MINISTERSTWO

EDUKACJI NARODOWEJ

PORADNIK

DYREKTORA SZKOŁY

II

W ZAKRESIE

ORGANIZOWANIA DLA NAUCZYCIELI

RÓŻNYCH FORM SZKOLENIA BHP

WARSZAWA 1999

Warszawa, 16 listopada 1999 r.

MINISTERSTWO

EDUKACJI NARODOWEJ

ANDRZEJ KARWACKI

Podsekretarz Stanu

Szanowni Państwo

Przewodniczący Zarządów Gmin i Powiatów, Dyrektorzy Szkół i Palcówek, Nauczyciele

Po raz kolejny przekazuję na Państwa ręce poradnik zawierający tematykę bezpieczeństwa i higieny pracy. Tym razem treść poradnika stanowi o organizowaniu szkoleń w zakresie bhp dla nauczycieli.

Po wejściu w życie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy środowisko pedagogiczne wielokrotnie zgłaszało uwagi na temat jakości i sposobów prowadzenia szkoleń oraz domagało się opracowania wskazówek dotyczących zawartości merytorycznej programów tych że szkoleń oraz sposobu ich realizacji.

Niestety wielokrotnie opinie wyrażane przez dyrektorów szkół oraz przez samych uczestników szkoleń jakimi byli nauczyciele były negatywne. Zarzucano brak kompetencji osób szkolących, negowano sens szkoleń, które w swojej treści nie zawierały informacji na temat istotnych problemów dotyczących placówek oświatowych, poddawano w wątpliwość sens ponoszenia kosztów przez szkoły pyry jednoczesnej małej efektywności szkoleń dla nauczycieli - pyry braku środków finansowych na inne istotne potrzeby szkoły.

W związku z powtarzającymi się negatywnymi opiniami podjęliśmy starania mające na celu stworzenie poradnika, który organom prowadzącym oraz dyrektorom szkół i placówek wskazywałby czego mają i powinni wymagać od jednostek szkolących lub też jakie zagadnienia i problemy powinien zawierać program szkolenia jeżeli dyrektor placówki będzie chciał je realizować we własnym zakresie jako pracodawca.

Jednocześnie pragnę zwrócić uwagę, że z całego bloku zagadnień dyrektor szkoły powinien wybrać w szczególności te, które odnoszą się szczególnie do specyfiki funkcjonowania jego własnej placówki Wymienione powyżej rozporządzenie MPiPS zawiera ramowe programy szkoleń i w oparciu o te programy przygotowywany był obecny poradnik. Materiał był konsultowany ze specjalistami z zakresu szkoleń bhp oraz z dużą grupą nauczycieli wykładowców i szkoleniowców w zakresie bhp.

Mając nadzieję, że powyższy poradnik będzie stanowił znaczny krok w kierunku poprawy jakości i efektywności szkoleń bhp w środowisku nauczycieli przekazuję go Państwu z jednoczesną prośbą o kierowanie do Ministerstwa ewentualnych uwag i sugestii dotyczących jego zawartości merytorycznej.

JAK KORZYSTAĆ Z PROGRAMU:

Zachęcamy Państwa do analizy programu zgodnie ze wskazówkami, które napotkacie w tekście.

Wskazówki będą oznaczone małymi rysunkami tzw. piktogramami.

A oto zastosowane piktogramy i ich znaczenie:

Wprowadzenie nowego materiału.

Cel szkolenia.

Ważne uwagi, sugestie, informacje.

Materiały źródłowe, pomoce szkoleniowe - klucz do sukcesu.

Problemy organizacyjne do rozwiązania

Studium przypadku, ćwiczenia, sprawdzanie.

Przykłady i wskazówki źródłowe.

I. PROGRAM SZKOLENIA NAUCZYCIELI W ZAKRESIE BHP

Wskazówki źródłowe:

• § 2.3. rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 sierpnia 1992 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny w szkołach i placówkach publicznych (Dz.U. Nr 65, poz. 331 z 1992 r.),

• rozporządzenie Ministra Edukacji oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz.U. Nr 103, poz. 472 z 1993 r.

• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 62, poz. 285 z 1996 r.).

ZASADY PROJEKTOWANIA PROGRAMU - PRZYKŁAD.

1. Założenia organizacyjno-programowe.

1. 1. Nazwa formy szkolenia.

Seminarium podstawowe lub okresowe, kurs lub samokształcenie kierowane*) nauczycieli w zakresie bhp

1.2 .Cel szkolenia

Ukończenie szkolenia pozwoli uczestnikom:

• poszerzyć, zaktualizować lub ugruntować wiedzę i umiejętności dotyczące identyfikacji i oceny zagrożeń oraz ograniczania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą pedagogiczną i opiekuńczo wychowawczą,

• poszerzyć wiedzę i umiejętności związane ze zdrowymi stylami życia i profilaktyką zaburzeń, także patologii społecznej,

• poznać podstawy prawne dotyczące materialnego prawa bhp, oraz prawnej ochrony pracy i nauki w szkole,

• podjąć racjonalne działania ratownicze w razie wypadku oraz w sytuacjach zagrożeń (pożaru, awarii, alarmu o podłożeniu ładunków wybuchowych w szkole, itp.),

• kształtować postaw dociekliwości i refleksyjności oraz odpowiedzialności za zdrowie i bezpieczeństwo własne oraz uczniów powierzonych opiece szkoły.

Każde szkolenie musi mieć cel podstawowy. Jeżeli nie jesteśmy go pewni, to rezultat w najlepszym razie będzie przypadkowy i nie będziemy mieli możliwości oceny powodzenia szkolenia.

Podstawowy cel szkolenia.

Podstawowym celem jest nauczenie uczestników umiejętności rozpoznawania zagrożeń oraz szacowania i ograniczania ryzyka zawodowego w szkole, pod kątem zapewnienia bezpieczeństwa dla siebie i uczniów powierzonych opiece szkoły. Jeżeli wykładowca potrafi nauczyć tego nauczycieli a nauczyciele będą potrafili nauczyć tego samego uczniów, to szkolenie będzie zawsze udane. Jest taka metafora:

„Daj głodnej osobie rybę, a dostarczysz jej pokarmu na jeden dzień. Naucz ją, jak łowić ryby, a nakarmi siebie i innych".

Jest to zadanie wręcz niemożliwe do osiągnięcia w trakcie jednego spotkania, czy kilkudniowego szkolenia. Musi to być proces ciągły, ustawiczny.

Wynika z tego, że trudno mówić o zrealizowaniu celu, gdy kilkunastu nauczycieli spotka się przypadkowo na szkoleniu, raz na sześć lat. Szkolenie będzie efektywne, gdy nauczyciele ci podejmą wspólny wysiłek związany z realizacją celu szkolenia w ramach swoich zajęć przedmiotowych, będą brali udział w cyklicznych zajęciach w ciągu roku szkolnego, dzielili się wiedzą i umiejętnościami na temat, jak bezpiecznie pracować z uczniami, kształtować ich akceptowalne postawy i eliminować złe nawyki. Tematyka bezpieczeństwa pracy i nauki powinna być systematycznie omawiana na zebraniach rad pedagogicznych i komisji przedmiotowych. Nauczyciele powinni wykorzystywać umiejętności natychmiast. Jeżeli pomiędzy szkoleniem a zastosowaniem nastąpi duża luka, nie można się dziwić, że jakaś umiejętność zaniknie. Z tej właśnie przyczyny przeglądy procedur i instrukcji bezpieczeństwa, oraz ćwiczenia ewakuacji na wypadek pożaru najlepiej wykonywać regularnie. Skąd wiadomo, że nauczyciele się czegoś nauczyli? Musi nastąpić jakaś zmiana w sposobie ich myślenia i działania, którą zastosują w swoim życiu i pracy zawodowej.

1.3. Zakres tematyczny

Realizacja celu szkolenia podstawowego wymaga zapoznania jego uczestników z następującymi tematami:

• ogólnymi regulacjami prawnymi dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, a w szczególności z przepisami regulującymi warunki pracy i nauki: stan techniczny budynku (wymagania prawne i normy), teren otaczający szkołę i użytkowany przez szkołę, sale lekcyjne, pracownie, klaso pracownie, sale gimnastyczne, szkolne obiekty sportowe, place gier i zabaw, świetlice szkolne {wyposażenie, zagęszczenie, opieka) oraz stołówki i bufety szkolne (wymogi higieniczno-sanitarne) w zakresie niezbędnym nauczycielom do sprawowania profesjonalnej opieki nad zdrowiem i bezpieczeństwem uczniów,

• wytycznymi w sprawie przeciwpożarowego zabezpieczenia obiektu szkoły, organizacji ewakuacji oraz zasadami postępowania na wypadek pożaru szkoły lub innego miejscowego zagrożenia,

• psychofizycznymi przesłankami organizowania bezpiecznych i ergonomicznych warunków pracy i nauki,

• oceną zagrożeń i ryzyka zawodowego w szkole, podstawowymi kierunkami i zasadami działania organów prowadzących i nadzorujących szkoły na rzecz bezpieczeństwa , higieny pracy i nauki,

• kompetencjami organów państwowego, związkowego lub oświatowego nadzoru i kontroli nad warunkami pracy i nauki, zakresem praw i obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy poszczególnych grup pracowników szkoły ze szczególnym uwzględnieniem kadry pedagogicznej, osób kierujących pracownikami i dyrektora szkoły, profilaktyką zdrowotną, procedurami wypadkowymi i odszkodowawczymi, szkoleniami , przydziałem odzieży roboczej, obuwia roboczego, odzieży ochronnej i środków higieny osobistej oraz zasadami wypłacania wszelkich ekwiwalentów na cele bhp,

• metodyką i techniką prowadzenia zajęć z uczniami w warunkach zwiększonego ryzyka wypadkowego, pracą w warunkach szkodliwych, trudnych i uciążliwych, ochroną pracy kobiet i młodocianych.

Potrzeby szkoleniowe.

Realizacja tego zadania wymaga ustalenia, czego nauczyciele nie robią prawidłowo i bezpiecznie i w związku z tym - czego należy ich nauczyć, oraz do czego należy ich zachęcić. Symptomami potrzeb szkoleniowych są zaobserwowane przypadki niekompetencji, tolerancji wobec zagrożeń, niebezpiecznych postaw, itp.

W ustaleniu potrzeb szkoleniowych należy w szczególności wziąć pod uwagę:

• treści programowe określone rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej,

• opinie na temat błędów, wad, nieprawidłowości i zaniedbań proceduralnych przekazane przez inspektorów pracy Państwowej Inspekcji Pracy lub przedstawicieli innych organów państwowego, społecznego i administracyjnego nadzoru nad warunkami pracy i nauki w szkole, a także informacje uzyskane od organu prowadzącego lub nadzorującego szkołę,

• opinie, wnioski i sugestie dyrektora szkoły i nauczycieli,

• dokumentację powypadkową, zalecenia powypadkowe, uwzględniając rodzaje popełnianych błędów przez nauczycieli, oraz przyczyny ich popełniania,

• dokumentację chorób zawodowych nauczycieli,

• wyniki testu wstępnego - przeprowadzonego „na wejściu".

1.4. Zasady doboru uczestników szkolenia.

Szkolenie przeznaczone jest dla nauczycieli szkół podstawowych, gimnazjów, liceów, oraz innych placówek oświatowo-wychowawczych, zatrudnionych w szkole publicznej, samorządowej lub niepublicznej, dla pracowników administracji i obsługi szkoły należy organizować szkolenie według odrębnego programu, ale w powiązaniu z problemami szkoły. Podziału na grupy szkoleniowe (warsztatowe) dokonuje dyrektor szkoły. Efektywna grupa warsztatowa w szkole powinna liczyć do 20 osób. W przypadku większej liczebnie Rady Pedagogicznej (a bywają ponad stu osobowe) oznacza to konieczność zorganizowania kilku grup. Szkolenie powinno obyć wówczas koordynowane na poziomie organu prowadzącego szkołę i w miarę możliwości organizowane oddzielnie dla nauczycieli o zróżnicowanej specjalności pedagogicznej.

Priorytet mają nauczyciele, których charakter pracy wiąże się z odpowiedzialnością cywilną, karną, kodeksową i służbową, za zdrowie i bezpieczeństwo uczniów powierzonych opiece szkoły (opiekunowie wycieczek, nauczyciele wychowania fizycznego, techniki, chemii, zawodu, itp.)

1.5. Sposób organizacji szkolenia.

Szkolenie powinno być zorganizowane w formie seminarium, samokształcenia kierowanego lub szkolenia na odległość wspomaganego komputerowo - w czasie pracy i na koszt szkoły. Należy preferować te formy, ponieważ stwarzają one nauczycielom możliwość zdobycia lub uzupełnienia wiedzy, umiejętności i postaw w dziedzinie bhp, bez konieczności przerywania lekcji. i odrywania się od obowiązków szkolnych.

Ten system nie zakłóca pracy szkoły, nie ma potrzeby skracania czy zawieszania zajęć lekcyjnych dla uczniów, i co jest bardzo ważne, nie wpływa na obniżenie jakości nauczania w szkole.

Cechą wyróżniającą seminarium i samokształcenie kierowane w porównaniu do kursu {tradycyjnej formy prowadzenia zajęć) są: indywidualne konsultacje, zajęcia kontaktowe ograniczone do niezbędnego minimum, pakiety edukacyjne, wykłady nagrane na kasecie wideo i płytach CD, wreszcie w przyszłości wykłady umieszczane w Internecie w formule interaktywnej.

Dyrektor szkoły powinien:

• zadbać o opracowanie szczegółowego programu szkolenia nauczycieli w zakresie bhp, ściśle związanego z materialnym środowiskiem pracy, w którym działają nauczyciele. Program musi uwzględniać potrzeby i możliwości nauczycieli uczących różnych przedmiotów, na różnych poziomach, często w wąskiej dziedzinie,

• zapewnić wyposażenie w pomoce dydaktyczne niezbędne do właściwej realizacji zaplanowanych ćwiczeń, treningów i projektów,

• zapewnić uczestnikom możliwość praktycznego korzystania z pomocy dydaktycznych (np. podręcznego sprzętu gaśniczego, środków opatrunkowych i wyposażenia do udzielania pomocy przedlekarskiej oraz sprzętu ochrony osobistej).

W tym celu można przykładowo wykorzystać firmę obsługującą szkołę w zakresie badania i konserwacji sprzętu ppoż

• zagwarantować właściwy przebieg szkolenia oraz prowadzenia dokumentacji szkoleniowej:

dzienników zajęć, protokołów z przebiegu egzaminów i rejestrów wydanych zaświadczeń,

• zapewnić warunki lokalowe do prowadzenia szkolenia,

• przestrzegać zasad higieny nauczania,

• zatrudnić wykładowców o wysokich kwalifikacjach odpowiednich do realizacji założonych celów szkoleniowych.

Obecne ceny rynkowe to 50-60 zł za godzinę szkolenia (jest to lepsze rozwiązanie niż zajęcia prowadzone przez obce firmy szkoleniowe za 20-220 zł od uczestnika. Dodatkowe wydatki mogą też pojawić się wówczas, gdyby szkolenie miało charakter wyjazdowy. Mato swoje uzasadnienie w jego efektywności: przebywając poza miejscem zamieszkania, uczestnicy mogą skupić się wyłącznie na pracy. Pewne środki mogą też być potrzebne na zakup papieru, flamastrów, wykonanie kserokopii materiałów warsztatowych itp.

Kwalifikacje wykładowców.

Prestiż zawodu nauczyciela wymaga aby wykładowcy i eksperci zewnętrzni:

• legitymowali się ukończonymi studiami podyplomowymi (np. w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy w Warszawie, Politechnice Warszawskiej itd.) w zakresie objętym problematyką szkolenia (możliwości intelektualne wykładowców powinny być adekwatne do wymagań i poziomu wykształcenia nauczycieli),

• dysponowali wiedzą i umiejętnościami z zakresu andragogiki i dydaktyki ogólnej lub specyficznej dla danego obszaru działania uczestników szkolenia, dydaktyki szczegółowej (nauczyciele konsultanci, nauczyciele doradcy),

• znali branżowe przepisy regulujące działalność szkół i placówek oświatowych i opiekuńczo-wychowawczych (wyobraźnia i intuicja nie są w stanie zastąpić doświadczenia praktycznego. Konieczne są niebanalne, inspirujące ćwiczenia, wykłady, wsparte licznymi przykładami, ilustracjami itp.),

• stosowali aktywizujące metody szkolenia (bierne wysłuchanie wykładu i bezproblemowe ćwiczenia nie są wystarczającą metodą szkolenia),

• inicjowali pracę zespołową (dynamikę grupy).

Kontakt z grupą.

Definicja grupy sformułowana przez A.P Hare/a:

Aby o dwóch lub więcej osobach można było powiedzieć, że stanowią grupę, muszą być spełnione przynajmniej cztery warunki. Tak więc:

• między tymi osobami musi istnieć osobista interakcja,

• osoby te muszą mieć wspólny cel,

• w zbiorze jednostek stanowiących grupę muszą istnieć normy,

• w zbiorze tym musi istnieć struktura.

Struktura dotyczy tego, jak poszczególne osoby do siebie pasują, jakie zawierają systemy zarządzania i jak się komunikują. Większe grupy (ponad 18 osób) mają więcej przywódców niż jednego.

Nie ma czegoś takiego jak oporna osoba w grupie, są jedynie nieelastyczni wykładowcy.

Organizator szkolenia.

Szkolenie nauczycieli w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy może być prowadzone:

• przez szkołę, wyłącznie dla własnej kadry pedagogicznej,

• na zlecenie dyrektora szkoły, przez wyspecjalizowane jednostki organizacyjne uprawnione do prowadzenia takiej działalności na podstawie odrębnych przepisów.

W tym ostatnim przypadku na wyspecjalizowanym ośrodku szkoleniowym spoczywa obowiązek sporządzenia, przechowywania dokumentacji szkoleniowej i wydania zaświadczeń wszystkim uczestnikom o ukończeniu szkolenia.

Wzór zaświadczenia o ukończeniu szkolenia zawiera załącznik nr 2, 3, 4 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy r Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz.U. Nr 103, poz. 472 z 1993 r.).

Niedopuszczalne jest wydawanie zaświadczeń na innych drukach niż zalecane (lub kserowanych).

1.6. Czas i częstotliwość trwania szkolenia:

Czas trwania szkolenia podstawowego dla nauczycieli powinien wynosić:

• minimum 18 godzin zajęć lekcyjnych, w przypadku szkolenia podstawowego nauczycieli,

• minimum 10 godzin zajęć lekcyjnych w przypadku szkolenia okresowego nauczycieli.

Przy planowaniu szkolenia należy pamiętać, iż nauczyciele są pracownikami a równocześnie osobami kierującymi grupą uczniów. Trzeba więc zdawać sobie sprawę, że proponowane wyżej 18 lub 10 godzin zajęć stanowi minimum programowe.

W miarę potrzeb i możliwości należy dążyć do zwiększenia ilości godzin (np. nauczyciele zawodu, techniki, wychowania fizycznego itp.).

Częstotliwość szkolenia:

Szkolenie podstawowe powinno być przeprowadzone w okresie nie dłuższym niż 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy przez nauczyciela na określonym stanowisku. Szkolenie jest jednorazowe, oznacza to, że nie musi go przechodzić nauczyciel, który ukończył (udokumentowane) szkolenie podstawowe u innego pracodawcy (w innej szkole).

Szkolenie okresowe nie może być przeprowadzane rzadziej niż raz na 6 lat.

Częstotliwość przeprowadzania szkolenia okresowego, a także czas trwania Tego szkolenia określa dyrektor szkoły - jako pracodawca. W przypadku nauczycieli wychowania fizycznego, techniki, informatyki, chemii, fizyki oraz innych specjalności związanych w występowaniem zwiększonego ryzyka wypadkowego na zajęciach z młodzieżą szkolną zaleca się przeprowadzanie szkoleń okresowych w krótszych odstępach czasu.

1.7. Sposób sprawdzenia efektów szkolenia.

Ocenę należy przeprowadzać na różnych etapach:

1. Ocena na żywo w trakcie szkolenia - gdy wykładowca śledzi minuta po minucie to, co się dzieje. Przypomina to lot samolotem. Tylko dzięki ciągłej regulacji i patrzeniu na przyrządy pokładowe pilot trzyma się kursu. Nawigator, który patrzy na kompas o 9,30 przed południem, a następnie nie czyni tego aż do obiadu, może fatalnie zejść z kursu.

2. Ocena na koniec zajęć - gdy uczestnicy oceniają zajęcia i wykładowcę. Sam wykładowca również ocenia wiedzę, umiejętności i postawy uczestników. Ocenę i reakcję można uzyskać pytając uczestników, jak uplasowaliby siebie w skali od jeden do dziesięciu, przy czym jeden jest stanem zbliżonym do śpiączki, a dziesięć idealnym stanem uczenia się.

3. Ocena transferu - bez względu na to, jak dobrze sprawowali się uczestnicy podczas zajęć, będzie to bez znaczenia, jeżeli pozostawią swoje umiejętności i wiedzę w sali szkoleniowej. Każde szkolenie bhp dla nauczycieli~ musi kończyć się egzaminem sprawdzającym. Egzamin może być testowy, ustny lub praktyczny.

