościoła

Katolickiego w Polsce (Kraków 2001)

Rola katechety:

♦ nie tylko nauczyciel, ale przede wszystkim świadek obwieszczanej prawdy wiary

♦ prorok odpowiedzialny za poprawne głoszenie kerygmatu zbawienia (wierność Bogu)

♦ przyjaciel i duchowy przewodnik katechizowanych, zależy mu na nich, zna ich

osobiście, interesuje się nimi, orientuje się w ich problemach (wierność człowiekowi)

Metoda katechezy:

pluralizm metod i środków dydaktycznych

aktywizacja katechizowanych

Struktura katechezy:

1. Sytuacja życiowa, która powinna być:

• dobrana przez katechetę do tematu (a nie jak w modelu antropologicznym - wysuwana przez uczniów), koncentrująca uwagę uczniów na temacie

• życiowo bliska uczestnikom katechezy, bazująca na ich doświadczeniach (szkoła, rówieśnicy, dom, zainteresowania)

• przedstawiona w sposób konkretny (fakty, zdarzenia, doniesienia prasowe, wypowiedzi ankietowe, opinie naukowe, wypowiedzi osób będących dla uczniów autorytetami)

2. Odkrywanie światła Bożego - przepowiadanie (Bóg odpowiada)

• zawiera rozwiązanie sformułowanego wcześniej problemu w oparciu o słowo Boże, Tradycję, Urząd Nauczycielski Kościoła

• Uczniowie mają możliwość rozpoznania, że każda sytuacja jest uczestnictwem w Bożych planach . Bóg daje swoje rozwiązanie...

3. Kształtowanie postawy (chrześcijanin odpowiada: modlitwa i działanie)

• patrząc i oceniając konkretne doświadczenie oczami Jezusa jego uczniowie odpowiadają

• konkretne zaangażowanie, wyrażone przez modlitwę (osobistą lub wspólnotową) oraz określone działanie

• przyjęcie danej postawy powoduje preferowanie pewnych celów, wartości i sposobów działania, a odrzucanie innych

• konkretne postanowienia podejmowane na bliską przyszłość (służą osobistemu rozwojowi)

4.3. Plan nauczania, podstawa programowa, program nauczania,

podręczniki szkolne, pomoce dydaktyczne

PLAN NAUCZANIA:

Plan nauczania dla danego typu szkoły obejmuje pełny rejestr realizowanych
w niej przedmiotów, ich rozkład na poszczególne lata nauki, liczbę godzin nauczania przeznaczoną dla każdego przedmiotu.

Tego rodzaju plan stanowi podstawę do opracowywania podstaw programowych programów nauczania poszczególnych przedmiotów.

PODSTAWA PROGRAMOWA:

• Jest to zasadniczy akt prawny ustalany przez Ministra Edukacji Narodowej i Sportu.

• Jest punktem wyjścia do opracowywania:

• programów nauczania poszczególnych przedmiotów

• lub bloków przedmiotowych,

• a także programów wychowawczych,

• Zawiera:

• kanon podstawowych treści nauczania,

• precyzuje, jakie sprawności i umiejętności powinien opanować uczeń w toku kształcenia,

• wskazuje jakim postawom powinno sprzyjać nauczanie i wychowanie w szkole.

PROGRAM NAUCZANIA:

Program nauczania - ustala, jakie wiadomości, umiejętności i nawyki oraz w jakiej kolejności uczniowie mają sobie przyswoić.

Na program nauczania powinny się składać następujące elementy:

• uwagi wstępne - w których określa się cele nauczania danego przedmiotu,

• materiał nauczania - obejmujący podstawowe informacje, pojęcia, teorie, ważniejsze hipotezy, metody, techniki pracy,

• uwagi o realizacji programu oraz wskazówki na temat metod, form organizacyjnych i środków umożliwiających skuteczną realizację materiału.

PODRECZNIKI SZKOLNE:

• Treść kształcenia, której ogólny zarys wyznaczają plany i programy nauczania, jest eksponowana szczegółowo w podręcznikach szkolnych.

• Podręczniki stanowią jeden z najważniejszych środków dydaktycznych.

• Podręcznik oczywiście nie może być jedynym środkiem do pracy.

Podręcznik pełni następujące funkcje:

• Funkcję motywacyjna - mobilizuje do pracy, kształtuje zainteresowania, pozytywne nastawienie do uczenia się.

• Funkcję informacyjną - pozwala na wzbogacenie zasobu wiedzy, i to nie tylko za pomocą tekstu, ale także fotografii, rysunków, schematów, tabel oraz poleceń odsyłających do innych źródeł.

• funkcję ćwiczeniową - sprowadza się do kontroli, oceny i korekty przebiegu oraz wyników własnej pracy.

4.4. Kryteria religijno - pedagogiczno - psychologiczne doboru

materiału

ETAP O: przedszkolny: 3 -6 lat

ETAP I: klasy I-III szkoły podstawowej: 7 - 9 lat

ETAP II: klasy IV-VI szkoły podstawowej: 10 - 12 lat

ETAP III: gimnazjum: 13 - 15 lat

ETAP IV: szkoła ponadgimnazjalna: 16 - 19 lat

ETAP O (przedszkole, 3-6 lat):

• biologiczna potrzeba ruchu - „głód ruchowy”

• ciekawość świata - zadawanie wielu zaskakujących pytań

• ważną rolę odgrywają pomoce wizualne

• nie jest zdolne przyjąć treści podane w formie wykładowej

• zdolność koncentracji uwagi wynosi 3-4 minuty = zmiana organizacji pracy

• plastyczność psychiczna dziecka stwarza konieczność religijnego kształtowania go

ETAP I (klasy I-III szkoły podstawowej):

• dziecko zaczyna posługiwać się symbolami

• brak umiejętności analizy i syntezy

• koncentracja uwagi ok. 10 minut

• pamięć mechaniczna - pozwala przyswajać reguły, definicje....

• mowa staje się coraz lepszym narzędziem komunikacji i myślenia

ETAP II (klasy IV-VI szkoły podstawowej):

• zainteresowanie treścią przedmiotów szkolnych

• chce być dobrym uczeniem (aby osiągnąć dobrą pozycję w klasie, zaspokoić

oczekiwania rodziców, nauczycieli)

• zaczyna dominować zabawa zespołowa - poczucie odpowiedzialności wobec kolegów

• aktywność i ruchliwość

• rozgraniczenie zabawy i nauki, ale zabawa może pełnić rolę służebną dla nauki

• w moralności: akceptacja norm moralnych nie pod naciskiem autorytetu

dorosłych, albo ze względu na sankcje zewnętrzne (liczenie się z aprobatą

środowiska, rodziców, nauczycieli)

ETAP III (gimnazjum):

• zdolność do uogólnień, opanowane zostają dobrze synteza i analiza

• rozwój i różnicowanie zainteresowań (inne dla chłopców, inne dla dziewcząt)

• wejście w nowe grupy społeczne (możliwość wejścia na margines !!!!!!!!!)

• w moralności przejście od wartości heteronomicznej (przyjmowanej od innych) do

autonomicznej (z własnego przekonania, wyboru)

• w tym okresie uczeń jest trudny i wymagający...

• uważają się za dorosłych.... chcą się sprawdzić jako dorośli w różnych dziedzinach życia

(sex, alkohol, narkotyki...)

• nauczaniu prawd wiary musi towarzyszyć doświadczenie życiowe (praktycyzm)

ETAP IV (szkoła ponadgimnazjalna):

• przywiązanie do osób spoza rodziny (nauczyciele, idole)

• ścisłe nawiązanie kontaktów z rówieśnikami i uleganie ich wpływom

• powoduje to rozluźnienie związków z rodziną

• przemiany te są źródłem wielu konfliktów

• młodzież pragnie sama decydować o własnym losie, o dokonywanych wyborach

• zadaniem katechezy jest budzenie podziwu wobec odkrywanej i poznawanej

prawdy - a nie bierne przyswajanie prawd,

• zabezpieczać przed przeciętnością przez wskazywanie wzoru, ideału

• kształtowanie wiarę

5. Metody nauczania

Przez metodę nauczania rozumiemy: sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiąganie celów kształcenia, inaczej mówiąc, wypróbowany układ czynności nauczyciela i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian
w osobowości uczniów. (W.Okoń).

5.1. Rozwój metod nauczania

Najstarszą historycznie grupę metod stanowią metody słowne, w których dominującym sposobem nauczania było przekazywanie przez nauczyciela gotowych wiadomości za pomocą słowa mówionego, pisanego a potem drukowanego oraz przyswajanie ich przez uczniów.

Metody takie, ukształtowane głównie w szkole średniowiecznej, przyjmowały postać metody wykładowej lub katechetycznej. Przetrwały one do XX wieku.

Bardziej udoskonaloną postać metody katechetycznej, która polega na stawianiu pytań
i dawaniu na nie gotowych, wyuczonych odpowiedzi, stanowiła metoda heurystyczna, zwana też metodą poszukującą. Tu już formułowane przez nauczyciela pytania na ogół zmuszają ucznia do myślenia i do samodzielnego poszukiwania odpowiedzi. Metody słowne traciły stopniowo w teorii i w praktyce pedagogicznej znaczenie wyłącznego sposobu przekazywania wiedzy i przyswajania jej przez uczniów.

Obok nich zaczął w XIX wieku występować inny sposób, opracowany przez klasyków dydaktyki, polegający na czerpaniu wiadomości nie ze słów, nie z książek, lecz - jak się wyraził Komeński - „z nieba, ziemi, z dębów i buków”, to jest przez poznanie rzeczy samych, a nie wyłącznie cudzych spostrzeżeń i świadectw o rzeczach. Metody nauczania posługujące się tym sposobem nazwano poglądowymi lub rzeczowymi. System czynności nauczyciela i uczniów jest tu inny niż w metodach słownych. Zadanie nauczyciela to gromadzenie odpowiedniego materiału empirycznego, zaciekawienie nim uczniów, zorganizowanie obserwacji oraz podsumowanie i utrwalenie jej wyników. Zadaniem zaś ucznia jest zdobyć na podstawie obserwacji pożądane wiadomości i następnie je zapamiętać.

Zdawać się by mogło, iż metody „oglądowe” w powiązaniu ze słownymi wyczerpują możliwości metodyczne, ale bynajmniej tak nie jest.

Pod koniec XIX wieku, głównie w działalności i pracach teoretycznych Deweya pojawił się nowy sposób zaznajamiania uczniów z wiedzą, a zarazem rozwijania ich zdolności
i zainteresowań. Jest to organizowanie działalności praktycznej uczniów, mającej umożliwić im zdobycie wiedzy i sprawności. Praktyka sprzyjająca poznaniu wkracza tu na miejsce słowa lub oglądu. Metody nauczania, oparte na tym sposobie zakładają istnienie odrębnego systemu czynności nauczyciela i uczniów. Rola nauczyciel polega tu na planowaniu działalności ucznia i kierowaniu nią, rola zaś ucznia na realizowaniu określonych zadań praktycznych w celu osiągnięcia zaplanowanego wyniku oraz zdobycia wiedzy o świecie.

Pedagog amerykański Clark Kerr wyróżnia cztery „rewolucje w zakresie metod nauczania”.

1. Pierwsza polegała na tym, iż nauczyciele - rodzice ustąpili miejsca zawodowym nauczycielom, a nauczanie okazjonalne - nauczaniu systematycznemu, organizowanemu w szkole.

2. Istotą drugiej rewolucji było zastąpienia słowa mówionego słowem pisanym.

3. Trzecia spowodowała wprowadzenie słowa drukowanego do nauczania

4. Czwarta, której obecnie jesteśmy świadkami, zmierza do częściowej automatyzacji
   i komputeryzacji pracy dydaktycznej.

5.2. Klasyfikacja metod nauczania

A. Metody oparte na posługiwaniu się słowem:

• OPOWIADANIE

• WYKŁAD

• POGADANKA

• DYSKUSJA

• PRACA Z KSIĄŻKĄ

B. Metody oparte na obserwacji:

• POKAZ

• POMIAR

C. Metody oparte na działalności praktycznej uczniów:

• METODA LOBOLATORYJNA

• METODA ZAJĘĆ PRAKTYCZNYCH

D. Metody gier dydaktycznych:

• METODA SYMULACYJNA

• METODA SYTUACYJNA

• METODA INSCENIZACJI

5.3. Metody aktywizujące

1. Etapy pracy z wykorzystaniem metod aktywizujących:

1. Organizacja pracy przez prowadzącego

Rozpoczynamy zajęcia od podziału uczestników na małe grupy. Wielkość grupy zależy m.in. od tego, na czym nam najbardziej będzie zależało - czy na ułatwieniu włączenia się w pracę grupy wszystkim obecnym osobom, czy na szybkiej prezentacji. Jeśli grupa liczy trzy osoby, to łatwiej się uczestnikom włączyć w dyskusję, ale przedłuża się wtedy prezentacja na forum ogólnym, bo jest dużo grup. Zwyczajowo grupa liczy 3-5 osób.

Kiedy wszyscy uczestnicy są podzieleni na grupy, prowadzący stawia przed nimi zadanie. Może to być zadanie jedno dla wszystkich lub dla każdej grupy inne, może być jawne lub czasowo tajne. Zadanie musi mieć formę pytania wyraźnie i jednoznacznie sformułowanego, aby precyzyjnie ukierunkować samodzielną pracę grup. Najlepiej jeżeli pytania mają znaczenie życiowe dla uczestników, są dla nich ważne oraz dopuszczają różne odpowiedzi.

Jeśli grupy znają już zadanie, prowadzący musi dokładnie określić instrukcję odnośnie sposobu pracy, np. „macie przygotować pantomimę”. Zwykle też trzeba określić orientacyjny czas pracy w grupach. Prowadzący musi także dostarczyć grupom materiały pomocnicze, np. xero fragmentu biblijnego, kartkę z nie dokończonymi zdaniami, itp.

II. Praca w małych grupach

Po zorganizowaniu pracy grupy mają czas na samodzielną pracę. Wytworem pracy grupy mogą być - w zależności od metody pracy - wypowiedzi słowne, pisemne, przedstawienia dramowe, plakaty, itd.

III. Praca na forum ogólnym

Na początku pracy na forum ogólnym prowadzący ma podać instrukcję dotyczącą sposobu przedstawiania efektów pracy w grupach. Następnie ma miejsce prezentacja. Ma ona bardzo duże znaczenie dla całości pracy, gdyż:

• jest to forma docenienia wysiłku poszczególnych grup, umożliwienia im zaprezentowania własnych poglądów, swojego zdania;

• grupy mają różne pomysły na rozwiązanie tych samych problemów i zapoznanie się
  z nimi poszerza zasób widzenia zagadnień;

• świadomość konieczności przedstawienia efektów pracy na forum ogólnym mobilizuje grupy do koncentracji na zadaniu.

Po prezentacji efektów pracy małych grup prowadzący musi „zamknąć” całą pracę. Jego zadaniem jest postawienie kropki nad „i” czyli puenta zajęć.

2. Zamknięcie pracy czyli puenta

Po prezentacji efektów pracy małych grup, prowadzący musi uporządkować wykonanie zadania. To, co jest skutkiem aktywności uczniów musi zostać świadomie wykorzystane przez katechetę. Inaczej mówiąc całą dynamikę pracy grup trzeba spożytkować z punktu widzenia celów katechezy. Można wskazać następujące rodzaje puenty:

• Krótka synteza - jest to zebranie i uporządkowanie wypowiedzi uczestników. Konieczne jest wskazanie różnych aspektów danej tematyki z wyraźną propozycją wskazania jej istoty, rdzenia. Dzięki temu uczniowie mogą zobaczyć całość zagadnienia i wzajemną relację różnych elementów.

• Wskazanie kontekstu biblijnego - polega na wskazaniu biblijnych punktów odniesienia danego zagadnienia. Takie poszerzenie horyzontu wpływa na nowe zrozumienie tematu jak również zestawionych z nim tekstów biblijnych.

• Wskazanie kontekstu życiowego - prowadzący podaje uczniom przykłady współczesne ilustrujące np. omawiane prawdy biblijne.

• Aforyzm - jest to zakończenie pracy krótką, syntetyczną i obrazową myślą.

• Osobisty komentarz - polega na zabraniu głosu przez katechetę np. na koniec dyskusji, po wysłuchaniu poglądów uczestników na dany temat. Prowadzący ma wtedy możliwość mocnego zaakcentowania własnego zdania.

• Poinformowanie o nauce Kościoła - prowadzący przedstawia stanowisko Kościoła
  w związku z danym zagadnieniem. Szczególnie jest to istotne na koniec dyskusji,
  w których wypowiadane są poglądy niezgodne z tą nauką.

• Postawienie pytania - prowadzący wyraźnie formułuje centralne pytanie, jakie powstaje w związku z danym zagadnieniem. Jest to zakończenie na pytaniu bez udzielenia odpowiedzi. Można to określić jako „zabicie ćwieka”.

• Odniesienie osobiste - polega na sprowokowaniu u uczestników refleksji nad sobą poprzez umożliwienie porównania ich życia np. z życiem postaci biblijnych będących tematem pracy.

• Modlitwa na bazie efektów pracy - prowadzący prosi uczestników o spontaniczną modlitwę inspirowaną efektami pracy w małych grupach.

