KULTURA JĘZYKA POLSKIEGO- wykłady

22.02.2012

Podstawowym narzędziem pedagogicznego oddziaływania jest słowo. Słowem można człowieka uskrzydlić, ale można też zepchnąć go na dno.

Rozgraniczenie dwóch pojęć:

• kompetencja językowa (lingwistyczna)

• kultura języka, wiedza o języku i umiejętność posługiwania się wiedzą, gramatyka i słownictwo

• kompetencja komunikacyjna

• w kompetencji komunikacyjnej zawiera się kompetencja językowa + umiejętność skutecznych zachowań werbalnych i pozawerbalnych- formuła, hierarchia, kompozycja, etc.

Mówić i pisać poprawnie, tzn. mówić i pisać zgodnie z normą językową. Norma językowa jest zmienna.

Schemat podziału języka- Zenon Klemensiewicz

Język ogólnonarodowy

• język ogólny

• podstawowa odmiana języka, która obowiązuje nas we wszystkich przejawach życia społecznego- administracja, media, szkoła, etc.

• norma językowa odnosi się do języka ogólnego

• język regionalny

Polacy kultywują gwary regionalne, ale wymagamy, żeby w szkole uczono języka ogólnego. Mamy jednak świadomość gwary, jako podstawowego kodu dziecka.

Nie wszędzie można kultywować języki gwarowe. We Francji w 1975 roku weszła ustawa o ochronie języka, która mówi o tym, że nie wolno posługiwać się w przestrzeni publicznej gwarą. Gwara, to jest we Francji coś, co jest poza normą. Francuzi postanowili stworzyć słownik, który będzie wyznaczać normy językowe. Policja językowa- przełożony w wojsku odpowiada ze niepoprawność językową swoich żołnierzy.

Pierwsze ustawy o ochronie języka zostały wprowadzone we Francji i w Kanadzie.

Obwarowanie normy językowej stanowią kryteria poprawności językowej.

Ustawa o języku polskim- uchwalona przez sejm 7.10.1999, podpisana przez prezydenta w maju 2000 roku, ze zmianami z kwietnia 2003 i 2004.

Narodowy Dzień Języka Polskiego - 21.02.2012

Czym się zajmuje Rada Języka Polskiego?

• rozstrzyga wątpliwości

• ustala normy języka polskiego

Ustawa dotyczy dwóch wątków

• ekspansji angloamerykanizmu i walki z nim- pod redakcją Andrzeja Markowskiego „Nowy słownik poprawnej polszczyzny”

• wulgaryzmów; norma wzorcowa i norma potoczna- Markowski

W 2004 roku język polski został uznany jako język obcy- uczeń może wybierać zagranicą język polski i uczyć się go jako języka obcego. Cudzoziemcy mogą dostawać certyfikaty poświadczające znajomość języka.

„Wieczór autorski” Szymborska

WYKŁAD 29.02.2012???? NORMA JĘZYKOWA

NORMA w zapisie prawnym jest bardzo znacząca, natomiast język zmienia się bardziej i szybciej niż przepisy (jurysdykcja). Chodzi o zachowanie normy, a pewne jej wyznaczniki mogą się zmieniać.

Kluczową kwestią dla kultury języka jest sposób uczestnictwa ludzi w kulturze. Wszystko to, co dzieje się w kulturze ma swoje odbicie w języku.

„Czasem zaciemniając istotę sensu”

Madia mają ogromny wpływ na język. Media komercyjne nie są obowiązane do ochrony języka, do normy.

Wg Gowika, „Język celebrytów, to dwie odmiany polszczyzny- mruczenie i paplanie”.

Kultura tabloidowa jest organizatorem naszej powszechnej wyobraźni, więc ma ogromny wpływ na język i wszystko, co z nim związane.

Zwyczaje językowe występujące w kulturze tabloidowej:

• język młodzieżowy (gwara językowa w sensie gwary środowiskowej- socjolekty, czyli pewne środowiska, które mają swoje kody językowe) jest bardzo ekspansywny dla języka polskiego, wchodzi do polszczyzny politycznej, medialnej; jest językiem mniej formalnym

• bardzo silan ideologizacja języka, która wg prof. Głowińskiego „polega na tym, że jesteśmy my i oni, jest konfrontacyjność”

Michał Głowiński- wybitny teoretyk i praktyk języka; ideologizacja języka; „Nowomowa po polsku”, „Marcowe gadanie”.

Wiele określeń w języku polskim pochodzi z języka więziennego. Pewne kody kulturowe środowisk przestępczych, utajnionych, wchodzą do powszechnej polszczyzny.

Język się zwulgaryzował. Wulgarne słowa sa omnisytuacyjne- na każdą sytuację. Język zbiedniał. Nastąpiła dewulgaryzacja wulgaryzmów- rozszerzyło się pole słów, stały się one przerywnikami, podpórkami językowymi. Mają jednocześnie zabarwienie emocjonalne pozytywne i negatywne, np. kurwa! może wyrażać zachwyt, przerażenie, złość.

ZARZĄDZANIE - kategoria zarządzania jest takim manieryzmem, który został zawłaszczony przez marketing. Teraz można zarządzać domem, czasem, sobą, pracą, i wieloma innymi rzeczami.

Bardzo popularne stały się zdrobnienia.

Badania pokazują, że slogan reklamowy wśród dzieci i młodzieży wypiera cytat literacki.

Na zmiany w słownictwie wpływa spadek czytelnictwa.

NADUŻYWANE SŁOWA

• asertywność- do Polski przyszła z USA. Polsce bliższa była filozofia cierpienia niż sukcesu; po 1989 w kraju pojawiły się szkolenia z asertywności

• kreatywność

• opcja

• kondycja

• pakiet

• konsensus

• implementacja

Podpórki językowe- natręty językowe, wyrazy puste znaczeniowo- są nadużywane.

• prawda

• jakby, jak gdyby

• właściwie

• wiesz

• że się tak wyrażę

• tak

• no, nie, wiem

• dźwięki paralingwistyczne

Wilkoń- ubóstwo języka związane jest z zanikiem inteligencji.

Język mówiony ma prawo do błędu.

Poprawność wymowy. Miodek- umizgliwe seplenienie, zdrobnianie (ceść, buziaczki).

Piszemy smsa, maila, zamiast sms, email.

Hogan prowadził badania na temat perswazji sprzedażowej. Słowo „sprzedaj” rozszerzyło swoje znaczenie, np. sprzedaj się dobrze. Komercja i rynek zdominowały nasze życie. My jesteśmy też oferentami tego rynku, oferujemy siebie do np. pracy.

Język sukcesu w czasach kryzysu- cechy wspólne słów sukcesów- optymizm, profesjonalizm, My jesteśmy dla Ciebie!

Cechy języka sukcesu:

• natychmiastowość i wyjątkowość

• stabilizacja i standaryzacja

• wyrazistość tekstu

• iluzja bliskości

14.03.2012 - BŁĘDY JĘZYKOWE

Błąd jęzkowy znajduje się w systemie języka.

RODZAJE BŁĘDÓW

1. gramatyczne

1. fleksyjne- polegają na niewłaściwym wyborze postaci wyrazu

• np. przekonywujące, zamiast przekonujące, przekanowujące

2. niewłaściwe wzorce odmiany

• np. zaoram, zamiast zaorzę; bardziej wysoki, zamiast wyższy

• niewłaściwe końcówki odmiany, np. bystrzy, zamiast bystrzejszy

• trzeba znać wzorzec deklinacyjny, zwłaszcza dla imion i nazwisk, ale dotyczy to także niektórych związków frazeologicznych

składniowe- związane z budową zdań

• wybór niewłaściwego wzorca składniowego

• niepoprawne budowanie zdań

• np. rozróżniać prawdę i fałsz; brać się do malowania pokoju (a nie „za”); mniejsza niż ty (a nie „jak”)

• związane z używaniem przyimków

• np. przed obiadem i po obiedzie (a nie: przed i po obiedzie); warunki do rozwoju (a nie dla); odnośnie do tego (a nie odnośnie tego)

• niepoprawne skróty

• niepoprawna konstrukcja z imiesłowem

• zapożyczenia

• leksykalne- słownictwo

1. zbędna neosemantyzacja

• semantyka- znaczenie; neosemantyzacja- nadawanie nowych znaczeń starym sytuacjom

• np. wnioskowanie, zamiast wysnuwanie wniosków (składanie wniosków przez ministrów)

• mylenie znaczeń

• np. klimatyzacja i aklimatyzacja; adaptacja i adoptowanie; formować i sformułować; monitować i monitorować, maksymalny i maksymalistyczny; efektowny i efektywny

• pleonazmy- masło maślane

• np. całkowicie zlikwidować; akwen wodny; sopel lodu

• naruszanie łączliwości

• np. odniósł porażkę, zamiast poniósł; wyrządziło straty, zamiast- spowodowało

• frazeologiczne

• zmiana postaci gramatycznej

• zmiana znaczenia frazeologizmu

• niewłaściwy kontekst

• np. ciężki orzech do zgryzienia, zamiast twardy;

• słowotwórcze

• np. specgrupa, zamiast grupa specjalna; głuchość, zamiast głuchota; babciowy, zamiast babciny

• niewłaściwa postawa słowotwórcza, np. eurosejm, zamiast europarlament

• fonetyczne

1. niepoprawna wymowa końcówek (ą,ę), gubienie ich

• ą jako om, np. mojom, ojczyznom, patriotom

• niepoprawna wymowa grup głoskowych w środku (zbitki samo- i spółgłoskowe)

• np. Kelce, zamiast Kielce; kełbasą, zamiast kiełbasą; bumistrz, zamiast burmistrz; pacz, zamiast patrz; doszed, zamiast doszedł

• literowe

• np. piątnaście, zamiast piętnaście

• niepoprawne akcentowanie form wyrazowych

• błędy stylistyczne- kryterium harmonizacji stylistycznej- styl powinien być dobrany do formy, treści, sytuacji, itd

• niewłaściwy dobór środków językowych, albo nie zastosowanie ich

• np. używanie elementów potocznych w oficjalnej wypowiedzi i na odwrót

• stylizacja językowa- stylizowanie się na kogoś

• np. używamy skrzydlatych słów- tych, które weszły już w obieg językowy, np. nie chcem, ale muszem

21.03.2012 KOMUNIKACJA JĘZYKOWA

Towarzystwo Retoryczne- UW Warszawa

retoryka, terapia słowem

Kultura języka w kategoriach komunikacji językowej.

• interes = potrzeby- jakie ma potrzeby?

• stanowisko = postawy- dlaczego ona się tak zachowuje?

• problem= konflikt interesów

• cel

Kategoria potrzeb, to jest fundamentalna kategoria komunikacji.

Podstawowe kategorie komunikacyjne

1. perswazja- sztuka przekonywania w dobrej wierze; różni się od manipulacji tym, że manipulacja jest tajeniem celu, ukrywaniem go, działaniem w złej woli. Prawda ma podstawową wyższość nad fałszem.

• może być;

• przekonująca- w wychowaniu, w dydaktyce, itd.

• agitacyjna- krótkodystansowa

• perswazja jest odwołaniem się do intelektu, emocji, woli

• kolejność zależy od adresata, jego potrzeb

• siłą perswazji są argumenty. Sztuka argumentowania tworzy przestrzeń perswazyjną.

• do czego się odwołujemy budując argumentację:

• do korzyści. Komercyjny stosunek do życia, bardziej instrumentalne postrzeganie- w związku z tym kategoria korzyści jest dzisiaj traktowana w bardzo szerokim sensie.

• do „lęku przed utratą”- Fischer- badania; wskazuje na lęk przed utratą życia, zdrowia, szansy

• do aksjologii- do sfery wartości. Sfera wartości jest bardzo ważna w perswazji. Tam, gdzie zaczyna się spór o wartości, tam są niekonczące się spory (np. eutanazja, kara śmierci, itd). Są wartości dzielące, różniące. Jeśli zaczynami rozmawiać, odwoływać się do wartości, musimy sformułować istotę wartości, jej definicję, a to jest bardzo trudne. Trzeba formułować i określać istotę wartości- czym dla was jest uczciwośc, patriotyzm, itd.

• do autorytetów

• erystyka- szutka prowadzenia sporów

• nie mówimy o przeciwnikach, jak Schopenhauer, lecz o partnerach- nawet jeśli są naszymi przeciwnikami

• Eris- patronka niezgody, kłótni

• sztuka pokonywania, a nie przekonywania

28.03.2012 KODYFIKACJA JĘZYKOWA

UZUS- zwyczaj, przyzwyczajenie

Błędy i usterki językowe- kategoria usterek jest słabsza merytorycznie niż kategoria błędów.

KODYFIKACJA JĘZYKOWA

• liberalny stosunek do normy językowej; odnotowuje pewne procesy, gdzie zmiany zachodzą

• „fotografia normy”

• spisanie i zilustrowanie tego, co istnieje w języku

• jest wydobyta z tekstu, a nie z teorii

• przyglądamy się językowi użytkowników języka. Jeśli widzimy jakieś formy użytkowania, uzusy, to przyglądamy się im.

• liberalizm językowy- cecha kodyfikacji

• kodyfikacja umuje język w pewnym etapie jego rozwoju

• norma się zmienia, bo przyjmuje zjawiska uzualne, skodyfikowane. Język się zmianie, wchłania kody językowe pochodzące z różnych subkultur. Kryteria poprawności językowej też się zmieniają.

Błędy

• przyczyny- niechlujstwo językowe i pewne niezrozumienie składni

• rodzaje błędów

• ortograficzne- błędy zewnątrzjęzykowe

• interpunkcyjne

• usterki językowe- to takie błędy, które naruszają normę językową w niewielkim stopniu, np. szyk zdania, neologizmy, kolokwializmy

Język uwiarygodnia, lub uniewiarygodnia nadawcę komunikatu.

Pauzy norwidowskie- wielokropek- nośnik milczenia, zainspirowanie do refleksji, pokazanie niejednoznaczności.

4.04.2012 KRYTERIUM NARODOWE

„Uprzejmość niewidomych” Szymborska. „Nie ma pytań trudniejszych od pytań naiwnych” Szymborska

Brak świadomości erystycznej jest istotnym ubóstwem komunikacyjnym i językowym.

KRYTERIUM NARODOWE POPRAWNOŚCI JĘZYKOWEJ

• kryterium harmonii językowej,

• puryzm językowy- nadużywanie zwrotów pochodzenia obcego- jest to zaburzenie harmonii, proporcji językowych.

• kryterium poprawności językowej

• dba o wyważenie proporcji pomiędzy tym, co obce, a tym, co językowe

• prof Doroszewski- „Nie należy zwalczać języka i słów, tylko i wyłącznie dlatego, że są obce”

• kryterium wystarczalności języka

• używane jest przy ocenie innowacyjności językowej

• kryterium funkcjonalne

• funkcjonalności użycia środków językowych

• zakłada, że dobra będzie każda wypowiedź, środek językowy, która będzie informowała zgodnie z określoną funkcją

• najważniejsza jest informacja

• np. jeżeli nazwa jest niejednoznaczna, to oznacza to, że jest ona niefunkcjonalna. Jeśli ta nazwa się rozmywa, relatywizuje, to wtedy jest zaburzone kryterium funkcjonalności.

