• Pacyfizm - myśliciele, idee itd.

Nazwa „pacyfizm” pochodzi od łacińskiego słowa pacificus — wprowadzający pokój. Nazwa „pacyfizm", współcześnie oznaczająca zarówno myśl, jak i ruchy
dotyczące zachowywania pokoju, pojawiła się dopiero w 1901 roku.

Nazwę „pacyfizm" zaproponował Francuz E. Arnaud, ale upowszechnił ją Niemiec A.H. Fried w artykule Przyjaźń, federalizm lub pacyfizm (1901).

Powstanie pacyfizmu. Do początków XTX wieku, kiedy powstały pierwsze organizacje pacyfistycz­ne, idee pacyfizmu nie odgrywały większej roli politycznej. Pacyfizm jako ideologia polityczna, podobnie jak inne ideo­logie polityczne, nie istniał przed epoką oświecenia i wydarzeniami Wielkiej Re­wolucji Francuskiej.

Źródła i rozwój

Greckie początki europejskiej idei pokoju

Heraklit z Efezu (ok. 540-480 r. p.n.e.), znany filozof grecki, ukazał dialektykę wojny i pokoju jako jedność, w której ścierają się ze sobą przeciwieństwa.

Hezjod (VII w. p.n.e.), wieśniak z Beocji, w swych utworach Teogonia oraz Prace i dnie ostro przeciwstawił ideę pokoju idei wojny. Arystoteles (384-322 r. p.n.e.) ograniczał dopuszczalność wojny tylko w sytuacjach koniecz­ności, głównie obrony niepodległości. Stoicy marzyli o wiecznym pokoju jako „życiu zgodnym z naturą". Próbą praktycznej realizacji starożytnej idei pokoju były federa­cyjne związki państw-miast zwane amfiktioniami, mające na celu utrzymywa­nie pokoju w oznaczonym regionie.

Rzymskie normowanie i instytucjalizacja pokoju

Imperium Rzymskie posługiwało się zręcznie w swych podbojach ideą Pax Romana usprawiedliwiającą zachowywa­nie „zbrojnego pokoju" na jego terytoriach. Spory wewnętrzne między plemionami albo ich związkami rozstrzygały kolegia kapłańskie fecjałów (fetialeś), uprawnio­ne zarówno do wypowiadania wojen, jak i zawierania pokojów. Sądy polu­bowne, pochodzących z wyborów sędziów (recuperatores), zażegnywały woj­ny rozstrzygnięciami sporów o dobra materialne między Rzymianami a ich sąsiadami. Cyceron rozróżniał wojny sprawiedliwe i wojny niesprawiedliwe utrzymywał, że istnieją dwa rodzaje roz­strzygania konfliktów: „eden przy pomocy argumentów, drugi — przy uży­ciu siły.

Skrajni i umiarkowani pacyfiści w średniowieczu

Orygenes i Laktancjusz, odrzucając racje jakichkolwiek wojen, byli skrajnymi pacyfistami. Augustyn, biskup z Hipponu był pacyfistą umiarkowanym, gdyż wojny służące realizacji planów boskich na ziemi uznawał za sprawiedliwe. Tomasz z Akwinu przystawał na podział wojen na sprawiedliwe i niesprawiedliwe.

Pierre Dubois, prawnik, doradca króla Francji proponował utworzenie federacji chrześcijańskich państw suwerennych (res publica christianorum unita) z międzynarodowym trybunałem rozjemczym, ale zapewniających supremację Francji.

Projekty pokojowe w epoce Odrodzenia

Erazm z Rotterdamu zwany „apostołem pokoju" kojarzył trwałość pokoju z misją chrześcijaństwa, uznając za słuszne jedynie wojny obronne, pozostałe zaś kon­flikty pozostawiał rozstrzygnięciom arbitrażu międzynarodowego. Tomasz Morus i Włoch Tomasz Campanella — wojny obronne uznawali za sprawiedliwe, wojny zaborcze zaś za niesprawiedliwe.

Hugo Grotius uznawany za „ojca prawa narodów". U podstaw jego koncepcji pokoju legły cztery zasady pra­wa natury: obowiązek dotrzymywania umów zakaz naru­szania cudzej własności, obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej z własnej winy, karalność przestępców.

Idee pacyfizmu

Idea pokoju

Pokój jest naczelną, przewodnią ideą i równocześnie najwyższą wartością pacyfizmu. Jako taka idea i wartość, uchodzi za przeciwieństwo wojny w sen­sie konfliktu między zorganizowanymi społecznościami. Jednakże brak wojny idea pokoju jest wprawdzie warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym do istnienia pokoju. Idea pokoju zakłada nadto przynajmniej jego trwałość, a nawet wieczność. W ujęciu statycznym pokój przejawia się w jego trwaniu, w ujęciu dynamicznym zaś w ciągłym jego umacnianiu.

Idea wojny

Wojna przejawia się w gwałtownym konflikcie zbrojnym między zorganizowanymi społecznościami posługującymi się siłą i przemocą. Jako taka, wojna jest przeciwieństwem pokoju. Pacyfizm dopuszcza w zasadzie wojnę psychologiczną, ideologiczną, ekonomiczną, wespół określane mianem „zimna wojna". Od­rzuca natomiast większość rodzajów wojen militarnych.

Idea człowieka

Człowiek, pozostający w zgodzie z ideami pacyfizmu, nazywany jest pacyfistą. Dla zachowywania takiej zgodności zmuszony jest do odrzucenia militaryzmu, imperializmu, rasizmu, nacjonalizmu, faszyzmu i socjalizmu. Każdemu pacyfiście bliskie są idee humanita­ryzmu, braterstwa, przyjaźni, egalitaryzmu, internacjonalizmu i kosmopolity­zmu. Ideę pacyfisty wykluczają koncepcje uznające naturę ludzką za złą lub za dobrą. Jedynie koncepcja plastycznej natury ludzkiej, podatnej zarówno na dobro, jak i zło, stwarza lo­gicznie możliwości kształtowania człowieka pacyfisty.

Idea społeczeństwa

Wszystkie koncepcje społeczeństwa pacyfistycznego wyróżnia postulat harmonijnego współżycia jednostek ludzkich i grup społecznych.

Pacyfistyczne spo­łeczeństwo obywatelskie nie potrzebuje dla zachowywania pokoju pomocy ze strony władzy państwowej.

Pacyfistyczne społeczeństwo polityczne natomiast jedynie dzięki władzy państwowej może realizować swoje pacyfistyczne cele. Z harmonijnym społeczeństwem pacyfistycznym pozostają w zgodzie różnorodne doktryny solidaryzmu społecznego, kłócą się zaś z nim wszelkie doktryny walk społecznych.

Idea państwa

Ideałem pacyfizmu, który byłby zdolny do uniknięcia wszystkich trudności w realizacji pokoju na świecie, pozostaje niezmiennie ustanowienie jednego państwa ogólnoświatowego.

Idea zmiany

Zmiany, dokonywane zgodnie z zaleceniami pacyfizmu, nie mogą się opierać na przemocy, gwałcie, sile, rewolucji, wojnie, militaryzmie. Formą oporu są więc demonstracje (ruchome, stojące, siedzące), marsze uliczne, blokady uliczne, pikietowanie, protesty (słowne, pisemne, plastyczne), bojkoty (poli­tyczne, ekonomiczne, kulturalne), petycje, prośby, memoranda, listy itd.

Nurty pacyfizmu

Podział nurtów pacyfizmu na podstawie kryteriów:

• jego związku z różnymi formami świadomości

religijny, moralny, prawny, polityczny, naukowy., pochodną tych nurtów jest podział pacyfizmu na nur­ty religijne i świeckiej

• formy i zakresu zmian społecznych

pacy­fizm: reformistyczny i rewolucyjny, abstrakcyjny (ogólnikowy)
i programo­wy, ideowy i praktyczny, zorganizowany i spontaniczny, fideistyczny i ra­cjonalistyczny, aktywistyczny i bierny, heroiczny i tchórzliwy (ucieczkowy), radykalny i konserwatywny, realistyczny i utopijny, integralny (absolutny, całkowity, holistyczny) i częściowy, klasyczny i nuklearny (atomowy), naturalistyczny i kulturowy

• czasu

pacyfizm histo­ryczny, tradycyjny, „młody" i pacyfizm współczesny, nowoczes­ny, „dojrzały"

Grupa nurtów pacyfizmu wyodrębniona logicznie ze względu na kryterium treści

Pacyfizm moralistyczny

Pacyfizm moralistyczny odwołuje się do etycznych kryteriów dobra i zła przy ocenie natury i zachowań człowieka w odniesieniu do wojny i pokoju. Oceny te, wysnuwane z religijnych i świeckich systemów myślowych, służą ukazywaniu wojny jako zła wynikającego z najgorszych instynktów i demora­lizacji człowieka, pokoju zaś jako dobra potwierdzającego jego cnotliwą naturę i podatność na moralizację. Pacyfizm moralistyczny wyrósł głównie z inspiracji myśli chrześcijańskiej.

Pacyfizm legalistyczny

Pacyfizm legalistyczny wyrastał z dwóch przesłanek. Pierwsza wskazywała na rozumność prawa natury jako negację wojny i aprobatę pokoju. Druga natomiast polegała na rozumowaniu przez analogię: skoro prawo jest skuteczną podstawą pokojowego porządku w miastach i państwach, należy analogicznie dążyć do rozciągnięcia jego panowania w celu osiągnięcia trwałego pokoju na cały świat. Pierwsza przesłanka skłaniała do poszu­kiwania stałych zasad, które mogłyby zapewniać pokój międzynarodowy, druga kierowała uwagę na organizacyjno-instytucjonalne zabezpieczenia trwałego pokoju.

Pacyfizm polityczny

Pacyfizm polityczny odwołuje się w swych dążeniach pokojowych do bogatego i zróżnicowanego arsenału środków służących polityce. Początki pacyfizmu politycznego datowane są od czasu Wielkiej Rewolucji Francuskiej.

Pacyfizm progresywny

Pacyfizm progresywny, w odróżnieniu od wspomnianych nurtów pacyfizmu, wiarzy w samoczynne nadejście pokoju światowego. Wiara ta wynikała z oświeceniowego przekonania o nieskończonym postępie ludzkości, osiąganym dzięki nieustannemu rozwojowi umysłu ludzkiego, potwierdza­nemu przez wspaniałe osiągnięcia kulturowe i cywilizacyjne.

Grupa nurtów pacyfizmu wyodrębniona na podstawie narodowego lub krajowego kryterium podmiotowego

Pacyfizm francuski

Charles de Saint Pierre

Jean Jacques Rousseau

Constantin F. de Volney

Do tradycji pacyfizmu francuskiego nawiązywał Charles de Gaulle

Pacyfista progresywny Pierre Teilhard de Chardin

Pacyfizm niemiecki

Christiana Wolffa

Przedstawiciel pacyfizmu moralistycznego i pacyfizmu legalistycznego - Immanuel Kant

Johann Gottlieb Fichte

Pacyfizm angielski

William Penn

Dawid Hunie

Robert Owen

Russell Bertrand Arthur William Russell

Pacyfizm amerykański

William James

William Ladd

Henry R. Luce

Pacyfizm rosyjski

Adam Jerzy Czartoryski w latach 1804-1806 minister spraw zagranicznych Rosji

Wasyl Mali­nowski

Lew Tołstoj

Pacyfizm polski

Marcin Boduła

Stanisław ze Skarbimierza

Paweł Włodkowic z Brudzewa

Andrzeja Frycza Modrzewskiego

Stanisław Staszic: „tylko ta wojna jest godziwą i sprawiedliwą, która prawa ludzi broni"

Wojciech Bogumił Jastrzębowski, uczestnik powstania listopadowego

Franciszek Sokal, delegat polski do Ligi Narodów

• Jak się zreformował komunizm po 89?

1989 - początek dekomunizacji.

Postawa ortodoksyjna - część partii uznała, że upadek komunizmu w Europie nie powinien mieć wpływu na doktrynę; nie trzeba nić zmieniać, cel jest nadal aktualny np. Komunistyczna Partia Niemiec, początkowo Komunistyczna Partia Francji.

Partie uważające komunizm za socjalizm zdegenerowany przez Lenina i Stalina - socjalizm tak, wypaczenie nie, postulat oczyszczenia socjalizmu z Lenina i Stalina, powrót do źródeł, marksizm nie jest już traktowany jako ewangelia, swobodny stosunek, a nie dogmatyczny np. Zreformowana Partia Komunistów Włoskich, Komunistyczna Partia Grecji.

Czas komunizmu się skończył - próba jego urzeczywistnienia pokazała, że jest on nierealny, dążenie do zmian ideowych i programowych, nadać lewicy charakter niekomunistyczny np. Partia Demokratyczna Lewicy, Partia Komunistyczna Holandii - Zieloni Lewica, Niemiecka Partia Demokratyczna

Komuniści chińscy zmienili swoją tożsamość, w zakresie polityki gospodarczej przyjęli system rynkowy, w systemie politycznym - rządy proletariatu.

• Wolność w ruchach politycznych - przekrojowo przez wszystkie ruchy

Anarchizm:

- idea przewodnia

- pełnia wolności dla wyboru celów spontanicznego i kreatywnego działania jednostek i grup społecznych

- pełna wolność czyni ludzi w pełni odpowiedzialnymi za swoje czyny

- dąży do syntezy wolności negatywnej (życie bez przymusu narzucanego przez władzę) i pozytywnej (realne osiąganie celów jednostek i grup)

-aby pogodzić wolność jednostki z wymogami życia społecznego, anarchiści zbliżają się do różnych założeń kapitalizmu, socjalizmu czy komunizmu, ale zawsze wolność jednostki dominuje nad tymi rozwiązaniami

Feminizm:

Wolność kobiet w świetle feminizmu objawia się przede wszystkim w swo­bodzie kobiet decydowania o własnym ciele i kształtowania własnego życia. Zakresy owej swobody dotyczą głównie: świadomego macierzyństwa, regu­lacji urodzeń, sztucznego zapłodnienia, zastępczego macierzyństwa, aborcji, swobody seksualnej, pornografii i prostytucji

Komunizm:

- to nie możliwość działania bez ograniczeń

- zmienne granice wolności zakreślane przez konieczności przyrodnicze i społeczne

- możliwość poszerzania granic wolności człowieka przez uwalnianie go od tych uzależnień

- przezwyciężeniu uzależnień przyrodniczych służy wiedza o prawach przyrody

- głównym źródłem uzależnień społecznych jest kapitalistyczna gospodarka rynkowa oparta na własności prywatnej, uwolnienie od tego jest warunkiem wolności pozytywnej

- uzależnienie od własności prywatnej jest przejawem alienacji, wyobcowania

Socjaldemokracja:

- tylko własność społeczna może stwarzać szanse realizacji wolności politycznej jako środka wolności społecznej

- tylko socjalistyczne państwo demokratyczne zmierza do ochrony wolności społecznej, autorytarne reżimy socjalistyczne mogą unicestwiać wolność

- prawo pojmowane w sposób egalitarny kłóci się z wolnością, gdyż arbitralne zrównanie ogranicza możliwość różnicowania osiągnięć

- wolność domaga się możliwości manifestowania przez ludzi swych nierównych zdolności i pracowitości

Liberalizm:

Wolność w sensie negatywnym: brak zewnętrznej ingerencji w działania człowieka, wartości jednostki są internalizowane, państwo ma zabezpieczyć jednostkę przed przemocą i przymusem, zapewniając jej swobodę wyboru, brak wartości absolutnych. Wolność od przemocy.

Wolność w sensie pozytywnym: człowiek powinien wyrzekać się pewnych uprawnień poddając się nakazom boskim (stoicy), rozróżnianie dobra i zła według kryteriów usytuowanych na zewnątrz, wolność niegodząca w wolność innych, kryteria to etyka normatywna, wolność to sztuka rządzenia samym sobą i kontrola nad swoimi popędami, namiętnościami, zdolność kształtowania siebie, istnienie wartości absolutnych, wybierając zło tylko pozornie jesteśmy wolni, wolność to dojrzałość dokonywania wyborów zgodnie z wartościami absolutnymi.