• Prośba o indywidualną refleksję - po pracy nad tekstami biblijnymi prowadzący stawia uczestnikom pytanie - Co Bóg mówi do mnie przez te słowa? Rozdaje małe kartki
  i prosi, aby każdy zapisał swoją odpowiedź na to pytanie. Następnie kartki te uczestnicy mają przykleić na papier i umieścić w widocznym miejscu.

• Osobiste świadectwo - jest to wypowiedz prowadzącego o charakterze świadectwa.

• Powtórne odczytanie tekstu biblijnego - Po takim samodzielnym poszukiwaniu uczestnicy będą bardziej chłonni do przyjęcia orędzia Słowa Bożego.

Puenta powinna być przygotowana przez katechetę, ale w zależności od przebiegu pracy może zawierać w sobie elementy twórcze, powstałe podczas zajęć. Dobrze jest, jeśli katecheta będzie w tej kwestii elastyczny. Przebieg zajęć może być bowiem zaskoczeniem także dla niego. On także może odkryć coś istotnego i ważnego dla siebie.

Błędem puenty jest „moralizowanie” czyli sprowadzenie całego bogactwa Słowa Bożego tylko do wskazówek moralnych.

Puenta ma wyraźnie zakończyć pracę. Ma zamknąć pewien etap pracy - jednocześnie otwierać inny. Ma być impulsem do dalszych, indywidualnych poszukiwań, do kontynuowania myślenia nad tekstem.

3. Rola i zadania katechety

Stosowanie metod aktywizujących wpływa na sposób rozumienia roli i zadań katechety. Jego głównym zadaniem przestaje być przekazywanie uczniom gotowej wiedzy
w ostatecznej formie, a staje się zorganizowanie ich samodzielnej pracy nad proponowanymi zagadnieniami. Katecheta przestaje być wykładowcą, a staje się animatorem - tym, który ożywia.

Podczas prezentacji na forum ogólnym prowadzący powinien zadbać o atmosferę współpracy, a nie współzawodnictwa. Pomaga w tym wyrażenie oklaskami uznania dla każdej grupy po zakończeniu przez nią prezentacji.

Rola katechety w czasie pracy metodami aktywizującymi jest pomocnicza. Ma zorganizować samodzielną pracę uczniów.

4. Cele - możliwe skutki

• Zrozumienie i zapamiętanie tekstów. Tematem pracy metodami aktywizującymi są najczęściej teksty biblijne. Poznanie tych tekstów dokonuje się podczas rozwiązywania problemów, poszukiwania odpowiedzi na postawione pytanie. Można powiedzieć, że to nie katecheta przekazuje pewne prawdy uczniom, ale stawia zadanie i umożliwia znajdowanie odpowiedzi w konfrontacji z Biblią. Taka aktywna praca z tekstem biblijnym pozwala uczniom zrozumieć tekst, zobaczyć rzeczywistość, na jaką tekst wskazuje
  i niejako przy tej okazji lepiej zapamiętać.

• Rozwój indywidualny. Uczestnicy szukając rozwiązań są prowokowani do wykorzystywania posiadanej wiedzy i własnego doświadczenia, do konfrontowania ich
  z Biblią, do analizowania różnych możliwych odpowiedzi. W ten sposób są prowokowani do samodzielnego myślenia. Ponadto stwarzanie konieczności wyboru sprzyja ćwiczeniu się w sztuce podejmowania decyzji. Jeśli pomagamy uczniom samodzielnie myśleć, przeżywać pozytywne emocje, podejmować samodzielnie decyzje - to pomagamy im w indywidualnym rozwoju.

• Rozwój więzi w grupie. Wspólne zadanie wymusza współpracę, rozmowę, wymianę poglądów, zaplanowanie wspólnego działania. Rozmowy pomagają przełamać bariery, poznać się, pomagają w nawiązywaniu i rozwijaniu więzi, czyli inaczej w budowaniu wspólnoty.

5. Warunki skuteczności

• Zaangażowanie prowadzącego. Najlepsza nawet metoda jest tylko narzędziem. Skutki zależą od osoby, która to narzędzie będzie wykorzystywać. „Żadna metoda i żadna technika nie jest w stanie zastąpić żywego o twórczej osobowości nauczyciela, przejętego życzliwością dla uczniów i chęcią do swojej pracy. Najlepsza metoda
  w rękach człowieka obojętnego nic nie da. Dopiero w człowieku, który się daną metodą zainteresował, zrozumiał ją, ogarnął swym sercem i ożywił wyobraźnią powstaje ożywienie się konstrukcji, metoda staje się czynnikiem twórczym, zdolnym wywołać oddźwięki w innych sercach i umysłach” (A. Kamiński). Aby obudzić w sercach i umysłach uczniów wiarę, zachęcić do modlitwy, do lektury Pisma świętego, nie wystarczy użycie najlepszych metod. Katecheta musi tym wszystkim żyć.

• Porządek, dyscyplina. Zanim katecheta rozpocznie pracę metodami aktywizującymi, winien być przekonany, że jest w stanie zapanować nad grupą i w razie potrzeby przywrócić porządek. Utrzymanie porządku na zajęciach jest umiejętnością.

• Dostosowanie metod do grupy uczestników. Doświadczenie wskazuje, że dzięki metodom aktywizującym można zaktywizować bardzo różne grupy - od przedszkolaków po ludzi starszych. Ta uniwersalność ma jednak pewne granice.

• Organizacja przestrzeni. Uczniowie muszą mieć miejsce umożliwiające pracę
  w małych grupach. Ustawienie klasyczne, typowo lekcyjne, czyli dwa lub trzy rzędy ławek
  w sali sprawia, że uczniowie nie widzą się wzajemnie. Siedzą do siebie bokiem lub plecami. Takie ustawienie sprzyja pracy indywidualnej lub w parach, ale utrudnia pracę w małej grupie. Przy takim ustawieniu można poprosić o odwrócenie się części uczniów
  i w ten sposób utworzyć grupki czteroosobowe wokół jednego stołu.

• Przygotowanie materiałów pomocniczych.

• Gospodarowanie czasem. Lepiej jest, jeśli uczniowie przyswoją mniej treści, ale za to dogłębnie, niż gdyby tych treści było więcej, ale zostały przyjęte powierzchownie, bez zrozumienia wewnętrznych powiązań. Potrzebne jest zarezerwowanie odpowiedniej ilości czasu na przeprowadzenie danej metody i dokonanie podsumowania.

• Muzyka. Podczas pracy metodami aktywizującymi pojawia się możliwość urozmaicenia zajęć w postaci włączenia spokojnej muzyki, tak, aby nie przeszkadzała grupom w pracy. Może ona wprowadzić nastrój rozluźnienia i odprężenia.

5.4. Kryteria doboru metod nauczania

We współczesnym systemie dydaktycznym dobór metod nauczania zależy od:

1. Celów nauczania

• Zasada wierności Bogu i człowiekowi (katecheza integralna).

• Inna będzie metoda, gdy celem będzie przekazanie pewnego zasobu wiedzy, inna gdy będzie nam chodziło o skorygowanie i przekształcenie postawy religijnej, kiedy będziemy chcieli powtórzy ć przerobiony materiał.

2. Treści lekcji

• W katechezie są to głównie treści biblijne, które wymagają odpowiedniego zastosowania metod służących przybliżeniu Słowa Bożego i doprowadzeniu do spotkania z Jezusem.

3. Uczniów (poziom intelektualny, wiek, aktualna predyspozycja, nastawienie emocjonalne,

uprzednia wiedza, poziom religijny).

D. Nauczyciela

• Od wieku: inny styl pracy wykaże starszy nauczyciel, inny młodszy,

• podejścia do danej prawdy oraz do ucznia,

• samopoczucia nauczyciela.

E. Możliwości techniczno - organizacyjnych

• Wyposażenie szkoły w środki dydaktyczne (magnetowid, komputery, rzutnik pisma, odpowiednia ilość tekstów źródłowych).

6. Formy organizacyjne nauczania

Kryteria podziału form organizacyjnych nauczania:

• Liczba uczniów - w związku z tym można wyróżnić:

• pracę indywidualną ( jednostkową),

• pracę partnerską (binarną, dwójkową),

• pracę grupową,

• pracę zbiorową

• miejsce uczenia się dzieci i młodzieży:

- zajęcia szkolne:

• klasowo - lekcyjne,

• labolatoryjne,

• świetlicowe,

• warsztatowe,

• wycieczki dydaktyczne (bezpośrednio związane z tematem lekcji),

• imprezy szkolne (np. apel, opłatek, jasełka)

• zajęcia pozaszkolne:

• prace domowe,

• inne wycieczki (np. turystyczno-krajoznawcze, rekreacyjne),

• koła zainteresowań,

• zajęcia w innych obiektach (np. sakralnych, produkcyjno-usługowych)

• pielgrzymki

• Czas trwania zajęć:

• zajęcia lekcyjne,

• zajęcia pozalekcyjne

Praca indywidualna jest formą polegającą na wykonywaniu przez poszczególnych uczniów zadań odrębnych, specjalnie dla każdego z nich przeznaczonych.

Jej przeciwieństwem jest praca zbiorowa, w której uczestniczą niemal wszyscy uczniowie jednocześnie. Polega na wspólnym wykonywaniu przez uczniów znajdujących się w danym pomieszczeniu tego samego zadania szkolnego

Praca partnerska - kiedy przez pewien okres czasu dwaj uczniowie pracują wspólnie, uzupełniają się oni wzajemnie i w ten sposób wyrażają skłonność do pomagania sobie.

Praca grupowa polega na wspólnym wykonywaniu zadań przez stałe grupy liczące zazwyczaj 3-5 uczniów. Może to być praca:

• jednolita - wszystkie grupy wykonują jednocześnie te same zadania, umożliwia to porównanie wyników poszczególnych zespołów oraz krytyczną ich ocenę;

• jednym frontem naprzemienne czynności - gdy poszczególne grupy otrzymają kilka tych samych zadań do wykonania, ale wykonuje je po kolei, wymieniając się zadaniami (każda grupa jednocześnie pracuje nad innym - własnym zadaniem, a po zakończeniu wykonania zadania wymienia się nim z inną grupą i wykonuje zadanie, które inna grupa wcześniej wykonała)

• zróżnicowana - polega na wykonywaniu przez poszczególne grupy odrębnych zadań, po wykonaniu tych zadań grupy prezentują wobec całej klasy uzyskane wyniki, które złożone razem tworzą jedną całość

7. Środki dydaktyczne

Środki dydaktyczne to przedmioty materialne, które ułatwiają i przybliżają uczniom określone treści nauczania, oddziałując na ich wzrok, słuch, dotyk, powonienie.

7.1. Funkcje środków dydaktycznych

FUNKCJA POZNAWCZA:

• Funkcja ta realizuje się poprzez sposób uczenia oparty na zapamiętywaniu.

• Na tego typu lekcjach środki dydaktyczne wykorzystywane są do ilustracji.

• W. Zaczyński na podstawie przeprowadzonych badań szczególną rolę przypisuje środkom wzrokowym, bowiem:

• ponad 80% informacji dociera do nas poprzez kanał wzrokowy

• a tylko 11% przez słuch

• 3,5 % przez dotyk

• 1,5% przez zapach

• i jedynie 1% przez smak

• Zdecydowana większość uczniów to tzw. wzrokowcy.

• Ponadto informacja wzrokowa wymaga o 50% mniej czasu na przyswojenie niż informacja werbalna i 60% lepiej i dłużej jest zachowywana w pamięci niż informacja werbalna.

FUNKCJA WERYFIKACYJNA:

• Dzięki przezroczom, filmom, nagraniom video, uczniowie mogą dokonywać samodzielnych analiz, porównań, syntez, uogólnień sądów i wnioskowań.

• Uczeń ma możliwość obserwacji wielu niedostępnych w normalnych warunkach dla oka rzeczy i zjawisk.

FUNKCJA EMOCJONALNO - MOTYWACYJNA:

• Istnieje konieczność łączenia intelektualnych treści z przeżyciami emocjonalnymi, gdyż w przeciwnym razie same treści intelektualne staną są suche, obojętne, mniej porywające, nie będą budzić zapału i wiary w ich znaczenie i wartość.

• Temu łączeniu przeżyć emocjonalnych z intelektualnymi ma służyć eksponowanie utworu lub dzieła.

• Szczególna siła oddziaływania na sferę uczuć i przeżyć tkwi w filmie.

FUNKCJA PRAKTYCZNA:

• Środki mają ułatwić i przyspieszyć opanowanie ćwiczonej umiejętności i poznanie reguł poprawnego działania.

7.2. Podział środków dydaktycznych

A. środki wzrokowe:

• obrazy • rysunki

• ilustracje • napisy

• plansze • przeźrocza

• foliogramy • fazogramy

• flanelogramy • tablice do pisania kredą

• tablice wystawowe • tablice magnetyczne

• tablice montażowe • materiały drukowane

• fotografie • filmy nieme

• modele

B. środki słuchowe:

• audycje radiowe

• nagrania magnetofonowe

• nagrania kompaktowe

C. środki wzrokowo - słuchowe:

• audycje telewizyjne (telewizja otwarta - tzw. telewizja edukacyjna, telewizja w

obwodzie zamkniętym)

• udźwiękowione przeźrocza

• filmy dźwiękowe

• nagrania magnetowidowe

D. Środki częściowo automatyzujące proces nauczania-uczenia się:

• komputery

• labolatoria językowe

• maszyny dydaktyczne

7.3. Zasady stosowania środków dydaktycznych

• Srodki dydaktyczne nie mogą być celem samym w sobie: np. z dydaktycznego punktu widzenia nie do przyjęcia jest oglądanie filmu video przez 45 minut lekcji, czy prezentowanie nawet krótkiego nagrania bez jego omówienia.

• Mogą być także przez uczniów samodzielnie wykonywane w ramach pracy domowej,
  w warsztacie szkolnym - ma on wówczas duży walor wychowawczy.

• Nie należy ulegać magii wielkości środków dydaktycznych - niewłaściwe byłoby stosowanie podczas jednej lekcji: telewizji, magnetofonu, plansz, obrazów, podręczników i innych pomocy - wówczas zamiast układania się wiadomości w określoną całość, następuje pewnego rodzaju „wirowanie” różnych elementów treści.

• Wykorzystywane środki dydaktyczne muszą być estetyczne, czytelne, nieuszkodzone.

• Pomoce powinny być przygotowane i sprawdzone przed lekcją.

8. Ogniwa nauczania - uczenia się

- czynności uczniów i nauczyciela tworzą w procesie kształcenia zintegrowaną całość, przy zachowaniu zasady:

- kierownicza rola nauczyciela,

- aktywny, samodzielny udział uczniów.

W nowoczesnym modelu procesu nauczania - uczenia się można wyodrębnić ogniwa (momenty) nauczania i uczenia się, które składają się na lekcję:

1. Uświadamianie uczniom celów i zadań dydaktycznych, stawianie problemów - w celu powstania u uczniów motywacji uczenia się. Trafiona motywacja i rozbudzenie zainteresowań czynią lekcje zajęciem atrakcyjnym

2. Zaznajamianie uczniów z nowym materiałem przy użyciu odpowiednich środków, sposobów, metod.

3. Kierowanie procesami uogólniania - u uczniów rozwiązywanie problemów.

4. Utrwalanie wiadomości uczniów.

5. Kształtowanie umiejętności, nawyków, przyzwyczajeń.

6. Wiązanie teorii z praktyką.

7. Kontrola i ocena wyników nauczania.

9. Zasady nauczania

Zasady nauczania to normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajamiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im określone poglądy
i przekonania oraz wdrażać do samokształcenia.

9.1. Zasada poglądowości (obrazowości)

• Zwraca uwagę na konieczność bezpośredniego, zmysłowego poznawania rzeczy, zjawisk, procesów i wydarzeń.

• Zasada ta powinna być realizowana poprzez czynny kontakt ucznia z przedmiotem, obrazem czy filmem.

• Poglądowość w procesie dydaktycznym może występować w dwojakiej postaci:

• Ilustratywna (najczęściej spotykana) - polega na samym pokazywaniu uczniom

rzeczy, ich modeli lub rysunkowych przedstawień

• Operatywna. Opiera się na działaniu samych uczniów. Opiera się na

poznawaniu rzeczywistości w procesie jej przekształcania. Uczniowie - zamiast oglądać

rzeczy, modele, rysunki - sami je wykonują, gromadzą niezbędne zbiory, prowadzą

obserwacje i eksperymenty.

Forma poglądowości to:

• Bezpośrednia - gdy posługujemy się konkretnym przedmiotem

• Pośrednia - gdy posługujemy się obrazem, rysunkiem, schematem danego

przedmiotu.

9.2. Zasada samodzielności

- Mówimy o dwóch rodzajach samodzielności:

•. Samodzielność działania:

- samodzielny wybór i planowanie pracy

- wykonanie pracy

- sprawdzenie wykonanej pracy

• Samodzielność myślenia:

- myślenie reproduktywne (przyswajanie i odtwarzanie

wiedzy)

- myślenie produktywne (przejaw twórczości człowieka)

• Samodzielność myślenia i działania może ujawnić się w wyborze przez uczniów niektórych tematów na zajęcia, zaplanowanie form ich realizacji i samym przebiegu, który uczniowie uzgadniają z nauczycielem.

• Zasada samodzielności wynika z założenia, iż uczenie się jest procesem podejmowanym świadomie. Nauczyciele, jak i rodzice twierdzą, że uczniowie nie chcą się uczyć. Najczęściej wynika to stąd, że narzuca się im temat, przekazuje suche wiadomości, których muszą wysłuchać, zapamiętać, a następnie reprodukować.

