Konw.2
Nauka, naukowość, teologiczność, ahistorycznosc, moetodycznosc, ideologicznosc, scjentyzm, filozofia życia, filozofia pozytywistyczna,
2.Rozpoznanie kryzysu scjentycznej wizji nauki (pedagogiki) ze szczególnym zwróceniem uwagi na mity związane z poznaniem naukowym
3.Rozumienie na tle pojęć „nauka i naukowość” głównych właściwości nauki, krytyczna analiza właściwości (cech) pedagogiki.
4.Zrozumienie istoty 3 typów filozoficznego pytania o naukę.
Konw.3
Metodologia, ontologia, samowiedza, podejście intersystemowe (zewnętrzne), podejście intrasystenowe (wewnętrzne)
5.Sytuacje współczesnej pedagogiki w obszarze „jej samowiedza”
Konw.4
6.Znaczenie, wartościowanie technicznego, praktycznego i emancypacyjnego interesu konstytuującego poznanie z punktu widzenia perspektywy badawczej nauczyciela-pedagogiki.
7.Metodologia pedagogiki wobec teorii J. Habermusa (co daje metodologia)
Konw.5
Funkcja deskryptywna, eksplanacyjan, prognostyczna, instrumentalna, kształtowania świadomości społecznej
8.Refleksje nad poznaniem.
9.O potrzebie i możliwościach przechodzenia nauczycieli-pedagogów do filozoficznego systemu „bycia”
Konw.6
Pedagogika, kryzys, adaptacje eskapistyczne,
10.Dwa odmienne stanowiska w kwestii „zasadność zajmowania sę problemem Tożsamości pedagogicznej”
11.Relacje na podstawie których może być określana tożsamość pedagogiki.
12.Istosta „kryzysu-załamania” i „kryzysu przełomu” w Polsce pedagogice.
13.Analiza reakcji pedagogów polskich na przełomową zmianę/przesilenie formacyjne/ (Kwieciński)
14. Kryzysy pedagogiki współczesnej analizowane na tle głównych funkcji pełnionych przez nauki o wychowaniu /R.Schulz/
Konw.7
Kolo hermeneutyczne, fenomenologia hermeneutyczna, filozofia hermeneutyczna, język jako medium rozumienia, rozum praktyczny filozofia praktyczna, samo rozumienie, hermeneutyka pedagogiczna,
15. Czym jest hermeneutyka /hermeneutyka pedagogiczna/ ?
16. Trzy reguły hermeneutyczne
17. Istota koła hermeneutycznego
Konw.8
18. Rozumienie „ogólności” pedagogiki w Polsce międzywojennej i powojennej oraz kierunki poszukiwań badawczych w pedagogice ogólnej
19. Klasyczne (tradycyjne) sposoby pojmowania ogólności pedagogiki jako:
Konw.9
20,Współczesne („nowe”) sposoby pojmowania ogólności pedagogiki jako:
konw.10
21. Ponowoczesne sposoby pojmowania ogólności pedagogiki jako:
konw.11
biurokratyzacja i polityzacja, inkulturacja.
22. analiza procesów składowych edukacji
23. kategorialne mapy pojęć:
24. Patologie nadmiaru /przerostu/ i niedomiaru /braków/ w procesach edukacyjnych
konw.12
25. istota pedagogiki teoretycznej /czym ona powinna być?/
26. kształt dziedziny pedagogiki
27. Poziomy konstruktów teoretycznych
28, rodzaje badań i problemów badawczych w pedagogice
29. postaw tezy w obszarze użyteczności teorii pedagogicznej I sposoby przybliżania nauczycielom praktykom dorobku nauk pedagogicznych
30. Istota badań rozwojowych
31. Współczesne sposoby kreowania pedagogiki ogólnej i ich metodologiczne konsekwencje
32. Umiejscowienie pedagogiki teoretycznej wśród innych działów(etapów) pedagogiki
Konw.2
1.nauka- to uporządkowany zasób wiedzy ludzkiej o społeczeństwie i kulturze, przyrodzie, o zjawiskach i prawidłowościach rozwoju rzeczywistego i o sposobie badania świata ujęty w uzasadniony zespół twierdzeń i hipotez
naukowość- poznawanie rzeczywistości przez stos metod naukowych spełniających wymogi określonyh standardów oraz ukierunkowanie na techniczne zastosowanie wiedzy naukowej w pedagogice oznacza uprawomocnienie wychowawczego władania człowiekiem przez drugiego człowieka
pozytywistyczna(scjentystyczna, modernistyczna) wizja nauki- nauka daje pewność; wiedzę prawdziwą, wiarygodną
scjentyzm - pogląd głoszący że uzyskanie prawdziwej wiedzy o rzeczywistości możliwe jest przez poznanie naukowe i stanowi warunek pozytywnych przemian życia społecznego, w metodologii uznający metody nauk matematyczno-przyrodniczych za wzorcowe dla tworzenia wszelkiej wiedzy naukowej.
Filozofia ta różnice między sobą a nauką usuwa w ten sposób że ogłasza siebie za naukę i utożsamia się z nią. Filozofia występuje tu więc jako nauka- jest to „filozofia naukowa”. W rzeczywistości jednak nie służy ona „unaukowieniu filozofii” lecz posługiwaniu się autorytetem nauki dla własnych oczekiwań i wartościowań Zatem jest to filozofia pseudonaukowa, QUASI-NAUKOWA- to filozofia, która rozbudowuje prestiż nauki, ale tylko po to, żeby się za nim ukrywać i wykorzystać go do swoich celów. Podaje się zatem za coś czym w rzeczywistości nie jest. Filozofia ta czyni ideologiczny użytek ze swych kategorii „nauki” i „naukowości”.
Filozofia życia- wyrasta z pozytywizmu. Filozofia jest tu „paranauką” w takim znaczeniu że nauką jako „niższą” formą wiedzy ma usuwane w cień. Programem tej filozofii jest radykalna i wszechstronna „krytyka nauki”.
Filozofia pozytywistyczna- wyrasta ze scjentyzmu, jest jego krytyczną samowiedzą. Dostrzega wewnętrznej niespójność całego programu a filozofii naukowej, której niedostrzegania lub przemilczenie było istotą scjentyzmu. Jest ruchem autodestrukcji scjentyzmu. Ostro podkreśla różnice między sobą a nauką, stojąc po stronie nauki, broniąc jej przed filozofią, szczególnie „filozofią naukową”.
Scjentystyczna wiedza była pewna, prawdziwa, wiarygodna, pokazywała świat takim jaki jest. Metody poznawania wiedzy w scjentyzmie: badania eksperymentalne.
2.Rozpoznanie kryzysu scjentystycznej wizji nauki(pedagogiki) ze szczególnym zwr uwagi na mity związane z poznaniem naukowym
Zmienia się ocena i stos ludzi do form poznawczego oswajania świata, wyraża się on w odchodzeniu od aformacji nauki jako dającej wiedzę najlepszą i najbardziej pewną ze wszystkich form poznawczego oswajania świata. Ważnym czynnikiem zmiany, stają się poglądy, przekonania, opinie (schematy, stereotypy, mity) tzw. ”szarego człowieka”. Szczególnym przedmiotem zainteresowania nauk społecznych zorientowanych humanistycznie staje się ludzka świadomość.
Pojęcie obiektywnego przedmiotu poznania uległy destrukcji. Sawicki odrzuca:
- ideę czystych empirycznych faktów
- tezy o obiektywnym poznaniu- scjentyści uważali że poznanie jest obiektywne, metody poznawania świata zagwarantowały im obiektywny odbiór świata.
- tezy o obiektywnych przedmiotach badań
- idei doskonałego obserwatora i idealnego podmiotu oznaczającego odseparowanego od przedmiotu poznania
- idei że obserwator i przyrząd nie należą do badanej rzeczywistości- scjentyści przesadzali z obiektywnością, czystością faktów
- tezy o ścisłości i dokładności pomiarów
Zainteresowanie ludzką świadomością jako aktywnym i ważnym czynnikiem zmiany wymaga przezwyciężenia złudzeń zw. z poznaniem naukowym, T. He j Bezw obala mity:
a.)mit demarkacyjny Każda nauka ma swój język, metody, obiekt badawczy, przyrządy pomiarowe. Istnieje wyraźna i ściśle określona granica pomiędzy:
-różnymi formami poznawczego oswajania świata(między poznaniem potocznym - filozoficznym - naukowym -autystyczno - literackim)
-nauką a filozofią
-poszczególnymi dyscyplinami naukowymi
b.)coraz węższa specjalizacja zapewni coraz lepsze poznawcze i praktyczne oswojenie świata(szczególnie w naukach społ. zorientowanych humanistycznie)
wprowadzenie coraz to większej liczby coraz to nowych przedmiotów w nauczaniu szkolnym powoduje coraz to większą dysfunkcjonalność wiedzy szkolnej
c.) mit o a-ideologiczności nauki
podporządkowane jakiemuś wzorcowi, poznanie jest nie ideologiczne
d.)najlepszym pod wzgl. etycznym i metodologicznym jest system naukowy wypracowany w naukach formalnych i przyrodniczych
obalenie tego mitu jest reakcją na scjentyzm. W wyniku odrzucenia tego mitu upowszechnia się przekonanie że rozwój nauk społecznych zależy przede wszystkim od przyjętej koncepcji człowieka i świata. Uznanie odmienności teoretyczno- metodologicznej nauk społecznych, ich charakteru światopoglądowego, może stać się warunkiem ich podobnego ufilozoficznienia i uteoretycznienia
e.) mit o obiektywności nauk empirycznych
Przezwyciężenie tego mitu jest związane z negacją istnienia „nagich faktów” jako przedmiotu i rezultatu badań naukowych. Nauki empiryczne a szczególnie nauki społeczne są naukami paradygmatycznymi. Zatem o sposobach ich uprawiania decydują przyjęte założenia ontologiczne, epistemologiczne i metodologiczne.
