dr Wioletta Kozak

Lublin

Diagnoza na „wejście”, czyli w jaki sposób rozpoznawać wiadomości, umiejętności i predyspozycje uczniów rozpoczynających naukę w szkole?

1. Wprowadzenie

Diagnostyka edukacyjna w rozumieniu B. Niemierki to metodologia diagnozy pedagogicznej, która jest opisem i wyjaśnieniem sposobów rozpoznawania sytuacji dydaktycznej i wychowawczej ucznia, w tym zwłaszcza zmian, jakie w nim zachodzą pod wpływem oddziaływania pedagogicznego. I o ile bezdyskusyjna jest świadomość konieczności przeprowadzania przede wszystkim diagnozy wstępnej uczniów rozpoczynających naukę na danym etapie kształcenia, o tyle problem zaczyna się w momencie tworzenia koncepcji badań i konstruowania narzędzi badawczych. Z mojego doświadczenia wynika, że np. w szkołach ponadgimnazjalnych dominuje - oderwane od poprzednich etapów kształcenia - budowanie sprawdzianów z wiedzy, niekoniecznie znanej uczniom z poprzedniej szkoły, a stanowiącej raczej projekcję nauczycieli wyższego etapu na temat tego, co w ich mniemaniu uczniowie wiedzieć powinni. Stąd też należy zachować podstawowe zasady dobrze przeprowadzonej diagnozy: rzetelności (odbiorca musi mieć zaufanie, że wnioski nie powstały w sposób przypadkowy), komplementarności (całościowości, nie fragmentaryczności i wybiórczości, które mogą prowadzić do zniekształceń i deformacji), obiektywizmu (bezstronności w przygotowaniu narzędzi badawczych, opracowywaniu wyników oraz dokonywaniu ich interpretacji), dokładności i trafności (zgodności narzędzi z zakładanymi celami). W artykule chciałabym przedstawić swój pomysł, oparty na kilkuletnim doświadczeniu, dokonywania diagnozy wstępnej uczniów klas liceum ogólnokształcącego. Te same zasady można także zastosować w gimnazjum.

Zasadniczym celem tych badań jest rozpoznanie zarówno wiadomości i umiejętności przedmiotowych, jak i predyspozycji osobowościowych, postaw twórczych, zainteresowań uczniów po to, by właściwie stymulować ich rozwój. Na diagnozę wstępną patrzę z dwóch perspektyw: jednostki (ważny jest indywidualny rozwój ucznia) i grupy - klasy, w której dochodzi do procesu nauczania - uczenia się (grupa ma bardzo duży wpływ na wyniki i rozwój pojedynczego ucznia, z doświadczenia wynika, iż klasy sprofilowane, np. matematyczno - fizyczne, do których uczęszcza młodzież o wyraźnie określonych zainteresowaniach i zdolnościach osiąga we wszystkich obszarach wyższe wyniki niż klasa o profilu ogólnym, wybieranym przez uczniów o niesprecyzowanych zainteresowaniach).

Diagnoza wstępna w wymiarze indywidualnym

Najistotniejszą informacją na temat ucznia jest jego wynik uzyskany z egzaminu zewnętrznego. Jednak sam wynik, nawet uzupełniony o skalę staninową, która wskazuje miejsce w swoistym „rankingu” wyników, niewiele mówi o wiadomościach i umiejętnościach. Nauczyciel np. języka polskiego szkoły ponadgimnazjalnej uzyskuje jedynie informację o tym, że uczeń w egzaminie gimnazjalnym na 16 punktów z zadania rozszerzonej wypowiedzi (tzw. wypracowanie) otrzymał 12. Nie wie, których kryteriów uczeń nie spełnił, nie wie także, dlaczego stracił 4 punkty, nie może więc właściwie zidentyfikować problemów ani też im zaradzić. Ta sytuacja dotyczy zresztą także innych przedmiotów. Dlatego też rozsądne wydaje się oparcie się na arkuszach egzaminu gimnazjalnego (lub sprawdzianu po VI klasie uczniów przypadku uczniów gimnazjum), z wyraźnym zastrzeżeniem, że nie wolno powtarzać tego arkusza, który uczeń rozwiązywał na swoim egzaminie właściwym i/lub ewentualnie próbnym. Prowadzone od kilku już lat właściwe oraz próbne egzaminy gimnazjalne pozwoliły bowiem stworzyć bazę danych z arkuszami egzaminacyjnymi. Za użyciem tych arkuszy przemawia, według mnie, kilka istotnych przesłanek (przedstawiam najważniejsze):

