1.

-Państwo idealne wg Platona

Idealne państwo polega na podziale zadań i tak jak trzem częściom duszy odpowiadają trzy cnoty, tak samo powinny odpowiadać im trzy stany społeczeństwa: stan uczonych (władców-filozofów) dbających o rozumne kierowanie państwem i umożliwiających prowadzenie przez pozostałych obywateli rozumnego i cnotliwego życia; stan strażników (wojskowych) dbających o wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo państwa oraz stan żywicieli, zapewniających zaopatrzenie wspólnoty w potrzebne dobra materialne. Platon kładł ogromny nacisk na hierarchię społeczeństwa. Utożsamiał losy państwa z losem klasy rządzącej. Aby państwo było trwałe, potrzebna jest mu silna pozycja arystokracji. Osiągnąć ją należy przez swoisty kolektywizm. Jego istota polega na tym, że arystokraci muszą być względem siebie równi, aby nie zazdrościli sobie wzajemnie i nie dzielili się w ramach grupy. Każdy podział jest zmianą a tej oczywiście wg Platona należy unikać. Głosił tzw. mit o krwi i ziemi, według którego ludzie z poszczególnych grup społecznych posiadają w sobie pewien metal. I tak filozofowie - złoto, strażnicy - żelazo, a żywiciele - brąz. Platon uważał, że klasa najwyższa musi pozostać "czysta". Nie dopuszcza mieszania się różnych metali, ponieważ każda mieszanka jest zmianą i prowadzi do degeneracji.

Państwem powinni rządzić najmądrzejsi, a więc filozofowie, ponieważ jedynie oni posiadają prawdziwą wiedzę. Tylko oni potrafią odtworzyć w umyśle wizję idealnego państwa, do którego realizacji będą dążyć. Warto tu zaznaczyć istotną różnicę między tym co przez miano filozofa rozumiał Sokrates i Platon. Dla Sokratesa filozof to osoba poszukująca wiedzy, dla Platona to dumny posiadacz wiedzy.

Nadrzędną wartością dla Platona jest sprawiedliwość. Aczkolwiek pojęcie to jest rozumiane całkiem inaczej niż to przez nas obecnie. Dla Platona najważniejsze było państwo i jego dobro. Wszystko co prowadzi do dobra państwa jest dobre. Nawet kłamstwo rządzących jest pozytywne, jeśli służy wyższemu celowi, czyli dobru państwa. Sprawiedliwe dla Platona jest to, aby każdy robił to co do niego należy. Każdy ma pewne zdolności i powinien je realizować.

Podstawę państwowości stanowi wychowanie. Najzdolniejsi powinni kontynuować edukację przechodząc kolejne szczeble "wtajemniczenia" odpowiadające kolejnym etapom przypominania sobie świata idei. Stan filozofów powinien być produktem kształcenia oraz starannego doboru. Nauka ta obejmować winna dziesięcioletnie studia w zakresie matematyki, astronomii i teorii harmonii (muzyki), 5. letnie studia dialektyki oraz 15. letni okres praktycznej działalności politycznej. Dwa wyższe stany powinny całkowicie poświęcić się dobru wspólnoty, wyrzec egoizmu i własności prywatnej (także kobiet i dzieci). Platon nie chciał wtajemniczać zbyt młodych ludzi, ponieważ uważał, że mają zbyt wiele zapału i są skłonni reformom. A każda reforma jest zmianą, a więc czymś złym.

Platon przeprowadzał krytykę istniejących ustrojów państwowych. Jego zdaniem rządy najlepszych (arystokracja) wyradza się w rządy najdzielniejszych (timokrację), następnie w rządy bogatych (oligarchię), zmienionego w wyniku przewrotu przez demokrację, torującą drogę rządom jednostki (tyranii). Przejście od arystokracji do timokracji spowodowane jest niewiedzą strażników. Dalsza degeneracja powodowana jest już przez zepsucie moralne obywateli. Dopiero po doświadczeniu najgorszego ustroju obywatel jest w stanie dostrzec i docenić doskonałość arystokracji. Sam Platon bezskutecznie próbował wcielić w życie swoje idee na Sycylii. Następnie jego idee państwa stanowego stały się podstawą koncepcji średniowiecznych, w których filozofów zastąpili duchowni, a strażników - rycerze. Późniejsza krytyka uznawała Platona za prekursora totalitaryzmu ze względu na postulowaną całkowitą reglamentację wszystkich aspektów życia

-Duch praw Moteskiusza

zarysowuje podział ustrojów politycznych, wzorując się w dużym stopniu na refleksjach filozofów starożytnych, Platona i Arystotelesa, oraz przywołując fakty z historii antycznych cywilizacji i państw, ze szczególnym upodobaniem dla historii państwowości rzymskiej. W swoich refleksjach wyróżniał — idąc za intuicjami starożytnych — monarchię, arystokrację i demokrację, a każda z tych form ustrojowych miała opierać się na głównej zasadzie, na której w dalszej kolejności pobudowane miałyby być wszelkie struktury państwa i jego machina. Zasadą rządów monarchicznych byłyby odwaga, honor i ambicja; zasadą ustroju arystokratycznego — umiarkowanie, które trzeba by uznać za pewną szczególną „cnotę mniejszą”; zasadą zaś demokracji powinna być cnota, bo gdy „cnota zanika, ambicja wciska się do serc zdolnych ją odczuć, a chciwość do wszystkich. Pragnienia zmieniają przedmiot; nie kocha się już tego, co się kochało”. Zestawił w niej modele ustrojowe większości państw europejskich, wykazując cechy wspólne i różnice. Znów wzorem stał się dla niego ustrój angielski. Twierdził, że podział władzy, jaki został wprowadzony na Wyspach Brytyjskich jest doskonałym rozwiązaniem. Podział ten obejmował władzę wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą. Dziś wiemy, że założenia Monteskiusza stały się podstawą kształtowania ustrojów wielu krajów Europy i Ameryki, ale niestety, nie od początku zostały one zaakceptowane. W roku 1751 O duchu praw trafiło do Indeksu ksiąg zakazanych, rok później pracę wielkiego myśliciela potępiła paryska Sorbona.

-Krytyka Kapitalizmu wg Marksa

Marks twierdził, że alienacja siły roboczej (i wynikający z niej fetyszyzm towarowy) jest cechą charakterystyczną kapitalizmu, choć przed pojawieniem się kapitalizmu w Europie istniały rynki, na których producenci i handlowcy kupowali i sprzedawali dobra. Według Marksa kapitalistyczne stosunki produkcji rozwinęły się w Europie, gdy praca sama stała się dobrem - tym samym fetyszyzm towarowy został narzucony na najbardziej fundamentalną jednostkę ludzkiej aktywności - pracę, to następnie pozowliło narzucić formę towaru wszystkim wytworom pracy. Gdy chłopi zostali zmuszeni do opuszczenia uprawianych ziem i przeniesienia się do miast, tym samym uzyskali tzw. "podwójną wolność" z jednej strony byli wolni od feudalnych stosunków zwierzchnictwa, z drugiej mieli możliwość sprzedaży swojej siły roboczej na rynku. Paradoskalnie wolność sprzedaży swojej siły roboczej była musem, gdyż nie posiadali już własnej ziemi ani środków produkcji. Ludzie sprzedają swoją siłę roboczą, gdy akceptują wynagrodzenie za to co produkują w danym okresie czasu (czyli - nie sprzedają wytworów pracy, ale samą pracę). W zamian za siłę roboczą otrzymują pieniądze, pozwalające im przeżyć. Tych, którzy są zmuszeni sprzedawać własną siłę roboczą, by przeżyć Marks nazwał "proletariuszami", a tych, którzy kupują siłę roboczą - "kapitalistami" lub "burżuazją".

Marks odróżniał kapitalistów od handlarzy. Handlarze kupują dobra na jednym rynku i sprzedają na innym. Ponieważ prawo popytu i podaży działa tylko w obrębie jednego rynku, częstokroć występuje różnica wartości tego samego dobra na różnych rynkach i handlarze starają się wykorzystywać te różnice. Kapitaliści natomiast wykorzystują różnice między wartością siły roboczej, a wartościami innych dóbr na jednym rynku. Zdaniem Marksa w każdym przemyśle, który się rozwija, wartość siły roboczej jest niższa niż wartość wyprodukowanych przez nią dóbr i nazwał tę różnicę wartością dodaną. To właśnie wartość dodana jest źródłem zystku kapitalisty.

Kapitalistyczne sposoby produkcji umożliwiają duże tempo rozwoju, ponieważ kapitalista może i ma motywację do inwestowania zysków w nowe technologie. Marks uważał kapitalistów za klasę najbardziej rewolucyjną w historii, ponieważ stale rewolucjonizuje środki produkcji, ale był przekonany o podatności kapitalizmu na nieuchronne cykliczne kryzysy. Wykazywał, że kapitaliści inwestują coraz więcej w nowe technologie, a coraz mniej w pracę. Ponieważ to wartość dodana jest źródłem zysku stopa zysku maleje wraz że wzrostem gospodarczym i gdy spadnie poniżej pewnego poziomu, nastąpi recesja, co doprowadzi do zapaści niektórych gałęzi ekonomii. Marks wnioskował dalej, że również wartość siły roboczej spadnie co umożliwi kapitalistom inwestycje w nowe technologie i rozwój nowych sektorów ekonomii.

Marks wierzył, że cykl rozwój-zapaść-rozwój będzie przerywany coraz poważniejszymi kryzysami. Co więcej, długofalowym następstwem opisanego procesu miał być dalszy wzrost bogactwa klas posiadających i postępująca nędza proletariatu. Tylko przejęcie środków produkcji przez proletariat dokonałby zasadniczych zmian stosunków społecznych. Korzyści z rozwoju gospodarczego objęłyby wszystkich, a ekonomika byłaby mniej narażona na cykliczne kryzysy. Może to umożliwić tylko rewolucja proletariacka przeciwko władzy kapitalistów.

2.
-Konserwatyzm Burke'a

Burke zarzucał rewolucjonistom naruszenie pewnego rytmu zmian, przerażała go gwałtowność rewolucji i jej kompleksowy charakter. Swoje tezy wyłożył w dziele „Rozważania o rewolucji we Francji” wydanym w 1790 r. Krytykuje on rewolucjonistów za to, że kierują się jedynie rozumem, nie zwracając uwagi na złożoność procesów społecznych. Nie jest on całkowitym przeciwnikiem zmian, uważa on jednak że powinny one być umiarkowane i ostrożne. Uważał, że każdemu politykowi powinny przyświecać dwie zasady: „zasada zachowania” oraz „zasada naprawy. Pierwsza z nich narzuca troskę o tradycję, dużą wagę Burke przywiązuje również do religii. Natomiast druga powinna składać do działań reformatorskich , jednak ograniczonych tylko do wadliwych elementów ustroju oraz mających na uwadze mądrość i doświadczenie poprzednich pokoleń.

-Prawo natury Puffendorf i Grocjusz

Pufendorf: Podtrzymywał on racjonalistyczną koncepcje prawa natury. Zasady prawa natury to uniwersalne reguły, poznawalne tylko przez rozum. Podobnie jak Grocjusz przyjmował on, że niezmienną cechą ludzkiej natury jest towarzyski instynkt, tyle że łączy si organicznie z egoizmem jednostki. Źródłem zjawisk społecznych jest wola boska: Bóg jednak raz stworzywszy człowieka, stracił moc zmienienia jego natury.

Grocjusz: prawo natury jest u Grocjusza oddzielone od treści religijnych, zracjonalizowane, związane z niezmiennymi cechami ludzkiej natury.. Jest ono niezmienne, sam Bóg nie może go zmienić. cyt. „ Bóg nie może sprawić żeby 2x2 nie równało się 4”. Prawa natury to wartości samoistne, autonomiczne podobne jak prawa matematyki są one uniwersalne i ponadczasowe. Zasady prawa natury zachowały by taki sam sens, nawet kiedy by Bóg nie istniał. Prawo natury jest wartością autonomiczną: jego nakazy i zakazy wynikają stąd że pewne działania są złe lub dobre same przez się, a nie dlatego że Bóg je ogłosił. Źródłem poznania prawa natury nie jest Objawienie ale badanie społecznej natury człowieka, wyposażony w popęd społeczny ( czyli popęd do pokojowego zorganizowanego współżycia z bliźnimi). Człowiek ma naturalny pociąg do łączenia się z ludźmi (apetitus societatis), celem zgodnego i rozumnego współżycia. Co więcej, człowiek obok ślepego instynktu ma rozeznanie wartości społecznych, a to pozwala mu ocenić jakie działania powinien popierać a jakie potępiać. Grocjusz wymieniał cztery zasady prawa natury:

-Obowiązek nie naruszania cudzej własności

-Obowiązek wynagradzani szkód (dokonywania zwrotu, jeśli mamy coś cudzego, wraz z zyskiem którym osiągnęliśmy)

-Obowiązek dotrzymywania umów

-Obowiązek ponoszenia kary za popełnione przestępstwa.

-Naprawienie szkody popełnionych z własnej winy. ( pkt z książki „ historia doktryn politycznych i prawnych” F. Ryszki)

( ten zestaw mam nie pełny)

3.

-Materializm dialektyczny

koncepcja filozoficzna zapoczątkowana w drugiej połowie XIX wieku przez Fryderyka Engelsa na bazie poglądów sformułowanych przez Karola Marksa, a następnie rozwinięta przez Lenina. Stosując zasady dialektyki należy uznać, że wszystko, co jest realne, jest postacią materii - zarówno to, co mechaniczne, jak i nie mechaniczne. Wśród postaci materii wymieniali także: życie, świadomość, życie psychiczne.

Swój materializm Marks i Engels nazwali "dialektycznym" z tego powodu, że za zasadę istnienia, przejawiania się i zachowania materii, a więc podstawową jej właściwość, uznali tę cechę, którą dawniej zaobserwowano jako cechę myśli i której wyrazem była metoda dialektyczna.

Wyrazem metody dialektycznej, przeniesionej na przyrodę jako jej właściwość, stał się nieustanny ruch i ciągły rozwój. W myśl materializmu dialektycznego człowiek jako istota znajdująca się w potrzebie i swe potrzeby zaspokajająca, a także działająca świadomie i celowo (poznająca, wykonująca pracę, tworząca), wpływa na zmiany zachodzące w przyrodzie.

