Temat: Andragogika jako nauka o kształceniu i wychowaniu dorosłych.Pojęcie, zadania i obszary problemowe. Andragogika jest subdyscypliną nauk pedagogicznych i została uznana na początku lat 70- tych przez Polską Akademię Nauk pod nazwą pedagogika dorosłych. Nazwa ta obowiązywała do połowy lat 90- tych XX w. W 1833 roku niemiecki uczony A. Kapp opublikował rozprawę naukową " O wychowaniu w ujęciu Platona" i jeden dział tej rozprawy brzmiał "Andragogika jako kształcenie w wieku dojrzałym". Etymologia słowa andragogika: anev w dopełniaczu- człowiek dorosły, dzielny, człowiek, mężczyzna ago- prowadzić, prowadzę, a więc andragogika oznacza prowadzenie dorosłych z etymologicznego punktu widzenia. Andragogika- przedmiot badań: Znaczenie szerokie- andragogika bada i opisuje wszelkie aspekty aktywności edukacyjnej ludzi dorosłych wychowanie+ kształcenie EDUKACJA = samowychowanie+ samokształcenie Role edukacyjne w okresie dorosłości są podejmowanie dobrowolnie. Dorosły podejmując idee edukacyjne oczekuje korzyści z tym związane np.: zaspokojenie potrzeb poznawczych, może być to awans (stanowiska, ekonomiczny), wyższy prestiż. Znaczenie szerokie: Andragogika bada i opisuje problematykę wychowania, samowychowania, kształcenia i samokształcenia dorosłych. Procesy te tworzą układ dopełniający, jednocześnie traktując dorosłych jako niezależne i podmiotowe struktury edukacyjne. Znaczenie wąskie- Andragogika, to subdyscyplina nauk pedagogicznych, której przedmiotem badań i zainteresowań badawczych są cele, przebieg, warunki, skutki i prawidłowości intencjonalnego, świadomego i celowego oraz zorganizowanego kształcenia i wychowania dorosłych oraz ich samokształcenie i samowychowanie. ZADANIA ANDRAGOGIKI: dotyczą (wg. T. Wujka): Sposobów organizacji, prawidłowości przebiegu i wyników procesów edukacyjnych ludzi dorosłych; Wykrywania związków i zależności między procesami edukacyjnymi oraz określania i eliminowania zjawisk niepożądanych dla rozwoju osobowości człowieka dorosłego; Dostarczania wiedzy potrzebnej dla przekształcania rzeczywistości edukacyjnej; Ustalania celów i zasad edukacji dorosłych w ścisłych zależnościach z rozwojem społecznym i ekonomicznym, wytyczania metod realizacji celów edukacji, określania ich skuteczności w praktyce, wskazywania sposobów rozwiązywania problemów edukacyjnych oraz opracowywania głównych założeń %u2026 Wspierania aktywności edukacji dorosłych i stwarzania mu możliwości do wszechstronnego rozwoju osobowości. Andragogika posiada swoją wewnętrzną budowę strukturalną- obszary problemowe, które są zarazem działami andragogiki. Mamy dwa sposoby rozstrzygania o budowie strukturalnej andragogiki: Tradycyjny: Andragogika ogólna- bada i opisuje procesy edukacyjne dorosłych w wymiarze postulatów normatywnych, ale zajmuje się również opisem polityki oświatowej, organizacją instytucjonalną, edukacyjną i kulturową oraz obejmuje metody, techniki i narzędzia badawcze andragogiki. Historia oświaty, wychowania i myśli andragogicznej- opisuje myśli andragogiczne, idee, systemy rozwiązań edukacji dorosłych. Teoria wychowania dorosłych- teoria i praktyka odnoszą się do celów, metod, organizacji procesu, wspomagania rozwoju dorosłych oraz jego wyników. Dydaktyka andragogiczna (d. dorosłych)- to teoria i praktyka związana z organizacją, przebiegiem i wynikami procesu nauczania- uczenia się dorosłych. Z punktu widzenia terenu i zakresu badań ( andragogiki szczegółowe): Andragogika szkolna Andragogika nieszkolna Andragogika pracy Andragogika zdrowia Andragogika rolnicza Andragogika wypoczynku Andragogika działalności kulturalno- oświatowej Andragogika porównawcza Gerontologia andragogiczna- proces edukacyjny ludzi podeszłego wieku Andragogika nie może być samodzielną dyscypliną naukową, ponieważ dominuje badania diagnostyczne z postulatami, brakuje natomiast badań wdrożeniowych. Reprezentacja instytucjonalna i personalna andragogiki: Polska Akademia Nauk- Komitet Nauk Pedagogicznych- Zespół Andragogiki Czasopisma: Edukacja Dorosłych (wydawca- Polskie Towarzystwo Andragogiczne); Edukacja Ustawiczna Dorosłych (wydane przez Międzynarodowe Centrum Naukowe Eksploatacji Majątku Trwałego w Radomiu). Personalna: %u25CF Czesław Maziarz- a. ogólna, rolnicza, metodologia %u25CF Józef Kargul- a. ogólna, metodologia %u25CF Ryszard Pachociński, Tadeusz Wujek- a. ogólna, porównawcza, metodologia DYDAKTYKA DOROSŁYCH Czesław Maziarz, Olga Czerniawska F. Urbańczyk, Andrzej Cieślak Józef Półturzycki Tadeusz Aleksander Mieczysław Marczuk PEDAGOGIA (N- L Dorosłych) Ryszard Gerlach Franciszek Szlosek TEORIA WYCHOWANIA DOROSŁYCH Kazimierz Wojciechowski Aleksander Kamiński Jadwiga Nowak Zofia Matulka Mieczysław Malewski Edmund Trempała Organizacje międzynarodowe- UNESCO (do spraw rozwoju i edukacji dorosłych)- organizuje międzynarodowe konferencje. UE- Biała Księga Kształcenia Doskonalenia (prognozuje związki edukacji na zmiany pracy i stosunków pracy). -2- Temat: Człowiek dorosły jako podmiot procesów edukacyjnych. Dorosłość- pojęcie to nie jest jednoznacznie określone. Wyróżniamy 3 trendy w określeniu dorosłości. W ujęciu socjologicznym O nachyleniu biologiczno- psychologicznym W ujęciu psychologicznym opartym na teorii cech Ad.1. Ujęcie SOCJOLOGICZNE, wg Zofii Matulki dorosłość należy rozpatrywać w dwóch zakresach. Obiektywnym- odnosi się do normy społecznej i do fazy życia ludzkiego określonej ramami chronologicznymi. Subiektywnym- wyraża się w przeżyciach jednostki, która pod wpływem wydarzeń osobistych lub społecznych postrzega siebie jako osobę, która uwewnętrznia normy przypisywane tej fazie życia realizując określony jej wzór. Ad.2. Ujęcie PSYCHOLOGICZNO- BIOLOGICZNE wg Marii Tyszkowej Dorosłość, to ta część cyklu człowieka, która następuje po okresie wzrastania i biologicznego dojrzewania organizmu, dopełnienia wszystkich istotnych funkcji życiowych. Okres ten obejmuje lata 18- 21 Ad.3. Ujęcie PSYCHOLOGICZNE wg Włodzimierza Szewczuka, oparte na teorii cech: Dorosłym jest ten, który sam jest odpowiedzialny za siebie, jest niezależnym podmiotem działalności ekonomicznej, sam decyduje o swoim planie życiowym, samodzielnie pokonuje trudności w jego realizacji i sam odpowiada wobec społeczeństwa za swoją działalność. PODSUMOWANIE: Zofia Matulka zawiera element progu. Tyszkowa- pojawia się doza proceduralna. W dorosłość się wchodzi. Jest to proces, a nie jednorazowy akt. Szewczuk- rozpatruje w sposób indywidualny. Periodyzacja (podział) życia ludzkiego w okresie dorosłości: Wg E. Eriksona Wg Levinsona Wg Włodzimierza Szewczuka Ad.1. E. Erikson wyodrębnia: Wczesna dorosłość (21-34 rok życia), gdzie dylematem rozwojowym jest zdolność do nawiązywania luźnych stosunków emocjonalnych i miłości. Średni wiek dojrzały (35-65 rok życia), w którym dylematem rozwojowym jest praca na rzecz przemiany i rozwoju pokoleń lub stagnacja związana z nadmiernym skupieniem się nad własnym "ja". Dojrzałość starczego wieku (po 65 roku życia), gdzie dylematem rozwojowym jest akceptacja ludzkiego losu, a niepomyślnym rozwiązaniem żalu z powodu błędów życiowych, straconych szans i lęk przed śmiercią. Ad.2. Levinson- fazy życia, badał tylko mężczyzn. Ad.3. Włodzimierz Szewczuk, dorosłość dzieli na: Stabilizacje planu życiowego- ma cechę realizmu z przewidywaną ewentualną korektą. Progresywna ekspansję z punktem kulminacyjnym- zwielokrotniona, postępująca ekspansja, szczyt możliwości rozwojowych i osiągnięć, punkt kulminacyjny. Regresywną ekspansję z elementami starzenia się- ekspansja ustępująca, rozwój spowolniony. Im człowiek starszy tym więcej wycofania, a mniej przyspieszenia. Właściwą starość, schyłkowy okres dorosłości z bilansem życia- podsumowanie, ocena życia. -3- Temat: Uwarunkowania i właściwości rozwoju osobowego i zawodowego. Stymulatorami rozwoju osobowego są zadania rozwojowe, których realizacja ułatwia orientacje w potrzebach i kierunkach ewolucji psychicznej. Zadania rozwojowe, to takie zadania (zdarzenia, sytuacje), które postawione przed jednostką w danym okresie jej życia i pozytywnie przez nią rozwiązane przyczyniają się do poczucia szczęścia (spełnienia, zadowolenia, satysfakcji) i dodatnio projektują na rozwiązywanie dalszych zadań. Zadania rozwojowe dla kolejnych faz dorosłości wg Zb. Pietrasińskiego: Zadani rozwojowe wczesnej dorosłości (21- 34 r. ż.) Zakończenie nauki szkolnej i przygotowanie się do zawodu; Podjęcie pracy zawodowej; Rozwój zdolności do intymnych stosunków emocjonalnych i miłości; Znalezienie stałego partnera i założenie rodziny; Prowadzenie i organizacja rodziny; Wychowanie dzieci; Podjęcie obowiązków społecznych i obywatelskich; Wypracowanie własnej filozofii życia; Sformułowanie wizji własnej przyszłości; Nawiązanie stosunków z mentorem (osoba ułatwiająca start życiowy z pozycji przyjaznego eksperta i protektora). Zadania rozwojowe średniej dorosłości (35- 65 r. ż.): Przyjęcie większej niż dotąd odpowiedzialności społecznej; Rozwiązanie dylematu: praca dla przyszłych pokoleń czy stagnacja?; Nadanie swemu życiu większej pełni i pomoc w tym współmałżonkowi; Rozwój zawodowy: kierowanie karierą; Osiągnięcie zamierzonego standardu życia; Wspomaganie rozwoju i startu życiowego dorastających dzieci; Opieka nad starzejącymi się rodzicami; Pogodzenie się z oznakami nadchodzącej starości; Zadania rozwojowe późnej dorosłości (starości) (powyżej 65 r. ż.): Podjęcie nowych ról i zajęć związanych z przejściem na emeryturę; Włączenie się do grupy rówieśników; Utrzymanie zainteresowań światem (nadmierne lub wycofane); Przystosowanie się do rosnących ograniczeń fizycznych; Przystosowanie się do straty osób bliskich; Wypracowanie dojrzałej postawy wobec śmierci- dylemat rozwojowy wg Eriksona. W dorosłości rozwojowi osobowemu towarzyszy rozwój zawodowy. Okresy rozwojowe wyboru zawodu (wg. Ginzberga, na podstawie badań Buhle) Wybór na podstawie fantazji w stadium przedpubertalnym- od 11roku życia, Wybór próbnego w stadium adolescencji- 1.zainteresowań, 2.zdolności, 3.wartości, 4.przejściowy- od 11 do 17 roku życia. Realistycznego wyboru- 1.eksploracji, 2.krystalizacji, 3.specyfikacji- od 17 roku życia do wczesnej dorosłości. Okresy przebiegu pracy zawodowej. (wg Millera i W.H. Vroom) Początkowy okres pracy, Pracy próbnej, Stałej pracy, Wycofania się z pracy. Stadia biegu życia zawodowego. (wg D.E. Supera) Stadium rośnięcia- 1.fantazji-4-10r.ż, 2.zainteresowań-11-12r.ż, 3.zdolności-13-14r.ż. Stadium eksploracji- 1.próbowania-15-17r.ż, 2.przejsciowy 18-21r.ż, 3.próby-22-24r.ż Stadium stabilizacji- 1.doświadczenia-25-30r.ż, 2.stabilizacji- 31-44r.ż Stadium zachowania status quo- 45-64r.ż Stadium schyłkowe- 1.osłabienia-65-70r.ż, 2.wycofania się powyżej 71r - 4 - Temat: Przydatność zawodowa jest funkcją klasyfikacji i motywacji Pz =f (K,M) Okresy rozwoju zawodowego wg K. Czarneckiego: Preorientacji zawodowej dzieci (od urodzenia do 10 roku życia), Orientacja zawodowa młodzieży (od 11-16 roku życia), Szkolne uczenie się zawodu (16-25r.ż) Kwalifikowana praca zawodowa dorosłych (18-70r.