Przezwyciężenie mitów jest możliwe wtedy, gdy podda się krytycznemu oglądowi samą koncepcję nauki. Krytyczna refleksja nad koncepcją określonej dyscypliny naukowej to poszukiwanie jej tożsamości.
3. Rozumienie na tle pojęć ”nauka” i „naukowość” głównych właściwości nauki, krytyczna analiza właściwości (cech) ped
główne właśc. nauki:
1. kumulatywność - „addytywizm”- narastanie gromadzonej wiedzy, kumulowanie prowadzące do uzyskiwania coraz lepszej orientacji w problematyce poznawczej;
2. sterowność- zastosowanie zdobytej wiedzy do kontrolowanego kierowania procesem wychowania
Krytyczna analiza cech pedagogiki:
- naukowość- poznanie rzeczywistości w sposób naukowy, zdobywanie wiedzy o świecie; ukierunkowanie na poznawanie rzeczywistości przez stos metod naukowych spełniających wymogi określonych standardów; ukierunkowanie na techniczne zastosowanie wiedzy naukowej; należy przyjąć kier myślenia paradygmatu humanistycznego. Trzeba badać filozoficznie, trzeba interpretacji, zastanawiać się nad sensami.
- teleologiczność - celowościowość- nastawiona na zdobywanie celu; są 2rodz:* teleol. aprioryczna(założona)- cele wychowania zakładane były z góry przez Centrum, partię, cele były odgórne, nakazane, formułowane poza wychowawcą, wychowawca realizował tylko cele „zadane”. Ta koncepcja pozbawiała ludzi samodzielności. Mentalność ludzi wypełniła się tym co zadane*teleol demokratyczna-nikt nie narzuca celów z góry, wypływają one z 3źródeł: zrozumienie natury człowieka, zwłaszcza jego potrzeb; cele musimy wprowadzić z bardzo szerokiego kontekstu społecznego; musimy dobrze rozumieć los człowieka jako źródło celów
- efektywność-dobór metod, form do osiągnięcia określonego celu; rozpatrujemy w 2 wariantach: pozytywna- myślimy o efektach na miarę każdego, ale ta wiara jest nierówna. Efektywność na miarę możliwości danego człowieka. Poprzez to ciągle się podnosi. Myślenie o efektywności- gdy kojarzymy ją z teorią organizacji. Gdy myślimy o człowieku jako raz na zawsze ustalonym ”ostatecznym produkcie” skończonym. Myślenie o efektywności każdego rodzaju jest niewłaściwe, gdyż człowiek ciągle się zmienia. Nie chcemy efektywności- jako wcześniej ustalonego myślenia o celach.
-ideologiczność - merytoryczna jakość pożądanej osobowości wyraża interesy określonego podmiotu zbiorowego; w P. Ludowej pedagogiki została zideologizowana, podporządkowana ideologiom. Potrzeba zmienić sposób myślenia- nie będziemy służyć żadnym partiom ani ideologiom, gdyż ideologia ma służyć nam samym. Ideologia w sensie służenia człowieka. Pedagogika nie może być nieideologiczna- ma ona służyć człowiekowi, otwierać przed nim szanse;
- metodyczność- I wariant- metodyczność oczekiwana- ukierunkowuje się na człowieka twórczego, niepowtarzalnego= metodyczność alternatywna. Jako sposób niekonwencjonalny, nowatorski
II wariant- metodyczność niepożądana- to taka która jest nadmiernie algorytmiczna- nadmiernie usztywniona, kontrolowana, opierająca się na sztywnych wzorach. Ten typ myślenia chce karać niezdyscyplinowanych
- ahistoryczność- to taka postawa myślenia pedagogiki ukazująca że pedagogika jest receptą na wszystkie kłopoty; ahistoryzm polega na tym, że pedagogika oderwała się od innych źródeł mądrości. Myśl pedagogiczna ma czerpać z filozofii, religii, psychologii, socjologii, i z potocznej wiedzy. Ahistoryzm nakazuje żeby współczesna pedagogika czerpała z różnych źródeł, aby wracała „do domu” europejskiego, ludzkiego, rzymskiego i bizantyjskiego. Nauki pedagogiczne przez wiele lat nie uwzględniały innych źródeł-popadły w pedagogizm, grozi to alienacją
4.Zrozumienie istoty 3 typów filozoficznego pytania o naukę
Choć filozofia od 150 lat intensywnie i wszechstronnie zajmuje się „nauką” i „naukowością” to jednak filozoficzna teoria nauki wciąż jeszcze nie istnieje. Pytanie o naukę w nowożytnej myśli filozoficznej jest przede wszystkim pytaniem nie o naukę lecz o „wewnętrzne” sprawy filozofii. Filozof pytanie o naukę nie należy do tzw. ”odwiecznych” pyt filozofii. Pyt to w myśli europejskiej jest związane z nowożytną epoką jej historii. Filozofia miała pojęcie „nauki” i zachowała odnoszące się do niego pyt na długo przedtem, zanim w ogóle zaistniał rzeczywisty przedmiot tego pojęcia. W filozofii nowożytnej pojęcie „nauki „jest tożsame z pojęciem filozofii. Klasyczna filozofia pojmuje siebie zawsze jako „naukę”, a „nauka” to „filozofia”. Nauka jest tu bowiem „prawdziwym poznaniem rzeczywistości”. „Nauka” to rozum ujmujący prawdę, a więc docierający do bytu. Taka nauka odsłania jedność prawdy i sensu oraz prawdy i dobra. Jest to zatem emfatyczne, „przed-naukowe”, pierwotne albo filozoficzne pojęcie „nauki”. Aż do XIX w nie pojawia się filozoficzne pytanie o naukę, gdyż filozofia nie odróżnia nauki od samej siebie- prze co nie dostrzega istniejącej nauki jako nowego przedmiotu. Pierwszym stanowiskiem z jakiego nowoczesna filozofia podchodzi do problemu nauki jest XIX-wieczny scjentyzm.
filozoficzne stanowisko scjentyzmu z programem filozofii naukowej- pseudonaukowa koncepcja filozofii
Scjentyzm to filozofia, która różnice między sobą a nauką usuwa w ten sposób że ogłasza siebie nauką i utożsamia się z nią. Filozofia występuje tu więc jako nauka. Jest to „filozofia naukowa”. W rzeczywistości jednak nie służy ona „unaukowieniu filozofii” lecz posługiwaniu się autorytetem nauki dla własnych oczekiwań i wartościowań. Zatem jest to filozofia pseudonaukowa, quasi- naukowa. Jest to filozofia która rozbudowuje prestiż ,ale tylko po to, żeby się za nim ukryć i wykorzystać go do swoich celów. Podaje się zatem za coś czym w rzeczywistości nie jest. Filozofia ta czyni ideologiczny użytek ze swych kategorii „nauki” i „naukowości”
b.) pozytywizm z programem „filozofii nauki” stanowiącym wyraz meta naukowego pojmowania filozofii
Filozofia pozytywistyczna wyrasta ze scjentyzmu i jest jego krytyczną samowiedzą. Dostrzega wewnętrzną niespójność całego programu „filozofii naukowej”, której niedostrzeganie lub przemilczenie było istotą scjentyzmu. Jest ruchem autodestrukcji scjentyzmu. Ostro podkreśla różnice między sobą a nauką, stojąc po stronie nauki, broniąc jej przed filozofią ,szczególnie „filozofią naukową”
„filozofia życia” z programem filozofii jako krytyki nauki reprezentującym paranaukową koncepcję filozoficzną
Filozofia życia wyrasta z pozytywizmu. Filozofia jest tu „para nauką” w takim znaczeniu że naukę jako „niższą” formę wiedzy ma usunąć w cień. Programem tej filozofii jest radykalna i wszechstronna „krytyka nauki”. Stanowiska pozytywizmu i „filozofii życia” są objawem niemocy i filozofii wobec zjawiska nauki.
Konw.3
1.metodologia-wiedza o metodach poznawania świata, rzeczywistości
5. Sytuacja współczesnej pedagogiki w obszarze „jej samowiedza”
a.)perspektywa intra- i intersystemowa w ocenie stanu samowiedzy pedgogiki
perspektywa intrasystemowa: odnosi się do problemów „wewnętrznego” funkcjonowania nauki, jako pewnego, zamkniętego, autonomicznego systemu społecznego
perspektywa intersystemowa: dotyczy aspektów „zewnętrznych” tj. powiązań genetycznych i funkcjonalnych nauki z innymi systemami społecznymi.
W dotychczasowej refleksji naukoznawczej odnoszącej się do pedagogiki, dominował przede wszystkim intrasystemowy punkt widzenia. W ramach tego podejścia przeprowadzono w pedagogice szereg analiz, które przyczyniły się do pogłębienia samowiedzy pedagogiki jako dyscypliny naukowej. Znaczenie podejścia intrasystemowego nie może być kwestionowane, jednakże zyskujeono prawdziwy sens dopiero wtedy, gdy powiązane jest z podejściem intersystemowym. W podejściu intersystemowym na plan pierwszy wysuwa się problematyka społecznych funkcji nauki. Świadomość funkcji, jakie nauka o wychowaniu pełni wzgl. Praktyki jest ważnym elementem jej samowiedzy.