-Kościół wg Lutra

Kościół tworzy Duch Święty. W wymiarze widzianym polega na działaniu i służbie a w sferze niewidzialnej jest społecznością, zgromadzeniem wiernych. Jedynie Bóg wie kto z wiernych prawdziwie wierzy. Według Lutra każdy wierny, który otrzymał chrzest jest powołany do służby kapłańskiej polegającej na realizacji miłości względem Boga i bliźniego. Udzielanie sakramentów i nauczanie wiernych winno być powierzone osobom odpowiednio do tego przygotowanym i wyświęconym. W kwestii sakramentów Luter uznawał tylko chrzest i eucharystię. Chrzest daje odpuszczenie grzechów oraz zbawienie tym, którzy wierzą prawdziwie w Boga i jego słowa. W sakramencie eucharystii wierny przyjmuje wino i chleb, jednak Luter odrzuca tezę o przeistoczeniu, uznaje wino i chleb za znaki ciała i krwi Chrystusa.

-Społeczeństwo obywatelskie wg Locka

J. Locke postrzega społeczenstwo obywatelskie jako przeciwstawne społeczenstwu

naturalnemu. Społeczenstwo polityczne rodzi sie dzieki umowie. „Jedynym sposobem, w

jaki można oddac swa naturalna wolnosc i nałożyc okowy społeczenstwa obywatelskiego, jest ugoda z innymi”. Ma ona na celu zapewnienie „wygody, bezpieczenstwa i pokojowego

współżycia”. (...) Człowiek Locke'a może życ poza panstwem, jest od samego poczatku istota

w pełni ukształtowana i do konca zachowuje niezależnosc. Celem umowy, dzieki której

powstaje społeczenstwo obywatelskie, sa pożytki, jakie czerpać mogą niezależne jednostki.

Zasada główna pozostaje afirmacja ich odrębnych interesów.

4.

-Ewolucja ustrojów politycznych wg Platona

Platon przeprowadzał krytykę istniejących ustrojów państwowych. Jego zdaniem rządy najlepszych (arystokracja) wyradza się w rządy najdzielniejszych (timokrację), następnie w rządy bogatych (oligarchię), zmienionego w wyniku przewrotu przez demokrację, torującą drogę rządom jednostki (tyranii). Przejście od arystokracji do timokracji spowodowane jest niewiedzą strażników. Dalsza degeneracja powodowana jest już przez zepsucie moralne obywateli. Dopiero po doświadczeniu najgorszego ustroju obywatel jest w stanie dostrzec i docenić doskonałość arystokracji. Sam Platon bezskutecznie próbował wcielić w życie swoje idee na Sycylii. Następnie jego idee państwa stanowego stały się podstawą koncepcji średniowiecznych, w których filozofów zastąpili duchowni, a strażników - rycerze. Późniejsza krytyka uznawała Platona za prekursora totalitaryzmu ze względu na postulowaną całkowitą reglamentację wszystkich aspektów życia

-Mąż stanu wg Machiavelliego

Dla władcy najważniejszym celem w polityce jest racja państwa. Aby ją osiągnąć można korzystać z wszelkich dostępnych środków także np. podstępu i okrucieństwa. Polityka wg Machiavellego to sztuka skutecznego działania, która musi być oddzielona od moralności - władca powinien być skuteczny, a nie czynić dobro. Mąż stanu, aby prowadzić skuteczną politykę, musi także sięgać po środki i metody sprzeczne z zasadami moralnymi. Rządzenie powinno polegać na wytwarzaniu przeświadczenia, że działania rządzącego są w istocie dobre. Władca powinien zachowywać pozory łaskawości, prawości, człowieczeństwa, a siłę i terror powinien łączyć z podstępem i zdradą. Pożądane jest, by poddani szanowali i kochali swojego władcę, a przynajmniej - by wywoływał on lęk.

- obywatel- państwo w doktrynie pozytywizmu prawnego(lub prawniczego)

5.
-Prawo natury stoików

Z jednolitości wszechnatury wywodzą stoicy jednolitość prawa natury (lex aeterna). Określane różnie, jako pneuma , fatum, logos, rozum i bóg, łączyło aspekt rozumny wszechnatury, wskazujący na harmonię działania prawa, z aspektem ontologicznym, wskazującym na nierozerwalny jego związek z naturą. Działanie praw jest konieczne, podkreślano to używając pojęcia fatum, jest również rozumne. Działają one także jako pronoia, opatrzność boga, lub bogów. Prawa naturalne, (lex naturalis) będące formą praw natury w człowieku, również cechują się fatalizmem, rozumnością i charakterem opatrznościowym. Fatalistyczne działanie praw natury nie przeczyło w koncepcji stoików wolności człowieka. Prawa natury działają niezależnie od woli człowieka, realizują się przez jego rozum i wolę. Można wprawdzie działać przeciw nim, lecz w ostatecznym rozrachunku trzeba się im będzie poddać. Z opatrznościowego charakteru praw natury wynika to, iż prawa naturalne, będące przejawem natury człowieka, łączą człowieka z bogiem. Pojawiła się także koncepcja stanu natury, np. u Seneki, jako stanu doskonalszego, pozbawionego praw stanowionych, w którym rządziło w pełni prawo naturalne. Ostatecznie można powiedzieć, że stoicy opowiadali się za zgodnością prawa stanowionego (lex humana) z naturalnym. Postulowali opieranie prawa pozytywnego na normach prawa naturalnego. W kwestii obowiązywania prawa stanowionego, sprzecznego z prawem naturalnym, wytworzyły się dwa stanowiska. Chryzyp (ok. 280-205 p.n.e.) i Epiktet (50-130 n.e.) twierdzili, że prawo stanowione, nawet sprzeczne z naturalnym, posiada moc obowiązującą. Zdaniem Chryzypa prawo stanowione stworzono dla głupców nie umiejących posługiwać się rozumem. Istnienie głupców uzasadnia moc obowiązującą tego prawa. Epiktet uznawał, iż mędrzec winien poddać się mocy prawa ludzkiego ze względu na potęgę stojącego za nim państwa. Inną postawę przyjęli Cyceron (106-43 p.n.e.) i Seneka Młodszy (I p.n.e. / I n.e.), odbierając normie sprzecznej z prawem naturalnym nie tylko obowiązywanie, ale i w ogóle miano prawa. Prawo naturalne, forma prawa natury w filozofii stoickiej, posiada treść dyktowaną przez naturę człowieka, będącą jego źródłem. Z postulatu życia zgodnego z naturą wyprowadzano prawnonaturalny obowiązek człowieka do postępowania zgodnego z rozumem. Człowiek rozumny, z racji swej rozumnej duszy (współzgodnej z logosem wszechrzeczywistości) przeznaczony do życia społecznego, bez problemu odkryje treść prawa dyktowaną mu przez jego własną naturę. Doniosłe znaczenie miało połączenie subiektywnego i obiektywnego charakteru praw naturalnych, wyrażone w przekonaniu, że każdy rozumny człowiek dotrzeć może samodzielnie do norm naturalnego prawa, które jest jednocześnie przejawem powszechnego konsensusu.

-romantycy niemieccy

kult germański, chrześcijaństwa, starego porządku feudalnego; stanowa struktura społeczna; rewolucja fr. - kara boża za ateizm klas wyższych; P. stoi ponad społeczeństwem (rehabilitacja p., bo oświecenie traktowało p. jako zło konieczne); p. wchłaniało całe życie społ. i narod.; Adam Mueller - p. obejmuje całokształt życia jednostek; nie ma jednostki poza p.; teoria więzi społ. jako ducha narodu (zapewniał ciągłość rozwoju narodu); postawą jest podział klasowy, szlachta kwiatem społ.; państwowa winna być cała kultura i nauka; kryzysy gospodarcze - rezultat postępu tech. - klasowe antagonizmy; Josef Gorres - społ. dzieli się na stany: nauczycieli (kler), obrońców i żywicieli;wł. na podłożu uczuciowym, wyłoniona przez "umowy"; p. to wspólny dom jego mieszk.;

-Kto stworzył Świat wg Tomasza

św. Tomasz z Akwinu twierdził, że Świat został stworzony przez Boga. Zebrał i uporządkował dowody i przedstawił je w postaci tzw. pięciu dróg. Były to:

1) droga "z ruchu" (ex motu), nawiązujaca do Arystotelesa i ujmująca Boga jako Czysty Akt - Pierwszego Poruszyciela;

2) droga "z przyczynowości sprawczej" (ex ratione causae efficientis), wnosząca z niesamoistności świata, w którym każdy byt ma jakąś przyczynę, o istnieniu Istoty Samoistnej, będącej ostateczną przyczyną wszystkiego (najbliższa metafizyce św. Tomasza);

3) droga "z przygodności i konieczności" (ex possibili et necessario), wskazująca, że niekonieczny związek istoty i istnienia w bytach przygodnych implikuje uznanie Bytu Koniecznego, będącego przyczyną wszelkiej konieczności (nawiązanie do rozważań Awicenny i Awerroesa);

4) droga "ze stopni doskonałości" (ex gradibus perfectionis), wg której analiza gradacji różnych bytów pod tym właśnie względem prowadzi do przyjęcia Bytu Najdoskonalszego, uosabiającego pełnię prawdy, dobra i piękna (wpływ Platona);

5) droga "z celowości rzeczy" (ex gubernatione rerum), gdzie na podstawie uporządkowanego i celowego sposobu istnienia bytów nierozumnych wnosi się o obecności kierującego wszystkim Boskiego Intelektu.

6.
-porządek społeczny wg Tomasza

porządek (ordo), czyli hierarchiczna struktura społeczna. Tomasz twierdził on, że nierówność jest składnikiem każdej doskonałości, a hierarchia musi istnieć zawsze i wszędzie. Hierarchia społeczna w nauce św. Tomasza przedstawiała się następująco:
- optimates czyli połączeni w jedną całość najwięksi feudałowie zarówno duchowni jak i świeccy.
- populus honorabi czyli wszyscy ci, którzy nie byli co prawda magnatami, ale posiadali ziemię i mogli się utrzymać z cudzej pracy.
- vilis populus czyli ci którzy nie posiadali majątku.
Nowe kryterium podziału, ze względu na majątek zastępowało stare, kryterium stanowe.

Z konieczności zapewnienia przez państwo pokoju i porządku wynikał pogląd na temat własności.. Św. Tomasz uważał, że utrzymanie własności prywatnej stanowi konsekwencje prawa natury i jest niezbędne do normalnego życia społecznego. Takie stanowisko tłumaczyło, prawo do posiadania ogromnych majątków przez grupę, która znajdowała się na szczycie hierarchii społecznej. Właściciel powinien jednak mieć na uwadze dobro ogółu, iść za słowami apostoła który uczył - "Powiedz bogatemu, by dzielił się z ubogimi". Była to swoista demokratyczna wizją społeczeństwa, dająca możliwość rozwoju gospodarczego. W ramach swych poglądów św. Tomasz dopuszczał osiąganie korzyści z handlu, byle był on społecznie pożyteczny. Dopuszczał nawet wbrew tradycji kościelnej pobieranie odsetek od kapitału. To wszystko mogło otworzyć drogę do udziału w polityce klas posiadających i rozluźnić twarde reguły feudalnych kryteriów urodzenia.

-homo economicus
(łac. człowiek ekonomiczny, człowiek racjonalny) - koncepcja jednostki zakładająca, że człowiek jako istota działająca racjonalnie dąży zawsze do maksymalizacji osiąganych zysków i dokonywania wyborów ze względu na wartość ekonomiczną rezultatów tych wyborów. W potocznym rozumieniu homo oeconomicus to człowiek działający zgodnie z tą zasadą. Paradygmat człowieka racjonalnego (homo oeconomicus) przedstawiony został przez Johna Stuarta Milla, dla którego homo oeconomicus nie określał jakichś konkretnych ludzi, a jedynie był teoretycznym modelem. Jego koncepcja odnosiła się do przedstawionej przez szkockiego ekonomistę i filozofa moralnego Adama Smitha natury człowieka, dla którego jednostka jest wolna i egoistyczna, ale poprzez koncentrację na własnym interesie przyczynia się do dobra ogólnego, choć została znacznie zmodyfikowana, a następnie przyjęta przez ekonomię klasyczną. Homo oecononimus to abstrakcyjny paradygmat przyjmowany w większości teorii ekonomicznych głoszący, że "konkretne zachowanie ludzkie w sferze gospodarowania da się wytłumaczyć w kategoriach idealnych, ściśle racjonalnych wyborów (bowiem człowiek ekonomiczny postrzegany jest jako człowiek racjonalny)"

-konserwatyzm wg Bonald'a

Jeden z głównych przedstawicieli tradycjonalizmu, rojalista i przeciwnik filozofii oświecenia. Zwolennik idei „porządku naturalnego i koniecznego”, która była podstawą doktryny kontrrewolucyjnej. Zgodnie z nią, próba obalenia odwiecznego porządku, ustanowionego przez Boga, jest źródłem wszelkich nieszczęść. Mogą istnieć pewne odstępstwa od normy ale jeśli będą bardziej zdecydowane, prowadzą do powstania „parodii społeczeństwa”. Bonald uważał, że Bóg nie tylko stworzył porządek ale też stale nad nim czuwa. Natura więc nie działa sama przez się - „natura to nic innego jak wola Stwórcy”. Porządek społeczny wyraża się w instytucji rodziny, państwa i kościoła; są one zdeterminowane przez wieczne prawo natury, lecz prawo samo realizuje się poprzez suwerenną władz (akt władzy stanowi prawo pozytywne).

7.