• kryterium uzualne

• kryterium częstości użycia

• jedno z najważniejszych podstawowych kryteriów do oceny innowacji

• często trudne do zaakceptowania, np. wzięłem, zaczęłem, włańczać

• kryterium autorytetu kulturalnego

• chwyt erystyczny do autorytetu może być bardzo ważnym chwytem, a nawet manipulacją

• nie jest dzisiaj takim autorytem pisarz, ponieważ literatura rządzi się swoimi prawami (np. stylizacja), dlatego nie szukamy tam poprawności językowej. Język literacki nie jest wzorem polszczyzny.

• kryterium estetyczne

• pokazuje, że tekst wyróżnia się pewnymi wartościami estetycznymi, harmonią, poprawnością

Chwyt erystyczny- chwyt do autorytetu

• Schopenhauer twierdzi, że siła autorytetu ma ogromną siłę perswazji.

• Żeby być perswazyjnym, trzeba się odwoływać do niezaprzeczalnych autorytetów.

• Autorytetami są dzisiaj nie tylko ludzie, lecz rzeczy, sondaże, konkursy, rankingi.

• Autorytety trzeba w argumentacji weryfikować

• jakie badania, czyje, gdzie

• trzeba sięgnąć do źródeł autorytetu, bo inaczej się pod nim ugniemy

25.04.2012 RETORYKA, JĘZYK W MEDIACH

RETORYKA przynależy do kultury europejskiej. Jej oczyzną jest starożytna Grecja. Uprawiamy retorykę praktyczną.


Chwyty erystyczne są argumentami.


Erystyka uczy nas jak nie przekonywać, lecz pokonywać.

„Granice mojego języka są granicami mojego świata” Ludwig Wittgenstein

Język stwarza możliwości semantyzowania, czyli nadawania znaczeń otaczającej nas rzeczywistości. Ludzie ogromnie potrzebują wielkich narracji- legendy, baśnie, podania.

Każdy z nas jest człowiekiem narracji- nazywa, określa naszą egzystencję, uczy nas jej za pomocą języka.

Dlaczego społeczeństwa pozbawione wielkiej narracji degradują się? Bo narracja porządkuje rzeczywistość.

Autonarracja dokonuje pewnej hierarchizacji, porządkuje rzeczywistość człowieka.

Kultura języka wyraża się w perswazji pedagogicznej obecnej poprzez bajki, baśnie.

Maniera, a specyfika stylu jest czymś odmiennym.

Eufemizm- łagodzenie znaczeń

Hiperbolizacja- wyolbrzymianie znaczeń

Agresja werbalna- stosowanie specyficznego zasobu słownikowego, który jest nacechowany zasobami agresji, brutalności, który przenika się ze słownictwem militarnym, np. bitwa na głosy, wypowiedzieliśmy wojnę.

Są też słowa nacechowane emocjonalnie. Nacechowanie emocjonalne wyraża się w ich znaczeniach.

Agresja wyraża się postawami hermetyzacji, brak otwartości dialogicznej, np. ty sobie mów, ja wiem swoje.

Mowa z gruntu jest dialogiczna, słowa powinny nas otwierać, ale często powodują hermetyzację, zamykają nas.


Cechy języka w mediach publicznych:

• agresja werbalna

• wyolbrzymianie, zaburzenia hierarchii

• nadużywanie znaczeń, wyrywanie zdań z kontekstu

• szczątki informacji, szum, chaos informacyjny

• upraszczanie znaczeń

• nadinterpretacja

• eufemizmy

• inwektywy

• naruszanie dóbr osobistych, pomówienia

• szyderstwa, tonacje ironii, niekonstruktywna krytyka

Zasady obrony przed manipulacją.

23.05.2012

EGZAMIN:

• Andrzej Markowski: „Kultura języka polskiego”- błędy, poprawność językowa, norma, system, różne znaczenia, erystyka

• Ustawa o języku polskim

• Erystyka Schopenhauera- np. wymienić chwyty erystyczne, które nie muszą służyć tylko manipulacji

• Karolko- „Sztuka erystyki” definicje

• istota demagogii, sofizmat, erystyka, retoryka, strategia pytań zamkniętych, zmiany w polszczyźnie, dzień języka ojczystego- gdzie, kiedy, jak; inne definicje

---