9.3. Zasada wiązania teorii z praktyką

• Konieczność harmonijnego powiązania poznania i wiedzy z praktyką codziennego życia.

• Łączenie teorii z praktyką pozwala lepiej zapamiętać wszystkie przyswojone definicje, zasady, prawa, reguły.

9.4. Zasada przystępności

• Inaczej stopniowania trudności.

• Nauczyciel powinien uwzględnić:

• przystępność materiału dla uczniów,

• dostosować metody nauczania do ich poziomu.

• W nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest dla ucznia bliskie, do tego, co dalsze.

• To, co jest uczniowi bliższe, bardziej znane, bardziej przemawia do jego wyobraźni.

- W nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest dla uczniów łatwiejsze, do

tego co trudniejsze.

• stawianie uczniom wymagań, którym nie mogą sprostać, zniechęca ich do pracy, podważa wiarę we własne siły, niszczy pozytywną motywację uczenia się

• W nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest uczniom znane, do tego, co nowe
  i nie znane.

• Często bywa tak, że wskutek luk i braków w opanowaniu przez uczniów materiału praca nad nowym tematem jest utrudniona, a nawet niemożliwa.

9.5. Zasada systematyczności

• Uwzględnia planowy i logicznie uporządkowany układ treści nauczania.

• Brak rytmiczności może przejawiać się:

• na pojedyńczych lekcjach, gdy n-l traci czas na sprawy nie związane z lekcją;

• w ciągu całego roku szkolnego, gdy np., w pewnych okresach, a zwłaszcza przed końcem roku szkolnego następuje nagły zryw do zbyt intensywnej pracy.

Najważniejsze reguły związane z zasadą systematyczności:

• Istotnym warunkiem skutecznego zaznajamiania uczniów z nowym materiałem jest uprzednie określenie stanu ich wiedzy wyjściowej oraz systematyczne nawiązywanie do tej wiedzy (przechodzenie od tego, co znane. do tego, co nowe i nie znane).

• Ustalenie tzw. merytorycznego środka ciężkości dla każdej lekcji oraz eksponowanie na jego tle i w powiązaniu z nim pochodnych wobec niego wiadomości i umiejętności (podsumowanie, ujęcie w skondensowany sposób najważniejszych zagadnień, powiązanie ich z wiadomościami, które uczniowie wcześniej zdobyli).

• Zaznajamianie z nowym materiałem wymaga na ogół podzielenie omawianego materiału na punkty i podpunkty (znając konstrukcję omawianego zagadnienia, całościowy obraz łatwiej jest pracować i poruszać się po materiale).

• Streszczenia i syntetyzujące powtórzenia powinny być realizowane na początku lekcji (dotyczą materiału zrealizowanego dawniej), a także na końcu danej lekcji (dla utrwalenia).

9.6. Zasada indywidualizacji

• Postulat indywidualnego traktowania ucznia.

• Wymagania powinny być zróżnicowane i dostosowane do możliwości ucznia.

• Podstawowym zadaniem nauczyciela jest wykorzystanie różnego zakresu treści
  w odniesieniu do poszczególnych uczniów, lub przynajmniej do trzech ich podstawowych grup: uczniów najzdolniejszych, przeciętnych i najsłabszych.

• Sposoby realizacji tej zasady:

• zróżnicowanie prac domowych,

• różnicowanie stopnia trudności problemów rozwiązywanych na lekcji,

• zlecenie niektórym uczniom prowadzenia danego fragmentu zajęć,

• wprowadzenie zajęć pozalekcyjnych,

9.7. Zasada trwałości wiedzy

• Inaczej efektywności nauczania.

• Zapamiętywanie i reprodukowanie przyswojonego materiału zależy także od:

• stosunku ucznia do nauczyciela,

• do danego przedmiotu,

• do jego zainteresowań,

• stosunków interpersonalnych w klasie.

• Materiał będzie lepiej zapamiętany, jeżeli zdołamy wywołać nim zainteresowanie
  i zaciekawienie, gdy wzbudzimy odpowiednią motywację do nauki, gdy potrafimy wyzwolić aktywizację uczniów.

Jedną z metod prowadzących do trwałości wiedzy jest systematyczna jej kontrola:

• dostarcza nauczycielowi informacji o efektywności jego pracy,

• umożliwia uczniowi porównanie własnych postępów w nauce szkolnej z postępami kolegów z danej grupy czy klasy,

• dostarcza rodzicom czy opiekunom informacji,

• ucznia mobilizuje do pracy.

Na wydajność pracy ogromny wpływ ma osoba nauczyciela:

• jego kultura,

• przygotowanie dydaktyczne,

• znajomość metod nauczania (warsztatu pracy),

• miłość do wykonywanej pracy,

• dla katechety: głęboka wiara.

• Ważna jest krytyczna refleksja nad własną pracą, brak efektów nie może być przyczyną rezygnacji, a raczej nowym bodźcem doskonalenia metody.

9.8. Zasada aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania - uczenia się

• Jest to najważniejsza zasada nauczania.

• Każdy nauczyciel, który będzie stosował zasadę indywidualizowania, tym samym chcąc czy nie chcąc, musi uwzględnić wszystkie inne wcześniej wymienione zasady

• Zasada ta wynika z istnienia w człowieku podstawowych sfer, poprzez które on się wyraża: intelektualnej, emocjonalnej, wolitywnej, sensomotorycznej i werbalnej.

a.) Aktywizacja intelektualna:

• zasada aktywizacji intelektualnej domaga się uwzględnienia zdolności myślenia uczniów
  w procesie kształcenia,

• możemy tę zasadę realizować poprzez:

• pobudzanie uczniów do twórczego i samodzielnego myślenia,

• rozwiązywanie problemów na drodze indukcyjnej, dedukcyjnej.

b) aktywizacja emocjonalna:

• sferę emocjonalną ucznia najsilniej ożywia zaciekawienie, zainteresowanie i zadowolenie
  z osiąganych wyników,

• można to uczynić przez postawienie ucznia w sytuacji problemowej (poczucie luki, braku w wiadomościach, które stwarza sytuacja problemowa, pobudza ucznia do uzupełnienia swoich wiadomości),

• Aktywność emocjonalną wyzwolimy również poprzez ekspozycję dzieł sutki (obrazy, utwory literackie, muzyczne, obrazy symboliczne).

c) aktywizacja sensomotoryczna:

• człowiek wyraża swoją aktywność także poprzez spostrzeganie i ruch,

• zasadę tę realizuje się poprzez organizowanie spostrzegania i działania (można to wyzwolić poprzez stosowanie różnorodnych środków dydaktycznych,

• realizowanie tej zasady jest możliwe poprzez stosowanie pokazu, organizowaniu obserwacji oraz podejmowaniu działania praktycznego.

d) Aktywność werbalna:

• realizujemy tę zasadę poprzez pobudzanie do samodzielnego wyrażania swoich myśli, spostrzeżeń, wyników pracy, działania i przeżywania,

• powszechnie uznaje się, że warunkiem werbalnego aktywizowania uczniów jest wprowadzenie do procesu kształcenia grupowej organizacji pracy. W tej pracy zachodzi

wielorakie współdziałanie i komunikacja. Sama forma pracy ciągle dostarcza okazji do

słownego wyrażania myśli, spostrzeżeń, wyników obserwacji,

• nie mniejszą rolę pełni także postawienie problemu, który inicjuje dyskusję, działanie i wszelkie poszukiwanie.

10. Scenariusz lekcji

-Scenariusz lekcji - bardzo uszczegółowiony konspekt lekcji (niekiedy pojęcia te używane są zamiennie; współcześnie termin „konspekt” zostaje zastępowany pojęciem „scenariusz”).

Scenariusz zawiera informacje na temat organizacji zajęć i szczegółowy opis ich realizacji. Nauczyciele zobligowani są do wykazania się umiejętnościami redagowania scenariusza zajęć lekcyjnych i dokumentowania własnego, bezpośredniego przygotowania do zajęć w formie scenariusza

WT UWM

Imię i nazwisko autora

Wzór układu scenariusza lekcji Religii

Szkoła, klasa, data

I. Część ogólna

1. Temat lekcji

2. Cel ogólny (główny)

3. Cele operacyjne

4. Ilość jednostek lekcyjnych

5. Metody

6. Formy

7. Środki dydaktyczne

8. Uwagi dodatkowe (słowniczek - pojęcia i terminy, komentarze)

II. Część szczegółowa

Czynności nauczyciela religii Treść lekcji religii	Czynności ucznia	Realizacja celów operacyjnych	Metody	Formy	Środki dydaktyczne	Ścieżki edukacyjne i mię- dzyprzedmiotowe	Czas
Czynności wstępne - sprawdzenie obecności; - przypomnienie omawianych zagadnień z ostatniej katechezy; - sprawdzenie zadania domowego.
Uświadomienie celu lekcji - - - uczeń powinien wiedzieć, że przychodzi na katechezę, aby otrzymać pomoc w rozwoju swojej wiary, osobistej więzi z Bogiem; - - - uwzględnienie doświadczeń i wiedzy katechizowanych uczniów; - - uświadomienie celu musi mieć wyraźnie osobowy charakter (osobowa relacja człowieka do Osoby Boga).
Odkrywanie treści - - dostosowane do zdolności poznawczych katechizowanych uczniów; - - nie tylko podać Orędzie, ale przede wszystkim pomóc uczniom w zrozumieniu i otwarciu się; nie - - obudzić w uczniach świadomość, że to sam Bóg zwraca się do nich i czeka na odpowiedź.
Poszukiwanie możliwości odpowiedzi na odkryte treści - - aktywne, samodzielne (choć przy pomocy katechety) odkrywanie wezwania zawartego w treści Bożego Orędzia; - - dopóki uczeń sam nie zrozumie, o co chodzi w podawanych sformułowaniach, nie będzie w stanie w stanie ustosunkować się do treści i danego wezwania; - ten etap lekcji ma doniosłe znaczenie (bez niego nie może uczeń zająć świadomego stanowiska, podjąć jakiejkolwiek decyzji w sprawie wiary).
Wprowadzenie programu działania - - dotyczy zaplanowania sposobu życia - chrześcijańskiego stylu życia; - chodzi tu o zdobywanie umiejętności chrześcijańskiego sposobu życia (umiejętność zajmowania chrześcijańskiej postawy na co dzień).
Zeszyt ucznia - jest konieczny; - pełni rolę pamiętnika na drodze odkrywania Boga i Jego Tajemnicy; - - najlepiej, gdy uczniowie samodzielnie (werbalnie lub graficznie) wyrażają to, co zrozumieli; - powinien mieć znaczenie formacyjne.
Zadanie domowe
Modlitwa - powinna być w najważniejszym momencie katechezy; - nie musi być koniecznie na końcu.
Informacje

III. Ocena katechezy

1. Dobre aspekty

2. Złe aspekty

3. Wnioski

11. Hospitacja lekcji

• Hospitacja jest jedną z form sprawowania nadzoru pedagogicznego w szkole lub innej placówce oświatowej przez dyrektora lub inne, uprawnione do tego osoby.

• Może także oznaczać koleżeńską wizytację nauczycieli - w tym także nauczycieli opiekunów i „podopiecznych” lub kandydatów do zawodu nauczycielskiego podejmowaną w celu poznania stosowanych strategii edukacyjnych czy też zdobycia orientacji i doświadczenia.

• hospitacja z języka greckiego: hospitari - przychodzenie w gościnę

Hospitacja składa się t trzech elementów:

• rozmowy przedhospitacyjnej (określenie celu i zakresu hospitacji)

• obserwacji lekcji

• czynności pohospitacyjnych (analiza uzyskanych informacji, rozmowa

pohospitacyjna, zredagowanie sprawozdania)

Kategorie hospitacji:

• hospitacje metodyczne

• osobą hospitującą jest nauczyciel - doradca metodyczny lub opiekun stażu,

• obszar zainteresowań w tej hospitacji dotyczy treści lekcji, zagadnień metodyki,

• wnioski pohospitacyjne zastają przekazane hospitowanemu z zachowaniem prawa do ochrony danych osobowych nauczyciela

• hospitacje dyrektorskie

• przeprowadza dyrektor, wicedyrektor szkoły, wizytator kuratorium,

• obserwacji podlega postawa nauczyciela i efekty jego pracy w kontekście planu dydaktyczno - wychowawczego szkoły oraz jego własnego planu wynikowego

• hospitacje wycinkowe

- jak wskazuje nazwa mają wąski, precyzyjnie określony obszar obserwacji (np. kryteria i sposoby oceniania, zastosowane metody aktywizujące uczniów, wykorzystanie czasu w toku lekcji)

• hospitacje całościowe

• zakres obejmuje jakość nauczania, jakość uczenia się, stopień wypełnienia standardów osiągnięć uczniowskich w relacji do wymagań programowych

• hospitacje oceniająco-kontrolne

• celem jest ocena i kontrola poziomu pracy dydaktyczno - wychowawczej nauczyciela

• hospitacje diagnozujące

• jest to rodzaj nadzoru pedagogicznego, w toku którego ma miejsce diagnozowanie umiejętności uczniów, celem poprawy jakości procesu nauczania i wychowania

• koncentruje się na obserwacji wszechstronnej aktywności uczniów (recepcyjnej, intelektualnej, emocjonalnej, sensomotorycznej)

• hospitacje koleżeńskie

• osobą hospitującą jest zwykle opiekun stażu, stażysta, praktykant lub inny nauczyciel

• obszar hospitacji jest zróżnicowany, zależnie od zakładanych celów

• służy inspirowaniu nauczyciela do poszukiwań innowacyjnych oraz zdobyciu orientacji i doświadczenia.

WT UWM

KARTA HOSPITACJI LEKCJI RELIGII

Imię i nazwisko nauczyciela religii - ..............................................................

Data - ................... Szkoła - ....................

Godzina lekcyjna - ................... Klasa - ....................

PRZEDMIOT HOSPITACJI	ANALIZA PRZEDMIOTU HOSPITACJI	UWAGI
Temat lekcji religii - jak został sformułowany ? - kiedy i w jakiej formie został przekazany uczniom?	...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................	............................................................................................................
Cele lekcji religii - jak zostały sformułowane cele ogólne i operacyjne? - w jakim stopniu zostały zrealizowane?	............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................	............................................................................................................
Organizacja zajęć - jaki był to typ lekcji? - w jaki sposób katecheta kontrolował zadanie domowe i zeszyt ucznia? - jakie zastosowano formy organizacyjne nauczania-uczenia się? - w jaki sposób odwołano się do wiadomości znanych uczniom? - w jaki sposób zastosowano zasady dydaktyczne? - jaki był układ poszczególnych ogniw lekcji i sposób przechodzenia od jednego do następnego? - w jakim zakresie uwzględniono reakcje uczniów? - w jaki sposób utrwalono wiadomości i umiejętności uczniów?	......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................	................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Zastosowane metody - jakie metody nauczania-uczenia się zastosowano? - w jakim zakresie były one adekwatne do tematu, celu, treści katechezy i wieku uczniów ?	............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................	.............................................................................................................................................................................................
Zastosowane środki dydaktyczne -jakie środki dydaktyczne zastosowano? - w jakim zakresie były one adekwatne do tematu, celu, treści katechezy i wieku uczniów ?	........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................................................................................	..................................................................................................................................................................
Centralny moment lekcji prowadzący do spotkania z Bogiem - w jaki sposób został urzeczywistniony?	........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................	............................................................................................................
Postawa zewnętrzna nauczyciela religii - jak odnosił się do uczniów i jak reagował na ich zachowanie? - sposób mówienia, poprawność językowa, - wygląd zewnętrzny i kultura osobista	........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................	.............................................................................................................................................................................................
Zeszyt ucznia - w jaki sposób wykorzystano zeszyt ucznia? - jaki rodzaj notatek zastosowano ?	........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................	............................................................................................................

Ogólna ocena lekcji - ............................................................

Imię i nazwisko hospitującego - ............................................................

12. Prawne i dydaktyczno - wychowawcze

uwarunkowania szkolnego nauczania religii

• Religia pozostaje dla ucznia przedmiotem do wyboru, jednak z chwilą wyboru staje się dla niego przedmiotem obowiązkowym (fakultatywność obligatoryjna) ze wszystkimi konsekwencjami dotyczącymi oceniania z wyjątkiem wpływu na promocję.

• Decyzja o uczęszczania na lekcje religii może być zmieniona w trakcie roku szkolnego.

• Jeżeli decyzja o rezygnacji z uczęszczania na lekcje religii zostanie zgłoszona przed terminem klasyfikowania, ocena z religii nie zostanie umieszczona na świadectwie.

• Wymiar lekcji religii wynosi 2 godziny lekcyjne lub 2 godziny zajęć przedszkolnych.

• W lekcjach religii uczestniczą Ci uczniowie, których rodzice wyrażają taką wolę, a w szkołach średnich rodzice lub sami uczniowie (pełnoletni).

• Dolna granica liczebności grupy, która może pobierać lekcje religii wynosi
  7 osób.

• Jeżeli liczba zgłoszonych uczniów w klasie jest mniejsza, nauką religii należy zorganizować w ramach grupy międzyklasowej lub międzyoddziałowej, a nawet międzyszkolnej (liczba uczniów w grupach międzyszkolnych nie powinna być mniejsza niż trzy).