ż) Dojrzewanie decyzji podjęcia pracy zawodowej, Decyzja pracy zawodowej, Adaptacja społeczno-zawodowa, Identyfikacja społeczno-zawodowa, Stabilizacja społeczno-zawodowa, Dokształcanie się społeczno-zawodowe, Doskonalenie się społeczno zawodowe, Rekwalifikacja społeczno-zawodowa, Szczytowe osiągnięcia społeczno- zawodowe, Stopniowy regres aktywności społeczno-zawodowej, Wycofanie się z pracy społeczno zawodowej. Reminestencji i refleksji społeczno-zawodowej (po przejściu na emeryturę). Adaptacja reminescencji i refleksji społeczno-zawodowej, Dominacja reminescencji i refleksji społeczno-zawodowej, Schyłek życia pozawodowego. Uwarunkowania rozwoju zawodowego wg K. Czarneckiego. Historyczne- dotyczą rozwoju ekonomicznego, społecznego i na tym tle decyzje jednostek. Polityczne- ustrój, ideologia, ale również gwarancje prawne dla obywateli. Ekonomiczne - rozwiązania gospodarcze, bogactwa naturalne, ale także zapotrzebowania na określone kadry. Techniczne - poziom i perspektywy rozwoju technicznego, technologicznego i informatycznego, Kulturowe- (wartości cywilizacyjne), Społeczne - stosunki społeczne, środowisko społeczne życia, środowisko rówieśników, środowisko edukacyjne, Biologiczne - płeć, wiek, ogólne warunki psychofizyczne, genetyczne cechy organizm, Psychologiczne - zainteresowania, zamiłowania, zdolności, plany i aspiracje, postawy, dążenia i temperament. Wynikiem rozwoju zawodowego jest przydatność zawodowa i osobowość zawodowa. Przydatność zawodowa- (wg K. Korabiowskiej-Nowackiej)., to sprawdzony pozim rozwoju zadań pracowniczych na stanowisku pracy ich składnikami są fizyczne i zdrowotne cechy kierunkowe życiowe i zawodowe. Osobowość zawodowa (wg T. Tomaszyńskiego), to zespół cech człowieka uformowanych w toku edukacji zawodowej, a rozwijający się w trakcie pracy zawodowej, który zapewnia aktywny kontakt z materialnym środowiskiem pracy. Składniki osobowości zawodowej: Wiedza zawodowa, umiejętności, sprawności, przyzwyczajenia, nawyki, zainteresowania zawodowe, postawa społeczna i zawodowa, aspiracje i motywy rozwoju zawodowego. Wnioski i uogólnienia rozwoju osobowego i zawodowego: Człowiek rozwija się pod względem psychicznym przez całe życie, gdyż staje przed zadaniami, których rozwiązywanie wprowadza zmiany w funkcjonowaniu i strukturze jego psychiki. Rozwój ten ma charakter zmian ilościowych i jakościowych, W cyklu życiowym człowieka, a więc także w okresie dorosłości można wyróżnić specyficzne okresy i fazy charakteryzujące się określonymi zadaniami i właściwościami psychicznego funkcjonowania. Zmiany rozwojowe są nierównomierne i mogą być blokowane przez zderzenia życiowe i doświadczenia jednostki. Czynniki rozwoju człowieka dorosłego tkwią w procesie życia i w głównych obszarach ego aktywności, Postępy w rozwoju wymagają aktywności samej jednostki, która w okresie dorosłości jest odpowiedzialna za własny rozwój, Osiągnięcie wewnętrznej integracji oraz zrównoważonej filozofii życiowej jest wypadkową całej drogi życiowej człowieka oraz warunkiem do zaakceptowania ludzkiego losu. - 5 - Temat: Koncepcje wychowania dorosłych. Analiza różnorodnych stanowisk teoretycznych przyjmowanych w badaniach nad wychowanie pozwala wyodrębnić 4 jakościowo odmienne koncepcje wychowania dorosłych: Wychowanie jako proces adaptacji osobowościowej (socjalizacji),- najwcześniejszą z form służących przygotowaniu jednostki do uczestnictwa w życiu społecznym zbiorowości było wychowanie naturalne (socjalizacja). Charakterystyczne jest dla społeczności, których organizacja opiera się na więzach mechanicznych (bezpośrednich). Społeczeństwo nie wykształciło specjalnych instytucji wychowawczych, a wprowadzenie jednostki w świat społeczny i budowanie jej społecznej osobowości dokonywało się zbiorowo. Za pośrednictwem języka, zabaw i gier od najwcześniejszych lat życia dziecko było stopniowo zanajomiane z coraz bardziej złożoną rzeczywistością społęczną. Przekazywanie mu przez znaczących innych wiedzy o świecie oraz społeczne oczekiwania co do jego zachowań było w oparciu o uzgodnione normy. Wysoka skuteczność procesu socjalizacji uwarunkowana była dwoma czynnikami: Wynikała z silnych więzi emocjonalnych łączących jednostkę ze zbiorowością jako jedynie dostępnym społecznym układem odniesienia normatywnego. Ta wysoce jednostka na ogół odizolowana terytorialnie od innych społeczności, zbiorowość wytwarzała jeden uniwersalny i obligatoryjnie obowiązujący obraz świata. Człowiek nie dysponował podmiotowością indywidualną lecz zbiorową. Można zatem powiedzieć że sprawcą jego zachowania się nie jest tyle on sam co świat w którym żyje. Odnosząc powyższe rozwiązania do problematyki wychowania dorosłych można powiedzieć dwie rzeczy: Społeczeństwa, które swoje trwanie opierały na systemie wychowania naturalnego nie wykształciły ról podmiotu i przedmiotu w procesie wychowania. Każdy, niezależnie od wieku, był w równym stopniu jego podmiotem i przedmiotem. W procesie wychowania naturalnego nie rozgraniczano wychowania dzieci, dorosłych. Wychowanie było integralnym elementem życia każdej jednostki, a życie uniwersalnym, globalnym systemem wychowawczym. Wychowanie jako proces wzmacniania efektów socjalizacji - w miarę w kraczania różnych społeczeństw na coraz wyższe szczeble rozwoju społecznego i gospodarczego, w miarę przekształcania się stosunków społecznych z mechanicznych w organiczne, następują daleko idące przekształcenia w zakresie przygotowania jednostki do udziału w życiu społecznym. Zabiegi socjalizacyjne ulegają profesjonalizacji i instytucjonalizacji. Procesy te są podstawą do podziału socjalizacji na pierwotną i wtórną: Socjalizacja pierwotna- to proces zaznajamiania jednostki poprzez znaczących innych z wizją świata obowiązującego dla społeczności. Na bazie zakończonej socjalizacji pierwotnej przebiega socjalizacja wtórna. Socjalizacja wtórna - polega na podtrzymaniu efektów socjalizacji pierwotnej oraz na nabywaniu wiedzy i umiejętności niezbędnych do pełnienia różnorodnych ról społecznych. Pomyślnie zakończona socjalizacja wtórna jest początkiem dorosłości. Wkraczając w życie dorosłe, człowiek podejmuje role społeczne, do pełnienia których został przygotowany. Jeżeli życie społeczne opiera się na normach zgodnych z tymi, które były podstawą socjalizacji, to uczestnictwo w nim jest prostą konstrukcją socjalizacji i wzmacnia jej efekty. Wychowanie dorosłych jest procesem naturalnego uczestnictwa człowieka w życiu społecznym. Wszelkie zabiegi wychowawcze, które chcemy stosować wobec ludzi dorosłych nie mogą mieć charakteru bezpośrednich wpływów wychowawczych. Pozytywne w sensie wychowawczym zmiany osobowościowe mogą zachodzić tylko w takim stopniu, w jakim udaje się "ulepszać", przekształcać na wyższe jakościowo formy środowiska życia człowieka, (materialne, niematerialne, cywilizacyjne). Wychowanie jak proces pozytywnego sterowania społecznego - odmienne stanowisko w kwestii dorosłych zajmowali do lat 90-tych XX w. przedstawiciele polskiej andragogiki Kazimierz Wojciechowski definiuje wychowanie dorosłych jak świadome, celowe i na ogół długotrwałe starania o upodobnienie wychowanka do wzoru osobowego zgodne z zasadami jakie stawia sobie dane społeczeństwo. Społeczeństwo powierza realizację tego procesu wychowawcy dorosłych i jest on usytuowany w płaszczyźnie instytucjonalnej. Wg tej koncepcji zakłada się, że intencjonalne organizowane działania wychowawcze mogą mieć tylko konsekwencje pozytywne. Przekazując społecznie wyselekcjonowane, najbardziej pożądane wartości, wzory zachowań i reguły postępowania zgodne z obowiązującym w danej formacji wzorem osobowym wychowania jako funkcjonariusz ogólnospołecznego dobra jest jednocześnie instrumentem zmiany społecznej. Koncepcja opiera się na przekonaniu zgodnym z hasłem "Wychowamy lepszego człowieka, a on stworzy lepsze społeczeństwo". Wychowanie jak proces wspomagania indywidualnego rozwoju - odmienną od dotychczasowych prezentowaną perspektywę proponują przedstawiciele kilku dyscyplin naukowych, posługując się tzw. Podejściem rozwojowym. Nurt ten zrodził się w latach 20-tych XX w i można w nim wyróżnić 2 odgałęzienia: Nazywane badaniami nad cyklami lub fazami życia człowieka dorosłego, np.: Donald Lewinson. Może być nazywane badaniami nad rozwojem osobowości dorosłych, zmierzające do określenia jej standardów rozwojowych, np.: Eric Erikson. Osobowość wg Łukaszewskiego jest nieustannie kreowaną i kreującą się strukturą, istniejącą i stającą się w procesach interakcji człowieka ze światem. Kluczowymi dla osobowościowego rozwoju dorosłych są cykle mierzące się między 23-34rokiem życia. W okresie tym jednostka formułuje wizję swojej przyszłości, ustanawia dalekie cele, określa strategie ich osiągania i dorabia się osobowościowych instrumentów, które umożliwiają ich osiągnięcie. W ten sposób aktywność człowieka staje się narzędziem jego rozwoju, s ściślej mówiąc autorozwoju. Osobowość i jej rozwój zawsze jest otwarty. Na każdym etapie rozwoju dorosły rewiduje definicję świata, modyfikuje poczucie własnej tożsamości, przyjmuje nowe cele i modernizuje sposoby ich osiągania. Proces rozwoju osobowości ma u dorosłych charakter naturalny, człowiek rozwija się tylko w takim stopniu w jakim uczestniczy w świecie i go opanowuje. Proces ten nie może być realizowany w instytucjonalnych formach wychowania. Wychowawca nie ma możliwości ani moralnego prawa narzucać dorosłym jednej obowiązującej wizji świata, ustanawiać jedynie słusznych celów życiowych, rozstrzygać o tym co dobre, a co złe. Zadaniem wychowawcy jest pomóc dorosłym w zrozumieniu sytuacji życiowej, proponowanie możliwych do osiągnięcia celów, sugerowanie programów ich realizacji i niesienie pomocy dorosłym. Osoba wychowawcy przekształca się więc w osobę doradcy. Podsumowując- koncepcja wychowania dorosłych rozumianego jako proces stymulowania indywidualnego rozwoju kwestionuje sens zabiegów wychowawczych w układzie wychowanek-wychowawca. W przypadku dorosłych jedynie skutecznym może być układ człowiek- wychowanie-społeczeństwo, przy czym społeczną powinnością jest wspomaganie samorozwoju dorosłych. Różnice między pedagogiką a andragogiką- Struktura "ja" rozwija się od osobowości zależnej właściwej dzieciom do osobowościowej autonomii dorosłych. W procesie kształtowania osobowości następuje stopniowa kuluminacja doświadczeń życiowych. Rozwój osobowości dziecka następuje pod wpływem wielu sytuacji organizowanych sztucznie, natomiast rozwój człowieka dorosłego jest funkcją zadań rozwojowych stawianych mu przez pełnione role. Rozwój dziecka następuje poprzez intencjonalnie organizowane poznanie, rozwój osobowości człowieka dorosłego jest rezultatem jego własnego działania. - 7 - Temat: wybrane problemy dydaktyki dorosłych. Jedną z form aktywności człowieka dorosłego jest uczenie się. W 1883 r James w zasadach psychologii stwierdził, że człowiek po 24 roku życia nie jest w stanie niczego się nauczyć. Jego życie jest zdeterminowane rutyną, schematami myślenia i działania. W latach 20-tych 1923/24 uczeń Jamsa Thorndike przeprowadził badania nad możliwościami uczenia się dorosłych. W wyniku badań empirycznych pod względem możliwości uczenia się sformułował tzw. Krzywą uczenia się. Ta krzywa pokazuje tendencję uczenia się na przestrzeni lat. Możliwość uczenia się człowieka, jego zdolności poznawania świata teoretycznie biorąc są nie ograniczone. Przyjmuje się, że w miarę zaawansowania wiekowego jednostki zwiększają się jej możliwości kierowania własnym rozwojem. Sprzyjają temu rozwojowi zdolności krytycznego myślenia, myślenia twórczego, umiejętności przewidywania i wnioskowania, zrównoważenie emocjonalne i względna stabilizacja fizyczna organizmu. Sytuacja ucznia dorosłego jest diametralnie różna od sytuacji ucznia młodocianego. Począwszy od różnic psychologicznych poprzez pełnione role społeczne, sytuację ekonomiczną, rodzinną, czy związaną z doświadczeniami życiowymi. Jednakże nieodłącznym elementem samorealizacji jest preferowana aktywność edukacyjna. Teorie aktywności edukacyjnej dorosłych: 1. model aktywności edukacyjnej U. Berostena teoria Berostena: - aktywność edukacyjna jest integralnym elementem stylu życia, - styl życia określają wzajemnie sprzężone ze sobą dwa rodzaje pełnionych ról role zawodowe i role podejmowane w czasie wolnym, - aktywność edukacyjna jest podejmowana wtedy, gdy człowiek dostrzega związek między edukacją a możliwością osiągnięcia subiektywnie cenionych wartości, - istotne są: cechy osobowości jednostki oraz przekonanie własnej sprawności edukacyjnej, - aktywność edukacyjna jest strukturą dynamiczną i staje się elementem biografii człowieka. 2. Teoria Sił Pola Harry Millera - - podstawowym czynnikiem aktywności edukacyjnej jest pozycja jednostek i grup w strukturze społeczeństwa, - pozycja ta wynika z charakteru wykonywanej pracy, ilości czasu wolnego, preferowanych wartości i pełnionych ról, - niskie usytuowanie społeczne- proste, krótkoterminowe formy służące rozwojowi zawodowemu oraz negatywne doświadczenia edukacyjne, - dobre, wysokie usytuowanie społeczne- zadanie edukacyjne długoterminowe służące samorealizacji. 3. Paradygmat Wartości Oczekiwanej teoria Kjella Rubensona - jednostka odczuwając określone potrzeby poszukuje możliwości ich zaspokojenia (dzięki edukacji osiągnie pożądane wartości), motywację wzmaga przekonanie o własnych możliwościach edukacyjnych, - społeczne środowisko życia stymuluje i wspomaga aktywność edukacyjną lub nie. Typy postępowania dydaktycznego nauczyciela- Wg Łukaszewskiego uczenie się to przechodzenie ze stanu ignorancji do stanu biegłości. Do typów postępowania dydaktycznego zaliczamy: 1. uczenie się sztuczne- uczenie się pamięciowe i umiejętność odtwarzania treści w miarę potrzeb. Dominuje podawanie treści, a uczenie pamięciowe, dorosłym nie zawsze odpowiada intelektualny charakter nauki, rozczłonkowanie rzeczywistości na przedmioty, konieczność częstego abstrakcyjnego myślenia i dosłownego utrwalenia pamięciowego. W praktyce ten tok postępowania często występuje na kursach. 2. Uczenie się naturalne podstawową wiedzę stanowią sytuacje z życia, praktyczne próby rozwiązań, czyli jest to uczenie się przez działanie, próby i błędy. Rola nauczyciela polega na wysuwaniu problemów i zachęcaniu do ich rozwiązywania. Taki tok postępowania bardziej odpowiada uczniom dorosłym, ponieważ teoria łączy się z praktyką. Do wad należy czasochłonność oraz wysoki zakres teorii, do której się dochodzi przez działania. Czas odgrywa decydującą rolę ze względu na sytuację dorosłego uwikłanego pełnienie ról społecznych. 3. Uczenie się przez myślenie i działanie- punktem wyjścia są rzeczywiste sytuacje, od których uczeń przechodzi do teoretycznego opracowania uogólnień, które następnie sprowadza w praktyce i wykorzystuje.