4. Ocena organizacyjna - jest sprawdzeniem sprawności całego procesu szkolenia.

Komisja egzaminacyjna.

W celu przeprowadzenia egzaminu organizator powołuje komisję egzaminacyjną w składzie:

1. Przewodniczący (dyrektor szkoły lub jego zastępca),

2. Egzaminatorzy, w liczbie do 2 osób.

Osoby powołane na egzaminatorów powinny spełniać kryteria takie same jak dla wykładowców.

Sekretarzem komisji jest wytypowany przez organizatora szkolenia pracownik administracyjno-biurowy.

Przewodniczący komisji wyznacza termin egzaminu, nie później niż 30 dni od zakończenia szkolenia.

Na tym etapie nie interesuje nas już proces szkolenia-uczenia się, tylko rezultaty.

Egzamin dla nauczycieli składa się z:

1) części teoretycznej, obejmującej zagadnienia, dla których program szkolenia przewiduje zajęcia teoretyczne,

2) części praktycznej, obejmującej zagadnienia, dla których program szkolenia przewiduje zajęcia praktyczne (np. opracować regulamin pracowni, sporządzić kartę wycieczki, opracować kartę analizy ryzyka dla wycieczki autokarowej z młodzieżą, opatrzyć pozorowaną ranę poszkodowanego ucznia, przeprowadzić pokaz praktycznego użycia podręcznego sprzętu gaśniczego, itp.).

Są dwa sposoby pomiaru umiejętności:

• ustalić zadanie i mierzyć rezultaty,

• ustalić zadanie i ocenić zastosowaną metodę.

Do zadań zespołu egzaminacyjnego należy:

1) przygotowanie tematów i testów egzaminu pisemnego,

2) przygotowanie zestawów pytań egzaminu ustnego,

3) określenie zadań do realizacji w ramach części praktycznej egzaminu,

4) przeprowadzenie egzaminu i wystawienie ocen.

Tematy, testy, zestawy pytań, zadania egzaminacyjne o których mowa wyżej oraz protokół z przebiegu egzaminu stanowią jego dokumentację.

Protokół z przebiegu egzaminu bhp zawiera w szczególności: wykaz nauczycieli, którzy zgłosili się na egzamin, oceny wystawione przez każdego egzaminatora oraz uzgodnioną ocenę łączną, a także uwagi zgłaszane w trakcie trwania egzaminu przez jego uczestników. Protokół podpisują wszyscy członkowie zespołu egzaminacyjnego oraz sekretarz komisji.

Osoba, która nie zdała egzaminu teoretycznego lub praktycznego, może przystąpić ponownie do egzaminu w każdym czasie, nawet po roku.

Egzamin sprawdzający - inna forma.

Organizator szkolenia może zrezygnować z powoływania komisji egzaminacyjnej i wyznaczyć do przeprowadzenia egzaminu tylko jedną osobę (np. wykładowcę prowadzącego seminarium lub samokształcenie kierowane). Powyższe zasady powinny być szczegółowo uregulowane w założeniach organizacyjno-programowych.

PLAN SZKOLENIA

Szkolenie podstawowe nauczycieli

Lp.	Temat szkolenia
Liczba
1	Regulacje prawne z zakresu ochrony pracy, w tym dotyczące:
	a) praw i obowiązków uczniów, nauczycieli i dyrektora szkoły w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
	odpowiedzialności za naruszenie przepisów i zasad bhp,
	b) ochrony pracy kobiet i młodocianych,
	c) wypadków w nauce, przy pracy i chorób zawodowych oraz świadczeń z nimi związanych,
	d) profilaktycznej ochrony zdrowia uczniów i pracowników,
	e) nadzoru nad warunkami pracy i nauki.
	f) opieki nad dziećmi powierzonymi opiece szkoły podczas zajęć organizowanych w szkole i
	poza szkołą.
godzin
5
2	Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy i nauki - meble szkolne, ich dostosowanie do psychofizycznych, a zwłaszcza antropometrycznych warunków uczniów, certyfikacja na znak bezpieczeństwa
2
3	Ocena zagrożeń czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, uciążliwymi i niebezpiecznymi występującymi w procesach pracy i nauki oraz metody ochrony przed tymi zagrożeniami
4
4	Organizacja stanowisk pracy i nauki z komputerami i innymi urządzeniami biurowymi oraz pomieszczeń do nauki (pdn), w tym klaso pracowni i laboratoriów
3
5	Zasady postępowania w razie wypadków i w sytuacjach zagrożeń (pożaru, awarii, alarmu ...), w tym zasady udzielania pomocy przedlekarskiej w razie wypadku
4
Razem:
min, 18

Szkolenie okresowe nauczycieli

Lp.	Temat szkolenia
Liczba
	Regulacje prawne z zakresu ochrony pracy i nauki, z uwzględnieniem zmian, w tym dotyczące:
	a) praw i obowiązków uczniów, nauczycieli i dyrektora szkoły w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
	odpowiedzialności za naruszenie przepisów i zasad bhp,
	b) ochrony pracy kobiet i młodocianych,
	c) wypadków w nauce, przy pracy i chorób zawodowych oraz świadczeń z nimi związanych,
	d) profilaktycznej ochrony zdrowia uczniów i pracowników,
	e) opieki nad dziećmi powierzonymi opiece szkoły podczas zajęć organizowanych w szkole i poza szkołą.
godzin
3
2	Postęp w zakresie oceny zagrożeń czynnikami występującymi w procesach pracy oraz w zakresie metod ochrony przed zagrożeniami dla zdrowia i życia uczniów
3	Problemy z organizacją stanowisk pracy uczniów w pomieszczeniach do nauki, ze szczególnym uwzględnieniem stanowisk z komputerami i urządzeniami multimedialnymi
4	Postępowanie w razie wypadków i w sytuacjach zagrożeń (pożaru, awarii ...), w tym zasady udzielania pomocy przedlekarskiej w razie wypadku
Razem:
min. 10

Minimum programowe

Powyższe plany opracowano na podstawie:

• X Ramowego programu szkolenia podstawowego pracowników administracyjno-biurowych,

• XVI Ramowego programu szkolenia okresowego pracowników administracyjno biurowych stanowiących załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. (poz. 285).

Plan szkolenia jest podstawą do opracowania przez szkołę szczegółowego (autorskiego) programu szkolenia nauczycieli.

III. SZCZEGÓŁOWY PROGRAM SZKOLENIA NAUCZYCIELI - PROPOZYCJA AUTORÓW.

3.1. Regulacje prawne z zakresu ochrony pracy i nauki, z uwzględnieniem zmian:

1. Prawa i obowiązki nauczycieli oraz dyrektora szkoły w zakresie zapewnienia zdrowia i bezpieczeństwa własnego oraz uczniów w środowisku pracy i nauki:

• obowiązki wynikające z działu dziesiątego kodeksu pracy,

• obowiązki wynikające ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny w szkołach i placówkach,

• obowiązki wynikające z materialnego prawa bhp,

• obowiązki wynikające z zasad i warunków organizowania przez szkoły i placówki publiczne krajoznawstwa i turystyki.

2. Odpowiedzialność nauczycieli za naruszenia przepisów kodeksu pracy i wykonawczych, karty nauczyciela, prawa cywilnego i karnego:

• odpowiedzialność kodeksowa (regulaminowa) - rodzaje i wysokość kar,

• odpowiedzialność materialna,

• sankcje przewidziane w Karcie Nauczyciela - komisje dyscyplinarne, procedury,

• odpowiedzialność karna - czyny zagrożone sankcją karną, rodzaje i wysokość kar, procedury,

• odpowiedzialność na zasadzie prawa cywilnego.

3. Wypadki nauczycieli, rodzaje wypadków, ustalanie przyczyn i okoliczności wypadków pracowników, sporządzanie dokumentacji powypadkowej, odszkodowania.

4. Choroby zawodowe nauczycieli i profilaktyczna ochrona zdrowia

5. Wypadki uczniów, postępowanie powypadkowe, dokumentacja i sprawozdawczość.

• pojęcie wypadku,

• rodzaje wypadków,

• wypadkowość i jej mierniki. Ocena wypadkowości, • interpretacja wartości wskaźników wypadkowości,

• model zdarzenia wypadkowego,

• zagrożenia, przyczyny i przebieg wypadków, • metody retrospektywne oceny zagrożeń,

• metody prospektywne przewidywania zdarzeń wypadkowych, • niebezpieczne wydarzenia, błędy, rodzaje i ich przyczyny,

• niebezpieczne postawy i nawyki,

• warunki fizycznego środowiska nauki zawodu, środowisko społeczne, • badanie wypadków uczniów, procedury postępowania powypadkowego, dokumentacja i pojęcie profilaktyki wypadkowej,

• klasyfikacja działań profilaktycznych,

• rodzaje działań profilaktycznych,

• projektowanie działań profilaktycznych,

• analiza skuteczności działań profilaktycznych,

6. Szkolenia podstawowe i okresowe nauczycieli w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

7. Państwowy, społeczny i administracyjny nadzór nad warunkami pracy i nauki:

• państwowa inspekcja pracy,

• państwowa inspekcja sanitarna,

• społeczna inspekcja pracy,

• służba bhp,

• komisja bezpieczeństwa i higieny pracy.

8. Ochrona pracy kobiet i młodocianych:

• prace wzbronione kobietom,

• zatrudnianie młodocianych,

• wykaz prac wzbronionych młodocianym,

• prace dorywcze wykonywane przez młodocianych,

• wykaz prac dozwolonych w ramach nauki zawodu,

• szczególnie niebezpieczne prace i czynności, których nie należy powierzać dzieciom do lat 15 w gospodarstwach rolnych Odzież robocza, odzież ochronna, obuwie robocze oraz środki higieny osobistej.

9. Odzież i obuwie robocze, środki ochrony indywidualnej oraz środki higieny osobistej.

Co, dlaczego i jak - wskazówki źródłowe.

Umówmy się, iż obowiązuje zasada: „Weź, co chcesz, a resztę zostaw". Nikt nie ma wyłączności na doskonałość. Co mogą zrobić autorzy tego opracowania, może również zrobić, bardzo często lepiej, każdy dyrektor szkoły. Zawsze istnieje luka między programem edukacyjnym a praktyką.

Wskazówki źródłowe nie wypełniają luki, jak i nie obejmują całokształtu spraw bhp występujących we wszystkich szkołach naszego kraju. Podajemy tu tylko kilka najważniejszych pomysłów. Z tego źródła można i należy czerpać tylko to, co jest przydatne do konstruowania szczegółowego programu szkolenia, co jest adekwatne do zagrożeń występujących w konkretnej placówce. W pierwszej kolejności informacje muszą być starannie wyselekcjonowane i sprawdzone a następnie zaadaptowane do potrzeb szkoleniowych placówki i nauczycieli.

Dla autorów poradnika „adaptacja" wybranych wskazówek źródłowych do szczegółowych programów szkolenia nauczycieli będzie największym komplementem, jaki można komuś powiedzieć.

Zagadnienia związane z bezpieczeństwem uczniów należy potraktować priorytetowo, nawet kosztem prawnej ochrony pracy nauczycieli. Prowadzący zajęcia powinien uświadomić nauczycielom fakt, że szkoła ponosi odpowiedzialność za wszystko, co zdarzy się na jej terenie: w salach lekcyjnych, na boiskach szkolnych, korytarzach, dziedzińcach, w salach gimnastycznych. Chodzi zarówno o odpowiedzialność za zdarzenia będące skutkiem braku nadzoru nad uczniami, jak i wynikające z tego, że pracownik obsługi szkoły nie wykonał jakichś czynności (nie uprzątnął śniegu) albo klatka schodowa została źle zabezpieczona, schody okazały się zbyt strome, a posadzki śliskie.

Nauczyciel może zażądać od szkoły jako zakładu pracy odszkodowania z powodu nabytej choroby zawodowej.

Z roszczeniami pod adresem nauczyciela mogą z kolei wystąpić rodzice dziecka, które uległo wypadkowi podczas szkolnej wycieczki. W każdym z tych przypadków można zapewnić sobie ochronę, wykupując ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej.

W szkole przebywają dzieci i nauczyciele. Na jej teren wchodzą też inne osoby, na przykład rodzice. Jeśli ktoś z nich przewróci się na śliskim korytarzu albo - zimą - na chodniku przed budynkiem, doznając poważnych obrażeń, może domagać się od szkoły odszkodowania. Pół biedy, gdy zdarzenie jest drobne. Gorzej, gdy trzeba zapłacić duże odszkodowanie.

Polskie prawo cywilne przewiduje bardzo szeroki zakres odpowiedzialności za wszystkie normalne następstwa szkód (reguluje to artykuł 361 § 1 i § 2 kodeksu cywilnego). Jeśli została uszkodzona jakaś rzecz, ten, kto ponosi za to odpowiedzialność, musi pokryć koszty jej odtworzenia lub naprawy. Jeśli coś złego stało się człowiekowi (doznał uszczerbku na zdrowiu), może on zażądać wysokich odszkodowań (ich katalog jest określony w przepisach art. 444 - 446 kodeksu cywilnego). Poszkodowany może domagać się nawet wypłacania przez wiele lat renty.

Artykuł 426 Kodeksu cywilnego.

Małoletni, który nie ukończył lat trzynastu, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzona szkodę. Nie może zatem być obciążony winą za spowodowanie wypadku. Choć jest jego sprawcą, to jednak nauczyciel nie może powołać się na jego winę. Nie może zatem uwolnić się od ciężaru zobowiązania odszkodowawczego.

Odpowiedzialność szkoły ma charakter deliktowy, czyli wynika z czynu niedozwolonego. Powstaje wówczas, gdy uczeń lub inna osoba ponosi szkodę na skutek jakichkolwiek uchybień. Nie ma znaczenia, czy odpowiedzialność za zdarzenie można przypisać konkretnej osobie. Szkoła odpowiada za wszystkich w niej zatrudnionych.

Artykuł 120 Kodeksu pracy.

Szkoła jako zakład pracy ma obowiązek naprawienia szkód wyrządzonych przez nauczyciela podczas wykonywania obowiązków służbowych. Dopiero po zaspokojeniu roszczeń osoby poszkodowanej szkoła może (w myśl przepisu art. 119 kodeksu pracy) wystąpić do nauczyciela sprawcy szkody z żądaniem zwrotu wypłaconych pieniędzy.

Kodeks pracy stanowi, że nauczyciel wykonujący swoje obowiązki zawodowe na podstawie umowy o pracę, który na przykład zaniedbał pilnowania dzieci, może zostać obciążony obowiązkiem wypłacenia odszkodowania nie wyższego niż trzykrotność jego miesięcznych poborów (wartości trzymiesięcznego wynagrodzenia brutto z miesiąca, w jakim doszło do wypadku). ,Jeśli więc nauczyciel wykupuje ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej, teoretycznie wystarczy, że na takim poziomie ustali sumę gwarancyjną

W praktyce jednak powinien ją nieco podnieść, choćby dlatego, że jego płaca może w czasie trwania umowy wzrosnąć

W gorszej sytuacji znajduje się ten nauczyciel, który wykonuje swój zawód na przykład na podstawie umowy-zlecenia (załóżmy, że jest ta dodatkowa praca w szkole prywatnej). Wówczas musi liczyć się z tym, że jego odpowiedzialność nie jest ograniczana. Ponosi ją w pełnym zakresie przewidzianym przepisami prawa cywilnego. Może zatem być obciążony koniecznością wypłacenia wysokiego odszkodowania.

W związku z tym wykupując ubezpieczenie z tytułu odpowiedzialności cywilnej (OC) powinien ustalić dużo wyższą sumę gwarancyjną.

Ponieważ szkoła płaci składkę za ubezpieczenie społeczne pracowników, nauczyciele korzystają oczywiście ze wszystkich dobrodziejstw ustawy z 12 czerwca 1975 roku o świadczeniach z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych (popularnie zwie się ją ustawą wypadkową). Odszkodowanie zagwarantowane na mocy tej ustawy może jednak nie zaspokajać w pełni roszczeń nauczyciela. W takiej sytuacji dopuszcza się możliwość wystąpienia do pracodawcy o wypłatę dodatkowego odszkodowania.

Jeśli pracodawca wykupił ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej, odszkodowanie wypłaca za niego firma ubezpieczeniowa. Przy zawieraniu umowy ustala się sumę gwarancyjną, która powinna odpowiadać wartości ewentualnych roszczeń pracowników. Wysokość składki zależy od wielkości sumy i rodzaju prowadzonej działalności.

Trzeba jednak pamiętać, że pracodawca lub ubezpieczyciel pokrywa jedynie różnicę między rzeczywistą wartością szkody a świadczeniem obligatoryjnym. Nauczyciel, który ulegnie wypadkowi, w pierwszej kolejności otrzymuje to, co mu się należy na podstawie ustawy wypadkowej.

Dopiero potem może wystąpić do pracodawcy lub ubezpieczającej go firmy z żądaniem dalszych wypłat. Może wówczas otrzymać różnicę między uzyskanym już świadczeniem a wartością faktycznie poniesionej straty lub utraconej korzyści.

Dublowanie odszkodowań nie wchodzi w rachubę.

Najmniejsza nawet nieuwaga nauczyciela podczas szkolnej wycieczki czy dyżuru w świetlicy może sprawić, że nie zdoła on zapobiec wypadkowi. Może być wówczas obarczony odpowiedzialnością finansową.

Każdy dyrektor szkoły jako pracodawca ponosi odpowiedzialność względem swoich pracowników. Jej zakres dotyczy również odpowiedzialności za wypadki przy pracy. Pociąga to za sobą obowiązek odszkodowawczy, tzn. obowiązek wypłacenia świadczenia pieniężnego na rzecz poszkodowanego pracownika lub członków jego rodziny.

Odszkodowania za wypadki.

Omawiając problem zwrócić uwagę na to, kto wypłaca odszkodowania za wypadki a szczególnie w jakich sytuacjach pracownik lub jego rodzina nie otrzyma odszkodowania.

Za wypadek przy pracy uznaje się każde zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiła w związku z pracą. Wypadków nie da się uniknąć, a pracodawcy muszą liczyć się z tym, że mogą zostać obciążeni ich materialnymi konsekwencjami.

Do 1990 roku w ustawie wypadkowej istniał zapis, w myśl którego świadczenie, jakie otrzymywał pracownik, wyczerpywało wszelkie jego dodatkowe roszczenia. W 1990 roku wprowadzono jednak zmiany tych przepisów (ustawa z 24.05.1990 r. o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz.U. Nr 36 poz. 206) i pracownik otrzymał prawo do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych ponad to, co uzyskał z ustawy wypadkowej.

Może zatem dochodzić odszkodowania na zasadach prawa cywilnego, czyli w zakresie świadczeń, o których mowa w przepisach art. 444 - 446 kodeksu cywilnego.

Oznacza to, że pracodawca musi liczyć się z tym, że pracownik wystąpi bezpośrednio do niego o odszkodowanie.

Praktyka wskazuje, iż wartość tych odszkodowań systematycznie rośnie. Ewentualne obciążenia po stronie pracodawcy mogą być więc znaczne.

Choroby narządu głosu.

Choroby zawodowe na które najczęściej zapadają nauczyciele, nie figurują w wykazach obowiązujących w krajach Unii Europejskiej. Jest to polska specyfika. Specjalna komisja lekarska, opracowująca wykaz prac wykonywanych w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze uznała, iż nauczanie nie mieści się w tych kategoriach. Ponadto nauczyciele chorują na tzw. choroby para zawodowe, jak: choroby oczu, układu nerwowego, krążenia i gardła.

Specjalna komisja specjalistów medycyny pracy w raporcie nie uwzględniła pracy nauczycieli jako profesji wykonywanej w warunkach szczególnych ani o szczególnym charakterze. W raporcie komisji znalazło się między innymi opracowanie dr med. Janusza Iżyckiego na temat „Analizy występowania chorób zawodowych w Polsce w latach 1994-1997 według rodzajów chorób, płci, wieku i okresu narażenia zawodowego". Wynika z niego bezspornie {autor przytacza dane publikowane wcześniej przez Instytut Medycyny Pracy z Łodzi i Państwową Inspekcję Pracy), iż choroby narządu głosu są w ostatnich latach najczęściej rozpoznawalnymi przypadkami chorób zawodowych. Dwa lata temu na 11 685 przypadków chorób zawodowych prawie 30 procent wszystkich zanotowanych chorób zawodowych stanowiły choroby narządu głosu (niedowłady strun głosowych oraz zmiany przerostowe krtani).

W większości zapadali na nie nauczyciele. Choroby te nie występują u osób, u których narząd głosu jest szczególnie eksponowany: u śpiewaków operowych, operetkowych ani u wokalistów. Zdaniem specjalistów, może to być związane z tym, że śpiewacy uczą się właściwej emisji głosu i nie palą papierosów.

Wśród rozpoznanych chorób narządu głosu połowę przypadków stanowią zmiany przerostowe krtani, na które skarżą się prawie wyłącznie nauczyciele. Można zatem przypuszczać, że w wielu przypadkach za chorobę zawodową narządu głosu uznawane są po prostu przewlekłe przerostowe nieżyty krtani wywołane przez powtarzające się infekcje górnych dróg oddechowych, a zwłaszcza nałóg palenia tytoniu.