-Własność prywatna wg. J.J. Rousseau

Rousseau uznawał własność za zło społeczne, powołanie przez rozum pojęcia własności prywatnej, będącej źródłem zazdrości, walk i wszystkich przestępstw. Wszelkie społeczeństwo sankcjonuje własność prywatną; „Ten, kto pierwszy ogrodził kawałek ziemi, powiedział «to moje» i znalazł ludzi dość naiwnych, by mu uwierzyć, był prawdziwym założycielem społeczeństwa. Iluż to zbrodni, wojen, morderstw, ile nędzy i grozy byłby rodzajowi ludzkiemu oszczędził ten, kto by kołki wyrwał lub rów zasypał i zawołał do otoczenia: «Uwaga! Nie słuchajcie tego oszusta; będziecie zgubieni, gdy zapomnicie, że płody do wszystkich, a ziemia do nikogo»” (Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi). Wraz z pojawieniem się własności powstała władza, państwo, kultura - kojarzące się Rousseau wyłącznie z opresją i tyranią - aby zagwarantować posiadaczom majątkowe status quo. Państwo to kolejny produkt rozumu, podobnie jak i wszystko, co z własnością się łączy: handel, prawo, moralność, hierarchia, mentalność zysku, nierówności majątkowe. Konsekwencją racjonalizacji własności jest instytucja monarchii, która zniewoliła ludy dla obrony własności garstki bogaczy

-Prawo wg von Mohl'a

-Człowiek jako istota społeczna (homo sociotetis) wg. Arystotelesa
„Człowiek z natury swej jest istotą przeznaczoną do życia społecznego”. Od zawsze dąży do życia w grupie. Łączy się pary, rody, klany, państwa. Homo societatis- istota społeczna. W naturze każdego, człowieka jest dążenie do życia gromadnego, z innymi ludźmi, do zawiązywania wspólnot. Naturalna potrzeba - poszukiwanie sprawiedliwości. Natura ludzka: rozum + dusza + ciało. Optimum, gdy występuje równowaga (prawo harmonii).

8.

-Założenia II Soboru

Głośne przemiany, jakie miały miejsce w wyniku soboru są określane aggiornamento - uwspółcześnieniem kościoła. Sobór miał nie tylko znaczenie nie tylko w zakresie rozwijania nauki społecznej kościoła, ale też zajął się wewnętrznymi sprawami kościoła, m.in.:

-Wprowadził zasadę ekumenizmu między chrześcijanami

-Wprowadził języki narodowe do liturgii

-Zniesiono przysięgę antymodernistyczną (którą musieli składać wszyscy kapłani, była ona skierowana przeciwko nowym prądom badawczym i poznawczym) itd..

a) Podstawą nauki społecznej kościoła stał się personalizm chrześcijański.

-Jest on protestem przeciw poświęcaniu człowieka dla takich wartości jak naród i klasa społeczna.

-Personalizm podkreśla godność osoby ludzkiej wynikającą ze stworzenia jej przez Boga.

-Świat powinien być tak zorganizowany, aby zapewnić człowiekowi rozwój jego osobowości, której nie może on począć bez zwrócenia się ku Bogu.

-Celem każdej organizacji i instytucji powinno być zapewnienie tego rozwoju.

-Personalizm potępiał zarówno indywidualizm liberalny i wolny rynek, jak i komunizm i totalitaryzm.

b) Sobór podkreślał dobre strony własności prywatnej - daje ona każdemu przestrzeń potrzebną dla autonomii osobistej i rodzinnej. Można ją uznać za dopełnienie wolności. Kościół nie wykluczył także innych form własności, jeśli służą rozwojowi osoby ludzkiej. Jest to stanowisko ostre wobec Piusa XI, który wykluczał odebranie własności prywatnej - sobór dawał państwu taką możliwość (oczywiście za odpowiednim zadośćuczynieniem) - jeśli służyłoby to dobru ludzi.

c) Podkreślono także pierwszeństwo pracy - Praca ludzka, która polega na tworzeniu i wymianie dóbr lub świadczeniu usług gospodarczych góruje nad innymi elementami życia gospodarczego, ponieważ one mają charakter jedynie narzędzi.

d) Sobór sformułował zasadę powszechnego przeznaczenia dóbr ziemskich: Bóg stworzył wszystkie dobra dla ludzi - tak by dochodziły do nich w słusznej ilości. Dlatego też każda forma własności i praca powinny przyczyniać się do zaspokojenia potrzeb osoby ludzkiej. Stąd kościół niejednokrotnie domagał się od rządzących aby tworząc i egzekwują prawo na pierwszym miejscu stawiali godność osoby ludzkiej.

e) Postulowano obowiązek uczciwego i równego traktowania się państw na arenie międzynarodowej, a także obowiązek pomocy państwom biedniejszym. Jednoznacznie stwierdzono, że przyczyną konfliktów między państwami jest przede wszystkim nierówność gospodarcza. Sobór zobowiązywał państwa rozwinięte do pomocy tym rozwijającym się.

f) Sobór stwierdził, że nie da się ogólnie wskazać który ustrój jest najlepszy. Uznał jednak za zgodny z ludzką naturą ustrój demokratyczny, w którym działają 3 rodzaje władz: ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza.

-Działania tych władz muszą być oparte na prawie.

-Państwo powinno działać dla dobra wspólnego - stwarzania takich warunków społecznych w których ludzie szybciej mogą osiągać doskonałość.

-Żadna władza nie ma prawa naruszać praw człowieka, chrześcijanin nie jest zobowiązany do posłuszeństwa takiej władzy, która to robi.

g) Sobór zajął się też problemem relacji między kościołem a państwem.

-Należy odróżnić to co ludzie czynią jako wierni od tego, co czynią jako obywatele.

-Kościół nie jest powiązany ze wspólnotą polityczną, gdyż obie te grupy są od siebie w swoich dziedzinach niezależne i autonomiczne.

-Kościół może jednak współpracować z władzą dla dobra ludzi, nie pokłada natomiast nadziei w przywilejach i korzyściach oferowanych mu przez władzę.

-Kościół domaga się możliwości głoszenia praw wiary i dokonywania nieskrępowanej oceny moralnej nawet spraw politycznych (tego ostatniego tylko jeśli wymaga tego dobro ludzi).

Konstytucje:

Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum concilium

Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium

Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym Dei verbum

Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes

-Civitas Terrena wg Augustyna

Obywatelami państwa ziemskiego ( civitas terrena) są wszyscy źli, grzeszni, którzy nie zaznali łaski. Civitas terrena nie jest u Augustyna identyczna z jakimikolwiek konkretnie istniejącym tworem państwowym. Stwierdzał on, że w każdym realnym państwie współżyją ze sobą obywatele civitas Dei i civitas terrena, tyle że po stronie tych ostatnich jest znaczna przewaga liczebna. To rozstrzyga, zdaniem autora, o funkcji każdego państwa. Ponieważ w wyniku działalności państwa człowiek nie może się przemienić ze złego w dobrego  ( to może - jak wiadomo nastąpić tylko z łaski Boga ), przeto jedyną funkcją państwa, przesądzającą racje jego istnienia jest represja wobec przeważającej większości grzesznych. W rezultacie stwarza warunki zewnętrznego pokoju i bezpieczeństwa. To zaś nie wymaga specjalnie dobrych władców. Bóg daje władzę dobrym i złym. Kiedy chce ludzkość doświadczyć, dostarcza nawet tyranów, także bowiem poprzez ludzi złych Bóg realizuje swe plany. Chrześcijanie powinni władzę tolerować nawet wtedy, kiedy suwerenność jest identyczna z bezkarnością. Oczywiście, istnieją nieprzekraczalne granice posłuchu; ludzie mają prawo do oporu ( oporu biernego, spokojnego ), wtenczas, kiedy normy prawa ludzkiego, państwowego, naruszają prawo boże. Gdy tego naruszenia nie ma, cóż za różnica - pod czyją władzą żyje śmiertelny człowiek pisze Augustyn.

-Idee suwerenności ludu wg Marsyliusza z Padwy

Suwerenność ludu staje się jedną z podstawowych zasad organizacji nowoczesnego państwa. Marsyliusz wychodził z założenia społecznej natury człowieka skłaniającej jednostkę do życia w zbiorowości oraz skuteczniejszego zabezpieczenia przez zbiorowość indywidualnych praw poszczególnych jej członkom. Niebezpieczeństwem jednak w tym dążeniu do zapewnienia sobie dostatecznych warunków życia okazuje się egoizm mogący prowadzić do ogólniejszego chaosu i anarchii.

Władza państwowa powinna wspierać się na woli suwerennego ludu nazywanego przez Marsyliusza prawodawcą (legislator). Jedynie w takim wypadku spodziewać się można spokojnego, trwałego funkcjonowania państwa oraz poszanowania ustanowionych w nim praw. Suwerenność ludu oznacza udział wszystkich obywateli w powoływaniu organów państwowych oraz stanowieniu praw. Przewaga rządów ludowych nad elitarnymi opiera się także i na tym, iż "ilość mniej wykształconego ludu może być powiększona do takich rozmiarów, iż zdolny jest on sądzić sprawy na równi, a nawet lepiej od tych, którzy są bardziej uczeni".

Idea suwerenności ludu staje się gwarancją wolności obywatelskich. W rezultacie każdy podmiot opowiadający się przeciw ludowładztwu występuje przeciw wolności, niejako dobrowolnie popadając w jarzmo tyranii. Idea suwerenności pomyślana była na tyle szeroko, iż lud powinien wybierać hierarchię kościelną wraz z papieżem.

9.

-Idea politycznego porządku w myśli Św. Tomasza

Państwo według nauki św. Tomasza miało za zadanie prowadzić ludzi ku wiecznej szczęśliwości, czyli miało im stworzyć warunki potrzebne do zbawienia. Warunkami tymi były: pokój (pax) oraz porządek (ordo), czyli hierarchiczna struktura społeczna. Twierdził on, że nierówność jest składnikiem każdej doskonałości, a hierarchia musi istnieć zawsze i wszędzie. Hierarchia społeczna w nauce św. Tomasza przedstawiała się następująco:
- optimates czyli połączeni w jedną całość najwięksi feudałowie zarówno duchowni jak i świeccy.
- populus honorabi czyli wszyscy ci, którzy nie byli co prawda magnatami, ale posiadali ziemię i mogli się utrzymać z cudzej pracy.
- vilis populus czyli ci którzy nie posiadali majątku.
Nowe kryterium podziału, ze względu na majątek zastępowało stare, kryterium stanowe.


Z konieczności zapewnienia przez państwo pokoju i porządku wynikał pogląd na temat własności.. Św. Tomasz uważał, że utrzymanie własności prywatnej stanowi konsekwencje prawa natury i jest niezbędne do normalnego życia społecznego. Takie stanowisko tłumaczyło, prawo do posiadania ogromnych majątków przez grupę, która znajdowała się na szczycie hierarchii społecznej. Właściciel powinien jednak mieć na uwadze dobro ogółu, iść za słowami apostoła który uczył - "Powiedz bogatemu, by dzielił się z ubogimi". Była to swoista demokratyczna wizją społeczeństwa, dająca możliwość rozwoju gospodarczego. W ramach swych poglądów św. Tomasz dopuszczał osiąganie korzyści z handlu, byle był on społecznie pożyteczny. Dopuszczał nawet wbrew tradycji kościelnej pobieranie odsetek od kapitału. To wszystko mogło otworzyć drogę do udziału w polityce klas posiadających i rozluźnić twarde reguły feudalnych kryteriów urodzenia.
Tak więc, hierarchiczna budowa społeczeństwa oraz hierarchia celów ludzkości, określały stosunki między jednostką i społeczeństwem a państwem oraz między państwem a kościołem.
Z głoszonej przez św. Tomasza dwoistości ludzkiej natury wynikał kolejny pogląd dotyczący państwa. Człowiek jako istota ziemska, cząstka społeczeństwa, która musi się podporządkować władzy świeckiej, ale jako istota obdarzona nieśmiertelną duszą, podlega Bogu, a bezpośrednio władzy duchownej. Przy czym oczywiście cele niebieskie są ważniejsze od świeckich, z czego więc wynika, że państwo powinno być podporządkowane kościołowi.

-Społeczeństwo obywatelskie w myśli politycznej Szkockich Moralistów

Społeczeństwo powstało wraz z podziałem na bogatych i biednych. Podział ten wynikał z różnic fizycznych i intelektualnych między jednostkami. Społeczeństwo to zbiór luźnie powiązanych ze sobą jednostek. Ustrój społeczny rodzi się spontanicznie pod wpływam żywiołowo zmieniających się stosunków między ludźmi. Państwo musi bronić społeczeństwa przed gwałtem i napaścią - zarówno zewnętrzną agresją militarną, jak i wewnętrznym uciskiem i niesprawiedliwością, ze strony innych obywateli (dzięki niezawisłym sądom). Państwo musi bez względu na koszty utrzymywać najbardziej potrzebne instytucje użyteczności publicznej np. powszechną oświatę, armię. Państwo może interweniować w życie gospodarcze społeczne i polityczne wtedy gdy albo jednostki same poproszą o pomoc, albo w sytuacji zakłócenia porządku publicznego.

-Marksistowska typologia formacji społ. -pol.

Państwo niewolnicze

Podział ludzi na wolnych i niewolników. Ludzie wolni byli właścicielami dóbr materialnych, oraz niewolników. Tworzyli oni klasę patrycjuszy, posiadali podmiotowość polityczną i prawną, mogli sprawować władzę. Spośród nich pochodził monarcha, lub zależnie od panującego systemu wódz, cesarz, imperator. W niektórych państwach ukształtowała się również druga grupa ludzi wolnych zwamych plebejuszami, posiadali oni podmiotowość prawną i polityczną, lecz nie mieli dużych majątków, przez to materialnie byli zależni od patrycjuszy. Jednak najliczniejszą klasą byli niewolnicy, nie posiadali żadnych praw, traktowani byli przedmiotowo. Klasa ta stanowiła podstawę egzystencji całego społeczeństwa. System taki panował głównie w państwach starożytnych na bliskim wschodzie oraz w państwach śródziemnomorskich - w Grecji i Rzymie. Formację niewolniczą dzieli się niekiedy na niewolnictwo typu azjatyckiego (starożytny Egipt, Mezopotamia), gdzie większość niewolników stanowiła własność władcy (utożsamianego z państwem) i niewolnictwo typu antycznego (starożytna Grecja, Rzym), gdzie większość niewolników stanowiła własność osób prywatnych.

Państwo feudalne

System feudalny kształtował się stopniowo przez przeobrażanie systemu niewolniczego, był też rezultatem osiadłości plemion wędrownych. Podstawą ekonomiczną były duże własności ziemskie tzw. latyfundia, należące do warstw najzamożniejszych czyli monarchów, kleru i rycerstwa. Początkowo wszystkie ziemie należały do monarchy, lecz nadawał je on ludziom zasłużonym dla państwa. Struktura społeczeństwa oparta była na stanie majątkowym i publicznym. Stopniowo zanikała klasa niewolników, lecz w różnym stopniu, zależnym od stanu majątku. W konsekwencji tego ukształtowały się 4 warstwy społeczne:

szlachta,

duchowieństwo,

mieszczaństwo,

chłopstwo.

