Konwencje Teatru - ZAGADNIENIA UZUPEŁNIONE [2010], KULTUROZNAWSTWO, Semestr 3 i 4


Agon - rywalizacja, współzawodnictwo. Rodzaj festiwalu na zasadach rywalizacji, konkurs dramaturgów. Poprzedzał je konkurs dytyrambów.

Akt licencyjny - 24 czerwca 1737 - Wchodzi w życie Akt licencyjny - ustawa przywracająca w Anglii cenzurę sprawowaną przez urząd Lorda Szambelana. Tekst każdego dramatu musiał zostać zaakceptowany przez Kontrolera Dramatów (Examiner of Plays), a miejsce wystawiania zalegalizowanych sztuk ograniczono do koncesjonowanych teatrów. W preambule Aktu stwierdzono, że zastępuje on wszystkie przepisy dotyczące "łazików, próżniaków, bezczelnych żebraków i włóczęgów", aby tychże "sprawniej karać" ("Historia Teatru" pod red. Johna Russella Browna, 1999). Akt zniesiono dopiero w 1968 r.

Antesteria - potrójne święto: zmarłych, wiosny i rozlewania wina (1 dzień jak dziady, w 2 rozlewanie wina do bukłaków i zawody, 3 poświęcony komosom)

Areopag - plac publiczny, widownia wznoszona na rusztowaniach jeszcze przed zbudowaniem teatru Dionizosa.

Arlekin - mocno wyartykułował go Goldoni, inne imiona: Truffaldino, Bogallino, łajdak i dureń, służący, nogi sztywno wyprostowane, wpychał siebie i swego pana w opresję.

Aulos - stanowiły go dwie niezależne, cylindryczne piszczałki wyposażone w podwójny stroik. Muzyka aulosu towarzyszyła obrzędom kultu Dionizosa. Dźwięk aulosu był ostry i przenikliwy. Każda piszczałka składała się z pięciu części: dwuczęściowego korpusu, dwóch baryłek, ustnika i stroika.

Auto sacramental - jednoaktowe sztuki religijne wystawiane z okazji Bożego Ciała( w 14 w. kiedy udział w ceremonii był obowiązkowy). Tematy: 1. biblijne, 2. mitologiczne, 3. zaczerpnięte z literatury. gatunek alegorycznego dramatu religijnego, którego głównym tematem były dogmaty związane z Eucharystią, ukształtowany w XVI wieku w Hiszpanii. były wystawiane w trakcie uroczystości Bożego Ciała. miały charakter dydaktyczny, a ich sceniczne realizacje wykonywane były z dużym przepychem i widowiskowością. Początkowo realizacje utworów odbywały się w kościele lub jego pobliżu na nieruchomej scenie, w XVII wieku przeniosły się natomiast na ulice, a rolę sceny zaczęły pełnić wozy.Istotną rolę w realizacjach utworów odgrywała muzyka.Autos sacramentales wywodzą się z farsa sacramentales - XVI-wiecznych utworów okolicznościowych o tematyce religijnej (m.in. autorstwa Lópeza de Yaguas). Szczególny rozwój gatunku przypada natomiast na epokę baroku, kiedy to tworzyli m.in. Lope de Vega,oraz Pedro Calderón de la Barca. Często występowały personifikacje pojęć czy wartości (np. Nadzieja, Wiara), a przestrzeń nacechowana była alegorycznie.

Balet biały - pojawia się w romantyzmie, inny od poprzedniego. Nazwa pochodzi od kobiecego kostiumu teatralnego. Nawiązuje do mitologii celtyckiej i słowiańskiej: rusałki, eteryczność. Baletnica wyposażona w skrzydła. Włosi: Maria Taglioni. oparty na całkiem abstrakcyjnych figurach choreograficznych tańca klasycznego, bez zamysłu psychologicznego, narracyjnego, pozbawiony również barwnej scenografii i kostiumów

Bienscance - pojęcie poetyki klasycyzmu, oznacza zharmonizowanie wszystkich elementów utworu literackiego