Częste zapadanie przez nauczycieli na choroby gardła związane jest z tym, iż nie są uczeni emisji głosu, nie korzystają z nagłośnienia, a dodatkowo nie są poddawani badaniom uwzględniającym stan narządu głosu. Istnieje więc możliwość zmiany warunków pracy nauczycieli, tak by zapobiegać chorobom.

Praca w szczególnym charakterze.

Nauczyciele zostali zaliczeni do pracowników wykonujących pracę w szczególnym charakterze na podstawie art. 86 ustawy Karta Nauczyciela, tekst jednolity: Dz.U. Nr 56, poz. 357 z 1997 r. z późn. zm.; a także art. 32. Ust. 3 pkt 5 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Dz.U. Nr 162, poz. 1118 z 1998 r.z późn. zm.

Specjalna Komisja Ekspertów uznała, iż pracą wykonywaną w warunkach szczególnych jest ta, gdzie niemożliwe jest zapewnienie przez pracodawcę bezpieczeństwa i ochrony zdrowia.

Zawód nauczyciela nie znalazł się w wykazie profesji, którym zaproponowano wcześniejsze kończenie kariery zawodowej.

Nauczyciele urodzeni po 31. 12.1948 r. a przed 01. 01.1969 r. nie będą mieli prawa do korzystania z emerytur pomostowych.

Są jednak wyjątki. Nauczyciele urodzeni przed 1. 01. 1949 r. nabywają prawo do emerytury zgodnie z § 15 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 z 1983 r. z późn. zm.) jeśli spełnią łącznie następujące warunki:

• kobieta: osiągnęła wiek 55 lat, ma wymagany okres zatrudnienia (suma lat składkowych i nieskładkowych) wynoszący 20 lat, w tym co najmniej 15 łat pracy nauczycielskiej,

• mężczyzna: osiągnął wiek 60 lat, ma wymagany okres zatrudnienia (Is + In} wynoszący 25 lat, w tym co najmniej 15 lat pracy nauczycielskiej, a praca w szczególnym charakterze wykonywana była stale i w pełnym wymiarze czasu pracy oraz nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy.

Orzeczenie o chorobie zawodowej.

Do rozpoznawania chorób zawodowych i wydania orzeczenia o chorobie zawodowej, na podstawie informacji o zagrożeniach zawodowych, wyników dochodzenia epidemiologicznego w środowisku pracy, dokumentacji dotyczącej przebiegu zatrudnienia, wyników przeprowadzonych badań klinicznych i dokumentacji lekarskiej, upoważnione są:

• poradnie chorób zawodowych,

• kliniki chorób zawodowych,

• oddziały chorób zawodowych wchodzące w skład odpowiednich zakładów służby zdrowia, akademii medycznych lub instytutów naukowo badawczych .

Nauczyciel, który nie zgadza się z treścią orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak podstaw do rozpoznania choroby zawodowej, może wystąpić z wnioskiem a przeprowadzenie ponownego badania przez właściwy instytut naukowo badawczy resortu zdrowia r opieki społecznej. Wniosek o ponowne badanie składa się za pośrednictwem jednostki organizacyjnej, która dokonała ustaleń w sprawie rozpoznania choroby zawodowej.

Decyzja Inspektora sanitarnego.

Na podstawie orzeczenia w sprawie choroby zawodowej oraz wyników dochodzenia epidemiologicznego, właściwy ze względu na siedzibę szkoły (pracodawcy) inspektor sanitarny wydaje decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej lub braku podstaw do jej stwierdzenia i przesyła ją zainteresowanemu nauczycielowi, właściwemu inspektorowi pracy, zakładowi służby zdrowia, który dokonał rozpoznania choroby zawodowej, oraz szkole (pracodawcy), w którym (u którego) nauczyciel był ostatnio narażony na działanie czynnika wywołującego chorobę zawodową.

Właściwy inspektor sanitarny prowadzi rejestr chorób zawodowych stwierdzonych w zakładach pracy położonych na obszarze objętym zakresem jego działania. Właściwy inspektor sanitarny w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja stwierdzająca chorobę zawodową stała się ostateczna, przesyła Instytutowi Medycyny Pracy w Łodzi kartę o stwierdzeniu choroby zawodowej. Decyzja o stwierdzeniu choroby zawodowej stanowi dla nauczyciela podstawę do zgłoszenia roszczenia o świadczenia, przewidziane w przepisach, z tytułu choroby zawodowej.

Wysokość jednorazowego odszkodowania z tytułu choroby zawodowej zależy od wielkości stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.

Zapobieganie chorobom zawodowym nauczycieli.

Pracodawca jest obowiązany zapobiegać chorobom zawodowym. Obowiązek taki nakłada Kodeks pracy i przepisy wykonawcze do tej ustawy.

Zgodnie z art. 226 Kodeksu pracy- pracodawca jest obowiązany informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.

Realizacja przepisów art. 226 powinna polegać na przekazywaniu pracownikom (w dostępnej formie) informacji o szkodliwości dla ich zdrowia czynników występujących na stanowiskach pracy i w miejscu pracy oraz o środkach likwidujących bądź ograniczających to narażenie. Ponadto pracownicy powinni być instruowani o sposobach stosowania środków ochrony zbiorowej i indywidualnej.

Z punktu widzenia profilaktyki zdrowotnej istotne jest ustalenie stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy w odniesieniu do wartości określonych w załączniku do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1 grudnia 1989 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Utrzymanie szkodliwości na poziomie nie zagrażającym zdrowiu wymaga, aby pracodawca posiadał informacje o sytuacji w tym zakresie.

Zasady i częstotliwość dokonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy zostały określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 9 lipca 1996 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. Nr 86, poz. 394).

Zapobieganiu chorobom zawodowym służą także badania lekarskie, o których stanowi art. 229 Kodeksu pracy, jak również nałożenie na pracodawcę obowiązku zapewnienia pracownikom odpowiednich urządzeń higieniczno sanitarnych oraz dostarczenia niezbędnych środków higieny osobistej (art. 233 Kodeksu pracy).

Podobny cel spełnia obowiązek zapewnienia przez pracodawcę pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie, odpowiednich posiłków i napojów, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych (art. 232 Kodeksu pracy).

Orzecznictwo Sądu Najwyższego.

1. Uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 1987 r., III PZP 85/86, OSNCP z 1988 r. nr 9, poz. 109.

„Pracownik, który doznał uszczerbku na zdrowiu wskutek spowodowanej warunkami pracy choroby, nie będącej chorobą zawodową, może z mocy art. 300 Kodeksu pracy dochodzić od zakładu pracy roszczeń odszkodowawczych na podstawie przepisów prawa cywilnego w granicach przewidzianych w ustawie z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.)".

2. Uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 29 czerwca 1995 r., II PZP 2/95 Decyzja inspektora sanitarnego stwierdzająca chorobę zawodową lub brak podstaw do jej stwierdzenia nie wiąże sądu powszechnego rozpoznającego sprawę o świadczenia z tytułu choroby zawodowej także po oddaleniu przez Naczelny Sąd Administracyjny wniesionej na nią skargi".

Za choroby zawodowe uważa się choroby określone w wykazie chorób zawodowych, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 18 listopada 1983 r. w sprawie chorób zawodowych.

Wykaz ten obejmuje 20 rodzajów chorób zawodowych, m. In:

1) Zatrucia ostre i przewlekłe substancjami chemicznymi oraz następstwa tych zatruć;

2) Pylice płuc;

3) Przewlekłe choroby oskrzeli wywołane działaniem substancji powodujących napadowe stany spastyczne oskrzeli i choroby płuc przebiegające z odczynami zapalnowytwórczymi w płucach, np. dychawica oskrzelowa, byssinoza, beryloza;

4) Przewlekłe zapalenie oskrzeli wywołane działaniem substancji toksycznych, aerozoli drażniących - w razie stwierdzenia niewydolności narządu oddechowego;

5) Rozedma płuc u dmuchaczy szkła i muzyków orkiestr dętych w razie stwierdzenia niewydolności narządu oddechowego;

6) Przewlekłe zanikowe, przerostowe i alergiczne nieżyty błon śluzowych nosa, gardła, krtani i tchawicy, wywołane działaniem substancji o silnym działaniu drażniącym lub uczulającym;

7) Przewlekłe choroby narządu głosu związane z nadmiernym wysiłkiem głosowym (guzki śpiewacze, niedowłady strun głosowych, zmiany przerostowe);

8) Choroby wywołane promieniowaniem jonizującym łącznie z nowotworami złośliwymi;

9) Nowotwory złośliwe powstałe w następstwie działania czynników rakotwórczych występujących w środowisku pracy, z wyjątkiem wymienionych w poz. 8;

10) Choroby skóry;

11) Choroby zakaźne i inwazyjne.

Szkolenie nauczycieli.

Podczas realizacji szkolenia prowadzący zajęcia powinni podkreślać, iż problematyka bezpieczeństwa i higieny pracy powinna być uwzględniona przez nauczycieli w czasie zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych we wszystkich typach szkół.

Zgodnie z przepisami kodeksu pracy nie wolno dopuścić nauczyciela do pracy, w sytuacji kiedy nie posiada on dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Szkolenie nauczycieli w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy winno być rozumiane jako dokształcanie oraz doskonalenie zawodowe.

Państwowy i społeczny nadzór.

Nauczyciele powinni również wiedzieć o tym, iż w celu wyeliminowania zagrożeń i nieprawidłowości w szkole mogą zwrócić się o pomoc lub radę do organów państwowego i społecznego nadzoru nad warunkami pracy i nauki. Dlatego powinni dla własnego dobra wiedzieć jakie kompetencje posiadają te organy.

Wyeliminuje to w przyszłości niektóre przypadki pieniactwa, pisania anonimów i nieuzasadnionych skarg na dyrektorów szkół, poprawi kulturę prawną.

Nauczyciele winni wykazać się rozumieniem kluczowych pojęć używanych w przepisach prawa pracy, kodeksu cywilnego ł karnego oraz przepisów i zasad materialnego prawa bhp. Aby słusznie upominać się o zagwarantowane prawa pracownicze nauczyciele muszą wykazać się umiejętnościami interpretowania i rozumienia przepisów i zasad prawnych, argumentowania ich oraz poradzenia sobie z obiekcjami przełożonych.

W czasie szkolenia należy podkreślać szczególną rolę nauczycielskich związków zawodowych, które zgodnie z ustawą - reprezentują i bronią praw nauczycielskich w zakresie warunków pracy, a zwłaszcza bezpieczeństwa i higieny i kultury pracy. Dążą do tego by w pełni przestrzegane były przez prowadzących szkoły i dyrekcje szkół przepisy Karły nauczyciela i Kodeksu pracy. oraz nadzorują i ustalają kierunki działania społecznej inspekcji pracy w oświacie.

W szkole w której zatrudnionych jest więcej niż 50 pracowników dyrektor szkoły winien powołać komisję bezpieczeństwa i higieny pracy. Jest to organ doradczy dyrektora szkoły oraz opiniodawczy we wszystkich sprawach związanych z zapewnieniem zdrowego środowiska pracy i nauki w szkole. Należy poinformować nauczycieli o zadaniach takiej komisji oraz o zadaniach służby bhp.. Zagadnienia związane z ochroną pracy kobiet można omówić w gronie zainteresowanych uczestników szkolenia w formie konsultacji.

Ochrona młodocianych.

Tematykę ochrony pracy młodocianych należy adresować szczególnie do nauczycieli zawodu i praktycznej nauki zawodu.

Fakultatywnie - wykaz prac wzbronionych młodocianym i dozwolonym w ramach nauki zawodu można omówić z nauczycielami techniki uczącymi w gimnazjum lub liceum ogólnokształcącym.

Wskazane jest jednak omówienie zagadnień związanych z nadmiernym wysiłkiem fizycznym i transportem ciężarów oraz wymuszoną pozycją ciała z udziałem wszystkich nauczycieli.

Młodocianym w rozumieniu kodeksu pracy jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat. Nauczyciele winni być poinformowani, iż zabronione jest zatrudnianie osób, które nie ukończyły 15 lat.

W kodeksie pracy Istnieje zasada, że wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy przedstawią zaświadczenie lekarskie stwierdzające, że dana praca nie zagraża jego zdrowiu oraz ukończyli co najmniej szkołę podstawową.

Zapis ten obowiązuje od 29 maja 7996 r. (Dz.U. Nr fil, poz. 29T) i winien być aktualizowany, ponieważ w związku z reformą systemu edukacji małoletni uczniowie szkołę podstawową będą kończyć po 6 klasach.

Uczniowie szkół wiejskich. .

Życie zawsze wyprzedza przepisy i w tradycji rodzinnych gospodarstw wpisana jest praca wszystkich domowników, również dzieci. Przez wieki tak było, tak jest i zapewne jeszcze będzie. Niezbędna jest zatem świadomość nauczycieli, że są prace, których dzieci wykonywać nie powinny, bo zwyczajnie do nich nie dorosły. Mają za mało sił, brakuje im wyobraźni, doświadczenia życiowego, nie potrafią właściwie ocenić niebezpieczeństwa, przewidzieć skutków swoich poczynań. Nauczyciele winni reagować na przypadki zatrudniania dzieci do lat 15.

Szczególnie niebezpieczne prace i czynności, których nie należy powierzać dzieciom do lat 15 w gospodarstwach rolnych - opublikowano w formie apelu do rodziców - przez Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, Główny Inspektorat Pracy i Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w dniu 22 lipca 1998 r.

Wypadki uczniów.

Analiza przyczyn wypadków uczniów powinna objąć czynność ustalenia etapu, na którym wystąpił błąd, powodujący nieszczęśliwy wypadek. Dotychczas zbyt często mówi się o wypadku jako całości, uogólniając przyczyny, co umożliwia precyzyjne eliminowanie błędów. W każdej działalności ludzkiej można wyróżnić trzy podstawowe etapy:

• odbiór informacji,

• podjęcie decyzji,

• wykonanie czynności.

W każdym z tych etapów mogą wystąpić zakłócenia i błędy. Mówi się więc odpowiednio o trzech rodzajach błędów: o błędach orientacji, o błędach decyzji i o błędach wykonania.

Dla przykładu przeanalizujmy nieszczęśliwy wypadek podczas rajdu rowerowego. Rowerzysta wpadł na korzenie sterczące na leśnej ścieżce i rozbił głowę. Czy błąd wystąpił na etapie odbioru informacji, a więc miało miejsce niezauważenia niebezpieczeństwa, czy też od momentu zauważenia do podjęcia decyzji minął zbyt krótki okres czasu, który wskazywałby na niedostosowanie prędkości jazdy do warunków na trasie (zbyt szybka jazda), czy też należy stwierdzić fakt niewprawnego wykonania czynności (brak dostatecznej umiejętności jazdy rowerem).

Podzielone są zdania na temat skłonności osobniczej do ulegania wypadkom. Do niedawna sądzono, że istnieje pewna kategoria osób fizycznie i psychicznie predysponowana do ulegania nieszczęśliwym wypadkom. Ostatni przeważa pogląd, że nie istnieje żadna grupa pechowców.

Jeśli zdarzają się takie przypadki, to są to raczej osoby niezrównoważone, pobudliwe, lekceważące lub niedostrzegające niebezpieczeństwo, bez wyobraźni, impulsywne lub popisujące się zbytnią brawurą.

Również strach potrafi paraliżować prawidłowe reakcje ucznia, stwarzając sytuacje niebezpieczne, grożące wypadkiem.

U osób, które już uprzednio uległy wypadkowi, np. tonęły, zabłądziły, doznały urazów, zauważa się pourazową skłonność do wypadków w tym sensie, iż w chwili zagrożenia kolejnym wypadkiem osoby takie popadają w zdenerwowanie lub panikę, która potęguje zagrożenie.

Materiały źródłowe.

1. R. Studenski.: Wypadki przy pracy (rozdz. 16). Bezpieczeństwo Pracy i Ergonomia Tom 2 (red. naukowy D. Koradecka) CIOP, Warszawa 1997 r.

2. Szymańska J. Co kierownik o bezpieczeństwie pracy wiedzieć powinien, Wyd. PROERGO, Warszawa 1997 r.

3. Ciborski P, Rutkowski T: Prawo pracy dla nauczycieli i pracowników oświaty, ODDK Gdańsk 1998 r.

4. Muszalski W, Patulski A, Patulski W, Nałęcz A, Orłowski G.: Kodeks pracy z komentarzem, ODDK Gdańsk 1997 r

5. Jucha F, Bieś B.: Poradnik BHP dyrektora szkoły, MEN, Warszawa 1998 r.

6. Praktyczny poradnik dla specjalisty bhp, WEKA Sp. z o.o. Warszawa 1999 r.

7. Folie szkoleniowe dla specjalisty bhp, WEKA Sp. z o.o. Warszawa 1999 r.

8. „Wszystko o bhp", Wydawnictwo Biblioteczka Pracownicza 1998 r.

9. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeksu pracy (tekst jednolity: Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, Nr 106, poz. 668 i Nr 113, poz. 717).

10. Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy: Dz. U. N r 129, poz. 844.

11. Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 sierpnia 1992 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny w szkołach i placówkach publicznych (Dz.U. nr 65, poz. 331 z 1992 r.).

12. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 września 1996 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w szkołach i placówkach publicznych (Dz. U. Nr 119, poz. 562 z 1996 r.).

13. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania przyczyn i okoliczności wypadków (Dz.U. Nr 115, poz. 744).

14. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe- Kodeks pracy- Dział X, rozdz. VII, art. 234, 235, 236, 237.

15. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 2 października 1998 r. w sprawie określenia wzoru protokołu powypadkowego (Dz.U. Nr 128, poz. 849).

16. Zarządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 30 grudnia 1996 r. w sprawie ustalenia wzoru statystycznej karty wypadku przy pracy oraz związanego z nią trybu postępowania (M.P Nr 1, poz. 6 z 1997 r.)

17. Ustawa z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst): (Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz.143 z późn. zm.). Nowa ustawa w tej sprawie w przygotowaniu przez Sejm) .

18. Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 60, poz. 636).

19. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (Dz.U. Nr 60, poz. 278 z 1996 r.).

20. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 maja 1995 r. w sprawie Ochotniczych Hufców Pracy (Dz.U. Nr 59, poz. 309 z (1995 r.).

21. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom (Dz.U. Nr 114, poz. 545).

22. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 grudnia 1990 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym (Dz.U. Nr 85, poz. 500 z 1990 r. zm. Dz.U Nr 1, poz. 1 z 1992 r., Dz.U Nr 105, poz. 658 z 1998 r.).

23. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli szkoły podstawowej, oraz osób nie mających 15 lat, które ukończyły szkołę podstawową (Dz. U. Nr 62, poz. 291 z 1996 r.).

24. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 1992 r. w sprawie organizowania i finansowania praktycznej nauki zawodu, praw i obowiązków podmiotów organizujących tę naukę oraz uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu {Dz. U. Nr 97, poz. 479 z 1992 r. Nr 130, poz. 648 z 1994 r.).

25. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 r. w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne (Dz. U. Nr 57, poz. 358 z 1997 r.).

26. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. lJ. Nr 62, poz 285 z 1996 r.}.

27. Rozporządzenie Ministra Edukacji oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz. U. Nr 103, poz. 472 z 1993 r.).

28. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczegółowej sprawności psychofizycznej (Dz.U. Nr 62, poz. 287 z 1996 r.).

29. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby (Dz.U Nr 62, poz. 288 z 1996 r.).

30. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 69, poz. 332 z 1996 r. Nr 60, poz. 375 z 1997 r. Nr 159, poz. 1057 z 1998 r.).

31. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz. U Nr 60, poz. (279 z 1996 r.).

32. Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwem używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz. U. Nr 10, poz. 55 z 1995 r. Nr 88, poz. 554 z 1997 r. Nr 121, poz. 770 z (1997 r.).

33. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 15 września 1997 r. w sprawie badań lekarskich kandydatów do szkół ponadpodstawowych lub wyższych, uczniów tych szkół oraz studentów i uczestników studiów doktoranckich, którzy w trakcie praktycznej nauki zawodu lub studiów są narażeni na działanie czynników szkodliwych, uciążliwych lub niebezpiecznych dla zdrowia, oraz sposobu dokumentowania tych badań (Dz. U. Nr 120, poz. 767 z 1997 r. zm. Dz. U. Nr 58, poz. 374 z 1998 r.).

34. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr79, poz. 513 z 1998 ~).

35. Ustawa z dnia 25 września 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234 z 1991 r. Nr43, poz. 163 z 1994 r. Nr 1, poz. 2 z 1996 r. Nr 24, poz. 110 z 1996 r. Nr 61, poz. 283 z 1996 r. Nr 75, poz. 355 z 1996 r. Nr 152, poz. 723 z 1996 r. Nr 82, poz. 518 z 1997 r. Nr 88, poz. 554 z 1997 r. Nr 96, poz. 589 z 1997 r. Nr 121, poz. 769 z 1997 r.).

36. Ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (Dz. U. Nr 35, poz. 163 z 1983 r. Nr 35, poz. 162 z 1985 r. Nr 24, poz. 110 z 1996 r. Nr 113, poz. 717 z 1998 r.).

37. Ustawa z dnia 6 marca 19$1 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. Nr 54, poz. 276 z 1985 r. Nr 34, poz. 178 z 1989 r. Nr 24, poz. 110 z 1996 r. Nr 106, poz. 496 z 1996 r. Nr 113, poz. 717 z 1998 r. Nr 162, poz.1126 z1998r.}.

38. Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. Nr 90, poz. 575 z 1998 r. Nr 90, poz. 575 z 1998 r. Nr 106, poz. 668 z 1998 r. Nr 117, poz. 756 z 1998 r.).

39. Rozporządzenie Ministra Zdrowia r Opieki Społecznej z dnia 4 listopada 1985 r. w sprawie książki kontroli sanitarnych {Dz. U. Nr 56, poz. 289 z 1985 r.).

40. Ustawa z dnia 19 listopada 1987 r. o dozorze technicznym (Dz. U. Nr 36, poz. 202, Nr 104, poz. 515 z 1995 r. Nr 106, poz. 496 z 1996 r. Nr 64, poz. 406 z 1997 r. Nr 88, poz. 554 z 1997 r. Nr 141, poz. 943 z 1997 r.}.

Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy i nauki.

1. Główne kierunki działania ergonomii korekcyjnej i koncepcyjnej.

• model ergonomicznego krzesła i stolika uczniowskiego,

• schemat układu uczeń - pomieszczenie do nauki (meble szkolne, wyposażenie multimedialne)-materialne środowisko pracy ucznia i nauczyciela, funkcje nauczyciela i ucznia w układzie.

2. Zarys anatomii człowieka, budowa i rola układu kostno-stawowego, kręgosłupa, zdrowa postawa siedząca.

3. Procesy termoregulacyjne organizmu i zasady kształtowania komfortu cieplnego.

4. Funkcjonowanie narządów zmysłów i ich zdolność do odbioru I przekazywania informacji, ze szczególnym zwróceniem uwagi na potrzeby uczniów szkół integracyjnych:

• fizjologia widzenia (rola czopków i pręcików, akomodacja, rozszerzenie źrenicy, adaptacja, wady wzroku i ich korekcja},

• kody barw bezpieczeństwa i informacji, znaki bezpieczeństwa,

• budowa narządu słuchu, parametry hałasu i jego szkodliwe skutki na organizm człowieka.

4. Wydatek głosowy nauczycieli, technika pracy głosowej.

5. Wymagania dotyczące opracowywania foliogramów, pracy z flip-chartem, tablicą czarną (kredową) i białą (sucho ścieralną), przygotowywanie materiałów drukowanych dla uczniów.

6. Warunki prawidłowej, bezpiecznej, efektywnej i przyjaznej dla zdrowia eksploatacji urządzeń multimedialnych (wideoprojektor, rzutnik pisma, itp.).

7. Analiza stanowisk pracy i nauki z punktu widzenia ergonomii korekcyjnej, dostosowania ich do psychofizycznych możliwości uczniów oraz formułowanie zaleceń mających na celu polepszenie

warunków nauki uczniów i pracy nauczycieli.

Wskazówki źródłowe.

Należy wyjaśnić nauczycielom definicję i cele ergonomii, aby mieli świadomość, iż tę interdyscyplinarną naukę można wykorzystać nie tylko do poprawy warunków pracy i nauki, ale i innych aspektów naszego codziennego życia. W trakcie zajęć należy zebrać opinie na temat nieergonomicznych wyrobów. W intuicyjnych ocenach wyrobów powtarzać się będą krótkie wyróżniki zdań typu „nieodpowiednie meble szkolne" lub „niewygodne krzesła".

Należy więc wyjaśnić nauczycielom, iż te ogólnikowe wyrażenia trzeba będzie w trakcie szkolenia bhp wypełnić treściami czerpanymi z fizjologii, antropometrii, technicznego bezpieczeństwa pracy, toksykologii czy medycyny i psychologii pracy.

Zwrócić uwagę na fakt, iż w zależności od użytkownika ocena może być subiektywna (kobieta, dziecko, osoba niepełnosprawna). Ze względu na ochronę pracy kobiet i młodocianych zagadnienia dotyczące fizjologii pracy (ocena obciążenia psychicznego, wysiłkiem fizycznym i rola narządu zmysłów w odbiorze informacji) powinny być realizowane w pierwszej kolejności, aby dać podstawy do kompleksowego (holistycznego} rozumienia przez nauczycieli zagadnień ochrony zdrowia i bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy (nauka w szkole to też ciężka praca). Ławka i krzesło szkolne jest szczególnym meblem biurowym, stanowi bowiem wyposażenie pomieszczenia do nauki, jest miejscem pracy ucznia. Powinna nie tylko spełniać prawidłowo swoją funkcję - a więc umożliwić uczniom przyjęcie zdrowej dla kręgosłupa pozycji siedzącej przy pisaniu, czytaniu i słuchaniu - ale być również wzorem miejsca pracy. Czy jest nim istotnie?

Liceum Ogólnokształcące Nr XIII w Krakowie stało się dla grupy studentów Wydziału Form Przemysłowych Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie polem obserwacji i analizy stanowiska pracy w ramach zadań projektowych (ATEST - Ochrona Pracy Nr 13/94). Literatura ortopedyczna wskazuje na warunki szkolne, jako te, które w dużej mierze są powodem przyswajania przez uczniów „wadliwego poczucia postawy". Szacunkowe badania statystyczne podają, że na 10 badanych dzieci w wieku szkolnym, 8 ma mniej lub bardziej zauważalną klinicznie wadę postawy.

Poważniejszym problemem są jednak skrzywienia kręgosłupa! - różnego rodzaju skoliozy (wygięcia boczne), hiperkifozy i hiperlordozy (skrzywienia przednio-tylne). Szczególnie alarmującym problemem są skoliozy, które zauważa się co u 10 badanego ucznia w wieku 10-14 lat. W większości tego typu przypadków, nawet prawidłowo prowadzona rehabilitacja nie cofa schorzenia, a jedynie nie dopuszcza do pogorszenia stopnia krzywizny .Optymalnym rozwiązaniem jest regulacja , która pozwala uczniowi dostosować wysokość krzesła do swoich potrzeb, w dwóch charakterystycznych pozycjach:

• pozycja „pisania", podczas której tułów jest pochylony do przodu, nogi podkurczone do tyłu. Uczeń siedzi wówczas na krawędzi krzesła, nie korzystając z oparcia, żeby móc czubkiem palców nogi dotknąć podłogi. W pozycji tej ciężar ciała przenoszony jest głównie przez część uda nad kolanem, co powoduje ucisk na przechodzące tam naczynia i nerwy, powodując niedokrwienie kończyn dolnych lub przyjmowanie patogennych pozycji ciała,

• pozycja „słuchania" -tułów spoczywa na oparciu krzesła, nogi są wyciągnięte mocno do przodu. Uczeń siedzi również na krawędzi krzesła, lecz z nogami wysuniętymi do przodu, tym razem korzystając z oparcia krzesła. W pozycji tej miednica jest całkowicie skręcona (tyło pochylenie), a kręgosłup nieprawidłowo wygięty do tyłu (tzw. nadmierna kifoza piersiowa).

Jak wynika z badań, studentów ASP w Krakowie, w pozycji pierwszej uczniowie spędzają 43 % czasu lekcji, w drugiej 24 %. Oczywiście proporcje te ulegają zmianie w zależności od dynamiki grupy. Resztę czasu wypełniają pozycje pośrednie lub inne np. boczne w stosunku do osi stołu, przyjmowane jako pozycje kompensujące zmęczenie, a będące naturalną reakcją młodego organizmu na długotrwałe obciążenie statyczne.

Uwzględniając wymogi higieny nauczania, czas aktywnej uwagi dziecka dla różnych grup wieku wynosi:

• w wieku 5- 7 lat do 15 minut,

• w wieku 7-10 lat 20 minut,

• w wieku 10-12 lat 25 minut,

• w wieku 12-16 lat 30 minut.

Przy prawidłowym organizowaniu toku lekcji należy również brać pod uwagę dopuszczalny w aspekcie higieny nauczania czas trwania poszczególnych czynności dla różnych grup wieku, o czym informuje poniższa tabela:

Źródło: Wytyczne z dnia 1 marca 1976 r. w sprawie higieny organizacji pracy szkolnej. MOiW, Warszawa 1976. (pismo: Nr KF3-401-6/75

Współczesne sposoby nauczania bazują w coraz większym stopniu na samodzielności ucznia. Samodzielne, twórcze rozwiązywanie problemów, dyskusja, współpraca z kolegami i koleżankami z klasy, czy praca w małej grupie to coraz częstsze sposoby nauczania (uczenia się}. Trudno wyobrazić sobie realizowanie aktywizujących zajęć, gdy uczniowie siedzą w tradycyjnej ławce szkolnej, w kilku rzędach, przodem do tablicy a tyłem i bokiem do siebie. Czy można w takich warunkach podjąć wspólną dyskusję, nie patrząc sobie w oczy? Meble szkolne powinny zachęcać nauczycieli i uczniów do aranżowania układów przestrzennych tak, aby aktywizujące formy zajęć były skutecznie realizowane.

Uczeń w szkole musi mieć sprzęt, na którym może usiąść, położyć podręczniki, zeszyty i przybory szkolne. Meble powinny odpowiadać normom, które ściśle określają podstawowe wymiary, odpowiadające warunkom antropometrycznym użytkownikom. W Polsce wyróżnia się zgodnie z obowiązującą

normą PN-90/F-06010/04 sześć rodzajów stołów i krzeseł oznaczonych numerami od 1 do 6.

Przeprowadzone studia nad rysującymi się w Europie kierunkami i tendencjami w produkcji mebli szkolnych skłaniają do sformułowania następujących zaleceń projektowych:

• preferuje się stanowisko indywidualne (jednoosobowe),

• konstrukcje stołów do pracy wyposażone są w urządzenia do regulowania wysokości z jednoczesną tendencją do nastawnego mocowania płyty roboczej,

• za bardziej funkcjonalne rozwiązanie uznaje się stosowanie ażurowych koszyków lub półek mocowanych pod płytą roboczą, niż pojemniki mocowane na zawiasach zamykane płytą stołu,

• stosowanie takich rozwiązań konstrukcyjnych krzeseł i stołów, by możliwe było układanie ich w stosy podczas magazynowania lub sprzątania,

• konstrukcje krzeseł, obok dużej funkcjonalności i trwałości powinny też umożliwić układanie ich na płycie roboczej stołu bez konieczności odwracania, co ma duże znaczenie podczas sprzątania pomieszczenia,

• w coraz większym zakresie stosowane są krzesła obrotowe, szczególnie w przypadku jednomiejscowego stanowiska pracy,

• dużym powodzeniem cieszą się krzesła obrotowe o elastycznie zamocowanym siedzisku i oparciu.

Proponowane ćwiczenia.

Zaproponować ćwiczenia relaksacyjne i inne metody kompensujące zmęczenie.

Ćwiczenia doskonalące lub korygujące techniki oddychania, wymowy i mówienia.

Ćwiczenia na doskonalenie pamięci (koncentracji umysłu, kojarzenie i powtarzanie).

Zaprojektować w programie komputerowym Power Point foliogram zgodnie z zasadami ergonomii.

Umieścić na ekranie projekcyjnym obraz lub tekst pisany na tablicy zgodnie z optymalnym zasięgiem centralnego widzenia.

Zaprojektować rozmieszczenie mebli szkolnych do zajęć aktywizujących z uczniami.

Dokonać ergonomicznej oceny określonych mebli szkolnych za pomocą ergonomicznej listy kontrolnej. Zaproponować usprawnienia w pomieszczeniu do nauki.

Materiały szkoleniowe.

1. Ejsmont W.: Fizjologia pracy i ergonomia (skrypty uczelniane). Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 1990 r.

2. Lewandowski J. (red).: Ergonomia. Materiały do ćwiczeń i projektowania. Wydawnictwo „MARCUS" S.C. Łódź 1995.

3. Rosner J.: Fizjologia wysiłków fizycznych, PWN, Warszawa 1982 r. lub zamiennie inne dostępne pozycje literaturowe.

4. Materiał Źródłowy „Bezpieczeństwo i Ochrona Człowieka w Środowisku Pracy" moduł: 2, 3, 12, 20, Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 1999 r.

5. Wykowska M. Ergonomia, Wydawnictwo AGH, Kraków 1994 r.

6. Kamieńska - Żyła M. Ergonomia stanowiska komputerowego, Wydawnictwo AGH, Kraków 1996.

7. Krzepkowska H, Nikołowa-Burzyńska I. Ogólne zasady prawidłowego wyposażenia w meble sal dydaktycznych w szkołach podstawowych ­stanowisko pracy ucznia, Ministerstw Edukacji Narodowej, Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Pomocy Naukowych i Sprzętu Szkolnego, Warszawa 1996 r.

8. Zestaw folii: zmysły: wzrok - oko człowieka, słuch, węch, smak, dotyk ­skóra człowieka, urządzenie OPTICART, szkielet ludzki,. Producent ELBOX ,,,, - Pomoce dydaktyczne, Warszawa.

Ocena zagrożeń czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, uciążliwymi i niebezpiecznymi oraz metody ochrony przed tymi zagrożeniami.

I. Ocena fizycznych czynników środowiska pracy mających bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo uczniów w szkole:

• teren otaczający szkołę,

• dojścia, wyjścia,

• otwory technologiczne, studzienki,

• ogrodzenie, bramki,

• konstrukcje koszy do gier zespołowych, inne instalacje sportowe.

2. Zagrożenia dla zdrowia i życia uczniów wynikające ze złego stan technicznego obiektu szkolnego, pomieszczeń oraz

instalacji w zakresie niezbędnym do zapewnienia opieki:

• instalacja grzewcza,

• elektryczna,

• oświetleniowa,

• gazowa,

• odgromowa,

• wentylacyjna,

• klatki schodowe i ciągi komunikacyjne,

• stolarka budowlana,

• pałacie dachowe,

• bloki sanitarne.

3. Zagrożenia chemiczne ( substancje toksyczne lub rakotwórcze stosowane przez wykonawców remontów lub inwestycji

szkolnych),

4. Ewidencja i przechowywanie preparatów chemicznych i trucizn stosowanych do celów edukacyjnych.

5. Zagrożenia zawodowe nauczycieli czynnikami biologicznymi: wirusy przenoszone drogą kropelkową tzn. przy kichaniu,

kaszlu lub głośnym mówieniu osoby chorej lub bezpośredni kontakt z wydalinami i krwią chorego (wzw A, wzw B, AIDS),

bakterie chorobotwórcze, grzyby, drobnoustroje bakterio pochodne (riketsje) przenoszone przez wszy, pchły i kleszcze,

mykloplazmy, pierwotniaki i robaki pasożytnicze. Profilaktyka medyczna.

6. Zagrożenia psychofizyczne wynikające z obciążania fizycznego; statycznego i dynamicznego.

7. Niebezpieczne postawy uczniów oraz zagrożenia psychofizyczne wynikające z obciążenia nerwowo-psychicznego

(obciążenia umysłu lub obciążenia emocjonalnego) uczniów i nauczycieli:

• podczas przerw międzylekcyjnych, w blokach sanitarnych, na boisku szkolnym, poza szkołą,

• nieprawidłowości w sprawowaniu pracy opiekuńczo-wychowawczej podczas pełnienia dyżurów przez nauczycieli,

• zagrożenia w czasie drogi uczniów do szkoły i z powrotem, dowóz uczniów,

• podczas zajęć o podwyższonym poziomie ryzyka zawodowego: technika, chemia, fizyka, wychowanie fizyczne, wycieczki

szkolne w mieście, w terenie otwartym, ruch drogowy pieszych i rowerowy, wycieczki autokarowe i kolejowe, w górach, nad

wodą i na wodzie,

• przeciwdziałanie panice w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia,

• metody rozwiązywania konfliktów w grupie młodzieży szkolnej oraz zapobiegania i likwidacji negatywnych zjawisk

wychowawczych.

8.Analiza i ocena zagrożeń uczniów szkół zawodowych czynnikami szkodliwymi dla zdrowia i uciążliwymi:

• czynników mechanicznych,

• hałasu i drgań mechanicznych,

• szkodliwych czynników chemicznych oraz pyłów,

• promieniowania podczerwonego, jonizującego i nadfioletowego,

• pola elektromagnetycznego,

• energii elektrycznej i elektryczności statycznej,

• mikroklimatu środowiska pracy,

• oświetlenia stanowisk pracy i pomieszczeń,

• zagrożeń pożarowych i wybuchowych.

9.Analiza i ocena zagrożeń wypadkowych. Retrospektywna i prospektywne analiza zagrożeń:

• zagrożenia wynikające z niewłaściwej organizacji pracy,

• zagrożenia wynikające z wad konstrukcji stosowanych maszyn i innych urządzeń technicznych, urządzeń zabezpieczających,

technologii, stosowanych materiałów,

• zagrożenia wynikające z niebezpiecznych postaw uczniów.

10.Analiza i ocena zagrożeń w podstawowych procesach zajęć

warsztatowych uczniów szkół zawodowych, z uwzględnieniem prac:

• przy mechanicznej obróbce metali i drewna,

• przy spawaniu i cięciu metali,

• przy eksploatacji urządzeń pod ciśnieniem,

• przy eksploatacji urządzeń elektrycznych,

• w transporcie wewnątrzzakładowym i składowaniu w tym transporcie i składowaniu materiałów niebezpiecznych,

• przy pracach remontowo-budowlanych.

11. Metody ochrony uczniów przed zagrożeniami czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, uciążliwymi i niebezpiecznymi:

• projektowanie metod i środków redukcji ryzyka zawodowego,

• ustanawianie standardów bezpieczeństwa,

• usprawnienie systemu komunikowania się,

• przygotowanie uczniów do bezpiecznej nauki zawodu,

• dobór do pracy,

• adaptacja do nauki zawodu i warsztatów szkoleniowych,

• szkolenie,

• instruowanie,

• organizowanie akcji bezpieczeństwa,

• przygotowywanie uczniów na niebezpieczeństwa,

• motywowanie do bezpiecznego postępowania,

• redukcja stresu zawodowego,

• monitorowanie warunków i postępowania (monitoring bezpieczeństwa).

12.Analiza i ocena stanu bezpieczeństwa i higieny w warsztatach szkoleniowych na podstawie analizy i oceny zagrożeń oraz danych statystycznych o wypadkach.

13.Definicja ryzyka zawodowego, poziomu ryzyka, ryzyka akceptowalnego, ocena ryzyka zawodowego w określonych procesach pracy i nauki:

• metody indukcyjne estymacji ryzyka zawodowego,

• metody dedukcyjne.

14.Wymaganiatechniczno-funkcjonalne dla budynków szkolnych i pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, stołówek i świetlic

wraz z otaczającym ich terenem, Normatywy techniczne pomieszczeń do nauki, pracowni, klaso pracowni i laboratoriów

szkolnych, Normatywy techniczne sal gimnastycznych, obiektów sportowych, placów gier i zabaw.

15. Certyfikaty bezpieczeństwa i deklaracje zgodności dla wyposażenia technodydaktycznego szkoły.

16.Warunki prawidłowej, bezpiecznej i energooszczędnej eksploatacji Instalacji oświetleniowej i elektrycznej w pomieszczeniu

do nauki, laboratoriach pracowniach przedmiotowych.

17.Wymagania techniczne jakie powinny być spełnione przy dowozie uczniów do szkoły.

Wskazówki źródłowe.

Zajęcia należy rozpocząć od ogólnej klasyfikacji czynników według Polskiej Normy PN-80/Z-08052 mającej zastosowanie przy projektowaniu i opracowywaniu normatywów, dokumentacji, aktów prawnych itp. W procesie pracy i nauki rozróżniamy:

1) niebezpieczne czynniki występujące w procesie pracy i nauki - czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do urazu,

2) szkodliwe czynniki występujące w środowisku pracy - czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub maże prowadzić do schorzenia.

W zależności od poziomu oddziaływania lub innych warunków czynnik szkodliwy może stać się niebezpieczny.

Cel szkolenia według konstytucji WHO.

Ważne jest ustawiczne eksponowanie celu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w środowisku pracy. Według Międzynarodowej Organizacji Zdrowia (WHO) - „zdrowie jest stanem całkowicie dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego, i socjalnego, a nie tylko brakiem choroby lub niesprawności" oraz akcentowanie pierwszeństwa zagrożeń fizycznych, chemicznych, biologicznych, a więc zależnych od pracodawców.

Należy dokonać podziału fizycznych niebezpiecznych i szkodliwych czynników występujących w procesie prac i nauki, mając na uwadze zagrożenia w szkole i czynniki branżowe.

Podawane treści programowe powinny być ilustrowane przykładami zaczerpniętymi z praktyki nauczycielskiej, tak aby skłaniać uczestników szkolenia do dyskusji i aktywnego udziału w zajęciach, do przedstawiania własnych przykładów.

Przyczyny wypadków uczniów.