Temat: Andragogika jako nauka o kształceniu i wychowaniu dorosłych.Pojęcie, zadania i obszary problemowe. Andragogika jest subdyscypliną nauk pedagogicznych i została uznana na początku lat 70- tych przez Polską Akademię Nauk pod nazwą pedagogika dorosłych. Nazwa ta obowiązywała do połowy lat 90- tych XX w. W 1833 roku niemiecki uczony A. Kapp opublikował rozprawę naukową " O wychowaniu w ujęciu Platona" i jeden dział tej rozprawy brzmiał "Andragogika jako kształcenie w wieku dojrzałym". Etymologia słowa andragogika: anev w dopełniaczu- człowiek dorosły, dzielny, człowiek, mężczyzna ago- prowadzić, prowadzę, a więc andragogika oznacza prowadzenie dorosłych z etymologicznego punktu widzenia. Andragogika- przedmiot badań: Znaczenie szerokie- andragogika bada i opisuje wszelkie aspekty aktywności edukacyjnej ludzi dorosłych wychowanie+ kształcenie EDUKACJA = samowychowanie+ samokształcenie Role edukacyjne w okresie dorosłości są podejmowanie dobrowolnie. Dorosły podejmując idee edukacyjne oczekuje korzyści z tym związane np.: zaspokojenie potrzeb poznawczych, może być to awans (stanowiska, ekonomiczny), wyższy prestiż. Znaczenie szerokie: Andragogika bada i opisuje problematykę wychowania, samowychowania, kształcenia i samokształcenia dorosłych. Procesy te tworzą układ dopełniający, jednocześnie traktując dorosłych jako niezależne i podmiotowe struktury edukacyjne. Znaczenie wąskie- Andragogika, to subdyscyplina nauk pedagogicznych, której przedmiotem badań i zainteresowań badawczych są cele, przebieg, warunki, skutki i prawidłowości intencjonalnego, świadomego i celowego oraz zorganizowanego kształcenia i wychowania dorosłych oraz ich samokształcenie i samowychowanie. ZADANIA ANDRAGOGIKI: dotyczą (wg. T. Wujka): Sposobów organizacji, prawidłowości przebiegu i wyników procesów edukacyjnych ludzi dorosłych; Wykrywania związków i zależności między procesami edukacyjnymi oraz określania i eliminowania zjawisk niepożądanych dla rozwoju osobowości człowieka dorosłego; Dostarczania wiedzy potrzebnej dla przekształcania rzeczywistości edukacyjnej; Ustalania celów i zasad edukacji dorosłych w ścisłych zależnościach z rozwojem społecznym i ekonomicznym, wytyczania metod realizacji celów edukacji, określania ich skuteczności w praktyce, wskazywania sposobów rozwiązywania problemów edukacyjnych oraz opracowywania głównych założeń %u2026 Wspierania aktywności edukacji dorosłych i stwarzania mu możliwości do wszechstronnego rozwoju osobowości. Andragogika posiada swoją wewnętrzną budowę strukturalną- obszary problemowe, które są zarazem działami andragogiki. Mamy dwa sposoby rozstrzygania o budowie strukturalnej andragogiki: Tradycyjny: Andragogika ogólna- bada i opisuje procesy edukacyjne dorosłych w wymiarze postulatów normatywnych, ale zajmuje się również opisem polityki oświatowej, organizacją instytucjonalną, edukacyjną i kulturową oraz obejmuje metody, techniki i narzędzia badawcze andragogiki. Historia oświaty, wychowania i myśli andragogicznej- opisuje myśli andragogiczne, idee, systemy rozwiązań edukacji dorosłych. Teoria wychowania dorosłych- teoria i praktyka odnoszą się do celów, metod, organizacji procesu, wspomagania rozwoju dorosłych oraz jego wyników. Dydaktyka andragogiczna (d. dorosłych)- to teoria i praktyka związana z organizacją, przebiegiem i wynikami procesu nauczania- uczenia się dorosłych. Z punktu widzenia terenu i zakresu badań ( andragogiki szczegółowe): Andragogika szkolna Andragogika nieszkolna Andragogika pracy Andragogika zdrowia Andragogika rolnicza Andragogika wypoczynku Andragogika działalności kulturalno- oświatowej Andragogika porównawcza Gerontologia andragogiczna- proces edukacyjny ludzi podeszłego wieku Andragogika nie może być samodzielną dyscypliną naukową, ponieważ dominuje badania diagnostyczne z postulatami, brakuje natomiast badań wdrożeniowych. Reprezentacja instytucjonalna i personalna andragogiki: Polska Akademia Nauk- Komitet Nauk Pedagogicznych- Zespół Andragogiki Czasopisma: Edukacja Dorosłych (wydawca- Polskie Towarzystwo Andragogiczne); Edukacja Ustawiczna Dorosłych (wydane przez Międzynarodowe Centrum Naukowe Eksploatacji Majątku Trwałego w Radomiu). Personalna: %u25CF Czesław Maziarz- a. ogólna, rolnicza, metodologia %u25CF Józef Kargul- a. ogólna, metodologia %u25CF Ryszard Pachociński, Tadeusz Wujek- a. ogólna, porównawcza, metodologia DYDAKTYKA DOROSŁYCH Czesław Maziarz, Olga Czerniawska F. Urbańczyk, Andrzej Cieślak Józef Półturzycki Tadeusz Aleksander Mieczysław Marczuk PEDAGOGIA (N- L Dorosłych) Ryszard Gerlach Franciszek Szlosek TEORIA WYCHOWANIA DOROSŁYCH Kazimierz Wojciechowski Aleksander Kamiński Jadwiga Nowak Zofia Matulka Mieczysław Malewski Edmund Trempała Organizacje międzynarodowe- UNESCO (do spraw rozwoju i edukacji dorosłych)- organizuje międzynarodowe konferencje. UE- Biała Księga Kształcenia Doskonalenia (prognozuje związki edukacji na zmiany pracy i stosunków pracy). -2- Temat: Człowiek dorosły jako podmiot procesów edukacyjnych. Dorosłość- pojęcie to nie jest jednoznacznie określone. Wyróżniamy 3 trendy w określeniu dorosłości. W ujęciu socjologicznym O nachyleniu biologiczno- psychologicznym W ujęciu psychologicznym opartym na teorii cech Ad.1. Ujęcie SOCJOLOGICZNE, wg Zofii Matulki dorosłość należy rozpatrywać w dwóch zakresach. Obiektywnym- odnosi się do normy społecznej i do fazy życia ludzkiego określonej ramami chronologicznymi. Subiektywnym- wyraża się w przeżyciach jednostki, która pod wpływem wydarzeń osobistych lub społecznych postrzega siebie jako osobę, która uwewnętrznia normy przypisywane tej fazie życia realizując określony jej wzór. Ad.2. Ujęcie PSYCHOLOGICZNO- BIOLOGICZNE wg Marii Tyszkowej Dorosłość, to ta część cyklu człowieka, która następuje po okresie wzrastania i biologicznego dojrzewania organizmu, dopełnienia wszystkich istotnych funkcji życiowych. Okres ten obejmuje lata 18- 21 Ad.3. Ujęcie PSYCHOLOGICZNE wg Włodzimierza Szewczuka, oparte na teorii cech: Dorosłym jest ten, który sam jest odpowiedzialny za siebie, jest niezależnym podmiotem działalności ekonomicznej, sam decyduje o swoim planie życiowym, samodzielnie pokonuje trudności w jego realizacji i sam odpowiada wobec społeczeństwa za swoją działalność. PODSUMOWANIE: Zofia Matulka zawiera element progu. Tyszkowa- pojawia się doza proceduralna. W dorosłość się wchodzi. Jest to proces, a nie jednorazowy akt. Szewczuk- rozpatruje w sposób indywidualny. Periodyzacja (podział) życia ludzkiego w okresie dorosłości: Wg E. Eriksona Wg Levinsona Wg Włodzimierza Szewczuka Ad.1. E. Erikson wyodrębnia: Wczesna dorosłość (21-34 rok życia), gdzie dylematem rozwojowym jest zdolność do nawiązywania luźnych stosunków emocjonalnych i miłości. Średni wiek dojrzały (35-65 rok życia), w którym dylematem rozwojowym jest praca na rzecz przemiany i rozwoju pokoleń lub stagnacja związana z nadmiernym skupieniem się nad własnym "ja". Dojrzałość starczego wieku (po 65 roku życia), gdzie dylematem rozwojowym jest akceptacja ludzkiego losu, a niepomyślnym rozwiązaniem żalu z powodu błędów życiowych, straconych szans i lęk przed śmiercią. Ad.2. Levinson- fazy życia, badał tylko mężczyzn. Ad.3. Włodzimierz Szewczuk, dorosłość dzieli na: Stabilizacje planu życiowego- ma cechę realizmu z przewidywaną ewentualną korektą. Progresywna ekspansję z punktem kulminacyjnym- zwielokrotniona, postępująca ekspansja, szczyt możliwości rozwojowych i osiągnięć, punkt kulminacyjny. Regresywną ekspansję z elementami starzenia się- ekspansja ustępująca, rozwój spowolniony. Im człowiek starszy tym więcej wycofania, a mniej przyspieszenia. Właściwą starość, schyłkowy okres dorosłości z bilansem życia- podsumowanie, ocena życia. -3- Temat: Uwarunkowania i właściwości rozwoju osobowego i zawodowego. Stymulatorami rozwoju osobowego są zadania rozwojowe, których realizacja ułatwia orientacje w potrzebach i kierunkach ewolucji psychicznej. Zadania rozwojowe, to takie zadania (zdarzenia, sytuacje), które postawione przed jednostką w danym okresie jej życia i pozytywnie przez nią rozwiązane przyczyniają się do poczucia szczęścia (spełnienia, zadowolenia, satysfakcji) i dodatnio projektują na rozwiązywanie dalszych zadań. Zadania rozwojowe dla kolejnych faz dorosłości wg Zb. Pietrasińskiego: Zadani rozwojowe wczesnej dorosłości (21- 34 r. ż.) Zakończenie nauki szkolnej i przygotowanie się do zawodu; Podjęcie pracy zawodowej; Rozwój zdolności do intymnych stosunków emocjonalnych i miłości; Znalezienie stałego partnera i założenie rodziny; Prowadzenie i organizacja rodziny; Wychowanie dzieci; Podjęcie obowiązków społecznych i obywatelskich; Wypracowanie własnej filozofii życia; Sformułowanie wizji własnej przyszłości; Nawiązanie stosunków z mentorem (osoba ułatwiająca start życiowy z pozycji przyjaznego eksperta i protektora). Zadania rozwojowe średniej dorosłości (35- 65 r. ż.): Przyjęcie większej niż dotąd odpowiedzialności społecznej; Rozwiązanie dylematu: praca dla przyszłych pokoleń czy stagnacja?; Nadanie swemu życiu większej pełni i pomoc w tym współmałżonkowi; Rozwój zawodowy: kierowanie karierą; Osiągnięcie zamierzonego standardu życia; Wspomaganie rozwoju i startu życiowego dorastających dzieci; Opieka nad starzejącymi się rodzicami; Pogodzenie się z oznakami nadchodzącej starości; Zadania rozwojowe późnej dorosłości (starości) (powyżej 65 r. ż.): Podjęcie nowych ról i zajęć związanych z przejściem na emeryturę; Włączenie się do grupy rówieśników; Utrzymanie zainteresowań światem (nadmierne lub wycofane); Przystosowanie się do rosnących ograniczeń fizycznych; Przystosowanie się do straty osób bliskich; Wypracowanie dojrzałej postawy wobec śmierci- dylemat rozwojowy wg Eriksona. W dorosłości rozwojowi osobowemu towarzyszy rozwój zawodowy. Okresy rozwojowe wyboru zawodu (wg. Ginzberga, na podstawie badań Buhle) Wybór na podstawie fantazji w stadium przedpubertalnym- od 11roku życia, Wybór próbnego w stadium adolescencji- 1.zainteresowań, 2.zdolności, 3.wartości, 4.przejściowy- od 11 do 17 roku życia. Realistycznego wyboru- 1.eksploracji, 2.krystalizacji, 3.specyfikacji- od 17 roku życia do wczesnej dorosłości. Okresy przebiegu pracy zawodowej. (wg Millera i W.H. Vroom) Początkowy okres pracy, Pracy próbnej, Stałej pracy, Wycofania się z pracy. Stadia biegu życia zawodowego. (wg D.E. Supera) Stadium rośnięcia- 1.fantazji-4-10r.ż, 2.zainteresowań-11-12r.ż, 3.zdolności-13-14r.ż. Stadium eksploracji- 1.próbowania-15-17r.ż, 2.przejsciowy 18-21r.ż, 3.próby-22-24r.ż Stadium stabilizacji- 1.doświadczenia-25-30r.ż, 2.stabilizacji- 31-44r.ż Stadium zachowania status quo- 45-64r.ż Stadium schyłkowe- 1.osłabienia-65-70r.ż, 2.wycofania się powyżej 71r - 4 - Temat: Przydatność zawodowa jest funkcją klasyfikacji i motywacji Pz =f (K,M) Okresy rozwoju zawodowego wg K. Czarneckiego: Preorientacji zawodowej dzieci (od urodzenia do 10 roku życia), Orientacja zawodowa młodzieży (od 11-16 roku życia), Szkolne uczenie się zawodu (16-25r.ż) Kwalifikowana praca zawodowa dorosłych (18-70r.