Bitwa o Cyda- Richielieu jest pierwszym z ludzi Ludwika XIV, który próbuje wprowadzać w życie ideę klasycyzmu; typ kardynał powołuje specjalną Akademię w celu stworzenia odpowiednich norm i reguł; pierwszym z jego naczelnych propagatorów jest J. Chapelain, który stoi na czele tych, którzy walczą z barokową twórczością P. Corneille'a; w 1637 roku odbyła się premiera ostatniej barokowej sztuki Corneilla pt. Cyd; był to dramat jakiego nie popierali klasycyści, który ich zdaniem nie miał prawa istnieć;Przeciwnicy Cyda zarzucali mu: nieoryginalność — lecz Coreille podawał źródła z których czerpał i nie chciał być w tym względzie oryginalnym; niemoralność i nieprzyzwoitość — której doszukiwano się w głównej postaci , przy tej okazji Chapelain dawał wykład o moralności w teatrze tzw. zasada dobrego teatru; pogwałcenie zasad prawdopodobieństwa — Arystoteles ze swoją Poetyką, uchodził wówczas za wzór, a w Cydzie zostało spiętrzone i nagromadzone bardzo wiele epizodów, postaci i nieprawdopodobnych zdarzeń;, zdolność podobania się tłumom — tylko znawcy mogą oceniać, czy coś jest dobre czy nie, tłum jest za mało obeznany, żeby to stwierdzić wiąże się to z krytyka teatralną

Bitwa o Hernaniego - Jeszcze przed prapremierą Hernani stał się obiektem ostrych kontrowersji, podsycanych na łamach gazet różnych opcji politycznych. Szczególnie siły polemika ta nabrała po dwóch pierwszych przedstawieniach i trwała do zdjęcia Hernaniego z afisza po 43 wystawieniach (do czerwca 1830). Młodzi romantycy widzieli w dramacie realizację nowych, świeżych prądów ideologicznych i zerwanie ze "skostniałą" konwencją sceniczną. Docenili również polityczne, antymonarchiczne przesłanie dzieła, którego Hugo, po doświadczeniach z Marion Delorme starał się nie eksponować (zachował jedynie kilka negatywnie nacechowanych przymiotników pod adresem króla).Obóz klasyków wskazywał natomiast na zupełny brak realizmu w utworze, nadmiar patetycznych scen i wydumane dylematy niektórych bohaterów. Atakowany był również język zastosowany w dramacie jako niestaranny, niegodny sceny teatralnej (zwłaszcza zerwanie z aleksandrynem). Podkreślano nadmiernie jaskrawy ton wypowiedzi większości postaci oraz posępną atmosferę całego utworu. Mimo tych kontrowersji, sztuka odniosła finansowy sukces i została w 1838 wznowiona, nie bez oporów ministerstwa spraw wewnętrznych, które po publikacji dramatu Król się bawi zaczęło uważać Wiktora Hugo za niebezpiecznego literackiego wichrzyciela. Przez okres II Cesarstwa dzieło nie było wystawiane na wyraźne życzenie autora. Odzyskało popularność po kolejnej inscenizacji w 1877.

Brighella - muzykant brutal, przyjaciel Arlekina. Nos ma cofnięty nad wargami, wargi zmysłowe, oczy obleśne, złośliwe i pożądliwe. Sztylet Bringhella w przeciwieństwie do drewnianego miecza Arlekina ma groźne ostrze. Niezbyt szerokie spodnie i krótki kaftan ozdobiony zielonym szamerowaniem tworzyły jego strój od XVI do XVIII wieku. Zwykle jeszcze z ramion zwisał krótki płaszcz przypominający taki, jakie noszono w komedii rzymskiej.

Bozze

Bucco - jeden z typów postaci należący do fabula atellana: żarłok, łysy, pucołowaty, pyszałek

Cavea - łacińskie określenie widowni [Rzym] w kształcie półkola (lub koła) tworzonego przez wznoszące się rzędy kamiennych ław.

Cazuela - w teatrze hiszpańskiego renesansu specjalnie miejsca na widowni przeznaczone dla kobiet; była to rozległa przestrzeń wysoko pod dachem, rodzaj balkonu wydzielonego na mniejsze loże (kosz/kurnik) Centuculusy - płaszcze zszyte z kolorowych łatek

Choreg - bogaci ludzie, którzy sponsorowali chóry.