Pedagogika współczesna jest nauką pozbawioną samowiedzy i nie poszukującą samowiedzy. Uprawia się ją bez świadomości jej charakteru, miejsca i roli w nowoczesnym systemie edukacyjnym. Brak samowiedzy istnieje na wielu szczeblach uprawiania działalności poznawczej:
- praca indywidualna badawcza
- funkcjonowanie poszczególnych instytucji naukowych
- polityka naukowa
Obecny kryzys jest nie tylko kryzysem wychowania ale również kryzysem nauk o wychowaniu. Obecnie pedagodzy bardzo mało wiedzą o swej dyscyplinie. Dlatego pedagogika potrzebuj dziś samopoznania i samowiedzy bardziej niż kiedykolwiek w przeszłości.
istota i krytyczna analiza podejść metodologicznych tzw. ”pedagogiki naukowej”, przeciwko którym jest zwrócona współczesna samowiedza nauki
1.podejście ontologiczno-metodologiczne
Polega na całościowej relacji między METODĄ poznania a PRZEDMIOTEM poznania. Istotną kwestią jest tu spór dotyczący tego, który z członów jest uprzedni:
-uprzedniość metody w stos do przedmiotu badań: jeżeli pedagogika ma być nauką to musi stosować naukowe metody badań. Naukową metodą jest tu metoda eksperymentalna
-uprzedniość przedmiotu w stos do metody badań: o naukowości pedagogiki świadczyć ma sam przedmiot, jego cechy swoiste, którym dopiero mają być przyporządkowane takie czy inne metody. To podejście jest EXPLICITE artykułowane w rozważaniach dot. pedagogiki. Spór ten jest wciąż aktualny!
2.podejście dziedzinowe
Pedagogika powinna szukać swoich krytycznych i metodologicznych podstaw w innych naukach społecznych(socjologii, psychologii ,historii, filozofii) Konsekwencją jest myślenie o pedagogice w kategoriach swoistych dla niej „dziedzin”: filozofii wychowania, socjologia wychowania itp. To podejście jest IMPLICITE w świadomości potocznej pedagogów.
W badawczej praktyce korzysta się jednak coraz częściej jednocześnie z różnych funkcji zarówno w socjologii jak i psychologii, podejść badawczych. Dzieje się tak dlatego że ani przedmiot ani metoda ani też ta czy inna nauka jako całość, nie są ostatecznymi instytucjami wyznaczającymi rzeczywiste podejścia metodologiczne, tzn. te, które funkcjonują w praktyce badawczej.
Stan świadomości metodologicznej pedagogiki można uznać za w wysokim stopniu niezadowalający. Przyczyny tego:
-brak należnego wykształcenia pedagogów-badaczy
-brak rzetelnej wiedzy dot. współczesnego sposobu myślenia filozoficznego
Dopóki myślenie pedagogiczne będzie myśleniem scjentystycznym, dopóty będzie powielać utarte schematy anachronicznego użycia sposobu rozumowania, nie przyjmującego do wiadomości przełomu, jaki dokonał się w myśli 2poł XX w.
Konw. 4
6. znaczenie,wartościowanie technicznego,praktycznego i emancypacyjnego intersu konstytuującego poznanie z punktu widzenia perspektywy badawczej nauczyciela-pedagoga.
Teoria Habermasa: poznanie nie jest bezzałożeniowym i neutralnym wobec interesów gatunku ludzkiego jako całości poszukiwaniem prawdy. We współczesnej kulturze źródłem poczynań badawczych są 3 interesy:
interes techniczny (wyznacza drogę poznawania rzeczywistości)podejście empiryczno-analitycznekategoria: informacjasens ważności twierdzeń: wykorzystanie, sukces operacji wg przewidywań
„techne”-„praktyczne”, efektywne, instrumentalne wykorzystanie
Technicznemu interesowi poznawczemu odpowiada podejście empiryczno-analityczne. Sensem ważności twierdzeń jest możliwość przewidywania, czyli możliwość ich technicznego wykorzystania. Sens wyznacza drogę poznania. Podstawową kategorią poznania jest informacja, która poszerza naszą władzę kontroli technicznej. Teorie są tu konstruowane pod kątem sukcesu operacji(nauczyciel musi proponować, nie narzucać).
interes praktyczny podejście: historyczno-hermeneutycznekategoria: interpretacjasens ważności twierdzeń: zrozumienie znaczenia(to jest najważniejsze)
„praxis”- to naturalne usytuowanie człowieka w świecie; zrozumienie sensu
Podejście historyczne- jako co można odczytać sens
Podejście hermeneutyczne- sekwencja pytań i odpowiedzi. Zakłada że człowiek jest w wewnątrz świata i w tym świecie musi znaleźć sens swojego życia.
interes emancypacyjny podejście krytyczne kategoria: analizasens: autorefleksja
emancypacja-wyzwolenie, uwolnienie się. Spojrzenie krytyczne prowadzi do wyzwolenia np. od mitów, stereotypów.
7. Metodologia pedagogiki wobec teorii J.Habermasa (co daje metodologia?)
- unieważnia podejście ontologiczno-metodologiczne. Praktyka badawcza nie jest uwarunkowana ani uprzedniością przedmiotu ani metody, lecz określonym interesem poznawczym (jednym z trzech w/w)
- podkreśla znaczenie samodyscypliny badawczej, tzn. nie mieszanie ze sobą różnych interesów poznawczych i różnych podejść metodologicznych, w badaniu pedagogiki.
- nie można już sensownie sformułować problemu moralności czy problemu roli społecznej bez wcześniejszego przyjęcia perspektywy etyczności
Konw. 5
paradygmat- wizja, wzór nauki
8. refleksje nad poznaniem
nowe rodzaje wiedzy wytwarzane przez naukę (wg Habermasa)
-instrumentalna- wytwarzana przez nauki empiryczno- analityczne. To wiedza technicznie użyteczna. Człowiek poszerza zakres i usprawnia swoje panowanie w świecie przyrodniczym i społecznym. Niezbędna jest refleksja nad sobą, wiedza potoczna od której nie możemy się wyzwolić.
Najpotrzebniejsze dziś rodzaje Wiedzy wg Habermasa to: deskryptywna, eksplanacyjna, kształtowanie świadomości społecznej.
W P. w czasach PRL-u dominowały funkcje: prognostyczna, instrumentalna- edukacja była narzędziem w rękach pewnych grup społ.
- praktyczna- nauki historyczno- hermeneutyczne. Dążenie do czynienia świata zrozumiałym w procesie interakcji i komunikowania się. Stwarza teraźniejszości możliwość zapośredniczeni przeszłości z przyszłością. Jest najbardziej potrzebną dziś wiedzą; ustalenie sensu, swojego miejsca w świecie. Pomaga do czegoś dojść, dostarcza zrozumienie znaczenia.
- emancypacyjna- wytwarzana przez nauki społeczne. „tropienie” i demaskowanie mechanizmów społecznych elementów tzw. „fałszywej świadomości” (złudzeń, mitów, stereotypów ,uprzedzeń).Ten rodzaj wiedzy często polega na burzeniu starych mitów, ale jednocześnie tworzeniu kolejnych nowych. Lepiej rozumiemy siebie dzięki wyzwalaniu się.
funkcje(cele, zadania) wytwarzane przez naukę (wg T.Hejnickiej - Bezwińskiej)
- deskryptywna (opisowa)- opisywanie rzeczy i zdarzeń, badania głównie diagnostyczne; odpowiedzi na pytania: „jak jest?”, „jakie jest to i to?”, „czy to i to jest takie i takie?”
- eksplanacyjna- oddzielenie nauk empirycznych od matematycznych; wyjaśnienie jakościowe stwierdzonych związków przyczynowych ,oprócz ilościowego. Odpowiedz na pytania: „dlaczego tak jest?” „z jakiego powodu jest tak i tak?” „w jaki sposób do tego doszło?” co jest skutkiem tego i tego?”
Jeśli wiemy jak i jest i dlaczego to wtedy:
- prognostyczna- odpowiedz na pyt: „jak będzie?” „jakie będzie to i to w przyszłości?” „kiedy to i to będzie takie i takie?” czy to i to będzie takie i takie?”
- instrumentalna- budzi wiarę w rozum człowiek jako twórcy nauki, racjonalności w otaczającym go świecie. odpowiedz na pyt: „co należy zrobić aby było tak i tak?” „od czego się należy powstrzymać żeby to nastąpiło lub nie nastąpiło?” „jak działać aby zmienić tak przewidywanego procesu?”
- kształtowania świadomości społecznej- zasadniczym problemem zw. z edukacją jest nie tyle przekazywanie wiedzy, ale kształtowanie „kultury opartej na nauce”. Uczenie się jako rozwój jednostek i społeczeństw; „pamięć społeczna”, „świadomość pokolenia”. Kultura naukowa czyni człowiek. bardziej podmiotowym. Rozwój nauki wg modelu paradygmatycznego nie ma charakteru ewolucyjnego, lecz rewolucyjny. Rewolucje w nauce są możliwe dzięki ustanowieniu nowego paradygmatu, który wymaga nową strukturę poznawczą.
