Współczesne społeczeństwo polskie - ćwiczenia 3
Temat: Partie polityczne.
I.Partia polityczna ("partia" od łac. pars 'część') - organizacja społeczna o określonym programie politycznym, mająca na celu jego realizację poprzez zdobycie i sprawowanie władzy lub wywieranie na nią wpływu. Partie polityczne są organizacjami o charakterze członkowskim (są korporacjami) i dlatego są zaliczane do organizacji społecznych, podobnie jak stowarzyszenia, czy związki zawodowe. Jednak partii politycznych nie zalicza się na ogół do organizacji pozarządowych, do których z kolei należą przede wszystkim stowarzyszenia i fundacje. Powodem niewłączania partii politycznych do organizacji pozarządowych jest zbyt bezpośrednie powiązanie tych pierwszych z władzą publiczną: partie są często wręcz organizacjami "rządowymi" (ang. governmental organisations) i politycznymi.
II. Historia
Podział sceny politycznej na świecie jest ściśle związany z rozwojem parlamentaryzmu. Najwcześniej wyraźniejsze podziały zarysowały się we Francji, co miało związek z Wielką Rewolucją Francuską. W tym okresie w świadomości społecznej ukształtowały się tradycyjne podziały na lewicę i prawicę, gdyż we francuskim parlamencie rewolucjoniści zasiadali po lewej stronie, natomiast zwolennicy mniej radykalnych przemian - po prawej. Pierwsze partie powstały natomiast w Wielkiej Brytanii, gdzie w latach 30. XIX wieku jako kontynuacja stronnictwa torysów powstała Partia Konserwatywna oraz wywodząca się od myśli politycznej wigów - Partia Liberalna. Zarówno ich nazwy jak i programy były odbiciem dwóch głównych wówczas ideologii. W drugiej połowie XIX wieku na europejskiej scenie politycznej pojawiły się nowe ugrupowania - partie socjaldemokratyczne, wyrosłe na bazie ruchów robotniczych i związków zawodowych. Z nich z kolei, na początku XX wieku wyodrębniły się partie głoszące ideologię komunizmu. W odpowiedzi na rozwój ateistycznego w swym charakterze socjalizmu powstała ideologia chrześcijańskiej demokracji, co spowodowało powstanie partii nowego typu. W tym samym okresie zaczęły pojawiać się również partie chłopskie, sytuujące się blisko ugrupowań chadeckich. Za prawicowe zaczęto uznawać partie odwołujące się do ideologii konserwatyzmu i liberalizmu (ewoluujące stopniowo w kierunku centrum), za lewicowe natomiast - przede wszystkim socjaldemokratyczne. Kolejnym rodzajem partii, jakie pojawiły się na scenach politycznych różnych państw były partie nacjonalistyczne, wywodzące swe idee z konserwatyzmu. Ich odmianą stały się partie faszystowskie, a w przyszłości także neofaszystowskie. Dodatkowo w drugiej połowie XX wieku popularność zaczęły zdobywać nowe ideologie - ekologizm i feminizm, co również doprowadziło do powstania kolejnych partii.
Uproszczona geneza partii europejskich
Partie |
Ideologiczne podłoże powstania |
regionalne |
|
protestu |
|
III. Klasyfikacja partii politycznych
Klasyfikacji wszystkich partii politycznych dokonuje się przeważnie na dwóch płaszczyznach - ze względu na cechy organizacyjne i sposób funkcjonowania oraz ze względów ideologiczno-programowych.
1. Podział organizacyjno-funkcyjny
ze względu na strukturę organizacyjną
ze względu na genezę organizacyjną
ze względu na stopień upartyjnienia kandydatów
ze względu na typ członkostwa
ze względu na rozdział kompetencji w strukturze partyjnej
ze względu na rodzaj komórki podstawowej
ze względu na sposób powoływania władz
ze względu na typ kierownictwa partyjnego
ze względu na cele partii
2. Podział ze względów ideologiczno-programowych
W Europie partie zwykle dzieli się na obozy zależnie od wyznawanej przez nie ideologii. Podział ten wywodzi się jeszcze z XIX wieku, kiedy między partiami występowały bardzo duże różnice. Współcześnie różnice te objawiają się w większym stopniu w nazwie i w stosowanej retoryce niż w programie. Można zatem mówić o podziale partii wg kryterium programowo-ideologicznego. W tym wypadku wobec partii przeważnie używa się następujących określeń:
chłopskie - zwane też agrarnymi, skupiają elektorat chłopski i reprezentują jego interesy w konflikcie miasto-wieś, walcząc o ubezpieczenia w rolnictwie, zrównanie praw wsi i miasta, poprawę infrastruktury wiejskiej. Często odwołują się do doktryny agraryzmu. Partie te na ogół charakteryzują się licznym elektoratem, a ich powstanie jest często reakcją na industrializację. Ponadto odwołują się do wartości konserwatywnych, co na scenie politycznej sytuuje je blisko ugrupowań chadeckich, np. Polskie Stronnictwo Ludowe, a także australijska Country Party
chrześcijańsko-narodowe - to partie, które swoją ideologię opierają na autorytetach kościołów i związków wyznaniowych związanych z chrześcijaństwem, przedstawiają się jako odpowiedź na głoszone ideologie socjalistyczne i liberalne; powołują się na uniwersalne wartości pochodzące z religii chrześcijańskiej, utożsamiane są z ideologią konserwatywną, akcentują swój tradycjonalizm, np. Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe, czy Ruch Patriotyczny
faszystowskie (obecnie nielegalne) - powstawały w opozycji do systemu demokratycznego; ich doktryna opiera się na nacjonalizmie, absolutyzmie państwowym, elitaryzmu oraz idei wodzostwa; partie te głoszą kult czynu i silnego człowieka, który zdolny jest do realizacji tego czynu; przykładem może być Narodowa Partia Faszystowska Mussoliniego we Włoszech
robotnicze - są odpowiedzią na pojawianie się mechanizmów wyzysku związanych z rewolucją burżuazyjną. Przekształciły się w większości w partie partie socjaldemokratyczne, np. brytyjscy laburzyści, wywodzący się od trustów, czyli pierwszych związków zawodowych utworzyli Partię Pracy. Dawniej skupiały głównie masy robotnicze, których głównymi żądaniami była poprawa życia i warunków pracy robotników oraz walka o wprowadzenie zaplecza socjalnego, ubezpieczeń społecznych, bezpłatnej służby zdrowia. Do partii robotniczych zaliczała się np. przedwojenna PPS
komunistyczne - powstały wskutek podziałów w ruchu robotniczym w opozycji do partii socjaldemokratycznych; według polskiej konstytucji legalne, o ile nie odnoszą się do totalitaryzmu; walczą o emancypację klasy robotniczej i w konsekwencji o osiągnięcie większej sprawiedliwości społecznej przez zniesienie klasowości społeczeństwa. Należy przy tym odróżnić partie rządzące w krajach socjalistycznych takie jak dawne PZPR czy KPZR, od partii komunistycznych w zachodniej Europie, które nie mają w swoich programach elementów totalitaryzmu, np. Komunistyczna Partia Polski), czy francuska FPK, która zdystansowała się od Moskwy, po wydarzeniach 1968 roku. Nurt odrzucający leninizm, a pragnący pozostać jedynie na gruncie marksizmu nazwano w Europie eurokomunizmem. Obecna Konstytucja RP nie dopuszcza działalności partii komunistycznych odwołujących się do praktyk totalitarnych
Osobny rodzaj partii stanowią partie regionalne, powstałe w związku ze scentralizowaniem władzy, a także procesami odnajdowania tożsamości i odrębności pewnych regionów. Reprezentują one społeczności lokalne, które walczą o rozwój infrastruktury swojego regionu, specjalne przywileje dla niego, czy dodatkowe subsydia. Ponadto posiadają programy ogólnokrajowe zbliżone do innych partii i odwołujące się do głównych ideologii. Ugrupowania regionalne są mocno rozwinięte zwłaszcza w Hiszpanii, np. Koalicja Kanaryjska (liberalna), czy Rada Aragońska (socjaldemokratyczna)
Warto też dodać, że w historii występowały partie, których identyfikacja z danym nurtem ideologicznym nie może być jednoznaczna. Do takich zaliczają się np.:
3. Alternatywne sposoby podziału
a) Podział ze względu na charakter programu
b) Podział specyficzny dla danego kraju
W każdym kraju można dokonać także specyficznego podziału związanego z jego historią, np. w Polsce często dokonuje się podziału na:
Wśród podziałów tradycyjnych operuje się też takimi pojęciami jak skrajna prawica, prawica, centroprawica, centrum, centrolewica, lewica oraz skrajna lewica jednak coraz częściej ten sposób klasyfikacji okazuje się niewystarczający.
W związku z sytuacją opisaną powyżej popularność zyskuje tzw. podział dwuosiowy, który zdaniem zwolenników obejmuje o wiele więcej zagadnień niż dotychczasowe metody klasyfikacji. W tym wypadku jedna z osi oznacza poglądy gospodarcze (socjalizm - leseferyzm), druga natomiast światopogląd (konserwatyzm - liberalizm).
e) Kontrowersje
W praktyce okazuje się jednak, że jednoznaczna klasyfikacja partii jest niezwykle trudna i często pozostaje niejednoznaczna. Dzieje się tak, gdyż oprócz kwestii gospodarczych i światopoglądowych partie powinny uwzględniać w swych programach także poglądy na nowe problemy i zagadnienia ściśle związane z danym krajem i jego sytuacją geopolityczną. Są to takie kwestie jak np. stosunek do imigrantów, stosunek do Unii Europejskiej, w tym do przyjęcia euro, w przypadku państw byłego Bloku Wschodniego jest to także podejście do lustracji i dekomunizacji, a np. w Hiszpanii osobny problem stanowi działalność ETA i baskijskie dążenia do niepodległości.
IV. Partie polityczne w Polsce
1. Sytuacja prawna
Sytuację prawną partii politycznych w Polsce reguluje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej i Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych. Ustawa definiuje partię polityczną jako dobrowolną organizację, występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.
Artykuł 13. Konstytucji RP zakazuje istnienia partii odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.
Partia polityczna może korzystać z praw wynikających z ustaw dopiero po uzyskaniu wpisu do ewidencji partii politycznych prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Wniosek o wpisanie partii do ewidencji musi być poparty przez co najmniej 1000 obywateli polskich, którzy ukończyli 18 lat i mają pełną zdolność do czynności prawnych.
2. Finansowanie partii w Polsce
Źródła finansowania partii politycznych w Polsce są jawne. Majątek partii powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, z dochodów z majątku oraz z dotacji i subwencji państwowych. Partia nie może prowadzić działalności gospodarczej, jednak za takową nie uważa się sprzedaży przez partię publikacji z nią związanych i przedmiotów ją symbolizujących.
Od 2001 r. głównym źródłem finansowania partii są subwencje oraz dotacje z budżetu państwa. Subwencje mogą otrzymywać partie, które w ostatnich wyborach do Sejmu przekroczyły próg 3% (jeśli samodzielnie tworzyły komitet wyborczy) lub 6% głosów (jeśli wchodziły w skład koalicyjnego komitetu wyborczego). Dotacje otrzymują partie za każdy głos zdobyty w Sejmie lub Senacie. Zasada finansowania partii politycznych znajdują się w:
Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych Dz.U.1997, Nr 604, poz. 98.
Ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U.2001, Nr 46, poz. 499.