Wolność do: dostępu do materialnych i duchowych dóbr niezbędnych do rozwoju i zaspokajania potrzeb egzystencjalnych, nędza, bowiem prowadzi do ograniczenia możliwości godnego życia.

• Socjalizm arabski

Twórcą teorii SA jest Mustafa as-Sibai. Jego teoria podkreślała konieczność troski państwa o wspólne interesy obywateli. Przyznaje jednostce prawo do ochrony życia i zdrowia, prawo do wolności, do nauki i pracy oraz umiarkowanej własności prywatnej, ograniczonej przez państwo na drodze nacjonalizacji.

Gama Abdel Naser - rewolucję społeczną w kraju początkowo realizował odgórnie. Odrzucił on tezę o walce klasowej i konserwatywnej roli religii, lecz socjalizm uznał za jedyną dogodną formę kroczenia drogą postępu. Twierdził, że realizuje socjalizm oparty na sojuszu chłopów, robotników, żołnierzy, inteligencji i niewyzyskującego odłamu burżuazji. Zamierzał zbudować gmach demokratycznego i socjalistycznego społeczeństwa. W 1961 zmodyfikował swoje pojecie socjalizmu jako sprawę ludu a nie całego społeczeństwa. W latach 60-tych dopracowano się formuły oceniającej socjalizm arabski jako doktrynę antyfeudalną, antykolonialną, antyimperialistyczną, a więc ludową.

Anwar el Sadat - rozwinął egipską koncepcje SA. Większość założeń była kontynuacją myśli Nasera. W nowej konstytucji egipskiej akcentuje nadrzędną rolę islamu. Zawiera stwierdzenie, że islam jest religią państwową, a szaria obejmuje wszystkie aspekty życia społecznego.

Achmed Ben Bella - socjalizm algierski. Pojmował socjalizm w kategoriach zbliżonych do Marksizmu-Leninizmu. Kierowniczą siłą społeczeństwa chciał uczynić Front Wyzwolenia Narodowego. Eksponował rolę samorządów lokalnych w procesie przeobrażeń społecznych. Siła socjalistycznych przemian nie zależy od form i deklaracji, lecz od umacniania w sposób nieodwracalny socjalistycznych struktur społecznych, ekonomicznych, politycznych. Chciał zbudować ustrój oparty na obywatelach aktywnych politycznie, odrzucających oportunizm.

Zulfikar Ali Bhutto - chciał zrealizować socjalizm w Pakistanie w oparciu o pomoc Chin i ZSSR. Realizował program reform socjalistycznych opartych na reformie rolnej i nacjonalizacji znacznej części gospodarki.

Muammar al. Kadafi - łączył fundamentalistyczne wątki islamu z socjalizmem i nacjonalizmem arabskim. Wyraził je w Zielonej książeczce - obowiązkowej lekturze wszystkich Libijczyków. Rozpoczął od całkowitej nacjonalizacji gospodarki, łącznie z jej zagranicznymi agendami. Zorganizował kontrolę nad transakcjami finansowymi i gospodarczymi. Dokonał modernizacji kraju i prowadził aktywną politykę zagraniczną w duchu panislamizmu zarówno przeciwko kapitalizmowi jak i komunizmowi. Za najskuteczniejszy środek polityczny uznał terroryzm wymierzony w Izrael i państwa zachodnie.

• Teologia wyzwolenia

Radykalny nurt myśli politycznej i społecznej części kleru katolickiego w Ameryce Łacińskiej. Teologia wyzwolenia podjęła problemy katolików latynoamerykańskich. Dostrzegając w kapitalizmie „absolutną negację Boga” przejawiającą się w ubóstwie, wyzysku, niesprawiedliwości społecznej i instytucjonalnej przemocy dotykającej ogromne masy ubogiej ludności katolickiej. Inspiracją stał się Marksizm.

Podstawowe założenia zostały sformułowane przez Konferencje Episkopatu Latynoamerykańskiego obradujące w Medellin i Puebla. Główny twórca TW to Gustavo Gutierrez, znani są także Assman, Boff, Boll, Bonino, Comblin, Dussel, Galilea, Martinez, Munoz, Segundo, Sobrino.

Wspólnym założeniem jest definiowanie TW jako nowego sposobu teologicznego myślenia i działania, wypowiadanego językiem ludu latynoamerykańskiego, w celu wyrażania najbardziej żywotnych jego potrzeb. Zmierza do przekształcenia chrześcijańskiej idei zbawienia w polityczną koncepcję wyzwolenia na drodze walki rewolucyjnej z przejawami niesprawiedliwości społecznej. W sferze społecznej dostrzega podobieństwo celów Marksa i Chrystusa. Gutierrez dążył do pogodzenia marksizmu z wiarą chrześcijańską i wysnuwanymi z niej ideałami społecznymi katolicyzmu. Do przywrócenia sprawiedliwości społecznej rozważał dopuszczalność różnych rodzajów rewolucji. Koncepcja spotkała się z krytyczną oceną papieża i Kongregacji Nauki Wiary. Teologia katolicka mówi o wyzwoleniu człowieka od grzechu, zaś TW o wyzwoleniu społecznym.

• Ustrój państwa w liberalizmie

Instytucja państwa została uzasadniona koniecznością ochrony i uzgadniania wolności jednostek popadających ze sobą w sprzeczności. Granice władzy państwowej zakreśla zasada rządów prawa, które po uzgodnieniu z prawem naturalnym przybierało szaty uprawnień naturalnych, praw człowieka, praw obywatela. Państwo jako konieczność, ideałem byłby zupełny jego brak, jawi się w liberalizmie jako państwo minimalne całkowicie dobrowolne albo przymusowe. Rola państwa w zakresie utrzymywania porządku wewnętrznego i obrony zewnętrznej oraz ścisłego rozgraniczania sfery prywatnej od sfery publicznej. Wraz z ewolucją liberalizmu wzrastało przekonanie o pozytywnej roli państwa jako siły integrującej życie społeczne i ekonomiczne, czynnika utrwalającego wartości etyczne i uzgadniającego promowane idee wolności, równości, sprawiedliwości. Liberalizm klasyczny żywił nieufność do wiązania liberalizmu politycznego w ustroju państwa z demokratyzmem.

Liberalizm demokratyczny zachowując elementy właściwe liberalizmowi łączy je w różny sposób elementami demokratyzmu wyrażanym ustrojowymi zasadami: demokracji pośredniej i bezpośredniej, systemu przedstawicielskiego, trójpodziału władzy, rządów prawa, większości.

• Ordoliberalizm

Powstał dzięki osiągnięciom tzw. szkoły freiburskiej. Nazwa pochodzi od roczników „Ordo”, w których założyciele publikowali swoje prace.

Walter Eucken - założyciel szkoły freiburskiej. Ojciec duchowy ordoliberałów. Poszukiwał rozwiązań liberalnych zespalających fakty historyczne i dane statystyczne z kanonami teoretycznymi. Znajdował je w morfologii systemów gospodarczych poklasyfikowanych według typów idealnych. Idealny typ gospodarki kierowanej centralistycznie, który odrzucił, przeciwstawił czystej gospodarce rynkowej. Analizował 5 idealnych form rynkowych: monopol, częściowy monopol, oligopol, częściowy oligopol i konkurencję jednostek.

Wilhelm Röpke - skrzyżowanie liberalizmu socjalnego postulującego deproletaryzację jednostek poprzez upowszechnienie własności prywatnej z katolicką nauką społeczną mającą powściągać wybujały indywidualizm w celu przywracania równowagi między jednostką a wspólnotą.

Alfred Müller-Armack - koncepcja społecznej gospodarki rynkowej. Obierał za cel połączenie zasady wolności rynkowej z zasadą społecznej równości proponował jego osiągnięcie nie poprzez oddziaływanie państwa, lecz dobrowolny consensus kształtujący się między wolnymi jednostkami animowanymi pragnieniem powszechnego dobra. Za podstawę społecznej gospodarki rynkowej przyjmował ochronę i rozszerzenie własności środków produkcji, stworzenie i utrzymywanie elastyczności mechanizmu cenowego, stabilizację siły nabywczej pieniądza, swobodny dostęp do rynków innych krajów, wolności zawierania transakcji i umów oraz odpowiedzialność materialną autorów decyzji gospodarczych. Gdyby stabilność polityki społecznej gospodarki rynkowej była zagrożona, należałoby sięgać do jej regulacji i korekt socjalnych.

Ludwig Erhard - również opierał się na koncepcji społecznej gospodarki rynkowej. Przyczynił się w dużym stopniu do zaszczepienia społeczeństwu niemieckiemu liberalnej wiary w twórczą moc wolnych jednostek działających na wolnym rynku.

Ordoliberalizm wyróżnia się od innych nurtów liberalizmu 2 cechami: chrześcijańskim charakterem oraz przyznawaniem państwu większej roli niż to ma miejsce w innych nurtach liberalizmu.

Ordoliberalizm odwołuje się do tomistycznej idei porządku uniwersalnego (Ordo universi). Miałaby ona przywrócić wolność jednostki działającej na kapitalistycznym rynku sens wyboru moralnego, racjonalnego i zgodnego z naturą człowieka.

• Główne wartości i idee konserwatyzmu.

Człowiek - odpowiedź na pytanie, kim jest człowiek? Jest to koncepcja odwrotna do liberalnej (antyindywidualistyczna). Podziela arystotelesowski pogląd o społecznej naturze człowieka - coś ukierunkowuje nas do życia we wspólnocie. Jesteśmy istotą wspólnotową. Jednostka jest częścią pewnej całości i nie jest wartością absolutną. Człowiek ma obowiązek działania na rzecz siebie i na rzecz wspólnoty. Przekonanie o niedoskonałości ludzkiej natury. Sceptycyzm wobec możliwości rozwojowych człowieka oraz wobec potęgi ludzkiego rozumu. Stawiają doświadczenie nad rozumem.

L. Salzberry - „Gram doświadczenia wart jest tyle, co tona teorii”

E. Burke - „Rozum nie może dostarczyć niczego, co by pogodziło sprzeczność”

Konserwatyści jako zaletę uważają pragmatyzm działania. Było to podbudowane nauką o grzechu pierworodnym, z której wynika, ze człowiek jest istotą ułomną, ale mimo to człowiek się podnosi. Konserwatyści mają do człowieka więcej nieufności niż zaufania w odniesieniu do wyboru miedzy dobrem a złem. Życie społ-polit powinno uwzględniać naturę człowieka, która posiada nie tylko jasne strony. Projekty powinny być konstruowane na realnych założeniach.

Tradycja - ogromna wartość stanowiąca wyraz mądrości grupowej i społecznej. Jest przeciwstawieniem mądrości jednostkowej postrzeganej jako pozorna. W kształtowaniu tradycji wybitna rola przypada jednostkom, które posiadają szczególny autorytet wynikający z nabytej mądrości.

Antyegalitaryzm - naturalna nierówność ludzi, z której wynikają nierówności społeczne, polityczne i gospodarcze. Ludzie są nierówni, ale powinni być jak równi ze względu na godność istoty ludzkiej, do której każdy ma prawo mimo różnic intelektualnych i fizycznych.

Społeczeństwo - stanowi organizm. Głoszenie idei społeczeństwa organicznego, zbudowanego podobnie jak organizm ludzki. Stanowi wspólnotę zbudowaną z jednostek powiązanych więzami pierwotnymi. Następnie wchodząc w relacje tworzymy więzy wtórne. Więzy pierwotne sprawiają, że dążymy do wspólnoty. Poszczególne wspólnoty tworzą hierarchię: rodzina…wspólnota ogólnoludzka. Jednostka musi korelować swoje interesy z dobrem wspólnotowym. Interes wspólnotowy stoi nad dobrem jednostki.

Naród - organiczny związek pokoleń przeszłych, teraźniejszych i przyszłych. Zwornikiem narodu jest tradycja narodowa.

Wolność - pozytywnie interpretowana. Człowiek jest wolny jako cząstka składowa organicznego społeczeństwa, z którym czuje więź. Pojedynczy człowiek jest istotą niedoskonałą, jest skazany na posiłkowanie się rozumem wspólnoty. Wolność polega na rozpoznaniu dobra i zła, wartości absolutnych oraz umiejętności panowania nad sobą. Wartość absolutną stanowią doświadczenia pokoleń. Berg - „wolność łączy się z ładem, cnotą i moralnością”.

Prawo - wyraża interesy wspólnoty a nie jednostki. Historyczna szkoła prawa z XIX w. Wg niej źródłem prawa jest doświadczenie, tradycja, zwyczaje i konwenanse. Odrzucają tezę liberałów o naturalnym charakterze praw człowieka jako źródła prawa pozytywnego. Wszelkie prawa nabywany w drodze dziedziczenia. Mamy określone granice tego, co nam wolno, trzeba respektować wartości absolutne. Prawa są ograniczone, przez zobowiązania, które są ważniejsze (wobec wspólnoty, 2 człowieka).

Zmiana - powinny wynikać same z siebie, mieć charakter organiczny, naturalny. Nie mogą być narzucane odgórnie. Społeczeństwo jak człowiek powinno się zmieniać naturalnie. Odrzucają konstruktywizm. Popierają zmiany będące odzwierciedleniem naturalnego procesu rozwoju.

Religia - formułuje pewną koncepcję ładu moralnego, prowadząc do jego wzmocnienia. Pełni ważną rolę dla jednostki i wspólnoty. „Konserwatysta to człowiek w kościele”. Chroni przed anarchią, stanowi wzorzec moralności, podstawę odniesienia zachowań. Carol Maurras - Należy za każdą cenę bronić kościoła jako organizacji. Instrumentalne podejście do religii.

Pragmatyzm i realizm - pragmatyzm wynika z uznania doświadczenia za źródło wiedzy i mądrości. Oznacza sceptyczne podejście do teoretycznych modeli polityki, które nie są w stanie wniknąć w naturę rzeczywistości. Takie podejście zapewniło konserwatystom stałe miejsce na scenie politycznej. Pragmatyczność umożliwia wchodzenie w kompromisy.

• Encykliki społeczne

Leon XIII

Rerum novarum (1891) - krytyka marksistowskiej teorii socjalizmu, prawo robotników do własnych organizacji zawodowych, dopuszczalne przypadki interwencji państwowej w dziedzinie socjalnej (ochrona własności prywatnej, ochrona warunków pracy robotników, kobiet, dzieci), sprawiedliwa płaca rodzinna, solidaryzm społeczny

Graves de communi (1901)

Pius XI

Quadragesimo Anno (1931) - akceptacja kapitalizmu i własności prywatnej jednak rozdzielanej w miarę sprawiedliwie między burżuazję i proletariat, przekształcenie walki klasowej w szlachetny spór, w którym mediatorem miało być państwo kapitalistyczne wspomagane przez związki zawodowe

Jan XXIII - idea aggiornamento

Mater et magistra (1961) - o współczesnych przemianach społecznych

Pacem in terris (1963) - o pokoju i problemach społecznych

Paweł VI

Populorum progressio (1967)

Jan Paweł II - teologia tworzenia

Sollicitudo rei socialis (1987)

1. odrzuca utopię doskonałego społeczeństwa

2. powołanie człowieka do realizacji dobra wszystkich ludzi

3. konieczność istnienia państwa organicznego jako środka a nie celu samego w sobie, dla zabezpieczenia praw ludzkich

4. przestrzega przed konsumpcjonizmem, choć stwierdza też że trzeba „mieć” aby „być”

5. aprobata liberalnego modelu społeczeństwa i państwa

Centesimus annus (1991) - o ratowaniu świata

1. ostrzega przed nawrotem totalitaryzmu i drogi do uniknięcia tego

2. ustala przyczyny upadku socjalizmu i znaczeniem tego

3. postulat kontroli gospodarki przez państwa za pomocą sprawiedliwego prawa wewnątrz, a na zewnątrz za pośrednictwem kultury pokoju

4. demokratyczne państwo opiekuńcze

• Wolność i równość w liberalizmie

Wolność w sensie negatywnym: brak zewnętrznej ingerencji w działania człowieka, wartości jednostki są internalizowane, państwo ma zabezpieczyć jednostkę przed przemocą i przymusem, zapewniając jej swobodę wyboru, brak wartości absolutnych. Wolność od przemocy.

Wolność w sensie pozytywnym: człowiek powinien wyrzekać się pewnych uprawnień poddając się nakazom boskim (stoicy), rozróżnianie dobra i zła według kryteriów usytuowanych na zewnątrz, wolność niegodząca w wolność innych, kryteria to etyka normatywna, wolność to sztuka rządzenia samym sobą i kontrola nad swoimi popędami, namiętnościami, zdolność kształtowania siebie, istnienie wartości absolutnych, wybierając zło tylko pozornie jesteśmy wolni, wolność to dojrzałość dokonywania wyborów zgodnie z wartościami absolutnymi.

Wolność do: dostępu do materialnych i duchowych dóbr niezbędnych do rozwoju i zaspokajania potrzeb egzystencjalnych, nędza, bowiem prowadzi do ograniczenia możliwości godnego życia.

Liberalizm proponuje wolność pojmowaną negatywnie. Izaak Berlin w pracy „Dwie koncepcje wolności” wnioskuje, że właściwa jest negatywna koncepcja. Jednostka sama wie, co jest dla niej dobre a co złe.

Liberalizm socjalny - akcentuje wagę socjalnych ograniczeń wolności. Odrzuca wartości absolutne. Jedynie w sferze socjalnej pojawia się pewna styczność z wolnością pozytywną. Wolność w powiązaniu z zagwarantowaniem równej dostępności do dóbr umożliwiających swobodny dostęp do innych praw i korzystania z nich.

Wolność naturalna - wolność człowieka w stanie przedspołecznym, przedpaństwowym. Każdy sam wymierzał sprawiedliwość.

Wolność społeczna - istnieje w ramach bazy państwowej. Dokonujemy samoograniczenia. Wolność to kierowanie się własną wolą we wszystkich sprawach, w których prawa tego nie zakazują.

Równość i sprawiedliwość - początkowo równość wobec prawa, później dokonano zmian - prawo wszystkich do uczestniczenia w powoływaniu władzy. Dążenie do zmniejszenia dysproporcji byłoby niezgodne z naturą człowieka, czemu sprzeciwiają się liberałowie socjalni.

Równości w sferze ekonomicznej - odrzucenie sprawiedliwości, ponieważ sprawiedliwie to zgodnie z wnoszonym wkładem, wartością czyjejś pracy. Im więcej dysproporcji tym więcej sprawiedliwości. Należy unikać dysproporcji wprowadzających dysharmonię. Najbardziej sprawiedliwy jest podział rynkowy. Rynek jest sam w sobie sprawiedliwością. W imię harmonii możemy iść na pewne ustępstwa, które wynikają z naszego humanizmu.

• Anarchizm - idee i nurty

Anarchizm indywidualistyczny

- pełna i absolutna wolność jednostki

- unikanie podporządkowania grupowym formom współżycia, które są warunkowo dopuszczone przez inne nurty anarchizmu

- godzą się, co najwyżej na „minimum państwa”, „minimum organizacji”, „minimum społeczeństwa”

- zyskał największe znaczenie w Anglii, Francji, Niemczech, Rosji, Ameryce

- przedstawiciele: Wiliam Godwin, Max Stirner, John Mackay, Pierre Joseph Proudhon

Anarchizm kolektywistyczny

- wolność jednostki realizowana w kolektywnych społecznościach

- doktryna solidaryzmu i altruizmu

- współżycie kolektywne w ramach społeczeństwa bezpaństwowego

- społeczeństwo, państwo, kolektywy własnością wspólną

- Michaił Bakunin

Anarchizm komunistyczny

- wolność osiągnięta w społeczeństwie zorganizowanym w kolektywy

- jednak poprzestaje głównie na wspólnocie

- można go traktować jako jedną z odmian anarchokolektywizmu

- zasada od każdego i każdemu wg jego woli

- Piotr Kropotkin

Anarchizm syndykalistyczny

- projekty ustroju społecznego opartego na syndykatach, czyli związkach zawodowych łączących władzę polityczną z władzą ekonomiczną

- gałęzie przemysłu zorganizowane w syndykaty

- odrzucenie rewolucji i parlamentaryzmu jako formach walki

- polegają głównie na różnych formach presji ekonomicznej robotników na kapitalistów, najwyżej ceniono strajk generalny

- Fernand Pelloutier, Georges Sorel, Edward Abramowski

IDEE I WARTOŚCI ANARCHIZMU

- wszelkie podporządkowanie kłóci się z anarchizmem, który zmierza do spontaniczności, dlatego część anarchistów odrzucała wyodrębnienie doktrynalnych idei ruchu, poza ideą wolności, choć dla celów porządkujących można określić swego rodzaju hierarchię idei

Idea człowieka:

- człowiek jest z natury dobry

- przyczyn złego postępowania szukają w zewnętrznych uwarunkowaniach życia

- wiara w pozytywne zmiany tych uwarunkowań na drodze wychowania i edukacji

- wyzwolenie człowieka spod zniewalających autorytetów, władzy, a zwłaszcza państwa

- woluntaryzm w życiu człowieka

- bardziej polegają na emocjach niż na rozumie

- zainteresowanie istotą każdego, pojedynczego człowieka

Idea władzy:

- krytyka państwa, często rządu, a niekiedy innych przejawów władzy

- zarzuca państwu sztuczność, przymusowość, hierarchiczność

- odrzuca obok rządów niedemokratycznych też te demokratyczne

- władza pochodząca w wyborów demokratycznych może być gorsza niż władza dyktatorska

- wrogo odnosi się do polityków, partii politycznych i prawa

- nieufni wobec Kościoła i religii, bo posiadają przejawy hierarchizmu

- sprzeciw wobec historii i tradycji jako czynników zachowujących pamięć o państwie, rządach i władzy

- odrzucenie poglądu, że państwo ma charakter historyczny i klasowy

- natychmiastowe zniesienie państwa

Idea wolności:

- idea przewodnia

- pełnia wolności dla wyboru celów spontanicznego i kreatywnego działania jednostek i grup społecznych

- pełna wolność czyni ludzi w pełni odpowiedzialnymi za swoje czyny

- dąży do syntezy wolności negatywnej (życie bez przymusu narzucanego przez władzę) i pozytywnej (realne osiąganie celów jednostek i grup)

- aby pogodzić wolność jednostki z wymogami życia społecznego, anarchiści zbliżają się do różnych założeń kapitalizmu, socjalizmu czy komunizmu, ale zawsze wolność jednostki dominuje nad tymi rozwiązaniami

Idea społeczeństwa:

- społeczeństwo jako część przyrody, naturalna harmonia między człowiekiem i przyrodą

- dobrowolność przy powoływaniu i utrzymywaniu wszelkich organizacji tworzących ramy społeczeństwa - antyetatyzm

- dopuszcza istnienie z konieczności pewnych elementów organizacji, ale widzi też zagrożenia, jakie niosą one dla wolności jednostki

- zmierza do społeczeństwa bezpaństwowego

- często odrzuca też potrzebę istnienia organizacji Kościoła

Idea równości:

- równość w życiu doczesnym do osiągania swoich dążeń

- tylko anarchizm chrześcijański - równość dusz

- anarchizm indywidualistyczny - formalne pojmowanie równości

- anarchizm kolektywistyczny i komunistyczny - równość materialna, faktyczna

- równości sprzeciwiają się organizacje hierarchiczne, dlatego są za decentralizacją, demokracją bezpośrednią

- związana z ideą sprawiedliwości, i razem oddziałuje na gospodarkę, w której bardziej skupiają się na zasadach podziału dóbr niż na samej jej organizacji

Idea zmiany:

- taktyka zarówno pokojowa jak i oparta na przemocy, rewolucyjna jak i reformistyczna

- przemoc jako siła oczyszczająca, twórcza i moralna

Inne idee:

- propaganda czynem niż propaganda słowem

- różne koncepcje rewolucji, strajków, powstań

• Międzynarodowe org. ruchu chadeckiego

Partie chrześcijańsko- demokratyczne w 1947 r. utworzyły organizację określaną jako Nowe Ekipy Międzynarodowe. Spotkania Ekip Międzynarodowych zapoczątkowane zostały na początku lat 20. przez kontakty chadecji włoskiej z francuską. Współpraca została jednak przerwana przez faszystów i narodowych socjalistów.

Utworzona po drugiej wojnie przez działaczy z Austrii, Francji, Szwajcarii i Włoch formacja Nowe Ekipy Międzynarodowe (NEI) stawiała sobie za cel doprowadzenie do regularnych kontaktów między grupami politycznymi i osobistościami różnych narodowości, głoszącymi uznanie dla zasad chrześcijańskiej demokracji. Do organizacji przyłączyły się grupy z innych państw między innymi z Belgii, Holandii i Luksemburga. NEI nie były związkiem partii politycznych, składały się, bowiem z delegacji narodowych, a każdy kraj mógł wystawić tylko jedną ekipę.

Statut NEI został przyjęty na zjeździe założycielskim w maju 1947r. w Chaudfontaine (Belgia), gdzie obok partii zachodnioeuropejskich reprezentowane były także partie emigracyjne z Czechosłowacji i Polski. Według statutu organami NEI były: Komitet Wykonawczy i Sekretariat Generalny

Europejscy chrześcijańscy demokraci z NEI nawiązali w latach 50. współpracę z podobną organizacją utworzoną przez partie pochodzące z krajów Ameryki Łacińskiej, zwaną Chrześcijańsko- Demokratyczną Organizacją Ameryki. W 1956r. w Paryżu i w 1958 r. w Brukseli doszło do pierwszych wspólnych konferencji. Podczas trzeciego spotkania w Santiago de Chile w 1961 r. powstała Światowa Unia Chrześcijańsko- Demokratyczna, która obok NEI oraz ODCA objęła także Chrześcijańsko- Demokratyczną Unię Europy Środkowej oraz Międzynarodową Unię Młodych Chrześcijańskich Demokratów.

Na XVII Kongresie NEI Taorminie na Sycylii w grudniu1965 r. współpraca demokratów została zreorganizowana. Członkowie NEI zdecydowali się na silniejszą współpracę, opowiedzieli się też za koniecznością jasnego określenia celów. Jako wyraz nowego początku NEI przemianowano na Europejską Unię Chrześcijańskich demokratów(EUCD). Zmiana nazwy organizacji miała na celu podkreślenie, że zmienił się również jej charakter. Faza konsultacji i kooperacji została zastąpiona fazą określenia wspólnej polityki.

W statucie EUCD, przyjętym 18 lipca 1971 r., organizacja przyznaje się również do związku ze Światową Unią Chrześcijańsko- Demokratyczną. Określa się jako europejska sekcja Światowej unii, która przemianowana została w 1982 r. na międzynarodówkę Chrześcijańsko- Demokratyczną.

• Funkcje ideologii i doktryn

1. Kształtują świadomość społeczną i polityczną grup społecznych

2. Schematy poznania rzeczywistości- klucz do pojmowania świata

3. Aksjologiczna- kryterium oceny przeszłości, teraźniejszości, kształtowania przyszłości

4. Integracyjna(dotyczy jednostki)- integracja osobowości jednostki, kierunkowanie jej do działania, czasem może prowadzić to do skrajnych postaw nietolerancji, gdy zamknięcie na inne czynniki

5. Integracja ze środowiskiem, grupą- poszukiwanie uznania, kształtowanie tożsamości grupy, powstawanie więzi wspólnotowej, przeważa nad rozsądkiem, dyscyplina klubowa w parlamencie

6. Podstawa formułowania programów politycznych

7. Wyznaczanie celów działania, wartości, w ogólnej formie określają sposób urzeczywistnienia tych celów

8. Motywacyjna- inspiruje jednostki, grupy społeczne do działania

9. Legitymizacja istniejącego porządku

• Podstawy ideolog-doktrynalne chadecji

Główna rolę odegrały tu dwie wspominane już przeze mnie encykliki społeczne Leona XIII. Historycy i badacze są zgodni, co do roli papieża Leona XIII w usankcjonowaniu prawowierności chadecji wobec władz kościelnych. Rozwinięcie nauczania kościelnego stanowiły także inne encykliki (Piusa XI, Jana XXIII, Pawła VI i Jana Pawła II). Z ich treści wynikał program chrześcijańskiej demokracji, opierający się na:

1. uznaniu własności prywatnej za prawo naturalne

2. akcjonariacie pracowniczym i współuczestnictwie pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwem

3. ograniczonym interwencjonizmie państwowym

4. ułożeniu stosunków społecznych na zasadzie solidaryzmu i personalizmu

5. popieraniu systemów konstytucyjnych, pomocniczości państwa, decentralizacji, autonomii terytorialnej, prowincjonalnej i innych form samorządności lokalnej

6. lansowaniu rozdziału Kościoła od państwa (przy założeniu ich harmonijnej współpracy)

7. uznaniu demokratyzmu

8. popieraniu idei integracji europejskiej

• Nurty feminizmu i główne hasła

Feminizm liberalny

Feminizm liberalny nawiązuje do ideologii liberalizmu

Uchodzi za najbardziej zracjonalizowany, najszerzej akceptowany i jednocześnie naj­skuteczniejszy nurt ideologii feminizmu. Podziela ideę najszerzej pojmowanego wolnego rynku, na którym bez żadnych prze­szkód kobiety mogłyby konkurować z mężczyznami. Feminizm liberalny oczekuje najpierw formalnej równości kobiet, następnie równości faktycznej, przyjmowanych za warunek formalnej i faktycznej ich wolności. Wśród środ­ków dla swoich celów wyraźnie preferuje parlamentaryzm.

Feminizm socjalistyczny

Socjalizm jest ideo­logią walki klas, feminizm zaś ma coś w sobie z walki płci.

Feminizm radykalny

Inaczej feminizm skrajny. Od 1960 r. Poglądy małych grup feministek rasy białej, wykształconych, ładnych Amerykanek i Francuzek.

Radykalny feminizm

Prawny

Żąda uprzywilejowania prawnego kobiet w stosunku do mężczyzn

Polityczny

Przekazanie pełni władzy w ręce kobiet, we wspólnotach kobiet odseparowanych od mężczyzn

Społeczny

Zastępowanie rodziny biologicznej sztucznym zapłodnieniem, rozwijanie kultury kobietocentrycznej, pozostaje na marginesach znaczenia w ideologii feminizmu

• Nowa lewica i kontrkultura

- ok.1960 roku, oznaczenie radykalnych ruchów i ideologii lewicowych, nieprzyjmujących perspektywy myślowej „starej lewicy”, stojącej na gruncie komunizmu marksistowskiego

- w wielu krajach kapitalistycznych, ale najwyraźniej w USA, ośrodkiem stała się organizacja Studenci na rzecz Demokratycznego Społeczeństwa

Źródła ideologii:

- List do Nowej Lewicy - esej C.. Wrighta Milesa

- Deklaracja Port Huron (Tom Hayden) - manifest programowy z 1962 r

Idee:

- czyn ma przewagę nad myślą - jednostka decyduje za siebie raczej tym co robi, a nie mówi i myśli

- może komunikować się z innymi nie tylko za pomocą mowy i pisma, ale wszystkich przydatnych środków (w latach 60. dominował happening, wyreżyserowane zdarzenie)

- nowe pojęcie wspólnoty

• we wspólnocie wszystkie dobra podlegają podziałowi

• utrzymywane są głębokie stosunki personalne między członkami wspólnoty

• uznawane są indywidualne potrzeby i zróżnicowania

• dopuszcza się uprawianie miłości, również grupowo

- przyszłe społeczeństwo ma się składać z niezależnych od siebie komun o własnym modelu współżycia, kierujących się tzw. demokracją uczestnictwa

• Zasady porządkujące w chadecji

Zasada solidarności

Zasada dobra wspólnego

Zasada pomocniczości

Zasada sprawiedliwości społecznej

Zasada wolności

Zasada poszanowania godności ludzkiej

Zasada pluralizmu własności

• Poparcie dla ruchu liberalnego w Europie

Klasyfikacja wg kryterium poparcia wyborczego:

0-15% - ugrupowania małe

15-30% - ugrupowania średnie

Ponad 30% - ugrupowania duże

Bierze się średnią na przestrzeni lat, ponieważ scena polityczna jest płynna, podziały zmieniają się, co wpływa na zmianę preferencji wyborczych.

W większości występują ruchy o małych wpływach politycznych mierzonych poparciem wyborczym.