ż) Dojrzewanie decyzji podjęcia pracy zawodowej, Decyzja pracy zawodowej, Adaptacja społeczno-zawodowa, Identyfikacja społeczno-zawodowa, Stabilizacja społeczno-zawodowa, Dokształcanie się społeczno-zawodowe, Doskonalenie się społeczno zawodowe, Rekwalifikacja społeczno-zawodowa, Szczytowe osiągnięcia społeczno- zawodowe, Stopniowy regres aktywności społeczno-zawodowej, Wycofanie się z pracy społeczno zawodowej. Reminestencji i refleksji społeczno-zawodowej (po przejściu na emeryturę). Adaptacja reminescencji i refleksji społeczno-zawodowej, Dominacja reminescencji i refleksji społeczno-zawodowej, Schyłek życia pozawodowego. Uwarunkowania rozwoju zawodowego wg K. Czarneckiego. Historyczne- dotyczą rozwoju ekonomicznego, społecznego i na tym tle decyzje jednostek. Polityczne- ustrój, ideologia, ale również gwarancje prawne dla obywateli. Ekonomiczne - rozwiązania gospodarcze, bogactwa naturalne, ale także zapotrzebowania na określone kadry. Techniczne - poziom i perspektywy rozwoju technicznego, technologicznego i informatycznego, Kulturowe- (wartości cywilizacyjne), Społeczne - stosunki społeczne, środowisko społeczne życia, środowisko rówieśników, środowisko edukacyjne, Biologiczne - płeć, wiek, ogólne warunki psychofizyczne, genetyczne cechy organizm, Psychologiczne - zainteresowania, zamiłowania, zdolności, plany i aspiracje, postawy, dążenia i temperament. Wynikiem rozwoju zawodowego jest przydatność zawodowa i osobowość zawodowa. Przydatność zawodowa- (wg K. Korabiowskiej-Nowackiej)., to sprawdzony pozim rozwoju zadań pracowniczych na stanowisku pracy ich składnikami są fizyczne i zdrowotne cechy kierunkowe życiowe i zawodowe. Osobowość zawodowa (wg T. Tomaszyńskiego), to zespół cech człowieka uformowanych w toku edukacji zawodowej, a rozwijający się w trakcie pracy zawodowej, który zapewnia aktywny kontakt z materialnym środowiskiem pracy. Składniki osobowości zawodowej: Wiedza zawodowa, umiejętności, sprawności, przyzwyczajenia, nawyki, zainteresowania zawodowe, postawa społeczna i zawodowa, aspiracje i motywy rozwoju zawodowego. Wnioski i uogólnienia rozwoju osobowego i zawodowego: Człowiek rozwija się pod względem psychicznym przez całe życie, gdyż staje przed zadaniami, których rozwiązywanie wprowadza zmiany w funkcjonowaniu i strukturze jego psychiki. Rozwój ten ma charakter zmian ilościowych i jakościowych, W cyklu życiowym człowieka, a więc także w okresie dorosłości można wyróżnić specyficzne okresy i fazy charakteryzujące się określonymi zadaniami i właściwościami psychicznego funkcjonowania. Zmiany rozwojowe są nierównomierne i mogą być blokowane przez zderzenia życiowe i doświadczenia jednostki. Czynniki rozwoju człowieka dorosłego tkwią w procesie życia i w głównych obszarach ego aktywności, Postępy w rozwoju wymagają aktywności samej jednostki, która w okresie dorosłości jest odpowiedzialna za własny rozwój, Osiągnięcie wewnętrznej integracji oraz zrównoważonej filozofii życiowej jest wypadkową całej drogi życiowej człowieka oraz warunkiem do zaakceptowania ludzkiego losu. - 5 - Temat: Koncepcje wychowania dorosłych. Analiza różnorodnych stanowisk teoretycznych przyjmowanych w badaniach nad wychowanie pozwala wyodrębnić 4 jakościowo odmienne koncepcje wychowania dorosłych: Wychowanie jako proces adaptacji osobowościowej (socjalizacji),- najwcześniejszą z form służących przygotowaniu jednostki do uczestnictwa w życiu społecznym zbiorowości było wychowanie naturalne (socjalizacja). Charakterystyczne jest dla społeczności, których organizacja opiera się na więzach mechanicznych (bezpośrednich). Społeczeństwo nie wykształciło specjalnych instytucji wychowawczych, a wprowadzenie jednostki w świat społeczny i budowanie jej społecznej osobowości dokonywało się zbiorowo. Za pośrednictwem języka, zabaw i gier od najwcześniejszych lat życia dziecko było stopniowo zanajomiane z coraz bardziej złożoną rzeczywistością społęczną. Przekazywanie mu przez znaczących innych wiedzy o świecie oraz społeczne oczekiwania co do jego zachowań było w oparciu o uzgodnione normy. Wysoka skuteczność procesu socjalizacji uwarunkowana była dwoma czynnikami: Wynikała z silnych więzi emocjonalnych łączących jednostkę ze zbiorowością jako jedynie dostępnym społecznym układem odniesienia normatywnego. Ta wysoce jednostka na ogół odizolowana terytorialnie od innych społeczności, zbiorowość wytwarzała jeden uniwersalny i obligatoryjnie obowiązujący obraz świata. Człowiek nie dysponował podmiotowością indywidualną lecz zbiorową. Można zatem powiedzieć że sprawcą jego zachowania się nie jest tyle on sam co świat w którym żyje. Odnosząc powyższe rozwiązania do problematyki wychowania dorosłych można powiedzieć dwie rzeczy: Społeczeństwa, które swoje trwanie opierały na systemie wychowania naturalnego nie wykształciły ról podmiotu i przedmiotu w procesie wychowania. Każdy, niezależnie od wieku, był w równym stopniu jego podmiotem i przedmiotem. W procesie wychowania naturalnego nie rozgraniczano wychowania dzieci, dorosłych. Wychowanie było integralnym elementem życia każdej jednostki, a życie uniwersalnym, globalnym systemem wychowawczym. Wychowanie jako proces wzmacniania efektów socjalizacji - w miarę w kraczania różnych społeczeństw na coraz wyższe szczeble rozwoju społecznego i gospodarczego, w miarę przekształcania się stosunków społecznych z mechanicznych w organiczne, następują daleko idące przekształcenia w zakresie przygotowania jednostki do udziału w życiu społecznym. Zabiegi socjalizacyjne ulegają profesjonalizacji i instytucjonalizacji. Procesy te są podstawą do podziału socjalizacji na pierwotną i wtórną: Socjalizacja pierwotna- to proces zaznajamiania jednostki poprzez znaczących innych z wizją świata obowiązującego dla społeczności. Na bazie zakończonej socjalizacji pierwotnej przebiega socjalizacja wtórna. Socjalizacja wtórna - polega na podtrzymaniu efektów socjalizacji pierwotnej oraz na nabywaniu wiedzy i umiejętności niezbędnych do pełnienia różnorodnych ról społecznych. Pomyślnie zakończona socjalizacja wtórna jest początkiem dorosłości. Wkraczając w życie dorosłe, człowiek podejmuje role społeczne, do pełnienia których został przygotowany. Jeżeli życie społeczne opiera się na normach zgodnych z tymi, które były podstawą socjalizacji, to uczestnictwo w nim jest prostą konstrukcją socjalizacji i wzmacnia jej efekty. Wychowanie dorosłych jest procesem naturalnego uczestnictwa człowieka w życiu społecznym. Wszelkie zabiegi wychowawcze, które chcemy stosować wobec ludzi dorosłych nie mogą mieć charakteru bezpośrednich wpływów wychowawczych. Pozytywne w sensie wychowawczym zmiany osobowościowe mogą zachodzić tylko w takim stopniu, w jakim udaje się "ulepszać", przekształcać na wyższe jakościowo formy środowiska życia człowieka, (materialne, niematerialne, cywilizacyjne). Wychowanie jak proces pozytywnego sterowania społecznego - odmienne stanowisko w kwestii dorosłych zajmowali do lat 90-tych XX w. przedstawiciele polskiej andragogiki Kazimierz Wojciechowski definiuje wychowanie dorosłych jak świadome, celowe i na ogół długotrwałe starania o upodobnienie wychowanka do wzoru osobowego zgodne z zasadami jakie stawia sobie dane społeczeństwo. Społeczeństwo powierza realizację tego procesu wychowawcy dorosłych i jest on usytuowany w płaszczyźnie instytucjonalnej. Wg tej koncepcji zakłada się, że intencjonalne organizowane działania wychowawcze mogą mieć tylko konsekwencje pozytywne. Przekazując społecznie wyselekcjonowane, najbardziej pożądane wartości, wzory zachowań i reguły postępowania zgodne z obowiązującym w danej formacji wzorem osobowym wychowania jako funkcjonariusz ogólnospołecznego dobra jest jednocześnie instrumentem zmiany społecznej. Koncepcja opiera się na przekonaniu zgodnym z hasłem "Wychowamy lepszego człowieka, a on stworzy lepsze społeczeństwo". Wychowanie jak proces wspomagania indywidualnego rozwoju - odmienną od dotychczasowych prezentowaną perspektywę proponują przedstawiciele kilku dyscyplin naukowych, posługując się tzw. Podejściem rozwojowym. Nurt ten zrodził się w latach 20-tych XX w i można w nim wyróżnić 2 odgałęzienia: Nazywane badaniami nad cyklami lub fazami życia człowieka dorosłego, np.: Donald Lewinson. Może być nazywane badaniami nad rozwojem osobowości dorosłych, zmierzające do określenia jej standardów rozwojowych, np.: Eric Erikson. Osobowość wg Łukaszewskiego jest nieustannie kreowaną i kreującą się strukturą, istniejącą i stającą się w procesach interakcji człowieka ze światem. Kluczowymi dla osobowościowego rozwoju dorosłych są cykle mierzące się między 23-34rokiem życia. W okresie tym jednostka formułuje wizję swojej przyszłości, ustanawia dalekie cele, określa strategie ich osiągania i dorabia się osobowościowych instrumentów, które umożliwiają ich osiągnięcie. W ten sposób aktywność człowieka staje się narzędziem jego rozwoju, s ściślej mówiąc autorozwoju. Osobowość i jej rozwój zawsze jest otwarty. Na każdym etapie rozwoju dorosły rewiduje definicję świata, modyfikuje poczucie własnej tożsamości, przyjmuje nowe cele i modernizuje sposoby ich osiągania. Proces rozwoju osobowości ma u dorosłych charakter naturalny, człowiek rozwija się tylko w takim stopniu w jakim uczestniczy w świecie i go opanowuje. Proces ten nie może być realizowany w instytucjonalnych formach wychowania. Wychowawca nie ma możliwości ani moralnego prawa narzucać dorosłym jednej obowiązującej wizji świata, ustanawiać jedynie słusznych celów życiowych, rozstrzygać o tym co dobre, a co złe. Zadaniem wychowawcy jest pomóc dorosłym w zrozumieniu sytuacji życiowej, proponowanie możliwych do osiągnięcia celów, sugerowanie programów ich realizacji i niesienie pomocy dorosłym. Osoba wychowawcy przekształca się więc w osobę doradcy. Podsumowując- koncepcja wychowania dorosłych rozumianego jako proces stymulowania indywidualnego rozwoju kwestionuje sens zabiegów wychowawczych w układzie wychowanek-wychowawca. W przypadku dorosłych jedynie skutecznym może być układ człowiek- wychowanie-społeczeństwo, przy czym społeczną powinnością jest wspomaganie samorozwoju dorosłych. Różnice między pedagogiką a andragogiką- Struktura "ja" rozwija się od osobowości zależnej właściwej dzieciom do osobowościowej autonomii dorosłych. W procesie kształtowania osobowości następuje stopniowa kuluminacja doświadczeń życiowych. Rozwój osobowości dziecka następuje pod wpływem wielu sytuacji organizowanych sztucznie, natomiast rozwój człowieka dorosłego jest funkcją zadań rozwojowych stawianych mu przez pełnione role. Rozwój dziecka następuje poprzez intencjonalnie organizowane poznanie, rozwój osobowości człowieka dorosłego jest rezultatem jego własnego działania. - 7 - Temat: wybrane problemy dydaktyki dorosłych. Jedną z form aktywności człowieka dorosłego jest uczenie się. W 1883 r James w zasadach psychologii stwierdził, że człowiek po 24 roku życia nie jest w stanie niczego się nauczyć. Jego życie jest zdeterminowane rutyną, schematami myślenia i działania. W latach 20-tych 1923/24 uczeń Jamsa Thorndike przeprowadził badania nad możliwościami uczenia się dorosłych. W wyniku badań empirycznych pod względem możliwości uczenia się sformułował tzw. Krzywą uczenia się. Ta krzywa pokazuje tendencję uczenia się na przestrzeni lat. Możliwość uczenia się człowieka, jego zdolności poznawania świata teoretycznie biorąc są nie ograniczone. Przyjmuje się, że w miarę zaawansowania wiekowego jednostki zwiększają się jej możliwości kierowania własnym rozwojem. Sprzyjają temu rozwojowi zdolności krytycznego myślenia, myślenia twórczego, umiejętności przewidywania i wnioskowania, zrównoważenie emocjonalne i względna stabilizacja fizyczna organizmu. Sytuacja ucznia dorosłego jest diametralnie różna od sytuacji ucznia młodocianego. Począwszy od różnic psychologicznych poprzez pełnione role społeczne, sytuację ekonomiczną, rodzinną, czy związaną z doświadczeniami życiowymi. Jednakże nieodłącznym elementem samorealizacji jest preferowana aktywność edukacyjna. Teorie aktywności edukacyjnej dorosłych: 1. model aktywności edukacyjnej U. Berostena teoria Berostena: - aktywność edukacyjna jest integralnym elementem stylu życia, - styl życia określają wzajemnie sprzężone ze sobą dwa rodzaje pełnionych ról role zawodowe i role podejmowane w czasie wolnym, - aktywność edukacyjna jest podejmowana wtedy, gdy człowiek dostrzega związek między edukacją a możliwością osiągnięcia subiektywnie cenionych wartości, - istotne są: cechy osobowości jednostki oraz przekonanie własnej sprawności edukacyjnej, - aktywność edukacyjna jest strukturą dynamiczną i staje się elementem biografii człowieka. 2. Teoria Sił Pola Harry Millera - - podstawowym czynnikiem aktywności edukacyjnej jest pozycja jednostek i grup w strukturze społeczeństwa, - pozycja ta wynika z charakteru wykonywanej pracy, ilości czasu wolnego, preferowanych wartości i pełnionych ról, - niskie usytuowanie społeczne- proste, krótkoterminowe formy służące rozwojowi zawodowemu oraz negatywne doświadczenia edukacyjne, - dobre, wysokie usytuowanie społeczne- zadanie edukacyjne długoterminowe służące samorealizacji. 3. Paradygmat Wartości Oczekiwanej teoria Kjella Rubensona - jednostka odczuwając określone potrzeby poszukuje możliwości ich zaspokojenia (dzięki edukacji osiągnie pożądane wartości), motywację wzmaga przekonanie o własnych możliwościach edukacyjnych, - społeczne środowisko życia stymuluje i wspomaga aktywność edukacyjną lub nie. Typy postępowania dydaktycznego nauczyciela- Wg Łukaszewskiego uczenie się to przechodzenie ze stanu ignorancji do stanu biegłości. Do typów postępowania dydaktycznego zaliczamy: 1. uczenie się sztuczne- uczenie się pamięciowe i umiejętność odtwarzania treści w miarę potrzeb. Dominuje podawanie treści, a uczenie pamięciowe, dorosłym nie zawsze odpowiada intelektualny charakter nauki, rozczłonkowanie rzeczywistości na przedmioty, konieczność częstego abstrakcyjnego myślenia i dosłownego utrwalenia pamięciowego. W praktyce ten tok postępowania często występuje na kursach. 2. Uczenie się naturalne podstawową wiedzę stanowią sytuacje z życia, praktyczne próby rozwiązań, czyli jest to uczenie się przez działanie, próby i błędy. Rola nauczyciela polega na wysuwaniu problemów i zachęcaniu do ich rozwiązywania. Taki tok postępowania bardziej odpowiada uczniom dorosłym, ponieważ teoria łączy się z praktyką. Do wad należy czasochłonność oraz wysoki zakres teorii, do której się dochodzi przez działania. Czas odgrywa decydującą rolę ze względu na sytuację dorosłego uwikłanego pełnienie ról społecznych. 3. Uczenie się przez myślenie i działanie- punktem wyjścia są rzeczywiste sytuacje, od których uczeń przechodzi do teoretycznego opracowania uogólnień, które następnie sprowadza w praktyce i wykorzystuje.