• Dla uczniów nieuczęszczających na lekcje religii szkoła powinna
  z organizować lekcje etyki.

• Do wizytowania lekcji religii upoważnieni są wizytatorzy wyznaczeni przez biskupów diecezjalnych.

• Nadzór pedagogiczny nad nauczaniem religii, w zakresie dydaktyki, metodyki prowadzą dyrektor szkoły oraz pracownicy nadzoru pedagogicznego.

• Uczniowie uczęszczający na nauką religii uzyskują trzy kolejne dni zwolnienia z zajęć szkolnych w celu odbycia rekolekcji wielkopostnych.

• Pieczę nad uczniami w tym czasie zapewniają katecheci.

• O terminie rekolekcji dyrektor szkoły powinien być powiadomiony co najmniej miesiąc wcześniej.

• Ocenę z religii wpisuje się na świadectwie szkolnym i umieszcza się zaraz po sprawowaniu.

• Jeżeli uczeń nie uczęszczał na lekcje religii lub etyki otrzymuje na świadectwie szkolnym „kreskę”.

• Ocena i religii nie wpływa na promocję ucznia do klasy następne.

• Nie wprowadza się ocen opisowych z religii.

• Nauczyciel religii wchodzi w skład rady pedagogicznej szkoły, nie przyjmuje jednak obowiązków wychowawcy klasy.

• Nauczyciel religii ma prawo do organizowania spotkań z rodzicami swoich uczniów na terenie szkoły.

• Może to się dokonywać także poza zebraniami wyznaczonymi przez szkołę.

• Wymaga to jednak wcześniejszego uzgodnienia z dyrektorem szkoły terminu i miejsca spotkania.

13. Metodyka formułowania pytań

• Pytania w czasie lekcji są nieodzownym warunkiem powodzenia procesu nauczania.

• Jest to jedna z form aktywizowania uczniów.

RODZAJE PYTAN:

W zależności od funkcji, jaką pytanie ma spełnić wyróżniamy:

• pytania sprawdzające

• pytania pobudzające

W każdym pytaniu zawiera się treść i forma. Oba te elementy powinny być poprawne:

TRESC PYTAN:

• Nie może być ani zbyt łatwa ani zbyt trudna. Musi być ściśle dostosowana do poziomu uczniów. Pytanie zbyt trudne męczy i zniechęca do pracy. Pytanie zbyt łatwe nudzi uczniów.

• Nigdy w pytaniu nie powinno się używać wyrazów i pojęć niezrozumiałych.

• Pytania powinny być jasne, jednoznaczne, zrozumiałe dla uczniów, tzn. nie budzące wątpliwości co do tego, o co w nich chodzi.

• Pytanie musi być ściśle określone, tzn. takie, żeby na nie była tylko jedna, określona, prawdziwa odpowiedź (chyba, że jest to pytanie wyliczeniowe).

• Nie wolno stawiać pytań, które sugerują możliwość błędnej odpowiedzi (w zamierzeniu swoim mają błąd).

• Pytania powinny być kształcące, tzn. powinny rozwijać myślenie uczniów, a więc zmuszać ich do wysiłku myślowego, do wykrywania związków i zależności między faktami, do uogólniania.

• Trzeba też zwracać uwagę na kolejność pytań. Przy pytaniach sprawdzających kolejność może być dowolna. Przy innych rodzajach pytań musi być logiczne następstwo pytań. Dobrze jest, jeśli pytanie następne łączy się z poprzednią odpowiedzią.

• Pytanie raz postawione nie powinno być nigdy cofnięte. Jeżeli okaże się ono zbyt trudne, to co? .... należy postawić cały szereg pytań naprowadzających, a po nich wrócić do postawionego pytania.

FORMA PYTAN:

• Każde pytanie powinno być zbudowane i postawione całym zdaniem i w normalnym szyku wyrazów (inaczej część uczniów może się pogubić i nie wiedzieć o co nauczycielowi chodzi).

• Pytania powinny być krótkie (wyrażające się w jednym zdaniu pytającym).

• Każde z pytań można postawić, zależnie od ich logicznej budowy jako pytanie rozstrzygnięcia (alternatywne) lub pytanie dopełnienia.

Pytanie rozstrzygnięcia składa się najczęściej z partykuły pytajnej „czy” i ze zdania orzekającego ).

• Należy unikać takich pytań. Jeżeli już zostało postawione, można je wesprzeć pytaniem następnym precyzującym nasze poprzednie pytanie i w pogotowiu mieć część uściślającą: np. dlaczego? Po co?

Na pytanie dopełnienia nie sposób odpowiedzieć tak lub nie. Zaczyna się ono często od zaimka pytającego: KTO lub od partykuł: JAKI?, CZYJ?, ILE?, GDZIE?, DLACZEGO?

• W trakcie lekcji można postawić pytanie, które nazywa się pytaniem otwartym. Jest to taki rodzaj pytania, na które nie możemy ani nie potrafimy dać ścisłej odpowiedzi, np. „Jaka będzie Polska w przyszłości?”

• Pytanie zaś zamknięte, to takie pytanie, na które możemy dać odpowiedź ściśle określoną (np. Które Ewangelie nazywamy synoptycznymi?)

Niektóre zasady związane ze stawianiem pytań:

• Pytanie powinno być kierowane do wszystkich (najpierw pytanie, potem wyznaczenie osoby, lub wybranie ze zgłaszających się).

• Należy powtórzyć pytanie, jeżeli jest ono stosunkowo trudne.

• O odpowiedź prosimy jednego ucznia - nie chóralnie, nie można tolerować odpowiedzi całej klasy (brak dyscypliny).

• Pytanie stawiamy po „przydechu”: „posłuchajcie”, „zastanówcie się uważnie”. Dopiero potem należy postawić pytanie.

• Trzeba także żądać odpowiedzi od uczniów, którzy nie zgłaszają się - ośmielić ich (najpierw łatwiejszym pytaniem. Gdy odpowie źle: zapytać: „kto myśli inaczej, kto powie inaczej, coś jeszcze doda?”)

• Nie można pytać tylko tych uczniów, którzy podnoszą ręce, albo tylko tych, którzy rąk nie podnoszą. Nie powinno tu być schematów. Nawet uczeń, który już raz odpowiadał powinien wiedzieć, że może być w każdej chwili zapytany jeszcze raz albo więcej razy.

• Nie powinno być w sali tzw. „martwych miejsc”, tzn. takich, o których wiadomo, że nauczyciel rzadko pyta uczniów w nich siedzących, albo wcale ich nie pyta (pierwsza, ostatnia ławka).

• Błędem jest, gdy nauczyciel podpowiada (np., jednym słowem). Nie można zaczynać odpowiedzi od początku wyrazu lub pierwszej sylaby, po czym uczniowie kończą.

• Nie należy stawiać pytań zbyt ogólnych, np. „powiedz wszystko o ...”, „opowiedz coś o ...”, „może ktoś mi coś powie o...”, „co wiesz o ...”, itp.

• Należy unikać pytań sugerowanych, tj. takich, w których zawarta jest odpowiedź.

• Nie powinno się stawiać pytań, na które wypada odpowiedzieć pozytywnie, tj. zgodnie z życzeniem pytającego. Uczeń domyśla się, jaka odpowiedź mogłaby sprawić przyjemność nauczycielowi i takiej mu udziela (tzw. pytania grzecznościowe)

• Należy unikać nadmiaru pytań (uczeń nie wie na które z usłyszanych pytań i w jakiej kolejności ma udzielić odpowiedzi).

Odpowiedź ucznia:

• Po postawieniu pytania nie należy zbyt długo czekać na odpowiedź uczniów. Trzeba odczekać tylko taki czas, jaki jest potrzebny na myślenie.

• Powinna być udzielona pełnym zdaniem, poprawnie sformułowana pod względem językowym.

• Powinna być w zasadzie samodzielna. Niedobrze jest gdy podpowiada sam nauczyciel (np. gdy podpowiada pierwsze wyrazy, albo zaczyna jakiś wyraz). Zabija to myślenie ucznia.

• Należy ustosunkować się do odpowiedzi, ale nie można powtarzać jej - echo pedagogiczne.

• Należy podziękować za odpowiedź.

14. Zasady prowadzenia rozmów z dziećmi

• Bariery komunikacyjne:

• Oznaki b raku zainteresowania z naszej strony

• Bombardowanie pytaniami

• Zaprzeczanie uczuciom wyrażanym przez dziecko

• Stosowanie wypowiedzi typu „ty”

• Krytykowanie, wyśmiewanie, zawstydzanie czy obwinianie dziecka

• Humor ...

• Aktywne słuchanie...

• Parafraza (oddanie własnymi słowami sensu wypowiedzi lub uczucia w nim zawartego)

• Ton głosu

• Język (prosty, zrozumiały, nie używamy zdrobnień)

• Na pytania dzieci należy odpowiadać zgodnie z prawdą

Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu:

Dysleksja - trudności w czytaniu lub czytaniu i pisaniu (błędy wymowy trudniejszych

wyrazów, przemieszanie sylab, przekręcanie słów)

Dysgrafia - trudności w opanowaniu kaligrafii (brzydkie, czasem wręcz nieczytelne pismo)

Dysortografia - trudności w opanowaniu poprawnej pisowni (rażące i nagminne popełnianie

błędów ortograficznych, opuszczanie, dodawanie, przestawianie liter)

15. Uczniowie zdolni

Charakteryzują się następującymi cechami:

ponadprzeciętnymi osiągnięciami lub/i

zdolnościami do takich osiągnięć

Cechę pierwszą możemy stwierdzić, oglądając rezultaty aktywności ucznia, cechą drugą badając go instrumentami psychologicznymi, np. testami.

Swoje ponadprzeciętne zdolności uczeń zdolny przejawia w szkole na kilku polach:

♦ „akademickim” - tj. w uczeniu się przedmiotów szkolnych odpowiadających

gałęziom wiedzy

♦ artystycznym

♦ technicznym

♦ sportowym

♦ społecznym - wykazując talent przywódczy lub umiejętność skutecznego

rozwiązywania sytuacji społecznych.

W miarę upływu lat zdolności ucznia specjalizują się. Im młodszy uczeń, tym bardziej ogólny wydaje się charakter jego uzdolnień. Ten sam uczeń w klasie I SP wydaje się zdolny „w ogóle”, w I kl. GM uzdolniony humanistycznie, a w I kl. LO literacko.

Cechy charakterystyczne uczenia się uczniów zdolnych:

2. Opanowują szerszy zakres materiału.

3. Uczą się szybciej.

4. Uczą się inaczej, szukając związków przyczynowo - skutkowych, dążą do odkryć, swobodniej zestawiają wiadomości, sięgają po dodatkowe wiadomości, potrzebują większej liczby i lepszych argumentów, posługują się językiem danej dyscypliny.

5. Ich wyniki uczenia się sięgają głębiej, obejmują rozumienie materiału, rozwiązywanie problemów, posługiwanie się nabytą wiedzą.

6. Uczą się wytrwalej, jeśli tylko uznają sens pracy nad danym materiałem, czytają dużo
   i chętnie.

7. Mają urozmaicone cele uczenia się: zaspokojenie ciekawości, zainteresowań, ambicji, realizację odległych celów życiowych.

8. Bardziej zależy im na nagrodach wewnętrznych i dalekich w czasie.

Trudności:

• Sposób przejawiania wyjątkowości przez ucznia zdolnego bywa przykry i dla nauczyciela, i dla kolegów. Drażni nietolerancja, jaką okazują mniej zdolnym kolegom i nie skrywane poczucie wyższości. I to, że nauczyciel posługuje się nim jako przykładem dla innych.

• Koledzy wyczuwają, iż mając inną hierarchią wartości, uczeń zdolny łatwo wyobcowuje się z klasy i grup koleżeńskich.

• Konflikt między prawem do otrzymania wykształcenia ucznia zdolnego
  i reszty klasy. Szkoła i nauczyciel ma umożliwić wszystkim uczniom maksymalny rozwój. Skupienie się nauczyciela na rozwijaniu ucznia zdolnego oznacza nie tylko mniej czasu dla innych, ale zbyt trudny materiał i metody, zajmowanie się poszerzonymi partiami materiału nieinteresującymi dla innych. Pozostawienie zdolnego ucznia samemu sobie i skupienie na pracy z większością uczniów oznacza niewywiązanie się szkoły z obowiązków względem niego. Potrzebne są więc działania pośrednie, choć nie zadowolą one nikogo.

• Niezadowolenie nauczycieli wywołuje wcześniejsza niż u innych uczniów specjalizacja zainteresowań i idące za tym wybiórcze traktowanie przedmiotów nauczania lub materiału nauczaniu w obrębie przedmiotu.

• Rodzice uczniów zdolnych często oczekują od swoich zdolnych dzieci zbyt dużo, przez co nakładają na nie ogromny ciężar psychiczny, a niepotrzebne ambicje rodzicielskie każą żądać, by dziecko pod każdym względem wybijało się ponad przeciętność. Zbyt niskie oczekiwania mogą sprawić, że dzieciom zabraknie motywacji do wykorzystywania zdolności.

• Wielu uczniów błędnie zostaje uznanych za zdolnych. Najczęstszą przyczyną błędu jest skłonność nauczycieli do traktowania jako symptomów wybitnych zdolności dobrego dostosowania się ucznia do reguł pracy i życia w szkole oraz szybkiego wykonywania wszystkich wskazanych uczniowi zadań. Inną - potraktowanie jako zdolnego ucznia, który wybija się na korzyść od reszty klasy, mimo że klasa jest słaba, a sam uczeń w innej klasie uchodziłby za przeciętnego.

Postępowanie:

Cechy charakteryzujące kwalifikacje nauczyciela: okazywany pozytywny stosunek
do zdolnego ucznia, doskonała znajomość materiału nauczania i rzetelność intelektualna przejawiająca się m.in. w akceptowaniu niecodziennego myślenia i postępowania ucznia.

Ogólna zasada rządząca organizacją pracy ucznia zdolnego brzmi: utrzymać wysoki poziom trudności stawianych mu zadań. Może trzeba będzie uczyć go obszerniejszego materiału lub nawet innego albo stawiać inne cele, np. udział w olimpiadzie, redagowanie gazetki szkolnej itp.

Wszystkie zasoby intelektualne i materialne szkoły powinny stać do dyspozycji uczniów zdolnych. Powinni móc korzystać z dodatkowego wyposażenia, czasu i pomocy nie tylko swoich nauczycieli.

Szkoła powinna współpracować z rodzicami uczniów zdolnych. Zważywszy, że nie każdy dom rodzinny potrafi wspierać rozwój zdolnego ucznia. Trzeba ustalić, na kim - na domu czy szkole - spoczywa obowiązek nadania kierunku rozwijaniu zdolności ucznia.

Zawsze może się zdarzyć, że nauczyciel nie potrafi wypatrzyć wszystkich zdolnych uczniów w klasie. Aby uniknąć marnowania zdolności, aby nie skrzywdzić wychowanków, nauczyciele powinni starać się w każdym uczniu doszukać się jego mocnych stron i pomagać w ich rozwinięciu.

16. Kontrola i ocena pracy ucznia

16.1. Stan prawny - ocenianie, klasyfikowanie, promowanie

uczniów

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 września 2004 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych.

Szkoły dla dzieci i młodzieży:

1. Ocenianiu podlegają: osiągnięcia edukacyjne ucznia i zachowanie ucznia.

2. Nauczyciele na początku każdego roku szkolnego informują uczniów oraz ich rodziców (prawnych opiekunów) o wymaganiach edukacyjnych niezbędnych do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych, wynikających z realizowanego przez siebie programu nauczania, sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów.

3. Wychowawca klasy na początku każdego roku szkolnego informuje uczniów oraz ich rodziców (prawnych opiekunów) o warunkach i sposobie oraz kryteriach oceniania zachowania oraz o warunkach i trybie uzyskania wyższej niż przewidywana rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania.

4. Oceny są jawne dla ucznia i jego rodziców.

5. Na wniosek ucznia lub jego rodziców (prawnych opiekunów) nauczyciel uzasadnia ustaloną ocenę.

6. Na wniosek ucznia lub jego rodziców sprawdzone i ocenione pisemne prace kontrolne oraz inna dokumentacja dotycząca oceniania ucznia jest udostępniania uczniowi lub jego rodzicom.

7. Nauczyciel jest obowiązany, na podstawie pisemnej opinii publicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej lub innej publicznej poradni specjalistycznej, dostosować wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom.

8. Przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego, techniki, sztuki (plastyki, muzyki) - jeżeli nie są one zajęciami kierunkowymi - należy w szczególności brać pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć.

9. Przed końcoworocznym (semestralnym) klasyfikacyjnym posiedzeniem rady pedagogicznej poszczególni nauczyciele prowadzący poszczególne zajęcia edukacyjne oraz wychowawca klasy są obowiązani poinformować ucznia i jego rodziców (prawnych opiekunów) o przewidywanych dla niego ocenach klasyfikacyjnych, w terminie i formie określonych w statucie szkoły. 

10. Ustalona przez nauczyciela niedostateczna ocena klasyfikacyjna końcoworoczna (semestralna) może być zmieniona tylko w wyniku egzaminu poprawkowego.

11. Oceny klasyfikacyjne ustalają nauczyciele prowadzący poszczególne zajęcia edukacyjne, a ocenę zachowania - wychowawca klasy.