9. O potrzebie i możliwościach przechodzenia nauczycieli-pedagogów do filozoficznego systemu „bycia”
Konieczny jest zwrot pedagogiki i pedagogów ku filozoficznemu systemowi bycia. Filozofia powinna stawać się psycho - teoretycznym instrumentem odkrywania głębi działalności zawodowo-pedagog. Nauczycieli
wyposażenie nauczycieli w wiedzę filozoficzną umożliwia tworzenie integralnego obrazu świata z rozpraszanej wiedzy przedmiotowej.
nauczyciel w pracy z człowieka musi dobrze rozumieć podst. pojęcia filozofii i psychologii humanistycznej typu „ja” „drugi” „spotkanie”
podstawkową metodą poznania filozoficznego jest refleksja- myślenie rozumiejące, zmuszające do ujmowania sensu
filozofia pedagogiki to „pytanie o sens pedagogiki”, które może być sensowne dopiero wtedy gdy zrezygnuje się z perspektywy rozumowania naukowego na rzecz krytycznego, filozoficznego myślenia pozwalającego uciec do ukrytych założeń leżących u podstaw myślenia pedagogów o pedagogice
dostrzeganie głębi sensu zawodu nauczyciela-pedagoga jest możliwe przez rozwój myślenia kategorialnego
dla nauczyciela -pedagoga „samookreślenie się w zawodzie, to poszukiwanie w nim niepowtarzalnego sensu,swojej zmiany bycia, własnego stos do prawd
pomyślność zawodowo -pedagogiczna „bycia” zależy od głębi duchowych poszukiwań-sens wypływa na wierzch w rezultacie poszukiwań, jako rezultat pracy wewnętrznej
zawód nauczyciela odszedł od filozofii myślenia, naucz przestał myśleć nad sensem swego zawodu, co spotęgowało jego wyalienowanie od naukowej analizy istoty człowieka i problemów ludzkiego bycia
Przejście nauczycieli-pedagogów do filozoficznego systemu „bycia” jest możliwe:
-poprzez uświadomienie celu i znaczenia swojej pracy zawodowej na drodze uwalniania się od wszelkich form „świadomości fałszywej”, opartych na relacjach „panowanie - zniewolenie”, obecnych w rozwoju indywidualnym nauczyciela
- poprzez zbudowanie autentycznych ludzkich interakcji, w ramach których rezultaty procesu dydaktyczno-wychowawczego określone byłyby zdolnością jego uczestników do wejścia na rodzący się nowy poziom myślenia filozoficznego
- poprzez zmianę postaw „rytualnych” na konceptualne
Konw.6
Pedagogia- praktyka, to co dzieje się w szkole między uczniem i nauczycielem
Adaptacje eskapistyczne- świadomy wysiłek przystosowawczy pedagogów i ich wyzwań nowego kontekstu
Pedagodzy polscy na przełomową zmianę (PRZESILENIE FORMACYJNE)zareagowali przez strategię rozmycia kryzysu. Zamiast werbalizacji jako warunku wychodzenia z kryzysu, powiązanego z rzetelnym wysiłkiem intelektualnym społecznego dyskursu o pedagogice i edukacji dominują różnego rodzaju GRY MIMETYCZNE( maski - uczulenie - ucieczki - nawrócenia) które łączy chęć wyparcia, ukrycia, zapomnienia o przeszłości. Gdy te nie sprzyjają intelektualnemu zmierzeniu się z problemem.
10. Dwa odmienne stanowiska w kwestii „zasadność zajmowania się problemem tożsamości pedagogiki”
1.poszukiwania identyfikacyjne są niezbędne szczególnie w okresie kryzysu. Poszukiwanie własnego „ego” stanowi warunek odrodzenia się pedagogiki jako nauki oraz czynnik jej owocnego funkcjonowania w przyszłości
2. zajmowanie się przez pedagogikę samą sobą stanowi przejaw egocentryzmu. Koncentracja na sprawach tożsamości własnego „ja” odsuwa pedagogów od realizacji ich podst. misji- objaśniania edukacyjnego świata. Zamiast wyjaśniać rzeczywistość, buduje tezy.
Ważniejsza od pojęcia tożsamości jest kategoria samowiedzy. Tożsamość natomiast zdaje się być wynikiem dążenia do samowiedzy, a nie właściwością którą można byłoby dowolnie ustalić drogą publicznego stanowienia. Dążenie do samowiedzy pełni czynną rolę w procesie badań naukowych; wpływa na identyfikację obszarów zjawisk interesujących pedagogów, dostarcza opisu tej rzeczywistości, oferuje kryteria ustanawiania priorytetów badawczych, ustala standardy wykonania dla operacji poznawczych, prezentuje osiągnięty przez dyscyplinę stopień rozwoju, objaśnia jej stos do innych nauk, itp. stanowi zatem nieodzowny instrument sterowania jej uprawianiem i rozwojem. Wobec takich stanowisk, których argumenty choć sprzeczne, wydają się być uzasadnione, istnieje potrzeba poszukiwania bardziej zrównoważonego, bardziej adekwatnego ujęcia problemu tożsamości współczesnej pedagogiki polskiej.
11. Relacje na podst. których może być określana tożsamość pedagogiki
Tożsamość- określa moją odrębność, wyjątkowość, to co jest różne, specyficzne. Pedagogika określa swoją tożsamość wchodząc w relacje z pedagogiką europejskimi, światowymi, praktyką edukacji, różnymi systemami. społecznymi. Tożsamość jest drogą do zdobycia samowiedzy. Warunki określenia tożsamości:
Zajmować się swoim rozwojem
Z 2 strony nie trzeba bo jest to przejaw egocentryzmu.
Relacje pedagogiki do:
- innych instytucji społecznych
- ośrodków władzy społeczeństwa polskiego
- panującej lub zwalczanej ideologii społecznej
- świata, najszerzej rozumianych wartości
W war. zawirowań historii, w dobie kryzysu wartości i formułowania się nowej aksjologii życia społecznego, istotne są pytania odnoszące się do tożsamości pedagogiki jako nauki, dot. jej podstaw aksjologicznych. Jakim wart. Służy współczesna pedagogika polska:
-czy tylko poznawczym(naukowym) czy również aplikacyjnym(praktycznym)?
-jeżeli praktycznym to czy wyłącznie instrumentalnym czy też propagandowym, ideologicznym, światopoglądowym?
-czy w propagowaniu i wcielaniu w życie pewnych wartości, wciela wart uniwersalne czy partykularne?
Najprawdopodobniej na skutek własnej niedojrzałości pedagogiki w P. była uprawiana i rozumiana jako nauka dworska lub jako opozycyjna. Potrzebowała albo pana któremu należało służyć albo wroga z którym należało walczyć. Ta dwojaka optyka stanowiła o swoistym klimacie uprawiania pedagogiki w P.
Błogosławieństwo dworu lub opozycji zdawało się być potrzebne dla określenia tożsamości intelektualnej poszczególnych pedagogów jako uczonych lub pedagogika jako nauki. Była to zatem pedagogika służebna wobec reżimu albo walcząca z reżimem, b. często będąca ustami piórami tych samych osób. Bez swego pana lub wroga pedagogika zdawała się nie mieć tożsamości, charakteru. Ten układ decydował o swoistym klimacie i stylu uprawiania pedagogiki. w P. w znacznym stopniu dla wielu ludzi uprawianie pedagogiki nadal zaczyna się od-lub sprowadza się do- wygłaszania deklaracji ideowo-politycznych. Jest to postawa niedojrzała, infantylna; wyraźnie wskazująca na niedojrzałość pedagogiki jako dyscypliny oraz poszczególnych uczonych, jej reprezentantów. Kryzys tożsamości pedagogiki dotyczy wszystkich tych, którzy źródeł samookreślenia się pedagogiki szukali:
- w jej powiązaniach z ośrodkami władzy
- dominującymi ugrupowaniami społecznymi i wspierającym je ideologiami
Jest to pewna forma patologii uprawiania pedagogiki.
12. Istota „kryzysu- załamania” i „kryzysu- przełomu” w polskiej pedagogice
1947- I-szy kryzys załamanie- związany z wprowadzeniem. Ustroju „realnego socjalizmu”; ofensywa polegał na podporządkowaniu władzy PZPR, ideologia (marksistowska-leninowska) z góry narzucona. Była wtedy pedagogika socjalistyczna, upadły nurty pedagogiczno - filozoficzna, refleksyjna, humanistyczna. Tylko kto był w partii mógł zostać nauczycielem lub osoba po 7 latach podstawówki- był on nieuświadomiony i można było łatwo nim sterować i podporządkować jednemu, obecnemu wizerunkowi. Kształcenie nauczycieli było zredukowane do dostarczania instrukcji. Nie było kształcenia teoretycznego, nie było pytań, dociekania. Była tylko ideologia, teoria, kształcenie przebiegało w formie instrukcji.
1989- II-gi kryzys-załamanie- upada pedagogika socjalistyczna, weszła młoda kadra nieskażona socjalizmem. Stan dominacji tzw. ”pedagogiki socjalistycznej” zostaje gwałtownie przerwany. Oba te kryzysy wywołane były czynnikami zewn. wzgl. nauki: radykalną i gwałtowną zmianą ustrojową.
Kryzys -przełom- kryzys cywilizacyjny na świecie, upadła cywilizacja techniczna, narodziła się cywilizacja informatyczna. Pedagogika nie była przygotowana na tą zmianę. Pedagogika nie miała być:
-normatywna uniwersalnie(praktyczna, projektująca) nie może uzasadniać swych poglądów, programów
- instrumentalna- zakwestionowane zostało przekroczenie o racjonalnym urządzeniu świata, wykorzystującego obiektywne prawa rozwoju
-pedagogika traci pozycję jako nauka zaangażowana w tworzenie lepszego świata i lepszych war rozwoju człowieka, społeczeństwa i świata
W kryzysie tym zakwestionowano dotychczasowy sposób uprawiania pedagogiki, styl myślenia o edukacji; w postmodernizmie możliwa jest pedagogika krytyczna i teoretyczna.
13. Analiza reakcji pedagogów polskich na przełomową zmianę /przesilenie formacyjne/ (Kwieciński)
brak reakcji- czyli tak jakby nic się nie stało; pogłębia nieprzystawalność wiedzy i kompetencji pedagogicznych, skazuje pedagogikę na odrzucenie, uprawomocnia brak szacunku dla całego środowiska pedagogicznego jako uczonych, nauczycieli czy ekspertów; powstrzymuje mechanizm reprodukcji nowych kadr kształconych dla wczorajszych, nieistniejących już sytuacji i zapotrzebowań.
przystosowania formalne, zewnętrzne, pozorne
kontynuowanie dotychczas. wzorów myślenia przy wprowadzeniu elementów „nowoczesności” i mody; nie traktuje poważnie wyzwania wielkiej zmiany
3. reakcje ucieczkowe- zajmowano się problemami całego świata zamiast sprawami wewnętrznymi, uciekano od polskiej pedagogiki
a.)ucieczka do przodu
debatowano nad kwestiami globalnymi, ludzkości, wielki konferencje nad zadaniami nauczyciela wobec zjednoczenia Europy; studia nad postmodernizmem w kult współczesnej i nad jego implikacjami dla pedagogiki i edukacji, nie próbując przenieść kategorii z dyskursów postmodernistycznych na problemy pedagogiki i edukacji w Polsce.
b.)ucieczki na zewnątrz
zajmowały się tym, co za granicą; przyłączenie się do totalnej krytyki i do kontrkultury pedagogicznej
c.)ucieczki w siebie
tworzenie zrozumiałych tylko dla siebie monologów, bez przejścia z nich do rzeczywistości; oddalenie od nieprzejrzystego świata
d.)ucieczki do tyłu
historyzm i zajmowania się przeszłością,, problemów średniowiecznych, zamiast istotnymi współczesnymi kwestiami.
e.)powroty do podstaw
do nauki i badań podstaw w badaniach pedagogiki- do nowoczesnej teorii i badań psychologicznych, socjologicznych, filozoficznych i metodologii nauk jako rzetelnego gruntu dla pedagogiki i myślenia edukacyjnego; powroty do przerwanych nurtów pedagogika polska
4. idiosynkrazje (wstręt ,antypatia) i konwersje
odwracano się od pedagogika socjalistycznej, jest ot reakcja przystosowawcza o charakterze obronnym
5. poszukiwania adekwatnej teorii do nowo zaistniałej sytuacji; 3 drogi szukania:
- poszukiwanie takiego przypadku(sytuacji kryzysowej) w innym kraju, czerpie naukę z ich drogi wyjścia
- tworzenie map teorii pedagogicznych w świecie
- rekonstrukcja najbardziej zaawansowanych w świecie meta dyskursów krytycznych istniejących w innych krajach
rekonstrukcjonizm - zmiana społeczna jest konieczna, trzeba nauczycieli („transformatywnych intelektualistów”) którzy pokierują zmianami.
14. Kryzysy pedagogiki współczesnej analizowane na tle głównych funkcji pełnionych przez nauki o wychowaniu /R.Schulz/
Pedagogika pełni 3 funkcje:
- rozumiejącą (ideologiczną)- kształtuje świadomość ludzi przez dostarczanie im znaczących obrazów rzeczywistości na podstawie ustalonych zależności między wychowaniem a innymi instytucjami społecznymi ustanawia określone cele i wartości; pełni funkcję ideologiczną, ukazując to, co być powinno, ku czemu można dążyć w pracy wychowawczej; człowiek dochodzi do ogólnych prawd, zasad
- poznawczą- podstawowa funkcja polega na zaspokajaniu potrzeb informacyjnych nowoczesnego systemu oświatowego jako pewnego złożonego- technicznie i organizacyjnie - przedsięwzięcia społecznego; odzwierciedla rzeczywistości, wzbogacenie naszej wiedzy o świecie; kieruje procesem realizacji złożonych pedagogicznych celów w warunkach niepewności; informacje dostarczane przez pedagogikę dostarcza wiedzę na temat zjawisk; myślenie o charakterze przyczynowym; produktem jest wiedza naukowa rozumiana jako uporządkowany zbiór pojęć, twierdzeń, teorii
- praktyczną (terapeutyczną)- jest bezpośrednim czynnikiem kontroli i zmiany działania; funkcja polega na projektowaniu innowacji, określeniu programów zmiany; wiedza dostarczana przez pedagogikę daje możliwość zmieniania rzeczywistości;
* z 1 strony obserwuje się olbrzymi dotąd nie notowany rozwój systemu oświatowego, z 2 zaś- widoczne jest jego nieprzygotowani do społecznych potrzeb i oczekiwań
* pedagogika wytworzyła o wiele mniej znaczącej informacji niż wynikałoby to z posiadanego przez nią potencjału kadrowego oraz instytucjonalnego
* pojawiła się luka między potrzebami informacyjnymi oświaty a możliwościami zaspokojenia przez współczesną naukę o wychowaniu
* kryzys pedagogiki jako nauki rozumiejącej-na skutek eksplozji badań pedagogiki w ostatnim czasie dysponujemy coraz b. rosnąca liczbą informacji są one cząstkowe, nie powiązane ze sobą choć uważane za przydatne; brakuje perspektywy całościowej, zdolności ujęcia posiadanej wiedzy w spójny system pojęciowo-teoretyczny, bez czego rozumienie współczesnej rzeczywistości wychowawczej nie jest możliwe
* rozbieżność między obfitością gromadzonych informacji a niedostatkiem sensu jest najważniejszym wymiarem kryzysu współczesnego nauk o wychowaniu.
W `89r pedagogika przeżywa kryzys każdej funkcji. Powstaje wiele ośrodków. Pedagodzy są przytłoczeni nadmiarem inf.
1. Kryzys f.poznawczej- odzwierciedlenie rzeczywistości dokonywane przez pedagogikę współczesną odbywa się w takiej skali oraz na takim poziomie zaawansowania że nie zaspokaja to w pełni potrzeb informacyjnych współczesnego systemu oświatowego
* Kryzys f.praktycznej- pedagogika współczesna nie jest wstanie uczestniczyć w rozwoju wielu podstawowych problemów praktycznych pojawiających się w działań edukacyjnej oraz w realizacji zmian potrzebnych w edukacji współczesnej
* Zadaniem pedagogiki jest współudział w przeobrażaniu, doskonaleniu pedagogicznej praktyki
* Dla kierowania proc zmian potrzebna jest wiedza o mechanizmach rządzących przemianami układów społecznych
Konw.7
Fenomenologia hermeneutyczna- rozumiana jako wydobycie na jaw sensu tego, co jest, już w założeniu zawiera wątek który wiedzie poza nią, moment negacji samej siebie, odblask myślenia jako bycia, nie jak dotąd- myślenia bycia przez to, co jest
Filozofia hermeneutyczna- dialog nie jest metod. ą prowadzącą do określonych celów. Jest on tożsamy z dociekaniem sensu ludzkiego bycia, jest „sposobem bycia”, ontologią ludzkiej wspólnoty
- może dać podstawy wychowania rozumianego jako dialogiczny sposób bycia obydwu stron procesu edukacyjnego
- aby dialog mógł być konstytutywny dla wykonania obie uczestniczące w nim strony powinny być otwarte na różnorodność oferowanych mu perspektyw myślenia, a zarazem mniej skłonne do ich krytyki, a bardziej do rzetelnej analizy krytycznej, która leży u podstaw każdej interpretacji rozumu.
Język jako medium rozumienia- jest przenośnikiem, czymś co pozwala zrozumieć. Jest to symbol. Symbol dla każdego znaczy co innego, dlatego trzeba otwierać się na innego człowieka bo jego medium może być inne.
Rozum praktyczny- przeświadczenie że wszystko co robię, robię jako osoba wolna, nic na siłę. Człowiek tylko wtedy może siebie zrozumieć, że w tym świecie coś ode mnie zależy
Filozofia praktyczna- pierwotne usytuowanie człowieka w naszym naturalnym środowisku. Człowiek rodzi się w danym środowisku, swoim macierzystym, nie wybieramy sobie miejsca urodzenia, czasu ani rodziców. Jesteśmy usytuowani w konkretnym czasie, miejscu. To zadaniem człowieka jest zrozumieć sens. Herm jest sztuką zrozumienia bycia w tym świecie; namysł nad normami, zasadami naszego życia
Samo rozumienie- nie może się dokonać poprzez bezpośrednią autorefleksję, a rozumienie innych nie może dokonać się drogą empatii. Iluzje samowiedzy wynikającej z bezpośredniego wglądu w samego siebie rozwijał już Freud i Markswiedza jaką każdy podmiot ma sam o sobie jest świadomością fałszywą, przysłania rzeczywiste motywy naszych myśli i działań prawdziwe rozumienie naszego ja leży nie w suwerennym rozumieniu, lecz w spotkaniu z niezrozumiałym. Rzeczywistość tworzy się w dialogu, jej tworzenie jest jednocześnie jej rozumieniem. Dialog jest zatem wymianą perspektyw, które są wciąż ponawianymi propozycjami usensowienia bycia człowieka w świecie.
Hermeneutyka pedagogiczna- pedagog musi zrozumieć siebie i uczniów. Podstawą zrozumienia jest szczery dialog. Naucz musi rozmawiać z uczniem jak z rówieśnikiem, wczuć się w jego sytuację. Ogromną rolę w dialogu pełni słuchanie, mimika i gesty pokazują że słucham.
15. Czym jest hermeneutyka /hermeneutyka pedagogiczna/ ?
jest teorią praktyczną i użyteczną. Klasyczne teorie pedagogiczne są użyteczne bo interesują się skutecznością procesu kształcenia i wychowania, sprawnością zawodową nauczyciela. Jest to nauka o „głębi” procesu kształcenia i wychowanie
- krytyczna refleksja nad światem
- to projekt teorii naukowej, rozumiejącej i opisującej to, co się wydarza we wspólnocie szkolnej
- hermeneutyka jako „techne” to sztuka wykładni, interpretacji dowolnego tekstu prowadząca do jego rozumienia
- metoda ustalania równoważników sensu wypowiedzi w różnych językach
- w XX w to nie tyle metoda co przede wszystkim ontologia rozjaśniająca sposób istnienia, atrybuty człowieka
- sztuka rozumienia, dotyczy samo rozumienia człowieka
- ujawnia nam że interpretacja świata jest zmienna, gdyż my się zmieniamy
Dlaczego jest tak ważna?
-otwiera horyzonty rozumienia człowieka jako uczestnika i interpretatora dziejów
-rozjaśnia sposób myślenia człowieka
-myśli proces kształcenia i wychowania radykalnie inaczej niż dotychczasowe kierunki pedagogiki
-myśli inaczej o sobie samej
-kwestionuje dotychczasowe paradygmaty metodologiczne i odrzuca obowiązujące w nich kryteria naukowości
-neguje scjentystyczny model przestrzeni interakcji uczeń- nauczyciel
16. Trzy reguły hermeneutyczne
I. Sens całości poznajemy, wyłania się ze zrozumienia elementów każdej części; zrozumieć część, szczegół można tylko przez całość (kontekst, horyzont świata ludzkiego) i odwrotnie: zrozumieć całość przychodzi po zrozumieniu szczegółu
- zrozumienie przez człowieka różnych sensów i znaczeń jest sposobem poznania świata. Hermeneutyka ma funkcje odsłaniania. Odsłania szczegół (konkretne dzieło) ale także odsłania całość (sens sztuki pewnego rodzaju)
- każde rozumienie jest przed-rozumienie (przeżycie i doświadczenie egzystencjalne)
- jeżeli coś przeżyliśmy to głębiej i lepiej otworzymy się na dzieło sztuki, wytwór twórczości innych. Przed - rozumieniem jest samo życie. Przedrefleksyjne doświadczenie siebie w otaczającym świecie daje. funduje przed-rozumienie które jest warunkiem rozumienia. Wszystko w świecie ludzkim „mówi” do nas. Ten język można zrozumieć gdyż mu się zawierzy, podda się. Pojawia się więc:
II. Musimy poznać świat, trzeba się w nim zanurzyć, uczestniczyć, współtworzyć go, w ten sposób go zrozumiemy; Aby zrozumieć medium językowe, jakim jest świat ludzki, trzeba się mu oddać czyli trzeba się w nim zanurzyć, trzeba w nim żyć, współtworzyć go.
Rozumienie świata ludzkiego jako fundament jego poznania ma z drugiej strony charakter dialogiczny.
III. Odsłaniamy rzeczywistość wspólnoty ludzkiej, sami odczytujemy siebie oraz innych, całość wyłania się z całości i co inne wytrorz znaczą dla mnie co o nich się dowiaduje; Nasze istnienie jest współistnieniem z innymi i wpływa na rozumienie przez nas samych naszego istnienia.
W pedagogice kwestia rozumienia drugiego powinna być wysunięta na pierwszy plan w namyśle istotnościowym nad kształceniem i wychowaniem, przed problematyką rozumienia świata rzeczy przez dzieci, jako że dzieci bardziej „są” aniżeli „myślą” Zrozumienie drugiego przez dziecko jest tym rusztowaniem, dzięki któremu dziecko odkryje że „jest tym, czym nie jest, i że raczej nie jest tym, czym jest” Rozumienie świata ludzkiego przez dzieci umożliwia jego przebudowe, stwarza nadzieję, że stanie się tym, kim naprawdę jest.
17. Istota koła hermeneutycznego
stanowi ono podstawę hermeneutyki; polega na tym, że punktem wyjścia refleksji jest jednocześnie jej punktem dojścia. Myśl poruszająca się w kole herm. nie jest na początku swej drogi świadoma swych własnych założeń, ich ujawnienie dokonuje się dopiero na końcu tej drogi, ale dlatego też jej koniec jest zarazem początkiem drogi następnej. Kolista struktura myśli sprawia że nie ważne jest miejsce w którym ta myśl się rozpoczyna. Z każdego punktu wyraźna w końcu staje się całość. Natomiast moment poprawienia się całości jest momentem jej negacji.
Nauka, sztuka, religia traktowane są przez hermeneutykę jako „ symbole dające do myślenia”.
Konw. 8
18. Rozumienie „ogólności” pedagogiki w Polsce międzywojennej i powojennej oraz kierunki poszukiwań badawczych w pedagogiki ogólnej
W polskiej pedagogice można wyróżnić nast. sposoby rozumienia „ogólności” pedagogiki:
- pedagogika ogólna rozważa porównawczo właściwości, charakter i sens różnorodnych teoretycznych systemów, zagadnień i terminów pedagogicznych. Tak rozumianą pedagogikę Sośnicki nazywa „pedagogiką fizjologiczną”- jest nauką opisującą
- pedagogika jako ogólna teoria wychowania rozpatruje sprawy wychowania „ z punktu widzenia celów, metod” pedagogika jest nauką nie o faktach lecz o wartościach.
- należy wyróżnić pedagogiką praktyczną(można nazwać nauką wychowania) i teoretyczną(jest n. autonomiczną dot. praktyki wychowania)
- pedagogika ogólna zajmuje się charakterystyką pedagogika jako nauki, czyli określeniem jej przedmiotu, zadań, metod badań i krytyczną analizą jej założeń, podstawowych pojęć
- pedagogika gromadzi, opisuje i wyjaśnia fakty, sytuacje i doświadczenia obserwowane w rzeczywistości wychowawczej oraz wykrywa wzajemne między nimi związki; analizuj i ujmuje problemy, zasady i cele wychowania
- pedagogika jeżeli rzeczywiście służyć ma praktyce, musi być pedagogiką „filozoficzną, musi rozbudowywać teorię pedagogiczną, musi opierać się na prawidłowej teorii
W P. powojennej można wyróżnić nast. kierunki badań pedagogicznych:
- doksograficzny- analizujący sądy, opisujący zadania, porównujący, np. książka Sośnickiego „kierunki w pedagogice XIX i XX w”
- w zakresie filoz. wychowania- dostrzeganie, roztrząsanie i poprawne określanie ontologicznych, epistemologicznych i aksjologicznych podstaw i przesłanek wychowania: wychowanie wielostronnego, tak umysłowego jak moralno- społecznego, estetycznego i fizycznego, jako teoretycznych założeń wszelkich twórczych empirycznych badań pedagogicznych oraz jako narzędzia uświadamiającego głębszy sens przedsiębranych reform edukacyjnych i poczynań wychowawczych na co dzień.
- formowanie na bazie innych nauk o rozwoju i wychowanie człowieka- rozwiązania praktyczne (dziś nie stosowane), bazowało na duchu filozofii marksistowskiej
- metodologia nauk pedagogicznych jako swoista dyscyplina; potrzebna jest samowiedza w zakresie uprawianej dyscypliny naukowej, odrzucając tradycyjne dziedzictwo założeń idealistycznych albo postaw eklektycznych, a zmierzając do oparcia uprawianej dyscypliny na założeniach materialistycznych.
19. Klasyczne (tradycyjne) spos pojmowania ogólności ped jako:
a.) wyodrębnionego działu(subdyscypliny) pedagogicznej
obok innych nauk o wychowaniu jej istotą jest badanie pedagogiki jako nauki o jej samej (każda z tych nauk o wychowaniu jest sybdyscypliną) mówi o tym Palka
b.) wprowadzenia do pozostałych sybdysc, stanowiącego ich podbudowę teoretyczną- gdyż zajmują się teorią a nie praktyką. Aby być dobrym pedagogiem musimy poznać te podbudowy, które daje pedagogika ogólna.
c.) dyscypliny porównawczo analizującej właściwości, charakter i sens różnych terminów, założeń i systemów teoretycznych
pedagogika ogólna jako dział nauk pedagogicznych zajmuje się analizą i szczegółowo bada wychowanie, podstawy, struktury; analizuje co znaczy kształcenie, samokształcenie, kształcenie ustawiczne. Tak postrzega pedagogika K.Sośnicki
d.) podstawy pedagogiki filozoficznej lub filozofii wychowania
ma fundament, koncepcję i realizuje ten cel. Pedagogika dostarcza idei, koncepcji wychowania. TA wiedzę czerpie z analiz; o żywotności nauki świadczy stopień nasycenia filozofią
e.) teorii wychowania
cele, zasady, środki wychowania, badanie sposobów, metod w zastosowaniu praktyki; pedagogika ogólna analizuje, opisuje wychowanie; jest nauką o wartościach, pożądanych środkach i ideałach wychowania; teoria analizująca normy, zasady wychowania
f.) sposoby poznania wychowania
potrzebne jest ciągłe poznawanie wychowania, pedagogika to taki rodzaj wiedzy który bada siebie samą, określa również metodologię(metody) ; pedagogika jest spos poznawania wychowanka, dostarcza dróg, sposobów
Konw. 9
20,Współczesne („nowe”) spos pojmowania ogólności pedagogiki jako:
a.) dyskursywnie zaawansowanej, swoistej dla naszego czasu formy świadomości społecznej i światopoglądu;
światopogląd- pogląd na świat, holistyczny, całościowy, światem jest wychowanie. Każda teoria wychowania skł. się z:
- filozofii wychowania- odpowiada pedagogika ogólnej; składa się z:
*ontologii- opisuje procesy wychowania, byt
*aksjologia- wiedza o wartościach, ideałach
*epistemologia- wiedza naukowa nt. wychowania
tej wiedzy dostarcza pedagogika ogólna. By stworzyć pogląd czym jest wychowanie trzeba mieć całościową wiedzę (ontologia, aksjologia, epistemologia), znać te podstawy.
b.) nauka o rozwoju człowieka, szukająca odpowiedzi na pytania „kim on jest?” „kim ma być?” „kim się staje?”;
pytania te pokazują proces, pedagogika musi współpracować z filozofią, antropologią filoz. Pytania te wskazują na filozoficzny charakter, świadczą o tym, że pedagogika ogólna bada proces rozwoju człowieka. Aby na nie odpowiedzieć szuka wsparcia w innych naukach filozoficznych, a szczególnie w antropologii filozof która bada rozwój człowieka.
c.) subdyscypliny, której istotą jest badanie pedagogiki jako pedagogiki, jako myślenie o niej samej i o sposobie poznania wychowania;
pedagogika jest jedną z subdyscyplin nauk pedagogicznych tworzących dyscyplinę. Jest grupa nauk pedagogicznych (pedagogika ogólna dydaktyka, teoria wychowania) które bada pedagogiki ogólnej. Jej istotą jest badanie pedagogiki jako pedagogiki, tworzy teorię teorii, czyli meta pedagogikę. Bada miejsce i rolę tej subdyscypliny na tle innych jako odrębną naukę, jako sposobie poznawania. Poznaje sposoby poznawania pedagogiki. Analizuje subdyscypliny, po to by odkryć sens i znaczenie wychowania, by stworzyć teorię teorii wychowania i odkryć czym jest wychowanie.
d.) myślenie o wychowaniu w kategorii bytu społecznego;
pedagogika jest refleksją, namysłem nad wychowaniem jak bytem społecznym. Wychowanie to proces trudny gdyż jest zjawiskiem społecznym. Byt społeczny= zjawisko społeczne
e.) pytanie o pedagogikę, jako namysł nad nią. W miejsce namysłu nad tym co być powinno, ma on zajmować się tym, co jest.
Pedagogika ogólna jest subdyscypliną, która wymaga ogólnej perspektywy, pyta o samowiedzę i tożsamość całej tej grupy nauk. Może o swoją samowiedzę i tożsamość pytać, ale najpierw musi przyjąć postawę filozoficzną, wyjść poza obszar pedagogiki i myślenie naukowe i przyjąć perspektywę filozoficzną.
f.)subdysc. wymagającej ogólnej perspektywy w której stałoby się możliwe zadanie pytania o samowiedzę pedagogiki i jej tożsamość
Nie trzeba formułować jaka powinna być pedagogika, trzeba zająć się tym, co jest w danej chwili. Trzeba spojrzeć z perspektywy, wyjść z codzienności, rutyny. Trzeba perspektywy filozoficznej, innej niż naukowa.
g.) jednej z form świata przeżywanego, poddającego ów świat rozumiejącemu namysłowi
jesteśmy uczestnikami świata, życia. Pedagogiki ogólnej jest jedną z form świata przeżywanego, uczestniczenia w tym świecie. Ma ona konkretny cel: poddanie świata rozumiejącemu namysłowi; chce zrozumieć świat związany z wychowaniem. Pedagogika ogólna stara się zrozumieć wycinek świata dotyczący wychowania, edukacji.
Bycie= w = świecie uczestniczyć, wpuszczać pedagogika ogólna do bycia w świecie pedagogika po to by ją zrozumieć
Konw. 10
Pedagogika ogólna tradycyjna- to fundament, podstawa
Pedagogika ogólna nowoczesna- myślenie, refleksja
Pedagogika ogólna ponowoczesna- perspektywa krytyczna, nastawienie na demaskowanie
21. Ponowoczesne spos pojmowania ogólności pedagogiki jako:
myślenia o ped w perspektywie krytycznej myśli filozoficznej schyłku XX i XXI w : trzeba odnaleźć co było złe, pokazuje ukryte wymiary teorii i praktyki
teorii krytycznej i metateorii pedagogicznej: metateoria- próba rekonstrukcji zdecentrowanego obrazu edukacji współczesnej ped poprzez budowanie krytycznej teorii edukacji.
Odbudowa obrazu współczesnej edukacji- trzeba przeanalizować, poddać analizie krytycznej, ustalić co wspólne i potrzebne a wyrzucić co zbędne. Stworzyć jedną teorię tych teorii- metateorię.
dział filozofii edukacji: edukacja to proces składa się z 10 ścian (globalizacja, kolektywizacja,socjalizacja,etatyzacja,hominizacja,nacjonalizacja,wychowanie i jurydyfikacja, kształcenie i humanizacja) , wychowanie jest jedną ze ścian.
Pedagogika ogólna jako pedagogika otwarta jest abstrakcją, jest otwarta na człowieka, trzeba szukać tego co łączy, być w interakcji, współpracować. Jest otwarta na to co łączy inne teorie.
Konw. 11
Biurokratyzacja i polityzacja- rozłam osobowości(apodyktyczny szef w pracy,a w domu ciepłe kapcie) poddanie się nakładowi pracy
Inkulturacja- wyobcowanie ze świata, niedostrzeganie realiów życia (własny piękny świat)
22. analiza procesów składowych edukacji
procesy budujące dziesięciościan edukacji:
-globalizacja- zanik świadomości narodowej, kulturowej, prowadzi do kosmopolityzmu, globalizmu, wyolbrzymiania problemów; wojna, zagrożenie środowiska, wygaśnięcie źródeł energii
Kolektywizacja- tworzenie się grup społecznych, wyższość innych klas; socjalizacja wtórna, solidarność z ludźmi o podobnym położeniu
-socjalizacja- oddziaływanie grup pierwotnych, społeczeństwo lokalne
Etatyzacja- wychowanie jako tresura, etatyzm- państwo sprawuje kontrolę nad życiem;
Hominizacja- zapatrzenie w siebie, narcyzm, wpatrzenie w siebie z nie w świat, ekologizm, przeczulenie na punkcie swego organizmu i środowiska; kształtowanie cech człowieka
Nacjonalizacja- wyższość jednego narodu nad innymi; nazizm; naród i jego tradycje, istota więzi i odrębności
Wychowanie i jurydyfikacja- wdrażanie do realizowania i akceptowanie ról i czynników obywatel, kształtowanie świadomości; zewnętrzne sterowanie
Kształcenie i humanizacja- erudytyzm, oderwanie od rzeczywistości; wiedza, światopogląd, umiejętności, wartości człowieka
23. kategorialne mapy pojęć:
WYCHOWANIE- przygotowanie do życia w wiecie, rozwinięcie ewentualnych możliwości, które tkwią w człowieku;
-jako zjaw społeczne, byt społeczny, uczenie wartości, odkrywanie potencjałów człowieka, prowadzenie ku twórczości, stworzenie możliwości do rozwoju,
-jako szeroko pojęta edukacja, ozumienie siebie, przygotowanie do funkcjonowania w społeczeństwie, wśród wartości
-jako szansa na naprawę świata
4 dynamizm w wychowaniu /wg Kunowskiego/
1.etos- kultura, rodzina, wartości, społeczeństwo,
2. bios- warunkowania genetyczne, talenty, ułomności, pęd do życia
3. los
4. agos- prowadzenie, rodzice, szkoła
Cechy wychowania jako zjawiska społeczne:
-społeczno-adaptacyjna, globalna, rekonstrukcyjna
-klasowość- przygotowanie do funkcjonowania w określonej grupie
-ciągłość- wychowanie nie ma końca
-interakcyjność- wzajemne wpływanie na siebie
-jedność- przejawy cech pokoleniowych
-redukcyjność
KSZTAŁCENIE- proces wpajania wiedzy, nabywanie umiejętności, postawy; funkcje kształcenia:
-praktyczne
-poznawcze
dzisiaj mówi się że najważniejsze są postawy i wartości, a wiedza i umiejętności są na dalszym planie.
KSZTAŁCENIE USTAWICZNE- ciągłe, nieprzerwane, permanentne, cało życiowe
3 wymiary kształcenie ustawicznego:
-pionowy- musimy kształcić się ustawicznie od narodzenia do śmierci
-horyzontalny(poziomy)- kształtowanie się w przestrzeni działalności życia człowieka
- w głąb- moja motywacja do tego aby się uczyć
SAMOKSZTAŁCENIE-ważność i wartość samokształcenia wyzwanie i szansa dla współczesnej cywilizacji, edukacji i dla edukacji nauczycieli. Implikacje, które płyną z innych nauk dla samokształcenia- z filozofii egzystencjalnej, ewolucjonizmu kosmicznego
SOCJALIZACJA- przystosowanie do życia w społeczeństwie, kształtowanie osobowości, ogół wpływów na rozwój osobowości człowieka.