3. Główne partie polskiej sceny politycznej
Program partii
zaostrzenie kar dla przestępców
gwarancja minimum socjalnego
obniżka podatków
zapewnienie większego bezpieczeństwa obywatelom
wspieranie służby zdrowia i oświaty
Władze
Program partii
ograniczenie roli państwa w gospodarce
opowiedzenie się za wolnością jednostki
szczególny nacisk na tolerancję w społeczeństwie
wprowadzenia częściowych płatności za służbę zdrowia i oświatę
ograniczenie wydatków socjalnych i postawienie na gospodarkę i jej rozwój
walka z bezrobociem poprzez obniżki podatkowe dla przedsiębiorców
Władze
przewodniczący klubu parlamentarnego: Bogdan Zdrojewski
Program partii
dofinansowanie rolnictwa - położenie nacisku na rozwój wsi i gospodarstw wiejskich
ograniczenie biurokracji - starań o dofinansowanie z budżetu Unii Europejskiej
stanowczy sprzeciw korupcji i nielegalnych układów
wprowadzenie kwoty minimum socjalnego
interwencjonizm państwa w gospodarce
zakaz aborcji i eutanazji
zapewnienie bezpłatnej edukacji, dostępu do służb medycznych
odtajnienie wszystkich teczek służb specjalnych
wprowadzenie podatku dla inwestorów zagranicznych rozliczających się w swoich państwach np.: hipermarkety
wypłacanie pensji dla działaczy pracujących w sferze rolnictwa np. dla sołtysów (1200 zł - rocznie)
likwidacja bezrobocia poprzez tworzenie miejsc pracy przez inwestorów (obniżka podatku dla przedsiębiorstw)
obniżenie podatku dla najbiedniejszych w kraju
walka z przestępczością
Władze
przewodniczący klubu parlamentarnego: Krzysztof Sikora
Program partii
zgoda na aborcję w uzasadnionych przypadkach i rejestrację związków homoseksualnych
postulat bezpłatnego szkolnictwa i dostępu do służby zdrowia dla ogółu obywateli
neutralność światopoglądowa państwa
szerzenie tolerancji w kraju
Władze
przewodniczący klubu parlamentarnego: Jerzy Szmajdziński
Program partii
życie moralne i polityczne zgodnie z nauką Kościoła katolickiego
sprzeciw wobec legalizacji związków homoseksualnych
szczególny sprzeciw dla postkomunistów oraz różnorakich mniejszości np. seksualnych
zwiększenie wydatków socjalnych np. na tzw. becikowe czy podwyżki dla grup społecznych
szerzenie wartości narodowych oraz nacjonalistycznych
walka z korupcją
Władze
przewodniczący klubu parlamentarnego: Mirosław Orzechowski
Program partii
zwiększenie interwencjonizmu w gospodarce państwa
sprzeciw wobec eutanazji, aborcji i legalizacji związków homoseksualnych
pomoc socjalna dla rolników
wyrównanie szans dla wsi i miast
pomoc socjalna dla najbiedniejszych grup społecznych m.in. bezrobotnych
usprawnienie systemu sądownictwa
walka z korupcją
Władze
Partie polityczne , które nie przekroczyły progu wyborczego.
zasady solidarności społecznej
państwo opiekuńcze
obrona praw pracowniczych
państwo neutralne światopoglądowo
równy status kobiet i mężczyzn
szacunek i akceptacja dla mniejszości
wsparcie dla kultury narodowej
SDPL popiera integracje z UE
legalizacja aborcji i par homoseksualnych
Władze
głosi tradycyjny program socjaldemokratyczny
rozbudowa systemu opieki społecznej
sprzeciw wobec reprywatyzacji i ograniczenie prywatyzacji
równouprawnienie kobiet i mężczyzn
popiera wprowadzenie aborcji
domaga sie rozdziału kościoła od państwa
Władze
liderzy Marek Pol, Wiesław Nałęcz
zwiększenie wydatków na edukacje
postuluje za liberalizacją przepisów dotyczących aborcji
legalizacja par homoseksualnych
Władze
V. Ciekawostki
VI. Scena polityczna
Scenę polityczną (przestrzeń polityczną) współczesnych państw europejskich tworzą przede wszystkim partie polityczne. Partii politycznych jest bardzo wiele i można je grupować na wiele sposobów. Wszystkie sposoby grupowania partii są kontrowersyjne, gdyż nieuniknione jest, że jakieś partie uważające się za skrajnie odmienne znajdą się w tej samej szufladce. Najbardziej niechętnie zwolennicy danego ugrupowania widzą trafienie do wspólnej kategorii z narodowym socjalizmem bądź komunizmem.
Tradycyjny podział
Tradycyjnym podziałem jest podział na lewicę i prawicę. Określenia te wywodzą się z czasów Rewolucji Francuskiej - lewicę stanowili politycy chcący wprowadzić nowy porządek społeczny i ekonomiczny, prawicę zaś ci, którzy byli przeciwni radykalnym zmianom. Nazwy te są do dziś używane do określania partii politycznych, choć różnice pomiędzy współczesną lewicą a prawicą mają się nijak do pierwotnych kryteriów.
Kryteria te korelują ze sobą w niewielkim stopniu i wiele kwestii, które znacznie bardziej wyraźnie dzielą partie (np. stosunek do integracji europejskiej, globalizacji), w ogóle nie mieści się w tym podziale.
Innym tradycyjnym kryterium podziału jest podział partii na konserwatywne oraz liberalne, alternatywnie zwane progresywnymi. Kryterium podziału jest wówczas idea praw jednostki i roli państwa w życiu społecznym i gospodarce.
Coraz częściej występuje natomiast podział na ugrupowania populistyczne i merytoryczne. Pierwsze charakteryzują sie głoszeniem popularnych haseł, którymi chcą skusić do siebie wyborców, jednak zwykle bez głębokiej i całościowej analizy sytuacji społeczno-gospodarczej i przygotowania kadr. Drugie cenią pragmatyzm i kompleksowe rozwiązania proponując całościowe podejście do zagadnień związanych z rządzeniem. Znamienne dla współczesnych systemów wielopartyjnych jest, że podział ten w znacznej mierze jest podziałem subiektywnym, względnym, uzależnionym od światopoglądu, orientacji politycznej, statusu społeczno-materialnego i korzeni społecznych osoby go dokonującej. Populizm w programach partii politycznych zwykle przybiera charakter fokusowy - skierowany do konkretnego elektoratu. Partie cieszące się szerokim poparciem społecznym z reguły w swych programach umieszczają postulaty oraz tezy noszące znamiona populizmu - nośne hasła trafiające w oczekiwania danej grupy wyborców. Stąd, w zależności od punktu widzenia, za mniej lub bardziej populistyczne uznane mogą być tak różne ugrupowania polityczne, jak SLD, PO, PIS, LPR czy Samoobrona. Mimo w znacznej mierze subiektywnego charakteru, to właśnie podział na partie merytorycznie przygotowane i populistów staje się często ważniejszym kluczem wyborczym, niż klasyczny podział na lewicę i prawicę.
VII. System partyjny
System partyjny jedna z trzech kategorii systemów w politologii obok systemów politycznych i systemów wyborczych. Jest to układ wszystkich partii politycznych, a także organizacji quasi-partyjnych: stowarzyszeń (np. BBWR) czy związków zawodowych (np. NSZZ "Solidarność do 2001 r.). Do systemu partyjnego nie zalicza się natomiast tzw. "partii kanapowych", nie uczestniczących w wyborach, założonych często dla żartu (np. Polska Partia Łysych, Partia Dobrego Humoru).
Rodzaje systemów partyjnych
system wielopartyjny - istnieje wiele partii, które rywalizują ze sobą o zdobycie i utrzymanie władzy. Żadna z nich nie ma szans zdobyć przewagi w parlamencie (większość mandatów), aby samodzielnie utworzyć rząd. Tworzą się więc rządy koalicyjne. System ten świadczy o zróżnicowaniu ludności, daje im możliwość lepszej, pełniejszej reprezentacji ich poglądów w parlamencie. Jednak czasem może też utrudniać rozwiązywanie pewnych problemów społecznych, doprowadzając do konfliktów.
Typologia systemów partyjnych
Typologia współczesnych sys. partyjnych czyli partii masowych opartych na określonej organizacji i masowym członkostwie. Wyróżnić możemy typologie oparte na kryteriach: ilościowych, jakościowych i ilościowo- jakościowych.
Kryterium ilościowe
Najstarsze i najbardziej rozpowszechnione kryterium. Odwołuje się do liczby partii przejawiających działalności życiu publicznym, w mechanizmach sprawowania władzy publicznej. Podstawą rozróżnienia są te partie, które mają szansę zdobycia władzy i uczestniczenia w jej sprawowaniu.
System jednopartyjny- zakaz działania innych partii, oprócz rządzącej. Wyróżnić można różne formy w ramach tego systemu: jednopartyjność w państwie faszystowskim, realnego socjalizmu oraz w krajach pokolonialnych.
System dwupartyjny- w państwie może działać więcej partii, ale tylko dwie spośród nich mają realne szanse zdobycia władzy. System ten chroniony jest zazwyczaj większościową ordynacją wyborczą. Stwarza korzystne przesłanki dla stabilizacji systemu politycznego- zmiana partii rządzącej nie oznacza radykalnych zwrotów w realizowanej polityce, większa jest również przestrzeń działania partii zwycięskiej, utrzymywanie się rządu z reguły przez całą kadencję umożliwia partii go tworzącej realizację długotrwałych celów politycznych. System ten nie opiera się na koalicji; jest wyrazem integracji społeczeństwa wokół dwóch biegunów politycznych.
System wielopartyjny- trzy lub więcej partii ma szansę na zdobycie władzy. Jest wyrazem znacznego rozbicia i zróżnicowania społecznego. Zmniejsza wpływ jednostek na rządy i przesuwa punkt ciężkości na partie polityczne. Może zapowiadać niestabilność i zmiany w obszarze wykonywanej polityki. Efektywność tego systemu jest związana z charakterem zawieranych koalicji, obecnych za równo przy formowaniu rządu jak i po stronie opozycji.
Kryterium jakościowe
Kryterium ilościowe nie pozwala na ukazanie różnorodności podobnych do siebie, ze względu na liczbę partii, systemów partyjnych; dopiero zastosowanie kryterium jakościowego pozwala przybliżyć zróżnicowania, jakie występują w różnych krajach w ich praktyce ustrojowej.
Ze względu na: konkurencyjność:
→ Konkurencyjne- swoboda tworzenia i działania partii. W państwach demokratycznych. Konkurencyjność przejawia się w walce o władzę, za równo w fazie organizowania wyborów, jak i sprawowania władzy.
→ Niekonkurencyjne- systemy partyjne krajów realnego socjalizmu, za równo w wersji systemu jednopartyjnego, jak i tzw. socjalistycznych systemów wielopartyjnych (system partii hegemonistycznej). Nie dopuszczają walki o władze państwową, nie posiadają legalnej opozycji, władza państwowa w sposób trwały znajduje się w rękach jednej partii. Zaliczyć tu możemy również faszystowskie systemy partyjne, jaki i krajów pokolonialnych.
Ze względu na: konkurencję, uzgodnienie i monopol:
→ Konkurencyjny- hipotetycznie każda partia konkuruje z inną. Może występować konkurencja w części systemu partyjnego i w odniesieniu do niektórych problemów politycznych. Podstawowe rozstrzygnięcia w tym systemie zapadają na zasadzie większości.
→ Oparty na uzgodnieniach- związany jest z zewnętrznymi relacjami opartymi na amicabilis compasitio. Ten typ stosunków ma miejsce wtedy, gdy występują szczególne społeczno- kulturowe i etniczno- językowe uwarunkowania, typowe dla Szwajcarii, Austrii, Holandii, Belgii.
→ Zasada monopolu- związana z systemem jednopartyjnym. Występowała w dwóch wariantach: w państwach faszystowskich i realnego socjalizmu. Ograniczenie stosunków międzypartyjnych wprowadzając element podporządkowania.
Ze względu na: charakter programów partii politycznych i zasady walki międzypartyjnej:
→ Zideologizowany- konkurencja miedzy partiami związana z różnicami ideologicznymi akcentowanymi w programach.
→ Pragmatyczny- dystans ideologiczny miedzy znaczącymi partiami w systemie partyjnym danego kraju nie jest duży, np. Stany Zjednoczone.
Ze względu na: częstotliwość zmiany partii u sterów rządów:
→ Hegemonistyczny- jedna partia pozostaje przy władzy przez dość długi okres ( za równo jak sama tworzy rząd, jak i gdy w koalicji rządzącej spełnia dominującą rolę). Daje szansę osiągnięcia stabilności systemu; z drugiej jednak strony może prowadzić do utraty zdolności koncepcyjnych i efektywnego działania przez partię pozostającą dłuższy czas u władzy.
→ Zmienny- następują częste i regularne zmiany partii u steru rządów, np. w Polsce w latach 1921-1926. Zmiany partii rządzącej dokonują się nie tylko w wyniku wyborów, ale również w okresie kadencji, pod wpływem różnych destabilizujących czynników.
Ze względu na: sposób tworzenia rządu:
→ Zrównoważony- występuje wyraźna polaryzacja, ale bez dłuższej dominacji jednego ugrupowania. Konkurencja miedzy dwoma partiami lub ich większą ilością (ale skupionych wokół dwóch biegunów). Tendencja do regularnej zmiany rządów. Np. Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, RFN
→ Niezrównoważony- jedna partia rządzi sama albo jest dominująca w koalicji przez dłuższy okres. Wybory nie decydują w praktyce o przejęciu władzy, mogą jedynie wpływać na zakres uczestnictwa określonej partii w rządzie. Np. RFN z dominacją CDU, zwłaszcza w okresie Adenauera.
→ Rozproszony- nie występuje wyraźna polaryzacja i kilka partii może uzyskać podobne wyniki w wyborach. Nie ma wyraźnego związku między wynikami wyborów a kształtem rządu. Polityczny skład rządu może ulegać zmianie miedzy wyborami. System ten nie musi się wiązać z niestabilnością rządów.
Kryterium ilościowo-jakościowe
Łączenie kryteriów pozwala przybliżyć różne aspekty działalności współczesnych systemów partyjnych; daje możliwość uszczegółowienia typologii.
M. Sobolewski (w ramach systemów wielopartyjnych)
→ System partii dominującej- (wielopartyjny) w którym pozycje dominująca zajmuje jedna partia. W kolejnych wyborach partia odnosi zdecydowane zwycięstwo. Posiada absolutną dominację w parlamencie i jest zdolna do utworzenia rządu jednopartyjnego. Nie występuje równie silna partia opozycyjna. Przeniesienie ośrodka decyzyjnego z organów państwowych na struktury partyjne. Kumulacja stanowisk partyjnych państwowych. Partia nie wypełnia żadnych funkcji publicznych ( to odróżnia ten system od systemu jednopartyjnego).
→ System kooperacji partii- wszystkie partie tego systemu lub co najmniej wszystkie liczące się partie, podejmują współpracę. Najczęściej przystępują do wyborów osobno, a po wyborach rezygnują z konkurencji i podejmują współpracę. W okresie zagrożenia może dojść do zawieszenia walki politycznej i utworzenia rządu jedności narodowej.
→ System dwublokowy- (wielopartyjny ustabilizowany) odmiana systemu wielopartyjnego, w którym występują bloki partii. Walka o władze toczy się między dwoma blokami. Po wyborach rządzi jeden z bloków mający absolutna przewagę w parlamencie. Prowadzi do stabilności rządów przy jednoczesnym zaniku kontroli parlamentu nad rządem. Współpraca w ramach bloków odbywa się na podstawie zawieranych porozumień.
→ System rozbicia wielopartyjnego- system wielopartyjny, w którym brak partii większościowej. Powstaje konieczności stworzenia koalicji. Koalicje są tworzone dzięki partiom centrowym, z udziałem ugrupowań lewicowych lub prawicowych. Jeżeli nie ma innych czynników stabilizujących to stan taki może zagrażać systemowi parlamentarnemu. Podobnie negatywne następstwa może mieć rozbicie wielopartyjne, w warunkach gdy prezydent nie ma wsparcia estrony partii większościowej.
Klasyfikacja zapoczątkowana przez Sartoriego (1976r.)
→ Dwupartyjny ze zmieniającymi się rządami- dwie bipolarnie zwrócone do siebie partie zmieniają się formując samodzielne rządy. Polaryzacja jest niewielka. Kierunek konkurencji dośrodkowy.
→ Umiarkowany pluralizm- trzy postacie: samodzielny rząd bez koalicji, koalicjami, z koalicjami środka lub wielkimi koalicjami. Stosunko0wo nie wielki dystans ideologiczny między liczącymi się partiami, dążenie do biegunowego budowania koalicji, dominacja dośrodkowej ko9nkuirencji bez udziału partii pozasystemowych. Mogą występować różne modyfikacje wynikające z lokalnych uwarunkowań.
→ Spolaryzowany pluralizm- łączy się z obstrukcyjną opozycja z lewa i prawa. Ideologizacja systemu partyjnego. Tendencja do odśrodkowej konkurencji. Te czynniki w konsekwencji zagrażają legitymizacji systemu politycznego. Występuje w dwóch wariantach: spolaryzowany pluralizm z fundamentalną opozycją z lewa i prawa oraz spolaryzowany pluralizm ze zdolnymi do rządzenia partiami środka.
→ System partii hegemonistycznej w spolaryzowanym pluralizmie- system wielopartyjny z dominacją jednej partii. Partia dominująca z reguły tworzy rząd, który mógłby być zagrożony jedynie przez koalicje wszystkich lub większości pozostałych partii.