Ugrupowania średnie występują np. w Belgii, Danii, Finlandii, Islandii, Luksemburgu, Szwajcarii.

Najsłabszą pozycję ma ruch liberalny we Włoszech, Austrii, Norwegii, Niemczech.

Marginesowe poparcie: Portugalia (brak), Grecja, Hiszpania, Irlandia, Francja.

Przeciętne poparcie w Europie oscyluje wokół 11% z pominięciem państw o marginesowym poparciu dla ruchu liberalnego

Klasyfikacja wg kryterium siły - udział partii liberalnych w tworzeniu rządu (brak zdolności do samodzielnego rządzenia). Udział ten wyraża się za pomocą indeksu partycypacji - stosunek gabinetów funkcjonujących na przestrzeni wieków do stosunku partii liberalnych uczestniczących w gabinetach.

Stosunek gabinetów zawierających partie liberalne do ogólnej liczby gabinetów w danym czasie. W co 2 rządzie spotykamy liberałów. Poparcie wynikające z tego kryterium jest wyższe niż mierzone poparciem wyborczym.

• Ruch syjonistyczny

Określenie tej ideologii „syjonizm” wprowadził w 1890r. Natan Birnbaum. Pochodzi od nazwy wzgórza Syjon, na którym znajduje się grób króla Dawida- twórcy silnego, zjednoczonego państwa żydowskiego z XI-XII w.p.n.e.

Syjonizm nawiązuje do wyrosłej z religii judaistycznej koncepcji „narodu wybranego”, w tym przypadku narodu żydowskiego. Początkowo ideologia nawoływała do utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie, zaś po powstaniu państwa Izrael do rozwijania solidarności wszystkich Żydów rozproszonych na świecie z jego celami i interesami Uznaje rozproszonych Żydów za członków jednolitego „ogólnoświatowego narodu”.Narodziny syjonizmu były następstwem wzrostu antysemityzmu.

Do powstania kapitalizmu skupiała się na lichwiarskich przywilejach Żydów i unikaniu przez nich pracy w sferach produkcji materialnej.

Jednolita ideologię ruchu syjonistycznego sformułował Theodor Herzl:

- rozpoczynał od ukazywania przejawów antysemityzmu

- poszukując sposobów eliminacji antysemityzmu, początkowo opowiadał się za asymilacją ludności żydowskiej.

- potem, starał się wywołać szeroką dyskusję nad kwestią żydowską

- wypowiadał się w imieniu „ludzi bez ziemi” i „ziemi bez ludzi”

- wysuwał propozycje utworzenia państwa żydowskiego, po uzyskaniu odpowiedniego terytorium i przy poparciu międzynarodowym, na początku Argentyna potem Palestyna

- doprowadził do zwołania w Bazylei I Kongresu Syjonistycznego, na którym przewidziano utworzenie państwa żydowskiego w Palestynie, powołano także Światową Organizację Syjonistyczną. W maju 1948 roku powstało państwo Izrael, na podstawie decyzji ONZ.

Jego koncepcja państwa opierała się na idealnych założeniach: opowiadał się za republiką arystokratyczną o charakterze demokratycznym, państwie socjalistycznym ze słoneczną perspektywą wolności, szczęścia i honoru, pozbawioną klasowego wyzysku, szanująca prawa mniejszości narodowych i zachowująca neutralność w stosunkach międzynarodowych. Miało to być państwo powszechnego szkolnictwa, 7-godzinnego dnia pracy i zabezpieczenia socjalnego dla niezdolnych do pracy. Miało być wzorem dla innych państw i stwarzające azyl dla prześladowanych.

• Etapy rozwoju liberalizmu

Liberalizm klasyczny - schyłek XVII w. do połowy XIX w, reprezentowany przez Locka, Monteskiusza, Diderota, Smitha, Woltera, Benthama, J.S. Milla (prekursor nowego nurtu) - koncentrował się na zagadnieniu uprawnień naturalnych jednostki i obroną równości wobec praw natury, odrzucenie egalitaryzmu w sferze politycznej i społecznej, godząc się na równość w sferze społeczno-ekonomicznej jednostka ogranicza swoją wolność (albo chcemy więcej wolności i mniej równości, albo odwrotnie). Negatywna ocena dążeń do zaprowadzenia demokracji politycznej (obawa przed dyktaturą większości). Nadużyciem jest określanie klasycznych liberałów jako demokratów. Uważają, że nie każdy może rządzić (cenzus majątku, wykształcenia). Jednostka najpierw musi się nauczyć kierować sobą i swoim majątkiem, a jeśli go nie posiada to nie nabędzie kwalifikacji do rządzenia. Równość wobec prawa, ale nie w sferze socjalnej.

2 podokresy:

Liberalizm arystokratyczny - Locke, Monteskiusz, Constant. Gotowość kompromisu między arystokracją a mieszczaństwem, próba pogodzenia interesów tych warstw na gruncie monarchii konstytucyjnej, pod warunkiem ze arystokracja będzie gotowa na ten kompromis

Liberalizm mieszczański - pozostali. Bardziej radykalny, odrzucenie wchodzenia w kompromis ze starymi siłami, które powinny odejść i nie blokować budowy nowego świata.

Liberalizm demokratyczny - połowa XIX w do I WŚ. Łączy główne idee liberalizmu z jednoczesnym poparciem dla ustroju demokracji obywatelskiej i powszechnym prawie wyborczym i akceptacji gospodarczego interwencjonalizmu państwa. Liberalizm klasyczny nadal funkcjonuje, ale jakby na obrzeżu, postrzegany jako konserwatywny przez nowy nurt. Prymat jednostki posiadającej równe prawa wyborcze. Społeczeństwo jako suma grup społecznych zróżnicowanych interesach, które ma harmonizować państwo za pomocą władzy demokratycznej. Reprezentowany przez Lincolna, Jeffersona, Pain'a. Najbardziej znanym reprezentantem liberalizmu klasycznego w tym czasie był Acton. Rozwój teorii państwa i prawa Craesena.

Liberalizm socjalny - lata 70-te XX w. Wzbogacenie liberalizmu o wątki socjalne, w sposób dynamiczny zapoczątkował wielki kryzys 29-33. Potrzeba przywrócenia funkcji państwa w sferze gospodarczej, wolny rynek nie może zostać pozostawiony samemu sobie. Otwarcie na idee socjalne w celu rywalizacji z ruchem socjalistycznym i komunistycznym. Liberalizm miał dość duże kłopoty z utrzymaniem się na rynku idei -poddawany był krytycznemu osądowi, pojawił się kryzys parlamentaryzmu nierozerwalnie związanym z liberalizmem zaczęto, więc reagować na idee socjalne. Część zaś trwała przy starych ideach. Pogardliwie nazywany rewizjonizmem. Istnieją bariery w sferze socjalnej uniemożliwiające jednostce korzystanie z równości uprawnień. Dlatego państwo powinno podjąć działania, aby stworzyć równe szanse dla wszystkich obywateli. Potrzeba ingerencji państwa w życie gospodarcze, ale w takim zakresie, aby nie wyeliminować regulacji rynkowej. Koncepcja liberalnego państwa dobrobytu. Przedstawiciele: Kennedy, Johnson.

Liberalizm konserwatywny - prekursorzy podejmują działania już w okresie międzywojennym. Powstał w wyniku zużycia się liberalizmu socjalnego. Doprowadził do tego kryzys energetyczny z lat 70-tych. Państwa nie są w stanie udźwignąć ciężaru państwa opiekuńczego, brak środków finansowych. Zaczęto, więc powracać do idei liberalizmu klasycznego - powrót do wolnego rynku, zawężanie funkcji państwa w sferze ekonomicznej i politycznej. Reakcja na autorytaryzmy i totalitaryzmy XX w. oraz na państwa dobrobytu. Trwa po obecne czasy (od lat 70-tych). M Freedman - Państwo ma kierować środkami finansowymi, stabilny pieniądz. Ingerencja państwa w sprawy obiegu pieniądza jest wskazana. August, von Hayek, Mises, Bern.

Neoliberalizm - często utożsamiany z liberalizmem konserwatywnym, ale używany jest też dla określenia wszystkich współczesnych nurtów liberalnych, znajdujących się na prawo od liberalizmu socjalnego.