Jedynie 3 pierwsze warstwy były uprzywilejowane. Chłopów dzieliło się na poddanych czyli na zależnych prawnie od swego pana i na pańszczyźnianych, czyli mieli obowiązek pracy lub innych świadczeń na rzecz pana, ale nie byli całkowicie ubezwłasnowolnieni. Ustrój w feudalizmie oparty był na jednowładztwie monarchy.

Państwo kapitalistyczne

Ten typ ukształtował się jako efekt walki z feudalnym absolutyzmem. Kształtował się poprzez rewolucję antyfeudalną, burżuazyjną. Podstawowym założeniem dla tego typu była Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (pierwszy raz opracowana we Francji). W XIX wieku dokonywały się rewolucje w różnych krajach, co umożliwiało likwidację feudalizmu i wprowadzenie kapitalizmu. Podstawą ekonomiczną dla tej tego typu jest ideologia liberalizmu która zakłada swobodę działalności gospodarczej oraz wolny rynek, który ma torować drogę do rozwoju ekonomicznego. Została zniesiona feudalna hierarchia własności. Własność prywatna jest w kapitalizmie nienaruszalna i podlega ochronie prawnej. Ustrój społeczny oparty jest na zasadzie równości wszystkich ludzi wobec prawa, bez względu na pochodzenie, majątek, religię, rasę czy narodowość.

Państwo socjalistyczne

Stosunki ekonomiczne opierają się na zasadzie własności społecznej środków produkcji, oraz na centralnym planowaniu rozwoju gospodarki narodowej. To wiąże się z ograniczeniem bądź likwidowaniem sektora prywatnego w gospodarce. Opisującymi państwo socjalistyczne hasłami z okresu PRL były „zniesienie wyzysku człowieka przez człowieka” i „każdemu według jego pracy”. Podział społeczny w tym typie wygląda tak:

klasa robotnicza (najważniejsza),pracujące chłopstwo, pracująca inteligencja. Ustrój polityczny opiera się na zasadach klasowości państwa, ludowładztwa (sojusz ludu pracującego miast i wsi), przewodniej w społeczeństwie roli partii komunistycznej.

10.
-Racje stanu wg Machiavelli'ego

Za twórcę koncepcji racji stanu uważa się Niccolo Machiavelli'ego (1469-1527). Jednak on sam, w żadnej ze swoich prac, nie użył tego określenia, woląc pisać o politycznej „konieczności” (la necessità). Za definicję racji stanu zwykle jednak przyjmuje się jego słowa ; „Kiedy chodzi bowiem o ocalenie ojczyzny, nie wolno kierować się tym, co słuszne lub niesłuszne, litościwe lub okrutne, chwalebne lub sromotne. Nad wszystko inne zważać należy wtedy na to, aby zapewnić jej przetrwanie i uratować jej wolność”. W ujęciu tym, dobro władzy, państwa stoi ponad wszelkimi normami prawnymi, obyczajem, prawem międzynarodowym, traktatami, a także normami Boskimi. Zdaniem Machiavelli'ego, jedynym celem państwa jest przetrwanie w dżungli charakteryzującej stosunki międzynarodowe, a jedynym celem władcy jest utrzymanie się przy sterze rządów. Dlatego też wszelkie posunięcia przywódcy dla realizacji tych wielkich celów winny być oceniane nie z perspektywy moralnej czy prawnej, lecz utylitarnej: dobre jest to, co wzmacnia władzę; złe jest to, co ją osłabia. Stąd też Machiavelli nie waha się nad rozważaniami na temat racjonalności terroru, czyli nad kwestią czy wrogów politycznych należy likwidować wszystkich na raz, czy też powoli i po kolei; ani nie zawaha się doradzać fizycznego unicestwiania rodzin ofiar władcy, ze szczególnym uwzględnienie małoletnich synów. Trudno nie oprzeć się wrażeniu, że Makiaweliczny władca nie zna wyrzutów sumienia

-zoon politicon wg Arystotelesa

Arystotelesowska definicja człowieka, kwintesencja jego koncepcji uczestnictwa obywateli w życiu polis. Ta zaś niemożliwa jest do zrozumienia bez najszerszego kontekstu podstawowych założeń metafizyki Arystotelesa, w której byt różnicuje na materię i formę, czyli wyodrębnia możność i akt każdego bytu. Materia jest biernym elementem bytu, w którym "tkwią" możności. Forma wprawia materię w ruch, a ruch urzeczywistnia możności poprzez ich aktualizację. Podstawą tej filozofii bytu jest aktywność i zmiana - każdy byt istnieje na sposób dynamiczny, istnieje tylko o tyle, o ile akt urzeczywistnia możności materii. Brak ruchu dla Arystotelesa jest tożsamy z brakiem życia, brakiem istnienia - dla zaistnienia potrzeba stałej aktualizacji materii przez formę czyli urzeczywistniania możności w akcie. Byt może zaistnieć w sposób bardziej lub mniej pełny, zależnie od tego, w jakim stopniu zostaną urzeczywistnione posiadane przezeń możności. Byt, także ten jego szczególny przypadek, jakim jest człowiek, istnieje w sposób aktywny i o tyle istnieje, o ile jest aktywny, o ile dąży do samourzeczywistnienia.

-klasa proletariacka

to jedna z wyróżnianych w socjologii klas społecznych. Był skutkiem rewolucji przemysłowej w XIX wieku. Ludzie zatrudnieni w fabryce określani byli mianem proletariatu fabrycznego. Robotnicy rekrutowali się spośród zubożałych rolników bądź też z pracowników upadających warsztatów rzemieślniczych i manufaktur. W ujęciu Karola Marksa proletariat to klasa społeczna pozbawiona środków produkcji, przeciwstawiana właścicielom środków produkcji, czyli burżuazji, będąca z tego powodu z nią w ciągłym konflikcie, widocznym w skali długiego procesu historycznego. Zakładał on podział społeczeństwa na dwie zwalczające się klasy - kapitalistów, czyli właścicieli środków produkcji (ziemi, fabryk, kapitału finansowego) i proletariuszy, a więc robotników nieposiadających tych środków. Uważał, że między nimi toczy się nieustanna walka klas.

11.
-wolność pozytywna i negatywna wg Mill'a

wolność pozytywna - tzw. "wolność do..." (zgromadzeń, wpływu na władze, wyborów, reprezentacji) tożsama z demokracją i demoliberalizmem. (główny ideolog John Stuart Mill). Jedna z odmian wolności, jakie wydzielił Isaiah Berlin (1909-1997).

Jej przeciwieństwem miała być tzw. wolność negatywna - tzw. "wolność od..." (przymusu ze strony władz, obciążeń podatkowych, ingerencji władz w życie prywatne) na której bazuje konserwatywny liberalizm (główni ideolodzy: Alexis de Tocqueville, Herbert Spencer

-pojęcie prawa i jego podział wg Arystotelesa

Szczegółowe treści prawa natury wynikają z ludzkiej zdolności oceniania, przede wszystkim rozróżniania sprawiedliwości od niesprawiedliwości i dobra od zła. Treścią prawa natury są te oceny, które są wspólne różnym ludziom. Z tego poglądu wynika arystotelesowskie poparcie dla niewolnictwa, jako instytucji zgodnej z prawem naturalnym. Zgodne z naturą jest, aby jednostki obdarzone większym rozumem i mniejszą siłą fizyczną, władali nad jednostkami o większej sile i mniejszym rozumie^]. Do tej pierwszej grupy Arystoteles zalicza Greków, a do drugiej barbarzyńców.

Ponieważ człowiek jest z natury istotą społeczną, także państwo i stanowione przez nie prawo znajdują oparcie w naturze ludzkiej (mają służyć realizacji szczęścia). Prawo stanowione opiera się prawie naturalnym (a także na prawie zwyczajowym), jednak w istotny sposób różni się od niego. Jest prawem spisanym i trzeba się go uczyć, a więc nie jest dane w bezpośredni sposób wszystkim istotom rozumnym. Prawo stanowione nie jest też prawem powszechnym, lecz obowiązuje jedynie obywateli konkretnego polis, w konkretnym czasie. Oba rodzaje prawa są jednak niezbędne dla realizacji naturalnych celów jednostki. Przestrzeganie prawa naturalnego prowadzi do naturalnej sprawiedliwości, która wraz ze sprawiedliwością stanowioną składa się na sprawiedliwość polityczną.

-Błędy ideologii liberalnej wg Piusa IX

Bł . Ojciec Święty Pius IX jest autorem encykliki Rerum novarum w niej poddaje krytyce dwa systemy społeczno-ekonomiczne: socjalizm i liberalizm. Socjalizmowi poświęca część pierwszą, w której zostaje potwierdzone prawo do własności prywatnej. Liberalizmowi zaś nie poświęca specjalnego rozdziału, ale — co zasługuje na uwagę — przeprowadza jego krytykę, gdy podejmuje temat obowiązków Państwa. Nie może się ono ograniczać do „starania o dobro części obywateli”, to znaczy tych, którzy są bogaci i żyją w dobrobycie, a „zaniedbywać resztę”, stanowiącą niewątpliwie przeważającą większość społeczeństwa; w przeciwnym razie zostaje naruszona zasada sprawiedliwości, która nakazuje oddać każdemu to, co mu się należy. „Chroniąc zaś prawa poszczególnych osób, Państwo winno mieć w sposób szczególny na względzie maluczkich i biednych. Warstwa bowiem bogatych, dostatkami obwarowana, mniej potrzebuje opieki Państwa; klasy natomiast ubogie, pozbawione ochrony, jaką daje majątek, szczególniej tej opieki potrzebują. Dlatego Państwo powinno bardzo pilnym staraniem i opieką otoczyć pracowników najemnych, stanowiących masy ludności biednej”

12.

-Rodzaje praw w Rzymie

Początkowo prawu rzymskiemu (prawu cywilnemu - ius civile) podlegali jedynie obywatele rzymscy, nie obejmowało ono natomiast cudzoziemców i Latynów zamieszkałych na terenie państwa.

W miarę rozwoju terytorialnego państwa i przyznawania obywatelstwa rzymskiego dalszym kręgom jego mieszkańców rozszerzał się również zakres osobowy stosowania prawa cywilnego. Gdy cesarstwo wkroczyło na drogę budowy państwa uniwersalnego, ewolucja prawa również szła w kierunku uniwersalizmu, do nadania prawu charakteru prawa powszechnego. Wyrazem tego było powstanie nowego systemu prawa - ius gentium (prawo ludów)

W starożytności prawo nie obowiązywało terytorialnie, lecz osobowo. Np umowę cudzoziemca z Rzymianinem sądy traktowały dla każdej ze stron według innego prawa -> Dlatego rzymianie musieli stworzyć nowy system prawny (ius gentium), który byłby właściwy dla stron podlegających odmiennym prawom.

Ius gentium powstało dzięki działalności sądowniczej pretorów dla peregrynów. Pretor dla perygrynów przez wydawanie edyktów mógł wykraczać poza ramy ius civile i tworzyć nowe normy prawne. Dzięki temu powstał drugi obok ius civile system prawny (ius gentium) - dostosowany do obrotu między rzymianami, a cudzoziemcami. System ten charakteryzowało:

-usunięcie zbędnego formalizmu

-szereg doświadczeń i urządzeń prawnych innych ludów

-nadanie przepisom prawnym elastyczności, dostosowanej do potrzeb międzynarodowego obrotu prawnego

Ze wzlędu na jego postępowość, ius gentium, tworzone dla kontaków z cudzoziemcami, zaczęto używać w stosunkach między obywatelami rzymskimi. Ius gentium stało się wyrazem tendencji rozwojowych prawa rzymskiego ku powszechności i w końcu stało się prawem obowiązującym w całym imperium. Stało się to formalnie po wydaniu edyktu cesarza Karakalli w 212 r, dającego obywatelstwo rzymskie wszystkim mieszkańcom imperium. Wtedy ius gentium zlało się w znacznym stopniu z ius civile.

Prawo starorzymskie, archaiczne i proste ograniczało się do niewielu norm i czynności prawnych. Obok rozszerzenia zakresu osobowego prawa (ius gentium), ważne się stało także rozszerzenie jego zakresu rzeczowego. W miarę rozrostu Rzymu, społeczeństwo wymagało przepisów prawnych o wiele liczniejszych i szczegółowszych. Ius civile opierało się na ustawie XII tablic i na późniejszym ustawodastwie, które rzadko wkraczało w dziedzinę prawa prywatnego i nie nadążało za przemianami społecznymi gospodarczymi i społecznymi.

Istniejące braki wypełniała w dużej mierze działalność jurysdykcyjna pretorów (wydawane przez nich edykty i dekrety) Ich działalność doprowadziła do powstania nowych norm prawnych - prawa pretorskiego (ius honorarium), które cechowała większa elastyczność i większe dostosowanie do wymogów życia.

Ius honorarium oraz ius gentium (obydwa związane z działalnością pretorów) miały decydujący wpływ na rozwój prawa rzymskiego do II w ne, kiedy to obowiązujące 3 systemy prawne (ius civile, gentium, honorarium) zleją się w ramach ujednoliconego ius civile.

-Państwo prawa wg Mohla

Państwo jest trwałym, jednolitym organizmem, kierowanym zbiorową wolą (suwerennością) a utrzymywanym zbiorową siła połączeniem terytorium, ludności i władzy, które ma za zadanie wspierać cele życia społeczeństwa: silną władzę, wolności, zjednoczenie kraju. Ukształtowało się stopniowo w drodze ewolucji lub nagle w drodze umowy. Postuluje model społeczeństwa obywatelskiego. Narodowość traktuje jako obywatelskość, uprawnienia jednostek są zdecydowanie liberalne. Dowodzi że we wszystkich formach państwa prawnego pojawiają się następujące zasady:

-wszyscy członkowie państwa (obywatele i organizacje) muszą być posłuszni zasadom organizacji państwowej (konstytucji) mają jednakowe obowiązki, przywileje są wykluczone.

