Tkanki nabłonkowe

Tkanka - zespół komórek, które mają wspólne pochodzenie, podobną budowę i spełniają tę samą funkcję.

Tkanka nabłonkowa

• Zwarty układ komórek

• Swoiste „twory dodatkowe”

• Komórki spoczywają na błonie podstawnej

• Między komórkami występuje niewielka ilość substancji międzykomórkowej

Podział tkanek nabłonkowych ze względu na:

1. Pochodzenie - ze wszystkich 4 listków zarodkowych

2. Budowę

3. Czynność

Ad. 1

Z ektodermy:

• Nabłonek pokrywający powierzchnię ciała (naskórek)

• Nabłonek wyścielający jamę ustną i odbyt

• Nabłonek układu moczowego

Z endodermy:

• Nabłonek wyścielający światło układu oddechowego i pokarmowego

Z mezodermy:

• Nabłonek układu moczowo-płciowego

• Nabłonek wyścielający jamy surowicze ciała: otrzewną, opłucną, osierdzie

Z mezenchymy

• Nabłonek (śródbłonek) wyścielający światło naczyń krwionośnych, chłonnych ( i jam serca?)

Ad. 3

1. Kształt komórek (kształt jąder)

- nabłonki płaskie (jądra spłaszczone)

- nabłonki sześcienne (jądra okrągłe, zwykle położone centralnie)

- nabłonki walcowate (jądro wydłużone, bocznie/centralnie położone, przypodstawnie, wydłużone komórki)

2) Liczba warstw:

- jednowarstwowe ( wymienione w 1)

- wielowarstwowe:

• Kształt komórek w warstwie wierzchniej

• Charakter „tworów dodatkowych”

Od tego nazwa np. migawkowy

Warstwy liczymy od błony podstawnej do wolnej powierzchni nabłonka!

3. Czynności:

- Nabłonek pokrywający (wyścielający)

komórki nabłonka:

• Chronią

• Pokrywają

• Pośredniczą w wymianach (wchłanianie lub wydzielanie) między środowiskiem zewnętrznym, a tkanką łączną środowiska wewnętrznego

- Nabłonek gruczołowy

• Komórki wykazują strukturalną specjalizację związaną z wytwarzaniem i wydzielaniem

• Pojedyncze komórki

• Grupy komórek (gruczoły)

- Nabłonek zmysłowy

Wchodzi w skład struktur odpowiedzialnych za odbieranie bodźców:

• Wzrokowych

• Słuchowych

• Smakowych

• Węchowych

• Narządu równowagi

Występowanie i funkcje nabłonków

1. Nabłonek jednowarstwowy płaski

Występowanie:

• Pęcherzyki płucne

• Śródbłonek naczyń krwionośnych

• Wyściela jamy ciała (opłucna, osierdzie, otrzewna)

• Ucho środkowe i wewnętrzne

• Rogówka (tylny nabłonek)

• Pętla nefronu

• Ścienna warstwa nabłonka ciałka nerkowego

Funkcja:

• Barierowa

Nabłonek jednowarstwowy sześcienny

Występuje:

• Przewody wyprowadzające wielu gruczołów

• Powierzchnia jajnika

• Kanaliki nerkowe

Funkcja:

• Barierowa

• Resorpcyjna

• Wydzielnicza

2 ostatnie ponieważ występuje w przewodach wyprowadzających.

Nabłonek jednowarstwowy walcowaty

Występuje:

• Jajowody

• Przewody odprowadzające jądra

• Macica

• Małe oskrzela

• Przewód pokarmowy

• Pęcherzyk żółciowy

• Duże przewody odprowadzające niektórych gruczołów

Funkcja:

• Barierowa

• Resorpcyjna

• Wydzielnicza

Nabłonek jednowarstwowy wielorzędowy

Występuje:

• Tchawica

• Oskrzela główne

• Jama nosowa

• Najądrze i kanalik odprowadzający

• Przewód słuchowy

• Część jamy bębenkowej

• Pęcherzyk łzowy

• Cewka moczowa męska

• Duże przewody gruczołów wydzielniczych

Funkcja:

• Pokrywowo-ochronna

• Zmysłowa (za pomocą rzęsek)

• Wydzielnicza

Nabłonek przejściowy

Występuje:

• Przewód moczowy od kielichów nerkowych do cewki moczowej

Funkcja:

• Pokrywowo-ochronna

Od 6 do 2 warstw w zależności od wypełnienia pęcherza

KLASYFIKOWANY DO:

• JEDNOWARSTWOWYCH WIELORZĘDOWYCH (ZWIERZĘTA)

• WIELOWARSTWOWY (CZŁOWIEK)

Nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący

Występuje:

• Jama ustna (w części przeżuwającej rogowaciejący, w nieprzeżuwającej nierogowaciejący)

• Nagłośnia

• Przełyk

• Struny głosowe

• Pochwa

• Rogówka (przednia część)

Funkcja:

• Pokrywowo-ochronna

Nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący

Występuje:

• Naskórek (pofałdowana błona podstawna)

Funkcja:

• Pokrywowo-ochronna

Warstwa zrogowaciała z łusek rogowaciejących

Np. podeszwy stóp, dłonie od strony wewnętrznej

Nabłonek wielowarstwowy sześcienny

Występuje:

• Przewody wyprowadzające gruczołów potowych

Funkcja:

• Pokrywowo-ochronna

U człowieka najczęściej 2-warstwowy

Wielowarstwowy walcowaty

Występuje:

• Spojówka oka

• Niektóre duże przewody wydzielnicze gruczołów

• Fragment cewki moczowej męskiej

Funkcja:

• Pokrywowo-ochronna

U człowieka najczęściej 2-warstwowy

Komórki nabłonków gruczołowych:

• Dobrze rozwinięty aparat Golgiego

• Nabłonki produkujące tłuszcz lub sterydy mają dobrze rozwiniętą siateczkę śródplazmatyczną gładką

Podział gruczołów ze względu na:

1. Budowę

2. Miejsce wydzielania

3. Sposób wydzielania

Ad. 1. Budowa

• Jednokomórkowe

• Wielokomórkowe:

- proste

- rozgałęzione

Budowa 2

• Cewkowe (duże, jasne światło, jądra na obwodzie)

• Pęcherzykowe (okrągłe jądro, surowicza wydzielina, węższe światło)

• Mieszane (część środkowa cewkowa z dużym światłem, jądra obwodowo, półksiężyce pęcherzykowe ciemniejsze)

Ad. 2. Miejsce wydzielania

• Zewnątrzwydzielnicze (egzokrynowe)

- wytwarzają i wydzielają wydzielinę bezpośrednio lub za pośrednictwem przewodów

• Wewnątrzwydzielnicze (endokrynowe)

- wydzielają do krwi lub do najbliższego otoczenia, ponieważ nie posiadają przewodów odprowadzających

Ad. Egzokrynowe

• Kształt cewek / pęcherzyków

• Mogą składać się z prostych lub rozgałęzionych cewek i pęcherzyków

• Komórki mioepitelialne zawierają w cytoplazmie liczne fragmenty aktynowe i miozynowe  mogą się kurczyć

Ad. Endokrynowe

Podział (budowa):

• Pęcherzyki, czyli komórki o spolaryzowanej cytoplazmie otaczające jamkę (tarczyca)

• Komórki o biegunowej cytoplazmie, układające się w sznury albo grupy (gruczoł przytarczyczny)

• Komórki nie mające biegunowej cytoplazmy i układające się w grupy (przysadka mózgowa)

Podział (wydzielanie):

• Parakrynowe - wydzielina przedostaje się do płynu tkankowego, a z nim do pobliskich komórek

• Autokrynowe - wydzielina opuszcza komórkę wydzielniczą, oddziałuje na tą samą lub taką samą komórkę

• Hemokrynowe (dokrewne) - wydzielina przedostaje się do płynu, stamtąd do krwi, która rozprowadza ją po całym organizmie

Gruczoły zewnątrzwydzielnicze jednokomórkowe

Są to komórki kubkowe wytwarzające śluz.

Występują:

• W nabłonku wielorzędowym migawkowym dróg oddechowych

• W nabłonku jednowarstwowym walcowatym przewodu pokarmowego

• W nabłonku walcowatym jajowodów

• W nabłonku wyścielającym główne przewody odprowadzające dużych gruczołów

Gruczoły zewnątrzwydzielnicze wielokomórkowe

Podział:

• Wielokomórkowe wewnątrznabłonkowe

• Wielokomórkowe pozanabłonkowe

Ad. Wielokomórkowe wewnętrznabłonkowe

• Nabłonek pokrywający część oddechową nosa

• Nabłonek wielorzędowy nagłośni

• Nabłonek kanalików odprowadzających jądra

• Nabłonek błony śluzowej żołądka

Ad. Wielokomórkowy pozanabłonkowy

Podział:

• Gruczoły pojedyncze

• Gruczoły rozgałęzione

• Gruczoły złożone

Gruczoły pojedyncze:

• Składają się z jednego pęcherzyka, cewki bądź cewko-pęcherzyka

• Są to: gruczoły potowe małe i gruczoły właściwe żołądka

Gruczoły rozgałęzione:

• Kilka do kilkunastu cewek, pęcherzyków lub cewko-pęcherzyków

• Są to: małe gruczoły jamy ustnej, przełyku, gruczoły Brunnera w dwunastnicy

• Skupiskiem tych gruczołów jest: gruczoł krokowy, mleczny, łzowy

Gruczoły złożone:

• Są połączeniem licznych gruczołów rozgałęzionych w jedną całość, za pośrednictwem przewodów odprowadzających uchodzących do gruczołu głównego

• Otoczone torebką z tkanki łącznej

• Są to: wątroba, trzustka, ślinianki, nerki

Gruczoły wewnątrzwydzielnicze jednokomórkowe

• Układ komórek DNES

Gruczoły wewnątrzwydzielnicze wielokomórkowe:

• Tworzą zespoły komórek wydzielających hormony u człowieka

• Występuje jako:

- pęcherzyki tarczycy

- część gruczołowa przysadki

- część korowa nadnerczy

Sposoby wydzielania:

• Mezokrynowe

• Apokrynowe

• Holokrynowe

Mezokrynowe

• Wydzielina opuszcza komórki nie uszkadzając jej

• Występuje w gruczołach endokrynowych i niektórych egzokrynowych

• Przebiega poprzez fuzję pęcherzyków wydzielniczych z zewnętrzną błoną komórkową i uwalnianie wydzieliny

• Np. gruczoły ślinowe i potowe

Apokrynowe:

• Komórka skraca się poprzez ubytek jej szczytowej części, w której gromadzi się wydzielina

• Pozostała część komórki zostaje

• Dotyczy niektórych gruczołów egzokrynowych (są to gruczoł mlekowy i potowy wonny)

• Przebiega poprzez fuzję dużych pęcherzyków wydzielniczych z zewnętrzną błoną komórkową

Holokrynowe:

• Cała komórka zmienia się w wydzielinę odłączając się od nabłonka gruczołowego

• Charakterystyczna dla gruczołu łojowego

• Ciągłość procesu jest zachowana poprzez proliferację obwodowych komórek gruczołów i przesuwanie się nowych komórek ku światłu

Odnowa komórek nabłonkowych

• Dokonuje się poprzez podziały komórek

• Komórki macierzyste mają nieograniczoną zdolność do dzielenia się

• Komórka macierzysta dzieli się na 1 komórkę macierzystą i 1 komórkę różnicującą się (progenitorową)

• Komórki progenitorowe przed końcowym różnicowaniem dzielą się kilkakrotnie

• Komórki macierzyste znajdują się w warstwie podstawnej

• Cykl komórkowy trwa do 2 dni

Modulacja i metaplazja nabłonka

Modulacja - jest to przejściowa zmiana budowy i funkcji nabłonka, pojawia się często jako wynik procesów chorobowych

Metaplazja (transdyferencjacja) - jest to trwała zmiana budowy i funkcji nabłonka, pod wpływem dymu tytoniowego nabłonek wielorzędowy walcowaty urzęsiony zmienia się w wielowarstwowy płaski.

Tkanki łączne właściwe

Tkanka łączna - zbudowana jest z komórek i istoty międzykomórkowej, na którą składają się włókna i substancja podstawowa (macierz). Tkanka łączna powstaje z mezenchymy, która wywodzi się z mezodermy.

Ogólny skład tkanki łącznej:

• Komórki:

• komórki właściwe: fibroblasty, histiocyty, mastocyty, plazmocyty, komórki tłuszczu żółtego i brunatnego, komórki niezróżnicowane, komórki barwnikowe

• komórki napływowe: granulocyty …

• Włókna:

- kolagenowe

- retikulinowe

- sprężyste

- oksytalanowe

- elauninowe

• Fibronektyna - rusztowanie, tworzy sieć włóknistą

• Istota podstawowa

- proteoglikany

- glikozaminoglikany

Funkcje:

• Tworzy zrąb (stroma) narządów np. tkanka łączna siateczkowata

• Bierze udział w obronie organizmu przed obcymi związkami chemicznymi i organizmami obcymi (wirusy, bakterie itp.)

Pochodzenie:

• Z komórki macierzystej (pochodzenie szpikowe)

• Z komórek niezróżnicowanych mezenchymy

Tkanka łączna - fibroblasty, fibrocyty

Fibroblasty

- są to najliczniejsze komórki tkanki łącznek właściwej. Syntezują i wydzielają prekursory włókien oraz GAG

- kształt najczęściej wrzecionowaty lub gwiaździsty

- mają okrągłe lub owalne jądro z wyraźnie zaznaczonym jąderkiem

- w cytoplazmie obficie występuje szorstka siateczka

- wydzielają m.in. kolagenozę, strome lizynę

• dobrze rozwinięty cytoszkielet umożliwia komórce poruszanie się w istocie międzykomórkowej

Fibrocyty

• dojrzała, mniej aktywna forma fibroblastów

- komórki mniejsze z jądrami o upakowanej, zbitej chromatynie

Makrofagi:

- makrofagi tkanki łącznej właściwej powstają w szpiku kostnym i przedostają się do tkanki łącznej z krwią pod postacią monocytów. W tkance łącznej przebywają przez kilka miesięcy.

- są to owalne komórki o średnicy ok. 30um, posiadające owalne bądź nerkowate jądro.

- w ich kwasochłonnej cytoplazmie licznie występują lizo- i fagosomy.

- główną funkcją tych komórek jest fagocytoza i trawienie wchłanianie tego materiału.

- posiadają zdolność ruchu.

- wydzielają liczne cytokiny (monokliny) (szereg związków chemicznych oddziałujących na inne komórki): interleukiny 1, 4, 6, 8, 10 i 12, czynnik martwicy nowotworów (TNF), czynniki wzrostu, interferon, erytropoetynę, prostaglandyny, leukotrieny, nadtlenek wodoru, czynne rodniki, tlenek azotu, hydrolazy, proteinazy, lizozym, enzymy rozkładające proteoglikany, niektóre składniki dopełniaczy (syntetyzowane przez makrofaga krótkie łańcuchy polipeptydowe wzmagają reakcję antygen-przeciwciało) i liczne inhibitory proteaz.

Komórki tuczne

- komórki tuczne (mastocyty , labrocyty) są komórkami owalnymi bądź wydłużonymi i mają okrągłe ub owalne jądro

- cytoplazma jest wypełniona zasadochłonnymi ziarnistościami

- wywodzą się z komórek szpiku kostnego

Ziarna komórek tucznych zawierają:

- heparynę

- histaminę

- czynnik martwicy nowotworów

- czynnik chemotaktyczny eozynofili

- polipeptyd rozszerzający naczynia krwionośne

- proteazy

- enzymy degradujące GAG

Doraźne komórki tuczne wydzielają:

• leukotrieny

• prostaglandyny

• czynniki chemotaktyczne dla granulocytów obojętnochłonnych

• czynnik aktywujący płytki krwi

• aktywne rodniki tlenowe, hydroksylowe

• nadtlenek wodoru

Uwalnianie związków biologicznie czynnych jest związane z uaktywnieniem receptorów IgE lub IgG.

Komórki plazmatyczne ?

Odporność nieswoista = zapalenie

• połączenie receptora z patogenem drobnoustrojów transkrypcja syntetyzowane komórki, antybiotyki i cytokiny w interleukiny

• komórki tkanek uwalniają ok. 40 rodzajów białek tzw. chemokin oraz ekosonoidy działające chemotaktycznie na komórki układu immunoglobulicznego

• mediatory zapalenia wywołują 4 klasyczne objawy: zaczerwnienienie, obrzmienie, podwyższoną temperaturę, ból

Granulocyty obojętnochłonne

- czynność = fagocytoza

- cząsteczki opłaszczone przeciwciałami klasy IgG i składnikami dopełniacza zostają związane na powierzchni komórek a następnie sfagocytowane. Powstałe fagosomy natychmiast łączą się z ziarnami swoistymi a następnie azurochłonnymi

- przyleganie i chemotaksja

• fagocytoza specyficzna i niespecyficzna

• opsonizacja - otoczenie mikroorganizmów przez immunoglobuliny
  adherencja immunologiczna - do makrofaga, do erytrocytów, płytek „odkurzacz- erytrocyt”
  przeciwciała cytofilne - mają receptory na powierzchni komórek

CD8 - dawniej limfocyt cytotoksyczny; kilery są prymitywniejsze od CD8

Włókna kolagenowe (klejodajne):

• powstają poza komórką

• wewnątrz komórek w rybosomach powstaje preprokolagen, który ulega hydroksyacji i glikozylacji

• z 3 cząsteczek polipeptydu formuje się cząsteczka prokolagenu. Zostaje ona wydzielona z komórki. Pozakomórkowo powstaje cząsteczka tropokolagenu, która samorzutnie precypitują do włókien kolagenowych.

Typowymi dla kolagenu aminokwasami są:

• glicyna

• lizyna

• hydroksylizyna

Kolagen jest rozkładany przez enzym - kolagenazę, występującą w soku trzustkowym, fibroblastach, histiocytach, osteoblastach, a także w niektórych bakteriach makrocząsteczki kolagenu składają się z 3 spiralnie zwiniętych wobec siebie łańcuchów polipeptydowych alfa, które tworzą cząsteczkę.

Włókna sprężyste:

• średnica 0,2 - 1 um

• zbudowane z glikoproteiny - elastyny i zatopionych w niej włókienek mikrofibryliny

• wytwarzają liczne rozgałęzienia i mają własność do rozciągania się nawet do 100% pierwotnej długości (młode)

• W aparacie Golgiego powstaje prekursor włókna - tropoelastyna, która jest wydzielana poza komórke. W przestrzeni pozakomórkowej cząsteczki tropoelastyny tworzą liczne wiązania krzyżowe tworząc elastyne

Włókna siateczkowate (retikulinowe, kratkowe, srebro chłonne) - zbudowane z protokolagenu, w którego skład wchodzi głównie kolagen typu III (nie jestem pewna czy II czy III bo mam tak namazane w zeszycie xD )

Włókna elauninowe - przyjmuje się, że jest to młoda farma włókien sprężystych, występują np. w gruczołach potowych.

Włókna oksytalanowe - odmiana włókien mających zdolność do rozciągania się i są odporne na działanie hydrolaz.

Istota podstawowa tkanki łącznej:

Przykłady proteoglikanów = agrekan, betaglikan, perlekan, agryna, ser glicyna, betaglikan, syndekan itd.

Glikozaminoglikany:

• kwas hialuronowy (chrząstka, maź stawowa, skóra, tkanka podporowa)

• siarczan kataranu

• siarczan heparanu

• heparyna

• siarczan dermatanu

• siarczan chondroityny

Klasyfikacja

Tkanka łączna właściwa:

1. Tkanka łączna mezenchymatyczna (galaretowata niedojrzała)

2. Tkanka łączna galaretowata dojrzała

3. Tkanka łączna siateczkowata

4. Tkanka łączna włóknista

1. Tkanka łączna włóknista wiotka

2. Tkanka łączna zbita o układzie regularnym

3. Tkanka łączna o układzie nieregularnym

5. Tkanka łączna tłuszczowa

1. Tkanka łączna żółta

2. Tkanka łączna brunatna

Tkanka łączne oporowe:

1. Tkanka chrzęstna (chrząstka)

1. Chrząstka szklista

2. Chrząstka sprężysta

3. Chrząstka włóknista

2. Tkanka kostna (kość)

1. Kości zbite

2. Kości gąbczaste

Tkanka łączna galaretowata niedojrzała i dojrzała

Tkanka łączna galaretowata dojrzała składa się z komórek kształtu gwiaździstego lub wrzecionowatego oraz substancji międzykomórkowej zawierającej liczne włókna kolagenowe. Ten rodzaj tkanki jest powszechny...

Tkanka mezenchymatyczna / niedojrzała

Siateczkowata

• składa się z komórek gwiaździstych o długich wypustkach łączących się między sobą desmosomami. W istocie międzykomórkowej dominują włókna retikulinowe. Gwiaździste komórki są podobne do siebie, mają kwasochłonnie barwiącą się cytoplazmę

• Część z komórek spełnia funkcję typowo podporową inne zaś komórki są nisko zróżnicowane (gotowe do podzału i różnicowania) lub mają właściwości żerne czy też prezentacji antygenów.

• Charakterystyczna dla narządów limfatycznych: szpik kostny, śledziona, węzły chłonne oraz rozsiany układ limfatyczny (MALT)

Włóknista wiotka (właściwa luźna)

- najpowszechniej występująca

- tworzy zewnętrzne powierzchnie wielu narządów wewnętrznych

- towarzyszy naczyniom krwionośnym

- tworzy krezkę itd.

• w jej skład wchodzą wszystkie rodzaje komórek występujących w tkankach łącznych właściwych

• istota międzykomórkowa zawiera wszystkie rodzaje włókien, a substancja podstawowa wykazuje niską agregację cząsteczek i jest silnie uwodniowa.

• Bierze istotny udział w wymianie metabolicznej

Włóknista zbita

- uboga w komórki (głównie fibroblasty), zaś w istocie międzykomórkowej dominują włókna

- pełni funkcję mechaniczną

• zbita o układzie regularnym (ścięgna)

• cechuje się uporządkowanym układem równolegle wobec siebie przylegających grubych pęczków włókien kolagenowych

• występuje w więzadłach i ścięgnach

Tkanka tłuszczowa żółta i brunatna

• żółta - duże, kuliste komórki tłuszczowe (adipocyty)

• brunatna - owalne komórki z centralnie ułożonym jądrem; w cytoplazmie liczne wakuole zawierające tłuszcz oraz...; u noworodka 2-5%

Tkanka łączna oporowa

Cechy:

• Wyspecjalizowana odmiana tkanki łącznej odznaczająca się wytrzymałością na działanie

• Z komórek macierzystej krwi (osteoklasty)

• Pozostałe pochodzenia mezenchymatycznego

Rola:

• są środowiskiem dla szpiku

• magazyn niektórych soli mineralnych

• chronią najważniejsze dla życia narządy

Tkanka chrzęstna

• Obfita substancja międzykomórkowa (włókna i zżelifikowana substancja podstawowa) oraz chondrocyty

Substancja podstawowa tkanki łącznej chrzęstnej (chondromukoid)

• Tworzą ją proteoglikany zbudowane z wielocukrów glikozaminoglikanów (głównie chondroitynosiarczanów) połączonych białkami

• Proteoglikany tworzą wielkocząsteczkowe agregaty o dużym stopniu uwodnienia i umożliwiają dyfuzję składników pomiędzy komórkami oraz między komórkami i krwią

W macierzy występują też białka niekolagenowe:

- chondronektyna

- laminina

Umożliwiają one adhezję komórek do upostaciowanych elementów tkankowych

Włókna tkanki łącznej chrzęstnej

Wyróżnia się włókna:

- kolagenowe:

• Barwią się barwnikami kwaśnymi

• Zbudowane są z fibryli kolagenowych o grubości 30 do 150 um

sprężyste (elastyczne)

• Zbudowane są z centralnej części amorficznej, która tworzy ciałko elastynę oraz obwodowych...

• Ułożone zwykle w sieci

• Występują jako pojedyncze, brak pęczków

Tkanka mezenchymatyczna

• Jest tkanką macierzystą dla wszystkich tkanek łącznych

Budowa:

• Obfita istota międzykomórkowa

• Komórki kształtu gwiaździstego

• Komórki te w przyszłości

Występowanie:

• w okresie płodowym tkanka „wciska się” we wszystkie przestrzenie między tworzącymi się narządami, a także w ich obręb jako materiał wyjściowy

• w dojrzałym organizmie nie występuje

Chondrogeneza

Wczesny etap:

• Pierwsze ogniska chondrogenezy pojawiają się na terenie łuków skrzelowych sklerotonów i zawiązków kończyn w 5 tygodniu życia płodowego

• Są to zwarte skupiska komórek mezenchymatycznych na obszarze pozbawionym naczyn krwionośnych

• Z mezenchymy powstaje terytorium chrzęstnotwórcze, w którym powstają pierwotne komórki chrzęstne - chondroblasty

Późny etap:

• Chondroblasty chrząstki szklistej wytwarzają substancję międzykomórkową zwaną odpowiednio:

- prochondralną (zasadochłonna)

- protochondrialną (kwasochłonna)

- metachondrianą (zasadochłonna)

• Efektem czynności wydzielniczej chondroblastów jest wytworzenie chondronów

• Powinowactwo barwne substancji międzykomórkowej zależy od wzajemnej proporcji substancji podstawowej i włókien.

Chondroblast

• Krótkie wypustki

• Mimośrodkowo jądro

• Rozbudowany aparat Golgiego

Chrząstka szklista

• Wytrzymała na ucisk i tarcie

• Istota międzykomórkowa zbudowana z macierzy i włókien kolagenowych głównie typu II (nie tworzą pęczków i wytępują w formie fibryli)

• Uporządkowany układ macierzy, włókien wokół chondrocytów tworzy kuliste obszary - chondrony (terytoria chrzęstne)

• Pomiędzy chondronami znajduje się istota międzyterytorialna bogatsza we włókna

• Głównym składnikiem macierzy są agregaty proteoglikanów bogate w chondroitynosiarczany

Występowanie:

• Najliczniej reprezentowana w ustroju. Tworzy chrzęstne części nosa, krtani, tchawicy, oskrzeli, chrzęstne części żeber, powierzchnie stawowe kości, modele chrzęstne kości długich

• Brak ochrzęstnej na powierzchniach stawowych kości

• 70% masy chrząstki to woda

• łatwo ulega wapnieniu ---> pojawiają się kryształy

• ulega „degeneracji”

Chrząstka szklista - chondron

• Chondron - jednostka strukturalno- czynnościowa

Budowa:

• chondrocyt lub grupa izogeniczna chondrocytów znajdująca się w jamkach istoty międzykomórkowej

Chrząstka włóknista

• Bardzo odporna na działanie sił rozciągających

• Uboga komórkowo / bogato komórkowa

• Chondrocyty ułożone są w jamach chrzęstnych najczęściej pojedynczo

• Bardzo niewiele proteoglikanów w substancji międzykomórkowej

• Bardzo liczne włókna kolagenowe zbudowane z kolagenu typu I ułożone w grube równoległe pęczki

Występowanie:

• Tarczki międzykręgowe

• Spojenie łonowe

• Łękotki

• Miejsce przyczepu ścięgien do kości

Chrząstka sprężysta

Cechy:

• Większa liczba komórek, mniejsza ilość substancji międzykomórkowej niż w chrząstce szklistej

• Niewielka ilość proteoglikanów w substancji międzykomórkowej, a bardzo dużo delikatnych włókien elastycznych tworzących siateczkę

• Nieliczne włókna kolagenowe (kolagen typu II)

• Cytoplazma chondrocytów silnie zwakuolizowana (gromadzą dużo lipidów)

• Odznacza się dużą sprężystością (podatnością na zginanie)

Występowanie:

• Małżowina uszna

• Trąbka Eustachiusza

• Nagłośnia

• Niektóre chrząstki krtani (rożkowata, klinowata)

Tkanka kostna

• Wysoce wyspecjalizowana tkanka łączna w której poszczególne komórki otoczone są dużą ilością zmineralizowanej istoty międzykomórkowej

• Odznacza się dużą twardością i sztywnością

• Wykazuje żywy metabolizm, dobrze unaczyniona

Budowa tkanki:

• Komórki:

- komórki osteogenne

- osteoblasty

- osteocyty

- osteoklasty

• Istota międzykomórkowa

- część organiczna (ok. 35% masy):

• Substancja podstawowa (macierz) - osteoid

- część nieorganiczna (ok. 65% masy)

• głównie fosforany wapnia tworzące kryształy dwuhydroksyapatytu

Rodzaje tkanki kostnej:

• splotowata

• blaszkowata

• beleczkowata (gąbczasta)

• blaszkowata zbita (zwarta) - typu Haversa

Komórki osteogenne

• Pluripotencjalne komórki, powstają z komórek mezenchymatycznych zrębu

• Różnicują się w zależności od ciśnienia parcjanego tlenu w środowisku

Osteoblast wytwarza macierz, włókna osseinowe + odpowiedzialne za mineralizację (wytwarzanie fosforanów i

- receptory dla wit. D

Osteoklasty

• Komórki kościogubne

• Duże komórki ok. 100um, o licznych jądrach

• Na powierzchni osteoklasta zwróconej do kości występuje silnie rozwinięty rąbek szczoteczkowy

• Posiadają liczne pęcherzyki hydrol azowe i lizosomy

• Mają receptory dla kalcytoniny

• duże, wielojądrzaste, pochodzą z prekursorów szpikowych (monocytów), mają zdolność resorpcji kości, są rodzajem makrofagów

Tkanka kostna splotowata

• Tworzą ją grube pęczki włókien kolagenowych i nieregularnym układzie przestrzennym (kość grubo włóknista)

• Jest kością płodową, poprzedza rozwój kości dojrzalej zarówno w przebiegu kości otworzenia

• odznacza się niską krystalicznością minerału i małą wytrzymałością mechaniczną

• u osobników dorosłych występuje w pobliżu szwów kości pokrywy czaszki; w błędniku kostnym ucha wewnętrznego, w wyrostkach zębodołowych szczęki, w miejscu złamań kości

Tkanka kostna blaszkowata

• Charakteryzuje ją regularny układ włókien kolagenowych tworzących blaszki kostne

Tkanka kostna gąbczasta

• Blaszki kostne ułożone są równolegle tworząc sieć rozgałęzionych beleczek pomiędzy

• występuje w nasadach i częściach przynasadowych kości długich, w wnętrze kości płaskich

Tkanka kostna blaszkowata zwarta

• Zwarty układ blaszek kostnych

• Jest kością drobnowłóknistą (dojrzałą) - włókna kolagenowe przebiegają w blaszkach pojedynczo, nie tworzą pęczków

• 4 rodzaje blaszek:

• Systemowe

• Międzysystemowe

• Podstawowe zewnętrzne

• Podstawowe wewnętrzne

• Większość blaszek kostnych układa się koncentrycznie wokół kanałów naczyniowych (Haversa) tworząc osteony

• Osteon jest jednostką strukturano-czynnościową tej tkanki

• Między blaszkami kostnymi leżą jamki kostne, a w nich osteocyty

Występowanie:

• trzony kości długich

• zewnętrzna warstwa nasad

• wewnętrzna i zewnętrzna powierzchnia kości płaskich

Układ włókien kolagenowych w blaszkach kostnych osteonu:

• W osteonie widoczne są blaszki kostne ( w mikroskopie polaryzacyjnym)

Nieparzyste lewoskrętny układ

Parzyste prawoskrętny układ

Okostna z 2 warstw (włóknista, komórkowa)

Tkanka kostna blaszkowata zwarta

Typy kostnienia:

1. Błoniaste (na podłożu tkanki łącznej)

2. Na podłożu włóknistym

Ad. 1)

• Komórki mezenchymatyczne

• Komórki osteogenne

• Osteoblasty

• Osteocyty

• Naczynia krwionośne

• Substancja międzykomórkowa

Powstanie tkanki kostnej poprzedzone jest skupianiem się komórek mezenchymatycznych w warstwę tworzącą błonę kościotwórczą.

Modelowanie kości jest wynikiem współdziałania prekursorów osteoklastów z osteoblastami w wyniku czego dochodzi do niszczenia a następnie odbudowy kości w nowym kształcie. Odbywa się to za pośrednictwem ich błonowych glikoprotein RANK i RANKL

Na podłożu chrzęstnym

• Pojawienie się mankietu kostnienia

• Powstaje pierwotna jama szpikowa

Chrząstka nasadowa (budowa - warstwy)

Od góry do dołu:

• Warstwa chrząstki spoczynkowej

• Warstwa chrząstki proliferującej

• Warstwa chrząstki wapniejąca

• Warstwa chrząstki hipertroficzna

W wyniku złamania dochodzi do przerwania ciągłości tkanki kostnej, uszkodzenia naczyń krwionośnych i obumarcia znacznych obszarów tkanki kostnej.

[Na skutek proliferacji komórek osteogennych warstwy rozrodczej okostnej ?

Punkty kostnienia- ostyfikacyjne pojawiają się w silnie unaczynionych obszarach mezenchymy, gdzie różnicują komórki osteogenne i osteoblasty.

Osteoblasty wytwarzają osteoprotegrynę, która wiąże się z ich błoną glikoproteiną RANKL. Uniemożliwia jej to wiązanie się z glikoproteiną RANK prekursorów osteoklastów. Zapobiega to różnicowaniu i aktywacji osteoklastów.

Związanie tych glikoprotein prowadzi do różnicowania i aktywacji osteoklastów, a tym samym do...

Poliferacja komórek osteogennych sródkostnej i szpiku prowadzi do powstania kostniny wewnętrznej, która pomostem łaczy fragmenty złamanej kości. Powstawaniu..... towarzyszy resorbcja uszkodzonej kości i osteoklasty]

Tkanka mięśniowa i nerwowa

Tkanka mięśniowa

• Pojęcie to oznacza tkankę (komórki) mające zdolność kurczenia się, odpowiedzialne za ruch i charakteryzujące się określoną strukturą

• Rodzaje:

• Tkanka mięśniowa gładka

• Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana

• Szkieletowa

• Mięśnia sercowego

• Komórki kurczliwe mięśnia sercowego

• komórki wchodzące w skład układu bodźcotwórczego i bodźcoprzewodzącego serca

Cechy porównawcze mięśni:

1. Poprzeczne prążkowanie

2. Element budowy

3. Położenie jąder

4. Wstawki

5. Rozgałęzienia komórek (włókien)

Histogeneza

• wszystkie rodzaje są pochodnymi trzeciego lista zarodkowego - mezodermy

Tkanka mięśniowa gładka

• Z komórek gładkich (miocytów)

Miocyty:

• Mają kształt wrzecionowaty, wydłużone, zwężające się ostro na końcach

• Długość 15 do 150um

• Szerokość kilka um

• Na zewnątrz błony komórkowej jest błona podstawna, która zanika w miejscach tworzenia się połączeń typu neksus między miocytami

• Cytoplazma barwi się kwasochłonnie

• W części środkowej znajduje się owalne jądro wydłużone zgodnie z osią komórki

• W przekroju poprzecznym kształt zbliżony do okrągłego, największą średnicę (10um) mają komórki przecięte na wyskokości jądra komórki

• Podczas skurczu miocyt ulega kilkukrotnemu skróceniu, a błona pofałdowaniu

• Odpowiedzialne za kurczliwość są białka włókniste: aktyna i miozyna, które nie tworzą skupień ale występują w postaci filamentów cienkich (aktyna) i grubych (miozyna)

• Zakotwiczenie elementów kurczliwych zachodzi za pomocą taśm gęstych

• Miocyty mają wpuklenia błony komórkowej (jamki) o kształcie banieczek o średnicy 50x80 nm rozszerzających się w kierunku cytoplazmy

• Cytoplazma komórek mięśniowych zawiera aparat Golgiego, mitochondria, siateczke śródplazmatyczną gładką i szorstką

• Mają zdolność wydzielania substancji międzykomórkowej, które znajdują się w ich otoczeniu

Mięśniówka gładka

• Tworzy warstwy wielu narządów rurowych

• Buduje ścianę macicy

• Występuje w ścianach większości naczyń krwionośnych

• W innych narządach

Skurcz tkanki mięśniowej gładkiej

• Wykazuje istotne różnice narządowe, zróżnicowaną wrażliwość na mediatory

• Czynność skurczowa tkanki nie jest dowolna

• Unerwienie pochodzi z układu autonomicznego

• Skurcze pojawiają się spontanicznie lub odruchowo

• Skurcz polega na przesuwaniu się główek

• Skurcz zapoczątkowany jest przez fosforylację główek miozyny przez kinazę miozynową (enzym może być aktywowany przez kalmodulinę)

• Bogato unerwione i precyzyjne w skurczu są tylko nieliczne mięśnie gładkie np. tęczówki oka

• Fala skurczu powolna, ale skurcz utrzymuje się długo

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana

• Mięsień szkieletowy stanowi wyraźnie określoną strukturę anatomiczną

• Składa się z właściwego mięśnia oraz jego przyczepów w postaci ścięgien lub rozcięgien, przymocowujących mięsień do szkieletu

• Na zewnątrz otoczony jest łącznotkankową błoną zbudowaną z tkanki łącznej włóknistej zwanej namięsną, do której wnikają pasma otaczające pęczki włókien mięśniowych zwane omięsną

• Tkanka łączna otaczająca bezpośrednio poszczególne włókna mięśniowe to śródmięsna

Komórki

• Właściwymi komórkami kurczliwymi tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej szkieletowej są włókna ?

• Długość waha się w granicach 10um do 40um

• Wielojądrzaste syncytia, a ich jądra zawsze są ułożone obwodowo

Budowa włókna mięśniowego

• Każde z włókien otoczone jest błoną (sarkolemą), za zewnątrz której występuje błona podstawna

• Wszystkie włókna mięśniowe otoczone są siecią naczyń krwionośnych

• Do każdego włókna dochodzi zakończenie nerwu ruchowego zwane płytką motoryczną

• W mikroskopie świetlnym na przekroju widoczne jest poprzeczne prążkowanie wynikające z układu prążkowanych miofibryl

• Występują prążki ciemne A (anizotropowe) i jasne I (izotropowe)

Miofibryle

• Tworzą pęczki

• Biegną równolegle do osi długiej włókna

• Wypełniają prawie całą komórkę

• Mają ok. 1-2 um średnicy

• Sarkomer - jednostka strukturalna

• Włókienka budujące miofibryle to miofilamenty

2 rodzaje:

1. Cienkie

2. Grube

Ad. 1) Aktynowe

• Mają ok. 1 um długości

• Zbudowane z 3 białek aktyny, tropomizyny, trop aminy

• Aktyna G jest białkiem globularnym łącząc się tworzy aktynę F (fubrylarną)

• Na rdzeń nawinięte są fibryle tropomiozyny

• W pewnych odstępach przyczepiona jest globularna troponina

• Miofilamenty cienkie występują w prążku I i A

• Zakotwiczone w liniach Z (dzięki alfa-aktyninie i winkulinie?)

Ad. 2) Miozynowe

• Długość ok. 1,5 um

• Zbudowany jest z białka fibrylarnego zwanego miozyną oraz białka C, które spaja cząsteczki miozyny

• Rdzeń zbudowany ze skręconych łańcuchów ciężkich miozyny

• Miofilamenty grube występują w prążku A

• Połączone są liniami Z za pomocą titiny

Filamenty pośrednie:

• Pełnią rolę w utrzymaniu spoistości miofibryli i ich ułożeniu

• Włókienka desminowe oplatają miofibryle, a na wysokości prążka Z tworzą gęstą sieć utrzmującą miofibrylę na równej wysokości

Triada mięśniowa:

• Tworzą ją kanalik T oraz 2 cysterny brzeżne

• Kanaliki te są rurkowatymi wpukleniami sarkolemy przebiegającymi poprzecznie do miofilamentów

• Cysterny brzeżne gromadzą jony wapniowe dzięki pompie wapniowej wmontowanej w ich błonie

• Jony te są uwalniane do cytoplazmy przez kanały wapniowe otwierane przez depolaryzację kanalików

Mechanizm skurczu:

• W fazie spoczynku niemożliwe jest połączenie aktyny z miozyną (wskutek zablokowania miejsc wiązania w aktynie przez tropaminę I)

• Zadziałanie acetylocholiny w sarkolemie powoduje jej depolaryzację

• Dzięki kanalikom T fala depolaryzacji dociera do wszystkich sarkomerów jednocześnie

• Efekt skrócenia sarkomeru wynika z takiej kroczącej serii połączeń i przesunięć miozyny i aktyny

• Następuje wsuwanie się fi lamentów aktynowych między miozynowe, zanikają pęczki I i H

• Jednoczesny skurcz wszystkich sarkomerów to skurcz całego włókna a skurcz wielu włókien to skurcz całego mięśnia

Typy włókien mięśniowych w mięśniach szkieletowych:

• Ze względów morfologicznych i funkcjonalnych możemy wyróżnić 3 typy włókien mięśniowych:

• Czerwone (dużo mioglobiny, wiele mitochondriów i mniej miofibryli)

• Białe (mniej mioglobiny i mitochondriów ale więcej miofibryli) są szybkie, efektywne, ale szybko się męczą

• Pośrednie

Regeneracja mięśni szkieletowych:

• Między błoną podstawną a sarkolemą znajdują się małe, wrzecionowate komórki

• Mogą dzielić się mitotycznie i odbudowywać zniszczone włókna mięśniowe

• Są to tzw. komórki satelitarne

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana mięśnia sercowego

• Z komórek mięśniowych sercowych (kardiomiocytów)

• Połączenie wstawki

• Pomiędzy włóknami jest niewielka ilość tkanki łącznej włóknistej (?)

• Włókna mięśniowe są rozgałęzione i łączą się w przestrzenną sieć

Kardiomiocyty

• Pojedynczy ma długość 50 - 150 um, średnica ok. 15 um

• Rozgałęziają się na końcach i mają wypustki boczne łączące się z sąsiednimi szeregami

• Posiada 1 - 2 jądra położone w środku komórki, dość duże, owalne

• Prawie całą objętość zajmują mitochondria

• Aparat kurczliwy w postaci miofibryli układa się wzdłuż komórki

• Miofibryle wypełniają połowę kardiomiocyta

• Kanalikom T towarzyszy 1 cysterna brzeżna, dlatego zamiast triad występują diady

Komórki mięśnia sercowego połączone są ze sobą za pomocą wstawek.

Wstawki

• Wyróżniamy w nich część poprzeczną (biegnie poprzecznie do przebiegu miofibryli, zawsze w linii Z) i podłużną (równolegle do miofibryli)

• W częściach poprzecznych występują desmosomy i strefy przylegania, które łączą miofibryle sąsiednich komórek

• W częściach podłużnych występują połączenia typu neksus umożliwiające przekazywanie jonów

Tkanka nerwowa

• Ma zdolność odbierania bodźców pochodzących ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego

• Są one przekształcane w impulsy i przekazywane do odpowiednich ośrodków w celu sterowania organizmem

• Tkanka nerwowa występuje we wszystkich narządach organizmu

• Największe skupiska to ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy

• Zbudowana z komórek nerwowych i ich wypustek oraz zakończeń nerwowych (neurony)

• Towarzysz jej tkanka glejowa - glej

Elementy tkanki nerwowej:

• Neurocyt - komórka nerwowa

• Neurolema - błona komórkowa

• Neuroplazma - cytoplazma

• Neurofilament - filament pośredni

• Neurotubula - mikrotubula

Komórki nerwowe

• Duże, ale ich wielkość może być różna (5 - 150 um)

• Największe znajdują się w korze mózgowej, w móżdżku i w istocie szarej rdzenia kręgowego

• Wypustki cytoplazmatyczne neurocytów to liczne i rozgałęzione dendryty oraz pojedyncza wypustka osiowa (akson)

• Obszar komórki z jądrem i cytoplazmą to perikarion

• Jednostka morfologiczno-funkcjonaną jest neuron (neurocyt z wypustkami cytoplazmatycznymi i wyspecjalizowanymi zakończeniami nerwowymi)

Podział ze względu na kształt perikarionu:

• Piramidalne (w korze mózgu)

• Gruszkowate (w korze móżdżku)

• Wieloboczne

• Gwiaździste

• Owalne

Podział ze względu na ilość wypustek:

• Jednobiegunowe (unipolarne)

• Dwubiegunowe (bipolarne)

• Wielobiegunowe (multipolarne)

• Rzekomo jednobiegunowe (pseudounipolarne)

Najpowszechniejszą odmianą są komórki wielobiegunowe z dużą ilością wypustek, z których jedna jest aksonem a pozostałe dendrytami.

Podział ze względu na długość wypustki osiowej:

• Komórki z długim aksonem (Golgiego typu I) - elementy ośrodkowego lub obwodowego układu nerwowego

• Komórki z krótkim aksonem (Golgiego typu II) - neurony wstawkowe łączące komórki nerwowe w złożonym systemie czynnościowym

Neurony

• Ruchowe - nadzorujące działalność efektorów

• Czuciowe - odbierające bodźce ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego

• Wstawkowe - łączące różne rodzaje komórek nerwowych

Składniki neuroplazmy:

• Centrum metabolicznym neuronu jest perikarion, w środku którego znajduje się duże, okrągłe lub owalne jądro

• W perikarionie szczególnie dobrze rozwinięta jest siateczka śródplazmatyczna szorstka

• Skupisko tych błon wraz z rybosomami tworzy tygroid (ciałko Nissla)

• Tygroid wnika do dendrytów, nie ma go zaś w aksonie

• W neurocytach mogą także występować elementy siateczki śródplazmatycznej gładkiej

• W okolicy jądra leży aparat Golgiego

• Mitochondria rozmieszczone są nierównomiernie w cytoplazmie

• Składnikami cytoszkieletu są neurofilamenty i neurotubule

Neurofilamenty

• Średnica ok. 10 nm

• Zbudowane z podjednostek białkowych zwanych neurokeratynami

• Występują w perikarionie i w wypustkach neurocytu

• Biegną równolegle do siebie

Neurotubule

• Średnica 20-25 nm

• Głównym białkiem tych włókienek jest tubulina oraz grupa białek MAP

• Wiążą ze sobą elementy cytoszkieletu

• Posiadają na powierzchni liczne wypustki

Wypustki neurocytu

• Miejscem receptorowym bodźców jest neurolemma, otaczająca perikarion i wypustki cytoplazmatyczne

• Dendryty są na całej długości rozgałęzione

• Na ich powierzchni można zauważyć pęczki dendrytyczne

• Neuroplazma dendrytów zawiera liczne błony RER

• Występują też liczne wolne rybosomy, mitochondria i czasami elementy aparatu Golgiego

• Neurotubule mają układ uporządkowany

• Występują pojedyncze neurofilamenty

Akson

• Pojedyncza wypustka długości do 1,5 m

• Posiada boczne nieliczne odgałęzienia ( ko lateralne? Odchodzące pod kątem prostym)

• One z kolei rozgałęziają się, tworząc tzw. drzewko końcowe (telodendron)

• Miejsce wyjścia neurytu z perikarionu nazywa się wzgórkiem aksonalnym

• W aksonie znajdują się nieliczne mitochondria i kanaliki siateczki śródplazmatycznej gładkiej

• Głównym składnikiem są neurotubule i neurofilamenty

• Przepływ związków odbywa się dwukierunkowo (do zakończeń nerwowych i odwrotnie)

Włókna nerwowe

• Wypustki komórki nerwowej zwane włóknami osiowymi

• Jest to akson lub rzadziej długi dendryt

• Od zewnątrz otaczają włókna nerwowe jedna lub dwie osłonki - rdzenna (mielinowa) oraz glejowa (neurolema)

• Akson z reguły okryty jest osłonką rdzenną. Tego typu włókna określa się mianem włókien rdzennych (mielinowych)

Osłonka mielinowa

• W ośrodkowym układzie nerwowym jest produktem oligodendrocytów

• Wypustki plazmatyczne owijając się spiralnie wokół aksonu, tworząc osłonkę złożoną z wielu blaszek

• Liczba warstw w osłonce jest różna ale szerokość blaszek stała

• Osłonka mielinowa jest tworem białkowo-lipidowym gdzie wyróżniamy białka zasadowe, glikoproteiny (np. MAG) …

• Osłonki składają się z segmentów. Każdy z nich mielinizuje Odrębną komórkę glejową

• Segmenty oddzielone są odcinkami bezmielinowymi (przewężeniami Ranviera)

• Segmenty między przewężeniami Ranviera noszą nazwę międzywęźli

Neurolema (osłonka Schwanna)

• W obwodowym układzie nerwowym są nią okryte włókna nerwowe aż do najdrobniejszych rozgałęzień

• Włókna o średnicy przekraczającej 1 mm są dodatkowo osłonięte pod neurolemą osłonką mielinową

• Neurolema powstaje pierwsza

• Wspomaga ona metabolizmem wypustkę komórki nerwowej

• Włókna osiowe występują w zagłębieniu cytoplazmy zwanym lożą

• Osłonka rdzenna powstaje jako wtórna struktura włókna wskutek zagłębienia się aksonu w komórkę Schwanna

• Z błony komórkowej lemocytu tworzy się mezakson wewnętrzny

• Wskutek spiralnych ruchów powstają kolejne blaszki

• Końcowa blaszka to mezakson zewnętrzny

Mechanizm przewodzenia impulsów nerwowych

• Odmienny we włóknach mielinowych i bezmielinowych

• Aksolema cechuje się polaryzacją elektryczna w związku z nierównomiernym rozmieszczeniem po obu stronach błony

• Na zewnątrz przeważają jony Na⁺ , wewnątrz K⁺

• Za przewodzenie odpowiadają śródbłonkowe białka aksolemy tworzące kanały sodowe

• Otwarcie ich pod wpływem bodźców i przepływu jonów Na⁺ do aksolemy wywołuje depolaryzację, która w postaci fali przenosi się z prędkością 0,5-3 m/s na sąsiednie obszary błony (przewodnictwo ciągłe)

• Obecna tam pompa sodowo-potasowa powraca pierwotne różnice w rozmieszczeniu obu jonów i wytwarza polaryzację błony

• Jest to charakterystyczne dla włókien bezmielinowych

Przewodzenie impulsów we włóknach mielinowych

• Osłonka rdzenna pełni rolę izolatora

• Kanały dla jonów Na⁺ zlokalizowane są w przewężeniach Ranviera

• W przewężeniach powstaje pole elektryczne, które przenosi się z prędkością 15 - 120 m/s do następnego węzła

• Ten sposób przekazywania impulsów nazywa się przewodnictwem skokowym

Synapsa

• To połączenie czynnościowe w którym następuje przekazywanie impulsu nerwowego z 1 komórki nerwowej do drugiej

• Ze względu na przekazywanie bodźców synapsy dzielimy na:

• Chemiczne

• Elektryczne

• Aksodendrytyczne

• Aksosomatyczne

• Aksoaksoniczne

Budowa:

• 2 części:

• Presynaptyczna

• Postsynaptyczna

• W synapsie chemicznej odcinek presynaptyczny to kolbowato rozdęte końcowe rozgałęzienie aksonu zawierające mitochondria, neurotubule i pęcherzyki synaptyczne z neuromediatorami

• Klasyczne neuroprzekaźniki to serotonina, noradrenalina, dopamina, acetylocholina, duża grupa peptydów

• W błonie pęcherzyka znajdują się synaptofizyna i synaptotagmina

• Odcinek postsynaptyczny to błona otaczająca perikarion, dendryt lub akson

• Pod błoną występują drobne filamenty tworzące rąbek postsynaptyczny

• Na powierzchni są receptory wiążące mediatory

• Obie części synapsy oddziela szczelina synaptyczna wypełniona mostkami utworzonymi z kadheryn obu błon

Synapsa elektryczna

• Przez zredukowanie szczeliny synaptycznej błony obydwu biegunów stykają się ze sobą

• Synapsy mają charakter połączenia typu neksus

• Przez kanały białkowe przenikają jony i niewielkie cząsteczki

• Fala depolaryzacji jest przenoszona szybko bez opóźnień

• U człowieka nie występuje

Tkanka glejowa

• Obok neurocytu jest podstawowym składnikiem utkania ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego

• Pełni funkcję o charakterze podporowym, reparacyjnym, metabolicznym i ochronnym w stosunku do komórek nerwowych

• Są dwa podstawowe rodzaje:

1. neuroektodermalny (neuroglej)

2. mezodermalny (mezoglej)

Komórki glejowe w ośrodkowym układzie nerwowym

• Występują tutaj typowe dla gleju 4 typy komórek:

• Astrocyty (komórki gwiaździste)

• Oligodendrocyty (komórki skąpowypustkowe)

• Ependymocyty (komórki wyściółki)

• Komórki mezogleju (mikroglej)

Astrocyty

• Największe komórki glejowe w ośrodkowym układzie nerwowym

• Dzieli się je na protoplazmatyczne i włókniste

• Protoplazmatyczne są większe i mają gęstą sieć grubych wypustek. Zlokalizowane są przede wszystkim w istocie szarej

• Astrocyty włókniste są mniejsze, mają mniej wypustek. Występuja przede wszystkim w istocie białej

• W obrębie wypustek astrocytów są gliofilamenty

• Wypustki tworzą sieć będącą szkieletem ośrodkowego układu nerwowego

Oligodendrocyty

• To samo pochodzenie jak ostrocyty

• Są to najliczniejsze komórki glejowe

• Maja niewielką liczbę cienkich i delikatnych wypustek, zakończonych kolbkowatymi zgrubieniami przylegającymi do komórek nerwowych lub do mielinowych osłonek komórek nerwowych

Ependynocyty

• Mają cechy komórek nabłonkowych

• Wytwarzają wypustki

• Pokrywają ścianę układu komorowego mózgowia oraz kanału środkowego rdzenia kręgowego

• Komórki mogą być spłaszczone, sześcienne lub cylindryczne

• Biorą udział w tworzeniu bariery płyn mózgowo-rdzeniowy - mózg

Mezoglej

• Pochodzenie mezodermalne występuje we wszystkich strukturach ośrodkowego układu nerwowego

• Komórki mikrogleju są najmniejsze

• Kształt zależy od liczby wypustek cytoplazmatycznych

• Komórki mikrogleju to makrofagi centralnego układu nerwowego

Komórki glejowe w obwodowym układzie nerwowym

• Tworzą go 2 typy komórek gleju: satelitarne (amficyty), hemocyty (komórki Schwanna)

• Komórki satelitarne tworzą torebkę wokół komórek nerwowych, zwojów czaszkowych i międzykręgowych

• Pełnią rolę podobną do astrocytów w ośrodkowym układzie nerwowym

• Lemocyty wchodzą w skład nerwów obwodowych somatycznych i wegetatywnych

• Tworzą osłonkę o charakterze mielinowym lub bezmielinowymi

• Wielkość komórek zależy od średnicy otaczających je włókien

• Komórki odgrywają dużą rolę w regeneracji włókien nerwowych

Zwoje nerwowe

• Skupiska komórek nerwowych leżących poza ośrodkowym układem nerwowym

• W skład zwoju wchodzą:

1. komórki glejowe (satelitarne)

2. włókna nerwowe

3. komórki nerwowe

Zwoje rdzeniowe

• Przewodzone są do nich wszystkie rodzaje impulsów czuciowych

• Zawierają komórki nerwowe rzekomo jednobiegunowe leżące głównie w obwodowej części zwoju

• Komórki nerwowe posiadają podwójną torebkę, której wewnętrzną warstwę stanowią komórki satelitarne, a zewnętrzną włókna kolagenowe i...

• Trzeci element stanowią włókna nerwowe zarówno rdzenne jak i bezrdzenne, które znajdują się w środkowej części zwoju

Zwoje autonomiczne

• Rozlokowane są na przebiegu nerwów autonomicznych lub w ścianie narządów

• Składają się z komórek nerwowych wielobiegunowych otoczonych nielicznymi komórkami satelitarnymi

• Mają nieuporządkowaną strukturę

Zakończenia nerwowe

• Najbardziej obwodowa część układu nerwowego

• Bodźce przekazywane są do ośrodkowego układu nerwowego

• Wyróżniamy receptory:

1. czucia powierzchniowego: wolne zakończenia nerwowe oraz ciałka nerwowe otorbione, o wysokim progu pobudliwości

2. proprioceptywne: obecność torebki łącznotkankowej otaczającej zakończenia włókna nerwowego (dotykowe, blaszkowate, Ruffiniego)

Degeneracja i regeneracja w układzie nerwowym

• Neurony ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego nie regenerują się

• Uszkodzone komórki giną, resztki są usuwane przez mikroglej

• Wolne przestrzenie zastępowane są komórkami astrogleju

• Włókna w ośrodkowym układzie nerwowym nie mogą się regenerować

• Obwodowe włókna mogą się regenerować, jeśli nie nastąpi uszkodzenie perikarionu

Układ oddechowy

Składa się z:

• Górnych dróg oddechowych:

• Jama nosowa

• Gardło

• Krtań

• Dolne drogi oddechowe:

• Tchawica

• Oskrzela

• Oskrzeliki

• Pęcherzyki płucne

Część przewodząca:

• Jama nosowa

• Jama nosowo-gardłowa

• Krtań

• Tchawica

• Oskrzela

• Oskrzeliki

• Oskrzeliki końcowe

Część oddechowa:

• oskrzeliki oddechowe

• przewody oddechowe

• woreczki oddechowe

• pęcherzyki płucne

Rozwój układu oddechowego

• Około 3 tygodnia życie płodowego na powierzchni brzusznej przedniego odcinka jelita pierwotnego pojawia się (endodermalny) zawiązek układu oddechowego

• Zawiązek ten powiększa się tworząc skierowaną doogonowo cewę endodermalną

• Z górnego odcinka cewy - krtań

• Ze środkowego - tchawica

• Z dolnego po jej silnym rozgałęzieniu - pęcherzyki płucne (oskrzela, oskrzeliki, pęcherzyki płucne)

• Z mezodermy otaczającej drzewo oskrzelowo-oskrzelikowe powstaną:

• Chrząstki

• Miocyty gładkie

• Naczynia krwionośne i limfatyczne

• Podporowa tkanka łączna

Zaburzenia rozwojowe układu oddechowego

1. Ślepo kończąca się tchawica

2. Brak płuc

3. Przetoka tchawiczo-przełykowa

4. Zaburzenia podziału drzewa oskrzelowego (różna liczba płatów płucnych)

5. Dodatkowe płaty utkania płucnego (odchodzące od tchawicy lub przełyku)

6. Wrodzone cysty płucne

1. Rozwój płuc

• 1 - 5 tydzień stadium rzekomo gruczołowe

• 5 - 17 tydzień

• Płuca przypominają utkanie gruczołowe

• Pod koniec 17 tygodnia zasadnicze struktury są wykształcone z wyjątkiem części, w której następuje wymiana gazowa

• Płód urodzony w tym czasie nie jest zdolny do życia

2 . Stadium kanalikowe

• 16 - 25 tydzień

• Dojrzewają oskrzela i oskrzeliki, poszerza się ich światło

• Płód urodzony w tym czasie ma szanse przeżycia w środowisku inkubatora

3 . Stadium woreczków końcowych

• Od 24 tygodnia do porodu

• Płuco zatraca swój kanalikowy wygląd, powstaje dużo woreczków końcowych, wysłanych pneumocytami typu I, pomiędzy którymi zaczynają pojawiać się pneumocyty typu II, wydzielające surfaktant

• Intensywnie rozrasta się sieć naczyń włosowatych

• Dziecko może żyć nawet bez wspomagania aparaturowego

4 . Stadium pęcherzykowe

• Obejmuje czas od późnego okresu płodowego do 8 roku życia

• Końcowym odcinkiem dróg oddechowym w życiu prenatalnym jest woreczek końcowy

• Po porodzie z chwilą pierwszego wdechu woreczki rozprężają się i przekształcają w pęcherzyk płucny

• Ostateczny rozwój płuc kończy się ok. 8 roku życia

Czynność układu oddechowego

• Wymiana gazowa (CO₂ wytwarzany w tkankach wzrasta, O₂ atmosferyczny spada)

• Regulacja pH organizmu

• Klimatyzacja wdychanego powietrza (oczyszczanie, ogrzanie, nawilżanie)

• Regulacja temperatury

• Udział w regulacji gospodarki wodnej przemiany mineralnej

• Przewodzenie powietrza (narząd powonienia, narząd fonacji)

• Udział w obronie immunologicznej ustroju

• Udział w czynności hormonalnej ustroju

• Komórki APUD - hormony polipeptydowe

• Komórki śródbłonka - angiotensyna I  angiotensyna II

• Unieczynnienie serotoniny, PGF₁ , bradykininy, noradrenaliny

• Produkcja prostacykliny (przemiana kwasu arachidonowego)

• Zapobiega agregacji płytek

• Zmniejsza napięcie ścian naczyń tętniczych

• W 1982r Nagroda Nobla dla Sir Roberta Vane'a za odkrycie prostacykliny

Błony śluzowe dróg oddechowych

• Jeden z ważniejszych elementów budowy przewodów oddechowych

• Wyściela przewody oddechowe

• Stwarza warunki nieswoistej odporności

• Wychwytuje i usuwa zanieczyszczenia z powietrza

• Bierze udział w unieszkodliwianiu antygenu

Budowa błony śluzowej

Składa się z:

• Nabłonka

• Błony podstawnej

• Łącznotkankowej błony śluzowej właściwej

Nabłonek dróg oddechowych

Nabłonek wielorzędowy migawkowy:

- całe drogi oddechowe z wyjątkiem:

• Błony węchowej

• Oskrzelików

Budowa

- nabłonek wielorzędowy migawkowy

Skład:

• Urzęsione (z migawkami)

• Kubkowe (gruczołowe)

• Szczoteczkowe (receptorowe i niedojrzałe)

• Ziarniste (dokrewne)

• Niezróżnicowane (podstawa)

• Langerchansa

Komórki urzęsione

• Najliczniejsze

• Rozszerzają się w okolicy jądra komórkowego

• Większość organelli zgrupowana w rejonie ponadjąderkowym

• Rzęski przesuwają do krtani zanieczyszczony śluz

• Śluz poprzez odruchy wykrztuśne wydalany jest do jamy gardłowej

• Odpowiedzialne za proces samooczyszczania dróg oddechowych

Komórki kubkowe

• Drugie co do liczebności

• Jednokomórkowe gruczoły wydalające śluz pokrywający powierzchnie wewnętrzną dróg oddechowych

• Mają kształt kielicha

• Część przypodstawna zawiera szorstką siateczkę śródplazmatyczną

• Nad jądrem silnie wykształcony aparat Golgiego

• W przyszczytowej części cytoplazmy duże ziarna wydzielnicze

Komórki podstawne (niezróżnicowane)

• Mają kształt piramidy

• Wysokość do ¹/₃ nabłonka

• Mogą przekształcać się w inne typy komórek (zwłaszcza urzęsione i kubkowe)

• Stanowią pulę regeneracyjną nabłonka

Komórki szczoteczkowe

• Na wolnej powierzchni posiadają długie mikrokosmki

• Na dolnym biegunie zakończenia nerwowe typu aferentnego

• Pełnią funkcję chemoreceptoryczną

Komórki ziarniste

• Należą do układu APUD

• Zawierają pęcherzyki wydzielnicze

• Produkują hormony peptydowe

• Liczne w życiu płodowym i wczesnym dzieciństwie

• Biorą udział w regulacji przepływu powietrza poprzez zmianę średnicy przewodów oddechowych

Czynność nabłonka „dróg oddechowych”

• Komórki z migawkami są najliczniejsze. Na ich wolnej powierzchni występuje ok. 250 migawek (rzęsek), a pomiędzy nimi występują liczne mikrokosmki. Migawki wykazują skoordynowany, jednoczasowy i jednokierunkowy ruch przypominający ruch łanu zboża. Ruch migawek przemieszcza wydzielinę w kierunku gardła. Na powierzchni migawek znajduje się wydzielina śluzowa wydalana przez komórki kubkowe, natomiast między migawkami znajduje się wydzielina surowicza wydzielana przez same komórki urzęsione jak i gruczołowy surowicze. W przebiegu nieżytu górnych dróg oddechowych w fazie tzw. „kaszlu suchego” gęsta wydzielina śluzowa wchodzi pomiędzy migawki unieruchamiając je, natomiast w fazie „kaszlu mokrego” jest nadprodukcja wydzieliny surowiczej.

Jama nosowa

• Zajmuje przestrzeń między nozdrzami przednimi a tylnymi

• Łączy się z jamą nosowo-gardłową

• Odpowiada za wstępne oczyszczanie, ogrzanie i nawilgocenie wdychanego powietrza

• Wyróżnia się 3 odcinki:

1. przedsionek nosa

2. okolica oddechowa

3. okolica węchowa

Budowa

• Dzieli ją przegroda, której trzon stanowi chrząstka szklista

• Każda część ma dośrodkową gładką ścianę zawierającą 3 małżowiny nosowe (górną, środkową i dolną)

• Powierzchnia wysłana błoną śluzową

Przedsionek nosa

• Pierwsze 1,5 cm jamy nosowej

• Wysłany skórą

• Zawiera włosy nozdrzy, gruczoły łojowe i potowe

• Jest wysłany w początkowym odcinku nabłonkiem wielowarstwowym płaskim rogowaciejącym

• Włosy stanowią filtr powietrza, a łój i pot zatrzymują zanieczyszczenie

• Przy przejściu w jamę nosową właściwą nabłonek staje się cieńszy i zanikają przydatki

Błona śluzowa jamy nosowej

• Zawiera w blaszce właściwej …

• Wyróżnia się okolicę oddechową, węchową...

Błona śluzowa okolicy oddechowej

• Zajmuje powierzchnię ok. 160 cm² od przedsionka noda do nozdrzy tylnych w donej i środkowej części (chyba cos jeszcze powinno być)

• Zbudowana z tkanki łącznej luźnej bardzo dobrze unaczynionej co pomaga w ogrzewaniu powietrza

Unaczynienie błony śluzowej

• Od tętnic klinowo-podniebiennych odchodzą tętnice łukowate

• W pobliżu nabłonka powstaje bogata sieć tętniczek, naczyń włosowatych i anastomoz

• W naczyniach występuje przeciwprądowy przepływ krwi w stosunku do przepływu powietrza (od tylnej ku przedniej części jamy nosowej)

Żyły blaszki właściwej

• Żyły blaszki właściwej błony śluzowej, środkowej i dolnej części okolicy oddechowej mają grube ściany

• Tworzy system jam - sploty jamiste

• Ich wypełnienie krwią powoduje cykliczne pęcznienie błony

• Pęcznienie wyłącza przepływ powietrza i powoduje czynnościową regenerację powierzchni

Błona śluzowa okolicy węchowej

• Powierzchnia ok. 6 cm

• Spełnia funkcje receptorowe

• Zawiera liczne gruczoły pęcherzykowo-cewkowe wydzielające śluz i płyn surowiczy

• W ten sposób spłukuje powierzchnie okolicy węchowej usuwając substancje zapachowe już odebrane

• Wyściela ją nabłonek węchowy

• Nabłonek wielorzędowy

Odbieranie zapachów

• Rozróżniamy 10 000 różnych rodzajów woni

• Każdy receptor jest kodowany przez inny gen i odbiera inny rodzaj woni

Rodzaje komórek nabłonka węchowego:

• Węchowe

• Podporowe (mają mikrokosmki na powierzchni)

• Podstawne (pula regeneracyjna)

Komórki węchowe

• W okolicy węchowej jest ich ok. 10 mln

• Na wolnej powierzchni kom. 6-8 dł. (nie wiem o co chodzi), nieruchomych rzęsek, stanowiących struktury receptorowe

• Rzęski komórek składają się z 9 + 1 pary mikrotubuli w górnej części, w części dystalnej 11 pojedynczych mikrotubul

Komórki podporowe

• Na wolnej powierzchni liczne mikrokosmki

Komórki podstawne:

• Posiadają zdolność dzielenia się i różnicowania w komórki nerwowe węchowe

Jama nosowa - budowa mikroskopowa / czynność

• Błona śluzowa:

• Nabłonek (naskórek, dróg oddechowych, węchowy)

• Tkanka łączna właściwa wiotka

• Sieć żylna tworząca ciało jamiste

• Gruczoły cewkowo-pęcherzykowe (u noworodków także surowicze)

Zatoki przynosowe

• Są przestrzeniami kości czołowej, sitowej, klinowej i szczęki

• Łączą się z jamą nosową za pośrednictwem wąskich kanałów

• Wyściela je nabłonek wielorzędowy urzęsiony

• Blaszka właściwa zespolona z okostną zawiera nieliczne gruczoły śluzowo-surowicze

• Wydzielina gruczołów przedostaje się dzięki ruchom rzęsek do jamy nosowej

Jama gardła

• Wysłana błoną śluzową

• Pokryta w większości wielorzędowym nabłonkiem urzęsionym i częściowo nabłonkiem wielowarstwowym płaskim

• Nabłonek zawiera liczne limfocyty (głównie T cytotoksyczne i NK)

• Blaszka właściwa ma wiele włókien kolagenowych i sprężystych

• W miejscach pokrytych nabłonkiem wielorzędowym występują gruczoły śluzowo-surowicze

• W miejscach wielowarstwowego płaskiego - gruczoły śluzowe

• W części oddechowej znajdują się skupiska tkanki limfatycznej pokryte nabłonkiem i są to migdałek gardłowy i dwa migdałki trąbkowe

• Na zewnątrz od błony śluzowej są mięśnie szkieletowe podniebienno-gardłowe pokryte błoną łącznotkankową

Krtań

• Łączy jamę gardłową z tchawicą

• Stanowi przewód

• Ściana przewodu zbudowana jest z błony śluzowej, błony podstawnej, chrząstki, mięśni szkieletowych

• W górnej części nagłośnia

Błona śluzowa krtani

• Górną powierzchnię pokrywa nabłonek wielowarstwowy płaski

• Dolną powierzchnię pokrywa nabłonek wielorzędowy urzęsiony

• Blaszka właściwa zrasta się z ochrzęstną i zawiera gruczoły śluzowo-surowicze

Budowa nagłośni

• Szkielet składa się z chrząstki sprężystej

• Niewielka ilość chrząstki włóknistej i szklistej

• W nagłości gruczoły śluzowo-surowicze mogą leżeć dość głęboko nawet w powierzchniowej warstwie chrząstki

Narząd głosowy

• Poniżej nagłośni błona śluzowa wytwarza 2 pary fałdów głosowych

• Fałdy przedsionkowe - pokryte nabłonkiem wielorzędowym urzęsionym

• Fałdy głosowe - pokrywa je nabłonek wielowarstwowy płaski, w blaszce właściwej błony śluzowej są włókna sprężyste

Struny głosowe

• Wolne brzegi fałdów głosowych

• Powodują wytwarzanie dźwięków podczas przepływania powietrza między strunami

Mięśnie głosowe

• U noworodka do więzadeł

Narząd fonacji (głosu)

• Jest odpowiedzialny za powstanie dźwięku i jego wysokość w następstwie przepływu

• Dźwięk modulowany jest przez podniebienie miękkie, język, zęby, wargi.

Tchawica

• Między podstawą krtani i rozdwojeniu

• Szkielet tchawicy tworzy od 16 do 20 podków z chrząstki szklistej, połączonych między sobą tkanką łączną włóknistą

• Między końcami chrząstek są poprzeczne i podłużne mięśnie gładkie

• Ściana zbudowana z błony śluzowej, podśluzowej i przydanki

Błona śluzowa tchawicy

• Nabłonek wielorzędowy urzęsiony

• Blaszka właściwa jest zbudowana z tkanki łącznej właściwej, zawierającej

• W blaszce właściwej jest wiele limfocytów rozproszonych, niekiedy zorganizowanych w grudki limfatyczne

• Występują liczne komórki plazmatyczne

Błona podśluzowa tchawicy

• W części bliższej światłu posiada luźną budowę i liczne gruczoły tchawicze (śluzowe z nielicznymi komórkami surowiczymi)

• Wydzielina ich tworzy cienką warstwę na powierzchni nabłonka

Przydanka

• Tkanka łączna, która zawiera skupiska komórek tłuszczowych

• Łączy tchawicę z sąsiadującymi tkankami i narządami

Drzewo oskrzelowe

• Tchawica dzieli się na 2 główne oskrzela : lewe i prawe

• Każde z nich wnika do płuca

• Każde oskrzele główne dzieli się na 3 oskrzela płatowe prawego płuca i 2 lewego

• Oskrzela płatowe rozgałęziają się na oskrzela segmentowe

• Prawe płuco - 10 segmentów i 10 oskrzeli segmentowych; lewe płuco - 8 segmentów

• Drobniejsze odgałęzienia oskrzeli to oskrzeliki

• W płaci płuca każdy oskrzelik rozgałęzia się na 5-7 oskrzelików końcowych

Budowa oskrzela

• Wyściela je błona śluzowa pokryta nabłonkiem dróg oddechowych

• W nabłonku komórki endokrynowe tworzą ciałka nerwowo-nabłonkowe

• Ciałka te znajdują się głównie w rozwidleniach oskrzeli i składają się z 10-80 komórek mających pęcherzyki wydzielnicze

• Komórki te są chemoreceptorami wydzielające peptydy i aminy katecholowe

• Występują tu liczne limfocyty rozproszone i grudki limfatyczne i kryptokępki co tworzy tkanki limfatyczne oskrzeli (BALT)

• Limfocyty rozproszone stanowią głównie limfocyty T cytotoksyczne i NK

• Grudki limfatyczne zawierają limfocyty B i limfocyty T alfa i beta

• Kryptokępki mają limfocyty T gamma/delta

Błona śluzowa oskrzeli

• W blaszce właściwej błony śluzowej występują rozproszone włókna sprężyste

• Pod blaszką właściwą warstwa gładkich miocytów (błona Reisessena)

• Wraz ze zmniejszaniem się oskrzeli chrząstki występują w coraz większych odległościach od siebie

• Oprócz chrząstek występują gruczoły śluzowe z nielicznymi komórkami surowiczymi

Oskrzeliki

• Średnica poniżej 1 mm

• Każdy zaopatruje w powietrze płaciki płuca

• W płaciku płuca każdy oskrzelik rozgałęzia się na 5 - 7 oskrzelików końcowych

• Nie posiadają chrząstki i gruczołów

• Oskrzeliki początkowo wysłane są nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym urzęsionym, a w końcowej fazie - sześciennym urzęsionym, w którym są swoiste komórki oskrzelikowi (Clara)

• Zawierają liczne pęcherzyki wydzielnicze z glikozaminoglikanami i białkami

• Posiadają dobrze rozwiniętą szorstką i gładką siateczkę

• Średnica ich jest mniejsza

• Każdy zaopatruje w powietrze płacik płuca

• W płaciku płuca każdy oskrzelik rozgałęzia się na 5-7 oskrzelików końcowych

• Brak chrząstek i gruczołów

Oskrzeliki końcowe

• Transportują powietrze bezpośrednio do części oddechowej

• Mają bardzo liczne komórki Clara

• Oskrzelik końcowy wraz z odgałęzieniami tworzy gronko płucne

Część oddechowa płuca

• Oskrzeliki końcowe

Oskrzeliki oddechowe

• Są wysłane jednowarstwowym nabłonkiem sześciennym urzęsionym, w ich końcowych odcinkach traci rzęski

• W ścianie oskrzelików istnieją otwory przez które ich światło komunikuje się ze światłem pęcherzyków płucnych

• Przechodzą w przewody oddechowe

Przewody oddechowe

• Ich ściana również zawiera liczne otwory do komunikacji z pęcherzykami oddechowymi

• Pokryte są nabłonkiem oddechowym, pod którym są nieliczne pęczki miocytów gładkich

• Z nich powietrze dostaje się do przestrzeni otoczonych kilkoma pęcherzykami płucnymi (woreczki pęcherzykowe)

Pęcherzyki płucne

• Główne masa płuca i jego miąższu

• W obu płucach jest ich ok. 300 mln

• Całkowita powierzchnia wymiany gazowej ok. 100 m²

• Poprzez otwory w ścianie utrzymuje łączność z sąsiednimi pęcherzykami

• Sąsiadujące pęcherzyki mają wspólną ścianę (przegrodę międzypęcherzykową)

Przegroda międzypęcherzykowa

• Składa się z nabłonka oddechowego i nielicznych elementów tkanki łącznej właściwej wraz z włosowatymi naczyniami krwionośnymi

„Nabłonek oddechowy”

• Pęcherzyki płucne wysłane są nabłonkiem jednowarstwowym płaskim

Skład:

• Pneumocyty typu I

• Pneumocyty typu II

• Pneumocyty typu III

• Makrofagi płucne (pęcherzykowe)

Ad. 1)

• Płaskie komórki (grubość cytoplazmy poniżej 0,2 um)

• Jedynie część około jądrowa jest grubsza

• Cytoplazma składa się tylko z wewnętrznej i zewnętrznej błony komórkowej, cytosolu i niewielkiej liczby pęcherzyków transcytarnych

• Wchodzą w skład ściany, przez którą dyfundują gazy

• Zajmują 90% powierzchni pęcherzyków

As. 2)

• Są rozrzucone wśród pneumocytów I i często występują w grupach

• Kształt sześcienny

• Mają szorstką siateczkę wewnątrzplazmatyczną, aparat Golgiego

• Zawierają liczne pęcherzyki wypełnione blaszkami lipidów złożonymi z fosfolipidów, głównie z dipalmitynianu fosfatydylocholiny

Surfaktant

• Surfaktant płucny występuje w 3 odmiennych morfologicznie postaciach

• Jako ciała lamelowane - które są wewnątrz ziarnistości pneumocytów II ?

• W postaci mieliny tabularnej - siateczkowatej, kratkopodobnej struktury

• Jako powierzchniowo czynna błonka (w interfazie powietrze-płyn), która stanowi czynnościowy surfaktant

Surfaktant - 90% lipidów (fosfatydylocholina, cholesterol, sfingomielina), 10% białko (białka krwi, lg)

Podlega stałemu odnawianiu - 10-30% surfaktantu pęcherzykowego jest usuwane w czasie 1h, czas półtrwania wynosi 1,5h?

Funkcja

• Obniża napięcie powierzchniowe na granicy faz powietrze - pęcherzyk

• Zapobiega w ten sposób sklejaniu się pęcherzyków oddechowych w czasie wydechu

• W czasie wdechu zmniejsza zużycie energii potrzebnej do powiększania pęcherzyków

• Ułatwia dyfuzję gazów przez fazę powietrze-płyn

• Działa bakteriobójczo

Ad. 3)

• Nieliczne komórki o sześciennym kształcie i licznych

• chemoreceptory

Makrofagi

• Płucne (fagocyty pęcherzykowe) pochodzą ze szpiku kostnego

• Śródmiąższowe (w przegrodach międzypęcherzykowych)

• Pęcherzykowe (wewnątrz nabłonka płucnego lub na jego powierzchni)

Zrąb pęcherzyków

• Buduje go tkanka łączna właściwa

• Skład

• Fibroblasty

• Miofibroblasty

• Nieliczne komórki tuczne i makrofagi

• Podtrzymuje on liczne włosowate naczynia krwionośne stykające się z pneumocytami typu I

• Występuje dużo włókien sprężystych oraz włókna kolagenowe

Bariera krew - powietrze

Od zewnątrz do wewnątrz

• Surfaktant

• Wypustka cytoplazmy pneumocyta typu I

• Połączone błony podstawne nabłonka oddechowego i śródbłonka

• Wypustka cytoplazmatyczna śródbłonka

• Błona erytrocytu

Wymiana gazowa

• Wymiana gazowa powietrze - krew i krew - powietrze odbywa się na ogólnej powierzchni do 100 m²

• Łączna grubość składników tkanki przez które przenikają gazy od 0,2 do 0,5 um

• Przez składniki tkankowe odbywa się wymiana O2 i CO2 pomiędzy krwią i powietrzem pęcherzyków i odwrotnie

---