Temat: Andragogika jako nauka o kształceniu i wychowaniu dorosłych.Pojęcie, zadania i obszary problemowe. Andragogika jest subdyscypliną nauk pedagogicznych i została uznana na początku lat 70- tych przez Polską Akademię Nauk pod nazwą pedagogika dorosłych. Nazwa ta obowiązywała do połowy lat 90- tych XX w. W 1833 roku niemiecki uczony A. Kapp opublikował rozprawę naukową " O wychowaniu w ujęciu Platona" i jeden dział tej rozprawy brzmiał "Andragogika jako kształcenie w wieku dojrzałym". Etymologia słowa andragogika: anev w dopełniaczu- człowiek dorosły, dzielny, człowiek, mężczyzna ago- prowadzić, prowadzę, a więc andragogika oznacza prowadzenie dorosłych z etymologicznego punktu widzenia. Andragogika- przedmiot badań: Znaczenie szerokie- andragogika bada i opisuje wszelkie aspekty aktywności edukacyjnej ludzi dorosłych wychowanie+ kształcenie EDUKACJA = samowychowanie+ samokształcenie Role edukacyjne w okresie dorosłości są podejmowanie dobrowolnie. Dorosły podejmując idee edukacyjne oczekuje korzyści z tym związane np.: zaspokojenie potrzeb poznawczych, może być to awans (stanowiska, ekonomiczny), wyższy prestiż. Znaczenie szerokie: Andragogika bada i opisuje problematykę wychowania, samowychowania, kształcenia i samokształcenia dorosłych. Procesy te tworzą układ dopełniający, jednocześnie traktując dorosłych jako niezależne i podmiotowe struktury edukacyjne. Znaczenie wąskie- Andragogika, to subdyscyplina nauk pedagogicznych, której przedmiotem badań i zainteresowań badawczych są cele, przebieg, warunki, skutki i prawidłowości intencjonalnego, świadomego i celowego oraz zorganizowanego kształcenia i wychowania dorosłych oraz ich samokształcenie i samowychowanie. ZADANIA ANDRAGOGIKI: dotyczą (wg. T. Wujka): Sposobów organizacji, prawidłowości przebiegu i wyników procesów edukacyjnych ludzi dorosłych; Wykrywania związków i zależności między procesami edukacyjnymi oraz określania i eliminowania zjawisk niepożądanych dla rozwoju osobowości człowieka dorosłego; Dostarczania wiedzy potrzebnej dla przekształcania rzeczywistości edukacyjnej; Ustalania celów i zasad edukacji dorosłych w ścisłych zależnościach z rozwojem społecznym i ekonomicznym, wytyczania metod realizacji celów edukacji, określania ich skuteczności w praktyce, wskazywania sposobów rozwiązywania problemów edukacyjnych oraz opracowywania głównych założeń %u2026 Wspierania aktywności edukacji dorosłych i stwarzania mu możliwości do wszechstronnego rozwoju osobowości. Andragogika posiada swoją wewnętrzną budowę strukturalną- obszary problemowe, które są zarazem działami andragogiki. Mamy dwa sposoby rozstrzygania o budowie strukturalnej andragogiki: Tradycyjny: Andragogika ogólna- bada i opisuje procesy edukacyjne dorosłych w wymiarze postulatów normatywnych, ale zajmuje się również opisem polityki oświatowej, organizacją instytucjonalną, edukacyjną i kulturową oraz obejmuje metody, techniki i narzędzia badawcze andragogiki. Historia oświaty, wychowania i myśli andragogicznej- opisuje myśli andragogiczne, idee, systemy rozwiązań edukacji dorosłych. Teoria wychowania dorosłych- teoria i praktyka odnoszą się do celów, metod, organizacji procesu, wspomagania rozwoju dorosłych oraz jego wyników. Dydaktyka andragogiczna (d. dorosłych)- to teoria i praktyka związana z organizacją, przebiegiem i wynikami procesu nauczania- uczenia się dorosłych. Z punktu widzenia terenu i zakresu badań ( andragogiki szczegółowe): Andragogika szkolna Andragogika nieszkolna Andragogika pracy Andragogika zdrowia Andragogika rolnicza Andragogika wypoczynku Andragogika działalności kulturalno- oświatowej Andragogika porównawcza Gerontologia andragogiczna- proces edukacyjny ludzi podeszłego wieku Andragogika nie może być samodzielną dyscypliną naukową, ponieważ dominuje badania diagnostyczne z postulatami, brakuje natomiast badań wdrożeniowych. Reprezentacja instytucjonalna i personalna andragogiki: Polska Akademia Nauk- Komitet Nauk Pedagogicznych- Zespół Andragogiki Czasopisma: Edukacja Dorosłych (wydawca- Polskie Towarzystwo Andragogiczne); Edukacja Ustawiczna Dorosłych (wydane przez Międzynarodowe Centrum Naukowe Eksploatacji Majątku Trwałego w Radomiu). Personalna: %u25CF Czesław Maziarz- a. ogólna, rolnicza, metodologia %u25CF Józef Kargul- a. ogólna, metodologia %u25CF Ryszard Pachociński, Tadeusz Wujek- a. ogólna, porównawcza, metodologia DYDAKTYKA DOROSŁYCH Czesław Maziarz, Olga Czerniawska F. Urbańczyk, Andrzej Cieślak Józef Półturzycki Tadeusz Aleksander Mieczysław Marczuk PEDAGOGIA (N- L Dorosłych) Ryszard Gerlach Franciszek Szlosek TEORIA WYCHOWANIA DOROSŁYCH Kazimierz Wojciechowski Aleksander Kamiński Jadwiga Nowak Zofia Matulka Mieczysław Malewski Edmund Trempała Organizacje międzynarodowe- UNESCO (do spraw rozwoju i edukacji dorosłych)- organizuje międzynarodowe konferencje. UE- Biała Księga Kształcenia Doskonalenia (prognozuje związki edukacji na zmiany pracy i stosunków pracy). -2- Temat: Człowiek dorosły jako podmiot procesów edukacyjnych. Dorosłość- pojęcie to nie jest jednoznacznie określone. Wyróżniamy 3 trendy w określeniu dorosłości. W ujęciu socjologicznym O nachyleniu biologiczno- psychologicznym W ujęciu psychologicznym opartym na teorii cech Ad.1. Ujęcie SOCJOLOGICZNE, wg Zofii Matulki dorosłość należy rozpatrywać w dwóch zakresach. Obiektywnym- odnosi się do normy społecznej i do fazy życia ludzkiego określonej ramami chronologicznymi. Subiektywnym- wyraża się w przeżyciach jednostki, która pod wpływem wydarzeń osobistych lub społecznych postrzega siebie jako osobę, która uwewnętrznia normy przypisywane tej fazie życia realizując określony jej wzór. Ad.2. Ujęcie PSYCHOLOGICZNO- BIOLOGICZNE wg Marii Tyszkowej Dorosłość, to ta część cyklu człowieka, która następuje po okresie wzrastania i biologicznego dojrzewania organizmu, dopełnienia wszystkich istotnych funkcji życiowych. Okres ten obejmuje lata 18- 21 Ad.3. Ujęcie PSYCHOLOGICZNE wg Włodzimierza Szewczuka, oparte na teorii cech: Dorosłym jest ten, który sam jest odpowiedzialny za siebie, jest niezależnym podmiotem działalności ekonomicznej, sam decyduje o swoim planie życiowym, samodzielnie pokonuje trudności w jego realizacji i sam odpowiada wobec społeczeństwa za swoją działalność. PODSUMOWANIE: Zofia Matulka zawiera element progu. Tyszkowa- pojawia się doza proceduralna. W dorosłość się wchodzi. Jest to proces, a nie jednorazowy akt. Szewczuk- rozpatruje w sposób indywidualny. Periodyzacja (podział) życia ludzkiego w okresie dorosłości: Wg E. Eriksona Wg Levinsona Wg Włodzimierza Szewczuka Ad.1. E. Erikson wyodrębnia: Wczesna dorosłość (21-34 rok życia), gdzie dylematem rozwojowym jest zdolność do nawiązywania luźnych stosunków emocjonalnych i miłości. Średni wiek dojrzały (35-65 rok życia), w którym dylematem rozwojowym jest praca na rzecz przemiany i rozwoju pokoleń lub stagnacja związana z nadmiernym skupieniem się nad własnym "ja". Dojrzałość starczego wieku (po 65 roku życia), gdzie dylematem rozwojowym jest akceptacja ludzkiego losu, a niepomyślnym rozwiązaniem żalu z powodu błędów życiowych, straconych szans i lęk przed śmiercią. Ad.2. Levinson- fazy życia, badał tylko mężczyzn. Ad.3. Włodzimierz Szewczuk, dorosłość dzieli na: Stabilizacje planu życiowego- ma cechę realizmu z przewidywaną ewentualną korektą. Progresywna ekspansję z punktem kulminacyjnym- zwielokrotniona, postępująca ekspansja, szczyt możliwości rozwojowych i osiągnięć, punkt kulminacyjny. Regresywną ekspansję z elementami starzenia się- ekspansja ustępująca, rozwój spowolniony. Im człowiek starszy tym więcej wycofania, a mniej przyspieszenia. Właściwą starość, schyłkowy okres dorosłości z bilansem życia- podsumowanie, ocena życia. -3- Temat: Uwarunkowania i właściwości rozwoju osobowego i zawodowego. Stymulatorami rozwoju osobowego są zadania rozwojowe, których realizacja ułatwia orientacje w potrzebach i kierunkach ewolucji psychicznej. Zadania rozwojowe, to takie zadania (zdarzenia, sytuacje), które postawione przed jednostką w danym okresie jej życia i pozytywnie przez nią rozwiązane przyczyniają się do poczucia szczęścia (spełnienia, zadowolenia, satysfakcji) i dodatnio projektują na rozwiązywanie dalszych zadań. Zadania rozwojowe dla kolejnych faz dorosłości wg Zb. Pietrasińskiego: Zadani rozwojowe wczesnej dorosłości (21- 34 r. ż.) Zakończenie nauki szkolnej i przygotowanie się do zawodu; Podjęcie pracy zawodowej; Rozwój zdolności do intymnych stosunków emocjonalnych i miłości; Znalezienie stałego partnera i założenie rodziny; Prowadzenie i organizacja rodziny; Wychowanie dzieci; Podjęcie obowiązków społecznych i obywatelskich; Wypracowanie własnej filozofii życia; Sformułowanie wizji własnej przyszłości; Nawiązanie stosunków z mentorem (osoba ułatwiająca start życiowy z pozycji przyjaznego eksperta i protektora). Zadania rozwojowe średniej dorosłości (35- 65 r. ż.): Przyjęcie większej niż dotąd odpowiedzialności społecznej; Rozwiązanie dylematu: praca dla przyszłych pokoleń czy stagnacja?; Nadanie swemu życiu większej pełni i pomoc w tym współmałżonkowi; Rozwój zawodowy: kierowanie karierą; Osiągnięcie zamierzonego standardu życia; Wspomaganie rozwoju i startu życiowego dorastających dzieci; Opieka nad starzejącymi się rodzicami; Pogodzenie się z oznakami nadchodzącej starości; Zadania rozwojowe późnej dorosłości (starości) (powyżej 65 r. ż.): Podjęcie nowych ról i zajęć związanych z przejściem na emeryturę; Włączenie się do grupy rówieśników; Utrzymanie zainteresowań światem (nadmierne lub wycofane); Przystosowanie się do rosnących ograniczeń fizycznych; Przystosowanie się do straty osób bliskich; Wypracowanie dojrzałej postawy wobec śmierci- dylemat rozwojowy wg Eriksona. W dorosłości rozwojowi osobowemu towarzyszy rozwój zawodowy. Okresy rozwojowe wyboru zawodu (wg. Ginzberga, na podstawie badań Buhle) Wybór na podstawie fantazji w stadium przedpubertalnym- od 11roku życia, Wybór próbnego w stadium adolescencji- 1.zainteresowań, 2.zdolności, 3.wartości, 4.przejściowy- od 11 do 17 roku życia. Realistycznego wyboru- 1.eksploracji, 2.krystalizacji, 3.specyfikacji- od 17 roku życia do wczesnej dorosłości. Okresy przebiegu pracy zawodowej. (wg Millera i W.H. Vroom) Początkowy okres pracy, Pracy próbnej, Stałej pracy, Wycofania się z pracy. Stadia biegu życia zawodowego. (wg D.E. Supera) Stadium rośnięcia- 1.fantazji-4-10r.ż, 2.zainteresowań-11-12r.ż, 3.zdolności-13-14r.ż. Stadium eksploracji- 1.próbowania-15-17r.ż, 2.przejsciowy 18-21r.ż, 3.próby-22-24r.ż Stadium stabilizacji- 1.doświadczenia-25-30r.ż, 2.stabilizacji- 31-44r.ż Stadium zachowania status quo- 45-64r.ż Stadium schyłkowe- 1.osłabienia-65-70r.ż, 2.wycofania się powyżej 71r - 4 - Temat: Przydatność zawodowa jest funkcją klasyfikacji i motywacji Pz =f (K,M) Okresy rozwoju zawodowego wg K. Czarneckiego: Preorientacji zawodowej dzieci (od urodzenia do 10 roku życia), Orientacja zawodowa młodzieży (od 11-16 roku życia), Szkolne uczenie się zawodu (16-25r.ż) Kwalifikowana praca zawodowa dorosłych (18-70r.