-państwo może podejmować czynności nadzwyczajne zgodnie z racja stanu w sytuacjach krytycznych

-suwerena utrzymuje się za państwowe pieniądze

-anarchizm wg Proudhona
Uważany za ojca anarchizmu, jako pierwszy proponowany przez siebie system nazwał anarchią a siebie samego anarchistą (Je suis anarchiste). Jego mizoginizm jest dziś uważany za niespójny z koncepcją wolności jednostki. Stworzył podwaliny pod anarchistyczny indywidualizm, gwałtownie atakował państwo, Kościół oraz system kapitalistyczny. Postulował zmiany społeczne za pomocą reform, nie poprzez rewolucję, Miałyby one stopniowo prowadzić do społeczeństwa bezklasowego i bezpaństwowego. Proudhon zwalczał własność, którą utożsamiał z kradzieżą, co wyraził w eseju Co to jest własność?- "Własność to kradzież". W książce Wyznania rewolucjonisty, ogłasza, między innymi: "Anarchia to porządek". Proudhon podjął próbę stworzenia banku o zerowym oprocentowaniu. Zbudował podstawy systemu pomocy wzajemnej, którego zasady są do dziś stosowane w zakładach ubezpieczeń wzajemnych.

13.

-Człowiek i natura - Arystoteles

Filozofia Arystotelesa jest teleologiczna, a natura i człowiek rozpatrywane są w kontekście ich celów naturalnych. Naturalnym celem człowieka jest szczęście osiągane dzięki rozumowi. Szczęście takie utożsamiane jest z cnotą, a wskazania służące jego osiągnięciu są prawem natury. Arystotelesowska koncepcja prawa natury ma więc charakter ściśle etyczny. Ponieważ prawo naturalne służyć ma eudajmonii, konsekwencją jego naruszenia jest pozbawienie się szczęścia.

Szczegółowe treści prawa natury wynikają z ludzkiej zdolności oceniania, przede wszystkim rozróżniania sprawiedliwości od niesprawiedliwości i dobra od zła. Treścią prawa natury są te oceny, które są wspólne różnym ludziom. Z tego poglądu wynika arystotelesowskie poparcie dla niewolnictwa, jako instytucji zgodnej z prawem naturalnym. Zgodne z naturą jest, aby jednostki obdarzone większym rozumem i mniejszą siłą fizyczną, władali nad jednostkami o większej sile i mniejszym rozumie. Do tej pierwszej grupy Arystoteles zalicza Greków, a do drugiej barbarzyńców.

Ponieważ człowiek jest z natury istotą społeczną, także państwo i stanowione przez nie prawo znajdują oparcie w naturze ludzkiej (mają służyć realizacji szczęścia). Prawo stanowione opiera się prawie naturalnym (a także na prawie zwyczajowym), jednak w istotny sposób różni się od niego. Jest prawem spisanym i trzeba się go uczyć, a więc nie jest dane w bezpośredni sposób wszystkim istotom rozumnym. Prawo stanowione nie jest też prawem powszechnym, lecz obowiązuje jedynie obywateli konkretnego polis, w konkretnym czasie. Oba rodzaje prawa są jednak niezbędne dla realizacji naturalnych celów jednostki. Przestrzeganie prawa naturalnego prowadzi do naturalnej sprawiedliwości, która wraz ze sprawiedliwością stanowioną składa się na sprawiedliwość polityczną

-Oświecenie i poznanie, illuminatio

Według św. Augustyna: prawdy wieczne, rzeczywistość duchową, o której Platon mówił jako o świecie idei, w pełni można poznać tylko dzięki iluminacji, czyli nadprzyrodzonemu światłu udzielonemu umysłowi przez Boga. Teoria poznania Augustyna była bliska klasycznemu platonizmowi. Augustyn przyjmował całkowitą niezdolność poznania zmysłowego w odniesieniu do poznania duchowego. Doktor Kościoła kontynuuje swą myśl, odnosząc się do innej części duszy ludzkiej - tej, która jest wspólna ze zwierzętami i nie ma w sobie pierwiastka racjonalnego, nie może więc poznawać Boga. Według Augustyna człowiek ma w sobie zdolność poznania rzeczywistości Bożej, gdyż został stworzony jako capax Dei (łac.), dosł. zdolny /do obcowania/ z Bogiem. Zdolność tę człowiek utracił poprzez popadnięcie w stan niesprawiedliwości / (łac.) reatus / w skutek grzechu pierworodnego. Poznania prawd wiecznych Augustyn nie rozumiał jako czegoś, co dokonuje się jedynie na drodze rozumowania. Do zrozumienia ich, podobnie jak u Platona, można dojść tylko na drodze bezpośredniego kontaktu z nimi. Augustyn jednak jednoznacznie stwierdzał, że jest to możliwe jedynie dzięki Jezusowi Chrystusowi. W Wyznaniach pisał o tym, że platończycy znali Ojczyznę, nie znali jednak drogi prowadzącej do niej. Drogę tę Augustyn odnalazł studiując Pismo Święte.

Studia teoretyczno-filozoficzne mogą przygotowywać człowieka do tego kontaktu, lecz jedynie życie duchowe może go na to poznanie otworzyć. Jest ono darem Boga, dzięki pośrednikowi, którym jest Jezus Chrystus.

-stan Natury wg Rousseau

W "Rozprawie o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi" Rousseau przedstawia model stanu natury poprzedzającego organizację społeczną. Zdaniem autora rozprawy postęp cywilizacji i rozwój ludzkiego rozumu naruszyły elementarną równość między ludźmi i przyczyniły się do utrwalenia niesprawiedliwości.
Uzasadnienia swoich przekonań dokonuje Rousseau śledząc rozwój człowieka od stadium "naturalnego", "dzikiego", aż po współczesną mu rzeczywistość. Całość rozważań poprzedza zastrzeżenie, że mają one charakter hipotetyczny. Mimo to autor najwyraźniej jest głęboko przekonany, że odtwarza proces narastania nierówności w sposób nader prawdopodobny.
W stanie natury ludzie byli samotni. Każdy żył na własny rachunek, tylko od czasu do czasu potrzebował innych osobników swego gatunku - w celach prokreacyjnych. Nikt nie mógł nikomu narzucać swej woli, a nawet jeśli zdarzyłyby się takie próby, to nie miałyby poważnych konsekwencji - jak pisze Rousseau - człowiek przegoniony przez silniejszego z jednego drzewa wdrapuje się na inne. Tak więc "dziki człowiek" był wolny w pełnym tego słowa znaczeniu. Różnice między ludźmi były wówczas dużo mniejsze, niż obserwowane w warunkach cywilizacji. Z jednej strony było to spowodowane jednostajnością i prostotą życia, z drugiej - brakiem nierówności stanowionej, instytucjonalnej.
"Dziki człowiek" nie kierował się rozumem, lecz instynktem. Tym samym nie wiedział czym jest występek i sprawiedliwość. Zamiast tej ostatniej kierował się pierwotnym uczuciem litości. Rousseau stwierdza, że ludzie byliby potworami, gdyby nie byli wyposażeni w litość. Z tej właśnie cechy wypływają wszystkie cnoty społeczne. Rozum zaś stał się przyczyną antagonizmów, bowiem to za jego sprawą doszła do głosu miłość własna. W doskonałym zdaniem filozofa stanie natury zasada sprawiedliwości wyraża się w formule: "Czyń dobrze samemu sobie z możliwie najmniejszą krzywdą bliźniego."
To, że człowiek zauważył korzyści wynikające z porzucenia samotniczego trybu życia, zapoczątkowało tworzenie się nierówności. Wprawdzie w stadzie było mu łatwiej polować i bronić się przed drapieżnikami, ale w tej pierwszej społeczności zaczął obserwować innych i sam był obserwowany. W efekcie zaczęto wyróżniać ludzi górujących siłą, sprawnością, urodą. Zrodziło to próżność, dumę i zawiść.
Najbardziej fatalnym krokiem na drodze fatalnego postępu było jednak wynalezienie rolnictwa, bowiem uprawa ziemi musiała się łączyć z jej podziałem. W ten sposób doszło do pierwszego w historii uznania własności i w konsekwencji do sformułowania pierwszych zasad sprawiedliwości. Jednak gdy wykonywane przez ludzi zawody zróżnicowały się, okazało się, że ta sama praca może przynosić odmienne efekty. Podczas gdy jedni bogacili się, inni z trudem mogli się utrzymać. Doprowadziło to do pogłębienia nierówności. Biedni musieli środki do życia otrzymywać od bogaczy, lub je im wydzierać; stąd wzięło początek poddaństwo oraz grabieże. Bogacze zatrwożeni zagrożeniem swego stanu posiadania wmówili głupszym biedakom, że zamiast walczyć, można się pogodzić i żyć razem, kierując się mądrymi prawami gwarantującymi wszystkim ochronę. Spowodowało to, jak pisze Rousseau, wprzęgnięcie całego rodu ludzkiego w "jarzmo pracy, niewoli i nędzy." Tym samym zostały zanegowane zasady sprawiedliwości, niemalże równocześnie z jej powstaniem. Ustrój społeczny, zdaniem filozofa, miał zły początek i był dziełem przypadku. Systemy rządzenia sprowadzają się do prawa silniejszego, któremu miały pierwotnie zapobiegać. Ostatnim etapem tej swoistej ewolucji jest ponowne zrównanie jednostek. Wynika ono jednak z faktu, że jednostki straciły jakiekolwiek znaczenie. Według Rousseau współczesny świat charakteryzuje się obojętnością wobec dobra i zła, zdewaluowanymi pojęciami honoru bez cnoty, rozumu bez mądrości i przyjemności bez szczęścia. O ile pierwotna nierówność ludzi wynikała jedynie z biologicznych procesów (niemowlęctwo, starość) i u "osobników dorosłych" była prawie niezauważalna, o tyle obecna nierówność wzrosła dzięki rozwojowi zdolności i postępom umysłu, a utrwalona została wprowadzeniem własności i praw.

14.

-Zasada posłuszeństwa wg Lutra

Luter głosił, że państwo nie może niczego zrobić dla zbawienia człowieka. Kontroluje jednak postępki ludzi. Aby państwo mogło przykładnie karać występnych poddanych, konieczne jest wyposażenie władcy w pełnię praw do nieskrępowanego działania. Potrzebne jest państwo surowe wobec poddanych, w którym rządzi władca absolutny. U Lutra obowiązek posłuszeństwa jest totalny; przeciwko tyranowi nie przysługuje prawo oporu. Religia opiera się na miłości Boga, Kościół to związek sumień wiernych, a kiedy trzeba odwołać się do przymusu - państwo jawi się jako rzecznik niewidzialnego Kościoła. Karze publicznie głosicieli zgubnych doktryn, jest oficjalnym interpretatorem Pisma Świętego. Książę jest faktycznym dysponentem władzy w sprawach wiary.

-Hobbes- organizacje państwowe

państwo zdaniem Hobbesa było dziełem wyłącznie ludzkim. Konieczne było rozróżnienie przedpaństwowego „stanu natury” oraz stanu państwowego przejście do którego nastąpiło na podstawie umowy społecznej. W stanie natury - mimo praw natury ( za jakie Hobbes uważał sprawiedliwość, słuszność, skromność i miłosierdzie) , które każdy człowiek respektuje gdy chce je respektować i gdy może to czynić bez ryzyka. Egoizm człowieka nie znajdował zewnętrznych ograniczeń co powodowało że był to stan wojny wszystkich ze wszystkimi. Społeczeństwo i państwo nie były tworami naturalnymi lecz bytami sztucznymi, konwencjonalnymi, utworzonymi przez ludzi kierowanych przez instynkt samozachowawczy i rozum, wskazujące jako pierwsze prawo natury poszukiwanie pokoju jako warunku zachowania życia.- prawo natury rozwinąć się może dopiero po przezwyciężeniu stanu naturalnego gdy dla samozachowania ludzie zgodzą się zrezygnować z wolności. Jest to cel umowy społecznej której treścią jest rezygnacja z praw naturalnych na rzecz suwerena który uzyskuje pełną władzę nad poddanymi. Skutki prawne umowy społecznej : poddani nie mogą zmienić formy rządów, władza zwierzchnia nie może postradać swej mocy, działań suwerena nie może poddany słusznie oskarżyć, cokolwiek uczyni suweren tego poddany nie może ukarać, suweren decyduje o tym co jest niezbędne do zachowania pokoju i obrony jego poddanych, decyduje o tym czego nauczać innych, suweren ma uprawnienia do tworzenia reguł na podstawie których każdy poddany może wiedzieć co jest jego własnością. Szczególnie ważne jest to że umowa społeczna mogła stanowić uzasadnienie liberalnej demokratycznej koncepcji państwa, koncepcji stanowiącej podstawę współczesnego sposobu myślenia o państwie.

-Cele i formy rewolucji proletariackiej 

Lenin uważał rewolucję proletariacką za nieuchronną i nieuniknioną, zwalczając stanowczo reformistów i rewizjonistów, którzy sądzili, że sprawa rewolucji w Rosji jest odległa ze względu na niedostateczny rozwój kapitalizmu w Rosji, nikłą świadomość i stopień zorganizowania proletariatu. Lenin powtarzał ,że socjaldemokraci winni nie pozostawać w opozycji, ale poprzeć czynnie rewolucję. Marksizm uczy proletariusz nie odsuwania się od rewolucji burżuazyjnej, nie obojętności względem niej, nie pozostawiania jej kierownictwa w rękach burżuazji, lecz przeciwnie - jak najenergiczniejszego udziału, jak najbardziej zdecydowanej walki o konserwatywny, proletariacki demokratyzm, o doprowadzenie rewolucji do końca. Rezultatem tego winna być rewolucyjno - demokratyczna dyktatura proletariatu i chłopstwa. Lenin pisał, że jest to hasło przejściowe ( chłopstwo to przecież drobna burżuazja ). Walka z samowładztwem jest chwilowym i przejściowym zadaniem socjalistów. Rewolucyjno - demokratyczna dyktatura proletariatu i chłopstwa jest bezwarunkowo jedynie przejściowym, chwilowym zadaniem socjalistów. Podkreślał, że wszystkie działania są usprawiedliwione jeśli tylko przybliżają zwycięstwo proletariatu.