Główne mechanizmy oddziaływania:
-naśladownictwo
-system kar i nagród
następuj przesunięcie socjalizacyjne na mass-media i przyjaciół.
KULTURA
-społeczna
-duchowa
-ludowa
-elitarna
24. Patologie nadmiaru /przerostu/ i niedomiaru /braków/ w procesach edukacyjnych
Patologie nadmiaru:
1. przerost globalizacji- wyolbrzymianie dramatów ludzkości w wymiarze światowym, przesłanie trudnych problemów własnego państwa, narodu, własnej osobistej tożsamości, do marginalizacji społecznych problemów lokalnych i tych w wymiarze psychologicznym
2. nadużywanie etatyzacji do kształcenia irracjonalnego, religijnego kultu państwa, jego instytucji i przywódczych organów i osób. W skrajnej postaci doprowadza to do upodobnienia się wychowania do tresury, i do zamykania życia społecznego w granicach instytucji totalnych, wymagających jednolitego rytmu i zuniformizowanych treści przeżyć, ustanawiania kontroli na całym życiem jednostek i grup. Historycznie doświadczonymi przykładami są tu systemy indoktrynacji w społ. totalitarnych, faszystowskich, a u nas „systemu wychowawcze” z okresów „błędów i wypaczeń” z okresu woluntaryzmu władzy.
3.patologia nadmiaru wychowania klasowego wyraża się w skrajnym kolektywizmie, w przyjmowaniu(do grupy) bez racjonalnych przesłanek, przekonania o prawie do dominacji, przewagi i dyktatury klasy, z której się pochodzi lub której interesy reprezentuje partia ,do której się należy. Patologią edukacji klasowej jest też gotowość wyrzeczenia się obrony interesów własnego państwa i własnej grupy społecznej na rzecz interesów partii.
4. przerost wychowania instytucji i organizacji prowadzi do syndromu osobowości autorytarnej, łączy tendencje do dominacji z tendencjami do uległości. Efektem jest rozłamanie osobowości, pełne poddanie się przewodzeniu przez hierarchię w organizacji.
5. nadmierne wyeksponowanie siły socjalizacji daje w efekcie ograniczenie horyzontów do podwórkowości, do wyłącznie lokalnego widzenia spraw i siebie w świecie
6. przesada w procesach edukacyjnych w koncentracji na wielkich ideach i wartościach ogólnoludzkich prowadzi do oderwania człowieka od realiów życia własnego i bliźnich
7.patologia nadmiaru wychowania w rolach obywatelskich i normach prawnych może dawać w efekcie osobowość zewnątrz sterowaną i sztywność osobowości
8. koncentrowanie się w edukowaniu na hominizacji przynosi ustawiczne wglądanie w siebie, naturyzm, seksualizm, ekologizm, przesadną odpowiedzialność i przeczulenie na tle relacji: mój organizm - środowisko i na pośredniki tej relacji
Patologie niedomiaru:
1. partykularyzm (dążenie do odcięcia się od całości; uniezależnienie się od centrum kraju)
2. anarchizm(dążenie do likwidacji państwa i władzy politycznej); poczucie delegitymizacji państwa
3.poczucie alienacji politycznej, wytwory działalności ludzkiej oddzielają się od swych wytwórców
4. kosmopolityzm (postawa oparta na założeniu, że ojczyzną człowieka jest cały świat, wyrażające się biernym, często pogardliwym stosunkiem do tradycji, kultury i żywotnych interesów własnego i innych narodów- przeciwstawne patriotyzmowi i internacjonalizmowi)
5. alienacja społeczna
6.apartyjność
7. atomizm - wszechświat zbudowany jest z niepodzielnych sztywnych drobin
8. alienacja pracy i indywidualizm
9.brak i rozchwianie systemu wartości i zasad
10. deprawacja
11. skłonność do wykroczeń przeciw normom prawnym
12. niedorozwoje, kalectwa, niedomogi organizmu
Konw 12
25. istota ped teoretycznej /czym ona powinna być?/
pedagogika teoretyczna- powinna zajmować się budową teorii o największym stopniu ogólności; bada pewne prawidłowości nieograniczone czasowo (wychowanie, kształcenie itp.) i przestrzennie. Powinna być względnie niezależna od sytuacji cywilizacyjnych, społecznych. Powinna pełnić funkcję naukową i społeczną. Zajmuje się budowaniem teorii.
Teoria- zbiór ogólnych twierdzeń odnoszących się do określonej dziedziny. Pedagogika zajmuje się wychowaniem, kształceniem, samokształceniem.
26. kształt dziedziny pedagogiki
elementy dziedziny pedagogiki:
- wychowanie i kształcenie instytucjonalnie zorganizowane
- wychowanie i kształcenie spontaniczne (naturalne) działania dośrodkowe
- samokształcenie, samodoskonalenie człowieka, samowychowanie
- rozwój człowieka w ciągu całego życia działania odśrodkowe
Pedagogika bada te 4 procesy i na ich podstawie tworzy teorię. S. Palka mówi że są różne poziomy teorii pedagogicznej. Najbardziej zbadane z tych elementów są: instytucjonalne, zaś samo- i rozwój człowieka są wciąż otwarte, badania nadal trwają.
27. Poziomy konstruktów teoretycznych
- teorii pedagogicznej sensu stricte, o najwyższym poziomie ogólności (obejmuje 4 elementy dziedziny ped)
- teoria: wychowania, kształcenia i samokształcenia- problematyka jest zawężona
- teoria wychowania estetycznego, moralnego, kształcenia technicznego, fizycznego, instytucjonalnego - jeszcze bardziej się zawęża
- konkretne problemy, trudności praktyczne
Poziomy teorii:
- poziom I- sensu stricte
- poziom II- średniego szczebla- teoria wychowania
- poziom III- niskiego szczebla- t. wychowania estetycznego, fizycznego
- poziom IV- prawidłowości i uogólnienia
28, rodzaje badań i problemów badawczych w ped
- meta / teoretyczne (jaka jest istota teorii?)
(ponad) metodologiczne (jaka jest samowiedza pedagogiki?) to są pytania ponad obrębem
- teoretyczne (jaka jest istota rozwoju człowieka?)
- praktyczno- teoretyczne
- ściśle praktyczne te pyt są w obrębie
Typy badań:
„nad” pedagogiką
badania meta/ teoretyczne
metodologiczne
w obrębie:
badanie teoretyczne sensu stricte
teoretyczno - praktyczne
praktyczne
29. postaw tezy w obszarze użyteczności teorii pedagogicznej I spos przybliżania nauczycielom praktykom dorobku nauk pedagogicznych
po co pedagogom - praktykom jest teoria? By zdobywał sprawność w interpretowaniu rzeczywistości, by lepiej ją zrozumieć. Definiuje sytuację edukacyjną, lepiej dostrzega systematykę szkolną. Teorii nie powinno się stosować w praktyce bo każdy problem praktyczny jest inny. Teoria pokazuje prawidłowości procesu. Nauczyciel tworzy autonomiczną (swoją) teorię. Sposób przybliżania dorobku nauk:
lektury i książki, czasopisma, programy, organizacji wykładów i spotkań, spotkania teoretyków i praktyków
*zmiana świadomości praktyków- główny cel pedagogiki o jako teorii o najwyższym stopniu ogólnościdzięki teorii można zmienić świadomość nauczycieli
*szersze zrozumienie problemów pedagogicznych dot. wychowania
*teoria dostarcza pojęć wg których można interpretować rzeczywistość
*teoria inspiruje, pobudza do refleksji; gdy mamy doświadczenie i teorią patrzymy na problem z innej perspektywy, dociekamy i wnikamy
*pobudza do autorefleksji dzięki temu naucz dociera do sensu, jest typu ,który „się staje”
*rola teorii przejawia się w rozumieniu fakty pedagogicznego a nie wskazówki działania
*kształcenie autonomicznej postawy nauczyciela wątpiącego
*czymś podstawowym jest umiejętność dialogu z drugim człowiekiem i samym sobą
*obalać przeświadczenie że teoria ma być przedmiotem zastosowań praktycznych, teoria ma pełnić funkcje bardziej epistemologiczne i metodologiczne niż instruktażowe
30. Istota badań rozwojowych
mają przyczynić się do poprawy sytuacji praktycznej. Biorą się one z niezadowolenia pedagogów i chcą zmienić.
-sformułowanie problemu badawczego
-opracowanie programu zmian
- wdrażanie go do praktyki
-ewaluacja- ocena przydatności programu
-określenie użyteczności praktycznej
-upowszechnienie
31. Współczesne spos kreowania pedagogiki og i ich metodologiczne konsekwencje
-jako dyscyplina aplikująca do praktyki wychowania, określone konstrukty filozoficzne, światopoglądowe, religijne
-dyscypliny przetwarzającej
-technologia prakseologiczna
-empiryczno- analityczna bazująca na indukcyjnym toku postępowania
-dyscyplina humanistyczna bazuje na hermeneutyce i fenomenologii
-jako pedagogika teoretyczna
32. Umiejscowienie pedagogiki teoretycznej wśród innych działów(etapów) pedagogiki
-historia wychowania- sybdyscyplina z którą współpracuje pedagogika teoretyczna
-pedagogika porównawcza
-pedagogika ogólna
-pedagogika teoretyczna
wszystkie one nachodzą na siebie
4