ż) Dojrzewanie decyzji podjęcia pracy zawodowej, Decyzja pracy zawodowej, Adaptacja społeczno-zawodowa, Identyfikacja społeczno-zawodowa, Stabilizacja społeczno-zawodowa, Dokształcanie się społeczno-zawodowe, Doskonalenie się społeczno zawodowe, Rekwalifikacja społeczno-zawodowa, Szczytowe osiągnięcia społeczno- zawodowe, Stopniowy regres aktywności społeczno-zawodowej, Wycofanie się z pracy społeczno zawodowej. Reminestencji i refleksji społeczno-zawodowej (po przejściu na emeryturę). Adaptacja reminescencji i refleksji społeczno-zawodowej, Dominacja reminescencji i refleksji społeczno-zawodowej, Schyłek życia pozawodowego. Uwarunkowania rozwoju zawodowego wg K. Czarneckiego. Historyczne- dotyczą rozwoju ekonomicznego, społecznego i na tym tle decyzje jednostek. Polityczne- ustrój, ideologia, ale również gwarancje prawne dla obywateli. Ekonomiczne - rozwiązania gospodarcze, bogactwa naturalne, ale także zapotrzebowania na określone kadry. Techniczne - poziom i perspektywy rozwoju technicznego, technologicznego i informatycznego, Kulturowe- (wartości cywilizacyjne), Społeczne - stosunki społeczne, środowisko społeczne życia, środowisko rówieśników, środowisko edukacyjne, Biologiczne - płeć, wiek, ogólne warunki psychofizyczne, genetyczne cechy organizm, Psychologiczne - zainteresowania, zamiłowania, zdolności, plany i aspiracje, postawy, dążenia i temperament. Wynikiem rozwoju zawodowego jest przydatność zawodowa i osobowość zawodowa. Przydatność zawodowa- (wg K. Korabiowskiej-Nowackiej)., to sprawdzony pozim rozwoju zadań pracowniczych na stanowisku pracy ich składnikami są fizyczne i zdrowotne cechy kierunkowe życiowe i zawodowe. Osobowość zawodowa (wg T. Tomaszyńskiego), to zespół cech człowieka uformowanych w toku edukacji zawodowej, a rozwijający się w trakcie pracy zawodowej, który zapewnia aktywny kontakt z materialnym środowiskiem pracy. Składniki osobowości zawodowej: Wiedza zawodowa, umiejętności, sprawności, przyzwyczajenia, nawyki, zainteresowania zawodowe, postawa społeczna i zawodowa, aspiracje i motywy rozwoju zawodowego. Wnioski i uogólnienia rozwoju osobowego i zawodowego: Człowiek rozwija się pod względem psychicznym przez całe życie, gdyż staje przed zadaniami, których rozwiązywanie wprowadza zmiany w funkcjonowaniu i strukturze jego psychiki. Rozwój ten ma charakter zmian ilościowych i jakościowych, W cyklu życiowym człowieka, a więc także w okresie dorosłości można wyróżnić specyficzne okresy i fazy charakteryzujące się określonymi zadaniami i właściwościami psychicznego funkcjonowania. Zmiany rozwojowe są nierównomierne i mogą być blokowane przez zderzenia życiowe i doświadczenia jednostki. Czynniki rozwoju człowieka dorosłego tkwią w procesie życia i w głównych obszarach ego aktywności, Postępy w rozwoju wymagają aktywności samej jednostki, która w okresie dorosłości jest odpowiedzialna za własny rozwój, Osiągnięcie wewnętrznej integracji oraz zrównoważonej filozofii życiowej jest wypadkową całej drogi życiowej człowieka oraz warunkiem do zaakceptowania ludzkiego losu. - 5 - Temat: Koncepcje wychowania dorosłych. Analiza różnorodnych stanowisk teoretycznych przyjmowanych w badaniach nad wychowanie pozwala wyodrębnić 4 jakościowo odmienne koncepcje wychowania dorosłych: Wychowanie jako proces adaptacji osobowościowej (socjalizacji),- najwcześniejszą z form służących przygotowaniu jednostki do uczestnictwa w życiu społecznym zbiorowości było wychowanie naturalne (socjalizacja). Charakterystyczne jest dla społeczności, których organizacja opiera się na więzach mechanicznych (bezpośrednich). Społeczeństwo nie wykształciło specjalnych instytucji wychowawczych, a wprowadzenie jednostki w świat społeczny i budowanie jej społecznej osobowości dokonywało się zbiorowo. Za pośrednictwem języka, zabaw i gier od najwcześniejszych lat życia dziecko było stopniowo zanajomiane z coraz bardziej złożoną rzeczywistością społęczną. Przekazywanie mu przez znaczących innych wiedzy o świecie oraz społeczne oczekiwania co do jego zachowań było w oparciu o uzgodnione normy. Wysoka skuteczność procesu socjalizacji uwarunkowana była dwoma czynnikami: Wynikała z silnych więzi emocjonalnych łączących jednostkę ze zbiorowością jako jedynie dostępnym społecznym układem odniesienia normatywnego. Ta wysoce jednostka na ogół odizolowana terytorialnie od innych społeczności, zbiorowość wytwarzała jeden uniwersalny i obligatoryjnie obowiązujący obraz świata. Człowiek nie dysponował podmiotowością indywidualną lecz zbiorową. Można zatem powiedzieć że sprawcą jego zachowania się nie jest tyle on sam co świat w którym żyje. Odnosząc powyższe rozwiązania do problematyki wychowania dorosłych można powiedzieć dwie rzeczy: Społeczeństwa, które swoje trwanie opierały na systemie wychowania naturalnego nie wykształciły ról podmiotu i przedmiotu w procesie wychowania. Każdy, niezależnie od wieku, był w równym stopniu jego podmiotem i przedmiotem. W procesie wychowania naturalnego nie rozgraniczano wychowania dzieci, dorosłych. Wychowanie było integralnym elementem życia każdej jednostki, a życie uniwersalnym, globalnym systemem wychowawczym. Wychowanie jako proces wzmacniania efektów socjalizacji - w miarę w kraczania różnych społeczeństw na coraz wyższe szczeble rozwoju społecznego i gospodarczego, w miarę przekształcania się stosunków społecznych z mechanicznych w organiczne, następują daleko idące przekształcenia w zakresie przygotowania jednostki do udziału w życiu społecznym. Zabiegi socjalizacyjne ulegają profesjonalizacji i instytucjonalizacji. Procesy te są podstawą do podziału socjalizacji na pierwotną i wtórną: Socjalizacja pierwotna- to proces zaznajamiania jednostki poprzez znaczących innych z wizją świata obowiązującego dla społeczności. Na bazie zakończonej socjalizacji pierwotnej przebiega socjalizacja wtórna. Socjalizacja wtórna - polega na podtrzymaniu efektów socjalizacji pierwotnej oraz na nabywaniu wiedzy i umiejętności niezbędnych do pełnienia różnorodnych ról społecznych. Pomyślnie zakończona socjalizacja wtórna jest początkiem dorosłości. Wkraczając w życie dorosłe, człowiek podejmuje role społeczne, do pełnienia których został przygotowany. Jeżeli życie społeczne opiera się na normach zgodnych z tymi, które były podstawą socjalizacji, to uczestnictwo w nim jest prostą konstrukcją socjalizacji i wzmacnia jej efekty. Wychowanie dorosłych jest procesem naturalnego uczestnictwa człowieka w życiu społecznym. Wszelkie zabiegi wychowawcze, które chcemy stosować wobec ludzi dorosłych nie mogą mieć charakteru bezpośrednich wpływów wychowawczych. Pozytywne w sensie wychowawczym zmiany osobowościowe mogą zachodzić tylko w takim stopniu, w jakim udaje się "ulepszać", przekształcać na wyższe jakościowo formy środowiska życia człowieka, (materialne, niematerialne, cywilizacyjne). Wychowanie jak proces pozytywnego sterowania społecznego - odmienne stanowisko w kwestii dorosłych zajmowali do lat 90-tych XX w. przedstawiciele polskiej andragogiki Kazimierz Wojciechowski definiuje wychowanie dorosłych jak świadome, celowe i na ogół długotrwałe starania o upodobnienie wychowanka do wzoru osobowego zgodne z zasadami jakie stawia sobie dane społeczeństwo. Społeczeństwo powierza realizację tego procesu wychowawcy dorosłych i jest on usytuowany w płaszczyźnie instytucjonalnej. Wg tej koncepcji zakłada się, że intencjonalne organizowane działania wychowawcze mogą mieć tylko konsekwencje pozytywne. Przekazując społecznie wyselekcjonowane, najbardziej pożądane wartości, wzory zachowań i reguły postępowania zgodne z obowiązującym w danej formacji wzorem osobowym wychowania jako funkcjonariusz ogólnospołecznego dobra jest jednocześnie instrumentem zmiany społecznej. Koncepcja opiera się na przekonaniu zgodnym z hasłem "Wychowamy lepszego człowieka, a on stworzy lepsze społeczeństwo". Wychowanie jak proces wspomagania indywidualnego rozwoju - odmienną od dotychczasowych prezentowaną perspektywę proponują przedstawiciele kilku dyscyplin naukowych, posługując się tzw. Podejściem rozwojowym. Nurt ten zrodził się w latach 20-tych XX w i można w nim wyróżnić 2 odgałęzienia: Nazywane badaniami nad cyklami lub fazami życia człowieka dorosłego, np.: Donald Lewinson. Może być nazywane badaniami nad rozwojem osobowości dorosłych, zmierzające do określenia jej standardów rozwojowych, np.: Eric Erikson. Osobowość wg Łukaszewskiego jest nieustannie kreowaną i kreującą się strukturą, istniejącą i stającą się w procesach interakcji człowieka ze światem. Kluczowymi dla osobowościowego rozwoju dorosłych są cykle mierzące się między 23-34rokiem życia. W okresie tym jednostka formułuje wizję swojej przyszłości, ustanawia dalekie cele, określa strategie ich osiągania i dorabia się osobowościowych instrumentów, które umożliwiają ich osiągnięcie. W ten sposób aktywność człowieka staje się narzędziem jego rozwoju, s ściślej mówiąc autorozwoju. Osobowość i jej rozwój zawsze jest otwarty. Na każdym etapie rozwoju dorosły rewiduje definicję świata, modyfikuje poczucie własnej tożsamości, przyjmuje nowe cele i modernizuje sposoby ich osiągania. Proces rozwoju osobowości ma u dorosłych charakter naturalny, człowiek rozwija się tylko w takim stopniu w jakim uczestniczy w świecie i go opanowuje. Proces ten nie może być realizowany w instytucjonalnych formach wychowania. Wychowawca nie ma możliwości ani moralnego prawa narzucać dorosłym jednej obowiązującej wizji świata, ustanawiać jedynie słusznych celów życiowych, rozstrzygać o tym co dobre, a co złe. Zadaniem wychowawcy jest pomóc dorosłym w zrozumieniu sytuacji życiowej, proponowanie możliwych do osiągnięcia celów, sugerowanie programów ich realizacji i niesienie pomocy dorosłym. Osoba wychowawcy przekształca się więc w osobę doradcy. Podsumowując- koncepcja wychowania dorosłych rozumianego jako proces stymulowania indywidualnego rozwoju kwestionuje sens zabiegów wychowawczych w układzie wychowanek-wychowawca. W przypadku dorosłych jedynie skutecznym może być układ człowiek- wychowanie-społeczeństwo, przy czym społeczną powinnością jest wspomaganie samorozwoju dorosłych. Różnice między pedagogiką a andragogiką- Struktura "ja" rozwija się od osobowości zależnej właściwej dzieciom do osobowościowej autonomii dorosłych. W procesie kształtowania osobowości następuje stopniowa kuluminacja doświadczeń życiowych. Rozwój osobowości dziecka następuje pod wpływem wielu sytuacji organizowanych sztucznie, natomiast rozwój człowieka dorosłego jest funkcją zadań rozwojowych stawianych mu przez pełnione role. Rozwój dziecka następuje poprzez intencjonalnie organizowane poznanie, rozwój osobowości człowieka dorosłego jest rezultatem jego własnego działania. - 7 - Temat: wybrane problemy dydaktyki dorosłych. Jedną z form aktywności człowieka dorosłego jest uczenie się. W 1883 r James w zasadach psychologii stwierdził, że człowiek po 24 roku życia nie jest w stanie niczego się nauczyć. Jego życie jest zdeterminowane rutyną, schematami myślenia i działania. W latach 20-tych 1923/24 uczeń Jamsa Thorndike przeprowadził badania nad możliwościami uczenia się dorosłych. W wyniku badań empirycznych pod względem możliwości uczenia się sformułował tzw. Krzywą uczenia się. Ta krzywa pokazuje tendencję uczenia się na przestrzeni lat. Możliwość uczenia się człowieka, jego zdolności poznawania świata teoretycznie biorąc są nie ograniczone. Przyjmuje się, że w miarę zaawansowania wiekowego jednostki zwiększają się jej możliwości kierowania własnym rozwojem. Sprzyjają temu rozwojowi zdolności krytycznego myślenia, myślenia twórczego, umiejętności przewidywania i wnioskowania, zrównoważenie emocjonalne i względna stabilizacja fizyczna organizmu. Sytuacja ucznia dorosłego jest diametralnie różna od sytuacji ucznia młodocianego. Począwszy od różnic psychologicznych poprzez pełnione role społeczne, sytuację ekonomiczną, rodzinną, czy związaną z doświadczeniami życiowymi. Jednakże nieodłącznym elementem samorealizacji jest preferowana aktywność edukacyjna. Teorie aktywności edukacyjnej dorosłych: 1. model aktywności edukacyjnej U. Berostena teoria Berostena: - aktywność edukacyjna jest integralnym elementem stylu życia, - styl życia określają wzajemnie sprzężone ze sobą dwa rodzaje pełnionych ról role zawodowe i role podejmowane w czasie wolnym, - aktywność edukacyjna jest podejmowana wtedy, gdy człowiek dostrzega związek między edukacją a możliwością osiągnięcia subiektywnie cenionych wartości, - istotne są: cechy osobowości jednostki oraz przekonanie własnej sprawności edukacyjnej, - aktywność edukacyjna jest strukturą dynamiczną i staje się elementem biografii człowieka. 2. Teoria Sił Pola Harry Millera - - podstawowym czynnikiem aktywności edukacyjnej jest pozycja jednostek i grup w strukturze społeczeństwa, - pozycja ta wynika z charakteru wykonywanej pracy, ilości czasu wolnego, preferowanych wartości i pełnionych ról, - niskie usytuowanie społeczne- proste, krótkoterminowe formy służące rozwojowi zawodowemu oraz negatywne doświadczenia edukacyjne, - dobre, wysokie usytuowanie społeczne- zadanie edukacyjne długoterminowe służące samorealizacji. 3. Paradygmat Wartości Oczekiwanej teoria Kjella Rubensona - jednostka odczuwając określone potrzeby poszukuje możliwości ich zaspokojenia (dzięki edukacji osiągnie pożądane wartości), motywację wzmaga przekonanie o własnych możliwościach edukacyjnych, - społeczne środowisko życia stymuluje i wspomaga aktywność edukacyjną lub nie. Typy postępowania dydaktycznego nauczyciela- Wg Łukaszewskiego uczenie się to przechodzenie ze stanu ignorancji do stanu biegłości. Do typów postępowania dydaktycznego zaliczamy: 1. uczenie się sztuczne- uczenie się pamięciowe i umiejętność odtwarzania treści w miarę potrzeb. Dominuje podawanie treści, a uczenie pamięciowe, dorosłym nie zawsze odpowiada intelektualny charakter nauki, rozczłonkowanie rzeczywistości na przedmioty, konieczność częstego abstrakcyjnego myślenia i dosłownego utrwalenia pamięciowego. W praktyce ten tok postępowania często występuje na kursach. 2. Uczenie się naturalne podstawową wiedzę stanowią sytuacje z życia, praktyczne próby rozwiązań, czyli jest to uczenie się przez działanie, próby i błędy. Rola nauczyciela polega na wysuwaniu problemów i zachęcaniu do ich rozwiązywania. Taki tok postępowania bardziej odpowiada uczniom dorosłym, ponieważ teoria łączy się z praktyką. Do wad należy czasochłonność oraz wysoki zakres teorii, do której się dochodzi przez działania. Czas odgrywa decydującą rolę ze względu na sytuację dorosłego uwikłanego pełnienie ról społecznych. 3. Uczenie się przez myślenie i działanie- punktem wyjścia są rzeczywiste sytuacje, od których uczeń przechodzi do teoretycznego opracowania uogólnień, które następnie sprowadza w praktyce i wykorzystuje.