Za drugie źródło poparcia i wzmocnienia dążeń rewolucyjnych uważał Lenin ogłoszenie programu w sprawie zniesienia ucisku narodowościowego. Już w 1903 r. w programie rosyjskiej partii socjaldemokratycznej znalazło się żądanie przyznania prawa do samookreślenia wszystkim narodom wchodzącym w skład państwa. Jednakże Lenin podkreślał, że nie należy tego hasła rozumieć jako obowiązku popierania wszelkich żądań samookreślenia narodowego, gdyż socjaldemokracja jako partia proletariatu uważa za swe pozytywne i główne zadanie popieranie sam określenia nie ludów i narodów, lecz proletariatu w łonie każdej narodowości.

Trzecim elementem wysuniętym przez Lenina to postulat wykorzystania wojny i dążeń do jej zakończenia w celu przeprowadzenia rewolucji. Wojna imperialistyczna jest kontynuacją imperialistycznej polityki, a zatem zadaniem robotników i ruchu robotniczego jest zwalczać wojnę, jednak nie hasłami pacyfistycznymi, ale wznieceniem wojny domowej i rewolucji. W rozważaniach Lenina dużo miejsca zajmuje analiza wojny jako momentu sprzyjającego rewolucji.

15.

Dominik Skórski Wrocław / DębicaDominik Skórski Wrocław / Dębica

Dół formularza

-Państwo-prawo wg Cycerona

Cyceron uważał, że państwo to rzecz ludu czyli republika, dlatego powinno być tak zarządzane aby na pierwszym miejscu stało przede wszystkim dobro obywateli. Starożytny mówca twierdził, że największą szkodą dla państwa są bunt, niezgoda, wojny domowe, a godny władzy człowiek powinien się tych zjawisk wystrzegać. Te zjawiska również w dzisiejszych czasach są niezwykle szkodliwe nawet dla prężnie działających krajów. Ludzie rządzący powinni się oddać sprawom państwa, a nie dążyć do majątku i większej władzy. Jak widać, wiele z poglądów Cycerona zachowuje swą aktualność aż do czasów nam współczesnych. Są więc one uniwersalne i ponadczasowe. Hasła głoszone przez niego są przemyślane i trafiają do ludzi, aczkolwiek znacznie trudniejsza jest realizacja takich poglądów będąc u władzy niż tylko przemawianie utartymi hasłami do społeczeństwa. Cyceron to wielka postać, jedna z największych w całym dorobku świata starożytnego. Został on zamordowany przez uczestników II triumwiratu, który ogłosił tak zwane listy proskrypcyjne, na których znalazł się między innymi właśnie Cyceron. Każdy kto znalazł się na tej liście uznawany był za wroga republiki, tym samym oznaczało to wyrok śmierci dla takiej osoby.

-Podstawowe zasady rerum-novarum

Encyklika papieża Leona XIII ogłoszona w 1891. Encyklika opowiedziała się za chrześcijańską polityką społeczną, przy jednoczesnym odrzuceniu socjalizmu w wydaniu marksistowskim i ślepego kapitalizmu. Głównym wątkiem encykliki było przekonanie, że ani Kościół, ani państwo nie są w stanie samodzielnie rozwiązać trudności społecznych. Obydwa organizmy muszą ze sobą współpracować dla wspólnego dobra. Według Leona XIII zadaniem Kościoła jest wspieranie dzieła pojednania między pracodawcami i pracownikami poprzez nieustanne przypominanie praw i obowiązków wszystkich zainteresowanych.

Według Rerum novarum obowiązkiem państwa jest ochrona pracownika poprzez zapewnienie mu niedzielnego odpoczynku, minimalnej płacy, a także trwałości zatrudnienia. Dokument papieski poruszył także kwestię katolickich związków pracowniczych, podkreślił znaczenie własności prywatnej i jako „magna carta” katolickiej etyki społecznej ukonstytuował się jako chrześcijańska alternatywa między „bezbożnym socjalizmem” a „krwiożerczym liberalizmem.” Rerum novarum piętnuje niepohamowany pęd za zyskiem kosztem innych, potępia wszelkie przejawy gospodarczego imperializmu, ale jednocześnie ostrzega katolików przed pozornymi podobieństwami między chrześcijaństwem, a tzw. socjalizmem. Rerum novarum podkreśla, że socjalizm jako nauka i fenomen historycznych procesów nie jest zgodny z „prawdami wiary Kościoła katolickiego.” Wynika z tego żelazna reguła, że dobry katolik nie może być jednocześnie prawdziwym socjalistą. Leon XIII z wielkim zapałem zwraca się przeciwko socjalistycznemu formowaniu nowego człowieka, ostrzegając, że ojcem takiego socjalizmu kulturowego jest niepohamowany liberalizm, który prowadzi nieuchronnie do utraty wiary. Społeczna odnowa jest w myśl Rerum novarum możliwa jedynie poprzez moralną odnowę, a ta z kolei zakłada powrót do Ewangelii.

-Projekt reform A. Frycza Modrzewskiego

M. zabiegał o gruntowną reformę prawa. Prawo ma obowiązywać wszystkich obywateli jednakowo, a nawet chronić najsłabszych. Apelował większe równouprawnienie wszystkich stanów - m.in. o jednakowe dla wszystkich prawo karne.

Największy udział w tworzeniu prawa miał należeć do monarchy, wspomaganego organem złożonym z uczonych i filozofów. M. jest za rządami sprawnymi, a zarazem praworządnymi.

M. postuluje spisanie wszystkich praw (cywilnego, karnego, budowlanego itd) Uważa, że prawo powinno być oparte na prawie rzymskim. Domaga się praw :

-jasnych, klarownych

-humanitarnych

-skodyfikowanych

-zrównujących ludzi w sferze ochrony i odpowiedzialności prawnej

M. postuluje także niezawisłość sędziów, którzy powinni brać odpowiedzialność za swoje niesprawiedliwe wyroki. Sądy mają być stałe i urzędować w tych samych miejscach, sędziowie opłacani z kasy publicznej. Powinien być powołany stały sąd apelacyjny.

Głosi wyższość dobrych obyczajów nad prawem. Trwałość i pomyślność państwa ma zapewnić panowanie w nim dobrych obyczajów, a gwarantować ma to surowe prawo. Prawa dla dobra ogólnego mają ograniczać namiętności ludzkie i chronić słabszych przed silniejszymi.

M. potępia wojny niesprawiedliwe i jest zwolennikiem pokoju

postuluje wzmocnienie władzy królewskiej, nie jest jednak zwolennikiem absolutyzmu - decyzje króla powinny być omawiane z senatem. Zadania króla: -stanowi prawa -prowadzi wojny -sprawuje sądy

Apeluje także o ograniczenie roli sejmów. Sejmy powinny być skrócone. Zajmować się mają podatkami, polityką zagraniczną, sprawami wojny. Nie powinny stanowić prawa, lecz tylko opiniować ustawy króla.

M. postuluje reformę ustroju terytorialnego:

-utworzenie w każdym powiecie urzędu królewskiego sekretarza - poradnika

-przesycenie kościoła treściami narodowymi

-obieralność biskupów przez elektorów plebejskich

-prowadzenie nabożeństw w języku narodowym

-ogólna demokratyzacja kościoła

-reforma kościoła w drodze ogólnochrześcijańskiego soboru

16.
-Historia budowy prawa rzymskiego i jego obowiązywanie

I. Laicyzacja prawa i jego racjonalizacja

Początkowo prawo rzymskie było ściśle związane z religią.

-normy prawa mieszały się z normami religijnymi

-jego interpretacja należała do kapłanów

W Rzymie proces laicyzacji prawa dokonał się wcześnie - wystąpiło to już w ustawie XII tablic (V w pne). Ustawa ta świadczy o tym, że Rzymianie zaczęli traktować normy prawne jako normy świeckie, odrębne od religijnych i nadali prawu charakter racjonalny.

Dokonywał się także proces usuwania z prawa rzymskiego pierwotnej formalistyki (np. charakterystycznych zwyczajów i tradycji związanych z prawem itd.) , typowej dla nierozwiniętych prawodastw - rozwój prawa szedł więc w kierunku:

-upraszczania czynności prawnych

-przywiązywania większej wagi do treści zewnętrznej normy prawnej niż do formy wewnętrznej czynności prawnej

-ograniczania znaczenia zwyczaju prawnego i prawa znaczeniowego

-wysunięcia prawa stanowionego jako głównego źródła powstania prawa

W miarę rozwoju prawa rzymskiego prawo zwyczajowe ulegało ograniczeniu na rzecz prawa rzeczowego, a podstawowym źródłem prawa stała się ustawa, np ustawa XII tablic.

II. W okresie monarchii podstawowym źródłem prawa było prawo zwyczajowe, obok królewskiej działalności ustawodawczej

III. Za republiki na czoło wysunęło się ustawodastwo stanowione przez zgromadzenie ludowe i działalność prawotwórcza pretorów, a prawo zwyczajowe traciło znaczenie.

IV. Za pryncypatu ustawodastwo należało formalnie do senatu i cesarza. Zahamowaniu uległ rozwój prawa pretorskiego, natomiast działalność swoją rozwinęli prawnicy rzymscy, powołani przez cesarza do oficjalnej wykładni prawa.

V. Za dominatu ustawodastwo znalazło się całkowicie w rękach cesarza, oraz prawników rzymskich działających na podstawie jego autorytetu.

Ustawa, jako główne źródło tworzenia prawa, stała się podstawową cechą prawa rzymskiego, przyswojoną później przez większość praw europejskich.

-Anarchizm wg. Kropotkina

Kropotkin uważał, że zachowania altruistyczne występują w przyrodzie równie często, co zachowania egoistyczne (tzw. prawo dżungli). Altruizmu tego nie wyprowadzał jako idealistycznej wartości, lecz z czysto logicznej optymalizacji zysków i strat (patrz niżej: iterowany dylemat więźnia).

W swych książkach (zarówno w Pomocy wzajemnej... jak i Etyce), wskazywał wiele przykładów współpracy zaobserwowanych podczas syberyjskich wypraw, i to zarówno współpracy wewnątrzgatunkowej, jak i między gatunkami. Poglądy przyrodnicze wiązał silnie z poglądami społecznymi - wykazywał, że również w ludzkich społecznościach zachowania altruistyczne odgrywają ważniejszą rolę niż się to zwykle przyjmuje. Jego sztandarowym przykładem były tu gildie w średniowiecznych miastach. Uważał, że aparat państwa tłumi te zachowania, i że ludzie najpełniej będą się realizować w społeczeństwie bezpaństwowym. Poglądy te określał mianem anarchizmu naukowego, streścił je w znanym sloganie, czy też aforyzmie: Anarchia matką ładu. Swoje wizje na temat możliwości przekształcenia obecnego społeczeństwa w społeczeństwo rządzone prawami anarchizmu komunistycznego wyraził najpełniej w książce Zdobycie chleba. Krytyce poddał praktycznie wszystkie istniejące teorie społeczne, a w szczególności kapitalizm, socjalizm utopijny i marksizm naukowy w wydaniu Marksa. Swoją koncepcję społeczną oparł na tzw. komunizmie pierwotnym, w którym środki produkcji rozdzielane są nie przez jakkolwiek pojęty aparat państwowy (którego de facto nie ma), lecz przez samo społeczeństwo. "Każdemu wedle potrzeb już od pierwszego dnia rewolucji" - to jego wielokrotnie powtarzane hasło. Człowiek miał więc stać się nie tylko właścicielem środków produkcji (jak postulował K. Marks), lecz również wszelkich dóbr. Można to przyrównać do totalnego uspołecznienia wszystkiego. Własność prywatna istniałaby tylko w tym sensie, że ktoś używa danych przedmiotów w określonym czasie, jednak de facto należą one do całej ludzkości. Społeczność zorganizowana samorzutnie w "komuny" sama przydziela sobie obowiązki w pracy i cele produkcyjne. Nie ma zarządów, partii, czy jakikolwiek przedstawicielstw, tak jak w koncepcjach społecznych M. Bakunina czy P. J. Proudhon, ponieważ są one zbędne. Wszystkie decyzje podejmowane są kolektywnie na szczeblu lokalnym.

-Moralne problemy władzy wg. Machiavelli'ego
Machiavelli zakłada, że głównym motywem ludzkich działań jest chciwość przejawiająca się w dążeniu do władzy ludzie są z natury źli „niewdzięczni, zmienni, kłamliwi, unikający niebezpieczeństw i chciwi zysku” Osoba rządząca powinna posiadać kilka cech między innymi ; być miłosierna, ludzka, religijna i prawa. Jeśli nawet tych cech nie posiada powinna stwarza takie pozory, ażeby inni uważali że je ma „osądzają oczyma niż rękoma, bo widzieć może każdy - a dotykać niewielu. Przeto każdy widzi bliźniego takim, za jakiego pragnie uchodzić, a bardzo mało ludzi wie, jakim jest naprawdę”. Stwierdzić można ,że już wtedy używano manipulacji wizerunkiem dla uzyskania własnych korzyści. Władca powinien postępować tak by jego zachowanie uważane było za poprawne, społecznie akceptowane i co najważniejsze moralne, jednak gdy chodzi o dobro państwa może się posuną do czynów które interpretowane będą jako haniebne, ma również prawo podejmować działania okrutne jeśli uzna je za konieczne, nie chodzi tu o zaspokojenie swoich sadystycznych potrzeb, ale o utrzymanie w państwie ładu i harmonii, albowiem poddani muszą mieś świadomość, iż każdy czyn naganny będzie surowo karany. Krzywdy wyrządzone przez władcę powinny jednocześnie przynosi jak najwięcej pożytku dla społeczeństwa Zarządzanie majątkiem powinno odbywa się w taki sposób, by ludzie posiadali dobra wystarczające do godziwej egzystencji, nie można by zbyt hojnym i rozrzutnym , gdyż to może zostać negatywnie odebrane przez poddanych. Nie odrzuca roli religii, uważa natomiast, że powinna być ona obywatelska ( sam był chrześcijaninem, twierdził jednak, że chrześcijaństwo się do tego zbytnio nie nadaje). Dobra byłaby pewna mieszanka różnych religii.

17.
-Sofokracja

Wizja państwa według Sokratesa i Platona. Sofokracja to ustrój, w którym władze sprawuje elita intelektualna, najbardziej predysponowaną do rządzenia idealnym państwem. Na sofokracje składa się elita intelektualna sprawująca władzę oraz administracja wraz z organami przymusu.

-Rodzaje praw wg Tomasza

Na szczycie mamy prawo wieczne wedle, którego Bóg rządzi światem, które odbija się umyśle człowieka w postaci prawa natury. Człowiek poznaje co jest dobre a co złe właśnie dzięki prawu natury, które jest odbiciem boskiej doskonałości. Jednak prawo natury jak rozum ludzki jest zmienne i podlega ewolucji niejako ściga w pogoni za doskonałością prawo wieczne.
Ponadto prawo naturalne daje bardzo ogólne reguły człowiek musi uściślić niektóre z nich dlatego tworzy sobie prawo ludzkie, które znamy w postaci kodeksów i ustaw. Tomasz mówił też, że mimo ewolucyjnego, zmiennego charakteru prawa natury i prawa ludzkiego trzeba tworzyć ustawy jak najbardziej trwałe ponieważ na trwałości prawa opiera się jego autorytet.

-J.J. Rousseau {tutaj juz w ogóle nie wiem co pisze:) coś takiego-> ,,burgeoison i ciotion''}

18.
-Koncepcja Światowego Rządu wg Aligierri

Myśl polityczna Dantego stanowi przede wszystkim uzasadnienie dla ustroju, który on sam nazywał „monarchią światową”. Dante jest zdecydowanym zwolennikiem cesarstwa obejmującego cały świat, któremu podporządkowani są władcy poszczególnych państw wchodzących w jego skład. Według niego ustrój ten najlepiej gwarantuje wartość, jaka stoi na szczycie hierarchii wszystkich ludzkich dóbr — powszechny pokój. Dobro to jest punktem wyjścia dla wszystkich innych wartości. To właśnie ono umożliwia korzystanie z „bogactw, przyjemności, honorów, długiego życia, zdrowia, siły czy piękności”. Tylko dzięki niemu możliwy jest dobrobyt i to właśnie pokój jest celem wszystkich instytucji politycznych. Jest on jednak niemożliwy w sytuacji, w której brak jest autorytetu zdolnego rozstrzygać spory między poszczególnymi władcami. Cesarz jest światowym monarchą. Relacje między monarchą, a poddanymi oparte są nie tylko na podporządkowaniu, ale też na miłości. Dante jest przekonany, że władca „bardzo kocha wszystkich swych poddanych i chce, aby wszyscy ludzie byli dobrzy”. Taki kochający cesarz nie może przecież wyrządzić swoim poddanym żadnego zła. Drugim argumentem przemawiającym za niemożnością zdegenerowania się monarchii jest dla Dantego boskie pochodzenie władzy monarchy. Skoro władza pochodzi od Boga, a monarchia światowa obejmuje swoim zasięgiem całą ludzkość, to Bóg nie pozwoliłby, aby władza była w niej wykonywana w sposób sprzeczny z jego nakazami.

-teoria suwerenności władzy państwowej wg J.Bodin
Bodinus przekonywał, że suwerenność to władza nad ludźmi, która jest absolutna, trwała, wieczna, niepodzielna i nieograniczona. Spaja państwo, zapewnia niezależność zewnętrzną i wewnętrzną. Najlepiej wyrażona zostaje w monarchii absolutnej. Władca suwerenny, to monarcha niekontrolowalny przez nikogo. Suwerenność jest także nieograniczona w czasie, tzn. nie kończy się wraz ze śmiercią króla. Istotą suwerenności była więc moc tworzenia i znoszenia prawa (ale nie boskiego i naturalnego, lecz państwowego). Doktryna suwerenności, którą stworzył Bodin, opierała się na przesłankach renesansowych. Zgodnie z nimi wszyscy obywatele są jednakowo poddani władzy, a prawo ustanowione przez suwerena obowiązuje ich w równym stopniu. Odrzucał zarazem średniowieczny model monarchii, którego podstawą były stosunki lenne. Postulował stworzenie państwa scentralizowanego, w którym wszyscy są bezpośrednio poddanymi władcy, zgodnie z zasadą poddaństwa publicznego.

Prawo do rozkazywania (władzę ustawodawczą) dzierżyć miał suweren, a prawo to było - zdaniem Bodinusa - słuszne, sprawiedliwe, zgodne z prawem Bożym, prawem natury i prawami fundamentalnymi królestwa Francji. Odróżniał prawowitego monarchę od tyrana. Tyran, to nieprawowity władca, uzurpator, łamiący prawo boskie i naturalne. Bodinus uważał, że władza pochodzi od Boga (zgodnie z koncepcjami deigracjalnymi). Ograniczał więc możliwość oporu wobec władcy.

-koncepcja państwa Locka

Poglądy polityczne J. Locka koncentrują się wokół doktryny o umowie społecznej. Angielski filozof opracował teorie rządów republikańskich, wskazując na warunki, jakie należy spełnić. Oto niektóre z nich:

-umowa powinna być jasno sprecyzowana i zapisana w postaci konstytucji,

-sprawowanie rządów powinno opierać się na prawie,

-nie możliwe jest sprawowanie władzy silną ręką,

-władzę sprawuje cała wspólnota, która powierzyła rządzącym jedynie pewne uprawnienia,

respektowana jest szeroko rozumiana wolność - wypowiedzi, zrzeszeń itp.

Angielski filozof twierdził, że w państwo tworzą ludzie wolni i równi, a władza wybrana spośród nich (rząd) powinna służyć prawu np. do życia, wolności i własności. Jeśli rząd jest właściwy panuje w społeczeństwie powszechne poczucie wspólnoty i łatwiej wówczas o postawy altruistyczne. Jeśli zaś rząd nie wytworzy właściwej wspólnoty, a w państwie panuje jednowładztwo wówczas szybciej dochodzi do destabilizacji. W razie złamania praw przez rząd, czyli w razie zerwania umowy społecznej powinien on być odwołany. Najkorzystniejszym ustrojem dla zachowania praw była według J. Locka nie monarchia absolutna, której był przeciwnikiem, ale republika. Popierał podział trójpodział władzy na ustawodawczą i wykonawczą. Lock opowiadał się za szeroko rozumianym liberalizmem w ekonomii, polityce, a nawet religii. Chwalił konstytucjonalizm w państwie republikańskim, proponował, aby ustawy ustalone przez rząd i niezgodnie z prawem naturalnym nie były przestrzegane przez społeczeństwo.

19.
-krytyka kapitalizmu Marksa

Marks twierdził, że alienacja siły roboczej (i wynikający z niej fetyszyzm towarowy) jest cechą charakterystyczną kapitalizmu, choć przed pojawieniem się kapitalizmu w Europie istniały rynki, na których producenci i handlowcy kupowali i sprzedawali dobra. Według Marksa kapitalistyczne stosunki produkcji rozwinęły się w Europie, gdy praca sama stała się dobrem - gdy chłopi uzyskali możliwość sprzedaży swojej siły roboczej i zostali zmuszeni do jej sprzedaży, bo nie posiadali już własnej ziemi ani narzędzi produkcji. Ludzie sprzedają swoją siłę roboczą, gdy akceptują wynagrodzenie za to co produkują w danym okresie (czyli - nie sprzedają wytworów pracy, ale samą pracę). W zamian za siłę roboczą otrzymują pieniądze, pozwalające im przeżyć. Tych, którzy są zmuszeni sprzedawać własną siłę roboczą, by przeżyć Marks nazwał "proletariuszami", a tych, którzy kupują siłę roboczą - "kapitalistami" lub "burżuazją".

Marks odróżniał kapitalistów od handlarzy. Handlarze kupują dobra na jednym rynku i sprzedają na innym. Ponieważ prawo popytu i podaży działa tylko w obrębie jednego rynku, częstokroć występuje różnica wartości tego samego dobra na różnych rynkach i handlarze starają się wykorzystywać te różnice. Kapitaliści natomiast wykorzystują różnice między wartością siły roboczej, a wartościami innych dóbr na jednym rynku. Zdaniem Marksa w każdym przemyśle, który się rozwija, wartość siły roboczej jest niższa niż wartość wyprodukowanych przez nią dóbr i nazwał tę różnicę wartością dodatkową. To właśnie wartość dodatkowa jest źródłem zysku kapitalisty.

Kapitalistyczne sposoby produkcji umożliwiają duże tempo rozwoju, ponieważ kapitalista może i ma motywację do inwestowania zysków w nowe technologie. Marks uważał kapitalistów za klasę najbardziej rewolucyjną w historii, ponieważ stale rewolucjonizuje środki produkcji, ale był przekonany o podatności kapitalizmu na nieuchronne cykliczne kryzysy. Wykazywał, że kapitaliści inwestują coraz więcej w nowe technologie, a coraz mniej w pracę. Ponieważ to wartość dodana jest źródłem zysku stopa zysku maleje wraz że wzrostem gospodarczym i gdy spadnie poniżej pewnego poziomu, nastąpi recesja, co doprowadzi do zapaści niektórych gałęzi ekonomii. Marks wnioskował dalej, że również wartość siły roboczej spadnie co umożliwi kapitalistom inwestycje w nowe technologie i rozwój nowych sektorów ekonomii.

Marks wierzył, że cykl rozwój-zapaść-rozwój będzie przerywany coraz poważniejszymi kryzysami. Co więcej, długofalowym następstwem opisanego procesu miał być dalszy wzrost bogactwa klas posiadających i postępująca nędza proletariatu. Tylko przejęcie środków produkcji przez proletariat dokonałoby zasadniczych zmian stosunków społecznych. Korzyści z rozwoju gospodarczego objęłyby wszystkich, a ekonomika byłaby mniej narażona na cykliczne kryzysy. Może to umożliwić tylko rewolucja proletariacka przeciwko władzy kapitalistów

-etyka i polityka Machiavelli

Jest dla niego oczywiste, że polityka oderwała się od etyki, a "człowiek, który w każdym swym postępku zdecydowany jest przestrzegać zasad dobra, musi nieuchronnie zginąć wśród tylu, którzy nie są dobrymi".

Machiavelli uznawał nadrzędność polityki nad moralnością - oznacza, że interes polit. jest ważniejszy niż obowiązujące zasady moralne.

-zoon politicon
Arystotelesowska definicja człowieka, kwintesencja jego koncepcji uczestnictwa obywateli w życiu polis. Ta zaś niemożliwa jest do zrozumienia bez najszerszego kontekstu podstawowych założeń metafizyki Arystotelesa, w której byt różnicuje na materię i formę, czyli wyodrębnia możność i akt każdego bytu. Materia jest biernym elementem bytu, w którym "tkwią" możności. Forma wprawia materię w ruch, a ruch urzeczywistnia możności poprzez ich aktualizację. Podstawą tej filozofii bytu jest aktywność i zmiana - każdy byt istnieje na sposób dynamiczny, istnieje tylko o tyle, o ile akt urzeczywistnia możności materii. Brak ruchu dla Arystotelesa jest tożsamy z brakiem życia, brakiem istnienia - dla zaistnienia potrzeba stałej aktualizacji materii przez formę czyli urzeczywistniania możności w akcie. Byt może zaistnieć w sposób bardziej lub mniej pełny, zależnie od tego, w jakim stopniu zostaną urzeczywistnione posiadane przezeń możności. Byt, także ten jego szczególny przypadek, jakim jest człowiek, istnieje w sposób aktywny i o tyle istnieje, o ile jest aktywny, o ile dąży do samourzeczywistnienia.

20.
-luteranizm

Doktryna teologiczna i chrześcijański ruch reformacyjny, zapoczątkowany przez Marcina Lutra w XVI za datę jego rozpoczęcia uważa się rok 1517. Luteranie opierają swoją wiarę na czterech zasadach: tylko Pismo, tylko Chrystus, tylko wiara i tylko łaska. Najistotniejszą z nich jest zasada "Tylko Chrystus", której podporządkowane są wszystkie inne. Oznacza ona, że tylko Jezus Chrystus, Syn Boga Ojca, prawdziwy Bóg i prawdziwy człowiek, dzięki działaniu Ducha Świętego narodzony z Marii Panny, jest jedynym pośrednikiem między człowiekiem a Bogiem, jedynym Zbawicielem i ratunkiem dla grzesznika, który zbawienie przyjmuje z darowanej łaski, bez własnej zasługi, poprzez wiarę w Ukrzyżowanego i Zmartwychwstałego Pana (teologia krzyża). Nauka o usprawiedliwieniu w Kościele luterańskim podkreśla, że nie zbawiają uczynki, a jedynie wiara w usprawiedliwiające dzieło Chrystusa, dokonane na krzyżu Golgoty. Dobre uczynki pokazują, czy wiara jest prawdziwa - człowiek czyni dobrze nie dlatego, aby być zbawionym, ale czyni dobrze dlatego, że Chrystus złożył z życia swego jedyną i niepowtarzalną ofiarę dla zbawienia całego świata.

Wybrane elementy doktryny i praktyki:

Odrzucenie dogmatów ustanowionych przez sobory i papieży z wyjątkiem wniosków czterech pierwszych soborów powszechnych; tylko Pismo Święte jest źródłem objawienia (zasada sola scriptura).

Głową Kościoła nie jest papież, ale Jezus Chrystus, będący jedynym pośrednikiem w zbawieniu (solus Christus).

Dla zbawienia najważniejszy jest wewnętrzny akt wiary (sola fide). Wiara jest ufnością wobec Boga i posłuszeństwem jego woli, a dopiero owocem wiary są dobre uczynki.

Ewangelicy wierzą w zbawienie z łaski usprawiedliwiającej, która została człowiekowi darmo dana bez jego jakiejkolwiek zasługi przez Boga w Jezusie Chrystusie (sola gratia).

Sakramenty są "znakami i świadectwami woli Bożej". Uznawane są jedynie dwa: Chrzest i Komunia św., podawana pod dwiema postaciami. Chrzest, uznawany za środek łaski Bożej, udzielany jest również niemowlętom. Obecność Chrystusa w eucharystii jest rozumiana jako konsubstancjacja (współistnienie).

Matkę Jezusa jako "błogosławioną między niewiastami" otaczają szacunkiem, lecz od tego szacunku daleko jest do czci, jaka należy się jedynie Bogu. Luteranie odrzucają kult świętych - modlić wolno się tylko do Trójjedynego Boga; natomiast świętych należy wspominać i naśladować.

Pobożność ewangelicka opiera się głównie na posłuszeństwie wobec Słowa Bożego, na szczerej modlitwie, przykładnym życiu rodzinnym i sumiennym wykonywaniu wszelkich obowiązków.