1. arkusze egzaminacyjne są standaryzowane (często nauczyciele tworzą swoje testy niezgodnie z zasadami pomiaru dydaktycznego, z zadaniami, które zawierają błędy, nielogiczności, niezamierzone podpowiedzi, niejednoznaczne polecenia itp. wynikające z braku wnikliwej analizy i uświadomienia - jak to profesor Bolesław Niemierko powtarzał na wykładach - „czy test sprawdza to, co miał sprawdzać”);

2. w sprawdzianach zwłaszcza w szkołach ponadgimnazjalnych w większości przeważają zadania z wiedzy (kategoria A w taksonomii celów wg B. Niemierki), czyli wiadomości, mogą one dotyczyć terminologii, faktów, praw i teorii naukowych, konwencji klasyfikacji, kryteriów oceny, zasad działania, procedur i algorytmów, metodologii badań. W każdym przypadku uczeń wykazuje się gotową wiedzą, wymagającą co najwyżej pewnego przegrupowania dla powiązania z wiedzą poprzednio uzyskaną. Wiadomości są zapamiętane, gdy uczeń jest w stanie odszukać je w pamięci, sprawdzić kompletność i ewentualnie uzupełnić, przedstawić w formie ustnej lub pisemnej albo też wykorzystać w praktycznym działaniu.

3. Na szczególną uwagę zasługują wiadomości dotyczące sposobów działania, to jest rozpoznawania sytuacji, formułowania planu działania, modyfikacji dzia­łania stoso­wnie do okoliczności, oceny wyników działania. Uczeń powinien nam powiedzieć lub pokazać, „jak to zrobić”, ale niekoniecznie musi umieć wykonać daną czynność. Tego rodzaju wiadomości praktyczne rzadko są zawarte w podręcznikach. Zdobywa się je przez przekaz ustny i przez obserwację czyjegoś lub własnego działania.

4. arkusze egzaminacyjne odnoszą się do podstawy programowej danego etapu kształcenia, częste jest myślenie życzeniowe, czyli wyobrażenie nauczycieli wyższego etapu edukacyjnego o tym, co uczniowie przede wszystkim wiedzieć powinni. Oparcie się o istniejące już arkusze pozwala zachować proporcje między wiedzą a umiejętnościami oraz ściśle ograniczyć się do tego, czego uczniowie na pewno uczyli się w poprzedniej szkole;

5. arkusze egzaminacyjne zawierają formy i typy zadań, organizację sprawdzania i kryteria znane już uczniom, w trakcie diagnozy wstępnej nie zostaną oni więc zaskoczeni przez inne czynniki, pozamerytoryczne, ale wykorzystane zostanie ich obycie testowe.

W pierwszym tygodniu września uczniowie rozwiązywali arkusz egzaminu gimnazjalnego w części humanistycznej oraz matematyczno - przyrodniczej niejako dodatkowo, na prośbę samych nauczycieli zainteresowanych taką formą diagnozy. Uzyskane wyniki zestawiłam z punktami uzyskanymi przez ucznia w egzaminie zewnętrznym. Badałam przede wszystkim rozrzut między wynikami, ale także przygotowywałam jakościową analizę wyników, szczególny nacisk kładąc - jako nauczyciel języka polskiego - na sprawności językowe, kompozycję tekstu, zasób leksykalny, najczęściej popełniane błędy itp., które dają obraz wiadomości i umiejętności przedmiotowych ucznia i wskazują na kierunek pracy z nim.

Mając świadomość, że na osiągnięcia ucznia mają wpływ także inne czynniki: uzdolnienia, wartości, zdolności, zainteresowania i postawy twórcze, diagnozę wstępną uzupełniłam o dwa dodatkowe badania: postaw twórczych i zainteresowań.

Ponieważ o teście postaw twórczych pisałam szeroko w innym artykule, skupię się tutaj na diagnozie zainteresowań. Pedagodzy początku XX wieku zwrócili szczególną uwagę na rolę zainteresowań w stymulowaniu rozwoju ucznia. Aleksander Kamiński podkreślał, że nie ma dziecka zupełnie pozbawionego walorów moralnych. Nie ma również dziecka, które by nie posiadało jakichś uzdolnień wrodzonych lub umiejętności nabytych, czy to w dziedzinie umysłowej (bezbłędnie pisze, dobrze rachuje, posiada zainteresowania przyrodnicze), czy to w dziedzinie praktycznej (dobrze gotuje,, majstruje zabawki, lubi czynić zakupy, opiekuje się młodszymi dziećmi), czy to w dziedzinie artystycznej (śpiewak, deklamator, aktor), czy to w dziedzinie społecznej (uzdolnienia kierownicze, organizatorskie, umiejętność godzenia zwaśnionych, inicjatywa społeczna). Ważne jest, aby te zainteresowania u ucznia odkryć, następnie tak zorganizować proces dydaktyczny, by je rozwijać. Pisał o tym także John Dewey: Dziecko posiada w naturze swej zainteresowania zależne od stopnia rozwoju, od przyzwyczajeń, od środowiska… W zainteresowaniach tych zawiera się to wszystko, do czego dziecko przywiązuje wagę; są one w nim jedyną potęgą, do której wychowawca może się odwołać, są tym, co jest w dziecku czynne, przedsiębiorcze(…). Właśnie dlatego zainteresowaniami należy kierować i ćwiczyć je, a nie tylko przyjmować takimi, jakie są. Istotność zainteresowań w kształtowaniu jednostki eksponują także współcześni pedagodzy, podkreślając, że zainteresowania koncentrują aktywność jednostki na określonych kierunkach działalności, angażują osobowość. Głębokie i wartościowe zainteresowania, wytrwała i intensywna praca oraz stymulujące pozytywnie warunki społeczne decydują o rozwoju zdolności jednostki. Odpowiednio ukształtowane zainteresowania stanowią zasadniczy składnik motywacyjnych podstaw aktywności człowieka.

W swojej praktyce stosuję kartę zainteresowań J. Woronieckiej, który uzyskałam kilka lat temu w trakcie szkolenia dotyczącego rozwiązywania problemów wychowawczych. Kwestionariusz ankiety składa się ze 104 stwierdzeń, które tworzą 8 grup zainteresowań:

I - humanistyczne

II - matematyczno - fizyczne

III - biologiczno - chemiczne

IV - techniczne

V - opiekuńczo - wychowawcze

VI - usługowe

VII - artystyczne

VIII - sportowe

Z każdej z poszczególnych kategorii można uzyskać do 26 punktów (jeden „+” na karcie odpowiedzi oznacza jeden punkt). Poniżej prezentuję narzędzia badawcze, składające się:

Kwestionariusz ankiety dotyczącej zainteresowań

Instrukcja

Masz przed sobą bardzo proste i łatwe pytania. Dotyczą one czynności, jakie lubisz i jakich nie lubisz. Na każde pytanie należy odpowiedzieć odpowiednimi znakami, które wpiszesz w odpowiednie kartki arkusza odpowiedzi. Pytania są ponumerowane - każdemu pytaniu odpowiada na arkuszu kratka oznaczona tym samym numerem.

Jeżeli daną czynność bardzo lubisz, wpisz w odpowiednią kratkę dwa krzyżyki (++). Jeżeli daną czynność tylko lubisz, wpisz jeden krzyżyk (+). Gdy danej czynności nie lubisz wykonywać, wpisz jeden minus (-), jeśli bardzo jej nie lubisz wykonywać, wpisz dwa minusy (--). Jeżeli zaś danej czynności nie znasz lub nigdy nie wykonywałeś i trudno jest Ci na to pytanie odpowiedzieć, w kratkę wpisz znak zapytania (?).

Staraj się na pytania odpowiadać szczerze, nie namyślając się zbytnio, zaznaczając odpowiedzi w diagramie - karcie odpowiedzi.

Czy lubisz?

1. Uczyć się języka polskiego.

2. Wykonywać działania matematyczne.

3. Poznawać życie zwierząt i roślin.

4. Czytać czasopisma i książki o tematyce technicznej.

5. Poznawać pracę pielęgniarki, higienistki itp.

6. Dbać o porządek w domu, w klasie, w szkole.

7. Chodzić na koncerty do filharmonii.

8. Należeć do klubu sportowego.

9. Wyrażać na piśmie swoje spostrzeżenia i myśli (pisanie wierszy, krótkich opowiadań, prowadzenie pamiętnika).

10. Uczyć się matematyki.

11. Uczyć się biologii, botaniki i zoologii.

12. Zwiedzać wystawy techniczne albo słuchać audycji o nowościach technicznych.

13. Czytać o tym, jak ludzie nauczyli się walczyć z chorobami.

14. Pomagać w gospodarstwie domowym.

15. Tańczyć na dyskotece.

16. Brać udział w zawodach sportowych.

17. Uczyć się języka obcego, posługiwać się nim w rozmowie.

18. Czytać książki typu Rozrywki matematyczne.

19. Prace doświadczalne z biologii.

20. Zajęcia praktyczno - techniczne.

21. Opiekować się chorymi, doglądać prawidłowego przyjmowania przez nich leków.

22. Szyć i wyszywać.

23. Śpiewać w chórze, zespole muzycznym.

24. Chodzić na górskie wycieczki.

25. Bywać w teatrze, muzeum, na wystawie sztuki.

26. Zajęcia w kółku matematycznym.

27. Pracować w sadzie, ogrodzie.

28. Wykonywać prace budowlane, zwiedzać place zabaw.

29. Opiekować się dziećmi.

30. Dokonywać zakupów.

31. Oglądać przedstawienia baletowe.

32. Jeździć na rowerze.

33. Zajęcia w kółku polonistycznym.

34. Samodzielnie rozwiązywać w domu dodatkowe zadania i przykłady z matematyki.

35. Przeprowadzać doświadczenia z roślinami.

36. Montować i naprawiać różne maszyny, przyrządy i mechanizmy, np. rower itp.

37. Poznawać budowę organizmu człowieka.

38. Przekonywać o czymś ludzi.

39. Projektować wystrój swojego pokoju, klasy szkolnej.

40. Brać udział w sportowych grach zespołowych.

41. Omawiać z kolegami przeczytane książki.

42. Brać udział w olimpiadach matematycznych.

43. Zajęcia w kółku biologicznym.

44. Sporządzać modele samolotów, szybowców, okrętów.

45. Poznawać przyczyny powstawania różnych chorób.

46. Zapoznawać się i obcować z różnymi ludźmi.

47. Grać na jakimś instrumencie.

48. Jeździć na nartach.

49. Czytać literaturę piękną.

50. Odkrywać, gdzie w otaczającym świecie ma praktyczne zastosowanie matematyka.

51. Obserwować naturę.

52. Wykonywać prace z mechaniki.

53. Czytać i opowiadać dzieciom bajki, bawić się z nimi.

54. Przygotowywać posiłki.

55. Należeć do zespołu tanecznego.

56. Grać w tenisa.

57. Czytać artykuły z dziedziny krytyki literackiej.

58. Uczyć się fizyki.

59. Czytać o odkryciach z dziedziny chemii.

60. Wykonywać rysunki techniczne.

61. Uczyć się biologii.

62. Być odpowiedzialnym za wyżywienie kolegów na obozach wędrownych i wycieczkach.

63. Projektować stroje.

64. Pływać.

65. Uczyć się historii.

66. Przeprowadzać doświadczenia z fizyki.

67. Rozwiązywać doświadczenia z chemii.

68. Obserwować pracę różnych maszyn, zwiedzać zakłady pracy.

69. Poznawać pracę lekarza.

70. Prać i prasować odzież.

71. Brać czynny udział w zajęciach kółka plastycznego.

72. Kibicować ulubionym drużynom sportowym.

73. Omawiać bieżące wydarzenia polityczne z kraju i za granicą.

74. Czytać literaturę popularnonaukową z zakresu odkryć fizycznych.

75. Przeprowadzać doświadczenia z chemii.

76. Poznawać budowę urządzeń radiotechnicznych.

77. Wyjaśniać kolegom, jak wykonywać zadania szkolne, których sami nie mogą wykonać.

78. Wyświadczać różne usługi dorosłym.

79. Słuchać muzyki, kolekcjonować płyty lub kasety z ulubionymi nagraniami.

80. Oglądać w telewizji zawody sportowe.

81. Czytać książki na tematy historyczne.

82. Zajęcia w kółku fizycznym.

83. Wykrywać zjawiska chemiczne w przyrodzie.

84. Naprawiać domowe urządzenia elektryczne.

85. Odpowiadać przy tablicy, występować przed szkołą.

86. Naprawiać sprzęt gospodarstwa domowego.

87. Malować pejzaże z natury.

88. Lekcje w-f.

89. Zwiedzać muzea historyczne, poznawać zabytki.

90. Czytać książki typu Rozrywki fizyczne.

91. Uczyć się chemii.

92. Orientować się w schematach odbiorników radiowych, telewizyjnych, magnetofonów itp.

93. Pełnić funkcję przewodniczącego klasy.

94. Być dyżurnym na przerwach międzylekcyjnych w szkole.

95. Fotografować przyrodę.

96. Grać w kometkę.

97. Brać udział w pracy społecznej.

98. Odkrywać, gdzie w otaczającym świecie ma zastosowanie fizyka.

99. Zajęcia w kółku chemicznym.

100. Gromadzić ciekawe artykuły o tematyce technicznej.

101. Pomagać ludziom chorym i starym w pracach domowych.

102. Nakrywać do stołu i podawać potrawy rodzinie i znajomym.

103. Brać udział w konkursach plastycznych.

104. Jeździć na rolkach.

Arkusz odpowiedzi do karty zainteresowań

Imię i nazwisko ................................................................................ Data....................................

Szkoła ................................................................................................Klasa..................................

1	2	3	4	5	6	7	8
9	10	11	12	13	14	15	16
17	18	19	20	21	22	23	24
25	26	27	28	29	30	31	32
33	34	35	36	37	38	39	40
41	42	43	44	45	46	47	48
49	50	51	52	53	54	55	56
57	58	59	60	61	62	63	64
65	66	67	68	69	70	71	72
73	74	75	76	77	78	79	80
81	82	83	84	85	86	87	88
89	90	91	92	93	94	95	96
97	98	99	100	101	102	103	104
I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII

++ bardzo lubię; + lubię; -- bardzo nie lubię; - nie lubię; ? nie wiem, nie znam

Klucz do karty zainteresowań

Policz, ile + uzyskałeś w każdej pionowej kolumnie i nanieś te wartości na wykres znajdujący się obok. Połącz otrzymane punkty. Punkty maksymalne wskazują na twoje zainteresowania:

I - humanistyczne

II - matematyczno - fizyczne

III - biologiczno - chemiczne

IV - techniczne

V - opiekuńczo - wychowawcze

VI - usługowe

VII - artystyczne

VIII - sportowe

26

24

22

20

18

16

14

12

10

8

6

4

2

I II III IV V VI VII VIII

Celem prowadzonych przeze mnie badań jest lepsze poznanie nowych uczniów, ich zainteresowań, możliwości intelektualnych oraz dalsze monitorowanie przebiegu „kariery” szkolnej pod kątem rozwoju tych przedmiotów, którymi w szczególności uczeń się interesuje. Ponadto ważne było skorelowanie wybranego profilu kształcenia z zainteresowaniami i predyspozycjami twórczymi ucznia. Ta wstępna, wrześniowa diagnoza zakończyła się przygotowaniem indywidualnych kart dla ucznia, zestawiających zebrane dane. Pierwsza karta dotyczy ucznia liceum. W tabeli użyłam oznaczeń: KANH - skrót testu postaw twórczych, M - matematyka, F - fizyka, Ch - chemia, B - biologia, G - geografia. Przedstawiłam również wykres zainteresowań w celu lepszego unaocznienia zainteresowań. Druga karta indywidualna prezentuje wyniki ucznia I klasy gimnazjum.

Przykładowa karta indywidualna ucznia liceum

Imię i nazwisko: Piotr

Klasa: I A

KANH		TEST ZAINTERESOWAŃ								TEST HUMANIST.		TEST MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZY
Postawy twórcze	Postawy odtwórcze	humanistyczne	matematyczno - fizyczne	biologiczno- chemiczne	techniczne	opiekuńczo - wychowawcze	usługowe	artystyczne	sportowe	Zadania testowe	Dłuższa wypowiedź	Zadania zamknięte						Zadania otwarte
																								Max liczba punktów:
																								25						25
																								Uzyskano punktów:
																								22						22
																								M	F		Ch				B			G
																								Max liczba punktów:
																								20	7		7					8		8
																								Uzyskano punktów:
																								19	6		5					8		6
										35	17	4	11	5	5	3	1	0	2	Max:	Max:	Standard I		Standard II				Standard III			Standard IV
																				34	16	Max liczba punktów:
																								16		13				13			8
Wnioski Wyniki zainteresowań na niskim poziomie poza matematyczno - fizycznymi, należy z jednej strony wzmacniać zainteresowania kierunkowe, ale z drugiej rozwijać pozostałe, wykorzystując przeważające predyspozycje twórcze ucznia, tj. myślenie dywergencyjne, wyobraźnię twórczą, aktywność poznawczą oraz samodzielność intelektualną.										Uzyskano: 39		Uzyskano punktów:
																								13		12				11			8
																				26	13	Wynik egzaminu gimnazjalnego
																				Niewielkie różnice między wynikami egzaminu zewnętrznego a diagnozy wstępnej. Średnia na świadectwie: 4,5 potwierdza wyniki diagnozy		Cz. humanist.				Cz. mat-przyr.
																								Max: 50 pkt				Max: 50 pkt
																								Uzyskano punktów:
																								43					46