Temat: Andragogika jako nauka o kształceniu i wychowaniu dorosłych.Pojęcie, zadania i obszary problemowe. Andragogika jest subdyscypliną nauk pedagogicznych i została uznana na początku lat 70- tych przez Polską Akademię Nauk pod nazwą pedagogika dorosłych. Nazwa ta obowiązywała do połowy lat 90- tych XX w. W 1833 roku niemiecki uczony A. Kapp opublikował rozprawę naukową " O wychowaniu w ujęciu Platona" i jeden dział tej rozprawy brzmiał "Andragogika jako kształcenie w wieku dojrzałym". Etymologia słowa andragogika: anev w dopełniaczu- człowiek dorosły, dzielny, człowiek, mężczyzna ago- prowadzić, prowadzę, a więc andragogika oznacza prowadzenie dorosłych z etymologicznego punktu widzenia. Andragogika- przedmiot badań: Znaczenie szerokie- andragogika bada i opisuje wszelkie aspekty aktywności edukacyjnej ludzi dorosłych wychowanie+ kształcenie EDUKACJA = samowychowanie+ samokształcenie Role edukacyjne w okresie dorosłości są podejmowanie dobrowolnie. Dorosły podejmując idee edukacyjne oczekuje korzyści z tym związane np.: zaspokojenie potrzeb poznawczych, może być to awans (stanowiska, ekonomiczny), wyższy prestiż. Znaczenie szerokie: Andragogika bada i opisuje problematykę wychowania, samowychowania, kształcenia i samokształcenia dorosłych. Procesy te tworzą układ dopełniający, jednocześnie traktując dorosłych jako niezależne i podmiotowe struktury edukacyjne. Znaczenie wąskie- Andragogika, to subdyscyplina nauk pedagogicznych, której przedmiotem badań i zainteresowań badawczych są cele, przebieg, warunki, skutki i prawidłowości intencjonalnego, świadomego i celowego oraz zorganizowanego kształcenia i wychowania dorosłych oraz ich samokształcenie i samowychowanie. ZADANIA ANDRAGOGIKI: dotyczą (wg. T. Wujka): Sposobów organizacji, prawidłowości przebiegu i wyników procesów edukacyjnych ludzi dorosłych; Wykrywania związków i zależności między procesami edukacyjnymi oraz określania i eliminowania zjawisk niepożądanych dla rozwoju osobowości człowieka dorosłego; Dostarczania wiedzy potrzebnej dla przekształcania rzeczywistości edukacyjnej; Ustalania celów i zasad edukacji dorosłych w ścisłych zależnościach z rozwojem społecznym i ekonomicznym, wytyczania metod realizacji celów edukacji, określania ich skuteczności w praktyce, wskazywania sposobów rozwiązywania problemów edukacyjnych oraz opracowywania głównych założeń %u2026 Wspierania aktywności edukacji dorosłych i stwarzania mu możliwości do wszechstronnego rozwoju osobowości. Andragogika posiada swoją wewnętrzną budowę strukturalną- obszary problemowe, które są zarazem działami andragogiki. Mamy dwa sposoby rozstrzygania o budowie strukturalnej andragogiki: Tradycyjny: Andragogika ogólna- bada i opisuje procesy edukacyjne dorosłych w wymiarze postulatów normatywnych, ale zajmuje się również opisem polityki oświatowej, organizacją instytucjonalną, edukacyjną i kulturową oraz obejmuje metody, techniki i narzędzia badawcze andragogiki. Historia oświaty, wychowania i myśli andragogicznej- opisuje myśli andragogiczne, idee, systemy rozwiązań edukacji dorosłych. Teoria wychowania dorosłych- teoria i praktyka odnoszą się do celów, metod, organizacji procesu, wspomagania rozwoju dorosłych oraz jego wyników. Dydaktyka andragogiczna (d. dorosłych)- to teoria i praktyka związana z organizacją, przebiegiem i wynikami procesu nauczania- uczenia się dorosłych. Z punktu widzenia terenu i zakresu badań ( andragogiki szczegółowe): Andragogika szkolna Andragogika nieszkolna Andragogika pracy Andragogika zdrowia Andragogika rolnicza Andragogika wypoczynku Andragogika działalności kulturalno- oświatowej Andragogika porównawcza Gerontologia andragogiczna- proces edukacyjny ludzi podeszłego wieku Andragogika nie może być samodzielną dyscypliną naukową, ponieważ dominuje badania diagnostyczne z postulatami, brakuje natomiast badań wdrożeniowych. Reprezentacja instytucjonalna i personalna andragogiki: Polska Akademia Nauk- Komitet Nauk Pedagogicznych- Zespół Andragogiki Czasopisma: Edukacja Dorosłych (wydawca- Polskie Towarzystwo Andragogiczne); Edukacja Ustawiczna Dorosłych (wydane przez Międzynarodowe Centrum Naukowe Eksploatacji Majątku Trwałego w Radomiu). Personalna: %u25CF Czesław Maziarz- a. ogólna, rolnicza, metodologia %u25CF Józef Kargul- a. ogólna, metodologia %u25CF Ryszard Pachociński, Tadeusz Wujek- a. ogólna, porównawcza, metodologia DYDAKTYKA DOROSŁYCH Czesław Maziarz, Olga Czerniawska F. Urbańczyk, Andrzej Cieślak Józef Półturzycki Tadeusz Aleksander Mieczysław Marczuk PEDAGOGIA (N- L Dorosłych) Ryszard Gerlach Franciszek Szlosek TEORIA WYCHOWANIA DOROSŁYCH Kazimierz Wojciechowski Aleksander Kamiński Jadwiga Nowak Zofia Matulka Mieczysław Malewski Edmund Trempała Organizacje międzynarodowe- UNESCO (do spraw rozwoju i edukacji dorosłych)- organizuje międzynarodowe konferencje. UE- Biała Księga Kształcenia Doskonalenia (prognozuje związki edukacji na zmiany pracy i stosunków pracy). -2- Temat: Człowiek dorosły jako podmiot procesów edukacyjnych. Dorosłość- pojęcie to nie jest jednoznacznie określone. Wyróżniamy 3 trendy w określeniu dorosłości. W ujęciu socjologicznym O nachyleniu biologiczno- psychologicznym W ujęciu psychologicznym opartym na teorii cech Ad.1. Ujęcie SOCJOLOGICZNE, wg Zofii Matulki dorosłość należy rozpatrywać w dwóch zakresach. Obiektywnym- odnosi się do normy społecznej i do fazy życia ludzkiego określonej ramami chronologicznymi. Subiektywnym- wyraża się w przeżyciach jednostki, która pod wpływem wydarzeń osobistych lub społecznych postrzega siebie jako osobę, która uwewnętrznia normy przypisywane tej fazie życia realizując określony jej wzór. Ad.2. Ujęcie PSYCHOLOGICZNO- BIOLOGICZNE wg Marii Tyszkowej Dorosłość, to ta część cyklu człowieka, która następuje po okresie wzrastania i biologicznego dojrzewania organizmu, dopełnienia wszystkich istotnych funkcji życiowych. Okres ten obejmuje lata 18- 21 Ad.3. Ujęcie PSYCHOLOGICZNE wg Włodzimierza Szewczuka, oparte na teorii cech: Dorosłym jest ten, który sam jest odpowiedzialny za siebie, jest niezależnym podmiotem działalności ekonomicznej, sam decyduje o swoim planie życiowym, samodzielnie pokonuje trudności w jego realizacji i sam odpowiada wobec społeczeństwa za swoją działalność. PODSUMOWANIE: Zofia Matulka zawiera element progu. Tyszkowa- pojawia się doza proceduralna. W dorosłość się wchodzi. Jest to proces, a nie jednorazowy akt. Szewczuk- rozpatruje w sposób indywidualny. Periodyzacja (podział) życia ludzkiego w okresie dorosłości: Wg E. Eriksona Wg Levinsona Wg Włodzimierza Szewczuka Ad.1. E. Erikson wyodrębnia: Wczesna dorosłość (21-34 rok życia), gdzie dylematem rozwojowym jest zdolność do nawiązywania luźnych stosunków emocjonalnych i miłości. Średni wiek dojrzały (35-65 rok życia), w którym dylematem rozwojowym jest praca na rzecz przemiany i rozwoju pokoleń lub stagnacja związana z nadmiernym skupieniem się nad własnym "ja". Dojrzałość starczego wieku (po 65 roku życia), gdzie dylematem rozwojowym jest akceptacja ludzkiego losu, a niepomyślnym rozwiązaniem żalu z powodu błędów życiowych, straconych szans i lęk przed śmiercią. Ad.2. Levinson- fazy życia, badał tylko mężczyzn. Ad.3. Włodzimierz Szewczuk, dorosłość dzieli na: Stabilizacje planu życiowego- ma cechę realizmu z przewidywaną ewentualną korektą. Progresywna ekspansję z punktem kulminacyjnym- zwielokrotniona, postępująca ekspansja, szczyt możliwości rozwojowych i osiągnięć, punkt kulminacyjny. Regresywną ekspansję z elementami starzenia się- ekspansja ustępująca, rozwój spowolniony. Im człowiek starszy tym więcej wycofania, a mniej przyspieszenia. Właściwą starość, schyłkowy okres dorosłości z bilansem życia- podsumowanie, ocena życia. -3- Temat: Uwarunkowania i właściwości rozwoju osobowego i zawodowego. Stymulatorami rozwoju osobowego są zadania rozwojowe, których realizacja ułatwia orientacje w potrzebach i kierunkach ewolucji psychicznej. Zadania rozwojowe, to takie zadania (zdarzenia, sytuacje), które postawione przed jednostką w danym okresie jej życia i pozytywnie przez nią rozwiązane przyczyniają się do poczucia szczęścia (spełnienia, zadowolenia, satysfakcji) i dodatnio projektują na rozwiązywanie dalszych zadań. Zadania rozwojowe dla kolejnych faz dorosłości wg Zb. Pietrasińskiego: Zadani rozwojowe wczesnej dorosłości (21- 34 r. ż.) Zakończenie nauki szkolnej i przygotowanie się do zawodu; Podjęcie pracy zawodowej; Rozwój zdolności do intymnych stosunków emocjonalnych i miłości; Znalezienie stałego partnera i założenie rodziny; Prowadzenie i organizacja rodziny; Wychowanie dzieci; Podjęcie obowiązków społecznych i obywatelskich; Wypracowanie własnej filozofii życia; Sformułowanie wizji własnej przyszłości; Nawiązanie stosunków z mentorem (osoba ułatwiająca start życiowy z pozycji przyjaznego eksperta i protektora). Zadania rozwojowe średniej dorosłości (35- 65 r. ż.): Przyjęcie większej niż dotąd odpowiedzialności społecznej; Rozwiązanie dylematu: praca dla przyszłych pokoleń czy stagnacja?; Nadanie swemu życiu większej pełni i pomoc w tym współmałżonkowi; Rozwój zawodowy: kierowanie karierą; Osiągnięcie zamierzonego standardu życia; Wspomaganie rozwoju i startu życiowego dorastających dzieci; Opieka nad starzejącymi się rodzicami; Pogodzenie się z oznakami nadchodzącej starości; Zadania rozwojowe późnej dorosłości (starości) (powyżej 65 r. ż.): Podjęcie nowych ról i zajęć związanych z przejściem na emeryturę; Włączenie się do grupy rówieśników; Utrzymanie zainteresowań światem (nadmierne lub wycofane); Przystosowanie się do rosnących ograniczeń fizycznych; Przystosowanie się do straty osób bliskich; Wypracowanie dojrzałej postawy wobec śmierci- dylemat rozwojowy wg Eriksona. W dorosłości rozwojowi osobowemu towarzyszy rozwój zawodowy. Okresy rozwojowe wyboru zawodu (wg. Ginzberga, na podstawie badań Buhle) Wybór na podstawie fantazji w stadium przedpubertalnym- od 11roku życia, Wybór próbnego w stadium adolescencji- 1.zainteresowań, 2.zdolności, 3.wartości, 4.przejściowy- od 11 do 17 roku życia. Realistycznego wyboru- 1.eksploracji, 2.krystalizacji, 3.specyfikacji- od 17 roku życia do wczesnej dorosłości. Okresy przebiegu pracy zawodowej. (wg Millera i W.H. Vroom) Początkowy okres pracy, Pracy próbnej, Stałej pracy, Wycofania się z pracy. Stadia biegu życia zawodowego. (wg D.E. Supera) Stadium rośnięcia- 1.fantazji-4-10r.ż, 2.zainteresowań-11-12r.ż, 3.zdolności-13-14r.ż. Stadium eksploracji- 1.próbowania-15-17r.ż, 2.przejsciowy 18-21r.ż, 3.próby-22-24r.ż Stadium stabilizacji- 1.doświadczenia-25-30r.ż, 2.stabilizacji- 31-44r.ż Stadium zachowania status quo- 45-64r.ż Stadium schyłkowe- 1.osłabienia-65-70r.ż, 2.wycofania się powyżej 71r - 4 - Temat: Przydatność zawodowa jest funkcją klasyfikacji i motywacji Pz =f (K,M) Okresy rozwoju zawodowego wg K. Czarneckiego: Preorientacji zawodowej dzieci (od urodzenia do 10 roku życia), Orientacja zawodowa młodzieży (od 11-16 roku życia), Szkolne uczenie się zawodu (16-25r.ż) Kwalifikowana praca zawodowa dorosłych (18-70r.