Luteranie praktykują spowiedź ogólną, ale uznają również spowiedź indywidualną.

Duchowni - biskupi, księża i diakoni przewodniczą obrzędom i organizują je. Nie obowiązuje ich celibat. Luteranie uznają kapłaństwo powszechne ochrzczonych.

-zasady prawa Grocjusza

Naród oddając monarsze władzę, nie musiał jej przekazywać bez żadnych warunków i zastrzeżeń, bo naród ma wolność wyboru. Mógł więc ograniczyć władzę króla, narzucając mu pewne zobowiązania, lub przeprowadzając podział władzy najwyższej, tak by jej część należała do króla, a część do narodu lub zgromadzenia. Grocjusz lojalnie uznaje, iż lud może wystąpić przeciw władcy, który łamię zastrzeżenia i warunki umowne. Nie jest więc Grocjusz obrońca despotyzmu w każdych warunkach, jako bezwzględnie wiążącej formy ustroju. Bezwzględnie obowiązują warunki umowy, zgodnie z zasadą (prawno naturalną) , iż umowy należy dotrzymywać ( pacta sunt servanda). Także naród musi dotrzymywać umowy nawet jeśli żałuję, że oddał królowi pełnię władzy.

-tradycjonalizm i scpetyzm wg Burke'a

21.

- Eudajmonizm

z gr.- "szczęśliwy", dosł. "mający dobrego ducha") - stanowisko etyczne głoszące, że szczęście (eudaimonia) jest najwyższą wartością i celem życia ludzkiego. Eudajmonizm występuje prawie wyłącznie w teoriach etycznych hellenizmu. Eudajmonista rozumie szczęście inaczej, niż zazwyczaj rozumie się je współcześnie: nie jako subiektywne zadowolenie, ale jako pewien stan zachodzący na skutek właściwego postępowania, np. apatheię, ataraksję czy eutymę. W epoce nowożytnej powstał eudajmonizm państwowy, zakładający że obowiązkiem państwa jest pomnażanie szczęścia swoich obywateli.

-Jednostka i państwo według Locke'a

człowiek i jego natura są pierwotne, a państwo jest wtórne;

człowiek posiada prawa z natury, nie są one  nadawane przez państwo;

państwo powstało, bo jest to dla ludzi korzystne (ludzie uznali to za rozsądne);

państwo służy do zabezpieczenia naturalnych praw człowieka.

- Racja stanu Machiavellego i jej skutki polityczne.

Za twórcę koncepcji racji stanu uważa się Niccolo Machiavelli'ego (1469-1527). Jednak on sam, w żadnej ze swoich prac, nie użył tego określenia, woląc pisać o politycznej „konieczności” (la necessità). Za definicję racji stanu zwykle jednak przyjmuje się jego słowa ; „Kiedy chodzi bowiem o ocalenie ojczyzny, nie wolno kierować się tym, co słuszne lub niesłuszne, litościwe lub okrutne, chwalebne lub sromotne. Nad wszystko inne zważać należy wtedy na to, aby zapewnić jej przetrwanie i uratować jej wolność”. W ujęciu tym, dobro władzy, państwa stoi ponad wszelkimi normami prawnymi, obyczajem, prawem międzynarodowym, traktatami, a także normami Boskimi. Zdaniem Machiavelli'ego, jedynym celem państwa jest przetrwanie w dżungli charakteryzującej stosunki międzynarodowe, a jedynym celem władcy jest utrzymanie się przy sterze rządów. Dlatego też wszelkie posunięcia przywódcy dla realizacji tych wielkich celów winny być oceniane nie z perspektywy moralnej czy prawnej, lecz utylitarnej: dobre jest to, co wzmacnia władzę; złe jest to, co ją osłabia. Stąd też Machiavelli nie waha się nad rozważaniami na temat racjonalności terroru, czyli nad kwestią czy wrogów politycznych należy likwidować wszystkich na raz, czy też powoli i po kolei; ani nie zawaha się doradzać fizycznego unicestwiania rodzin ofiar władcy, ze szczególnym uwzględnienie małoletnich synów. Trudno nie oprzeć się wrażeniu, że Makiaweliczny władca nie zna wyrzutów sumienia

22.

- Idee wg Platona

Świat idei Platon wyobrażał sobie niemal "namacalnie". Świat ten składał się z nieskończonej liczby idealnych i doskonałych obiektów, takich jak np. bryły platońskie, które są bardziej "realne" i "rzeczywiste" od przedmiotów materialnych. Obiekty te są "wieczne", co znaczy, że nie były nigdy stworzone, ani nie mogą ulec zniszczeniu. Idee tworzą hierarchię - najwyższą ideą jest idea dobra, obdarzająca inne idee bytem i poznawalnością.

Naczelnymi ideami u Platona były: dobro, piękno i prawda. Idea była dla Platona piątym i ostatnim etapem, który należy przejść, żeby osiągnąć doskonałość. Pozostałe to kolejno: nazwa, definicja, obraz i wiedza.

- Umowa społeczna Hobbesa

Ludzie odnoszą zwycięstwo nad swą egoistyczną naturą przez czynny akt woli - zawarcie umowy społecznej. Nie wygląda to tak jak u wcześniejszych teoretyków, umowa pomiędzy poddanymi a monarcha. Jest to umowa każdego z każdym. Jednostki umawiają się między sobą, iż dadzą prawo do rządzenia nad sobą pewnej jednostce lub zgromadzeniu pod warunkiem, że wszyscy inni postąpią tak samo. Tak powstaje państwo, wielkie ciało na kształt biblijnego potwora Lewiatana, wchłaniający w siebie poszczególne jednostki. Z zawarciem umowy społecznej znika wolność naturalna ludzi, pojawia się życie społeczne (państwo identyfikuje się tu ze społeczeństwem), prawo, chroniona prawem własność, zabezpieczenia życia obywateli ich ekonomicznego działania
*Społeczeństwo tworzy się dopiero w drugim etapie umowy !! -> taka mała uwaga, bo wiem, że nie tylko ja popełniłem ten błąd - a większość z nas była chyba uczona, że 1 etap umowy to jednostki tworzące społeczeństwo.

- Aggiornamento

(włoskie - dostosowanie się do aktualnych potrzeb, zaktualizowanie), termin, który pojawił się w Kościele katolickim za pontyfikatu Jana XXIII (m.in. encyklika Ad Petri cathedram, 1959), stając się jednym z przewodnich haseł II Soboru Watykańskiego (1962-1965). Używany zamiennie z terminami: adaptacja, akomodacja, reforma itp., oznacza całość zabiegów mających na celu przystosowanie niezmiennego w zasadniczych punktach depozytu wiary do zmieniających się warunków hist. i społ., tak by można było skuteczniej głosić w dzisiejszym świecie naukę Jezusa Chrystusa. Obejmuje m.in. reinterpretację niektórych dogmatów oraz zmiany w organizacji kościelnej, liturgii, prawie kanonicznym.

-Jan XXIII był zwolennikiem unowocześnienia (aggiornamento) kościoła. Najważniejszym punktem jego nauczania była zasada subsydiarności państwa.

a) Sam Jan XIII określił encyklikę Mater et Magistra jako sumę nauki katolickiej w sprawach społecznych i gospodarczych - w znacznym stopniu nawiązuje ona do nauczania Leona XII.

-Jan nakazuje traktować człowieka i jego pracę jako coś więcej niż tylko towar. Ponieważ dla większości ludzi jest ona źródłem utrzymania, powinna być oceniana według jej słuszności i sprawiedliwości, nie opłacalności.

-Pracodawcy i pracownicy muszą kierować się zasadą solidarności odrzucając zarówno nieograniczoną konkurencję wynikającą z rynku, jak i walkę klas. Zadaniem państwa jest dbanie o to aby umowy o pracę były sprawiedliwe.

-Papież zwraca uwagę na pozytywny aspekt własności prywatnej, którą wywodzi z prawa natury. Własność sprzyja rozwojowi indywidualnemu i zapobiega marnotrawstwu dóbr.

-Według Jana, pracownicy dużych zakładów powinni brać udział w zarządzaniu nimi. Encyklika podejmuje także problemy chłopów związane z upośledzeniem rolnictwa wobec przemysłu.

b) W encyklice Pacem in terris Jan XXIII szczególnie podkreśla godność człowieka

-Podkreśla, że stosunki między narodami i ludźmi powinny opierać się na prawdzie, sprawiedliwości i wolności - wartości te warunkują godność osoby ludzkiej. Według niego godność człowieka z jednej strony, a prawo naturalne z drugiej stanowią punkt wyjścia do sformułowania praw osoby ludzkiej - pierwotnych i nienaruszalnych.

-Papież podkreśla zarówno prawa osoby ludzkiej, jak i jej obowiązki. W życiu społecznym zaleca współdziałanie ludzi, promuje postawę aktywną.

-Według Jana XIII każde ciało społeczne i instytucja powinny być służebne wobec godności człowieka.

23.

Porównanie prawa stanowionego a prawa naturalnego według Arystotelesa
Prawo natury służyć ma osiągnięciu cnoty, a więc naturalnego celu jednostki. Arystotelesowska koncepcja prawa natury ma więc charakter ściśle etyczny. Ponieważ cnota utożsamiana jest tutaj ze szczęściem, konsekwencją naruszenia prawa naturalnego, jest pozbawienie się szczęścia.

Szczegółowe treści prawa natury wynikają z ludzkiej zdolności oceniania, przede wszystkim rozróżniania sprawiedliwości od niesprawiedliwości i dobra od zła. Treścią prawa natury są te oceny, które są wspólne różnym ludziom. Z tego poglądu wynika arystotelesowskie poparcie dla niewolnictwa, jako instytucji zgodnej z prawem naturalnym. Zgodne z naturą jest, aby jednostki obdarzone większym rozumem i mniejszą siłą fizyczną, władali nad jednostkami o większej sile i mniejszym rozumie. Do tej pierwszej grupy Arystoteles zalicza Greków, a do drugiej barbarzyńców.

Ponieważ człowiek jest z natury istotą społeczną, także państwo i stanowione przez nie prawo znajdują oparcie w naturze ludzkiej (mają służyć realizacji szczęścia). Prawo stanowione opiera się prawie naturalnym (a także na prawie zwyczajowym), jednak w istotny sposób różni się od niego. Jest prawem spisanym i trzeba się go uczyć, a więc nie jest dane w bezpośredni sposób wszystkim istotom rozumnym. Prawo stanowione nie jest też prawem powszechnym, lecz obowiązuje jedynie obywateli konkretnego polis, w konkretnym czasie. Oba rodzaje prawa są jednak niezbędne dla realizacji naturalnych celów jednostki. Przestrzeganie prawa naturalnego prowadzi do naturalnej sprawiedliwości, która wraz ze sprawiedliwością stanowioną składa się na sprawiedliwość polityczną.

- Civitas Dei w myśli politycznej św. Augustyna

Państwo te tworzy mniejszość, którą wybiera Bóg (aktem swojej łaski) . Civitas dei jest niewidzialnym kościołem w którym Chrystus jest jego głową. Jedyną i prawdziwą ojczyzną obywateli tego państwa jest niebo, a na ziemi pełnią role pielgrzymów. Tylko państwo boże będzie trwać wiecznie, i tylko ono jest wieczne dla chrześcijaństwa.

-Główne założenia konserwatyzmu według de Maistre.

Arystokrata, katolik, zaciekły przeciwnik rewolucji. Uważał ją za karę za grzechy, akt sprawiedliwości lub środek regeneracji nałożony przez Opatrzność, za odrzucenie boskiego projektu państwa i społeczeństwa. Maistre postrzegał takie zjawiska jak rodzina, własność, społeczeństwo, władza czy religia za nieprzypadkowe, a więc ufundowane przez Stwórcę i wynikające z natury stworzonego przezeń człowieka. Źródło wszelkiego nieładu odnajdował Maistre już w reformacji, która, negując autorytet religii, doprowadziła do emancypacji rozumu (myśl oświeceniowa) i tym samym prób tworzenia przez ludzi nowego porządku, w sposób sprzeczny z prawami naturalnymi. Maistre był zwolennikiem władzy autorytatywnej („nasz interes nie wyraża się w tym, by jakaś sprawa rozstrzygnięta została w ten czy inny sposób, lecz by stało się to niezwłocznie i bez odwołania”), za modelowe przykłady wspólnot uważał te, o charakterze monarchicznym, hierarchicznym, oparte o katolicką wizję świata (np. Francja XVII wieku).

24.

- pojęcia normatywne i ich interpretacja wg stoików

- "cel uświęca środki"- Machiavelli

Dla Machiavellego jest oczywiste, że polityka oderwała się od etyki, a "człowiek, który w każdym swym postępku zdecydowany jest przestrzegać zasad dobra, musi nieuchronnie zginąć wśród tylu, którzy nie są dobrymi".

Machiavelli uznawał nadrzędność polityki nad moralnością - oznacza, że interes polit. jest ważniejszy niż obowiązujące zasady moralne.

-krytyka liberalizmu wg Piusa IX

Bł . Ojciec Święty Pius IX jest autorem encykliki Rerum novarum w niej poddaje krytyce dwa systemy społeczno-ekonomiczne: socjalizm i liberalizm. Socjalizmowi poświęca część pierwszą, w której zostaje potwierdzone prawo do własności prywatnej. Liberalizmowi zaś nie poświęca specjalnego rozdziału, ale — co zasługuje na uwagę — przeprowadza jego krytykę, gdy podejmuje temat obowiązków Państwa. Nie może się ono ograniczać do „starania o dobro części obywateli”, to znaczy tych, którzy są bogaci i żyją w dobrobycie, a „zaniedbywać resztę”, stanowiącą niewątpliwie przeważającą większość społeczeństwa; w przeciwnym razie zostaje naruszona zasada sprawiedliwości, która nakazuje oddać każdemu to, co mu się należy. „Chroniąc zaś prawa poszczególnych osób, Państwo winno mieć w sposób szczególny na względzie maluczkich i biednych. Warstwa bowiem bogatych, dostatkami obwarowana, mniej potrzebuje opieki Państwa; klasy natomiast ubogie, pozbawione ochrony, jaką daje majątek, szczególniej tej opieki potrzebują. Dlatego Państwo powinno bardzo pilnym staraniem i opieką otoczyć pracowników najemnych, stanowiących masy ludności biednej”

---