1 - humanistyczne

2 -matematyczno - fizyczne

3 - biologiczno - chemiczne

4 - techniczne

5 - opiekuńczo - wychowawcze

6 - usługowe

7 - artystyczne

8 - sportowe

Rys. 4 Przykładowa karta indywidualna ucznia gimnazjum

Te wstępne badania i karta indywidualna ucznia stanowi punkt wyjścia właściwej diagnozy uczniów, w której wykorzystywałam uzyskane informacje. Przyjęta w badaniach formuła komplementarnego traktowania ucznia w procesie dydaktycznym pozwala przede wszystkim na w miarę całościowe spojrzenie na jego osiągnięcia: opis jego postawy, zainteresowań, rozwoju, sukcesów i porażek. Zakładam bowiem współzależność zjawisk zewnętrznych wobec ucznia oraz różnych wymiarów jego aktywności, wynikających np. z zainteresowań, kontekstu edukacyjnego, umiejętności, a w końcu także jego twórczości. Podejście to wynika z moich zainteresowań fenomenologicznych i ewaluacyjnych, każdego ucznia bowiem traktuję jako swoiste „studium przypadku”.

Diagnoza wstępna w wymiarze ogólnym (w kontekście wyników całej klasy)

Po dokonaniu takiej indywidualnej diagnozy bardzo ważne jest także całościowe spojrzenie na klasę jako summę tych osobowości. Przywołując jedną z badanych przeze mnie klas (z rozszerzeniem matematyczno - informatycznym, w której 80% populacji stanowili chłopcy), już na wstępie (czyli pod koniec września) wiedziałam, że grupę reprezentują osoby o wyraźnych zainteresowaniach matematyczno - fizycznych oraz sportowych. 30% wykazywało zainteresowania techniczne i niewiele mniej biologiczno - chemiczne. Jednocześnie najgorzej wypadły zainteresowania humanistyczne i artystyczne. Był to więc dla mnie sygnał, że muszę tak dobrać metody i formy pracy, aby rozwinąć te właśnie zainteresowania. I chyba mi się udało, wielu uczniów z tej klasy brało udział w różnorodnych konkursach polonistycznych i humanistyczny oraz uczęszczało na prowadzone przeze mnie koło filozoficzne. Jednocześnie w procesie dydaktycznym i na zajęciach dodatkowych często wykorzystywałam ich zainteresowania naukami ścisłymi, np. cybernetykę (którą jako nauczyciel polonista odkryłam także dla siebie) czy informatykę.

Wyniki testu postaw twórczych dowodzą, że większość grupy to jednostki twórcze (poza 5 osobami z 32). Cechuje je niezależność, aktywność, elastyczność adaptacyjna, oryginalność, konsekwencja i odwaga w działaniu, dominatywność, samoorganizacja, spontaniczność, odporność na przeciwieństwa, samokrytycyzm, odpowiedzialność, tolerancja, wysokie poczucie wartości własnej osoby, a także: ciekawość poznawcza, zdolność do prowadzenia obserwacji, pamięć logiczna, myślenie dywergensyjne, wyobraźnia twórcza, wysoka refleksyjność, zdolność do abstrakcyjnego myślenia oraz zdolność do rekonstrukcji. Starałam się więc wykorzystać ich zdolności twórcze na lekcji do rozwijania samodzielności i aktywności u osób odtwórczych. Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że współpraca w grupie powinna układać się dobrze, ponieważ nie ma w grupie typów opozycyjnych oraz duży procent grupy stanowią osoby wywierające pozytywny wpływ na pracę innych.

Podsumowanie

Przedstawiona przeze mnie koncepcja badania osiągnięć uczniów „na wejście” nie może być celem samym w sobie, musi być wykorzystywana i uzupełniana w procesie dydaktycznym, ale to stanowi materiał na inny artykuł. I choć na pewno ma jedną wadę: jest bardzo pracochłonna, to doprowadzić może do powstawania w świadomości uczniów czynności trangresywnych, służących rozwojowi, ukierunkowanych na wyniki, przekraczające granice dotychczasowych osiągnięć i doświadczeń, które pozwalają lepiej wykorzystać własną potencję. J. Kozielecki podkreśla, że człowiek często przełamuje granice, jakich nikt jeszcze nie przekroczył. Przełamuje je, aby zdobyć lub stworzyć nowe wartości materialne lub poznawcze. Rozszerza swoje terytorium, zwiększa zakres wolności, dokonuje wynalazków technicznych i naukowych. I ta „potrzeba wzrostu”, będąca potrzebą poznawczą, hubrystyczną czy samorealizacji (określenia J. Kozieleckiego), przyświecała mi w moich poszukiwaniach.

B. Niemierko: Diagnostyka dydaktyczno - wychowawcza, [w:] Encyklopedia pedagogiczna, red. W. Pomykało, Warszawa 1993

H. Muszyński:, Diagnoza edukacyjna i jej miejsce w praktyce i teorii pedagogicznej, [w:] Perspektywy diagnostyki edukacyjnej, pod red. B. Niemierki, E. Kowalik, Gdańsk 1998, s. 22-23

zob. W. Kozak: O konieczności przeprowadzania w szkole diagnozy psychologicznej. Test postaw twórczych, „Dyrektor Szkoły” 2005, nr 3, s. 19

A. Kamiński: Aktywizacja i uspołecznianie uczniów w szkole podstawowej, PZWS, Warszawa , s. 16-17

J. Dewey: Szkoła i dziecko, Warszawa, s. 80, 83

F. Bereźnicki: Dydaktyka kształcenia ogólnego, IMPULS, Kraków 2001, s. 465

Ankietę opracowano na podstawie Karty zainteresowań J. Woronieckiej

Diagnozę części matematyczno - przyrodniczej przeprowadziła pani Jolanta Maciaś, nauczycielka matematyki, która dokonała wnikliwej analizy wyników, wydzielając z całego arkusza zadania z poszczególnych przedmiotów

J. Kozielecki: Teoria czynności a psychotransgresjonizm, [w:] Psychologia czynności. Nowe perspektywy, (op. cit.)

tamże, s. 23

„Dyrektor Szkoły”, nr 11, 2005, s.

13

14

Imię i Nazwisko: Michał K.

Klasa I A gimnazjum

KANH

TEST ZAINTERESOWAŃ

TEST diagnostyczny (max. 40 p.)

Postawy twórcze

Postawy odtwórcze

humanistyczne

matematyczno - fizyczne

biologiczno- chemiczne

techniczne

opiekuńczo - wychowawcze

usługowe

artystyczne

sportowe

Liczba punktów uzyskanych przez ucznia: 25

wniosek: Istnieje duża różnica między wynikiem uzyskanym w trakcie egzaminu zewnętrznego oraz diagnostycznego. Wartość ostatniego wspomaga analiza dokumentacji ucznia, w tym przeciętne świadectwo ucznia po szkole podstawowej (średnia 3,26) oraz opinia z poradni psychologiczno - pedagogicznej o dysfunkcjach.

21

29

3

2

3

0

0

2

4

6

Wynik sprawdzianu po szkole podstawowej:

wniosek

wniosek

Ucznia cechuje przewaga zachowań algorytmicznych, tj. uczenie się przez rozumienie, uczenie reproduktywne i ukierunkowane, bierność poznawcza i odtwórczość werbalna.

Niepokojący jest brak wyraźnie sprecyzowanych zainteresowań, nawet w sferze sportowych, którymi cechują się w szczególności chłopcy. Pracę z uczniem na wszystkich przedmiotach należy ukierunkowywać pod kątem pobudzania zainteresowań, rozwijania myślenia twórczego, rozbudzania ciekawości poznawczej, stymulowania samodzielnego wnioskowania i osądzania, a przede wszystkim kształtowania wysokiego poczucia wartości „ja”.

Maksymalna liczba punktów: 40

Uzyskano punktów: 38

1 - humanistyczne

2 -matematyczno - fizyczne

3 - biologiczno - chemiczne

4 - techniczne

5 - opiekuńczo - wychowawcze

6 - usługowe

7 - artystyczne

8 - sportowe

Test typu maturalnego 6

Test typu maturalnego 5

---