Specjaliści zajmujący się zagadnieniami bezpieczeństwa i higieny wyróżniają pięć głównych przyczyn mogących wywołać okoliczności grożące wypadkiem ucznia w szkole:

• przyczyny techniczne, wynikające z błędów w konstrukcji lub wad materiałowych, jak również niestarannego wykonania

obiektów szkolnych, sprzętu lub wyposażenia,

• niewłaściwe zachowanie się uczniów, reagujących nieprawidłowo na wydarzenia zachodzące w ich otoczeniu. Powodowane to

być może niebezpiecznymi postawami, emocją, strachem, zmęczeniem i przemęczeniem,

• sytuacje wynikające z zagrożeń psychofizycznych,

• przyczyny losowe, których nie można przewidzieć, a które zdarzyć się mogą podczas wycieczek, lub zajęć o zwiększonym

poziomie ryzyka,

• przyczyny żywiołowe, uwarunkowane gwałtownym przebiegiem zmian stanów pogody.

Okoń J., w książce pt. „Psychologia bezpieczeństwa pracy, wskazuje na złożoność przyczyn powodujących zaistnienie nieszczęśliwego wypadku, utrudniających zaszeregowanie wypadku do ściśle określonej grupy przyczynowej.

Często powodem nieszczęścia jest cały splot okoliczności, na które składa się lekkomyślność, brak przeszkolenia zarówno nauczycieli jak i uczniów, nieodpowiedni sprzęt lub ubiór; a niekiedy nawet alkohol. Zawsze jednak zagrożenie wypadkiem minie lub zmaleje po usunięciu przyczyn zagrożenia.

W działalności turystycznej szkoły należy zwrócić uwagę - na tzw. „wypadki bez urazowe". Ten typ wypadków stał się ostatnia przedmiotem analiz specjalistów z zakresu bezpieczeństwa pracy. Czym są wypadki bez urazowe? Najlepiej scharakteryzuje je przykład zaczerpnięty z jednej ze szkół podstawowych w Szczecinie. Podczas zajęć wychowania fizycznego zdarzyło się, że ciężki metalowy kasz zabezpieczający lampę oświetleniową przed stłuczeniem piłką, na sali gimnastycznej, spadł pod własnym ciężarem na środek parkietu. Zdarzenie skończyło się szczęśliwie, ponieważ uczniowie właśnie skończyli lekcje i znajdowali się w drodze do szatni. Nikt nie rejestruje w szkole tego typu „wypadków potencjalnych", które mogłyby być ostrzeżeniem przed grożącym niebezpieczeństwem.

W turystyce zdarzyć się może, że wypadek i obrażenia powodowane są winą samego poszkodowanego ucznia. Często jednak mamy do czynienia ze sprawcami wypadku. Sprawcą wypadku może być kierowca autokaru, doprowadzający do kolizji z innym użytkownikiem drogi, pieszy, który niespodziewanie wtargnął pod koła autokaru itp. W szkole spotkać się można bardzo często z tzw. niebezpiecznym zachowaniem, powodującym wystąpienie nieszczęśliwych wypadków. Zachowanie niebezpieczne wynika często z lekceważenia przepisów bezpieczeństwa, brawury, lekkomyślności, podejmowania zbędnego ryzyka, złośliwego postępowania lub wręcz z braku logicznego poprawnego rozumowania. Eliminowanie niebezpiecznego zachowania gwarantuje w znacznym stopniu poprawę bezpieczeństwa. Reguły bezpiecznego zachowania wynikają z wiedzy teoretycznej i praktycznych umiejętności każdego nauczyciela, z ,;twardego" przestrzegania zarządzeń, przepisów i regulaminów, ustanawianych przez wyższe kierownictwo oświatowe.

Odmianą niebezpiecznego zachowania będzie popełnianie niebezpiecznych błędów. W szkole błędy takie polegać będą np. na niewłaściwej ocenie kondycji uczniów, nieuwzględnienie na wycieczce zmian pogodowych, wyboru niewłaściwej metody nauczania, kontynuowanie wycieczki w gęstej mgle lub burzy itd. Niebezpieczny błąd będzie więc działaniem niezgodnym z zasadami i regułami postępowania, prowokującymi wypadek.

Treści kształcenia związane ze szkoleniem nauczycieli zawodu lub praktycznej nauki zawodu być realizowane w ścisłej współpracy z warsztatami szkoleniowymi, najlepiej o profilu mechanicznym, dotyczy to zwłaszcza ćwiczeń nt. „wykrywania zagrożeń".

Przykładowe ćwiczenia:

1. Ocenić ryzyko zawodowe związane z:

• szkolną wycieczką autokarową,

• pracą uczniów przy mechanicznej obróbce metali.

2. Ocenić zagrożenia na stanowisku pracy nauczyciela przy digestorium w laboratorium chemicznym.

3. Dokonać analizy retrospektywnej zagrożeń wypadkowych na zajęciach wychowania fizycznego.

Ocena ryzyka zawodowego.

Przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego należy do obowiązków pracodawcy. Do oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy zaleca się stosować normę PrPN-N-18002 „Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego" Zawarte w normie wskazówki pokazują prosty sposób przygotowania i przeprowadzenia takiej oceny.

Jednocześnie mogą być wykorzystywane metody zawarte w innych normach, takich jak:

• PrPN-IEC 60300-3-9 Zarządzanie niezawodnością-Analiza ryzyka w systemach technicznych,

• PrPN-EN 1050 Maszyny. Bezpieczeństwo. Zasady oceniania ryzyka.

Poziom ryzyka zawodowego można określić różnymi sposobami. Problematyka oceny ryzyka i jego redukcji prezentowana była w wielu artykułach publikowanych m.in. w miesięczniku „Atest-Ochrona Pracy" - w nr 6 z 1994 r. (artykuł prof. R. Studenskiego pt. „Szacowanie i ograniczanie ryzyka"), nr 12 z 1994 r. (artykuł dr A. Markowskiego pt. „Zarządzanie ryzykiem w przemyśle"), w nr 5 z 1995 r. (artykuł prof. R. Studenskiego pt. „Rozpoznawanie zagrożeń i redukowanie ryzyka"), w miesięczniku „Przyjaciel przy Pracy" nr 10 z 1995 r. (artykuł dr A. Hansena pt. „Świadomość natężenia ryzyka wypadkowego") i nr 7-8 z 1999 r. („Ocena i dokumentowanie ryzyka zawodowego oraz informowanie a ryzyku" - W. Leszczyński), w miesięczniku „Bezpieczeństwo Pracy" nr 5-12 z 1996 r. i nr 1-9 oraz 11 z 1997 r., a także w wydanej przez Centralny Instytut Ochrony Pracy pod redakcją naukową prof. Dr hab. med. Danuty Koradeckiej monografii pt. „Bezpieczeństwo pracy i ergonomia" (tom 2 - rozdział 24).

Zagrożenia fizyczne.

Omawiając zagrożenia fizyczne należy zwrócić uwagę nauczycieli na otoczenie ich szkoły. Urządzenia sportowe są bardzo często zdewastowane, porzucone na pastwę losu i zapomniane, ponieważ brakuje środków na ich konserwację i naprawę. Bramki do gier zespołowych nie są zamocowane na trwale do podłoża, co jest ciągle przyczyną groźnych kontuzji kręgosłupa u uczniów. Na boiskach szkolnych nasila się nieporządek i chuligaństwo.

W dużych aglomeracjach miejskich uczniowie rozpoczynają zajęcia na boisku sportowym od zbierania szkła po rozbitych butelkach po alkoholu. Podczas szkolenia należy podnieść wielki społeczny alarm i wyrazić kategoryczny sprzeciw brudom i wandalizmowi na szkolnych terenach rekreacyjno-sportowych. Zasada jest prosta: jeżeli nauczyciele danej szkoły interesują się tym, co dzieje się na terenie ich placówki - dewastacji jest mniej.

Poważny problem w szkołach (zwłaszcza w budynkach starych) stanowią niebezpieczne ugięcia belek stropowych i popękane ściany nośne. Zniszczenia powodowane działaniem czasu i brakiem środków na remonty potęgowane są też przez niedrożne systemy kanalizacji przeciwdeszczowej oraz zły stan pokryć dachowych. Powstające tą drogą zacieki są przyczyną niszczenia więźby dachowej, zawilgocenia murów i odpadania tynków na głowy uczniów i nauczycieli. Zagrożenia potęguje pękająca, lasująca się dachówka, spadająca dachówka, odpadające z elewacji duże płaty tynku oraz popękane kominy o nadpalonej koronie, grożące zawaleniem się. Wykonanie i jakość stolarki okiennej to kolejny powód do narzekania.

Bardzo często zbutwiałe ościeżnice okienne w wyniku parcia siły wiatru lub przeciągów wypadają wraz z szybą na głowy uczniów i nauczycieli. Dla pewności większość szkół ma okna pozabijane gwoździami na stałe. Szkody i ubytki ciepła z pomieszczeń do nauki są ogromne, a odłamki szyb okiennych stwarzają stałe zagrożenie wypadkowe.

Nadal na niektórych szkolnych korytarzach brakuje osłon na grzejnikach centralnego ogrzewania, a trzpienie zaworów grzejnikowych, wystając ostrymi końcówkami na zewnątrz stwarzają poważne zagrożenie dla uczniów. Częstym zjawiskiem są zapadające się pod ciężarem ludzi podłogi ze zbutwiałych desek i legarów, ubytki płytek PCV, wyślizgane, poprzecierane wykładziny, obluzowany i wybrzuszony parkiet.. W wielu placówkach wyślizgane stopnie klatek schodowych są przyczyną wielu groźnych upadków uczniów i personelu pedagogicznego, którego skutkiem są stłuczenia kości ogonowej, urazy kręgosłupa, złamania kończyn i inne groźne kontuzje.

Oświetlenie pomieszczeń do nauki

Generalną zasadą w naszych szkołach jest nauka na zmiany, a więc blisko połowa uczniów uczy się przy sztucznym świetle. To w naszym kraju procent uczniów zakładający okulary już w szkole podstawowej jest największy w Europie. Złe oświetlenie upośledza dzieci ze słabym wzrokiem. Nasz wzrok jest tak elastyczny, że często nie zdajemy sobie sprawy z konsekwencji spowodowanych niedostatecznym oświetleniem: wolniejsze czytanie, zła postawa siedząca, zmniejszona koncentracja uwagi, ponury nastrój. Brzęczenie i migotanie świetlówek powoduje rozdrażnienie psychiczne dzieci i nauczycieli oraz zmęczenie. Źródła światła umieszczone w linii wzroku powodują mikroolśnienie lub odbicia olśniewające, co utrudnia odczytywanie tekstu z tablicy, pisanie w zeszycie, i inne tego typu czynności.

Przedstawiciele koncernu General Electric przez wiele lat przekonywali zarządy szkół o konieczności nowoczesnego oświetlenia sal szkolnych. Podczas niezliczonych konferencji wypowiedziano setki słów, ale bez żadnego efektu. l oto pewnego dnia jeden z handlowców wykonał prosty pokaz. Stojąc przed zarządem pewnej szkoły trzymał nad głową stalowy pręt. Wygiąwszy go nieznacznie , powiedział: „Proszę Państwa! - wygięty pręt wraca do poprzedniej pozycji po puszczeniu jednego końca - mówiąc to demonstrował. Ale jeśli zegnę go mocniej, nigdy już nie wróci do dawnego kształtu - tu nastąpiła kolejna demonstracja. To samo stanie się z oczami waszych dzieci przebywających w waszych nieodpowiednio oświetlonych pomieszczeniach lekcyjnych. Zniosą wysiłek tylko do pewnego momentu. Potem ich wzrok będzie na trwale uszkodzony!".

Warto zatem ten argument powtórzyć przy omawianiu zagrożeń fizycznych w szkole.

Instalacja elektryczna

Przy eksploatacji instalacji elektrycznej w klasie szkolnej występują też zagrożenia utraty życia. Wynika to stąd, iż pojawienie się napięcia na metalowych elementach np. urządzeń audiowizualnych nie jest w żaden sposób sygnalizowane, nie można go dostrzec wzrokiem, wyczuć węchem lub usłyszeć. Największa liczba wypadków przy obsłudze urządzeń elektrycznych powstaje z powodu porażenia prądem elektrycznym wtedy, gdy prąd przepływa przez ciało człowieka. Poznanie przez nauczycieli miejsc w domu i szkole, w których może pojawić się niebezpieczne napięcie dotykowe, znajomość rodzajów i zasad działania środków ochrony przeciwporażeniowej oraz stała świadomość zagrożenia dają jedyną gwarancję bezpiecznej obsługi instalacji i urządzeń elektrycznych o niski napięciu, tj do 250 V.

Pracownia techniki warsztaty szkoleniowe

Pracownie w większości szkół podstawowych i gimnazjalnych przestały w obecnym stanie pełnić funkcje, dla których zostały zorganizowane. Występują poważne braki w wyposażeniu tych pracowni w najprostsze narzędzia ręczne, stoły warsztatowe. W zasadzie można stwierdzić, że większość przestarzałych i nieergonomicznych narzędzi ręcznych należałoby wycofać z eksploatacji lub wyrzucić na złom. W szkołach zawodowych nauka zawodu odbywa się na zdekapitalizowanych obrabiarkach z lat 60-tych, co bywa przyczyną ciężkich wypadków urazowych.

Fizyczne czynniki zagrożeń

Według normy do czynników fizycznych będziemy zaliczamy:

• poruszające się maszyny i mechanizmy,

• ruchome elementy urządzeń technicznych,

• przemieszczające się wyroby, półwyroby i materiały,

• naruszanie konstrukcji,

• obrywanie się mas i brył skalnych ze stropu lub ociosu, tąpnięcia,

• powierzchnie, na których jest możliwy upadek pracujących,

• ostrza, ostre krawędzie, wystające elementy, chropowatość i szerokość wyrobów, urządzeń i narzędzi,

• temperatura powierzchni wyposażenia technicznego i materiałów,

• położenie stanowiska pracy w stosunku do powierzchni ziemi lub podłogi pomieszczenia,

• nieważkość,

• ciśnienie,

• hałas,

• wibracje,

• infradźwięki

• ultradźwięki

• temperatura powietrza,

• wilgotność powietrza,

• ruch powietrza,

• jonizacja powietrza,

• oświetlenie (natężenie, luminacja, olśnienie, kontrast, tętnienie strumienia),

• promieniowanie jonizujące,

• promieniowanie laserowe,

• promieniowanie nadfioletowe,

• promieniowanie podczerwone,

• pole elektromagnetyczne,

• pole elektrostatyczne,

• elektryczność statyczna,

• napięcie w obwodzie elektrycznym,

• pył przemysłowy, aerozole stałe i ciekłe.

Chemiczne czynniki.

Podział chemicznych niebezpiecznych i szkodliwych czynników występujących w procesie pracy i nauki ma bardzo ważne znaczenie.

W magazynkach odczynników chemicznych nie prowadzi się ścisłej dokumentacji rozchodu i przychodu odczynników chemicznych i trucizn. Szafki w których przechowuje się odczynniki nie są zamykane i zabezpieczone przed dostępem uczniów. Substancje chemiczne i trucizny przechowywane są w słoikach po produktach spożywczych, są nieoznakowane i składowane obok odczynników niewiadomego pochodzenia i nieokreślonej reakcji chemicznej.

Bardzo często w pracowni przedmiotowej (teraz gimnazjum) brak jest wentylacji mechanicznej i digestorium, nie ma bieżącej wody i kwasoodpornych zlewów przy stołach demonstracyjnych, a po zajęciach nie odcina się dopływu gazu.

W ostatnich latach na wniosek rodziców Sanepid przeprowadził wiele kontroli i wydał dużo decyzji zamknięcia sal gimnastycznych albo innych pomieszczeń szkolnych ze względu na zastosowanie przez wykonawców remontów przeprowadzanych sposobem gospodarczym nieatestowanych lakierów, farb, klejów, lepików i papy smołowej, środków impregnujących, przekazanych ze starych zapasów magazynowych od sponsorów.

Materiały te bardzo często są źródłem emisji związków rakotwórczych i silnie toksycznych. Źródłem emisji mogą być płyty wiórowe i pilśniowe z których wykonano ścianki działowe, wykładziny podłogowe, meblościanki itp.

U uczniów i nauczycieli przebywających w tak „wyremontowanych pomieszczeniach do nauki" obserwuje się zawroty i bóle głowy, uczucie zmęczenia, senność, podrażnienia górnych dróg oddechowych, nudności, wymioty czy uczulenia skóry. Stwierdzono, że skażone powietrze w pdn wpływa na zwiększenie częstotliwości zachorowań związanych z chorobami o podłożu astmatycznym i onkologicznym. Nauczyciele winni być poinformowani, iż w przypadku zaistnienie jakiekolwiek podejrzenia zagrożenia zatruciem czy rozstrojem zdrowia mogą zwrócić się do Państwowej Inspekcji Sanitarnej o wykonanie badań i wydanie decyzji czy w takim pomieszczeniu lekcyjnym może przebywać młodzież szkolna, czy można tam uczyć?.

Choroby na tle alergicznym.

W naszym kraju ok. 30 % populacji społeczeństwa jest dotknięte alergią, czyli nadwrażliwością (uczuleniem) na różne substancje. Niektóre osoby reagują w swoisty sposób na styczność z alergenami, czyli substancjami wywołującymi choroby na tle alergicznym. Opis dolegliwości to nie kończąca się lista wyprysków skórnych, egzem, liszajów i trudno gojących się ran, to napady kichania, kaszlu, bóle mięśni i głowy, katar sienny, zaburzenia trawienne, zapalenie spojówek, obrzęki i ogólne uczucie wyczerpania.

W zależności od rodzaju działania na organizm człowieka rozróżniamy czynniki:

• toksyczne,

• drażniące,

• uczulające,

• rakotwórcze,

• mutagenne,

• upośledzające funkcje rozrodcze. W zależności od sposobu wchłaniania:

• przez drogi oddechowe,

• przez skórę i błony śluzowe,

• przez przewód pokarmowy.

Zagrożenia biologiczne.

Kolejnym zagadnieniem są niebezpieczne i szkodliwe czynniki biologiczne, występujących w szkole. W czasie szkolenia należałoby przyjrzeć się uważniej jakości spożywanej w szkołach wody (zanieczyszczenia bakteryjne) pod kątem zdrowia dzieci.

Po zajęciach sportowych i wychowania fizycznego dzieci piją w toaletach surową wodę prosto z kranu, a nauczyciele sporządzają sobie z niej herbatę. Uczniowie bardziej niż ktokolwiek inny potrzebują wody czystej i zdrowej. Ona nie jest żadnym luksusem - stać na nią nawet szkołę.

Badania epidemiologiczne wykazują, że można mówić o korelacji pomiędzy jakością spożywanej wody z kranu, a kamicą nerkową, alergiami i chorobami układu pokarmowego.

Stan techniczny sanitariatów uczniowskich i ich wyposażenie nie odpowiada standardom europejskim. Przykładowe zaniedbania to brak środków dezynfekujących, mydła, papieru toaletowego, zdewastowane kabiny ustępowe, zniszczona i niekompletna armatura sanitarna. Powszechny, brud, wilgoć, grzyb i fetor oddziaływają przygnębiająco na psychikę młodzieży szkolnej i zachęcają do wandalizmu.

Tylko nieliczne szkoły użytkują natryski przy salach gimnastycznych. Z reguły straszą tam zdewastowane sitka pryszniców, połamane zagrzybione podesty lub urządza się tam podręczne składowiska różnych rupieci. Bardzo często jest do dyspozycji tylko zimna woda, przerwy międzylekcyjne są za krótkie i uczniowie wracają z tych zajęć spoceni i cuchnący.

Administracja szkoły zawsze znajduje argumenty (najczęściej ekonomiczne), a w szkołach panuje wszawica, grzybica i tzw. „choroby brudnych rąk", co nas kompromituje w Europie.

Nieprawidłowa pielęgnacja ciała, przy wzmożonym wysiłku na zajęciach wychowania fizycznego, może prowadzić do wystąpienia chorób miejscowych skóry, a nawet chorób zakaźnych przenoszonych drogą pokarmową lub oddechową. Zakażenia skóry mogą być powodowane nie tylko nieprzestrzeganiem zasad higieny osobistej, ale również niedostatecznym stanem higienicznym sprzętu sportowego - materaców. Zajęcia z wychowania fizycznego prowadzone są na zniszczonych i brudnych materacach sportowych, a młodzież po wysiłku fizycznym nie ma możliwości umycia się. Czysta i zdrowa skóra przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania organizmu . Skóra powlekająca organizm człowieka jest jednym z jego ważnych, największych i najcięższych organów. Skóra dziecka o wzroście 125 cm oraz wadze 32 kg ma powierzchnię około 1 m2, przy wzroście 150 cm i wadze 40 kg skóra osiąga powierzchnię 1,3 m2, a przy wzroście 180 cm i wadze 110 kg powierzchnia może wynosić aż 2,3 m2. Narząd ten spełnia wielorakie funkcje: osłania organizm, oddzielając w sposób naturalny środowisko wewnętrzne od zewnętrznego organizmu, chroni od mikrurazów i szkodliwego działania niektórych substancji. Jest również narządem dotyku, odbierając receptorami czuciowymi bodźce dotykowe ciepła lub zimna (organ zmysłu dla dzieci niedowidzących i niewidomych).

Chroniąc organizm przed nadmiernym ogrzewaniem lub oziębianiem, bierze udział w procesach termoregulacji ustroju i krążenia krwi. Spełnia poza tym rolę wydzielniczą i wydalniczą, połączoną z ochroną ustroju przed zakażeniem bakteryjnym. Łącznotkankowe odczyny skóry sprzyjają gojeniu i zabliźnianiu się ran. Podczas wysiłku fizycznego skóra ulega szybko i bardzo łatwo

zanieczyszczeniu. Sprzyja temu wzmożona akcja gruczołów potowych i łojotokowych, których wydzielina zlepia kurz, brud i złuszczone komórki warstwy rogowej naskórka. Cała ta kompozycja organicznego brudu stanowi dobre siedlisko dla bytowania i rozmnażania się bakterii, które żyją na skórze w olbrzymiej ilości - najczęściej są to gronkowce i paciorkowce. Zdolność bakteriobójcza skóry jest cechą tylko czystych i schludnych uczniów i zależy od kwasoty ich skóry. Niektóre mikroby, naniesione na czystą, zdrową skórę prawidłowo powleczoną warstwą łoju skórnego i wydzieliną gruczołów potowych, giną już po 30-40 min. Na brudnej skórze po 30 min. Ilość ich zmniejsza się tylko 0 15 %.

Nadmierne pocenie się zmienia jednak odczyn skóry z kwaśnego na zasadowy, o mniejszych właściwościach bakteriobójczych. Jeśli skóra nie jest utrzymana w odpowiedniej czystości - pisze C.W. Korczak, współautor książki „Vademecum zdrowia w tropiku" - dochodzi łatwo do występowania takich schorzeń jak czyraki, ropnie, ropowice, znakcice około palcowe, egzemy, grzybice i inne. Najczęściej występują na skórze, szczególnie przy dłuższym nieprzestrzeganiu higieny osobistej, zaczerwienienia z małymi pęcherzykami, tak zwane potówki, umiejscawiające się w fałdach skórnych. Są one dokuczliwe ze względu na nieprzyjemne swędzenie. Potówki mogą ulegać zakażeniu. Po dokładnym umyciu podrażnionej skóry ciepłą wodą (bez mydła) i po starannym osuszeniu miejsc zakażonych, należy zapudrować skórę środkami antyseptycznymi.

W bardzo wielu szkołach pracownie techniki organizuje się w zagrzybionych i zawilgoconych piwnicach szkoły. Przebywające tam dzieci i nauczyciel narażeni są na wchłanianie skażonego zarodnikami (owocnikami) grzybni powietrza, co wywiera ujemny wpływ na ich zdrowie (zagrożenie rakotwórcze, schorzenia reumatyczne, złe samopoczucie). Z powodu niedrożnych wewnętrznych instalacji kanalizacyjnych lub skorodowanej instalacji centralnego ogrzewania powstają różnego rodzaju awarie w szkole, wybijają studzienki kanalizacyjne, zalewane są pomieszczenia do nauki i sanitariaty. Zastoiny wodne, fekalia i inne nieczystości zalegają nieraz w piwnicach latami, mają negatywny wpływ na środowisko naturalne, stwarzają zagrożenie epidemiologiczne. W wielu szkołach notuje się występowanie zatruć pokarmowych w wyniku infekcji bakteriami salmonella, laseczkami zgorzeli gazowej lub drobnoustrojami i ich jadem w przypadku laseczki jadu kiełbasianego i gronkowca złocistego.

Zły stan higieniczny urządzeń sanitarnych w szkole oraz brak dobrze wyposażonych miejsc do mycia rąk jest powodem niezamierzonych kontaktów z kałem, moczem, śliną i innymi wydzielinami. Bakterie chorobotwórcze mogą przecież osadzać się na źle umytych naczyniach (bufety szkolne), na klamkach drzwi, kurkach umywalni, rączkach do spuszczania wody w toaletach itp. Bakterie chorobotwórcze wtargnąć mogą również z wodą niezdatną do picie lub podczas umytych nią owoców. Jedynie powietrze w szkole bywa zazwyczaj czyste i mało zanieczyszczone bakteriami, ale nie jest to regułą. W lesie bywa bowiem w

1 m3 około 170 bakterii, a w przeludnionych pomieszczeniach lekcyjnych nawet 20 tysięcy.

Podział zagrożeń biologicznych jest następujący:

• mikroorganizmy (bakterie, wirusy, riketsje, grzyby, pierwotniaki) i wytwarzane przez nich substancje (toksyny, alergeny)

• makroorganizmy (rośliny, zwierzęta)

Czynniki psychofizyczne.

Omawiając zagadnienia czynników psychofizycznych, bardzo ważne jest zwrócenie uwagi nauczycieli uczących w gimnazjum na tzw. skok pokwitaniowy u uczniów, objawiający się szybkim wzrostem wysokości ciała po okresowym górowaniu przyrostów ciężarów. Zjawisku temu towarzyszy często zmniejszenie wydolności fizycznej organizmu. W każdym zbiorowisku rówieśniczym młodzieży szkolnej zaobserwować można dość znaczne różnicowanie sprawności i rozwoju fizycznego, co uważać należy za zjawisko naturalne. Kontrasty zaostrzają się w koedukacyjnych grupach ćwiczących na zajęciach wychowania fizycznego, czy podczas pieszych rajdów, pielgrzymek i wędrówek z młodzieżą szkolną.

Dążyć więc należy do eliminowania z grup tych uczniów, którzy wyraźnie różnią się od pozostałych poziomem sprawności fizycznej, nie egzekwując tego jednak w sposób przesadny. W niejednolitym pod względem sprawności fizycznej zespole klasowym, specjalnego znaczenia nabiera dobór właściwych ćwiczeń na zajęciach wychowania fizycznego, czy dobór właściwych norm długości dziennych etapów wędrówek, tempa marszu i obciążenia bagażem.

Zmęczenie uczniów.

Zmęczenie jest następstwem nadmiernej pracy fizycznej i umysłowej, powoduje obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej organizmu. Zmęczenie może przyjmować postać ostrą, umiarkowaną (podostrą) i przewlekłą. Zmęczenie ostre i podostre są objawami towarzyszącymi zajęciom, które odbywają się w warunkach „normalnych". Są więc fizjologicznym następstwem każdego wysiłku fizycznego, będąc z nim przyczynowo związane. W zmęczeniu przewlekłym wiele objawów ma charakter patologiczny, a przynajmniej leży na pograniczu fizjologii i patologii i niejednokrotnie wymaga leczenia klinicznego.

Długotrwały wysiłek uczniów, przerastający ich wydolność fizyczną, przyczynia się­ bezpośrednio do powstania wypadku.

Jest to stan chwilowy, mijający po wypoczynku.

Stan zmęczenia, a zwłaszcza znużenia psychicznego może się zmieniać często z minuty na minutę. Czynnikiem modyfikującym stopień zmęczenia są bodźce emocjonalne, zdolne do potęgowania wysiłku lub wywołania nagłej demobilizacji. Stwierdzono, że człowiek przemęczony popełnia więcej błędów w wykonywaniu czynności ruchowych, wykazuje zmniejszoną odporność na nagłe zmiany pogody; ma skłonność do ulegania kontuzjom układu mięśniowo-ścięgnistego, powstawania stanów zapalnych, a także pochodzenia gościowego. Nauczyciel powinien umieć dostrzec objawy narastającego zmęczenia u podopiecznych i umiejętnie kształtować ich wysiłek.

Doświadczony nauczyciel (opiekun wycieczki) zauważy nadmierne zmęczenie uczniów po objawach apatii, wzmożonym narzekaniu na niewygody, częstym dopytywaniu się o odległość, dzielącą do celu wędrówki oraz żądaniem częstych przerw. Jeżeli w trakcie przerwy przeznaczonej na nocleg zauważa się utrzymywanie stanu zmęczenia podopiecznych, wyrażające się nadmierną sennością uczestników, brakiem apetytu, podwyższeniem temperatury ciała, bólami mięśni oraz zaburzeniami snu i trawienia, wówczas bezwzględnie należy ograniczyć wysiłek fizyczny, zmniejszyć tempo. marszu, a nawet zarządzić jednodniową przerwę w rajdzie pieszym lub pielgrzymce„ przeznaczoną na regenerację sił.

Normy dźwigania w turystyce.

Obciążenie uczniów tornistrem z podręcznikami i zeszytami lub plecakiem szkolnym, zabieranym do szkoły lub na wycieczkę, nie mieści się w żadnych normach. Można sugerować się tu przepisami bhp, dotyczącymi pracy fizycznej młodocianych:

• najwyższe dopuszczalne normy przy dźwiganiu i przenoszeniu ciężarów dla dziewcząt do 16 roku życia - przy powtarzalnym

obciążeniu - max. 5 kg, po schodach - max. 3 kg,

• chłopcy do 16 roku życia - przy powtarzalnym obciążeniu - max. 8 kg, po schodach max. 5 kg.

W wojsku obliczono doświadczalnie normę dziennego obciążenia piechura. Jak powstała ta norma? Otóż na podstawie badań pomiarowych określono, że wydatek energetyczny w przeliczeniu na 1 km. drogi i 1 kg ciężaru plecaka przy prędkości marszu 4-5 km/h jest minimalny, kiedy obciążenie wynosi około jednej trzeciej ciężaru ciała piechura. Większość regulaminów, instrukcji i wytycznych przyjmuje również dla młodzieży szkolnej tempo 3-5 km na godzinę. Zastrzec jednak należy, że jest to górna granica normy higienicznej. Obserwacje nad zastosowaniem wymienionej normy u chłopców prowadzą do wniosków

podobnych jak w wojsku. U chłopców we wszystkich grupach wiekowych występuje znaczna i pozytywna korelacja między siłą a wagą ich ciała. Są oni zdolni dźwigać (krótkoterminowo) ciężary, wynoszące około 3 wagi ich ciała. Dla dziewcząt norma ta powinna wynosić 1 ciężaru ich ciała. Jednak podczas nauki w szkole podstawowej i gimnazjalnej należy otoczyć młodzież szkolną specjalną opieką, oszczędzać i strzec troskliwie od forsownych, długotrwałych wysiłków.

Szczególną opieką należy otoczyć dziewczęta, nie forsować ich, nie zmuszać do ćwiczeń powodujących gwałtowne wstrząsy ciała i nie pozwalać na dźwiganie dużych ciężarów. Dziewczęta powinny wystrzegać się nadmiernego dźwigania ciężarów, ponieważ ich kościec oraz mniejsza masa i siła mięśni nie są przystosowane do takich wysiłków. Część dziewcząt niekorzystnie znosi też okres menstruacji, potrzebując spokoju i wypoczynku. Nie uwzględnianie przez nauczycieli i opiekunów samopoczucia dziewcząt - uczennic prowadzić może do omdleń lub okresowych a nawet długotrwałych zmian w stanie zdrowia , co byłoby sprzeczne z celem propagowania zdrowego stylu życia.

Normę 13,5 kg dla chłopców i 10 kg dla dziewcząt uznać należy za maksymalną dla uczniów 12-13 letnich, która w miarę możliwości powinna być zmniejszana.

Zagrożenia nerwowo-psychiczne.

W wielu szkołach dochodzi do różnych przykrych i skandalicznych incydentów oraz strych konfliktów między nauczycielami a uczniami. Zdarza się, że uczeń szkoły podstawowej, bezkarnie obrzuca nauczycielkę obelżywymi słowami przy całej klasie, dochodzi do rękoczynów a nawet napaści. W dużych szkołach - molochach utrzymanie porządku i dyscypliny wśród uczniów przekracza możliwości nerwowo-psychiczne nauczycieli.

Agresja wśród młodych ludzi niepokojąco narasta. Małoletni desperaci ze szkół podstawowych są zdaniem nauczycieli o wiele bardziej okrutniejsi niż młodzież ze szkoły średniej. Te dzieciaki biją i prześladują słabszych rówieśników z powodu jakiegoś drobiazgu, można być pobitym, gdy uznają, że spojrzałeś na nich krzywo. Niekiedy po prostu mają ochotę bić słabszych - opowiadają nauczyciele na szkoleniu.

Materiały szkoleniowe.

1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 sierpnia 1992 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i

higieny w szkołach i placówkach publicznych (Dz.U. Nr 65, poz. 331).

2. Wymagania użytkowo-funkcjonalne budynków szkolnych szkół podstawowych (pismo MEN Nr DE-3/2121-3/90 z dnia 31

lipca 1990 r.) oraz wytyczne programowo-funkcjonalne projektowania szkolnych urządzeń kultury fizycznej i przedszkoli.

3. Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 czerwca

1999 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych (Dz.U. Nr 58, poz. 622).

4. Prawo o ruchu drogowym - ustawa z 20 czerwca 1997 r.

5. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy (Dz. U. Nr 129, poz. 844 z 1997 r.).

6. Kodeks pracy (Dział X - bezpieczeństwo i higiena pracy - Dz. U. Nr 21, poz. 94 z 1996 r.).

7. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 1999 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ustalenia

wykazu wyrobów które nie mogą być nabywane przez szkoły i placówki, jeżeli dostawca nie przedstawi odpowiedniego

certyfikatu (Dz.U. Nr 74, poz. 829 z 1999 r.).

8. Łobożewicz T: Bezpieczeństwo i higiena w turystyce. Zakład Wydawniczo­Propagandowy PTTK, Warszawa 1982.

9. Okoń J.: Psychologia bezpieczeństwa pracy. Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1974.

10. Studenski R.: Zarządzanie bezpieczeństwem. Prawne, techniczne i psychologiczne zasady organizacji bezpiecznej pracy w

małej i średniej firmie. Główny Instytut Górnictwa. Katowice 1999.

11. Skuza L.: Co warto wiedzieć o ryzyku zawodowym. ODDK Gdańska 1999. 12. Smoliński D.: Ocena ryzyka zawodowego.

Przykłady obliczeń, wzory dokumentacji, procedury postępowania. ODDK Gdańsk 1999.

13. Multimedialny zbiór materiałów szkoleniowych na CD. Dysk nr 1 - 5 oraz filmy z cyklu Praca i Zdrowie. Centralny Instytut

Ochrony Pracy w Warszawie.

Organizacja stanowisk pracy z komputerami.

1. Ogólne zasady projektowania stanowisk pracy przy komputerze (wg projektu normy ISO/DIS 92410.

2. Bezpieczeństwo i higiena pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe.

3. Ćwiczenia kompensujące zmęczenie dla osób wykonujących prace typu biurowego.

Wskazówki źródłowe.

Uczniowie odbywający zajęcia z informatyki narzekają na obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego oraz dolegliwości wzroku, np. dwojenie lub zamazywanie się obrazu, uczucie pieczenia i łzawienia wzroku oraz bóle głowy spowodowane nieodpowiednim oświetleniem pracowni komputerowych. Tak zwany „urzędniczy tryb życia uczniów w szkole", połączony z brakiem ruchu, może prowadzić w przyszłości do zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa.

Należy pamiętać, iż napięcie = brak ruchu = skurcze mięśni.

Wynika stąd następujące zalecenie dotyczące pracy biurowej: należy zażywać ruchu tak często, jak to tylko jest możliwe w czasie lekcji.

Materiały szkoleniowe.

1. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na

stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz. U. Nr 148, poz. 973 z 1998 r.).

2. Jóźwiak Z.W.: Stanowiska pracy z monitorami ekranowymi - wymagania ergonomiczne. Instytut Medycyny Pracy ŁÓDŹ 1997.

3. Niesłuchowski W, Kniaziołucki J. (współpraca autorska): Kręgosłup bez bólu. Agencja Wydawnicza „COMES" Warszawa 1997.

4. Komputerowe stanowisko pracy. Aspekty zdrowotne i ergonomiczne. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 1997.

5. Edwardson R>: Problemy komputeryzacji szkolnictwa, Materiały pokonferencyjne II Krajowej Konferencji Naukowej na

temat „Informatyka w szkole" Wałbrzych 1987.

6. Siemieniecki B.: Nowe możliwości stosowania techniki komputerowej w edukacji, „Kultura i Edukacja" Nr 1 /1992.

7. Siemieniecki B>: Cele kształcenia a komputerowe wspomaganie procesu dydaktycznego. „Kultura i Edukacja" Nr 2/1992.

8. Siemieniecki B.: Perspektywa edukacji z komputerem. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń-Płock 1995.

9. Przytocznikowa M., Wróbel T: Z zagadnień psychodydaktyki nauczania początkowego., WSiP Warszawa 1977.

10. Lenartowska K., Świątek W.: Urządzenie klasy szkolnej dla uczniów najmłodszych, WSiP Warszawa 1977.

11. Wieczorek-Wojeńska W.: Higieniczna ocena mebli szkolnych i ich użytkowanie. Wych. Fiz. i Hig. Szkolna Nr 10/1977.

Zasady postępowania w razie wypadków i w sytuacjach zagrożeń (pożaru, awarii ..), w tym zasady udzielania pomocy przedlekarskiej w razie wypadku.

1. Pojęcie „łańcucha ratunkowego", prawny obowiązek udzielania pomocy

2. Sprzęt używany w ratownictwie oraz zawartość apteczki pierwszej pomocy.

3. Prowadzenie ewakuacji ludzi i mienia oraz zasady postępowania w czasie pożaru:

• podstawowe czynności, które należy wykonać w czasie pożaru lub innego miejscowego zagrożenia,

• sposoby alarmowania osób zagrożonych pożarem i straży pożarnej, • zasady obowiązujące przy poszukiwaniu uczniów

zagrożonych pożarem,

• sposoby i możliwości przeciwdziałania panice, • znaki ewakuacyjne,

• obowiązki nauczycieli,

• ćwiczenia w użyciu podręcznego sprzętu gaśniczego.

4. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa (reanimacja): schemat ABC ­udrożnienie dróg oddechowych (Airway), kontrola

oddychania (Breathing) i krążenia krwi (Circulation), oddychanie zastępcze, sprawdzanie tętna, masaż pośredni serca,

układanie nieprzytomnego w pozycji bezpiecznej.

5. Opatrywanie ran: postępowanie w przypadku zranienia, wskazania do zakładania opaski uciskowej, obrażenia głowy i szyi,

rany klatki piersiowej, rany brzucha, ciała obce w ranie.

6. Wstrząs (shock): pojęcie wstrząsu i przeciwdziałanie reakcji wstrząsowej w warunkach doraźnych, utrzymywanie kontaktu

emocjonalnego.

7. Urazy narządów wewnętrznych: objawy kliniczne urazu, uraz głowy i kręgosłupa szyjnego, urazy klatki piersiowej, uraz

brzucha, złamania i wstrząs.

8. Postępowanie ze złamaniami i zwichnięciami: urazy kręgosłupa, zabezpieczanie poszkodowanego, urazy czaszki, złamania

kończyn.

9. Ratowanie oparzonych lub odmrożonych: opatrywanie oparzeń termicznych błędy w opatrywaniu oparzeń, oparzenia

chemiczne, oparzenia jamy ustnej, przełyku i żołądka, odmrożenia.

10. Porażenie prądem elektrycznym: eliminowanie „czynnika sprawczego", działania ratownicze, ryzyko wstrząsu

pourazowego, porażenie piorunem. 11. Zatrucia: drogą wziewną, przezskórne, drogą pokarmową, udzielanie pomocy.

12. Stany nagłe w chorobach wewnętrznych: napad padaczkowy, zaburzenia świadomości, ból w klatce piersiowej.

Wskazówki źródłowe.

Przy wyborze materiałów do samokształcenia najlepiej kierować się zasadą aktualności i rzetelności wiedzy.

Nie należy posługiwać się podręcznikami medycznymi starszymi niż sprzed 1995 r. i opartymi o inne standardy niż wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji. Instruktaże video powinny zawsze być opatrzone fachowym komentarzem lekarza prowadzącego zajęcia. Od organizatorów szkoleń żądajmy możliwości ćwiczenia na fantomach i uwzględniania specyfiki szkoły. Nauczyciele powinni zostać zapoznani ze swoimi obowiązkami na wypadek powstania pożaru lub innego miejscowego zagrożenia w szkole.

W przypadku stwierdzenia lub nawet podejrzenia, że w obrębie pożaru lub innego miejscowego zagrożenia znajdują się uczniowie, nauczyciele powinni natychmiast przeprowadzić działanie celem ustalenia:

• nazwisk zagrożonych uczniów, ich wieku, płci, stanu fizycznego (czy mogą poruszać się samodzielnie, czy wymagają

wyniesienia). Na wszelki wypadek należy na bieżąco sprawdzać obecność uczniów na każdej lekcji,

• dróg dojścia oraz środków i sposobów ewakuacji: klatki schodowe, drabiny, specjalny sprzęt ratowniczy,

• istnienia innych zagrożeń, jak: zawalenie się konstrukcji budynku, możliwość wybuchu, odcięcie drogi dojścia, obecność

dymów pożarowych lub toksycznych gazów,

• dodatkowych zabezpieczeń dla ratowników: aparaty oddechowe, ubrania ochronne, osłona prądami wody.

Tak przeprowadzone rozpoznanie pozwoli dowódcy akcji gaśniczej ustalić: profesjonalny sposób ewakuacji, potrzebny sprzęt, drogi dotarcia oraz zadania dla ratowników.

Ewakuacja.

Podczas prowadzenia ewakuacji, odszukując uczniów w zagrożonych pomieszczeniach szkoły, kierujemy się następującymi zasadami:

• uczniowie szkoły gimnazjalnej i starsi najczęściej sami podejmują próby ratowania się, wzywają pomocy krzykiem, udają się

do wyjść, okien, starają się przedostać na dachy budynków,

• jeżeli uczniów podejmujących próbę ratunku zaskoczy żar, dym lub płomienie i stracą przytomność, można ich znaleźć

najczęściej na klatkach schodowych, przy zakratowanych oknach , w różnych miejscach dróg ewakuacyjnych,

• dzieci chore, zaskoczone przez pożar, np. we śnie, najczęściej pozostaną w łóżkach, na fotelach lub obok tych przedmiotów,

• najwięcej trudności przysparza odszukanie najmłodszych uczniów szkoły podstawowej, które w bezradnym przerażeniu

chowają się często w najciaśniejsze kąty, do szaf, pod łóżka, nakrywają się pościelą, odzieżą.

Przeciwdziałanie panice.

Po zlokalizowaniu zagrożonych uczniów i dotarciu do nich, ratownicy powinni przede wszystkim swoją opanowaną postawą i perswazją uspokoić przerażonych, a następnie wyprowadzić ich, lub wynieść najbezpieczniejszą z dostępnych dróg.

W szkole, gdzie uczniowie znają się pomiędzy sobą, znają obiekt, wyjścia, gdzie znajdują się stale pełniący swoje obowiązki nauczyciele, możliwość powstania paniki jest mała. Nigdy jednak nie można jej przewidzieć albo wykluczyć. Poznanie mechanizmu zjawiska paniki jest trudne, gdyż nie wskazane jest eksperymentowanie w tym zakresie nawet na małą skalę. Psychologowie, zajmujący się tym problemem, wnioski wyciągają jedynie na podstawie skutków. Trudno jest opierać się na opisach naocznych świadków, gdyż osoby które uległy panice, nigdy nie przedstawią obiektywnego sądu. Pewne jest, że osoby wchodzące w skład tłumu ogarniętego paniką całkowicie tracą swoje indywidualne cechy osobowości i stają się elementem potężnego, groźnego niszczącego tworu, który nie kieruje się żadnymi przesłankami logicznego myślenia i obiektywną oceną sytuacji.

Tłum, ogarnięty paniką, może sparaliżować i uniemożliwić w ogóle prowadzenie akcji ratowniczej i jakiegokolwiek zorganizowanego działania, może w ślepym instynkcie szukania ratunku spotęgować i zwielokrotnić zagrożenie własne, zniszczyć sprzęt, atakować ratowników i zagrozić ich życiu.

W czasie pożarów najczęściej spotykamy się z paniką, której ulegają osoby, znajdujące się w rzeczywistym lub urojonym niebezpieczeństwie. Zatracają oni poczucie rzeczywistości i podejmują nieprzemyślane, bezcelowe i niebezpieczne działanie, np. wyskakiwanie z okien. W takim przypadku najlepszym środkiem przeciwdziałającym jest szybkie dotarcie ratownika nauczyciela do zagrożonych uczniów i pozostanie tam do czasu zorganizowania akcji ratowniczej. Sam fakt przybycia nauczyciela wytwarza przekonanie, że zagrożone miejsce nie jest tak bardzo niebezpieczne i istnieją drogi ratunku, gdyż w przeciwnym razie nikt by z zewnątrz nie dotarł. Przeciwdziałanie panice jest niezmiernie trudne i nie można podać w tym zakresie radykalnych recept.

Podejmować skuteczne działania, zmierzające do opanowania tego żywiołu, mogą tylko nauczyciele o silnej psychice, obdarzeni (z tytułu pełnionej funkcji, stanowiska lub osobowości) dużym autorytetem, odważni i konsekwentni. Środki przeciwdziałania panice są różne, często krańcowo przeciwstawne. Można tu wymienić na przykład zdecydowany nakaz, użycie siły, unieszkodliwienie przywódców paniki, przeciwstawienie groźby większego niebezpieczeństwa. Rozładowanie nastrojów tłumu, ogarniętego paniką i prącego naprzód, jest bardziej realne do wykonania dla osób znajdujących się z tyłu tłumu, niż na jego czele.

Materiały szkoleniowe.

1. „Podręcznik pierwszej pomocy" - M.Buchfelder, A. Buchfelder, PZWL 1997, Warszawa

2. „Pierwsza pomoc dziecku. ABC" - Sir Cameron Moffat, PCK Lotos 1996. Łódź.

3. „Wypadek drogowy i Ty" - ZG PCK 1997 Warszawa (kaseta video).

4. „Cztery minuty na uratowanie życia" -TVP 1996 Warszawa (kaseta video). 5. „Vademecum zatruć" - R.H. Dreisbach, W.O.

Robertson, PZWL 1995, Warszawa.

6. Ratunkowy zestaw opatrunkowy PCK-KP 1 oraz folia termoizolacyjna srebno-złota (folia NRC), Zarząd Okręgowy PCK,

61-884 Poznań, ul. Rybaki 18 a. (do ćwiczeń).

7. „Encyklopedia człowieka (MMX)", Optimus Pascal Multimedia S.A.

8. Praktyczny poradnik dla specjalisty bhp i Folie szkoleniowe dla specjalisty bhp, wydawnictwo Informacji Zawodowej

WEKA Sp. z o.o. (pakiet szkoleniowy: Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach).

9. Kuśmierz St.: Ochrona przeciwpożarowa z bieżącą aktualizacją. Wydawnictwo TARNOBUS, Tarnobrzeg 1995.

IV NADZÓR PEDAGOGICZNY SPRAWOWANY PRZEZ DYREKTORA SZKOŁY

Zasada ograniczonego zaufania.

Przed wybraniem organizatora szkolenia sprawdzić

• Kwalifikacje pracujących w firmie szkoleniowej wykładowców (dla przykładu wykładowcy powinni posiadać dyplom

ukończenia studium podyplomowego w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy, Politechnice Warszawskiej itd.),

• Referencje do renomowanych klientów (jeżeli firma szkoleniowa ma swoich stałych klientów, to znaczy, że szkolenia są

dobrze organizowane).

Czy szkolić może każdy? Nie. To jest działalność dydaktyczna, która powinna podlegać kontroli, niekoniecznie sprawowanej przez administrację państwową - w zupełności wystarczyłby nadzór środowiska zawodowego.

Firmy szkoleniowe są faktycznie niepublicznymi placówkami oświatowymi. Tymczasem w świetle prawa są traktowane jak inne przedsiębiorstwa usługowe. To nieporozumienie. Pomijanie odpowiedzialności organizatorów szkolenia wobec osób szkolonych niekorzystnie wpływa na rozwój tego rynku w Polsce.

Niekompetencja organizatorów szkolenia (spoza oświaty) wynika, z braku ich przygotowania pedagogicznego do szkolenia - uczenia się nauczycieli. Patologia, co do tego nie ma wątpliwości, polega również na tym, że pojawiło się ostatnio wiele firm, zwykle jednoosobowych, które szkolą w wymiarze zajęć zupełnie symbolicznym albo wręcz wystawiają fikcyjne zaświadczenia o ukończeniu kursu bez szkolenia.

Nastąpiło wyniszczenie rynku w zakresie usług szkoleniowych. Skutki będziemy odczuwać wszyscy - rosnącą liczbą wypadków uczniów. Głównym powodem tego stanu jest rezygnacja kuratoriów oświaty z nadzoru nad firmami szkolących nauczycieli w zakresie bhp, co wynika ze zmiany ustawy o systemie oświaty. Nadzór ten poprzednio był dość iluzoryczny, ale był. Należało zadeklarować posiadanie odpowiednich pomieszczeń lekcyjnych, mebli, pomocy dydaktycznych, dysponować kadrą szkoleniowców, posiadać dokumentację szkoleniową i być przygotowanym na hospitację zajęć.

Teraz wystarczy zgłosić w urzędzie gminy działalność gospodarczą, wyrobić pieczątkę i następnego dnia można wystawiać zaświadczenia dla nauczycieli o ukończeniu kursu bhp.

Takie firmy są właściwie nieuchwytne, afera jest wtedy, jeżeli tak „przeszkolony" nauczyciel lub uczeń powierzony jego opiece ulegnie ciężkiemu lub śmiertelnemu wypadkowi przy pracy. W tym przypadku jakość szkolenia badana jest przez inspektora Państwowej Inspekcji Pracy i prokuratora, a dyrektor szkoły zlecający szkolenie narażony jest na sądową odpowiedzialność karną i cywilną.

Etyka zawodowa wymaga, by ktoś, kto wystawia zaświadczenia o zakończeniu kursu, zatrudniał kompetentnych wykładowców.

Planuje się, iż od 2000 r. wykładowcy problematyki BHP i ośrodki szkoleniowe będą mogli poddawać się dobrowolnej certyfikacji. Właściwym organem będzie Ośrodek Certyfikacji Kompetencji Personelu działający w ramach struktury Centralnego Instytutu Ochrony Pracy w Warszawie. Będą przyznawane:

• Certyfikaty Personelu dla wykładowców problematyki bhp,

• Dokumenty Uznania Kompetencji dla ośrodków szkoleniowych.

Analiza kosztów.

Wielu dyrektorów organizując szkolenie bhp, liczy pieniądze i wybiera najtańszą ofertę szkoleniową. Wiele szkół rozpatruje nadal szkolenie jako koszt, na który nie może sobie pozwolić i nie bierze pod uwagę kosztów ignorancji nauczycieli. Dobre szkolenie jest w rzeczywistości inwestycją. Po szkoleniu nauczyciele powinni pracować lepiej i stać się bardziej cenni dla organizacji. Szanowni dyrektorzy szkół pomyślcie o tym w ten sposób. Przyjrzyjcie się również tak nieuchwytnym sprawom, jak niskie morale personelu pedagogicznego, brak odczucia przynależności i zaangażowania się w sprawy szkoły.

Można wtedy zaobserwować:

• płynność kadr (stąd koszty ponownego szkolenia i osiągania efektywności),

• duży wskaźnik wypadkowości, wizyty u lekarza,

• absencję w pracy, zatrzymania realizacji programu nauczania, • zażalenia uczniów i rodziców oficjalne i nieoficjalne

Wszystkie one mogą być bardzo kosztowne, jeżeli występują łącznie, więc szkolenie może okazać się opłacalną inwestycją.

Szkolenie dorosłych.

Szkolenie nauczycieli w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy należy opierać na andragogice (nauczanie-uczenie się dorosłych).

Podstawowe różnice w nauczaniu dzieci i młodzieży szkolnej a szkoleniu-uczeniu się nauczycieli (dorosłych)

Nauczyciele

Młodzież szkolna

Relacje wykładowca - uczestnik szkolenia

• Związek równorzędny, partnerski, wspomagający

• Wzajemne korzystanie ze swoich doświadczeń

• Dominacja wykładowcy nad słuchaczem

• Jednokierunkowy przepływ informacji

Komunikacja w procesie nauczania-uczenia się

• Wszyscy uczą się od siebie wzajemnie

• Wykładowca nie jest jedynym źródłem wiedzy

• Wykorzystuje się doświadczenie słuchaczy

• Wykładowca jest podstawowym źródłem wiedzy dla

słuchaczy

Cel nauczania - program nauczania

• Nauczyciele sami potrafią określać swoje cele

• Programy są dostosowane do konkretnych potrzeb uczących się

• Dorosłym bardziej odpowiada podejście problemowe niż

przedmiotowe

• Dzieci nie potrafią jasno określić swoich celów

• Programy nauczania są określane dla danej grupy wiekowej

• W planach i programach nauczania dominuje podział na

przedmioty

Podstawowe różnice w nauczaniu dzieci i młodzieży szkolnej a szkoleniu - uczeniu się nauczycieli (dorosłych)

Wykorzystanie wiedzy zdobytej podczas szkolenia-uczenia się

• Nauczyciele ucząc się są nastawieni na rozwiązywanie

aktualnych problemów

• Uczenie jest związane z bezpośrednią użytecznością

zdobywanej wiedzy

• Dzieci zdobywają wiedzę, która będzie wykorzystana kiedyś

w przyszłości

Zdolność zapamiętywania

• Nauczyciele szybciej zapamiętują związki zależności słabiej

definicje, liczby, konkretne fakty

• Długie przerwy w edukacji mogą być przyczyną kłopotów z

zapamiętywaniem treści nauczania

• Dzieci szybciej zapamiętują fakty, definicje, liczby

Ocenianie

• Nauczyciele są bardzo wrażliwi na krytykę, nie lubią być

oceniani

• Dzieci zwykle lubią być oceniane

Skuteczność i efektywność szkoleń dorosłych (nauczycieli) w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy zależy

w decydującej mierze od ich postawy i nastawienia do szkolenia.

Istotne znaczenie ma nawiązywanie kontaktów między nauczycielami, nieformalna wymiana informacji, dzielenie

się swoimi doświadczeniami.

Ograniczony czas trwania kursu bhp wymaga dużej koncentracji, gotowości do samodzielnej pracy, do dyskusji merytorycznych i metodycznych. Po zakończeniu kursu pomocne mogą okazać się notatki, uwagi i komentarze do otrzymanych pakietów edukacyjnych.

Nauczyciele uczą się lepiej na kursie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy gdy:

mogą wypowiadać się bez obaw o krytykę,

• mogą popełniać błędy (nie są „osądzani", „karania"),

• są akceptowani w środowisku, w którym uczą się (dlatego nie wolno szkolić na przykład pracowników obsługi

szkoły w jednej grupie z nauczycielami),

• mają wpływ na przebieg szkolenia,

• wiedzą dlaczego się szkolą i jakie będą mieli z tego korzyści, • są aktywnie zaangażowani w proces uczenia się,

• rozumieją wartość i znaczenie tego, czego uczą się,

• uczą się podczas rozwiązywania problemów, a nie realizacji tematów, • dzielą się pomysłami, wrażeniami,

• widzą, że nowe informacje mogą być wykorzystywane w praktyce,

• w procesie uczenia się mają możliwość odwołać się do własnego doświadczenia,

• rozwiązują rzeczywiste problemy

Bariery w uczeniu się nauczycieli:

Typowe bariery w uczeniu się dorosłych, to: • duża wrażliwość na krytykę,

• brak pewności - obawa przed niepowodzeniem, ośmieszeniem się na forum grupy,

• zaniżona lub zawyżona samoocena, • brak zainteresowania,

• brak motywacji.

Obowiązki organizatora.

Dyrektor szkoły powinien zadbać, by otoczenie, w którym odbywa się szkolenie było wygodne, pod względem fizycznym i psychicznym. Długie wykłady, okresy ciągłego siedzenia, brak możliwości zrobienia czegoś samodzielnie, bardzo irytuje nauczycieli. Bardzo często uczestnicy szkolenia siedzą w tłoku, na krzesłach dostosowanych do warunków psychofizycznych uczniów szkoły podstawowej, w źle oświetlonych, dusznych i ciasnych pomieszczeniach (typu: świetlica czy stołówka). Najbardziej czarujące szkolenie wywoła letarg w gorącym, nie wentylowanym pomieszczeniu. Winę ponosi wtedy sala, a nie wykład. Najlepiej prowadzi się zajęcia w temperaturze 19 - 20 °C i dobrze wywietrzonej sali. Miejsca do siedzenia także są istotne_ Mózg może wchłonąć tylko to, co zniosą plecy, czyli ważna jest wygoda.

Pomieszczenie klasowe, w którym ławki stoją w równych rzędach naprzeciw wykładowcy, daje informację na temat struktury i hierarchii. Wielu nauczycielom krzesła ustawione w rzędy kojarzą się negatywnie ze środowiskiem szkolnym, co przeszkadza w zajęciach. Ustawienie krzeseł wokół wykładowcy daje inną informację, ponieważ wykładowca nie ma wówczas ustalonego miejsca. Ustawienie krzeseł w kształcie litery U z wykładowcą u wylotu U jest popularne, ponieważ zachęca do wzajemnego oddziaływania. Wolne krzesła można przesunąć na bok, dla odwiedzających, gości i spóźnialskich.

Lista kontrolna.

Oto lista kontrolna dyrektora szkoły dotycząca wyposażenia pomieszczenia na szkolenie.

1. Pomieszczenie do zajęć: wystarczająca przestrzeń, wygodne miejsca do siedzenia, plan miejsc, układ krzeseł, system

nagłaśniający (jeżeli jest), próba dźwięku, wystarczające oświetlenie naturalne i sztuczne, dobra wentylacja lub klimatyzacja,

wyjścia awaryjne, dostęp do telefonu.

2. Toalety: wystarczająca liczba toalet dla obu płci (mydło, papier higieniczny), toalety dostępne dla niepełnosprawnych.

3. Bufet: dostępność herbaty, kawy, ciasteczek i napojów w czasie przerwy. Jeżeli bufetu nie ma w na miejscu, uczestnicy chcą

wiedzieć, jakie mają możliwości spożycia posiłku, a długość przerwy musi umożliwić każdemu na zjedzenie posiłku bez

pośpiechu.

4. Szatnia: zabezpieczenie rzeczy osobistych, wszechstronny dostęp.

5. Materiały do szkolenia: identyfikatory, lista uczestników, komunikaty, wszelkie inne materiały szkoleniowe, czysty papier,

długopisy i ołówki.

6. Wyposażenie sali szkoleniowej: rzutnik pisma, monitor wideo, odtwarzacz taśm wideo, komputer, wideoprojektor, ekran

projekcyjny, biała tablica, markety zapasowy papier.

7. Inne wyposażenie: dzbanek z wodą i szklanka, zestaw pierwszej pomocy, nożyczki, taśma klejąca, klej biurowy, spinacze do

papieru itp.

Dynamika grupy.

Doświadczony wykładowca-w przeciwieństwie do np. aktora-wygłaszając

wykład, od czasu do czasu powinien badać, co się dzieje na sali, czy uczestnicy słuchają uważnie, czy też występują objawy zmęczenia. Jeśli zauważy osłabienie zainteresowania i spadek uwagi, próbuje ponownie „poderwać" salę, stosując środki ekspresji, jak: modulowanie głosu, zmiana tempa, powtórzenie przedstawionego problemu w bardziej przystępnej formie, zrobienie dygresji, powiedzenie porzekadła czy dowcipu związanego z referowanym problemem.

Warto chyba w tym miejscu wspomnieć Melchiora Wańkowicza, który był znakomitym wręcz oratorem, gawędziarzem i potrafił całymi godzinami fascynować audytorium, ściśle jednak przestrzegał własnej maksymy: „Co najmniej co kwadrans trzeba, aby słuchacz się obśmiał i odprężył, a potem będzie słuchał dalej", I w tok swoich odczytów wstawiał raz po raz jakąś anegdotę. Ale anegdota wprowadza nie tylko odprężenie.

Skraca również dystans między wykładowcom a słuchaczem i zjednuje sympatię. Środkiem ułatwiającym urzeczywistnienie tego zadania niech będą humorystyczne rysunki ­foliogramy, które można pokazać uczestnikom szkolenia w charakterze przerywników w zajęciach.

W czasie szkolenia należy posługiwać się językiem mówionym, żywym słowem. Warto więc przypomnieć znane porzekadło: „Słowa trzeba ważyć, a nie liczyć".

Dwie godziny to maksymalna długość cyklu pracy, w którym można utrzymać zainteresowanie i zaangażowanie grupy. Badania pokazują, że zdolność zapamiętywania spada drastycznie, jeśli zajęcia trwają dłużej niż 50 minut lub godzinę.

Najczęstszą przyczyną, z powodu której wykładowcy nie osiągają założonych wyników, jest to, że chcą zbyt wiele zrobić w ograniczonym czasie. Dziesięciominutowa przerwa po upływie godziny poprawia w dużym stopniu zdolność zapamiętywania.

Nauczyciele oczekują, że szkoleniowiec będzie dobrze przygotowany do zajęć. Doceniają jego zaangażowanie i kompetencje.

Biorąc udział w szkoleniu bhp często obserwujemy jak prowadzący oddalają się od tematu szkolenia - celu szkolenia. Rzadko, aktywny udział w zajęciach biorą udział wszyscy jego uczestnicy.

Wynika to między innymi z ich cech osobowościowych, takich jak nieśmiałość, nadkrytycyzm, wrażliwość, czy z wad fizycznych np. wada wymowy. Tacy uczestnicy szkolenia niechętnie zabierają głos nawet wtedy, gdy mają do przekazania coś istotnego.

Najsłabsze zajęcia to te, które opierają się jedynie na słowach. Wykładowca musi stosować przykłady, metafory, dowcip, mowę ciała, musi manipulować przestrzenią. Coś z prawdziwego człowieka musi przebijać przez tekst wykładu, w przeciwnym wypadku grupa może równie dobrze słuchać nagrania.

Zajęcia prowadzone tradycyjnie nie są w stanie wyeliminować „mówienia o niczym", zwanego popularnie „laniem wody". Mówienie nie na temat jest po prostu stratą czasu. W każdej niemal grupie szkoleniowej znajdzie się wykładowca, który zabiera nam czas, nic nie wnosząc do omawianego problemu.

Przytoczonym wyżej trudnością towarzyszącym tradycyjnemu szkoleniu dorosłych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy zapobiegają aktywizujące metody, a szczególnie metoda - METAPLAN, powszechnie stosowana na Zachodzie. Polega ona na tym, że w czasie szkolenia uczestnicy wspólnie tworzą plakat, który jest ilustracją meritum omawianego tematu.

Wszystkim zainteresowanym aktywizującymi metodami szkolenia polecamy wydawnictwa Pracowni Doskonalenia Nauczycieli Przedmiotów Zawodowych CODN z cyklu „ABC doradcy przedmiotów zawodowych" - zeszyty:

• Nr 5 - Metaplan,

• Nr 9 - Metoda przewodniego tekstu w kształceniu praktycznym,

• Nr 20 - Metoda projektów w kształceniu zawodowym,

• Nr 21 - Metoda przypadków w kształceniu zawodowym,

• Nr 22 - Dyskusja wielokrotna,

• Nr 33 - Burza mózgów,

• Nr 34 - Aktywizujące metody w kształceniu,

• Nr 35 - Metoda sytuacyjna,

• Nr 41 - Gry dydaktyczne.

Zeszyty można nabyć w siedzibie CODN - pok. 501 lub zamówić drogą pocztową.

Adres kontaktowy:

Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczyciel

Pracownia Doskonalenia Nauczycieli Przedmiotów Zawodowych 00 - 478 Warszawa, AI. Ujazdowskie 28

tel. [phone] w. 501, fax. [phone].

Samokształcenie kierowane.

Nauczyciele nie są próżnymi naczyniami, które mają być napełnione wiedzą i umiejętnościami przez wszystkowiedzącego wykładowcę. Jest to model przestarzały, ale wielu ludzi zachowuje się tak, jakby wciąż był aktualny. Wykładowcy sami wymagają doskonalenia, aby nabyć umiejętności konieczne w walce z wyzwaniem czasu. Ci którzy potrafią uczyć dorosłych, lub szkolić na odległość ze wspomaganiem komputerowym, będą w cenie złota dla każdej organizacji. Ich praca rozprzestrzeni się daleko poza salę szkoleń. Nie pozostaną nigdy bez zajęcia.

Studiowane samodzielnie przypisów i zasad bhp wymaga przestrzegania kilku wskazówek.

• na przeczytanie materiałów źródłowych, oglądanie kaset należy wykorzystywać nawet krótkie, dostępne minuty na uczenie

się. Czekanie na wolny czas w tygodniu to wymówka, aby nic nie robić,

• w czasie uczenia się należy organizować krótkie przerwy na herbatę lub kawę ilekroć będzie taka potrzeba, nie wolno bowiem

dopuścić do sytuacji naruszenia zasad higieny pracy umysłowej. Zawsze przerwać naukę, zanim poczuje się zmęczenie,

• w tej formie szkolenia liczy się uczestnik, prowadzący konsultacje usuwa się w cień - jest tylko animatorem,

• prowadzący konsultacje nie powinien dawać rad, czy gotowych rozwiązań. Jego rola polega raczej na inspirowaniu

uczestników samokształcenia kierowanego, by mogli znaleźć własny pomysł. Proszę zwrócić uwagę: trener drużyny

piłkarskiej nie wchodzi na boisko, ale tylko dba by inni mogli grać. Musi ich motywować i przekonać.

Dobry szkoleniowiec trener bhp jest tylko kimś, kto naprowadza na właściwy kierunek,

• uzyskanie informacji o stanie wiedzy nauczycieli i ich umiejętnościach oraz o rzeczywistych potrzebach szkoleniowych

wymaga przeprowadzenia kontroli wstępnej (test wejściowy). Kontrolę przeprowadza konsultant; na podstawie anonimowego testu,

• wszyscy uczestnicy samokształcenia kierowanego powinni otrzymać materiały szkoleniowe,

• uczestnicy tej formy szkolenia to dorośli, do nich należy przeczytanie wskazanych przepisów bhp, wykonanie wszystkich

zaleceń konsultanta, przedyskutowanie problemów i wątpliwości z innymi uczestnikami samokształcenia, czy oglądanie kaset video,

• od prowadzącego konsultacje można oczekiwać pomocy przy odpowiedzi na pytania nie zawarte w przepisach.

Najpierw jednak należy zapoznać się z materiałami źródłowymi, aby uzyskać gruntowniejszą wiedzę. Nie należy obawiać się prosić swojego wykładowcę o poświęcenie czasu na konsultację, jeśli jednak uczestnik napotka na jakieś trudności; nie może zakładać z góry, że wykładowca skontaktuje się z nim. Inicjatywa należy zawsze do uczestnika szkolenia,

• być może uczestnik szkolenia stwierdzi, że wyszedł z pomysłem lub sugestią, która została zignorowana przez konsultanta. Nie powinien przejmować się tym - powinien pogratulować sobie twórczego myślenia.

W procesie uczenia się można wyodrębnić cztery ogólne etapy:

• nieświadoma niekompetencja - uczestnik nie tylko nie wie, co robić, ale nie ma także żadnego doświadczenia w tej sprawie.

Jest to etap „błogiej ignorancji",

• świadoma niekompetencja - uczestnik zaczyna coś robić i wkrótce znajduje problemy. Pochłania to całą jego świadomą uwagę. Mimo, że ten etap jest uciążliwy, uczy się wówczas najwięcej. Ze względu na liczne niedogodności, konsultanci powinni w pełni wspierać osoby uczące się i uświadamiać im, że trudności to oznaka zdobywania wiedzy,

• świadoma kompetencja- uczestnik może wykonać zadanie, ale wymaga ono uwagi i koncentracji,

• nieświadoma kompetencja - umiejętność staje się serią nawyków i świadomy umysł uczestnika szkolenia może na przykład słuchać radia, kontemplować krajobrazy lub prowadzić rozmowę podczas prowadzenia samochodu. Umiejętnością robienia czegoś dobrze jest fakt, że się o tym nie myśli.

Planowanie szkolenia.

Planowanie szkolenia wymaga:

• rozpoznania potrzeb szkoleniowych, • sformułowania celów,

• skonstruowania narzędzi do pomiaru dydaktycznego (efektywności szkolenia), • wyboru metod i form szkolenia. Przykładowo: umiejętność posługiwania się podręcznym sprzętem gaśniczym, prowadzenia ewakuacji ludzi i mienia, zasady udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej - są to zagadnienia wymagające umiejętności myślenia zespołowego (współpracy w grupie) i dlatego należy je przeprowadzić w formie zajęć kontaktowych (treningu) dla całego grona pedagogicznego szkoły oraz pracowników obsługi i administracyjno-biurowych,

• wyboru rodzaju lub opracowania własnych materiałów szkoleniowych.

Potrzeby szkoleniowe.

W ustalaniu potrzeb szkoleniowych należy kierować się następującymi zasadami:

• każdy uczestnik na pierwszym spotkaniu kontaktowym pisze samodzielnie w ciągu kilku minut pytania, przemyślenia,

sugestie, uwagi i propozycje,

• zapisane, czytelnie propozycje do tematyki zajęć prowadzący zajęcia umieszcza na tablicy, aby każdy mógł się z nimi

zapoznać oraz aby stale towarzyszyły - ku pamięci - prowadzącego i uczestników seminarium,

• w toku zajęć należy przedstawić odpowiedzi na wszystkie problemy, pytania i wątpliwości nurtujące uczestników,

• określić - w toku wspólnej dyskusji - reguły obowiązujące podczas zajęć aktywizujących:

a) wzajemna pomoc, bez krytykowania,

b) formułowanie w sposób krótki i zwięzły swoich przemyśleń i wniosków, c) dyskusja w formie pisemnej - „jedna

myśl na jednej kartce", „na jednej stronie tylko cztery linijki tekstu i najwyżej 9 słów", „pismo czytelne ­drukowane".

Ćwiczenie: „Ocena potrzeb szkoleniowych".

Celem ćwiczenia jest:

• zidentyfikowanie reprezentatywnej grupy osób, które będą źródłem informacji o potrzebach szkoleniowych,

• dobór optymalnych technik zbierania danych,

• sformułowanie pytań-problemów, na które należy uzyskać odpowiedź. „Analiza przypadku"

Dyrektor prywatnej szkoły podstawowej w miejscowości X zatelefonował do firmy szkoleniowej Y przeprowadzającej szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy i poprosił o zorganizowania szkolenia dla 20 nauczycieli swojej szkoły.

Co prawda w ubiegłym roku szkolnym nauczyciele uczestniczyli w szkoleniu okresowym organizowanym przez inną firmę, lecz jak mówił dyrektor szkoły, nie jest zadowolony z tego szkolenia. Dyrektor powiedział, iż bezpośrednią przyczyną tego, iż zdecydował się na zorganizowanie ponownego szkolenia nauczycieli były następujące zdarzenia:

• z uwagi na anonimowy telefon „ bomba w szkole" konieczna była ewakuacja uczniów w trakcie zajęć szkolnych - ewakuacja była przeprowadzona przez nauczycieli nieudolnie i spowodowała panikę wśród dzieci klas młodszych,

• ostatnio zdarzył się wypadek podczas przerwy międzylekcyjnej - uczeń złamał nogę na śliskiej posadzce korytarza szkoły - nauczyciele dyżurni nie potrafili udzielić poszkodowanemu pierwszej pomocy.

Dyrektor wspomniał, iż nauczyciele borykają się jeszcze z innymi problemami związanymi z higieną i bezpieczeństwem pracy.

Zadanie: 1. Jakimi metodami można ocenić potrzeby szkoleniowe nauczycieli ze szkoły X?

2. Jakie informacje i od kogo należy uzyskać, aby ocenić potrzeby szkoleniowe tej szkoły?

Właściwe określenie potrzeb szkoleniowych oraz związanych z tym celów stanowi w dużej mierze o skuteczności szkolenia.

Zazwyczaj korzysta się z kilku technik zbierania informacji, a poważne problemy szkoleniowe rozwiązują konsultanci i doradcy analizując różne aspekty funkcjonowania szkoły. Analizę potrzeb należy rozpatrywać z punktu widzenia kierownictwa, a także nauczycieli uczestniczących w szkoleniu.

Techniki zbierania danych.

Do zbierania danych o potrzebach szkoleniowych stosować:

• przegląd istniejącej dokumentacji w dziedzinie bhp (protokoły, nakazy, dokumentacja powypadkowa, itp.),

• kwestionariusze,

• wywiady,

• testy wstępne z uczestnikami szkolenia (na wejściu),

• obserwacja - ocena realizacji określonych zadań w celu określenia słabych i mocnych stron nauczyciela,

• przeanalizowanie pewnych zdarzeń i zidentyfikowanie przyczyn,

• analiza „luk" - relacja między stanem rzeczywistym danej jednostki (lub instytucji), a stanem pożądanym (wymaganym).

Luki można ustalić na podstawie:

• rozbieżności między obowiązującymi przepisami, zasadami oraz procedurami wykonywania zadań służbowych a faktycznym

postępowaniem nauczycieli,

• stwierdzonych podczas wizytacji przypadków zaniedbań (wiem, ale nie zrobiłem), czy przeoczeń (nie zdawałem sobie

sprawy),

• zdarzających się wypadków i stwierdzonych przypadków chorób zawodowych nauczycieli.

Dobrze rozpoznane potrzeby szkoleniowe są pomocne w sformułowaniu szczegółowych celów szkolenia, czyli tego, co nauczyciele po ukończeniu szkolenia powinni wiedzieć i umieć wykonać.

Monitorowanie szkolenia.

W trakcie i na koniec szkolenia konieczne jest sprawdzenie, czy wszyscy uczestnicy osiągnęli zakładane cele. Postępując niezgodnie z tą zasadą, można być asem pilotażu, wspaniale sterować, wylądować na Okęciu, a następnie przypomnieć sobie , że pasażerowie mieli lecieć do Londynu. Monitorowanie szkolenia trzyma nas na kursie. Dlatego też uzyskany podczas szkolenia „przyrost wiedzy" i umiejętności trzeba „zmierzyć" - zazwyczaj stosowane są testy wiadomości i zadania praktyczne

Zastosowanie na zakończenie szkolenia „końcowy testu wyboru odpowiedzi" da nam miarę wiedzy, ale nie określi miary uczenia się, jeśli się nie dowiemy, jaką wiedzę posiadali nauczyciele, gdy zaczynali szkolenie. W celu zmierzenia procesu uczenia się, to znaczy zmiany poziomu wiedzy, potrzebny jest „test wstępny" Nie wolno na „wejściu" i „wyjściu" stosować tego samego testu. Należy stworzyć test z podobnego rodzaju pytań. Różnica w ilości zdobytych punktów między testem wstępnym a testem po zakończeniu szkolenia daje bezpośrednią miarę wiedzy zdobytej w czasie szkolenia.

Procent „przyrostu wiedzy".

Oto interesująca propozycja: osoba, która zdobędzie najwięcej punktów, bez względu na wynik absolutny, nauczyła się najwięcej. Tak więc nauczycielka, która uzyskała 10% poprawnych odpowiedzi w teście wstępnym i 60% w końcowym, nauczyła się więcej niż kolega, który uzyskał najpierw 80%, a następnie 90%.

Jeżeli docelowa norma postępu wynosi 75% poprawnych odpowiedzi, wówczas 90% zalicza szkolenie, a 60% nie. Jeżeli jednakże interesuje nas uczenie się, koleżanka, która uzyskała 60%, nauczyła się więcej.

Można podejść do sprawy w sposób bardziej naukowy i zastosować „procent przyrostu wiedzy", aby uwzględnić wyniki testu wstępnego. Obliczamy procent przyrostu w następujący sposób:

Przyrost procentu =

Punkty testu końcowego - punkty testu wstępnego x 100 Maksymalna ilość punktów - punkty testu wstępnego

Pierwsza osoba miałaby przyrost punktów wynoszący 55 %, druga - 50 %. Średni współczynnik przyrostu wszystkich uczestników daję miarę efektywności szkolenia.

Badania pokazują, że dobry szkoleniowiec, łącząc wkład własny i doświadczenie, uzyska średnią około 50 %.

Sposób sprawdzanie efektów szkolenia.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 62, poz. 285 z 1996 r.), kładzie nacisk w § 6. 1. na to, aby kompetencje uczestników szkolenia były oceniane egzaminem. Ukończenie szkolenia podstawowego i okresowego powinno być potwierdzone zaświadczeniem wydanym przez organizatora szkolenia według wzoru określonego w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz.U. Nr 103, poz. 472 z 1993 r.).

Bez względu na sposób sprawdzania efektów nauczania - uczenia się dyrektor szkoły winien wziąć test sprzed szkolenia i test wykonany po szkoleniu, by porównać podobne z podobnym.

Po podjęciu decyzji, co mierzyć, trzeba postanowić, jak mierzyć.

Wiedza (zapamiętane fakty) jest łatwa do oceny przy pomocy testu składającego się z pewnej liczby pytań z możliwością wyboru odpowiedzi.

Przy ocenianiu umiejętności obowiązuje zasada: „Zadaj zadanie i patrz". Ustala się zadanie i obserwuje uczestnika lub grupę w trakcie jego wykonania. Pozwala to ocenić metodę, jak również wynik. Można też ustalić zadanie i sprawdzać rezultat. Zadaniem może być scenka z podziałem na role w symulowanym kontekście, jak najbardziej przypominającym realną sytuację z życia szkoły.

Informację o celach szkolenia i miernikach oraz kryteriach oceny ich osiągnięć należy umieścić w programach szczegółowych oraz przekazać do wiadomości szkoleniowcom i uczestnikom szkolenia.

Szkoleniowcy powinni wiedzieć, czego muszą nauczyć, a uczestnicy powinni dowiedzieć się, jak będą sprawdzane efekty ich uczenia się oraz jakie wyniki zostaną zaakceptowane.

W zależności od rodzaju zaprojektowanych celów oraz specyfiki zawodowej nauczycieli i liczebności grupy, jaką zamierza się objąć szkoleniem, należy określić:

• sposób przeprowadzenia szkolenia, np. z oderwaniem od pracy lub po godzinach pracy czy „na odległość",

• czas trwania szkolenia - liczbę dni lub godzin kontaktowych,

• formę przeprowadzenia-seminarium, wykłady, ćwiczenia praktyczne „pod okiem trenera-szkoleniowca" itp.,

• treści szkolenia z podaniem zakresu i liczby godzin dla każdego tematu.

Szkolenie można uznać za efektywnie przygotowane i przeprowadzone, jeśli wszyscy uczestnicy osiągnęli założone kryterium wykonania testów wiadomości lub prób zadań praktycznych.

W przypadku pozytywnej oceny szkolenia - program i sposób jego realizacji można pozostawić bez zmian.

Natomiast gdy uczestnicy szkolenia nie osiągnęli założonych kryteriów i w konsekwencji ocena efektywności szkolenia była niska, konieczne jest zaprojektowanie korekty. Może ona dotyczyć zastosowanych metod szkolenia lub używanych materiałów szkoleniowych.

W przypadku, gdy pomimo zmiany metod nauczania lub wprowadzenia bardziej efektywnych środków szkolenia część uczestników nadal nie uzyskuje przyjętego kryterium, to należy rozpatrzyć, czy:

• narzędzia pomiaru dydaktycznego zostały właściwie zaprojektowane?

• stosowane metody i środki nauczania-uczenia się zapewniają osiągnięcie celu?

• zaprojektowane metody i środki szkolenia są właściwie stosowane przez trenerów-szkoleniowców?

• uczestnicy szkolenia postrzegają ukończenie szkolenia z pozytywną oceną jako opłacalne lub przynajmniej motywujące?

• zakres wiedzy i umiejętności przekazanych podczas szkolenia jest adekwatny do rozpoznanych potrzeb?

• możliwości intelektualne szkoleniowców są adekwatne do poziomu i programu szkolenia (wymóg wyższego wykształcenia), a pośrednio do wymagań stawianych przez uczestników szkolenia?

Wiedza i umiejętności uzyskane podczas szkolenia muszą zostać wzmocnione codzienną praktyką przestrzegania procedur, przepisów i zasad bhp w szkole.

Rozbieżności takich zazwyczaj nie ma, jeśli dyrektor szkoły uczestniczy w rozpoznawaniu potrzeb szkoleniowych i w przygotowywaniu programu szczegółowego szkolenia nauczycieli.

Podstawą kreowania polityki bhp nie jest pytanie o bieżące niedostatki, lecz o to, co (jak) być powinno, np.: jaka powinna być szkoła, nauczyciele, jej system zarządzania. Kreowanie polityki bhp w szkole wymaga zdolności przewidywania, uważanej za najważniejszy walor przywództwa. Dyrektor szkoły, który jej nie posiada, bądź ją utracił: „jest przywódcą tylko de nomine. Nie panuje nad sytuacją, reaguje wyłącznie na bieżące wydarzenia i prędzej czy później będzie musiał opuścić swoje stanowisko.

SCAN - MATERIAŁ NA STRONĘ INTERNETOWĄ U.M PRZYGOTOWAŁ

LESZEK ROMANOWSKI TORUŃ - 2000

Materiały źródłowe.

1. Studenski R.: Organizacja szkoleń, ATEST - OCHRONA PRACY nr 8/95

2. Przybylska E. (redaktor).:

PROWADZĘ SZKOLENIE. PORADNIK INSTRUKTORA ZWIĄZKOWEGO, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność" Gdańsk 1997 r.

3. Burton T.: PRZYGOTOWANIE MATERIAŁÓW DO ELASTYCZNEGO KSZTAŁCENIA, Ośrodek Kształcenia i Doskonalenia Kadr Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom 1997 r.

4. Jeffries C., Lewis R., Meed J., Merrit R.: KSZTAŁCENIE OTWARTE OD A DO Z, Ośrodek Kształcenia i Doskonalenia Kadr Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom 1997 r.

5. Brejnak A.: Metaplan - Skuteczna dyskusja jako efekt aktywnej metody komunikowania się. Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli. Warszawa

6. Pietkiewicz. E.: Nowoczesny menedżer. Wydawnictwo INFOR. Warszawa 1996.

7. Elsner D.: Doskonalenie kierowania placówką oświatową. Wokół nowych pojęć i znaczeń. Wydawnictwo MENTOR. Chorzów 1999.

8. Szubański R.: Nadzór pedagogiczny sprawowany przez dyrektora szkoły. Wydawnictwo Szkolne PWN.. Warszawa 1999.

9. O"Connor J i Seymour J.: NLP - szkolenie menedżerów i trenerów. Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c., Poznań 1999 r.

- KONIEC -

SPIS TREŚCI

I. Program szkolenia dla nauczycieli 3

II. Plan Szkolenia 4

III. Szczegółowy program szkolenia nauczycieli 9

IV. Propozycje autorskie 17

V. Nadzór pedagogiczny 31

TORUŃ - 2000

ISBN 8388035-2-5

---