Chorodidaskalos - specjalista od chóru.

Choreuci - brali udział w całym konkursie dramaturgicznym.

Chór - najstarszy trzon tragedii; 50 osób. Ajschylos rozbił go na 4 mniejsze grupy, po 12 osoób. Dwunastka została ustalona wielkością chóru do czasu, gdy Sofokles nie zwiększył jej do 15- 3 rzędu po 5 osob. Stopniowo zmniejsza się udział chóru w części dramatycznej. Chórzystami mogli być tylko Ateńczycy, za zatrudnianie obcokrajowców kary.

Funkcje:

- reprezentant Ateńczyków

- komentator-narrator

- budował nastrój, dramaturgię

Comedia nueva - „komedia nowa” (info. z BNki - wstęp do „życie snem”) - nazwana tak przez Tristo de Molina, na jej początek wpłynęły zespoły komedi dell'arte, początki wiąże się z Walencją, oraz osobą Lopego de Vegi, komedia łaczy funkcję ludyczną z poznawczo-dydaktyczną, pozwala przekraczać zasadę jedności czasu i miejsca akcji, mieszać gatunki, style, przedstawiać bohaterów z różnych warstw społecznych,

Wg Alexandra A. Parkera jej wewnętrzna budowa opiera się na pięciu zasadach:

1.prymat akcji nad charakterystyką postaci; 2.prymat tematu nad akcją; 3.jednośći dramatyczna opiera się na temacie, a nie wynika wprost z akcji dramatycznej; 4.temat podporządkowany jest wyższej moralnie wartości, zgodnie ze szczególnie pojęta sprawiedliwości, w imię której winowajca nie musi zostać koniecznie ukarany śmiercią; 5.charakter przyczynowo skutkowy działania dramatycznego ma na celu zilustrowanie wyższej moralnie wartości

Commedia dell'arte - zrodzona w połowie 16w. we Włoszech, ale rozpowszechniona w całej Europie, bo uprawiały ją zespoły wędrujące - żywa do 1750. Odrodzona na gruncie angielskim w czasie romantyzmu. W zasadzie to zbiór różnych elementów, wyciągniętych z innych gatunków(?):

- fabula atellana - operuje seryjnymi postaciami, groteska

- fabula palliata - sobowtóry, przebieranki, sytuacji qui pro quo (zabawne nieporozumienie wynikające z wzięcia kogoś za inną osobę, lub niezrozumienia czyichś słów), najważniejszy sprawny służący

- teatr rzymskich mimów i pantomimów - w wieku 19 znana była commedia dell'arte jako gra mimów. Myślano wówczas, że to teatr bez słów, a jednak dawniej partie były pantomimiczne. To nie jest tworzywo główne, bo dużo w niej komedii słownej.

- Karnawał - m.in. wenecki - pokazywane postacie weneckie - np., Pantalone. Maski karnawałowe. W czasie karnawały wystawiania.

Charakterystyka:

- improwizacja - nie ma rygorystycznego scenariusza; modyfikowana w zależności od nastroju widowni (znali tylko przebieg akcji, mieli sytuacje do przeprowadzenia - kontur, który trzeba było wypełnić działaniami i muzyką instrumentalną)

- postacie błazeńskie

- ludowe podłoże (na początku występowali tam, gdzie była okazja do zabawiania ludzi - place, salony gier), a mimo to wykształcił się nurt komedii wyższej - występowali na zaproszenia, mieli managerów

- foldery - wysyłane streszczenia

- wędrowny styl życia

- rodzinne (trupy przenosiły się z rodzinami, więc występowały też dzieci - klany aktorskie, dziedziczenie roli)

- nie kończyli szkół aktorskich, ale mieli z teatrem do czynienia od urdzenia

-profesjonalizm

- zespołowość

-malarskość komediantów

- kontekst - gdzie i przed jaką publicznością

-tworzyli pod presją publiczności

Postacie: