RZUTOWANIE, czyli przedstawianie przedmiotu na rysunku

Przedmiot musi być tak pokazany, by wykonawca nie miał żadnych wątpliwości

co do jego kształtu.

Gdyby chodziło o udokumentowanie istniejącego przedmiotu, to pewnym rozwią-

zaniem byłaby fotografia (nasuwa się tu analogia do kartotek policyjnych, czyli

widok z przodu i obustronne widoki profilu, ewentualnie jeszcze dalsze ujęcia).

Ale byłoby to wystarczające tylko w odniesieniu do kształtów zewnętrznych, bo

pokazanie „wnętrza” przedmiotu wymagałoby jego rozcinania. Ta koncepcja odpa-

da. Tym bardziej, że nie umożliwia pokazania przedmiotu, którego wizja tkwi do-

piero w głowie projektanta. Ale nie odpada, lecz jest stosowana koncepcja wspo-

mnianych fotografii w kartotekach policyjnych. W najbardziej złożonych przypad-

kach polega to na wykonaniu „rzutów” (widoków) przedmiotu w sześciu wzajem-

nie prostopadłych kierunkach, czyli widoków :

- z przodu

- z lewej strony

- z prawej strony

- z góry

- z dołu

- z tyłu

(wiele przedmiotów można przedstawić jednoznacznie za pomocą mniejszej

liczby rzutów - często wystarczy tylko 1 do 3 rzutów)

Obrazowo ideę tej koncepcji przedstawia poniższy rysunek :

Przedmiot ustawiamy w środku umownego sześcianu a wymienione powyżej

widoki umieszczamy na odpowiednich jego ścianach. Rozwijamy sześcian na

płaszczyznę (jak pokazuje rysunek, czyli tylna ściana pozostaje na płaszczyźnie)

i w ten sposób otrzymujemy „układ rzutów w systemie europejskim”.

W układzie tym poszczególne widoki znajdują się na miejscach oznaczonych

następująco :

- Pn - rzut pionowy (widok z przodu) - rzut główny

- Bp - rzut boczny prawy (widok z lewej strony)

- Pz - rzut poziomy (widok z góry)

- Bl - rzut boczny lewy (widok z prawej strony)

- Wd - widok z dołu

- Wt - widok z tyłu

Zauważmy, że taki układ rzutów powstaje (i łatwo go zapamiętać) jeśli na pła-

szczyźnie położymy n.p. pudełko zapałek - mamy rzut główny (Pn), następnie :

- obracamy pudełko w prawo (o 90 stopni), czyli mamy rzut Bp (widok z lewej)

- wracamy do położenia początkowego i obracamy w lewo - mamy rzut Bl

- z położenia początkowego obracamy w dół - mamy rzut Pz

- z położenia początkowego obracamy w górę - mamy rzut Wd

- z położenia początkowego obracamy 2-krotnie w prawo - mamy rzut Wt

(rzuty rysujemy oczywiście tam, gdzie znalazło się pudełko po obrocie, czyli po

obrocie w prawo rzut leży po prawej stronie rzutu głównego, i t.d.)

Jak przedstawiamy poszczególne rzuty, czyli co dokładnie rysujemy ?

Ogólna odpowiedź jest krótka : rysujemy wszystkie widoczne „krawędzie” przed-

miotu. W wyniku otrzymujemy dokładne „fotki” przedmiotu, ale bez fotograficz-

nych efektów, takich jak światłocienie i perspektywa.

Należy rysować tylko tyle rzutów ile jest niezbędne do jednoznacznego pokaza-

nia wszystkich szczegółów kształtu przedmiotu - zewnętrznych i wewnętrznych.

Do wyjaśnienia pozostaje termin „krawędzie” i sposób pokazania wewnętrznych

kształtów przedmiotu.

KRAWĘDZIE, czyli linie przenikania różnych powierzchni

W wielu przypadkach - zwłaszcza na początku nauki - zadanie to sprawia pewne

trudności, zwłaszcza, gdy rysujemy z wyobraźni (projektujemy).

Staje się to łatwiejsze, gdy uświadomimy sobie czym są, lub jak powstają owe

"krawędzie", czyli linie przenikania.

I tak :

- linie przenikania płaszczyzn - są to proste, przedmiot z nich utworzony stosun-

kowo łatwo przedstawia się w rzutach, gdyż wystarczy określić położenie cha-

raktrystycznych punktów (t.zn. końców poszczególnych odcinków) i połączyć je

liniami prostymi

- linie przenikania płaszczyzny i kuli - są to okręgi, które - zależnie od kierun-

patrzenia widzimy jako elipsy - trzeba wyznaczyć długości obu osi

- linie przenikania płaszczyzny i walca - są to okręgi, lub elipsy (zależnie od ką-

ta m. płaszczyzną a osią walca), które - zależnie od kierunku patrzenia - wi-

dzimy jako okręgi, lub elipsy

- linie przenikania płaszczyzny i stożka - są to t.zw. krzywe stożkowe : okręgi,

elipsy, parabole, lub hiperbole (zależnie od kąta m. płaszczyzną a osią stożka)

- wreszcie - różne kombinacje w.w. powierzchni, których linie przenikania są

różnymi krzywymi płaskimi, lub przestrzennymi.

Przykładowo rozpatrzymy prosty przedmiot, którego kształty wyznaczone są tyl-

ko płaszczyznami (rysunek poniżej). Tworzą go 2 proste bryły, jeden z narożni-

ków jest ścięty (płaszczyzna 1,2,3).

Rzut główny (Pn) winien zawierać jaknajwięcej szczegółów - wybrano jak

wskazuje strzałka na powyższym rysunku, wobec czego układ rzutów w systemie

europejskim będzie następujący (oznaczenia rzutów podano jedynie dla ułatwienia

orientacji) :

Analiza wykazuje, że rzuty oznaczone (x), czyli widok z tyłu (Wt) i z dołu (Wd)

nie wnoszą nowych informacji, są więc zbędne i nie należy ich rysować.

PRZEKROJE, czyli sposoby przedstawienia wewnętrznych kształtów przedmiotu

(przedmiotów „pełnych” nie należy przedstawiać w przekroju)

Po przekrojeniu przedmiotu odrzucamy jego „przednią” część i rysujemy widok

pozostałej jego części a przekrojony materiał "kreskujemy". Rysuje się więc kra-

wędzie składające się na kształt przekroju oraz widoczne krawędzie leżące poza

płaszczyzną przekroju - patrz przykład poniżej :

RODZAJE PRZEKROJÓW

W zależności od potrzeby stosuje się następujące rodzaje przekrojów :

- pełne (jak w powyższym przykładzie)

- częściowe (połówkowe, jeśli przedmiot ma oś symetrii, lub fragmentaryczne) -

patrz przykład poniżej :

(jeśli oś symetrii ma orientację pionową - jak na powyższym rysunku, to widok

rysujemy po lewej a przekrój po prawej stronie osi, jeśli oś symetrii jest pozio-

ma - widok rysujemy powyżej a przekrój poniżej osi)

- łamane, stopniowe, obrócone - przykłady podaje literatura

- kłady (miejscowe, w przerwaniu, lub przesunięte) - tutaj nie rysuje się krawę-

dzi leżących poza płaszczyzną przekroju (kładu) - przykłady podaje literatura.

KRESKOWANIE, czyli oznaczanie przekrojonego materiału

Na rysunku wykonawczym (przedstawiającym jeden przedmiot) na wszystkich

rzutach kreskowanie ma ten sam kierunek i podziałkę.

Na rysunku złożeniowym dana część na wszystkich rzutach winna być kresko-

wana identycznie, natomiast części stykające się winny byś kreskowane w prze-

ciwnym kierunku (ewentualnie pod innym kątem, lub z inną podziałką).

Materiały niemetalowe kreskuje się w specjalny sposób (wzory kreskowania po-

daje literatura).

Przykłady elementów, których nie kreskuje się mimo, że leżą w płaszczyźnie prze-

kroju (żebra, tarcze, „szprychy”, zęby) podaje literatura.

OZNACZANIE przekrojów na rysunkach wykonawczych i złożeniowych

Kreską „bardzo grubą” i krótką strzałką, poza zarysem przedmiotu - jak na przy-

kładzie poniżej - zaznaczamy początek i koniec płaszczyzny „cięcia” (strzałka

wskazuje kierunek patrzenia). Należy zatem w tym przykładzie narysować widok

z lewej, ale jako „pełny przekrój pionowy” oraz widok z góry, jako „pełny prze-

krój poziomy”.

Przy większej liczbie przekrojów dodajemy obok strzałki kolejne duże litery po-

czynając od A - tym sposobem kolejne przekroje oraz odpowiednie rzuty otrzy-

mują oznaczenia A-A, B-B i t.d. (przykłady podaje literatura).

Przy większej liczbie przekrojów, te które uznajemy za ważniejsze, umieszczamy

w miejscach ustalonych przez „układ europejski” - pozostałe rysujemy w dowol-

nym miejscu arkusza wraz z przynależnym oznaczeniem literowym.

LINIE PRZENIKANIA w postaci różnych krzywych

Jeśli nie zachodzi potrzeba (nie konstruujemy "rozwinięcia"), to wyznaczamy

w poszczególnych rzutach tylko punkty charakterystyczne danej krzywej i przy

pomocy "krzywki" rysujemy resztę linii przenikania.

W przeciwnym razie należy wyznaczać punkty pośrednie (ich liczba zależy od

wymaganej dokładności).