12. Oceny bieżące i oceny klasyfikacyjne śródroczne ustala się według skali określonej w statucie szkoły.

13. Roczne (semestralne) oceny klasyfikacyjne z zajęć edukacyjnych, począwszy od klasy czwartej szkoły podstawowej, ustala się w stopniach według następującej skali:

1. stopień celujący - 6,

2. stopień bardzo dobry - 5,

3. stopień dobry - 4,

4. stopień dostateczny - 3,

5. stopień dopuszczający - 2,

6. stopień niedostateczny - 1.

14. W klasach I - III szkoły podstawowej śródroczne i roczne oceny klasyfikacyjne z zajęć edukacyjnych są ocenami opisowymi.

15. Oceny klasyfikacyjne z zajęć edukacyjnych nie mają wpływu na ocenę klasyfikacyjną zachowania.

16. Śródroczna i roczna ocena klasyfikacyjna zachowania uwzględnia w szczególności:

1. Wywiązywanie się z obowiązków ucznia;

2. Postępowanie zgodne z dobrem społeczności szkolnej;

3. Dbałość o honor i tradycje szkoły;

4. Dbałość o piękno mowy ojczystej;

5. Dbałość o bezpieczeństwo i zdrowie własne oraz innych osób;

6. Godne, kulturalne zachowanie się w szkole i poza nią

7. Okazywanie szacunku innym osobom.

17. Śródroczną ocenę klasyfikacyjną zachowania ustala się według skali określonej w statucie szkoły.

18. Roczną ocenę klasyfikacyjną zachowania, począwszy od klasy czwartej szkoły podstawowej, ustala się według następującej skali:

1. wzorowe,

2. bardzo dobre,

3. dobre,

4. poprawne,

5. nieodpowiednie,

6. naganne.

19. W klasach I - III szkoły podstawowej śródroczne i roczne oceny klasyfikacyjne zachowania są ocenami opisowym.

20. Ocena klasyfikacyjna zachowania nie może mieć wpływu na:

1. oceny klasyfikacyjne z zajęć edukacyjnych,

2. promocję do klasy programowo wyższej lub ukończenie szkoły.

21. Uczeń może nie być klasyfikowany z jednego, kilku lub wszystkich zajęć edukacyjnych, jeżeli brak jest podstaw do ustalenia śródrocznej lub rocznej oceny klasyfikacyjnej z powodu nieobecności ucznia na zajęciach edukacyjnych przekraczającej połowę czasu przeznaczonego na te zajęcia w szkolnym planie nauczania.

22. Uczeń nieklasyfikowany z powodu usprawiedliwionej nieobecności może zdawać egzamin klasyfikacyjny.

23. Uczeń klasy I - III szkoły podstawowej otrzymuje promocję do klasy programowo wyższej, jeżeli jego osiągnięcia edukacyjne w danym roku szkolnym oceniono pozytywnie.

24. Począwszy od klasy czwartej szkoły podstawowej uczeń otrzymuje promocję do klasy programowo wyższej, jeżeli ze wszystkich zajęć edukacyjnych, określonych w szkolnym planie nauczania, uzyskał roczne oceny klasyfikacyjne wyższe od oceny niedostatecznej.

25. Uczeń lub jego rodzice mogą zgłosić zastrzeżenia do dyrektora szkoły, jeżeli uznają, że roczna (semestralna) ocena klasyfikacyjna z zajęć edukacyjnych lub roczna ocena klasyfikacyjna zachowania została ustalona niezgodnie z przepisami prawa dotyczącymi trybu ustalania tej oceny.

26. W przypadku stwierdzenia, że roczna (semestralna) ocena klasyfikacyjna z zajęć edukacyjnych lub roczna ocena klasyfikacyjna zachowania została ustalona niezgodnie z przepisami prawa dotyczącymi trybu ustalania tej oceny, dyrektor szkoły powołuje komisję, która przeprowadza sprawdzian wiadomości i umiejętności ucznia, w formie pisemnej i ustnej (w przypadku zachowania - ustala ocenę w drodze głosowania zwykłą większością głosów.

27. Począwszy od klasy IV szkoły podstawowej, uczeń, który w wyniku klasyfikacji rocznej uzyskał z obowiązkowych zajęć edukacyjnych średnią ocen co najmniej 4,75 oraz co najmniej bardzo dobrą ocenę zachowania otrzymuje promocję do klasy programowo wyższej z wyróżnieniem.

28. W wyjątkowych przypadkach, rada pedagogiczna może postanowić o powtarzaniu klasy przez ucznia klasy I-III szkoły podstawowej, na podstawie opinii wydanej przez lekarza lub publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną, oraz w porozumieniu z rodzicami (prawnymi opiekunami) ucznia.

29. Począwszy od klasy czwartej szkoły podstawowej, uczeń, który w wyniku klasyfikacji rocznej uzyskał ocenę niedostateczną z jednych obowiązkowych zajęć edukacyjnych, może zdawać egzamin poprawkowy. W wyjątkowych przypadkach rada pedagogiczna może wyrazić zgodę na egzamin poprawkowy z dwóch obowiązkowych zajęć edukacyjnych.

Szkoły dla dorosłych:

1. W szkole dla dorosłych zachowania nie ocenia się.

2. W szkole dla dorosłych oceny klasyfikacyjne ustala się po każdym semestrze i stanowią one podstawę do promowania słuchacza na semestr programowo wyższy lub ukończenia przez niego szkoły.

3. W szkole dla dorosłych słuchacz jest promowany po każdym semestrze.

4. Podstawą oceniania i klasyfikowania słuchacza w szkole dla dorosłych prowadzonej w formie zaocznej są egzaminy semestralne przeprowadzane z poszczególnych zajęć edukacyjnych określonych w szkolnym planie nauczania.

5. Do egzaminu semestralnego dopuszcza się słuchacza, który uczęszczał na obowiązkowe konsultacje oraz uzyskał z wymaganych ćwiczeń i prac kontrolnych oceny uznane za pozytywne zgodnie z wewnątrzszkolnym systemem oceniania. W przypadku gdy słuchacz otrzymał ocenę negatywną z pracy kontrolnej, jest obowiązany wykonać, w terminie określonym przez nauczyciela, drugą pracę kontrolną.

16.2. Sposoby kontroli i oceny

A. Kontrola bieżąca - ustna

• Kontrola ustna opiera się na sprawdzeniu wiadomości poprzez tzw. odpytywanie.

• Kontrola ustna nie sprowadza się jednak tylko do odpytywania. Wzbogacają ją rozmowy nauczyciela z uczniami, luźne wypowiedzi uczniów, opiniowanie wypowiedzi, prac kolegów, podsumowanie lekcji przez ucznia.

• Walorem ustnej wypowiedzi jest:

• istnienie bezpośredniego, żywego kontaktu między nauczycielem a uczniem,

• możliwość gruntowniejszego zbadania wiedzy,

• rozwijanie umiejętności ustnego odpytywania, argumentowania, opiniowania, dyskutowania,

• rozwijania samodzielności ucznia,

• kształtowania i doskonalenia języka.

• Do negatywnych cech ustnej kontroli należy:

• zaliczyć to, że czas wypowiedzi ucznia zajmuje nieraz znaczną część lekcji,

• wypowiedz ucznia nie aktywizuje pozostałych uczniów,

• subiektywizm oceny,

• niechęć do ucznia,

• wygląd zewnętrzny,

• samopoczucie nauczyciela,

• przypisanie ucznia do pewnej kategorii: db/zły,

• traktowanie niektórych jako pupilków,

• zbyt daleko idące powiązania i uzależnienia od rodziców,

• los szczęścia (łatwiejsze lub trudniejsze pytanie).

B. Kontrola pisemna

• Kontrola pisemna jest znacznie obiektywniejsza od kontroli ustnej.

• Praca ucznia zostaje udokumentowana i można ją wielokrotnie analizować.

• Wprowadza mniejsze zdenerwowanie.

C. Testy osiągnięć szkolnych

• Kontrola i ocena pracy ucznia przy pomocy testów przeciwdziała wszelkiemu subiektywizmowi i stwarza pewne podstawy do uznania przez ucznia wystawionej mu oceny za obiektywną
i sprawiedliwą.

• Dobrze przygotowane testy powinny być standaryzowane i znormalizowane.

Poprzez standaryzację testu należy wykazać, że charakteryzuje się on takimi cechami jak:

• rzetelność (dokładność),

• trafność,

• skala ocen,

• instrukcja.

Normalizacja testu polega na opracowaniu specjalnych norm umożliwiających odpowiednią interpretację i ocenę wyników testowych.

• Testy dzielimy zazwyczaj na psychologiczne i pedagogiczne. Pedagogiczne noszą nazwę testów osiągnięć szkolnych.

• Skala ocen - przyjmijmy, że łączna liczba punktów za poprawne rozwiązanie zadania wyniesie maksymalnie 100 p.

		I	II
6	celujący	91-100%
5	bardzo dobry	76-90%	91-100%
4	dobry	61-75%	71-90%
3	dostateczny	46-60%	51-70%
2	dopuszczający	31-45%	31-50%
1	niedostateczny	0-30%	0-30%

• Aby uzyskać uniwersalną skalę pozwalająca nam przeliczyć punkty na oceny, możemy wymienione powyżej punkty przyjąć za wartości procentowe.

• Poprawiając test - przy każdej udzielonej odpowiedzi wpisujemy ustaloną wartość jednostkową (punktową), na końcu łączną wartość uzyskanych punktów i odpowiadającą im ocenę.

D. Gry sprawdzające

• krzyżówki

• diagramy

• rebusy

• wirówki

• konkursy

• turnieje

• gry planszowe

• komputerowe

16.3. Zasady kontroli i oceny

• Nauczyciel ma obowiązek wystawiania ocen cząstkowych w dzienniku lekcyjnych.

• O wynikach procesu kształcenia nauczyciel powinien informować:

• ucznia,

• rodziców,

• wychowawcę klasy,

• radę pedagogiczną.

• Na początku każdego roku szkolnego nauczyciel:

• informuje uczniów oraz rodziców o wymaganiach edukacyjnych wynikających
  z realizowania przez siebie programu nauczania

• oraz o sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych ucznia (kryteria i zasady).

Sprawdziany całolekcyjne:

• Mogą być one najwyżej trzy z różnych przedmiotów w ciągu tygodnia.

• Nie więcej jednak niż jeden sprawdzian dziennie.

• Należy go zapowiedzieć z tygodniowym wyprzedzeniem (wpis informujący do dziennika).

• Podać zakres materiału.

• Nauczyciel ocenia sprawdzian najdalej do 2 tygodni.

Kartkówki :

• Zakres materiału: max. 2-3 lekcje.

• Może ona obejmować maksimum 1/3 lekcji.

• Poprawiona ocena niedostateczna nie może być skreślona.

• Nauczyciel jest zobowiązany na podstawie opinii publicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej, dostosować wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się.

• Ocena końcowa (na koniec roku) - uwzględnia wyniki za pierwszy i drugi semestr.

• Uczeń może nie być klasyfikowany z jednego lub wszystkich obowiązkowych zajęć edukacyjnych, jeżeli brak jest podstaw do ustalenia oceny klasyfikacyjnej z powodu nieobecności ucznia na zajęciach przekraczającej połowę czasu przeznaczonego na te zajęcia w szkolnym planie nauczania.

• W ocenach cząstkowych (ocenianie śródroczne) dopuszcza się stawianie „plusów” i „minusów”.

• Novum reformowanego systemu szkolnego, jest wprowadzenie obowiązkowej oceny opisowej w klasach I-III SP.

• Nie ma ocen opisowych z religii.

• Ocena nie może spełniać funkcji represyjnej, powinna być wspierająca dla ucznia.

• Nie powinno się oceniać zachowania ucznia.

• Uwaga na stereotypy przy wydawaniu opinii lub ocenianiu.

• Nauczyciel powinien ujawnić uczniom reguły punktowania, obliczania i interpretacji wyników sprawdzania ich osiągnięć, a także ewentualnych odstępstw od tych reguł i przyczyn odstępstw.

• W sytuacji, gdy nauczyciel ma obniżony nastrój z powodu osobistych trudności, zmęczenia czy zniechęcenia, nie powinien dokonywać oceny.

• Warunkiem koniecznym do tego, aby ocena była motywującą dla ucznia jest odpowiedni komentarz nauczyciela.

• Komentarz musi być dostosowany do poziomu rozumienia uczniów i budzić nadzieję na odnoszenie sukcesów.

• N-l musi znać możliwości rozwojowe ucznia, jego zainteresowania i pozycję w klasie

• Informacja zwrotna powinna dotyczyć tych czynności, dziedzin i zachowań, które uczeń może zmienić.

16.4. Kryteria oceniania

• Każdy nauczyciel ma obowiązek ustalić ustalić, jakie wymagania musi spełnić uczeń, aby osiągnąć ocenę cel, bdb, db, dst, dop i ndst.

• Te ustalenia należy dołączyć jako aneks do systemu oceniania istniejącego
  w danej szkole.

• Niektóre spostrzeżenia dotyczące kryteriów oceniania:

• Ocenę wyższą otrzymać może uczeń, który spełnia wszystkie wymagania przypisane ocenom niższym (zasada komulowania wymagań).

• Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

• posiadł wiedzę i umiejętności znacznie wykraczające poza program nauczania przedmiotu w danej klasie,

• samodzielnie i twórczo rozwija własne uzdolnienia,

• biegle posługuje się zdobytymi wiadomościami w rozwiązywaniu problemów,

• osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach.

• Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który:

• nie spełnia wymagań na ocenę dopuszczającą,

• odmawia wszelkiej współpracy,

• ma lekceważący stosunek do przedmiotu.

16.5. Ocenianie uczniów na lekcjach religii

• Na stopień szkolny z katechezy nie mogą mieć wpływu praktyki religijne.

• Nie może ktoś otrzymać 6 dlatego, że odprawił pierwsze piątki miesiąca, albo ani razu nie opuścił nabożeństwa majowego lub różańcowego.

• Choć jest rzeczą oczywistą, że katecheza dąży do nawrócenia
  i prowadzi do spotkania z Bogiem, do Eucharystii - to jednak stopień szkolny odnosi się tylko do szkoły.

• Zatem oceniamy:

• Zasób wiadomości, ich ilość i jakość

• Zainteresowanie przedmiotem, stosunek do lekcji religii

• Aktywność na lekcjach, zeszyt, prace domowe itp

• Pilność i systematyczność

• Umiejętność zastosowania poznanych wiadomości w życiu

• Postawę

16.6. Błędy w ocenianiu

• Każda ocena ucznia to także ocena nauczyciela.

• niepowodzenia ucznia to także niepowodzenia nauczyciela (porażka stosowanej metody, porażka w komunikacji).

• Krytykowanie skojarzeń uczniów (bardzo niebezpieczne i absolutnie zabronione).

• Brak jasnych kryteriów oceniania. Inaczej interpretują kryteria rodzice, inaczej uczniowie, a inaczej nauczyciel.

• Nieuwzględnianie indywidualnych cech i możliwości ucznia - stawianie tych samych wymagań każdemu uczniowi, nieznajomość psychiki dziecka i jego warunków życia.

• Stosowanie tylko pisemnych lub tych ustnych form kontroli.

• Etykietowanie uczniów :

• uczeń dobry - jeżeli czegoś nie wie, może być traktowany ulgowo i np. nauczyciel nie wpisuje negatywnej oceny;

• uczeń słaby - nie ma szans na łagodniejsze pytanie.

• Stosowanie niskich kryteriów wymagań, stawianie dobrych ocen, przedkładanie dobrej atmosfery w klasie i dobre samopoczucie każdego z uczniów nad rzetelność oceny efektów.

• Zaniżanie kryteriów przynosi wysokie oceny i pozorne korzyści.

• Rzeczywiście nie stresuje ucznia, ale często obniża dalszą motywację do nauki.

• Stosowanie zawyżonych kryteriów i stawianiu niskich ocen.

• Wprowadza lęki, a nawet długotrwałe stresy.

• Wynika ze stereotypu „surowy nauczyciel - dobry nauczyciel”.

• Strach może mobilizować i mimo niskich ocen utrzymywać wysoki poziom.

• Niektórzy podkreślają mniejszą szkodę takiego postępowania, gdyż niejednokrotnie gwarantuje ono powodzenie na wyższych szczeblach nauczania.

• Ale zdarzają się przypadki tragicznych konsekwencji emocjonalnych, do samobójstw włącznie.

• Błąd przeniesienia:

• Występuje, gdy nauczyciel zachowuje sztywność oceny.

• Gdy przywiązuje się do pierwszych sformułowanych ocen i jakby nie dowierza zmianom poziomu u ucznia.

• Dobre na początku roku oceny sugerują stawianie dalej też ocen dobrych.

• Wielu uczniów wykorzystuje to i „leci na opinii”.

• Uczeń, który na początku ma oceny negatywne ma znikome szanse na poprawę, na pewno musi pracować zdecydowanie więcej.

• Wynika to z psychologicznej tendencji do stałości oceny, niechęci zmiany opinii, przenoszenia i trwałości pierwszych wrażeń.

17. Prowadzenie dokumentacji szkolnej

• Księga ewidencji dzieci i młodzieży

Prowadzi szkoła podstawowa i gimnazjum dla dzieci i młodzieży podlegających obowiązkowi szkolnemu, zamieszkałych w obwodzie szkoły. W księdze odnotowuje się corocznie informacje o spełnieniu przez ucznia obowiązku szkolnego w tej albo innej szkole.

• Księga uczniów

Prowadzi każda szkoła. Wpisów w księdze dokonuje się chronologicznie według daty przyjęcia uczniów do szkoły.

• Dziennik lekcyjny

Prowadzony jest dla każdej klasy (oddziału). Dokumentuje się w nim przebieg nauczania w danym roku szkolnym.

W dzienniku odnotowuje się:

• obecność uczniów,

• tematy prowadzonych zajęć,

• oceny i zaliczenia uzyskane przez uczniów z poszczególnych zajęć edukacyjnych,

• oceny z zachowania,

• hospitacje prowadzonych zajęć.

• Arkusz ocen

Prowadzi szkoła dla każdego ucznia przez okres jego nauki szkolnej. Wpisów dokonuje się na podstawie danych zawartych w księdze ucznia, dzienniku lekcyjnym, protokołach egzaminów klasyfikacyjnych i poprawkowych, protokołach zebrań rady pedagogicznej, informacji o wyniku sprawdzianu czy egzaminu przekazanej przez Okręgową Komisję Egzaminacyjną.

W klasach I-III szkoły podstawowej opisowe oceny końcoworoczne i oceny z zachowania sporządzone komputerowo i podpisane przez wychowawcę klasy można załączyć do arkusza ocen ucznia, co jest jednoznaczne z wpisem.

Podstawą wpisu o klasyfikowaniu, promowaniu lub ukończeniu szkoły jest uchwała rady pedagogicznej, której datę wpisuje się do arkusza ocen.

Do arkusza ocen wpisuje się tylko oceny końcoworoczne

Arkusze przechowywane są przez 50 lat.

• Indeksy

Wydawane są w szkole dla dorosłych kształcącej w formie zaocznej. Można je także wydawać słuchaczom szkoły dla dorosłych w formie stacjonarnej, a także uczniom szkoły policealnej. Indeks jest dokumentem potwierdzającym uzyskane oceny i zaliczone egzaminy.

18. Szkoła

18.1. Geneza i znaczenie nazwy szkoła

Rzeczownik szkoła pochodzi z języka greckiego, w którym oznaczał wczasy, spokój, czas poświęcony nauce.

Ale czasownik szkolić miał już w tym języku bardziej ograniczone znaczenie, gdyż odnosił się do takich czynności, jak nauczanie, prowadzenie wykładów, poświęcanie się czemuś.

Zakres i treść nazwy szkoła przeszły w ciągu wieków dość istotne ewolucje.

• Punktem wyjścia było, w starożytnej Grecji, uznanie szkoły za teren wolnych od nerwowego napięcia przeżyć i refleksji;

• w etapie przejściowym, którego początek przypada na czasy cesarstwa rzymskiego, widziano w szkole instytucję powołaną do systematycznego nauczania dzieci i młodzieży;

• punkt zaś dojścia owej ewolucji, przypada na czasy nam współczesne, charakteryzujące się wielością znaczeń przypisywanych terminowi szkoła.

Definicja opracowana przez W.Okonia: „Szkoła to instytucja oświatowo - wychowawcza zajmująca się kształceniem i wychowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych stosownie do przyjętych w danym społeczeństwie celów i zadań oraz koncepcji oświatowo
- wychowawczych i programów; osiąganiu tych celów służy odpowiednio wykształcona kadra pedagogiczna, nadzór oświatowy, baza lokalowa i wyposażenie oraz zabezpieczenie budżetowe w skali państwa, samorządów lokalnych lub innych źródeł”.

18.2. Rodzaje szkół

Szkołę dzieli się na różne rodzaje w zależności od:

• wieku uczniów (szkoła dla dzieci, szkoła dla młodzieży, szkoła dla dorosłych)

• ich płci (szkoła męska, szkoła żeńska, szkoła koedukacyjna)

• szczebla kształcenia (szkoła podstawowa, gimnazjum, szkoła ponadgimnazjalna, szkoła

wyższa)

• rodzaju przekazywanego wykształcenia (szkoła ogólnokształcąca, szkoła

zawodowa)

• układu treści nauczania (szkoła jednolita, szkoła zróżnicowana pod względem

programowym)

• lokalizacji (szkoła wielkomiejska, szkoła miejska, szkoła wiejska)

• kryteriów doboru uczniów (szkoła powszechna, szkoła elitarna)

• trybu nauczania (szkoła stacjonarna, szkoła zaoczna, szkoła eksternistyczna)

• czasu prowadzenia zajęć (szkoła dzienna, szkoła wieczorowa, szkoła letnia)

• instytucji finansującej (szkoła państwowa, szkoła prywatna, szkoła kościelna)

• ponoszonych przez ucznia opłat (szkoła bezpłatna, szkoła płatna)

• stanu zdrowia uczniów (szkoła specjalna, szkoła sanatoryjna)

• obowiązku szkolnego (szkoła obowiązkowa, szkoła nadobowiązkowa).

18.3. Rozwój szkoły

• Szkoła leśna - główna instytucja edukacji zbiorowej społeczeństwa pierwotnego (przekazywanie dzieciom i młodzieży wiadomości, umiejętności, nawyków, wierzeń, zwyczajów).

• Starożytna Grecja - charakter długotrwałego i systematycznego procesu:

• SPARTA - pierwsze szkoły państwowe

• ATENY - szkoły prywatne

Cechą szczególną tych szkół był indywidualny tryb nauczania.

• Cesarstwo Rzymskie - mamy do czynienia ze szkołami:

• Elementarnymi

• Gramatykalnymi - typu publicznego

• Retorycznymi

• Sredniowiecze - wytworzyło nowy rodzaj szkoły - uniwersytet

• A także szkoły: klasztorne, katedralne, parafialne, gimnazja, kolegia.

• W tym czasie powstał system klasowo - lekcyjnego nauczania (do dziś powszechnie stosowany w szkolnictwie całego świata).

• Wiek XVIII - przyniósł rozkwit szkół stanowych, zwłaszcza szkół rycerskich oraz pierwsze próby tworzenia narodowych systemów edukacji.

• W XIX stuleciu nastąpiła rozbudowa kształcenia obowiązkowego, zróżnicowanie szkoły średniej, zreformowano studia wyższe.

• Od roku 1945:

• Przystąpiono do niespotykanej w dotychczasowej dziejach szkoły jej rozbudowy, kierując się przy tym zasadami, jak: powszechność, jednolitość, bezpłatność - różnie w różnych krajach respektowanymi i interpretowanymi.

• Nauczaniem objęto coraz więcej dzieci, młodzieży i dorosłych.

• Wydłużono czas nauczania.

• Podnoszono jego poziom.

• Środek ciężkości pracy szkoły zaczął się powoli przesuwać z kształcenia elitarnego na kształcenie masowe i powszechne.

• Elitarna szkoła średnia przekształciła się w szkołę powszechną.

• Studia wyższe stały się dostępne dla większej niż kiedykolwiek ilości młodzieży.

• Od roku 1999 - Reforma oświaty w Polsce

19. Nowa struktura systemu szkolnego

19.1. Cele

Wprowadzenie nowego systemu szkolnego nie jest celem reformy, lecz drogą do osiągnięcia jej głównych celów:

1. Podniesienia poziomu edukacji społeczeństwa (upowszechnienie wykształcenia średniego i wyższego)

1. 80% młodych Polaków powinno zdobywać wykształcenie średnie poświadczone egzaminem maturalnym.

2. Pozostałe 20% młodzieży powinno ukończyć szkoły zawodowe.

2. Wyrównanie szans w dostępie do edukacji

3. Poprawa jakości edukacji:

1. Wyrównanie proporcji między przekazywaniem wiedzy, uczeniem umiejętności
   i wychowaniem ucznia.

2. Zmniejszenie agresji i patologii.

3. Dostosowanie szkolnictwa zawodowego do potrzeb rynku pracy.

• Prowadzeniem szkół zajmują się samorządy terytorialne (gminy, powiaty, samorządy wojewódzkie).

Istotnym elementem organizacji systemu oświaty stanowi rozdzielenie nadzoru pedagogicznego i prawnego od prowadzenia szkół i placówek oświatowych. Pierwsze zadanie należy do administracji państwowej (MEN, Kuratoria, ODN), drugie - generalnie do samorządów.

19.2. Schemat

* w tym szkoły specjalne

 

19.3. Wyjaśnienie pojęć

• Reforma programowa:

Nauczanie w mniejszym stopniu koncentruje się na przekazywaniu informacji
o charakterze faktograficzno - encyklopedycznym, a w większym na przekazywaniu umiejętności i przygotowaniu do samodzielnego rozwiązywania problemów.

Programy nauczania są tak konstruowane, by pobudzały samodzielność uczniów, rozwijały ich umiejętności pracy w zespole i w większym niż dotychczas stopniu stymulowały rozwój.

Znacznie większa samodzielność w kształtowaniu treści nauczania mają szkoły, zespoły nauczycieli. Reforma wprowadza w szkolnictwie zasadę pluralizmu programowego. Szkoły są zobowiązane do realizacji podstawy programowej, która jest punktem wyjścia dla opracowywania programów nauczania. Nauczyciele mogą wybierać programy nauczania
z katalogi zatwierdzonego przez MENiS lub opracowywać autorskie programy wewnątrzszkolne.

• Podstawa programowa:

• Jest to zasadniczy akt prawny ustalany przez Ministra Edukacji Narodowej i Sportu

• Jest punktem wyjścia do opracowywania:

• programów nauczania poszczególnych przedmiotów

• lub bloków przedmiotowych,

• a także programów wychowawczych

• Zawiera:

• Kanon podstawowych treści nauczania

• Precyzuje, jakie sprawności i umiejętności powinien opanować uczeń w toku kształcenia

• Wskazuje jakim postawom powinno sprzyjać nauczanie i wychowanie w szkole

• Zajęcia edukacyjne:

- należy przez to rozumieć zajęcia o charakterze dydaktyczno - wychowawczym,
w toku których odbywa się nauczanie przedmiotów (bloków przedmiotowych) kształcenie zintegrowane lub realizacja ścieżek edukacyjnych.

• Ścieżki edukacyjne:

• pod tym pojęciem kryje się zestaw treści i umiejętności o istotnym znaczeniu wychowawczym, których realizacja może odbywać się w ramach nauczania różnych przedmiotów (bloków przedmiotowych) lub w postaci odrębnych zajęć.

• Odnosi się to do tych dziedzin, których nie można przypisać tylko jednemu przedmiotowi.

• Jest nową formą nauczania, wprowadzoną w podstawach programowych.

• Nauczyciele wszystkich przedmiotów powinni uwzględniać zadania, treści i kompetencje zawarte w ścieżkach edukacyjnych wkomponowując je we własne programy nauczania.

• Etap edukacyjny:

• odpowiedni okres kształcenia o wyróżnionych celach, stanowiący całość dydaktyczną

• Bloki przedmiotowe - zintegrowane nauczanie:

• Zintegrowane nauczanie treści i umiejętności z różnych dziedzin wiedzy, realizowane
  w toku jednolitych zajęć edukacyjnych.

• W obrębie bloków są tradycyjne przedmioty.

• Kształcenie modułowe:

• Charakterystyczne cechy kształcenia modułowego, które odróżniają je od kształcenia przedmiotowego, to:

• Programy kształcenia są elastyczne, poszczególne jednostki można modyfikować, wymieniać, dostosowywać do aktualnych potrzeb.

• Proces uczenia się dominuje nad procesem nauczania.

• Każdy moduł zaliczany oddzielnie daje uprawnienia do wykonywania pracy zawodowej.

• Przejście do kolejnej jednostki dydaktycznej następuje po ocenie i zaliczeniu przez ucznia jednostki poprzedniej.

Plan wynikowy

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 marca 2001 r. zobowiązuje nauczycieli na początku każdego roku szkolnego do poinformowania uczniów oraz rodziców o wymaganiach edukacyjnych wynikających z realizowanego przez siebie programu nauczania oraz o sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów. Dotychczas nauczyciel był zobowiązany do przygotowania rozkładu materiału. Akcent spoczywał na zakresie przekazywanych wiadomości. Obecnie kieruje się uwagę na ucznia, jego osiągnięcia i rozwój, wyniki uczenia się. Wykaz zamierzonych przez nauczyciela efektów kształcenia nazywa się planem wynikowym.

Jest to więc jasne, konkretne i realistyczne określenie wymagań programowych, które są zróżnicowane stosownie do uzdolnień, motywacji i potrzeb poznawczych uczniów. Zawiera opis wyników uczenia się uczniów i podporządkowany tym efektom dydaktycznym uporządkowany zakres materiału nauczania. Plan wynikowy ukierunkowany jest więc na dydaktyczny wynik procesu kształcenia - rozumiany jako nabycie umiejętności.

19.4. Charakterystyka

Nowa struktura systemu szkolnego obejmuje:

• Placówki wychowania przedszkolnego - w tym roczne obowiązkowe przygotowanie do szkoły dzieci 6-letnich (możliwe także w oddziałach przedszkolnych przy SP). Obowiązek rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 6 lat

• Szkoły podstawowe sześcioklasowe z wewnętrznym podziałem na dwa cykle dydaktyczne:

• Nauczanie zintegrowane w klasach I-III:

• Wiedza i umiejętności nauczane poprzednio na lekcjach j. polskiego, matematyki, środowiska są obecnie nauczane razem, bez oddzielnych przedmiotów i metod nauczania.

• Dzieci poznają świat całościowo w sposób zgodny z możliwościami intelektualnymi właściwymi dla ich wieku.

• Nauczanie blokowe w klasach IV-VI

• Nauka odbyła się w ramach przedmiotów poprzez bloki przedmiotowe - przyroda, historia i społeczeństwo - kształcenie blokowe) i ścieżki edukacyjne - na tym etapie jest ich 4:

• Edukacja prozdrowotna

• Edukacja ekologiczna

• Edukacja czytelnicza i medialna

• Wychowanie do życia w społeczeństwie, w tym:

• Wychowanie do życia w rodzinie

• Wychowanie regionalne - dziedzictwo kulturowe w regionie

• Wychowanie patriotyczne i obywatelskie.

• Gimnazja trzyletnie:

• Uczeń poznaje podstawy najważniejszych dziedzin akademickich

• Rozbudowaniu ulegają ścieżki edukacyjne: do tych, które obowiązywały w szkole podstawowej dochodzą jeszcze:

• Edukacja filozoficzna

• Edukacja europejska

• Obrona cywilna

• Kultura polska na tle kultury śródziemnomorskiej

• Licea ogólnoksztąłcące, licea prifilowane, technika - obok przedmiotów wprowadza się następujące ścieżki edukacyjne:

• Ścieżki edukacyjne:

• Edukacja czytelnicza i medialna

• Edukacja ekologiczna

• Edukacja europejska

• Edukacja filozoficzna

• Edukacja prozdrowotna

• Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie

• Wychowanie do życia w rodzinie

• Zasadnicza Szkoła zawodowa - umożliwiają nabycie kwalifikacji zawodowych na poziomie robotnika wykwalifikowanego.

• Szkoły policealne - dwu, trzy lub cztero - semestralne, które umożliwiają nabycie kwalifikacji zawodowych na poziomie technika.

• Licea uzupełniające, technika uzupełniające - dla absolwentów szkół zawodowych, którzy chcą kontynuować edukację i uzyskać pełne średnie wykształcenie (przewiduje się formy stacjonarne, wieczorowe i zaoczne).

Działalność edukacyjna szkoły powinna być określona przez:

1. Szkolny zestaw programów nauczania, który uwzględniając wymiar wychowawczy, obejmuje całą działalność szkoły z punktu widzenia dydaktycznego.

2. Program wychowawczy szkoły, który opisuje w sposób całościowy wszelkie treści
   i działania o charakterze wychowawczym i jest realizowany przez wszystkich nauczycieli.

3. Program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, który opisuje w sposób całościowy wszelkie treści i działania
   o charakterze profilaktycznym skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców.

Godziny do dyspozycji dyrektora szkoły mogą być przeznaczone na:

1. zwiększenie liczby godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych,

2. realizację dodatkowych zajęć edukacyjnych z języka obcego,

3. realizację ścieżek edukacyjnych,

4. zorganizowanie zajęć dla grupy uczniów z uwzględnieniem ich potrzeb
   i zainteresowań.

19.5. Kształcenie specjalne

• Szkoły ogólnodostępne powinny przyjmować maksymalnie duży odsetek dzieci, których warunki fizyczne, intelektualne, rozwój emocjonalny czy inne cechy wykazują jakieś nieprawidłowości.

• Klasy integracyjne:

• Liczba wszystkich uczniów od 15 do 20, w tym 3-5 uczniów niepełnosprawnych.

• W klasach tych może być zatrudnionych dwóch nauczycieli (drugi to pedagog specjalny).

• Uczniowie pełnosprawni i niepełnosprawni pracują razem, wykonując czasem zadania o różnym stopniu trudności.

• Uczniowie niepełnosprawni (np. niewidomi, niesłyszący) mają, w miarę potrzeb, zajęcia indywidualne ze specjalistami, np.

• Nauka języka migowego,

• Ćwiczenie technik brajlowskich,

• Orientacji przestrzennej.