ż) Dojrzewanie decyzji podjęcia pracy zawodowej, Decyzja pracy zawodowej, Adaptacja społeczno-zawodowa, Identyfikacja społeczno-zawodowa, Stabilizacja społeczno-zawodowa, Dokształcanie się społeczno-zawodowe, Doskonalenie się społeczno zawodowe, Rekwalifikacja społeczno-zawodowa, Szczytowe osiągnięcia społeczno- zawodowe, Stopniowy regres aktywności społeczno-zawodowej, Wycofanie się z pracy społeczno zawodowej. Reminestencji i refleksji społeczno-zawodowej (po przejściu na emeryturę). Adaptacja reminescencji i refleksji społeczno-zawodowej, Dominacja reminescencji i refleksji społeczno-zawodowej, Schyłek życia pozawodowego. Uwarunkowania rozwoju zawodowego wg K. Czarneckiego. Historyczne- dotyczą rozwoju ekonomicznego, społecznego i na tym tle decyzje jednostek. Polityczne- ustrój, ideologia, ale również gwarancje prawne dla obywateli. Ekonomiczne - rozwiązania gospodarcze, bogactwa naturalne, ale także zapotrzebowania na określone kadry. Techniczne - poziom i perspektywy rozwoju technicznego, technologicznego i informatycznego, Kulturowe- (wartości cywilizacyjne), Społeczne - stosunki społeczne, środowisko społeczne życia, środowisko rówieśników, środowisko edukacyjne, Biologiczne - płeć, wiek, ogólne warunki psychofizyczne, genetyczne cechy organizm, Psychologiczne - zainteresowania, zamiłowania, zdolności, plany i aspiracje, postawy, dążenia i temperament. Wynikiem rozwoju zawodowego jest przydatność zawodowa i osobowość zawodowa. Przydatność zawodowa- (wg K. Korabiowskiej-Nowackiej)., to sprawdzony pozim rozwoju zadań pracowniczych na stanowisku pracy ich składnikami są fizyczne i zdrowotne cechy kierunkowe życiowe i zawodowe. Osobowość zawodowa (wg T. Tomaszyńskiego), to zespół cech człowieka uformowanych w toku edukacji zawodowej, a rozwijający się w trakcie pracy zawodowej, który zapewnia aktywny kontakt z materialnym środowiskiem pracy. Składniki osobowości zawodowej: Wiedza zawodowa, umiejętności, sprawności, przyzwyczajenia, nawyki, zainteresowania zawodowe, postawa społeczna i zawodowa, aspiracje i motywy rozwoju zawodowego. Wnioski i uogólnienia rozwoju osobowego i zawodowego: Człowiek rozwija się pod względem psychicznym przez całe życie, gdyż staje przed zadaniami, których rozwiązywanie wprowadza zmiany w funkcjonowaniu i strukturze jego psychiki. Rozwój ten ma charakter zmian ilościowych i jakościowych, W cyklu życiowym człowieka, a więc także w okresie dorosłości można wyróżnić specyficzne okresy i fazy charakteryzujące się określonymi zadaniami i właściwościami psychicznego funkcjonowania. Zmiany rozwojowe są nierównomierne i mogą być blokowane przez zderzenia życiowe i doświadczenia jednostki. Czynniki rozwoju człowieka dorosłego tkwią w procesie życia i w głównych obszarach ego aktywności, Postępy w rozwoju wymagają aktywności samej jednostki, która w okresie dorosłości jest odpowiedzialna za własny rozwój, Osiągnięcie wewnętrznej integracji oraz zrównoważonej filozofii życiowej jest wypadkową całej drogi życiowej człowieka oraz warunkiem do zaakceptowania ludzkiego losu. - 5 - Temat: Koncepcje wychowania dorosłych. Analiza różnorodnych stanowisk teoretycznych przyjmowanych w badaniach nad wychowanie pozwala wyodrębnić 4 jakościowo odmienne koncepcje wychowania dorosłych: Wychowanie jako proces adaptacji osobowościowej (socjalizacji),- najwcześniejszą z form służących przygotowaniu jednostki do uczestnictwa w życiu społecznym zbiorowości było wychowanie naturalne (socjalizacja). Charakterystyczne jest dla społeczności, których organizacja opiera się na więzach mechanicznych (bezpośrednich). Społeczeństwo nie wykształciło specjalnych instytucji wychowawczych, a wprowadzenie jednostki w świat społeczny i budowanie jej społecznej osobowości dokonywało się zbiorowo. Za pośrednictwem języka, zabaw i gier od najwcześniejszych lat życia dziecko było stopniowo zanajomiane z coraz bardziej złożoną rzeczywistością społęczną. Przekazywanie mu przez znaczących innych wiedzy o świecie oraz społeczne oczekiwania co do jego zachowań było w oparciu o uzgodnione normy. Wysoka skuteczność procesu socjalizacji uwarunkowana była dwoma czynnikami: Wynikała z silnych więzi emocjonalnych łączących jednostkę ze zbiorowością jako jedynie dostępnym społecznym układem odniesienia normatywnego. Ta wysoce jednostka na ogół odizolowana terytorialnie od innych społeczności, zbiorowość wytwarzała jeden uniwersalny i obligatoryjnie obowiązujący obraz świata. Człowiek nie dysponował podmiotowością indywidualną lecz zbiorową. Można zatem powiedzieć że sprawcą jego zachowania się nie jest tyle on sam co świat w którym żyje. Odnosząc powyższe rozwiązania do problematyki wychowania dorosłych można powiedzieć dwie rzeczy: Społeczeństwa, które swoje trwanie opierały na systemie wychowania naturalnego nie wykształciły ról podmiotu i przedmiotu w procesie wychowania. Każdy, niezależnie od wieku, był w równym stopniu jego podmiotem i przedmiotem. W procesie wychowania naturalnego nie rozgraniczano wychowania dzieci, dorosłych. Wychowanie było integralnym elementem życia każdej jednostki, a życie uniwersalnym, globalnym systemem wychowawczym. Wychowanie jako proces wzmacniania efektów socjalizacji - w miarę w kraczania różnych społeczeństw na coraz wyższe szczeble rozwoju społecznego i gospodarczego, w miarę przekształcania się stosunków społecznych z mechanicznych w organiczne, następują daleko idące przekształcenia w zakresie przygotowania jednostki do udziału w życiu społecznym. Zabiegi socjalizacyjne ulegają profesjonalizacji i instytucjonalizacji. Procesy te są podstawą do podziału socjalizacji na pierwotną i wtórną: Socjalizacja pierwotna- to proces zaznajamiania jednostki poprzez znaczących innych z wizją świata obowiązującego dla społeczności. Na bazie zakończonej socjalizacji pierwotnej przebiega socjalizacja wtórna. Socjalizacja wtórna - polega na podtrzymaniu efektów socjalizacji pierwotnej oraz na nabywaniu wiedzy i umiejętności niezbędnych do pełnienia różnorodnych ról społecznych. Pomyślnie zakończona socjalizacja wtórna jest początkiem dorosłości. Wkraczając w życie dorosłe, człowiek podejmuje role społeczne, do pełnienia których został przygotowany. Jeżeli życie społeczne opiera się na normach zgodnych z tymi, które były podstawą socjalizacji, to uczestnictwo w nim jest prostą konstrukcją socjalizacji i wzmacnia jej efekty. Wychowanie dorosłych jest procesem naturalnego uczestnictwa człowieka w życiu społecznym. Wszelkie zabiegi wychowawcze, które chcemy stosować wobec ludzi dorosłych nie mogą mieć charakteru bezpośrednich wpływów wychowawczych. Pozytywne w sensie wychowawczym zmiany osobowościowe mogą zachodzić tylko w takim stopniu, w jakim udaje się "ulepszać", przekształcać na wyższe jakościowo formy środowiska życia człowieka, (materialne, niematerialne, cywilizacyjne). Wychowanie jak proces pozytywnego sterowania społecznego - odmienne stanowisko w kwestii dorosłych zajmowali do lat 90-tych XX w. przedstawiciele polskiej andragogiki Kazimierz Wojciechowski definiuje wychowanie dorosłych jak świadome, celowe i na ogół długotrwałe starania o upodobnienie wychowanka do wzoru osobowego zgodne z zasadami jakie stawia sobie dane społeczeństwo. Społeczeństwo powierza realizację tego procesu wychowawcy dorosłych i jest on usytuowany w płaszczyźnie instytucjonalnej. Wg tej koncepcji zakłada się, że intencjonalne organizowane działania wychowawcze mogą mieć tylko konsekwencje pozytywne. Przekazując społecznie wyselekcjonowane, najbardziej pożądane wartości, wzory zachowań i reguły postępowania zgodne z obowiązującym w danej formacji wzorem osobowym wychowania jako funkcjonariusz ogólnospołecznego dobra jest jednocześnie instrumentem zmiany społecznej. Koncepcja opiera się na przekonaniu zgodnym z hasłem "Wychowamy lepszego człowieka, a on stworzy lepsze społeczeństwo". Wychowanie jak proces wspomagania indywidualnego rozwoju - odmienną od dotychczasowych prezentowaną perspektywę proponują przedstawiciele kilku dyscyplin naukowych, posługując się tzw. Podejściem rozwojowym. Nurt ten zrodził się w latach 20-tych XX w i można w nim wyróżnić 2 odgałęzienia: Nazywane badaniami nad cyklami lub fazami życia człowieka dorosłego, np.: Donald Lewinson. Może być nazywane badaniami nad rozwojem osobowości dorosłych, zmierzające do określenia jej standardów rozwojowych, np.: Eric Erikson. Osobowość wg Łukaszewskiego jest nieustannie kreowaną i kreującą się strukturą, istniejącą i stającą się w procesach interakcji człowieka ze światem. Kluczowymi dla osobowościowego rozwoju dorosłych są cykle mierzące się między 23-34rokiem życia. W okresie tym jednostka formułuje wizję swojej przyszłości, ustanawia dalekie cele, określa strategie ich osiągania i dorabia się osobowościowych instrumentów, które umożliwiają ich osiągnięcie. W ten sposób aktywność człowieka staje się narzędziem jego rozwoju, s ściślej mówiąc autorozwoju. Osobowość i jej rozwój zawsze jest otwarty. Na każdym etapie rozwoju dorosły rewiduje definicję świata, modyfikuje poczucie własnej tożsamości, przyjmuje nowe cele i modernizuje sposoby ich osiągania. Proces rozwoju osobowości ma u dorosłych charakter naturalny, człowiek rozwija się tylko w takim stopniu w jakim uczestniczy w świecie i go opanowuje. Proces ten nie może być realizowany w instytucjonalnych formach wychowania. Wychowawca nie ma możliwości ani moralnego prawa narzucać dorosłym jednej obowiązującej wizji świata, ustanawiać jedynie słusznych celów życiowych, rozstrzygać o tym co dobre, a co złe. Zadaniem wychowawcy jest pomóc dorosłym w zrozumieniu sytuacji życiowej, proponowanie możliwych do osiągnięcia celów, sugerowanie programów ich realizacji i niesienie pomocy dorosłym. Osoba wychowawcy przekształca się więc w osobę doradcy. Podsumowując- koncepcja wychowania dorosłych rozumianego jako proces stymulowania indywidualnego rozwoju kwestionuje sens zabiegów wychowawczych w układzie wychowanek-wychowawca. W przypadku dorosłych jedynie skutecznym może być układ człowiek- wychowanie-społeczeństwo, przy czym społeczną powinnością jest wspomaganie samorozwoju dorosłych. Różnice między pedagogiką a andragogiką- Struktura "ja" rozwija się od osobowości zależnej właściwej dzieciom do osobowościowej autonomii dorosłych. W procesie kształtowania osobowości następuje stopniowa kuluminacja doświadczeń życiowych. Rozwój osobowości dziecka następuje pod wpływem wielu sytuacji organizowanych sztucznie, natomiast rozwój człowieka dorosłego jest funkcją zadań rozwojowych stawianych mu przez pełnione role. Rozwój dziecka następuje poprzez intencjonalnie organizowane poznanie, rozwój osobowości człowieka dorosłego jest rezultatem jego własnego działania. - 7 - Temat: wybrane problemy dydaktyki dorosłych. Jedną z form aktywności człowieka dorosłego jest uczenie się. W 1883 r James w zasadach psychologii stwierdził, że człowiek po 24 roku życia nie jest w stanie niczego się nauczyć. Jego życie jest zdeterminowane rutyną, schematami myślenia i działania. W latach 20-tych 1923/24 uczeń Jamsa Thorndike przeprowadził badania nad możliwościami uczenia się dorosłych. W wyniku badań empirycznych pod względem możliwości uczenia się sformułował tzw. Krzywą uczenia się. Ta krzywa pokazuje tendencję uczenia się na przestrzeni lat. Możliwość uczenia się człowieka, jego zdolności poznawania świata teoretycznie biorąc są nie ograniczone. Przyjmuje się, że w miarę zaawansowania wiekowego jednostki zwiększają się jej możliwości kierowania własnym rozwojem. Sprzyjają temu rozwojowi zdolności krytycznego myślenia, myślenia twórczego, umiejętności przewidywania i wnioskowania, zrównoważenie emocjonalne i względna stabilizacja fizyczna organizmu. Sytuacja ucznia dorosłego jest diametralnie różna od sytuacji ucznia młodocianego. Począwszy od różnic psychologicznych poprzez pełnione role społeczne, sytuację ekonomiczną, rodzinną, czy związaną z doświadczeniami życiowymi. Jednakże nieodłącznym elementem samorealizacji jest preferowana aktywność edukacyjna. Teorie aktywności edukacyjnej dorosłych: 1. model aktywności edukacyjnej U. Berostena teoria Berostena: - aktywność edukacyjna jest integralnym elementem stylu życia, - styl życia określają wzajemnie sprzężone ze sobą dwa rodzaje pełnionych ról role zawodowe i role podejmowane w czasie wolnym, - aktywność edukacyjna jest podejmowana wtedy, gdy człowiek dostrzega związek między edukacją a możliwością osiągnięcia subiektywnie cenionych wartości, - istotne są: cechy osobowości jednostki oraz przekonanie własnej sprawności edukacyjnej, - aktywność edukacyjna jest strukturą dynamiczną i staje się elementem biografii człowieka. 2. Teoria Sił Pola Harry Millera - - podstawowym czynnikiem aktywności edukacyjnej jest pozycja jednostek i grup w strukturze społeczeństwa, - pozycja ta wynika z charakteru wykonywanej pracy, ilości czasu wolnego, preferowanych wartości i pełnionych ról, - niskie usytuowanie społeczne- proste, krótkoterminowe formy służące rozwojowi zawodowemu oraz negatywne doświadczenia edukacyjne, - dobre, wysokie usytuowanie społeczne- zadanie edukacyjne długoterminowe służące samorealizacji. 3. Paradygmat Wartości Oczekiwanej teoria Kjella Rubensona - jednostka odczuwając określone potrzeby poszukuje możliwości ich zaspokojenia (dzięki edukacji osiągnie pożądane wartości), motywację wzmaga przekonanie o własnych możliwościach edukacyjnych, - społeczne środowisko życia stymuluje i wspomaga aktywność edukacyjną lub nie. Typy postępowania dydaktycznego nauczyciela- Wg Łukaszewskiego uczenie się to przechodzenie ze stanu ignorancji do stanu biegłości. Do typów postępowania dydaktycznego zaliczamy: 1. uczenie się sztuczne- uczenie się pamięciowe i umiejętność odtwarzania treści w miarę potrzeb. Dominuje podawanie treści, a uczenie pamięciowe, dorosłym nie zawsze odpowiada intelektualny charakter nauki, rozczłonkowanie rzeczywistości na przedmioty, konieczność częstego abstrakcyjnego myślenia i dosłownego utrwalenia pamięciowego. W praktyce ten tok postępowania często występuje na kursach. 2. Uczenie się naturalne podstawową wiedzę stanowią sytuacje z życia, praktyczne próby rozwiązań, czyli jest to uczenie się przez działanie, próby i błędy. Rola nauczyciela polega na wysuwaniu problemów i zachęcaniu do ich rozwiązywania. Taki tok postępowania bardziej odpowiada uczniom dorosłym, ponieważ teoria łączy się z praktyką. Do wad należy czasochłonność oraz wysoki zakres teorii, do której się dochodzi przez działania. Czas odgrywa decydującą rolę ze względu na sytuację dorosłego uwikłanego pełnienie ról społecznych. 3. Uczenie się przez myślenie i działanie- punktem wyjścia są rzeczywiste sytuacje, od których uczeń przechodzi do teoretycznego opracowania uogólnień, które następnie sprowadza w praktyce i wykorzystuje.

---