ĆWICZENIA

→Psychologia kliniczna jest jedną z gałęzi psychologii stosowanej. Źródłem psychologii klinicznej są potrzeby psychologicznej pomocy w zakresie diagnozy i terapii dziecka z trudnościami wychowawczymi, problemami sensorycznymi, z defektami. W 1896 r. powstała pierwsza Poradnia Psychologiczna dla dzieci w Pensylwanii- Lightner Witner. Przyczyna powstania instytutu była opieka nad dzieckiem, zajmowano się opracowaniem każdego przypadku (case study).

W Polsce stanowi najbardziej rozwinięty dział psychologii stosowanej, przedstawiciele- Abramowski, Błahowski, Ochorowicz.

Rola psychologii klinicznej sprowadza się do współdziałania nad różnymi zjawiskami z zakresu psychopatologii.

Pod koniec lat 50- tych, na początku lat 60- tych zaczęły pojawiać się coraz liczniejsze publikacje z psychologii klinicznej dziecka. Powstały dwie katedry psychologiczne, jedna w Warszawie, którą kierowała Halina Spionek, a druga w Krakowie, która działał pod kierownictwem Marii Susułowskiej. Do najwybitniejszych nazwisk w Polskiej psychologii klinicznej należą: M. Kościelska, M. Tyszkowa, H. Olechnowicz.

Autorzy amerykańscy określają psychologię kliniczną jako psychologiczna dyscyplinę zajmującą się jednostkowym opisem, ustalaniem, wyjaśnianiem niepowtarzalnych zdarzeń.

Andrzej Lewicki za przedmiot psychologii klinicznej przyjmuje zaburzenia zachowania.

→ZACHOWANIE to kierowany przez osobnika akt nastawiony na realizację jakiegoś ważnego dla niego celu lub uniknięcia zagrożenia. W tym ujęciu zachowanie jest działaniem lub czynnością, która ma swój psychologiczny mechanizm regulujący zachowanie i decydujący o strukturze, energii i rytmie czynności. Tak rozumiane zachowanie pełni dwie funkcje:

1. Nastawioną na zaspokajanie potrzeb osobistych

2. Rozwiązywanie, realizacja zadań stawianych przez sytuacje życiowe, zdeterminowane jest wymaganiami środowiska, w którym żyje jednostka.

O zaburzeniach zachowania będziemy mówić wtedy, kiedy nie spełnia jednej lub oby tych funkcji. Zachowanie jest czynnością, wówczas zaburzeniu zachowania będziemy mówić wtedy, kiedy te czynności ulegają dezorganizacji w swoim przebiegu lub tracą ukierunkowanie na dany cel.

Działanie jak również czynności człowieka służą do regulowania stosunku jednostki z otoczeniem a także do jego przystosowania. W związku z tym psychologii kliniczna będzie nauką o regulacji wzajemnego stosunku do otoczenia.

Termin zaburzenie zachowania podaje J. Konopnicki mówiąc o zaburzeniu zachowania jako odchyleniu od normy rozumianej jako zasady moralne, obyczaje przyjęte w danym środowisku.

Można także mówić o psychologii klinicznej uwzględniając kryterium wieku, wówczas możemy podzielić ją na działy w zależności od etapu rozwoju:

- psychologia kliniczna dziecka

- psychologia kliniczna wieku dorastania (adolescencji)

- psychologia kliniczna wieku dorosłego

- psychologia kliniczna wieku starczego

Do zaburzeń zachowania możemy zaliczyć wszystkie zaburzenia psychotyczne, w których regulacja czynności jest tak głęboko zaburzona, że eliminuje człowieka za środowiska a w wielu przypadkach czyni go niebezpiecznym do otoczenia i uzależnia go całkowicie od opieki domowej. Do zaburzeń zachowania zaliczamy także nerwice, które także powodują dezorganizację, upośledzenie społecznej aktywności jednostki, (czyli np. na wskutek różnych dolegliwości- lęki, fobie, kompulsje). Do zaburzeń zachowania zaliczamy także zaburzenia osobowości, psychopatie, socjopatie, przy stwierdzonych defektach organicznych- charakteropatie; stany otępienie (wiek zaawansowany), upośledzenie umysłowe.

Kompulsje są wyrazem usztywnienia osobowości, myśli natrętnych, czynnościami przymusowymi, wielokrotnym sprawdzaniem (np. czy zamknął drzwi).

W Polsce dominuje pogląd, że leczenie zaburzeń psychicznych opiera się na przeprowadzaniu czynności, które obejmują:

- naukowe badania zaburzeń zachowania i wykorzystanie wyników tych badań w praktyce klinicznej, bądź dotyczą te badania etiologii zaburzeń, czyli przyczyn powstawania zaburzeń zachowania;

- czynników zapobiegających wystąpieniu tych zaburzeń;

- psychologiczne zabiegi za pomoca, których możemy korelować, niwelować zaburzenia zachowania np. terapia.

Praktyczna profilaktyka obejmuje profilaktykę zaburzeń zachowania ich psychologiczną diagnozę oraz ich usuwanie lub łagodzenie za pomocą odpowiednich zabiegów psychokorekcyjnych.

Zadaniem profilaktyki jest określenie warunków życia ludzi i działań każdego człowieka, które umożliwią mu realizowanie jego potencjalnych możliwości a jednocześnie ochraniają go przed tym, co zagraża jego zdrowiu psychicznemu. Te zadania w zakresie profilaktyki nawiązują do pojęć zdrowia psychicznego, higieny psychicznej.

Higiena psychiczna to nauka, która zajmuje się zdrowiem psychicznym człowieka jako jednostka i grupa społeczna.

Zdrowie psychiczne, określone przez WHO, to stan pełnego zdrowia, dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego, społecznego, a nie tylko brak choroby czy kalectwa. Możemy wyróżnić trzy płaszczyzny:

- fizjologiczne

- psychologiczne

- społeczne.

Jeśli chodzi o profilaktykę to działania profilaktyczne opierają się na dwóch założeniach, to znaczy:

1. Każdy człowiek posiada bardzo szerokie możliwości do radzenia sobie w różnych trudnościach, problemach życia

2. Możliwości człowieka są w mniejszym lub większym stopniu ograniczone przez wrodzone i nabyte właściwości mózgu i całego organizmu.

→DIAGNOZA

Zadaniem w zakresie diagnozy jest rozpoznawanie istniejących odchyleń w zachowaniu człowieka, wyjaśnianie ich przyczyn, patologii, etiologii i patomechanizmów ich powstawania.

Zadania w zakresie terapii to formułowanie i realizowanie programów postępowania korekcyjnego wobec zaburzeń stwierdzonych w postępowaniu diagnostycznym.

Wg K. Dąbrowskim zdrowie psychiczne to zdolność do prawidłowego rozwoju jednostki aż do osiągnięcia ideału osobowości wszechstronnie rozwiniętej; w tym kierunku zmierzają wszelkie zadania higieny psychicznej.

→Z zagadnieniem zaburzeń zachowania wiąże się pojęcie NORMY.

Samocki rozróżnia trzy podstawowe ujęcia normy:

1. statystyczne- norma to wartość średnia lub przeciętna, o stwierdzeniu normy decyduje uzyskanie wyniku zbliżonego do średniej 9 dopuszczalna jest różnica o tzw. jedno odchylenie standardowe), określenie wyniku jako normalnego w tym ujęciu nie upoważnia jednak do oceniania go jako wynik pożądany, gdyż jesteśmy przekonani, że za normę należy uznawać wszystko co jest powszechne i uznawane za normalne, co występuje często a rzadko występuje za nienormalne, czyli patologiczne (np. funkcjonowanie wyjątkowo zdolnych uczniów w szkołach, gdzie tego typu dzieci jest mało). Statystyczna ocena częstotliwości wystąpienia form zachowania prowadzi do określenia normy rozwojowej w różnych sferach, czyli wskaźnika określającego poziom rozwoju czynności psychicznych i ruchowych w danej grupie wiekowej. Natomiast zaburzeniu będziemy mówić wówczas, gdy dziecko nie spełnia wymagań charakterystycznych dla jego wieku.

2. Społeczno- kliniczne

Norma w ujęciu społeczno- klinicznym oznacza brak oznaków patologicznych. Symptomy patologiczne są dwojakiego rodzaju:

- obiektywna- w zachowaniu obserwujemy objawy nieprzystosowania, objawy te są widoczne oraz mogą mieć różny charakter np. nadmierna ruchliwość, trudności dziecka w koncentracji uwagi, izolacja dziecka, konflikty. W konsekwencji zaburzenie doprowadza do tego, że dziecko nie zaspakaja swoich potrzeb, nie rozwiązuje zadań w danej sytuacji.

- subiektywne- to przykre emocje, uczucia przeżywane przez dziecko, przykrości te dziecko przeżywa wewnętrznie natomiast zewnętrznie ich nie ujawnia. Symptom subiektywne może prowadzić do obiektywnego a również mogą występować w formie izolowania np. fobie, nerwice.

3. teoretyczne- warunkiem uznania jednostki z anormalną jest w tym znaczeniu posiadanie cech pozytywnych, które składają się na idealny wzorzec osobowości. Sporządzono listy cech, które maja określić wzorzec dojrzałej osobowości. Listy te różnią się miedzy sobą, jedne były zbyt łagodne a drugie zbyt wymagające.

Zrezygnowania z pojęcia normy jest w diagnozie psychologicznej niemożliwe. Znaczeniem kliniczno- społecznym normy posługujemy się, opisując symptomy zaburzeń u badanego dziecka. Statystyczne ujęcie normy wykorzystujemy dla określenia rozmiaru i głębokości stwierdzonych zaburzeń. W procesie terapeutycznym odwołujemy się do teoretycznego wzorca normy, wskazując cele terapii oraz oceniając jej efekty.

→Zaburzenie zachowania w świetle literatury psychologicznej- pedagogicznej

Spionek- analiza zaburzeń w kontekście analizy problemów, jakie stwarza młodzież i dzieci w szkole i innych instytucjach wychowawczych. To problem, który stwarza dziecko na tle rodziny, szkoły. W tym kontekście zaburzenia zachowania utrudniają funkcjonowanie w odrębie różnych wymagań wynikających z konieczności pełnienia różnych ról społecznych a także ustosunkowania się do samego siebie, rodzeństwa, rodziców i nauczycieli. Na wcześniejszych etapach rozwoju problem zaburzenia przejawia się w kontekście indywidualizacji dziecka a także jego rodzaju. W miarę dorastania dziecka idzie w kierunku społecznego rozwoju, wówczas możemy mówić o społecznym zaburzeniu emocjonalnym przekształcającym się w zjawisko niedostosowania społecznego. Autorka zwraca szczególną uwagę na złożoność tego zjawiska.

James Paul, Belty Epanchim uważali, że zaburzenia emocjonalne należą do najbardziej złożonych problemów wczesnego dzieciństwa i nie występują w prostych formach, ale obejmują fizyczną, psychologiczną i społeczną istotę dziecka.

Manifestacja- mogą się manifestować w formie nieodpowiednich zachowań, mogą wpływać depresyjnie na funkcjonowanie intelektualne (obniżenie), może wystąpić zmienność nastroju.

Nie należy utożsamiać zaburzeń emocjonalnych z niedostosowaniem społecznym, można uważać zaburzenie emocjonalne za wstępny etap niedostosowania społecznego, jego pierwszą przyczynę. Niektórzy autorzy uważają, że zaburzenie emocjonalne stanowi psychologiczny aspekt niedostosowania społecznego, to złożone zjawisko, także socjologiczne.

James Paul uważa, że nie wszystkie dzieci zaburzone emocjonalnie będą dziećmi niedostosowanymi społecznie i odwrotnie.

→ behawiorystyczne zaburzenia zachowania

Za Christiansonem możemy podawać takie symptomy behawiorystyczne jak:

- niepowodzenia szkolne, którym źródłem nie jest upośledzenie umysłowe czy jakiś inny defekt, czynniki są poza intelektualne

- chroniczne poczucie nie szczęśliwości, smutku, depresji, skłonność do wandalizmu, niszczenia cudzej własności

- skłonność do kłamstw, wykrętów

- niezdolność do współdziałania

- częste marzenia na jawie

- wysoki poziom lęku

- utrzymywanie w nieporządku w nieładzie własnego wyglądu zewnętrznego, otoczenia, izolacja, trzymanie się z dala od innych ludzi, niechętnie zwraca się o pomoc, zamykanie się w sobie.

James, Belty uważają, że wykonalne byłoby operowanie wszystkim tymi terminami, dlatego że praktyka pedagogiczna nie ogranicza się jedynie do jednego środowiska, gdyż dzieci funkcjonuję w różnych środowiskach, grupach. Różnice w diagnozie wynikają z pełnienia przez dziecko różnych ról społecznych, czy też różnego etapu rozwoju dziecka, toteż role te wymagają różnych zachowań.

Zaburzenie emocjonalne może ujawnić się jako seria negatywnych transakcji, błędnych zachowań w stosunku do kolegów, rodziców czy nauczycieli, odmienne są potrzeby tych dzieci. W normach rozwojowych uwzględniamy wiek dziecka.

→DIAGNOZA PSYCHOLOGICZNA

Jest zbliżona do diagnozy lekarskiej, jest to czynność, to badanie diagnostyczne a wynik tej czynności określany jest z punktu widzenia diagnozy lekarskiej. Kwalifikuje określenie zaburzeń do określeń klasy chorób np. symptomy pacjenta do cech autystycznych; a także prognozy, terapie, opisy zaburzeń i patomechanizmy.

Diagnoza psychologiczna opisuje zaburzenie zachowania, wyjaśnia to zaburzenia poprzez wykrycie dysfunkcji psychicznych procesów takich jak emocjonalno- motywacyjnych, orientacyjno- poznawczych, intelektualnych i wykonawczych. Określa ponadto, jaki udział w powstawaniu tych zaburzeń mają czynniki sytuacyjne a jakie osobowościowe, wskazuje czy zaburzenia osobowościowe są uwarunkowane pośrednio czy bezpośrednio czynnikami środowiskowymi czy somatycznymi. Z tego punktu widzenia możemy wyróżnić diagnozę całościową dotyczącą całokształtu funkcjonowania psychologicznego badanego dziecka (tzn. diagnoza osobowości; oraz diagnoza cząstkowa (problemowa) dotycząca wybranego aspektu funkcjonowania dziecka.

Zdaniem Lewackiego diagnoza psychologiczna jest formą zbliżoną do badania naukowego, zastosowanego do rozwiązywania praktycznych problemów klinicznych. W toku badania psycholog stawia problem, wysuwa hipotezy, czyli prawdopodobne rozwiązanie problemu, sprawdza hipotezy przez zastosowanie odpowiednich metod badawczych.

Diagnoza psychologiczna ma też swoje specyficzne cechy, które podczas diagnozowania należy uwzględnić:

- brak motywacji u dzieci do poddania się badaniom diagnostycznym- brak uczucia choroby, świadomość symptomów patologicznych, potrzeby leczenia się i zachowania- w związku z tym badanie diagnostyczne przeprowadzane jest na zlecenie dorosłych opiekunów dziecka

- niski stopień trafności diagnozy, zmniejszający się z wiekiem dziecka- objawy zaburzeń nie są stałe, są silnie uzależnione od aktualnej sytuacji życiowej dziecka

- konieczność formułowania diagnozy rozszerzonej obejmującej dziecko wraz z jego rodziną

- potrzeba ujęcia diagnozy jako procesu tzn. diagnoza powinna być efektem wielokrotnych kontaktów z dzieckiem na terenie domu rodzinnego, szkoły, środowiska rówieśniczego

-kliniczno- ontogenetyczny charakter diagnozy- ocena nie tylko aktualnego rozwoju dziecka, ale i dotychczasowego przebiegu rozwoju psychoruchowego

- diagnoza całościowa tzn. wszechstronna ocena psychofizycznego rozwoju dziecka.

- diagnoza zaburzeń, czyli tzw. diagnoza negatywna musi być uzupełniona tzw. diagnozą pozytywną

- diagnoza będą ca efektem badania psychologicznego powinna być wzbogaconą diagnozą uczestniczącą w terapii

- w diagnozowaniu dzieci używa się metod specyficznych, które uwzględniają cechy ich osobowości np. niski poziom samoświadomości, niski poziom rozwoju mowy, niski poziom umiejętności werbalizowania swoich problemów, lęków, niepokoju oraz ustalenie czy dane zachowanie dziecka mieści się w granicach normy w danym wieku czy też stylem zachowania preferowanym w danym środowisku.

Warunki pracy psychologicznej- wymaga się dużego przygotowania zawodowego, wysokiego poziomu empatii, akceptacji dziecka, zrozumienia dziecka, umiejętności podążania za dzieckiem, umiejętności wysłuchania problemów dziecka.

→PSYCHOPATOLOGIA

Psychopatologia podejmuje badania nad przyczynami, rodzajami mechanizmów zaburzeń psychicznych. Jest jednym z działów psychologii, łączy się z psychoterapią. Do psychopatologii należy pojęcie:

- zdrowia

- choroby psychicznej

- rejestrowanie wszelkich objawów zaburzeń, ukazanie zmian, objawów w przebiegu choroby.

Różnicowanie zdrowia psychicznego i normy psychicznej od normy przeprowadza się na pewnych kryteriach, które łączy się z dwoma podejściami do człowieka jako obiektu badań psychopatologii. Podejścia:

• Pierwsze podejście koncentruje się na opisywaniu prawidłowości różnych procesów psychicznych oraz ukazywaniu ich patologii. Analiza dotyczy wrażenia, spostrzegania, myślenia, pamięci, uwagi, wyobraźni, emocji, woli i działania. Przyjmuje się, że zaburzenie psychiczne rozwija się na tle konkretnej osobowości. Uważa się, że są one wyrazem defektu układu nerwowego lub też reakcji tego układu na szczególną sytuację.

• Drugie podejście polega na analizowaniu relacji zachowania pomiędzy człowiekiem (jednostką) a jej otoczeniem i wyjaśnianie mechanizmu, dlaczego przystosowanie jednostki do otoczenia jest zaburzone.

Mechanizmy rządzące człowiekiem:

- procesy motywacyjne

- schematy percepcyjno- poznawcze

- schematy intelektualne

Chwilowe zaburzenie tych procesów lub trwałe ich uszkodzenie będzie traktowane jako źródło nieprzystosowania czy tez niezrealizowania przez jednostkę podstawowych zadań życiowych.

Geneza zaburzeń mechanizmów postępowania człowieka jest różna, może to być spowodowane np. urazami fizycznymi, chorobami uszkadzającymi układ nerwowy, negatywnymi wpływami społecznymi. Pod wpływem tych czynników mamy doczynienia ze zmianami w sposobie reagowania prowadzące do wzmożonego napięcia emocji, stresu.

Najczęściej zaburzenia procesów psychicznych dzieli się uwzględniając rodzaj procesu psychicznego, tj. zaburzenia:

- spostrzegania

- myślenia

- pamięci

- uwagi

- życia uczuciowego

- świadomości

- woli i działania.

W zakresie zaburzeń czynności spostrzegania możemy wyróżnić takie postacie jak złudzenia, iluzje albo omamy.

Złudzenia polegają na tym, że pewne obiekty postrzegane są jako inne niż są w rzeczywistości.

Omamy polegają na tym, że mimo braku spostrzeżeń, spostrzeżenie występuje.

Złudzenia występują u osób normalnych, natomiast z omamami mamy doczynienia w chorobach psychicznych.

Możemy wyróżnić omamy:

- wzrokowe

- słuchowe

- węchowe

- smakowe

- dotykowe.

Patologiczne zmiany zaburzeniu myślenia dotyczą zarówno treści jak i form myślenia. Jednym z takich przejawów myślenia są myśli natrętne.

Natręctwo myśli polega na uporczywym przypominaniu jakiś wydarzeń albo powtarzaniu wyobrażeń powracających. Z natręctwem myślenia łączy się natręctwo czynności np. ciągłe mycie rąk.

Wyraźne zaburzenie myślenia występuje w postaci urojeń, które są fałszywym, fikcyjnym przekonaniom dotyczących samego siebie, innych ludzi oraz otaczającego świata. Urojenia prowadzą do podejmowania przez ludzi często niebezpiecznych i dziwacznych działań.

Możemy wyróżnić takie urojenia jak:

- wielkościowe- we wczesnej fazie choroby chory utożsami się z innymi znaczącymi osobami np. osobami historycznymi- myśli, że jest Bonaparte

- urojenia prześladowcze- jednostka twierdzi, że ktoś ją śledzi, że ją prześladuje

- urojenia mihigistyczne- chory wygłasza oglądy, że on już nie żyje, że jego narządy wewnętrzne ulegają rozpadowi

- urojenia zazdrości- nieuzasadnione podejrzenia zdrady małżeńskiej, często występuje wśród alkoholików.

Wszystkie te urojenia sygnalizują poważne zaburzenia psychiczne.

→ ZMIANY TĘPA I TOKU MYŚLENIA

• Przyśpieszenie zwane gonitwą myśli, objawem może być sposób formułowania wypowiedzi, wypowiedzi bezładne, nielogiczne. Sałaty słowne to stałe powtarzanie całych sekwencji w zdaniu tylko po to żeby mówić. Przyśpieszenie jest patologiczną gadatliwością.

• Spowolnienia tempa mówienia, pustka w słowie, zaburzenia w zakresie pamięci i uwagi. Może wystąpić niepamięć wsteczna-, czyli wypadnięcie z pamięci wydarzeń, które wydarzyły się jeszcze przez zachorowaniem, inaczej amnezja, której źródłem często są urazy fizyczne, chorym trudno powiedzieć, kim są; oraz niepamięć następcza, która dotyczy niezapomnianych zdarzeń zachodzących w trakcie choroby.

• Zaburzenia życia uczuciowego- występują przy wielu chorobach psychicznych. Także u normalnych ludzi spotykamy się z wahaniem nastroju, które najczęściej usytuowane jest wydarzeniami sytuacyjnymi. Jeśli wahania nastroju pojawiają się bez powodu to możemy mówić o zaburzeniu życia uczuciowego w postaci euforii bądź depresji.

Euforia charakteryzuje się nadmiernym ożywieniem, nieuzasadnioną nadmierną wesołością, poczuciem zadowolenia nieadekwatnym do sytuacji, charakterystyczne są gwałtowne wybuchy wściekłości, agresji.

Depresja- nie koniecznie musi być jako jednostka chorobowa, występuje stan smutku, przygnębienia, chory odczuwa silny lęk, przejawy zaburzenia uczuciowego, złość, drażliwość, brak zainteresowania. Nieleczona depresja może przekształcić się w poważne zaburzenia psychiczne.

→ CZYNNOŚCI KIEROWANIA WOLĄ

Formą zaburzeń czynności kierowania wolą jest stan osłupienia katatonicznego. Polega on na tym, że chory pozostaje w bezruchu, napięcie jest duże, wzmożone napięcie mięśniowe, chory nie zmienia swojego położenia, nie wykonuje żadnych ruchów. Pozycja, w której pozostaje chory jest pozycją niewygodną.

STUPOR- to osiowy objaw w psychozie katatonicznej, inaczej mówiąc jest to stan osłupienia. Możemy go zauważyć po pewnym czasie. Występuje wzmożone napięcie napędu psychoruchowego to znaczy ze stanu ze stanu osłupienia przechodzi w stan napięcia napędu psychoruchowego.

Przykładem zaburzenia kierowania wolą są zmiany ilościowe lub jakościowe w zakresie ogólnego funkcjonowania psychicznego.

Stan świadomości wiąże się za stanem przytomności umysłu. Możemy wyróżnić takie stany świadomości jak:

- stan przymglenia świadomości- występuje u każdego człowieka, zbliżony do stanów normalnych ludzi np. przed zaśnięciem albo przed wybudzeniem. Możemy także zauważyć przytępione stany umysłu np. śpiączka narkotyczna, stany po zabiegach operacyjnych;

- stan po upojeniu alkoholowym- tzw. delirium lub po narkotykach- człowiek mówi od rzeczy;

- stany jakościowe- stany majaczenia np. w wysokiej gorączce.

Zachowanie człowieka kierowane jest przez potrzeby społeczne i biologiczne. Postępowanie człowieka znajduje wyraz w rodzaju potrzeb oraz ich zaspakajaniu. Zaspakajaniu potrzeb towarzyszy stan przyjemności, a niezaspokajaniu- przykrości.

Wiele form patologicznego zachowania znajduje wyraz w niewłaściwie ukształtowanych potrzebach. Chodzi tutaj o negatywne doświadczenia zwłaszcza we wczesnych stadiach rozwoju, może wystąpić lęk w momencie, gdy potrzeby te nie są zaspokojone. To z kolei wpływa na powstawanie frustracji, lęku- modyfikacja czynności wykonywanych przez człowieka przyczynia się do kształtowania reakcji patologicznych.

→MECHANIZMY OBRONNE

Pomocnym sposobem, dzięki któremu ludzie usuwają negatywne emocjonalnie skutki tych frustracji nazywamy MECHANIZMAMI OBRONNYMI. Możemy powiedzieć, że mechanizmy obronne, inaczej techniki, są nawykowymi, ukształtowanymi w toku rozwoju osobniczego, sposobami radzenia sobie na zagrożenia związane z lękiem i innymi skutkami frustracyjnymi. Do najczęściej stosowanych technik obronnych należy:

- agresja- jest reakcją na sytuacje trudne, przeciążenia, systematyczne konflikty. Agresja może wystąpić u każdego człowieka jednak możemy także wyróżnić osoby szczególnie agresywne. Na ogół agresje przyjmuje różne formy zachowania- fizyczna, werbalna np. nawrzeszczenie na kogoś. Formą agresji jest także złe wypowiadania się o kimś jak również różne intrygi. Każdy może być agresywny, najczęściej występuje u osób niepoddawanych oddziaływaniu społecznemu, które miały agresywne wzory zachowania. Należy spodziewać się, w 90%, że dzieci, które były bite, brutalnie wychowywane to w ten sam sposób będą później się zachowywały, nawet w stosunku do rówieśników. U tych dzieci normy nie zostały uwewnętrznione. Może to być także wyraz rozpadu wcześniej nabytych norm, albo nawet w chorobie jako wyraz patologiczny.

- napady złego humoru- ma charakter pośredni z agresją, występuje jako wyraz tendencji agresywnej, gdyż rodzi tolerowany sposób zachowania, może przekształcać się w zachowanie agresywne. Jeżeli człowiek reaguje zbyt silnie to powinien udać się o pomoc do psychologa.

- Przeciwstawnym zachowaniem frustracyjnym jest ucieczka, wycofanie się. Ucieczka jest akceptowana społecznie, rzadko przynosi szkole otoczeniu. To rodzaj zachowanie nieadekwatnego do danej sytuacji, rezygnacja z sytuacji, która jest trudna; rezygnacja z celów, dążeń. Tego typu zachowanie jest pozbawieniem, niezaspokojeniem potrzeb a w konsekwencji prowadzi do lęku, do zagrożenia, do regresji. Bardzo często regresja pojawia się głównie w sferze emocjonalnej lęku, dorosły człowiek zaczyna płakać, lamentować nad swoim losem, małe dziecko po pójściu do przedszkola zaczyna się moczyć.

- Inną formą jest projekcja, czyli przypisywanie innym własnych negatywnych cech, są to cechy nieakceptowane u siebie, innym przypisuje winę za własne nieudolności, czyli projekcja własnych wad. Krytykując innym czyni to w pewnym stopniu świadomie a w pewnym nieświadomie.

Są to mechanizmy negatywne przybierające formę neurotycznych. Osoby neurotyczne to osoby nieradzące sobie w trudnych sytuacjach.

Do pozytywnych mechanizmów obronnych możemy zaliczyć:

- kompensacja- człowiek stara się zrealizować w dziedzinie, której ma możliwości, angażuje do tego celu receptory;

- racjonalizacja- bardziej pozytywny niż negatywny, to opracowanie intelektualne przykrości, które spotykają człowieka. Człowiek pomniejsza je, próbuje przekształcić je w stan rzeczy albo dąży do osłabienia doznanej przykrości czy niepowodzenia np. jednostka stara sobie wytłumaczyć, że cel, do którego dążyła nie był tak wielki natomiast wcześniejsze osiągnięcia miały większe znaczenie.

- regresja intelektualna- osoby tłumaczą sobie brak inwencji, inicjatywy tym, że z daną rzeczą czy sytuacją sobie nie poradzi. W konsekwencji u dzieci doprowadza to do w różnych czynnościach.

- izolacja wewnętrzna- emigracja duchowa, odcięcie się od rzeczywistości, od problemów.

ASPEKT ROZWOJOWY

→ CZYNNIK RODZINNY- RODZINA A ZABURZENIA W ZACHOWANIU MAŁEGO DZIECKA

W wieku niemowlęcym zależność od osób opiekujących się, od potrzeb dziecka jest całkowicie zachowana i możemy wyróżnić jedność procesów psychicznych i fizycznych. Dużą rolę odgrywają procesy emocjonalne, które stanowią siłę sprawczą na kolejne lata. Urazy emocjonalne tego okresu rozwojowego mają poważne konsekwencje dla dalszego rozwoju psychicznego. Dziecku i jego rodzicom w okresie niemowlęctwa grożą dwa niebezpieczeństwa:

1. Nadmiernego symbiotycznego związku z matką wtedy, kiedy przestaje być fizjologiczną koniecznością tj. ok. 1 r.ż.

2. Pozbawienie uczuciowości, miłości, ciepła matki, czyli deprywacja uczuciowa. Matka nie musi być osoba biologiczna, lecz to osoba świadcząca usługi macierzyńskie.

W pierwszych miesiącach życia pomiędzy osobą opiekującą a dzieckiem wytwarza się rodzaj symbiozy, dziecko pozostaje w stanie niezróżnicowania pomiędzy sobą a otoczeniem zewnętrznym, czyli występuje brak wyodrębnienia siebie z otoczenia.

Za Macher przyjmujemy, że po tym okresie symbiozy dziecko zaczyna różnicować pomiędzy sobą a matką. Dziecko nadal potrzebuje opieki matki, ale zależność nie jest już taka duża, czyli następuje oddzielenie od siebie, rozpoczyna się proces separacji, indywidualizacji.

W 2 r. ż. powinno nastąpić poczucie odrębności fizycznej i psychicznej od matki, powinno być to zdecydowanie wyrażone. Temu procesowi towarzyszy proces indywidualizacji, czyli intrapsychicznej organizacji dziecka. Dziecko to odrębna osobowość. Proces indywidualizacji odbywa się w celu kształtowania pozytywnych związków z matką. Brak indywidualizacji to np. zjadłyśmy zupkę- matka i dziecko.

Dziecku i matce z jednej strony grozi proces nadmiernej symbiozy a z drugiej strony separacja. Im wcześniejszy proces indywidualizacji tym lepiej.

Z procesem separacji wiąże się poczucie lęku.

LĘK SEPARACYJNY- prototyp wszystkich lęków, które pojawiają się w dalszych etapach życia. Pomiędzy matka a dzieckiem kształtuje się konflikt pomiędzy przynależnością a potrzebą wolności. Pełna przynależność poza okresem niemowlęctwa jest sprzeczna z naturą człowieka. Znalezienie równowagi pomiędzy przynależnością a wolnością stanowi kluczowy moment dla rozwoju psychicznego dziecka, należy dać dziecku swobodę do własnego rozwoju.

Chodzi o tzw. reakcje przystosowawcze, co oznacza krótkotrwały n niepatologiczny zespół zachowań regresywnych u dzieci spowodowanych sytuacjami, które mogą wywołać lęk separacyjny. Możemy wyróżnić takie sytuacje wywołujące lęk separacyjny jak:

- wyjście matki z domu

- wyjazd matki

- nieobecność matki

- pójście matki do pracy

- choroba.

Sytuacje te wywołują niepatologiczny zespół regresji. Dzieci mogą reagować nieadekwatnie do danej sytuacji, może wystąpić okresowe nasilenie lęku w w/w sytuacjach. Dzieci mogą manifestować swoje zachowanie pod postacią:

- zaburzeń snu

- niepokoju ruchowego

- bezsensowny płacz

- utrata apetytu

- utrata wcześniej nabytych umiejętności

- lęk przed osobami nieznanymi.

W prawidłowo funkcjonujących rodzinach istnieją szanse przezwyciężenia tego stanu, lęku, niekiedy trzeba udać się o pomoc do specjalisty. Jeśli objawy te utrzymują się stosunkowo długo, dziecko nie rozwija się dodrze, matka nie umie rozwiązać fazy symbiotycznej to poszukuje pomocy u swych rodziców, co nie jest dobre, pomocna jest psychoterapia, gdzie poszukuje się przyczyny nierozerwania fazy symbiotycznej. Jeśli objawy się nasilają to występuje zespół zwany psychozą symbiotyczną tj. między 2 a 5 r. ż. Przy próbach oddzielania dziecka od matki pojawia się skrajnie nasilony lęk, niepokój, krzyk, płacz, napady agresji bez wyraźnego powodu. U dzieci można także zaobserwować regresję w stosunku do kontaktów rówieśniczych. Dzieci te unikają samotności, skarżą się na dolegliwości somatyczne zwłaszcza przed pójściem do przedszkola. Dolegliwości te są o charakterze neurotycznym. Występują w sferze antycypacji wyjścia matki z domu. Dzieci mogą cofać się w sferze rozwoju, może także wystąpić reakcja no pojawienie się w rodzinie kolejnego dziecka, dziecko starsze wówczas cofie się w swoim rozwoju.

W matce jako reakcję na tę sytuację narasta ambiwalencja wobec dziecka, z jednej strony matka separuje się od dziecka, a z drugiej chce z nim być blisko. Często w takich przypadkach potrzebna jest pomoc psychiatryczna dziecko, rzadko matce.

Odwrotnym zjawiskiem psychozy symbiotycznej jest problem deprywacji uczuciowej tj. brak całkowitej symbiozy pomiędzy matka a dzieckiem, jako rodzaj stymulacji umożliwiającej prawidłowy rozwój psychiczny, uczuciowy. Przyczyny tego zjawiska mogą wynikać z przyczyn losowych np. śmierć matki czy opiekunki, choroba psychiczna matki, niedorozwój umysłowy, trudne warunki ekonomiczne, wielodzietność (matka odrzuca kolejne dziecko, nie potrafi zaakceptować kolejnego dziecka), brak motywacji do małżeństwa i macierzyństwa, niedojrzałość emocjonalna, często przyczyna odrzucenia dziecka są defekty fizyczne dziecka.

Zaburzenia, które przejawiają się w deprywacji uczuciowej, w złym ssaniu, nadmiernej płaczliwości, słabej reakcji na bodźce zewnętrzne łącznie określa się jako zespół reaktywnego zaburzenia więzi okresu wczesnego dzieciństwa, inaczej nazywamy to jako depresja anaklityczna- psychiatrzy i psychologowie określają to hospitalizacją, chorobą sierocą.

Rene Spitz na podstawie dokonywanych obserwacji w instytucjach opiekuńczych dla dzieci opisał właśnie te dzieci. Jeśli chodzi o niemowlęta to głównie na rozłąkę z matką, na śmierć matki dzieci te reagowały całkowitą zmianą zachowania. Pierwszą reakcją był płacz aż do całkowitego wyczerpania ponadto lęk, krzyk, brak łaknienia, odmowa picia i jedzenia. Jest to okres protestu. Po tym okresie następuje okres zaburzonej aktywności. W tym okresie u dzieci pojawia się spadek aktywności (aktywność zamiera), kiwanie się, masturbacja, ssanie palca, pojawiają się reakcje stereotypowego zachowania, dzieci są apatyczne, brak reakcji na działające bodźce, zachowanie dziecka przypomina zachowanie autystyczne, utrata odporności, załamanie funkcji biologicznych, w drastycznych przypadkach dochodzi do zgonu.

Bowlby wymienia trzy fazy reakcji dziecka na rozłąkę z matką (FAZY CHOROBY SIEROCEJ):

1. protest- pojawia się płacz, cechą charakterystyczna jest to, że dziecko w tej fazie jest w stanie nawiązać kontakt z inna osobą

2. faza rozpaczy- następuję po proteście, występuje dalszy płacz, odmowa jedzenia, zaburzenia snu, sny o treści lękowej, nadal istnieje możliwość nawiązania więzi z bliskimi osobami, występują zaburzenia somatyczne, spadek wagi, nastrój apatyczny

3. faza wyobcowania i zobojętnienia- dziecko odcina się od bodźców zewnętrznych tak jakby ustosunkowywało się do sytuacji, jest to groźna faza, płacz ustaje, w etiologii na tle występuje deprywacja uczuciowa.

Małe dziecko na jedną osobę nastawione jest monotropowo. Symptomy u małego dziecka nazwano SPOŁECZNYMI WYZWALACZAMI. Pierwszym symptomem społecznego wyzwalacza jest uśmiech, następnie krzyk, który sygnalizuje potrzeby dziecka, następnie przywierania- dziecko lubi być przytulane, często tak się uspakaja; następnie podążanie wzroku a ostatni symptom to ssanie matki. Dzieci 8- miesięczne płaczą na widok obcej osoby zwane jest to lękiem ośmiomiesięcznym.

Rodzina powinna być rodzina pełną, powinna stwarzać warunki do zabawy, do rozwoju, powinna dostarczać bodźców aktywizujących dziecko.

→ AUTYZM

Kolejny aspekt rozwojowy. Stanowi przedmiot zainteresowań dla wielu badaczy a także stanowi zagadkę dla klinicystów. Panuje przekonanie, że człowiek jest istota społeczną toteż funkcje osoby, która izoluje się od otoczenia jest fenomenem budzącym zainteresowanie.

Autyzm charakteryzuje brak spójności w poziomie rozwoju różnych sfer funkcjonowania dzieci autystycznych. Sprzeczności w tym zakresie są jedną z przyczyn podejmowania badań oraz formułowania różnego rodzaju teorii. Praca terapeuty wymaga wiele poświęcenia.

Zaburzenia autystyczne to wiele różnych form nieprawidłowości w rozwoju zróżnicowanych pod względem etiologii i sposobu funkcjonowania jednostki. Wszystkie maja cechy wspólne, do których zaliczamy:

- zaburzenia różnych form komunikacji społecznych

- zaburzenia rozwoju społecznego

- sztywność zachowania

Pierwszym, który wprowadził termin autyzm był Loe Kummer w 1943. Opisał grupę dzieci, które reprezentowały specyficzny wzorzec zachowania. Zespół objawów występujących u tych dzieci określił jako wczesny autyzm dziecięcy.

Autyzm pochodzi z greckiego autos i oznacza sam. Określenie to wykorzystał Bleuber do opisu zachowania, które polega na zamykaniu się we własnym świecie i nieodpowiadania na bodźce płynące z zewnątrz.

Autyzm według Kummer'a to:

1. Znaczny brak emocjonalnego odczuwania czy tez kontaktów z innymi ludźmi;

2. Brak mowy lub specyficzny sposób mówienia, nie służy komunikacji;

3. Fascynacja pewnego rodzajami przedmiotami, widoczna sprawność w manipulowania nimi; przedmioty zwane talizmanami;

4. Stereotypowe, rutynowe zachowanie, jednoczesne obsesyjne pragnienie niezmienności otoczenia wynikające w wysokiego poziomu lęku.

U niektórych dzieci możemy spotkać się z potencjalnym dobrym poziomem intelektualnym, widoczne jest to w wyrazie twarzy, dobrą pamięcią,, często uzdolnione do rozwiązywania zadań z manipulowania.

W 1944 Hans Aspergel wiedeński psychiatra opisał grupę nastoletnich chłopców, którzy reprezentowali zaburzone relacje społeczne i brak empatycznego współodczuwania. Chłopców cechowały ubogie wzorce pozawerbalne tj. uboga mimika, postulują wzorzec komunikowania niesłużący porozumiewaniu się z innymi.

ECHOLALIA- powtarzanie całych wyrazów lub tylko końcówek.

Charakterystyczna cechą autyzmu jest niechęć do zmian, chłopcy uciekali do stereotypowych sytuacji, dającym im poczucie bezpieczeństwa. U dzieci autystycznych występują zmiany organiczne ośrodkowego układu nerwowego. Chłopcy zafascynowani są rozkładem jazdy, książką telefoniczną, godziną. Pamięć mechaniczna bardzo dobrze wykształcona, chodzenie na palcach, liczenie schód, chodzenie tylko po parzystych bądź nie parzystych płytkach na chodniku, sztywność zachowania.

ETIOLOGIA

W latach 60- tych ubiegłego wieku panowało przekonanie o psychogennym podłożu. Zwolennikiem takiego podejścia była psychoanaliza, która kładzie nacisk na wczesne doświadczenia w dzieciństwie. Przedstawicielem był Bruno Bettelheim, który uważa, że źródła zaburzeń natężenia emocjonalnego tkwią w cechach osobowościowych obojga rodziców, ich charakterze. Napisał on książkę pt.„Pusta forteca”, w której podaje przyczyny, dlaczego dziecko odbiera świat jako zagrażający, wrogi, jako środowisko puste pozbawione emocji. Bettelheim uważa, że te sygnały przekazują matki już podczas karmienia tzn. przekazują negatywny stosunek do dziecka. Reakcją dziecka na taką sytuację jest wycofywanie, zamykanie się w sobie. Rodzice dzieci autystycznych głównie matki opisywane są jako lodowate, zimne, nastawione na realizację swoich pragnień, są surowe, nie zdolne do empatii, zamknięte w sobie, nie okazują emocji.

Pomimo, że ten kierunek spotkał się z przeciwnikami to biologiczne podłoże autyzmu analizuje historię życia większości dzieci autystycznych. Stwierdzono istnienie wielu czynników, które mogły w różnym stopniu uszkodzić ośrodkowy układ nerwowy. Czynniki te działają w różnych stadiach ontogenezy, mogą to tez być czynniki działające w okresie płodowym np. różyczka do 3 miesiąca ciąży, choroby wirusowe, konflikt serologiczny- prowadzi do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, do autyzmu. Ponadto przyczyna mogą być różne urazy mechaniczne w okresie okołoporodowym, następnie przyczyną może być niedotlenienie, także wewnątrzmaciczne. We wczesnym dzieciństwie tj. pierwsze2-3 lata zapalenie mózgu i opon mózgowych może prowadzić do zmian w układzie nerwowym, ale dotyczy to wczesnego etapu życia. Mikrozaburzenia nie prowadzą do zmian autystycznych, ale mogą wpływać na brak postępów w nauce. Problemem są przyczyny natury środowiskowej, nie możemy przypisywać wady tylko jednemu czynnikowi, nie można przeceniać tego jednego.

W miarę postępu wiedzy zespół ten oznacza specyficzny wzorzec postępowania. Przyczyny są różnorodne od skrajnej deprywacji do uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego.

Badacze Rutter, Christie (początek lat 90- tych) zwrócili uwagę, że dla lepszego zrozumienia funkcjonowania dzieci autystycznych zwracamy uwagę na dwa elementy tzn. z jednej strony zwracamy uwagę na stopień głębokości nasilenia, a z drugiej strony chodzi o poziom rozwoju intelektualnego tych dzieci. 75% dzieci autystycznych cechuje upośledzenie umysłowe, a tylko jedna czwarta dzieci to dzieci w normie intelektualnej.

Dzieci autystyczne nie maja zdolności do naśladowania, rozwój języka jest ubogi, wszystko to zależy od etapu, na którym te zaburzenia się pojawiły.

OBJAWY- dzieci nie reagują na widok dorosłych, nie wyciągają rączek, nie cieszą się na widok matki, nie reagują na obce osoby, gdy rodzice biorą dziecko na ręce to ono biję rączkami zaciśniętymi w pięść, dzieci te źle sypiają, bez wyraźnego powodu bywają krzykliwe, rzadko, kiedy się uspakajają. Dzieci autystyczne z tego typu objawami zaliczamy do pierwszej grupy, natomiast do drugiej grupy zaliczamy dzieci nadmiernie spokojne, apatyczne. Rodzice często odbywają bardzo długą a zarazem bardzo trudną drogę w celu udzielenia pomocy dziecku.

Ponad 50% dzieci w Polsce jest diagnozowane dopiero między 5 a 6 rokiem życia a zdarza się, że nawet później. Utrudnieniem klasyfikacji tych dzieci jest brak zgodności, co do krytyki.

Mówi się o tzw. triadzie zaburzeń, które może towarzyszyć objawom składającym się na kliniczny obraz jednostki. Na TRIADĘ ZABURZEŃ składają się:

1. Zaburzenia związków społecznych- szczególności odnosi się to do rozwoju empatii;

2. Zaburzeń rozwoju języka w wszelkich formach komunikowania a także komunikacji niewerbalnej

3. Oznaki sztywności, braku elastyczności, płynności przebiegu procesów myślenia i zachowania.

DIAGNOZA zaburzeń autystycznych opiera się na przyjęciu pewnego specyficznego wzorca zaburzeń.

Objawy zaburzeń ujęto w 2 grupy:

A. Jakościowe zaburzenia zachodzące w wzajemnych interakcjach społecznych, które manifestuje się poprzez:

1. wyraźna nieświadomość innych ludzi

2. brak lub zaburzone oczekiwanie pomocy lub wsparcia w sytuacjach trudnych

3. brak lub zaburzona zdolność do naśladowania

4. zaburzone wzorce zabaw społecznych lub ich praktycznych, dzieci wolą zabawy samotne

5. poważne zaburzenia zdolności do nawiązywania kontaktów społecznych, dzieci nie potrafią współdziałać ze sobą.

B. jakościowe zaburzenia werbalnej i pozawerbalnej komunikacji, własnej aktywności, pomysłowości, przejawiają się od jak najwcześniejszych lat, ujawniają się poprzez:

- brak gotowości do mówienia, do komunikowania, przejawia się już od etapu gaworzenia- jest to pierwszy sygnał

- zaburzenia w komunikacji pozawerbalnej tj. mimika, gestykulacja, dzieci uciekają ze wzrokiem

- brak pomysłowości w działaniu, naśladowania ról społecznych, nie są zainteresowane treścią opowiadania

- zaburzenia w mówieniu obejmują głośność wypowiedzi, intonację, rytm wypowiedzi, wysokość głosu tj. specyficzne echolalia, perseweracje (powtarzanie), odwracanie zaimków.

C. Znaczny ograniczony repertuar aktywności i zainteresowania, czyli zachowanie stereotypowe:

- podskakiwanie

- kręcenie się w kółko

- trzepotanie palcami

- uderzanie głową

- zaobsorwowanie dziwnymi przedmiotami, częściami- przywiązanie do pewnych obiektów, dziecko cokolwiek nosi przy sobie np. kawałek chleba, dzieci zamykają to w dłoni, zabranie tego przedmioty powoduje krzyk

- rutynowe, nawykowe wykonywanie czynności

- ubóstwo zainteresowań

- ograniczony repertuar zachowań

O zaburzeniach autystycznych będziemy mówić, kiedy wystąpią po dwa symptomy z grupy A a po jednym z grupy B i C.

→ ASPEKT ROZWOJOWY - OKRES PRZEDSZKOLNY

ZABURZENIA O CHARAKTERZE NERWICOWYM

Procesy orientacyjno- poznawcze, wykonawcze, intelektualne związane są z najmłodszą częścią mózgu tzw. młodszą korą, a procesy emocjonalne- za starszymi filogenetycznymi częściami mózgu. W tych ośrodkach podkorowych znajdują swoje miejsce procesy emocjonalne. Dzięki korze mózgowej dochodzi do uświadomienia. Przeżywanie emocji dokonuje się na drodze uczenia możliwości hamowania i kontrolowania tych stanów.

Psychologia ujmuje nerwice jako zaburzenia relacji psychicznej i fizjologicznej. To zaburzenie regulacji zachodzi w sytuacjach trudnych. Psychiatria, psychopatologia ujmuje nerwice jako chorobę społeczną, czyli czynnościowe zaburzenie psychogenne.

Zaburzenia nerwic mają swoją genezę w środowisku i powstają jako reakcje na sytuacje trudne. W momencie zetknięcia się z sytuacją trudną dochodzi do dezorganizacji zachowania, gdyż dotychczasowe sposoby radzenia sobie ze sytuacją trudną są nie skuteczne.

Do sytuacji nerwicogennych prowadzą:

- sytuacje traumatyczne, w których na skutek jednorazowego urazu dochodzi do zaburzenia zachowania np. u dzieci młodszych bodźce nagłe wzbudzają lęk tj. upadek, uczestnictwo w pożarze, śmierć matki, szpital, ugryzienie przez zwierzę, ustawiczne kłótnie pomiędzy rodzicami, rozwód rodziców;

- sytuacje subtraumatyczne, które nie wywołują natychmiastowej, gwałtownej reakcji zakłócenia czynności, natychmiast wywołują długotrwałe kumulowanie negatywnych doświadczeń emocjonalnych tzw. nerwica korozyjna.

Obuchowska zwraca uwagę na cech środowiska o charakterze psychogennym:

- zmienność wymagań

- sprzeczność wymagań

- nadmiernie wygórowane wymagania w stosunku do dziecka.

Suchaliewa zwraca uwagę na somatyczne przygotowanie do urazu np. przemęczenie, niedożywienie dziecka przed urazem. Podatność na zaburzenie nerwicowe zwiększają także mikrouszkodzenia centralnego ośrodka nerwowego, powoduje osłabienie zdolności dzieci do radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Dzieci są szczególnie narażone na zaburzenia nerwicowe na wskutek mało odpornego układu nerwowego. Dzieci nie mają wyuczonych sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych, mają mały zakres doświadczeń oraz charakteryzują się niewykształconym poziomem intelektualnym. Dziecko pod względem biologicznym i społecznym jest uzależnione od swojego środowiska. Jeżeli to środowisko jest nerwicogenne to dziecko narażone jest na ustawiczne urazy.

ZABURZENIA NERWICOWE WIEKU PRZEDSZKOLNEGO- w tym okresie głównie dominują zaburzenia wegetatywno- somatyczne. U dzieci dominują NERWICE MONOSYMPTOMATYCZNE. Możemy wyróżnić takie zaburzenia jak:

1. zaburzenia wegetatywno- somatyczne - objawy:

- brak apetytu jako konsekwencja przeżycia strachu przez dziecko w celu zwrócenia uwagi na siebie, ukarania rodziców, brak łaknienia, często podkreśla się nieprawidłowe relacje pomiędzy matką a dzieckiem, gdyż matki takie to osoby mało zrównoważone emocjonalnie, są rygorystyczne, surowe, niekonsekwentne, więźnie emocji. Dzieje się tak gdyż matka przywiązuje szczególną wagę do jedzenia, skupia się nad jedzeniem, zmusza dziecko do jedzenia, przez co dziecko protestuje. Często tego typu zaburzenia pojawiają się z chwilą pojawienia się kolejnego dziecka w domu.

- zaburzenia związane z układem wydalania- moczenie mimowolne i to zarówno dzienne jak i nocna, zwane moczeniem wtórnym, gdyż występuje u dzieci, które opanowały już kontrolę nad moczem. Dzieje się to na wskutek czynników patogennych. Moczenie ma charakter instrumentalno- regresywny, dziecko w ten sposób chce zwrócić na siebie uwagę. Nie wolno karać dziecka, ani go zawstydzać, kpić czy wyśmiewać a szczególności przed rówieśnikami. Metodą pomocną w wyzbyciu się tego zaburzenia jest wyeliminowanie czynników stresogennych w rodzinie.

2. Zaburzenia ruchowe

NERWICE RUCHOWE

Najbardziej typowymi objawami są TIKI polegające na mimowolnych stale powtarzających się ruchach mięśni lub grup mięśniowych, są niekontrolowaną czynnością, nie służą żadnemu celowi. Mogą to być grymasy twarzy, mruganie, chrząkanie, tiki wokalne- powtarzanie dźwięku. Tiki występujące we wczesnym dzieciństwie są reakcją nerwicową. Mogą występować w pojedynczych symptomach lub mogą towarzyszyć innym objawom. Mogą zanikać samoistnie lub mogą się utrwalać jako skutek ciągłego poprawiania dziecka, zwracania mu uwagi.

LECZENIE TIKÓW- zaczynamy od usunięcia przyczyny, czyli czynników traumatycznych. Do składników całego zespołu objawów (tików) zaliczamy:

- leczenie farmakologiczne

- psychoterapia (zajęciowa, zabawowa itp.)

Do zaburzeń ruchowych zaliczamy także zaburzenia snu głównie trudności w zasypianiu. Dziecko mogę dręczyć lęki nocne, mogą zrywać się z krzykiem w nocy, dziecko jest półprzytomne. Do takich zaburzeń zaliczamy także nocne przechadzki, wędrówki zjawisko to nosi nazwę SOMBAMBULIZM, dziecko spaceruje w nocy idzie np. napić się wody do kuchni. Musimy prowadzić z dzieckiem uregulowany tryb życia. Dzieci w wieku przedszkolnym do 5 r.ż. powinny chodzić spać o 20.00. Należy eliminować silne bodźce, przeżycia w ciągu dnia, nie wolno straszyć dziecka np. babą jagą, kominiarzem, są to dzieci o wzmożonej aktywności, słabszym układzie nerwowym. Dobrze, aby dziecko przed snem miało spokojne zajęcie.

Do nerwic monosymptomatycznych zaliczymy także samogwałt, czyli masturbacje. Samogwałt wywołany jest przypadkowym doświadczeniem dziecka, które sprawiło mu przyjemność- jeśli doszło do utrwalenia zachowania- może wystąpić ponadto naśladowanie zachowania innych dzieci- masturbacja grupowa. Jest to zjawisko raczej przejściowe należy odwrócić uwagę dziecka od tego, chodzi o to, aby dziecko było jak najbardziej aktywne, biegało, było ruchliwe! Dzieci, których potrzeba miłości nie jest zaspokojona to te dzieci częściej się masturbują. Do niekorzystnych zaburzeń ruchowych zaliczamy obgryzanie paznokci czy też ssanie palca.

3. Zaburzenia mowy tzw. logonerwice

W tym przypadku związane jest to z niedojrzałością artykulacyjną i jest uwarunkowane emocjonalnie. Przyczyna może być opóźnienie emocjonalne, które objawia się mówieniem po dziecięcemu tzn. dzieci, które opanowało już mowę w kontaktach z rodzicami spieszczają wyrazy. Jeśli rodzice w ten sam sposób mówią do dziecka wówczas potrzebne jest leczenie całej rodziny.

Inna postacią zaburzenia mowy jest JĄKANIE o podłożu emocjonalnym.

- pierwsza postać- jąkanie u dzieci w3-4 r.ż jest zjawiskiem przejściowym i zwane jest jąkaniem rozwojowym. Występuje w procesie opanowywania przez dziecko czynności werbalnych, językowych, często związane jest to z niedostatecznie sprawnym narządem mowy, dzieci szybciej myślą niż mówią. Nie należy dziecka ustawicznie poprawiać, korygować.

- druga postać- druga postać pojawia się jako reakcja psychogenna na sytuacje trudną lub uraz psychiczny np. pójście dziecka do przedszkola czy szkoły. Utrudnia to nawiązanie kontaktu z rówieśnikami, powoduje zakłócanie reakcji z otoczeniem, pogłębiają i potęgują to sytuacje trudne. Dzieci, które często się jąkają wymagają pomocy psychoterapeutycznej.

Inną postacią zaburzeń mowy jest AFONIA HISTERYCZNA albo inaczej autyzm. W skrajnych przypadkach afonii histerycznej dochodzi do całkowitej utraty głosu lub mówienia przez dziecko szeptem. Często występuje jako objaw w formie obrony przed sytuacja wywołującą lęk np. publiczne wystąpienie dziecka. Może tez to być autyzm wybiórczy albo selektywny, czyli taki, który pojawia się w niektórych sytuacjach, kiedy dzieci nie chcą się odzywać np. w przedszkolu, lub dzieci mogą rozmawiać z innymi dziećmi za to z osobami dorosłymi nie rozmawiają, powodem nie mówienia może też być nieśmiałość dziecka, dzieci te nie włączają się do zabawy. To dzieci o wolniejszym tempie rozwoju, dzieci boja się porażki, nie włączają się w relacje z innymi dziećmi, wycofują się. Dla tych dzieci niezbędne są zajęcia psychoterapeutyczne, ćwiczenia oddechowe, logarytmiczne, ćwiczenia powiązane z ruchem.

U dzieci występuje patologia układu nerwowego, czynnikami szkodliwymi mogą być czynniki zewnętrzne a także zwolnienie tempa rozwoju. Jeśli chodzi szkołę to mogą to też być dzieci, które nie uczęszczały do przedszkola.

U dzieci w wieku przedszkolnym występuje rozgałęziona struktura symptomu, tzn. lękowa postawa wobec otoczenia może doprowadzić do nerwic. Dzieci te określa się neuropatycznymi. Dzieci te charakteryzuje nadmierna wrażliwość, nieśmiałość, ponadto dzieci te są niezaradne, uzależnione od rodziców. Istotna jest również kwestia temperamentu i wychowania- rodzice często tłumią dziecko, stawiają dużo rygorów, nakazów.

Przedszkole jest dobra szkołą życia, przygotowuje dziecko do podjęcia nauki szkolnej.

W wieku przedszkolnym biorą początek przewlekłe postacie różnych nerwic np. urazy o charakterze patologicznym, które mogą działać na zasadzie sprzężenia zwrotnego, które mogą prowadzić do nieprawidłowego kształtowania osobowości dziecka.

Objawy parcjonalne- tj. do 3 r. ż. przebywanie tylko z matką, jest to tzw. symbioza trzyletniego urlopu macierzyńskiego, postawa nadmiernego ochraniania w konsekwencji tego występuje mała aktywność dziecka, niesamodzielność, na przeszkody reaguje wybuchami gniewu. Matka całkowicie uzależnia dziecko od siebie. Te dzieci zazwyczaj są egocentryczne, występuje nienasycona potrzeba bycia w centrum uwagi, opóźnienie rozwoju społecznego, niedojrzałość uczuciowa powoduje opóźnienie rozwoju społecznego i trudności w pójściu do przedszkola czy szkoły. Dzieci te unikają sytuacji trudnych, nie podejmują inicjatywy do działania. Możemy także wyróżnić dzieci zbyt podporządkowujące się, słabo aktywne, bardziej są bierne stąd też dzieci te w pewnym momencie protestują i należy dać im wówczas swobodę, nie wolno ograniczać dziecku rozwoju.

→ZABURZENIA NEURODYNAMICZNE, CZYLI NEURODYNAMIKI PROCESÓW NERWOWYCH

Neurofizycznym podłożem dynamiki psychiki jest układ nerwowy, dzięki niemu człowiek reguluje swoje stosunki z otoczeniem. Całokształt prawidłowości układu nerwowego to gra dwóch procesów pobudzania i hamowania.

Zespół cech najkorzystniejszych dla prawidłowego funkcjonowania człowieka to:

- duża siło procesów pobudzania

- równowaga pomiędzy procesami pobudzania i hamowania oraz średni, przeciętny poziom ruchliwości tych procesów.

W przypadku odchyleń od tego prawidłowego modelu procesów psychicznych mówimy o patologii. Zakłócenia dynamiki tych procesów nerwowych stają się powodem dezorganizacji czynności psychicznych utrudniające prawidłowe przystosowanie się do otoczenia oraz efektywne działanie.

Zaburzenia dynamiki procesów nerwowych to:

1. Osłabienie procesów pobudzania i hamowania

2. Zakłócenie równowagi tych procesów, czyli pobudzania i hamowania

3. Zakłócenie ruchliwości, może to być bezwładność tych procesów albo zmienność.

Zaburzenia dynamiki wyrażają się w postaci nadpobudliwości psychoruchowej albo zahamowania psychoruchowego.

NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA- zespół cech zachowania, które występuje w postaci wzmożonego pobudzenia ruchowego, nadmiernej reaktywności emocjonalnej oraz specyficznych zaburzeń poznawczych.

Generalnie mamy dwie grupy dzieci: spokojne i ruchliwe. Najbardziej charakterystycznym osiowym objawem dzieci nadmiernie ruchliwych jest właśnie nadpobudliwość ruchowa. Innym charakterystycznym objawem jest niepokój ruchowy, dziecko ustawicznie się kręci, zmienia pozycję. Inny symptomy to manipulacja wokół własnego ciała np. kręci włosy. Dzieci nie lubią uczestniczyć w zajęciach, zabawach, które ograniczają ich swobodę ruchu, lubią zabawy ruchliwe. Niepokój ruchowy może przekształcać się w nerwice. Dużą rolę odgrywa psychoterapia. Często nadpobudliwość dzieci pojawia się już bardzo wcześnie- dzieci źle ssą, nie sypiają dobrze, często budzą się w nocy. Dzieci te nie potrafi skupić swojej uwagi. Innym symptomem są reakcje emocjonalne, czyli reakcje niewspółmiernie silne do działających bodźców. Dziecko reaguje silna złością, tupie nogami. To działania niekontrolowane, dzieci są niedojrzałe emocjonalnie, nie są odporne na trudności, maja opóźniony proces przyswajania norm i zasad społecznych. Rodzice, którzy ustawicznie ulegają dziecku ponoszą porażkę.

Sfera poznawcza- słaba koncentracja uwagi, słaba jej przerzutność, brak selektywności uwagi, ponadto mała wytrwałość, szybka męczliwość, nierównomierne tempo, uczucia wahania mobilizacji psychicznej, dzieci są chaotyczne, szybko zapominają. Dzieci te mogą być w normie intelektualnej, ale mimo to maja małe wyniki w nauce szkolnej.

U dzieci nadpobudliwych możemy także zauważyć zaburzenia wegetatywne tj. zaburzenia snu, tiki, lęki dzienne i nocne, samogwałt, jąkanie. Jeśli otoczenie nie reaguje właściwie, gdy dziecko nie jest leczone to wszystkie te objawy ulegają utrwaleniu i następuje proces hamowania u dzieci, utrwaleniu sprzyja także niewłaściwe reagowanie otoczenia tj. ustępowanie dziecku lub nadmierne kary. Musimy systematycznie obserwować zachowanie dziecka, szczególna rolę odgrywa wywiad z rodzicami (jak przebiegała ciąża, przebyte choroby dziecka itp.).

Przyczyna nadpobudliwości może być typ układu nerwowego, czyli temperament, a może wystąpić jako wyraz zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego i mikrouszkodzenia układu nerwowego, choroby, pobyt w szpitalu, różne zabiegi, przeżycia kobiet w czasie ciąży.

Istotnym czynnikiem jest wpływ środowiska a także rygorystyczny stosunek do dziecka tj. matka nie wypuszcza dziecka spod swojej opieki, dziecko może dopiero „użyć” sobie w szkole jak w domu nie może, następują kary cielesne, które zależą od osoby karzącej, w zależności od ich ciężkości doprowadzają one do zaburzeń równowagi psychicznej dziecka, konfliktów, niezrównoważeni psychicznego rodziców, głównie matki, wpływ maja także nieprawidłowe relacje w rodzinie większość dzieci nadpobudliwych ruchowo to dzieci o słabszym typie układu nerwowego.

POSTĘPOWANIE KOREKCYJNE:

- nie hamowanie nadmiernej aktywności dziecka

- próbowanie ukierunkowania zachowania dziecka na właściwy cel

- czuwanie nad stawianiem celów na miarę możliwości dziecka

- pomoc w organizowaniu działań za pomocą, których dziecko osiąga cel

- stawianie dziecku nieodległych celów możliwych do zrealizowania i dostosowanie ich do możliwości dziecka

- właściwie pokierowanie dzieckiem, aby jego aktywność była cecha pożądaną.

ZAHAMOWANIE PSYCHORUCHOWE

Dzieci z zahamowaniem ruchowym jest mniej w klasie, ok. 5%. 80% przypadków to dzieci, których układ nerwowy uległ działaniu czynników patogennych.

Objawy:

- ograniczenie spontanicznej aktywności dziecka

- niepokój ruchowy i dezorganizacja czynności

- w sferze poznawczej- zawężenie aktywności poznawczej dziecka

- w sferze emocjonalnej- ograniczenie wyrażania uczuć, dzieci sprawiają wrażenie obojętnych

- w sferze somatycznej- wzmożona reakcja na układ nerwowy, łatwe czerwienienie, bladnięcie, przed pójściem do szkoły często występuje odmowa jedzenia, występuje przewaga procesów hamowania

- niewłaściwe wychowanie za strony dorosłych, czyli zbyt restrykcyjne wychowanie, karność, ograniczenie samodzielności i aktywności dziecka, ostra krytyka, ośmieszanie, nieopanowane zachowanie osób dorosłych (np. rodzice wrzeszczą na dziecko bez powodu), kary fizyczne, zagrożenie emocjonalnego związku z rodzicami (projekcja, rozwód rodziców, kłótnie rodziców, porównywanie dziecka do innego dziecka). Te dzieci tracą zaufanie do otoczenia, uciekają od otoczenia, staja się bierne, ulegają. Podłożem może być temperament dzieci z przewagą hamowania tempa, rytmu rozwoju, warunki środowiskowe. To dzieci, które nie sprawiają na ogół problemów wychowawczych, nie utrudniają pracy nauczyciela. Tego typu zachowanie występuje już w przedszkolu. Chcą podjąć się terapii musimy wiedzieć, jakie czynniki spowodowały, że dziecko właśnie tak się zachowuje. Dzieci molestowane także wycofują się, nie chcą mówić, dzieci boją się przyznać do swoich problemów nawet matce.

FORMY TERAPII:

- akceptacja wszelkich form aktywności dziecka

- nagradzanie przejawów samodzielności

- może to być terapia indywidualna bądź w gronie rodziny.

→DZIECI NIEDOSTOSOWANE SPOŁECZNIE

W zależności od wieku do grup dzieci niedostosowanych społecznie zaliczymy dzieci, u których zaburzenie w zachowaniu występuje w stopniu znacznie głębokim, tak że utrudnia normalne współżycie z innymi ludźmi.

Możemy wyróżnić niedostosowanie w formie nieprzystosowania. Jest to forma lżejszego stopnia, która przejawia się w konfliktach dziecka ze środowiskiem. Kontakty społeczne i uczuciowe nie zostają trwale naruszone, zaburzenie jest łatwo odwracalne, gdyż nie udało jej się ogarnąć całej osobowości dziecka. W fazie poważniejszego nieprzystosowania relacja osobnik- środowisko ulega głębokiej deformacji, dziecko przestaje przestrzegać norm i zasad obowiązujących w danej kulturze i środowisku. Mamy tutaj doczynienia z postacią negującą wszelkie autorytety, które powszechne są w danej kulturze, dziecko przestaje przestrzegać autorytetu. Na jej miejscu pojawiają się autorytety fałszywe. Dzieci wchodzą w grupy chuligańskie, przestępcze, pojawia się agresja przeciwko członkom innych grup (np. skin kontra pank). Agresja ta jest bardziej w formie uogólnionej postawy i nie jest bezpośrednią reakcją na atak czy zagrożenie, jej źródłem może być częsta głęboka frustracja, która dziecko doznało w przeszłości. W związku z tym symptom niedostosowania społecznego objawia się reakcjami okrężnymi, pojawia się nie wprost, często te reakcje są nieadekwatne do siły bodźca, są gwałtowne, skierowane na cele destrukcyjne, osoby niszczą przedmioty, czasem nawet bez powodu.

Tego typu zachowanie świadczy o silnym wypatrzeniu sfery dążeń z motywacją, które są podporządkowane prymitywnym popisom, emocjom.

Dziecko niedostosowane społecznie ma trudności w nawiązaniu kontaktów uczuciowych, społecznych, dominujące emocje to gniew, strach, elementarne uczucie przykrości, przyjemności są związane z zaspakajaniem potrzeb głównie biologicznych. Niewykształcone są uczucie wyższe takie jak moralne, estetyczne, brak wrażliwości, oschłość uczuciowa, nie mają przyjaciół, nikogo też nie obdarzają przyjaźnią, ani sympatią ani miłością, nie uznają współczucia nawet w stosunku do najbliższych, albo są te uczucia stłumione. Dzieci nie są zdolne do przywiązania się do kogoś.

Grupa dzieci niedostosowanych społecznie obejmuje - psychopatów i charakteropatów. Niedostosowane do środowiska są także dzieci neurotyczne. Są one niezdolne do przeżywania uczuć wyższych, ale przeżywają je nadmiernie przesadnie, odbiera to radość dzieciństwa, trudno im funkcjonować w środowisku, występują konflikty społeczne, odbija się to na rozwoju psychoruchowym dziecka.

Zaburzenia neurotyczne mogą być wstępem do zaburzeń osobowości. Neurotyk szkodzi samym dzieciom.

Rozróżnienie pomiędzy charakteropatycznymi a psychopatycznymi dziećmi nie jest proste gdyż w oby przypadkach dominują zaburzenia charakteru, defekty w sferze dążeń i motywacji, defekty w stosunku do innych ludzi a także, jeśli chodzi o stosunek do samego siebie, niezdolność do przeżywania uczuć wyższych. Charakterystyczne jest pobudliwe zaburzenie procesów hamowania. Zaburzenia w sferze dążeń i motywacji.

W etiologii charakteropatów dopatrujemy się zaburzeń o podłożu organicznym, czyli uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, a w etiologii psychopatów istotną rolę odgrywają czynniki środowiskowe, niektórzy wiążą je z czynnikami dziedzicznymi tzw. konstytucja psychopatyczna. Na ogół jednostki psychopatyczne, mimo etiologii, wiążą się często z olbrzymią niedojrzałością, która ma uwarunkowania dziedziczne oraz niewłaściwe modelowania. Dzieci takie są niestałe, kłótliwe, chłodni uczuciowo, kłamliwi, aspołeczni.

Aspołeczność określana jest często niedorozwojem moralnym (z angielskiego moral imsamty), zwyrodnieniem moralnym. Dzieci maja tendencje niszczycielskie, rzucają się na swoich rówieśników, znęcają się nad zwierzętami. Może to być zjawiskiem przejściowym, ale może się to też nasilać.

John Bolwi uważał, że na kształtowanie osobowości psychicznej wpływa:

- brak możliwości wytworzenia silnych więzi uczuciowych pomiędzy matką a dzieckiem

- deprawacja uczuć przez okres od 3 do 6 miesięcy, wydłużająca się rozłąka z matką

- zmiana osób, które pełniłyby rolą matki w tym czasie.

Zaburzenia psychopatyczne (socjopatyczne) to zachowania wyuczone, możemy wymienić takie czynniki sprzyjające psychopatii jak:

- patologia środowiska- poczynając od środowiska rodzinnego, przybierają różne formy, główną przyczyną jest niedojrzałość emocjonalna rodziców do pełnienia ról społecznych, brak przygotowania, często dzieci psychopatyczne to dzieci samotnych matek, z rozbitych małżeństw lub rodzin przestępczych, z rodzin dotkniętych alkoholizmem czy prostytucją.

Zaburzenia osobowości mogą także występować u dzieci z tzw. dobrych domów, gdzie rodzice są zapracowani, albo popełniają błędy wychowawcze, albo kupują dziecku dużo zabawek, by załagodzić ich stałą nieobecność lub są nadmiernie wymagający. Dziecko z zaburzoną osobowością to dziecko nieszczęśliwe, ponadto mogą unieszczęśliwiać innych.

Możemy wyróżnić dwie grupy manifestacji zaburzeń zachowania:

1. Pierwsza forma to zachowanie gdzie dzieci przejawiają zachowanie wycofujące, obojętne w kontaktach z innymi ludźmi, osamotnienie

2. Druga forma to forma wojowa, demonstracyjna, agresywna, dziecko jest pozbawione uczucia moralnego, nie czuje się winne, nie pragnie przebaczenia, nie ma skrupułów podczas wyrządzania komuś krzywdy.

O tych dzieciach możemy mówić w kategoriach dzieci przestępczych, jest to termin prawny. Pojęcie to obejmuje dzieci objęte wyrokiem sądowym za popełnione i wykryte przestępstwa.

Dzieci wykolejone to potencjalne dzieci przestępcze. Możemy powiedzieć, że z tego punktu widzenia dzieci wykolejone przyjmują zachowanie nie zgodne z danym środowiskiem, to zachowanie wbrew normom.

Źródła zachowań przestępczych nawiązują do sytuacji frustracyjnych, deprawacji potrzeb dziecka, czyli niezaspokajanie podstawowych potrzeb dziecka, oraz niemożności wytworzenia się super ego, czyli nad „ja” tj. sumienia.

Droga wykolejenia uwydatnia wpływ wielu czynników m.in. Spionek uważa, że główne źródłem wykolejenia dzieci są niepowodzenia szkolne, w ślad za tym- konflikty ze szkoła, z rodzicami, za tym z kolei idą wagary, ucieczki z domu, dziecko znajduje się po za sfera wpływu rodzinnego. Mamy wówczas pierwszy krok do czynów przestępczych.

Niektórzy badacze uważają, że źródła zachowań przestępczych dostrzegane są już w przedszkolu, co wiąże się z niezaspokajaniem potrzeb dziecka, brakiem opieki nad dzieckiem, błędnym systemem wychowawczym. Jednak nie każde niepowodzenie szkolne prowadzi do wykolejenia czy przestępczości np. wagary mogą być epizodem w życiu dzieci, które nie pociągają za sobą ważnych skutków, stanowią sygnał potencjalnego niebezpieczeństwa, mogą inicjować formę zachowania typu kradzieże, picie alkoholu, czyny chuligańskie. Młodzież wykolejona wpływa demoralizująco na rówieśników, jest to zaraźliwe, należy zapobiegać tego typu zachowaniom, one same nie znikną, mogą się rozszerzyć.

→JADŁOWSTRĘT PSYCHICZNY- ANOREKSJA, NERWOWA

Zaburzenie to występuje w populacji młodzieży, wynosi ok. 1%, zjawisko to występuje częściej u dziewczyn o 10 do 20 razy częściej niż u chłopców. Ok. 85% przypadków osób z jadłowstrętem psychicznym zaczyna chorować między 13 a 20 r. ż., przy czym nasilenie tego typu zachowania przypada na 16, 17, 18 r. ż. Śmiertelność wynosi od kilku do kilkunastu procent. Znacznie rzadziej występuje u chłopców, u nich występuje między 15 a 16 r. ż. i źródłem są problemy z identyfikacją seksualną.

Przebieg choroby jest cięższy u dziewcząt, prowadzi do całkowitego wyniszczenia organizmu a czasem nawet do zgonu. Pretekstem do podjęcia odchudzania jest nadwaga, całe postępowanie koncentruje się na wadze. Z czasem przechodzi to w podłoże psychiczne, gdyż towarzyszy temu lęk przed przytyciem. Dziewczęta wprowadzają drastyczne ograniczenia, po jedzeniu prowokują wymioty, same przygotowują sobie posiłki, jedzą w samotności, stosują dodatkowe ćwiczenia gimnastyczne, obliczają wartość kaloryczną posiłku.

KONSEKWENCJE- po kilku miesiącach dochodzi do utraty wagi o 40-50%, konsekwencja tego jest zmiana w wyglądzie zewnętrznym, występuje zasinienie dłoni, obniżenie temperatury ciała, zanik miesiączki, spadek odporności, wypadanie włosów, zanik mięśni, arytmia pochodzenia sercowego, obniżenie poziomu tarczycy. U dziewczyn, które prowokują wymioty w konsekwencji dochodzi do nadżerki przewodu pokarmowego i żołądka, częstą konsekwencją jest dysfunkcja jelita grubego, utrata uzębienia, duże zmęczenie, spadek aktywności, dziewczęta dobrze się uczą, są inteligentne, mają wielkie plany.

Objawy psychoorganiczne dotyczą głównie uszkodzenia centralnego układu nerwowego. Powodem odchudzania jest ponadto nieprawidłowa percepcja swojego ciała.

Psychiatra ujmuje ciągłe odchudzanie jako proces systematycznego wyniszczenia. Dziewczęta bardzo często mają wielkie plany na przyszłość, mimo wyniszczenia zdają egzaminy, bardzo dobrze się uczą.

Do objawów osiowych zaliczymy spadek odporności, nieobecność uczucia głodu, brak wpływu na cokolwiek, nie kierują się niczym. To zaburzenie ma specyficzny charakter, rodzina i pacjent anorektyczny to rodzina bardzo dobra, o dobrych środkach materialnych, to rodzina wykształcone, szanowane, najczęściej anorektyczkami są jedynaczki lub mające siostry w zbliżonym wieku do siebie. Rodziny te cechują się moralnymi wzorami zachowania, występuje nadmierna opiekuńczość, sztywne zachowania, unikanie konfliktów.

Rodzice anorektyczek zawierają związki późno, kobiety poszukują partnerów warunkującym im stabilność, natomiast związek między matką a córką jest nacechowany silną ambiwalencją. Matki są nadoopiekuńcze, co przejawia się w przekarmianiu, dużą wagę matki przywiązują właśnie do jedzenia. Można powiedzieć, że konflikt pomiędzy matką a córką wybucha w okresie adolescencji na fali buntu młodzieńczego. Dziewczyna zaczyna postrzegać matkę jako trudną do zaakceptowania, neguje jej osobę. Ojcowie nie potrafią pomóc córkom, jednoczą swoje siły podczas terapii.

NERWOWA- BULIMIA

Także częściej występuje u kobiet, przypada na późny wiek adolescencji tj. 25, 25 przed 30 r. ż., na początek dorosłości. Polega na powtarzających się epizodach, tzn. nadmierną żarłocznością, czyli objadaniem się w krótkim czasie, co prowadzi do pełności w brzuchu, często kończy się prowokacja wymiotów. Ma to źródło w psychice. Psychice bulimii możemy mówić wówczas, kiedy epizody żarłoczności pojawiają się dwa razy w tygodniu przez okres 3-4 miesięcy.

Bulimia charakteryzuje się poczuciem braku kontroli nad jedzeniem. Bulimiczki od anorektyczek różnią się osobowością. Bulimiczki prowadza żywe życie seksualne.

Rodzina- typ rodziny zdezorganizowanej, panuje chaos, normy rodziny rozbite, Bulimiczki często rywalizują z matkami o miejsce przy ojcu, wyrażają swoją ambiwalencję wobec matki.

LECZENIE

- somatyczne

- szpitalne

- terapia behawioralna obejmujące zarówno pacjentki jak i rodziny

Leczenie w celu przezwyciężenia trudności. Matki mogą być dominujące, są rygorystyczne, umacnia się rola kobiety. Dziewczyny na ogół nie mają swoich chłopaków.

Trening behawioralny tzn. stosowanie kar i nagród- za przybieranie na wadze nagroda (np. wyjście na spacer), za spadek wagi kara.

U dziewczyn występuje silne przekonanie o całkowitej potrzebie odchudzania.

→DEPRESJA- to najczęściej występujące, najbardziej rozpowszechnione zaburzenie psychiczne o charakterze psychicznym. Jeśli urodziliśmy się między 1960 a 1970 to jesteśmy dziesięciokrotnie bardziej narażeni na zaburzenie tego rodzaju (wzrasta częstotliwość zapadalności). Możemy powiedzieć, że sprzyjające są różnego rodzaju przemiany a w tym postępujący okres życia. Występują tu takie objawy jak:

- smutek

- przygnębienie

- obniżenie nastroju

- przygnębienie.

U każdego człowieka w obliczu straty występuje tzw. depresja normalna, jest zjawiskiem normalnym, pojawia się w normalnym otoczeniu np. śmierć bliskiej osoby, rozwód, separacja. U jednym może minąć szybko a u innych może się przedłużać, zależy to od siły traumatycznej danego wydarzenia. Osoby te widzą wówczas świat w czarnych kolorach.

Jeśli chodzi o podejście kliniczne to możemy wyróżnić dwa rodzaje depresji

1. Depresja jednobiegunowa gdzie jednostka cierpi tylko na depresję, tzn. występują symptomy depresyjne

2. Depresja dwubiegunowa- w tym przypadku okresy depresji i mani przenikają się. Mania polega na wzmożonej ekspansji silnego pobudzenia, wzmożonej drażliwości, gadatliwości, często występuje nieadekwatna zaburzone samoocena, gonitwa myślowa.

Normalna depresje różni się od depresji jednobiegunowej stopniem ciężkości, długością objawów. W depresji jednobiegunowej objawy są cięższe i dłuższe a zarazem nie ustępują samoczynnie.

Objawy jednobiegunowej łączą się w cztery grupy symptomów zaburzeń

- emocjonalne- występuje głównie wszechogarniający smutek, melancholia, ludzie ci nie dostrzegają dobrych stron życia. U tych osób objawem jest zanik gratyfikacji, co związane jest z utrata radości życia, utrata zainteresowania pracą zawodową, przyszłość rysują w czarnych barwach, nie interesuje ich hobby. Występuje zubożałe życie emocjonalne

- poznawcze (zaburzenia myślenia)- osoby depresyjne widzą siebie jak również otoczenie w czarnych barwach, uważają, że wszystko jest beznadziejne, występuje niska samoocena. Osoba taka jest przekonana, że nic jej się nie uda. Ludzie są pesymistyczni

- motywacyjne- występuje brak inicjatywy, maja problemy z mobilizowaniem się, charakterystycznym takim zjawiskiem jest paraliż (atrofia- woli), można powiedzieć, że osoby te są spowolniałe ruchowo

- somatyczne- są one różne, można zauważyć, że w ciężkich depresjach występuje utrata apetytu, zaburzenia snu, w lżejszych następuje odwrotność, czyli ochota najedzenie (szczególnie jedzą nadmierną ilość słodyczy). Możemy wyróżnić dwa rodzaje: endogenną (ma podłoże biologiczne, występuje spowolnienie psychoruchowe) oraz egzogenną (w większości przypadków poprzedzana jest traumatycznymi wydarzeniami, np. nagły uraz, śmierć kogoś bliskiego, choroba, przeprowadzka,; osoby popadają w smutek jednak zniechęcenie trwa krótko).

Często mówi się o depresji u dzieci. Ponadto możemy wyróżnić depresję klasyczną, która jest konsekwencją przeciążenia układu nerwowego.

Kobiety częściej zapadają na depresję, gdyż maja tendencję do zamartwiania, do analizowania wydarzonych sytuacji szczególnie kryzysowych. Może to być związane ze zmianami hormonalnymi, gospodarczymi. Bardzo często u kobiet bardzo młodych występuje depresja poporodowa, dla wielu też kobiet sam poród jest bardzo wielka traumą, przykrym przeżyciem.

Możemy powiedzieć, że jednostki depresyjne częściej przeżywają straty niż jednostki nie depresyjne. Utrata bliskiej osoby (matki a nawet ojca) ok. 10-11 r. ż. może predysponować jednostki do wysokiej depresji. Dodatkowo można powiedzieć, że nieprawidłowe życie rodziców często doprowadza do tego, że później dzieci również maja problemy małżeńskie.

Czynnikiem ratującym przed depresja jest:

- satysfakcjonujący związek ze współmałżonkiem

- praca zawodowa, poza domem

- głębokie przywiązanie do religii

- mniej niż troje dzieci w domu.

Jest to tak jakby pewien element profilaktyczny.

Pierwsze symptomy depresji pojawiają się zazwyczaj nagle, bez wcześniejszych symptomów. Mówi się, że depresja mija z biegiem czasu, ale nie mija samoczynnie, konieczne jest leczenie farmakologiczne, ponadto możemy wspomagać je psychoterapią (indywidualna, grupowa). Możemy powiedzieć, że łagodna depresja trwa 3 miesiące, możemy ja leczyć ambulatoryjnie. Natomiast depresja dłuższa, trwające 6 miesięcy jest cięższa i jest wskazaniem do leczenia szpitalnego 9wystepują także oddziały dziennego pobytu, czynne są parę godzin, chorzy mogą tutaj także skorzystać z fachowej pomocy).

Jeśli chory na depresje przez 10 lat nie ma nawrotów choroby, to uważa się, że jest to osoba wyleczona. Może to też być osoba wyleczona z nawrotami choroby, co 4-6 lat. Występuje także depresja przewlekła. Jednak pomimo wyleczenia człowiek nie jest taki, jaki był przed chorobą. Ludzie ci nie maja tzw. „iskry bożej”

TŁO DEPRESJI- teoretycy zwracają uwagę na modele depresji:

1. Biologiczny- tłumaczy się go tak jakby niedoborem substancji chemicznych, wspomagających przekazywanie impulsów na synapsach neuronów.

2. Tzw. psychodynamiczny depresji- w tym modelu zwraca się uwagę na trzy przyczyny depresji:

- złość skierowana do wewnątrz, mamy poczucie winy, jesteśmy źli na siebie, obwiniamy siebie

- nadmierna zależność od zewnętrznych źródeł samooceny (opieramy się na innych)

- bezradność w osiąganiu celu.

Osoby te budują obraz sago siebie jako obraz podziwu, aprobaty. Jeśli aprobata nie jest zaspokojona to obniża się samoocena

3. Model poznawczy depresji Arona Becka- twierdzi, że depresja bierze się z negatywnych myśli o sobie, o rzeczywistości, o otoczeniu. To syndrom negatywnych myśli. Terapie zmierza w kierunku zmiany spostrzegania percepcji samego siebie, zmiany sposoby myślenia ( terapia pracą, terapie zajęciowa, arteterapia itp.).

Depresja dwubiegunowa występuje rzadziej od 5 do 20%. Jeśli pojawiają się symptomy mani wówczas jednostki uważa się za jednostki maniakalno- depresyjne. Depresja ta występuje rzadko, ale pomimo tego jest bardzo trudna do leczenia.

Chroniczna depresja (osobowości)- mamy z nią doczynienia, gdy jednostka znajduje w stanie hipomaniakalnym, co najmniej przez dwa lata.

W depresji dwu. występuje charakterystyczny nastrój euforyczny, gonitwa myśli, nieprzemyślane czyny, często brak snu, maja trudności z zaśnięciem. Symptomy te dzielimy na emocjonalne, poznawcze, somatyczne, motywacyjne.

Nastrój jest podwyższony, osoba ta jest skłonna do irytacji, często wybucha płaczem, występują stany podniecenia. Myśli odpowiadają nastrojowi, ma charakter wielkościowy, ocena innych ludzi jest biało- czarna tj. albo przyjaciel albo wróg. Występuje charakterystyczna aktywność- ma cechy gwałtowności, rozszczeniowości, podejmują nieodpowiedzialne czyny (np. jedzie po pijanemu, bierze kredyty).

→ZABURZENIA PARCJALNE ROZWOJU

Człowiek dorosły oraz dzieci funkcjonują w środowisku dzięki regulacji procesów. Do procesów regulacyjnych zaliczamy:

- orientacyjne

- intelektualne (poznawcze)

- wykonawcze (reakcje motoryczne, werbalne oraz rozumienie mowy.

Podłoże funkcji motorycznych:

Rozwój fizyczny- to proces zmian somatycznych (anatomicznych) i funkcjonalnych (fizjologicznych) w organizmie człowieka, stwarza to podstawę dla rozwoju motorycznego. Poziom rozwoju motorycznego zależy od układu kostnego, mięśniowego, układu związanego z przemiana materii oraz układu nerwowego, który steruje pracą wszystkich układów, wszystkimi funkcjami organizmu.

Fizjologiczne podłoże motoryki to analizator kinestetyczno- ruchowych, zawiera ono część czuciową (analizator odbiera informacje z powierzchni skóry przez dotyk) i ruchową (informacje pobiera z ruchami części ciała). Droga doprowadzająca informacje z receptora do kory mózgowej to tzw. pola ruchowe.

Zaburzenia rozwoju ruchu mogą wynikać z nieprawidłowego rozwoju fizycznego wad narządów ruchu, zwichnięcia stawu biodrowego, oraz mogą wynikać z unieruchomienia w pozycji leżącej na wskutek przebytej choroby, występuje wówczas opóźnienie w rozwoju, może także wystąpić uszkodzenie centralnego układu nerwowego tj. na poziomie drogi doprowadzającej a … Wówczas mamy doczynienia z:

- zaburzeniem ruchów dowolnych- są zdezorganizowane

- zaburzeniem płynności ruchów- ich melodii kinestetycznej

- zachowaniem ruchów naprzemiennych

ZABURZENIA MOTORYKI MOWY- ognisko ustne znajduje się w półkuli lewej w ośrodku BROCA, chory rozumie mowę, ale nie umie mówić. Jest to tzw. afazja motoryczna. Afazja sensoryczna jest odwrotnością do motorycznej. Uszkodzenia w ośrodku Eksnera powoduje zaburzenie czynności ręki w trakcie pisania, malowania. Ten brak płynności ruchów zwany jest agrafią (zaburzenia płynności ręku, brak płynności ruchów) i dysgrafia (niski poziom graficzny, ktoś brzydko pisze).

Zaburzenia w sferze ruchowej:

- niezręczność ruchowa całego ciała- Występują takie objawy jak opóźnienie rozwoju ruchowego. Dzieci później zaczynaj chodzić, maja małą aktywność ruchową, małą wyćwiczalność, brak koordynacji ruchów (czynności wykonywanych pod kontrolą wzroku, ruchy dzieci są sztywne, kanciaste, źle obliczone), z opóźnieniem osiągają różne czynności ruchowe.

- niezręczność manualna- opóźnienie rozwoju apraksji, czyli czynności samoobsługowych, występuje mała wyćwiczalność w zakresie drobnych ruchów, brak percepcji ruchów związanych z wzmożonym lub obniżonym napięciem mięśniowym.

Konsekwencją tych wszystkich opóźnień jest mała samodzielność, dzieci niechętnie układają z klocków, występuje brak koordynacji pomiędzy prawą a lewą ręką, ogólnie dzieci są niezręczne. Możemy mówić o współwystępowaniu synkinezji tj. współruchów. Sytuacje tych dzieci dodatkowo pogarsza to, że rodzice wyręczają je. Dzieci nie maja okazji do ćwiczeń, mają małe poczucie własnej wartości, mają małą samoocenę, są mało wartościowymi partnerami w wspólnych zabawach. Dzieci są bierne, mało samodzielne, maja doczynienia z zaburzeniem natury emocjonalnej, są odrzucane przez rówieśników.

→Jednym z aspektów czynników motorycznych jest PROCES LATERALIZACJI, czyli przewagi stronnej czynności ruchowej, nazywamy ją asymetrią funkcjonalna całego ciała, dotyczy parzystych organów (np. oczy, uszy, ręce), dotyczy głównie kończyn, jedna jest zwykle bardziej sprawna. Zwana jest asymetria funkcjonalna, gdyż występuje dominacja jednej strony ciała (np. ręka związane jest z dominacją- przewagą- jednej półkuli nerwowej tzn. nerwy krzyżują się, lewa półkula odpowiada prawej stronie ciała; leworęczni- przewaga prawej półkuli). Generalnie mówimy, że mamy doczynienia z lateralizacją jednostronną prawostronną. Jest to zjawisko dziedziczenia. Praworęczność jest cecha typowo ludzką. Lewa półkula związana jest z mową.

Kształtowanie się lateralizacji- przechodzi przez takie etapy jak:

- 3-6 miesięcy tzw. symetria zwierciadlana- kiedy dziecko wyciąga dwie ręce do jednego przedmiotu

- po 6 miesiącu- wykształca się chwyt jednoręczny tzn. Dziecko częściej wyciąga jedną rękę dominującą, choć nie jest to powiedziane.

Na przełomie pierwszego a drugiego roku życia proces lateralizacji słabnie, gdyż dziecko zaczyna chodzić i ustala się chód. Od 2 r. ż. chód jest zautomatyzowany i zaczyna rozwijać się lateralizacja właściwa. Między 2 a 3 r. ż ustala się praworęczność; a między 3 a 4- leworęczność. Ostateczna dominacja ustala się w 6 r. ż.

Lateralizacja leworęczna zdeterminowana jest genetycznie. Początkowo u małych dzieci można przekładać z jednej do drugiej ręki, ale nie można czynić tego na siłę, nie można dziecka zmuszać (tzn., kiedy jedne czynności robi lewą ręką a inne zaś prawą)ą to nieuzasadnione jest przekładanie do drugiej ręki. Często dzieci leworęczne bardzo mocno trzymają ołówek w rączce, pisząc piórem łamią stalówki. Wynika to z nadmiernego napięcia mięśni ręki. Dzieci z lateralizacją leworęczną, które były przestawiane piszą brzydko, niestarannie.

Wykonujemy:

- próby dyslektyczne- leworęczni:

- statyczne odwracanie liter (d, b)

- dynamiczne odwracanie liter (opuszczanie liter

- błędne odtwarzanie liter

- zamiast od to piszą do.

Przy próbach dyslektycznych badamy sprawność motoryczną rąk, oka. Przewagę jednej ręki nad drugą możemy badać u dzieci dając im np. talie kart. Dzieci najpierw przekładają karty jedną ręką a później drugą. Ćwiczenie to wykonujemy na czas.

Mamy doczynienia również z dziećmi oburęcznymi tzw. o przysłowiowych dwu lewych ramieniach.

Skrzyżowana lateralizacja- jest wynikiem zaburzonej orientacji swojego ciała, dzieci mylą prawą z lewą.

SFERA PERCEPCYJNA- dzieci mogą mieć poważne trudności w nauce, i to nawet te z normą intelektualną. Są to pewne odchylenia od normy, określane jako zakłócenia rytmu rozwoju poznawczego- rozwój nierównomierny lub dyschroniczny. Dotyczy procesów poznawczych, percepcyjnych, motorycznych, emocjonalno- społecznych.

Opóźnienie spostrzeżeń wzrokowych- w toku nauki szkolnej opierają się na spostrzeżeniach wzrokowych, warunkiem prawidłowego spostrzegania wzrokowego jest anatomicznie dobrze zbudowana i funkcjonalnie sprawny analizator wzrokowy. Składa się on z trzech części:

a) receptorycznej (oko0 narząd zmysłowy

b) drogi doprowadzającej (nerw wzrokowy)

c) korowa część analityczna (analiza, synteza bodźców wzrokowych)

Praca analizatorów wzrokowych jest powiązana z pracą innych analizatorów takich jak kinestetyczno- ruchowych, słuchowych, dotykowych. Ma to olbrzymie znaczenie dla prawidłowego rozwoju oraz dla terapii (stwarza możliwość terapii dla czegoś gorzej rozwiniętego np. wzrok a dotyk bardziej wykształcony- poznanie dotykowe). Powiązanie tych analizatorów stwarza możliwości kompensacyjne.

Jeśli dziecko przystępuje do nauki to podstawą jest opanowanie czytania i pisania, wówczas dziecko musi nauczyć się:

- rozpoznawać

- porównywać

-odwzorowywać znak graficzny

Mogą zdarzać się dzieci, które wykazują wybiórcze zaburzenia funkcji wzrokowego, spostrzegania. To dzieci, które rozumieją znaczenie litery, cyfry jak i sylaby, ale nie potrafią się nimi posługiwać jako znakami graficznymi, gdyż znaki graficzne są bardzo do siebie podobne (np. a- o; l- t; u- w; m- n; e- c). Dzieci, które maja wybiórcze zaburzenia mylą litery, które różnią się od siebie drobnym elementem graficznym. Mylą także literki o odmiennym położeniu względem oso poziomej (np. p- g; d- b; b- g).

Większość dzieci wstępujących do szkoły może porównywać złożone układy liter (np. sok- rok). Dzieci łatwo je różnicują. Są to dzieci, które są bardzo dobrze rozwinięte intelektualnie, ale pod względem analizy i syntezy wzrokowej w wieku 6 lat są na poziomie dzieci 3-4 letnich. U tych dzieci nie możliwe jest normalne opanowanie nauki czytania i pisania.

Mamy także dzieci z całkowitym opóźnieniem poziomu spostrzegania, występuje problem z rozróżnianiem wszelkich kształtów graficznych.

Poziom analizy i syntezy wzrokowej ma ogromne znaczenie nie tylko dla różnicowania graficznych liter, ale także dla odwzorowywania.

Oprócz mylenie i zamiany liter podczas pisania u dzieci z zaburzona percepcją wzrokową występuje:

- opuszczanie drobnych elementów graficznych

- opuszczanie znaków interpunkcyjnych

- niewłaściwe rozplanowanie wyrazu w stosunku do strony zeszytu

- złe dzielenie wyrazów

- brzydkie pismo

- starsze dzieci nie zapamiętują obrazów graficznych wyrazu- popełniają duże błędy ortograficzne

- rysunki, prace plastyczne są brzydkie, ubogie tematycznie

- mają nie tylko problem z językiem polskim, ale także w zapamiętaniu kształtu liczb

- maja problem kierunkowy- góra- dół

- maja problem przy układaniu ze wzoru np. puzzli, dzieci nie chętnie układają ze wzoru

Charakterystyczną cecha pisma jest jego kierunkowość.

Dziecko najpóźniej w drugim półroczu 2 klasy powinno być zdiagnozowane, powinno być objęte ćwiczeniami specjalistycznymi.

---