• Dzieci i młodzież o specjalnych potrzebach edukacyjnych, których z różnych powodów nie obejmie system integracyjny, będą realizowały obowiązek szkolny w różnych formach szkolnictwa specjalnego:

• Ścieżka edukacyjna uczniów niepełnosprawnych powinna być zbieżna z nowym ustrojem szkolnictwa.

• Powinna istnieć możliwość przedłużenia nauki w poszczególnych typach szkół.

19.6. Kształcenie ustawiczne

Kształcenie ustawiczne - rozumiane dwojako:

• jako szkoły kształcące dorosłych, którzy z różnych przyczyn „wypadli”
  z ogólnodostępnego szkolnictwa dla dzieci i młodzieży,

• różne formy edukacji pozaszkolnej, umożliwiającej nabycie nowych kwalifikacji.

Placówki będą zróżnicowane ze względu na organ prowadzący:

• centra kształcenia ustawicznego (CKU) (samorząd wojewódzki),

• szkoły dla dorosłych (samorząd powiatowy),

• placówki kształcenia ustawicznego (prowadzone przez wyższe uczelnie).

20. System oceniania i egzaminów

Zmiany w szkolnym ocenianiu uczniów mają doprowadzić do tego, że będziemy oceniali:

• co innego: pracę, postępy - nie stan;

• inaczej: promując do rozwoju, wyraźniej wskazując uczniowi, co osiągnął, co zrobił dobrze, ile potrafi - nie, czego nie umie;

• z pełniejszą niż dotychczas informacją o aktywności, postępach, trudnościach, specjalnych uzdolnieniach uczniów.

W nowym systemie oceniania wyodrębniamy dwa nurty:

• ocenianie wewnątrzszkolne,

• ocenianie zewnętrzne, organizowane przez władze oświatowe.

20.1. Wewnętrzny system oceniania

• Dotyczy bieżącego oceniania uczniów.

• Ma uświadamiać im stopień opanowania wiadomości i umiejętności.

• Nauczycielom dawać informację o efektywności stosowanych metod i organizacji pracy dydaktyczno - wychowawczej.

20.2. Ocenianie zewnętrzne

• Jest aktem podsumowującym określony etap kształcenia.

• Ma ułatwić porównywalność świadectw szkolnych.

• Określi jednolite dla wszystkich uczniów i szkół wymagania na końcu etapu kształcenia, umożliwiając porównywalność wyników nauczania.

• Pozwoli na zdiagnozowanie osiągnięć edukacyjnych i braków uczniów.

• Oceni oddziaływania dydaktyczne i wychowawcze nauczycieli w poszczególnych szkołach - co wpłynie na jakość procesu nauczania-uczenia się.

• Szkołom da potwierdzenie (lub nie) słuszności wybranej przez nie drogi kształcenia.

• Uzyskamy również informacje zwrotne o jakości stosowanych programów zajęć szkolnych.

Ocenianie zewnętrzne organizują Okręgowe Komisje Egzaminacyjne i Centralna Komisja Egzaminacyjna.

Komisje:

• przeprowadzają egzaminy,

• przygotowują zadania i testy egzaminacyjne,

• opracowują i przekazują sprawozdania z przeprowadzonych egzaminów,

• szkolą egzaminatorów,

• publikują materiały informacyjne dla uczniów i nauczycieli: np. przykładowe

• testy.

Standardy wymagań egzaminacyjnych:

• są uszczegółowieniem opisu osiągnięć uczniów zawartych w Podstawie Programowej Kształcenia ogólnego, sprawdzanych na końcu danego etapu edukacji.

• Są normą wiedzy i umiejętności ustalaną i ogłaszaną przez Ministra Edukacji Narodowej
  i Sportu, wyznaczającą zakres oraz stopień trudności zadań egzaminacyjnych.

• Sformułowanie standardów ma na celu określenie jednolitych dla wszystkich uczniów
  w całym kraju wymagań na końcu każdego etapu kształcenia, umożliwiających porównywalność wyników nauczania.

1. Sprawdzian poziomu opanowania umiejętności

w ostatniej klasie szkoły podstawowej

• Sprawdzian ma spełniać trzy podstawowe funkcje:

• motywować uczniów do uczenia się,

• motywować nauczyciela do stosowania w procesie nauczania metod pozwalających skutecznie realizować podstawę programową (szczególnie chodzi o przeniesienie akcentu w nauczaniu z przekazywania wiedzy na kształcenie kluczowych umiejętności),

• być źródłem trafnych, rzetelnych i porównywalnych w skali kraju informacji
  o szkolnych osiągnięciach uczniów.

• Sprawdzian jest powszechny i obowiązkowy, lecz jego wyniki nie mają wpływu na promocję ucznia.

• Sprawdzian przeprowadzany jest w macierzystej szkole podstawowej.

• Czas trwania - 60 minut (90 minut dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych)

• Uczeń może uzyskać maksymalnie 40 punktów.

• Sprawdzian ma charakter ponadprzedmiotowy, bada umiejętności ucznia określone
  w standardach wymagań i w podstawie programowej, które są niezbędne na wyższym etapie kształcenia, takie jak: czytanie, pisanie, rozumowanie, korzystanie z informacji, wykorzystywanie wiedzy w praktyce.

• Informacje o wynikach sprawdzianu otrzymuje:

• Uczeń,

• Macierzysta szkoła podstawowa,

• Organ prowadzący,

• Organ nadzorujący,

• Minister Edukacji Narodowej i Sportu.

20.2.2. Egzamin w trzeciej klasie gimnazjum

• Jest powszechny i obowiązkowy, lecz jego wyniki nie mają wpływu na promocję ucznia.

• Egzamin składa się z dwóch części i jego celem jest:

• Sprawdzenie opanowania umiejętności i wiadomości:

• W części pierwszej, z zakresu przedmiotów humanistycznych, takich jak:

• czytanie i odbiór tekstów kultury oraz

• tworzenie własnego tekstu

• W części drugiej, z zakresu przedmiotów matematyczno
  - przyrodniczych, takich ja:

• umiejętne stosowanie terminów, pojęć i procedur matematyczno - przyrodniczych, niezbędnych w praktyce życiowej i dalszym kształceniu,

• wyszukiwanie informacji.

• Dostarczenie zobiektywizowanej, porównywalnej w skali kraju informacji o osiągnięciach szkolnych uczniów gimnazjum.

• Wpływanie na jakość kształcenia.

• Egzamin przeprowadzany jest w macierzystym gimnazjum.

• Uczeń ma 120 minut na wykonanie zadań w każdej części egzaminu. (dla uczniów
  o specjalnych potrzebach edukacyjnych może być przedłużony do 180 minut).

• Uczeń może uzyskać za każdą część egzaminu gimnazjalnego 50 punktów.

• Informacje o wynikach egzaminu otrzyma:

• Uczeń,

• Macierzyste gimnazjum,

• Szkoła ponadgimnazjalna, do której zamierza uczęszczać uczeń,

• Organ prowadzący,

• Organ nadzorujący,

• Minister Edukacji Narodowej i Sportu.

20.2.3. Egzamin zawodowy po szkole zawodowej

• Przeprowadzany jest po szkole zawodowej w celu potwierdzenia uzyskanych kwalifikacji zawodowych.

• Egzamin będzie przeprowadzony dla absolwentów:

• 2-3 letniej zas. szk,. zaw. w 76 zawodach

• 4 letniego technikum w 76 zawodach

• 2 lub 2,5 letniej szkoły policealnej - w 149 zawodach

• Egzamin przeprowadzony będzie w dwóch etapach:

• Pisemnym

• W formie testu, obejmujące zadania sprawdzające wiadomości
  i umiejętności właściwe dla kwalifikacji określonych w zawodzie oraz zadania sprawdzające umiejętności i wiadomości związane z zatrudnieniem i działalnością w gospodarce.

• Praktycznym

• Będzie to „próba pracy” polegająca na wykonaniu zadania praktycznego, sprawdzającego umiejętności praktyczne z obszaru kwalifikacji określonych w zawodzie.

20.2.4. Egzamin maturalny

• Egzaminu maturalny jest formą oceny poziomu wykształcenia ogólnego, dającego wykształcenie średnie ogólne, upoważniającego do ubiegania się o przyjęcie na studia w szkołach wyższych.

• Egzamin będzie jednakowy w całym kraju.

• Nowa matura w roku szkolnym 2004/2005:

• sprawdzanie prac przez zewnętrznych egzaminatorów,

• jednakowe zestawy egzaminacyjne w całym kraju,

• możliwość wyboru przedmiotów dodatkowych, potrzebnych zdającemu ze względu na wymagania rekrutacyjne wybranej przez niego uczelni,

• obowiązek zdawania języka polskiego i wybranego języka obcego nowożytnego,

• możliwość poprawiania wyników egzaminu lub - po zdaniu egzaminu na poziomie podstawowym - możliwość wyboru poziomu rozszerzonego w kolejnych sesjach egzaminacyjnych,

• egzaminy ustne wewnętrzne z języków obcych i języka polskiego.

Egzamin maturalny od 2005 roku obejmować będzie 3 egzaminy obowiązkowe:

-	Język polski
-	Język obcy
-	przedmiot do wyboru: matematyka, geografia, historia, biologia, chemia, fizyka z astronomią, wiedza o społeczeństwie oraz - dla mniejszości narodowych - język ojczysty jako czwarty przedmiot obowiązkowy

Dodatkowo wszyscy mają możliwość zdawania dwóch przedmiotów nieobowiązkowych.

Każdy maturzysta decyduje, na jakim poziomie (podstawowym czy rozszerzonym), będzie zdawać egzamin i tylko z tego poziomu rozwiązuje arkusz egzaminacyjny.

Egzaminy z przedmiotów nieobowiązkowych, przeprowadzane będą tylko na poziomie rozszerzonym.

Do egzaminów z języków obcych przystępują wszyscy - certyfikaty językowe nie będą stanowić podstawy do zwolnienia z egzaminu.

Czas trwania egzaminu maturalnego

przedmiot	poziom	czas trwania	Np.
j. polski	podstawowy lub rozszerzony	1 dzień	wtorek
j. obcy nowożytny	podstawowy lub rozszerzony	1 dzień	środa
przedmiot do wyboru: matematyka biologia geografia historia chemia fizyka z astronomią wiedza o społeczeństwie	podstawowy lub rozszerzony	1 dzień	czwartek
Języki mniejszości narodowych	podstawowy lub rozszerzony	1 dzień	piątek
angielski dwujęzyczny niemiecki dwujęzyczny francuski dwujęzyczny hiszpański dwujęzyczny	rozszerzony
Języki obce nowożytne: j. angielski j. niemiecki j. francuski j. rosyjski j. hiszpański j. włoski j. portugalski i j. szwedzki	rozszerzony	1 dzień	poniedziałek
matematyka historia	rozszerzony	5 dni	wtorek
geografia język grecki i kultura antyczna					środa
biologia wiedza o społeczeństwie					czwartek
fizyka z astronomią język łaciński i kultura antyczna					piątek
chemia wiedza o kulturze (historia sztuki, historia muzyki lub wiedza o tańcu)					poniedziałek
informatyka	rozszerzony	1 dzień	wtorek

Egzamin maturalny będzie trwał 11 dni.

 

21. Awans zawodowy nauczyciela

Awans zawodowy ma za zadanie:

• premiować jakość pracy,

• podnosić kwalifikacje,

• wzbogacać warsztat zawodowy,

• nauczyciel musi wiedzieć wymierne korzyści płynące z podnoszenia swych umiejętności zawodowych.

21.1. Struktura awansu

♦ Honorowy profesor oświaty - tytuł ten może być nadany nauczycielowi dyplomowanemu z co najmniej 20 - letnim stażem pracy, w tym 10 lat na stanowisku nauczyciela dyplomowanego oraz konieczny jest znaczący i uznany dorobek w pracy zawodowej.

1. Uzyskiwanie stopni awansu zawodowego przez nauczycieli

Na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli.

Nauczyciel kontraktowy może rozpocząć staż na stopień nauczyciela mianowanego po przepracowaniu w szkole co najmniej dwóch lat, a nauczyciel mianowany może rozpocząć staż na stopień nauczyciela dyplomowanego po przepracowaniu w szkole co najmniej roku od dnia nadania poprzedniego stopnia awansu zawodowego.

Jednym z warunków nadania stopnia nauczyciela dyplomowanego jest uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej po dokonaniu analizy dorobku zawodowego nauczyciela i przeprowadzonej rozmowie.

Odbycie stażu jest warunkiem uzyskania kolejnego stopnia awansu zawodowego.

Nauczyciel stażysta ubiegający się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego
w okresie odbywania stażu powinien w szczególności:

• poznawać organizację, zadania i zasady funkcjonowania szkoły;

• uczestniczyć jako obserwator w zajęciach prowadzonych przez opiekuna stażu lub innych nauczycieli, w wymiarze co najmniej jednej godziny zajęć w miesiącu, oraz omawiać z prowadzącym obserwowane zajęcia;

• prowadzić zajęcia z uczniami, w obecności opiekuna stażu lub dyrektora szkoły, w wymiarze co najmniej jednej godziny zajęć w miesiącu, oraz omawiać je z osobą, w obecności której zajęcia zostały przeprowadzone;

• uczestniczyć w wewnątrzszkolnych formach doskonalenia zawodowego nauczycieli.

Komisja kwalifikacyjna przeprowadza rozmowę kwalifikacyjną, podczas której nauczyciel stażysta ubiegający się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego:

• przedstawia sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego;

• odpowiada na pytania członków komisji

Nauczyciel kontraktowy ubiegający się o awans na stopień nauczyciela mianowanego
w okresie odbywania stażu powinien w szczególności:

• uczestniczyć w pracach organów szkoły związanych z realizacją zadań dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych lub innych wynikających ze statutu szkoły oraz potrzeb szkoły i środowiska lokalnego;

• pogłębiać wiedzę i umiejętności zawodowe, samodzielnie lub przez udział w różnych formach kształcenia ustawicznego;

• poznawać przepisy dotyczące systemu oświaty.

Komisja kwalifikacyjna przeprowadza egzamin, w czasie którego nauczyciel kontraktowy ubiegający się o awans na stopień nauczyciela mianowanego:

• dokonuje prezentacji dorobku zawodowego;

• odpowiada na pytania członków komisji.

Nauczyciel mianowany ubiegający się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego w okresie odbywania stażu powinien w szczególności:

• podejmować działania mające na celu doskonalenie warsztatu i metod pracy, w tym doskonalenie umiejętności stosowania technologii informacyjnej i komunikacyjnej;

• realizować zadania służące podniesieniu jakości pracy w szkole;

• pogłębiać wiedzę i umiejętności służące własnemu rozwojowi oraz podniesieniu jakości pracy szkoły, samodzielnie lub przez udział w różnych formach kształcenia ustawicznego.

Komisja kwalifikacyjna analizuje dorobek zawodowy nauczyciela mianowanego ubiegającego się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego na podstawie przedłożonej przez nauczyciela dokumentacji oraz przeprowadzenia rozmowy podczas której nauczyciel odpowiada na pytania członków komisji dotyczące wpływu działań i zadań zrealizowanych przez nauczyciela w okresie stażu na podniesienie jakości pracy w szkole, w której nauczyciel odbywał staż.

21.3. Plan rozwoju zawodowego nauczyciela na okres stażu

Własny plan rozwoju zawodowego nauczyciela powinien uwzględniać:

1. cele, jakie nauczyciel chce osiągnąć,

2. zadania, działania i czynności, jakie chce podjąć, aby zrealizować cele,

3. formy realizacji,

4. terminy realizacji.

Nauczyciel stażysta przedkłada dyrektorowi szkoły projekt planu rozwoju zawodowego w terminie 20 dni od dnia rozpoczęcia zajęć.

Plan rozwoju zawodowego zatwierdza dyrektor szkoły w ciągu 30 dni od dnia rozpoczęcia zajęć.

Przedstawienie sprawozdania z realizacji własnego planu zawodowego w okresie stażu jest obowiązkiem nauczyciela ubiegającego się o stopień awansu zawodowego.

Sprawozdanie może być opracowane w formie opisu osiągniętych celów i zrealizowanych zadań lub może być opracowane w formie tabeli.

Sprawozdanie nauczyciel jest zobowiązany złożyć dyrektorowi w terminie do 30 dni od dnia zakończenia stażu.

22. Zasady zatrudniania nauczycieli religii

• Konieczne jest imienne, pisemne skierowanie wydane przez biskupa diecezjalnego (misja kanoniczna).

• Cofnięcie tego upoważnienia oznacza utratę prawa do nauczania religii.

• Rozwiązanie stosunku pracy następuje z końcem miesiąca, w którym nastąpiło wycofanie skierowania.

• Warunki niezbędne do zatrudnienia każdego nauczyciela:

• Pełna zdolność do czynności prawnych i korzystanie z praw publicznych.

• Nie toczy się przeciwko niemu postępowanie karne lub dyscyplinarne.

• Nie karany był za przestępstwo popełnione umyślnie.

• Posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania danego stanowiska.

• Przestrzeganie podstawowych zasad moralnych.

• Spełnienie warunków zdrowotnych niezbędnych do wykonywania zawodu.

• Kwalifikacje do nauczania religii w szkołach średnich posiadają:

• Księża, którzy ukończyli WSD i legitymują się dyplomem.

• Osoby świeckie i zakonne, które ukończyły wyższe studia teologiczne
  i posiadają przygotowanie katechetyczno- pedagogiczne.

• Alumni WSD po ukończeniu V roku studiów.