Przykład - stożek ucięty płaszczyzną równoległą do jego osi :

- linia przenikania jest hiperbolą (patrz rzut boczny)

- mając narysowany rzut podstawowy i chcąc narysować rzut boczny, napotyka-

my trudność - nie znamy rozpiętości hiperboli u podstawy stożka

- w takim, i w analogicznych przypadkach, odpowiedzi należy szukać w kolej-

nym rzucie - w tym przykładzie w "widoku z góry", który po wykorzysta-

niu należy usunąć, gdyż do jednoznacznego przedstawienia przedmiotu jest on

niepotrzebny

- w razie potrzeby określenia punktów pośrednich hiperboli wykonujemy „prze-

krój pomocniczy” - w tym przykładzie płaszczyzną prostopadłą do osi stożka

(na rzucie głównym i bocznym) i - podobnie jak poprzednio - w "rzucie z gó-

ry" znajdujemy rozpiętość hiperboli na wysokości tego przekroju

Powyższe kroki stanowią uniwersalną procedurę rysowania wszelkich linii prze-

nikania i określania położenia punktu na kuli, walcu, stożku.

TYPOWE PRZYPADKI LINII PRZENIKANIA

(występują w konstrukcji wielu elementów składowych maszyn i urządzeń)

W nakrętce 6-kątnej (znamy tu rozwartość klucza, czyli średnicę koła wpisa-

nego w sześciokąt i kąt stożka) linie przenikania są fragmentami hiperboli.

Ich konstrukcję pokazuje poniższy szkic :

- gdy nie rysujemy widoku z góry konstrukcja jest nieco inna :

W nakrętce 4 -kątnej (znamy tu rozwartość klucza i kąt stożka) linie przenikania

również są fragmentami hiperboli :

Konstrukcję linii przenikania dwóch walców o różnych średnicach podaje poniż-

szy rysunek :

- linia przenikania jest krzywą przestrzenną (nie ma nazwy) :

- gdy walce mają jednakowe średnice, krzywa przekształca się w dwie

proste przecinające się w punkcie przecięcia osi walców.

Gdy między walcami występuje zaokrąglenie, rysujemy t.zw. miękkie linie prze-

nikania - linia jest cienka i nie dochodzi do zarysu przedmiotu - pokazuje to

poniższy rysunek :

RYSOWANIE POŁĄCZEŃ GWINTOWYCH

Gwinty stanowią jeden z wyjątków (inne, mniej powszechne, podaje literatura),

w którym odstępujemy od przedstawienia realistycznego, gdyż jest to wprawdzie

możliwe, ale zbyt pracochłonne - a w sumie niepotrzebne, bo nie wnosi żadnych

istotnych informacji.

Typowym przykładem jest „śruba z nakrętką”, oraz dowolny przedmiot z gwinto-

waną końcówką, wkręconą w otwór nieprzelotowy (1), lub przelotowy (2) - patrz

poniższy rysunek :

Przedmiot przedstawiamy tak, jak wyglądał on przed wykonaniem gwintu, czyli

w obu przypadkach mamy walec zafazowany na końcu (co ułatwia wkręcanie).

Otwór przelotowy fazujemy obustronnie jeśli jest możliwość wkręcania z obu

stron, otwór nieprzelotowy też jest zafazowany (czego na złożeniu nie widać)

i nagwintowany nie do końca, bo praktycznie jest to niemożliwe.

Powyższy rysunek podaje zasadę rysowania gwintów w złożeniu :

- część wewnętrzna (wkręcana) przysłania gwint części zewnętrznej (nakręcanej).

Gwint jako taki jest zaznaczony symbolicznie liniami ciągłymi cienkimi, które

odpowiadają :

- średnicy wewnętrznej (średnicy „rdzenia”) - w przypadku gwintu zewnętrznego,

czyli wykonanego na wałku

- średnicy zewnętrznej - w przypadku gwintu wewnętrznego, czyli wykonanego

w otworze.

Długość gwintu wyznacza linia ciągła gruba i do niej się wymiaruje - patrz

rysunek poniżej :

(powyższy rysunek pokazuje również stosowane kuliste zakończenie wałka)

RODZAJE GWINTÓW

Podstawowe rodzaje wynikają z kształtu zarysu - wyróżnia się mianowicie :

- gwinty trójkątne - w tej grupie mamy :

- gwinty metryczne (oznaczenie M) - zwykłe, drobnozwojowe

- gwinty calowe - zwykłe, drobnozwojowe, rurowe

- gwinty trapezowe

- gwinty prostokątne (płaskie)

- gwinty okrągłe

(przykłady zarysów i dalsze szczegóły oznaczeń podaje literatura)

WYMIAROWANIE GWINTÓW

Niezależnie od rodzaju gwintu podaje się zawsze jego średnicę zewnętrzną

która zarazem oznacza „wymiar nominalny” gwintu wyrażony w pełnych milime-

trach (średnica rzeczywista jest zawsze mniejsza o wartość „luzu” pomiędzy

gwintem zewnętrznym i wewnętrznym). Cyfry poprzedzone są oznaczeniem ro-

dzaju gwintu, n.p. M20 oznacza gwint metryczny (zwykły) o średnicy nominalnej

20 mm (dalsze przykłady podaje literatura).

Jedynym wyjątkiem od tej reguły są gwinty "rurowe", w których wymiar nomi-

nalny oznacza średnicę wewnętrzną rury - patrz rysunek poniżej :

z rysunku wynika, że średnica zewnętrzna tego gwintu wyniesie 2 cale + 2 gru-

bości ścianek tej rury.

---