• Osobie świeckie i zakonne, które ukończyły wyższe studia magisterskie bez przygotowania teologicznego, ale przygotowanie to uzupełniły w formie teologiczno - katechetycznych studiów podyplomowych lub kolegium teologicznego.

• Kwalifikacje do nauczania religii w przedszkolach, szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach zawodowych, posiadają:

• Osoby wymienione wyżej.

• Osoby świeckie i zakonne, które posiadają dyplom ukończenia kolegium teologicznego.

• Alumni WSD oraz studenci wyższych studiów teologicznych po ukończeniu czwartego roku - jeśli kontynuują studia.

• Kwalifikacje do nauczania religii w przedszkolach i szkołach specjalnych posiadają:

• Księża, którzy ukończyli WSD i zaliczyli w trakcie studiów zajęcia
  z zakresu pedagogiki specjalnej i katechezy specjalnej.

• Osoby świeckie i zakonne, które ukończyły wyższe studia teologiczne lub kolegium teologiczne i zaliczyły w trakcie studiów zajęcia zakresu pedagogiki specjalnej i katechezy specjalnej.

• Osoby spełniające wymagania kwalifikacyjne dla danego typu szkoły i ponadto ukończyły studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie pedagogiki specjalnej.

• Z osobą rozpoczynającą pracę w szkole (np. po skończonych studiach) stosunek pracy nawiązuje się na podstawie umowy o pracę na czas określony na jeden rok celem uzyskania awansu na stopień nauczyciela kontraktowego.

• Wymiar konieczny do odbycia stażu celem uzyskania awansu na stopień nauczyciela kontraktowego - to ½ obowiązkowego wymiaru zajęć.

• Nauczyciele zatrudnieni w dniu wejścia w życie ustawy Karta Nauczyciela - 6.04.2000 r. na podstawie mianowania, z tym dniem uzyskują z mocy prawa stopień nauczyciela mianowanego.

• Jeżeli zostali zatrudnieni na podstawie mianowania, a nie posiadają wymaganych kwalifikacji stosunek pracy wygasa z dniem 31 sierpnia 2006 r, o ile nie uzupełnią kwalifikacji.

• Z nauczycielem kontraktowym stosunek pracy nawiązuje się na podstawie umowy o pracę zawieranej na okres umożliwiający uzyskanie stopnia nauczyciela mianowanego, nie dłużej jednak niż na okres 3 lat.

• Z nauczycielem mianowanym i nauczycielem dyplomowanym stosunek pracy nawiązuje się na podstawie mianowania (druga forma nawiązania stosunku pracy obok umowy na czas określony).

23. Wynagrodzenie nauczyciela

• Wynagrodzenie nauczyciela składa się z:

• Wynagrodzenia zasadniczego uzależnionego od stopnia awansu zawodowego.

• Posiadanych kwalifikacji.

• Realizowanego wymiaru zajęć.

• Dodatków:

• Za wysługę lat (od 4 roku pracy w wysokości 1%, nie może przekroczyć 20%)

• Motywacyjnego

• Funkcyjnego

• Oraz za warunki pracy

• Wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw.

• Bez zgody nauczyciela do ¼ obowiązującego tygodniowego wymiaru zajęć (poza kobietami w ciąży, osobami wychowującymi dzieci do 4 lat i nauczycielami stażystami)

• Za zgodą nauczyciela do ½ obowiązującego tygodniowego wymiaru zajęć

• Nauczycielowi podejmującemu swoją pierwszą w życiu pracę zawodową
  w szkole i zatrudnionemu w wymiarze minimum połowy obowiązującego wymiaru zajęć, na jego wniosek, przysługuje jednorazowy zasiłek na zagospodarowanie:

• w wysokości dwumiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego.

• Prawo to przysługuje w okresie dwóch pierwszych lat pracy w szkole.

• Zasiłek podlega zwrotowi, jeżeli nauczyciel nie przepracuje w szkole trzech lat
  (w uzasadnionych wypadkach organ prowadzący szkołę może zwolnić nauczyciela w całości lub części od obowiązku zwrotu zasiłku).

24. Ocena pracy nauczyciela

Można mówić o dwóch formach tego oceniania:

1. ocena dorobku zawodowego nauczycieli realizujących staż na kolejny stopień awansu zawodowego;

2. ocena pracy nauczycieli posiadających stopień awansu zawodowego kontraktowego, mianowanego i dyplomowanego.

• Może być dokonana w każdym czasie, nie wcześniej jednak niż po upływie roku od dokonania poprzedniej oceny lub oceny dorobku zawodowego związanego z awansem zawodowym.

• Oceny dokonuje dyrektor szkoły, który może zasięgnąć opinii samorządu uczniowskiego w okresie nie dłuższym niż 3 miesiące od złożenia wniosku.

• Ocena pracy nauczyciela może być dokonana z inicjatywy:

• Dyrektora szkoły

• Na wniosek nauczyciela

• Organu sprawującego nadzór pedagogiczny (np. Kuratorium)

• Organu prowadzącego szkołę (np. samorząd powiatowy)

• Rady szkoły

• Rady Rodziców

• Dyrektor szkoły oceniając pracę nauczyciela powinien uwzględnić:

• Poprawność merytoryczną i metodyczną prowadzonych zajęć dydaktycznych

• Kulturę i poprawność języka

• Pobudzanie inicjatyw uczniów

• Zachowanie odpowiedniej dyscypliny uczniów na zajęciach

• Zaangażowanie nauczyciela w pozalekcyjną działalność szkoły

• Współpracę z rodzicami

• Aktywność nauczyciela w doskonaleniu zawodowym

• Przestrzeganie porządku pracy (punktualność, pełne wykorzystanie czasu lekcji, właściwe prowadzenie dokumentacji)

• Przy ocenie pracy katechety dyrektor ma obowiązek uwzględnić ocenę merytoryczną dokonaną przez wizytatora religii mianowanego przez biskupa

• Dyrektor szkoły jest zobowiązany zapoznać nauczyciela z pisemnym projektem oceny i wysłuchać jego uwag i zastrzeżeń. Nauczyciel może zgłosić swoje uwagi na piśmie, nie później jednak niż w ciągu 3 dni od daty zapoznania się z projektem oceny.

• Dyrektor szkoły doręcza nauczycielowi oryginał karty oceny pracy, który włącza się do akt osobowych nauczyciela.

• Ocena posiada charakter opisowy i jest zakończona stwierdzeniem uogólniającym:

• Wyróżniająca

• Dobra

• Negatywna (podstawa do rozwiązania stosunku pracy)

• Od ustalonej oceny w terminie 14 dni nauczycielowi przysługuje prawo odwołania za pośrednictwem dyrektora szkoły do organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad szkołą.

• Organ ten powołuje w celu rozparzenia odwołania zespół oceniający.

• Od oceny dokonanej przez zespół oceniający nie przysługuje odwołanie.

• Ocena pracy nauczyciela jest potrzebna:

• Przy staraniu się o nagrodę MEN lub kuratora

• Przy ubieganiu się o stanowisko dyrektora (musi być co najmniej dobra)

25. Urlopy i uprawnienia socjalne nauczyciela

Urlop wypoczynkowy:

• W szkołach, w których przewidziano wakacje i ferie zimowe, nauczycielowi przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze odpowiadającym okresowi ferii i w czasie ich trwania.

• Nauczyciel może jednak być w tym czas1ie poproszony przez dyrektora do:

• Przeprowadzenie egzaminów

• Prac związanych z zakończeniem roku szkolnego i przygotowaniem nowego roku szkolnego

• Opracowania szkolnego zestawu programów

• Oraz uczestnictwa w doskonaleniu zawodowym

Czas zajęcia nie może przekraczać więcej niż 7 dni.

Nagrody:

• Z zakładowego funduszu nagród.

• Specjalnego funduszu za osiągnięcia dydaktyczno - wychowawcze.

• Narody Jubileuszowe za 20, 25, 30, 35 i 40 lat pracy.

• Nauczyciel może także otrzymać „Medal Komisji Edukacji Narodowej” za szczególne zasługi dla oświaty i wychowania

Ochrona osobista:

• W związku z pełnieniem obowiązków służbowych nauczyciel korzysta z prawa
  do ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy państwowych.

Prawo do mieszkania:

• Nauczycielowi zatrudnionemu w wymiarze minimum połowy obowiązującego wymiaru zajęć na terenie wiejskim oraz w mieście do 5000 mieszkańców przysługuje prawo do lokalu mieszkalnego na terenie gminy, w której położona jest szkoła.

• Prawo do zajmowania mieszkania zachowuje nauczyciel po przejściu na emeryturę czy rentę, jego małżonek oraz dzieci pozostające na jego utrzymaniu oraz prowadzące z nim wspólne gospodarstwo domowe.

• Nauczyciel zatrudniony na terenie wiejskim lub w mieście do 5000 mieszkańców ma prawo do odrębnego dodatku w wysokości 10% wynagrodzenia zasadniczego.

Ochrona zdrowia:

• Nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony po przepracowaniu co najmniej 5 lat dyrektor szkoły może udzielić płatnego urlopu zdrowotnego dla poratowania zdrowia, w wymiarze nie nie przekraczającym jednorazowo 1 roku.

• Łączny wymiar urlopu dla poratowania zdrowia w okresie całego zatrudnienia nauczyciela nie może przekraczać 3 lat.

Prawo dla dzieci nauczycieli:

• Dzieciom nauczycieli przysługuje przy równych z innymi dziećmi warunkach prawo pierwszeństwa w przyjęciu do przedszkoli, internatów, burs i szkół ponadpodstawowych.

Uprawnienia emerytalne:

• Prawo do emerytury zyskuje nauczyciel mający 30 letni okres zatrudnienia.

• Nauczyciele klas, szkół i zakładów specjalnych: 25 letni okres zatrudnienia.

Ochrona pracy kobiet:

• Regulowana jest przez Kodeks pracy:

• Okres ciąży

• Urlop macierzyński

• Opieka nad dzieckiem do 14 roku

• Zasiłek opiekuńczy

Korzystanie z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych:

• Zasady korzystania określa regulamin zakładowy.

26. Tygodniowy wymiar godzin pracy nauczyciela

• Czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze godzin nie może przekraczać 40 godzin tygodniowo

• W ramach czasu pracy nauczyciel obowiązany jesz realizować:

• zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze,

• inne czynności wynikające z zadań statutowych szkoły,

• zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć,

• samokształceniem i doskonaleniem zawodowym.

• Tygodniowy obowiązujący pełen wymiar godzin dydaktycznych prowadzony przez nauczyciela bezpośrednio z uczniami jest zróżnicowany w zależności od typu szkoły
  i placówki:

• Nauczyciele przedszkoli pracujący z 6-cio latkami: 22 godziny

• Nauczyciele przedszkoli pracujący z 5,4,3-latkiami: 25 godzin

• Nauczyciele szkół podstawowych, gimnazjów, liceów, szkół specjalnych:
  18 godzin

• Nauczyciel, który realizuje według tego tygodniowy obowiązkowy wymiar zajęć i dla którego ustalony plan zająć w pewnych okresach roku szkolnego nie wyczerpuje obowiązującego tego nauczyciela wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, powinien nauczać odpowiednio większą liczbę godzin w innych okresach danego roku szkolnego (nie jest to praca w ramach godzin ponadwymiarowych).

• Nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze godzin obowiązuje 5-cio dniowy tydzień pracy.

• Nauczycielom dokształcającym się, wykonującym inne ważne zadania lub jeżeli to wynika z organizacji pracy w szkole - dyrektor szkoły może ustalić 4-dnoiowy tydzień pracy.

• Nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze godzin można obniżyć tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć na czas określony lub do odwołania ze względu na:

• doskonalenie się,

• wykonywanie pracy naukowej,

• albo prac zleconych przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny,

• ze względu na szczególne warunki pracy nauczyciela.

Nie może to spowodować zmniejszenia jego wynagrodzenia lub ograniczenia innych uprawnień.

Usprawiedliwienie nieobecności w pracy nauczyciela

• Pracodawca jest zobowiązany zwolnić pracownika i usprawiedliwić jego nieobecność w pracy, jeśli wymaga tego konieczność wynikająca m.in. z :

• Wezwania do organu administracyjnego, rządowego lub samorządu terytorialnego

• Sądu, prokuratury, policji.

• Na czas niezbędny do przeprowadzenia obowiązkowych badań lekarskich

• 2 dni w razie ślubu, urodzenia dziecka, pogrzebu małżonka lub dziecka, ojca, matki.

• 1 dzień w razie ślubu dziecka, śmierci i pogrzebu siostry, brata, teściowej, teścia, babci, dziadka, osoby pozostającej na utrzymaniu lub pod bezpośrednią opieką pracownik.

27. Ustawa o systemie oświaty

Tekst ujednolicony wg stanu z 2002 r.

• Obowiązek szkolny i obowiązek nauki.

• Podstawowe formy działalności dydaktyczno - wychowawczej szkoły.

• Zadania i kompetencje kuratora oświaty.

• Zadania i kompetencje organu sprawującego nadzór pedagogiczny.

• Zadania i kompetencje organu prowadzącego szkołę.

• Sposób powierzania stanowiska dyrektora szkoły.

• Zadania i kompetencje dyrektora szkoły.

• Zadania i kompetencje rady pedagogicznej.

• Skład i kompetencje rady szkoły.

• Działalność rady rodziców.

• Kompetencje samorządu uczniowskiego.

• Działalność stowarzyszeń i organizacji w szkole.

• Cel funkcjonowania Ochotniczych Hufców Pracy.

28. Motywowanie uczniów

Ważną rolę w podnoszeniu efektywności procesu kształcenia i ukierunkowania działań uczniów odgrywa ich motywowanie. Rozumie się przez nie wypływanie na zachowanie się podmiotu działającego za pośrednictwem bodźców, które mają szansę przekształcenia się w motywy.

Zdolność skutecznej motywacji należy do niezbędnych umiejętności nauczyciela. Motywacja może być wewnętrzna - pobudza do działania, które ma wartość samo w sobie. Jest nią zainteresowanie lub zamiłowanie do czegoś. Może być też zewnętrzna - stwarza ono zachętę do działania, które jest nagradzane lub które pozwala uniknąć kary.

W systemie motywacji dzieci u podstaw leży potrzeba miłości, ciepła, bezpieczeństwa, u młodzieży - pragnienie aprobaty i uznania. Dobre sterowanie motywacją wymaga od nauczyciela systematycznego poznawania osobowości uczniów, zdolności oceniania ich tzw. Dyspozycji motywacyjnej oraz znajomości typu bodźca, który posiada szansę przekształcenia się w motyw. Zadaniem nauczyciela jest skuteczne zachęcanie uczniów do osiągania wyznaczonych celów możliwie w stopniu optymalnym. Istotną rolę odgrywa w tym nagradzanie i karanie. Zachowania ułatwiające ich osiągnięcie winny być przez nauczyciela wzmacniane, pobudzane i nagradzane. Natomiast reakcje przeciwne wyhamowywane, karane. Motywacje pozytywne powinny być uznane za ważniejsze i częściej stosowane. Winien być nimi nasycony cały proces dydaktyczny. Zadaniem nauczyciela jest aranżowanie sytuacji motywacyjnych, świadome i celowe dostosowywanie ich do zakładanych celów.

W kształceniu można wykorzystać cztery formy motywowania pozytywnego:

1. Motywacja wzmacniająca potrzeby uczniów:

1. Wynikające z serdecznego stosunku nauczyciela do uczniów: pochwały, nagrody, sprawiedliwe oceny, wymagania

2. Wynikające z autorytetu nauczyciela i jego osobowości, bycia wzorem do naśladowania

2. Motywacje wzmacniające wewnętrzne siły napędowe uczniów:

1. Wywołane przez treść (temat) zajęć: atrakcyjna treść lekcji, frapująco ujęty temat, zagadkę, tajemnicę do wyjaśnienia, jasno uświadomiony cel zajęć i realny do osiągnięcia przez uczniów

2. Wywołane przez atrakcyjne zadania do wykonania: zadania nie łatwe, ale dostosowane, jeśli chodzi o skalę trudności, do możliwości uczniów, zadania „dla dociekliwych” itp.

3. Wynikające z poszerzenia pola zainteresowań wychowanków: ciekawej lektury, filmu, wycieczki

3. Motywacje związane ze sprawną organizacją pracy uczniów:

1. Wynikające z wprowadzenia do procesu uczenia się interesujących i różnorodnych środków dydaktycznych uruchamiających aktywność poznawczą i działaniową

2. Wynikające ze społecznej struktury zespołu, zorganizowanego do wykonania konkretnych zadań: zespoły wewnętrznie zharmonizowane, akceptujące się wzajemnie

3. Wynikające z etapowych sukcesów: podsumowywanie poszczególnych etapów działania, utrwalanie „zdobyczy”, umacnianie wiary w sukces końcowy

4. Wynikające z przekonania o pewności „rozliczenia” wysiłku i sprawiedliwej oceny, z poczucia satysfakcji lub z pewności pomocy ze strony nauczyciela, gdy się natrafia na trudności

4. Specjalne formy motywacyjne:

1. Konkursy wiadomości i umiejętności

2. Olimpiady

3. Wystawy i przeglądy prac i wytworów uczniowskich

4. Współzawodnictwo między grupami i klasami w zakresie wyników kształcenia, w zachowaniu itp.

2

---