• Koncepcja człowieka i społeczeństwa w chadecji

Z punktu widzenia chrześcijańskiej demokracji człowiek postrzegany jest jako członek wielu wspólnot, z których najważniejsza jest rodzina, następnie wspólnota lokalna (wiejska, sąsiedzka, gminna itd.), wspólnota narodowa, a także wspólnoty religijne, kulturalne, zawodowe i inne. Podstawą postępowania jednostki powinny być wartości moralne, które nie powinny podlegać relatywizacji, to znaczy nie zależą od sytuacji i warunków, lecz powinny być traktowane jako wartości absolutne, na nich opiera się całe życie społeczne. Dla chrześcijańskich demokratów istotną wartością jest człowiek stworzony przez Boga na jego obraz i podobieństwo, wyposażony w wolność, świadomość i elementarne prawa, z których istotne jest prawo do życia od poczęcia do naturalnej śmierci. Wśród priorytetowych wartości wymienia się - obok poszanowania życia i instytucji rodziny - także pracę, własność prywatną, solidarność i odpowiedzialność. Zasady solidaryzmu społecznego i dobra wspólnego powinny być zaporą przed egoizmem klasowym. Krytyce poddawany jest konsumpcjonizm jako postawa, która prowadzi do pogoni za dobrami materialnymi, jednocześnie do wypaczenia i zredukowania godności ludzkiej.

• Nurty ekologizmu (NAZWISKA!)

4. 1. Wspólne założenia wszystkich nurtów Ekologizmu

Do wspólnych założeń wszystkich nurtów ekologi­zmu należy odwoływanie się do ustaleń nauk ekologicznych podkreślających współzależność elementów całego ekosystemu (środowiska naturalnego, śro­dowiska, otoczenia przyrodniczego).

4. 2. kryteria porządkowania nurtów Ekologizmu

następujących kryteriów: modelu świata (teocentryczny, antropocentryczny, technocentryczny, biocentryczny, ekocentryczny), związku z ideologiami (ekoliberalizm, ekosocjalizm, ekoanarchizm, ekofaszyzm, ekofeminizm), struktur organizacyjnych (ekologizm partyjny, eko-logizm grup nacisku), metody zmian (ekoreformizm, ekokonserwacjonizm), realizmu politycznego (ekotopizm, ekorealizm) i wpływu na człowieka (eko­logizm skrajny, ekologizm umiarkowany).

4. 3. Ekologizm aprobatą biocentrycznego i ekocentrycznego modelu świata

Ekologizm aprobuje jedynie biocentryczne i ekocentrycze modele świata, ukazywane w dwóch jego nur­tach — biocentryzmie i ekocentryzmie

4. 3. 1. Biocentryzm

Za twórcę biocentryzmu uważany jest Albert Schweitzer (1875-1965), alzacki teolog, myśliciel, misjonarz, akade­mik, muzykolog, laureat Pokojowej Nagrody Nobla (1952). Biocentryzm, jako nurt myśli ekologizmu, upatruje wartości we wszyst­kim, co zostało obdarzone życiem. Wszelkie przejawy życia w przyrodzie trak­tuje na równi. Niekiedy jednak wartość życia roślin i zwierząt ocenia wyżej od wartości życia człowieka, ponieważ od istnienia tego pierwszego zależy to drugie. Biocentryzm postuluje traktowanie zwierząt na równi z ludźmi, a nawet przy­znanie im praw większych od praw ludzi. Aprobuje wegetarianizm i sprzeciwia się eksperymentom na zwierzętach

4. 3. 2. Ekocentryzm

Tutaj już nie człowiek, nie, przy­roda, lecz cały kosmos, ogarniający materię ożywioną i nieożywioną, staje się wartością. Gdy biocentryzm opiera się na ekologizmie płytkim, ekocen­tryzm pretenduje do miana ekologizmu głębokiego. Owa głębia ekocentryzmu przejawia się w poszukiwaniu wartości głębszych niż życie ożywione, a więc w materii nieożywionej — powietrzu, wodzie, ziemi, innych plane­tach
i gwiazdach. Ekosystem rządzi się własnymi prawami, które powinny być uszanowane przez ludzi. Dla ekocentryzmu dziewiczość, naturalizm, dzikość urastają do rangi wartości.

4. 4. Ekoliberalizm

Ekoliberalizm albo ekokapitalizm upatruje w wolnym rynku najlepsze narzędzie rozwiązywania problemów ekologicznych. Skuteczne wykorzystywanie w tym celu mechanizmów rynkowych polega na wysokim opodatkowaniu zakładów zanieczyszczających środowisko.

4. 5. Ekosocjalizm

Ekosocjalizm nie dostrzega możliwości rozwiązywania problemów ekologicznych w ramach ustroju kapitalistycznego. Zmierza poprzez bezrewolucyjny przewrót do zbudo­wania struktur państwa socjalistycznego jako niezbędnego warunku ponad-klasowego ekologizmu ogólnospołecznego.

4. 6. Ekoanarchizm

Ekoanarchizm wiąże nadzieje na pomyślne rozwiązywanie problemów
ekologicznych ze społeczeństwem bezpaństwowym.

4. 7. Ekofaszyzm

Jego nieliczni zwolennicy przypominają, że znani naziści krzewili idee ekologizmu. Hitler był zdecydowanym wegetarianinem. Cała ideologia faszyzmu doceniała walory nieskażonej cywilizacją przyrody, oczywiście jedynie dla narodu panów.

4. 8. Ekofeminizm

Ekofeminizm tworzy zestaw poglądów wynikających z połączenia idei

feminizmu, pacyfizmu i ekologizmu. Wynika z feminizmu o tyle, o ile utrzy­muje, że kobiety pozostają w zgodzie z przyrodą w znacznie większym stop­niu niż mężczyźni. Twierdzi, że problemy ekologiczne wynikają z agresywnej wojowniczości mężczyzn.

4. 9. Ekologizm partyjny i ekologizm grup nacisku

Ekologizm partyjny, szczególnie Ruchu Zielonych, konstruuje swo­je programy przede wszystkim opierając się na założeniach biocentryzmu i ekoliberalizmu. Treści pozostałych nurtów ekologizmu są reprezentowane głównie w różnych grupach nacisku.

4. 10 Ekoreformizm i ekokonserwacjonizm

Ekoreformizm pozostaje w zgodzie z ekokapitalizmem, ekofeminizmem, wyraża nieufność wobec ekosocjalizmu, odrzuca ekoanarchizm i ekofaszyzm. Ekokonserwacjonizm troszczy się natomiast o zachowanie przynajmniej istniejącego jeszcze stanu biosfery i ekosfery, bez względu na zabarwienie nurtów ekologizmu in­nymi ideologiami, które zmierzają do takiego celu.

4. 11. Ekotopizm i ekorealizm

Odróżnienie ekotopizmu od ekorealizmu wynika z przeniesienia na eko­logizm podziału całej myśli społecznej i politycznej na utopijną i realistyczną.

4. 12. Ekologizm skrajny i ekologizm umiarkowany

Ekologizm skrajny reprezentują ci myśliciele, którzy głoszą, że reakcje człowieka zależą wyłącznie od oddziaływania nań środo­wiska przyrodniczego. Ekologizm umiarkowany uwzględnia wśród czynni­ków oddziaływania na człowieka zarówno czynniki przyrodnicze, jak i czyn­niki społeczne.

• Założenia polityczno-ustrojowe chadecji

Ustrojem politycznym propagowanym przez chrześcijańskich demokratów jest demokracja, która szczególny nacisk kładzie na rozwój wszelkich form samorządności lokalnej i zasadę pomocniczości. Wynika to z poglądu, że na najniższych szczeblach życia publicznego najpełniej może być realizowany ideał solidaryzmu społecznego. W dziedzinie polityki gospodarczej chrześcijańscy demokraci są autorami koncepcji społecznej gospodarki rynkowej. Jest to model, który w pełni respektuje własność prywatną, ale jednocześnie uwzględnia potrzebę umiarkowanej ingerencji państwa w sferę socjalną. W takim duchu sformułowany jest na przykład program polityczny największej na świecie partii chrześcijańskich demokratów - niemieckiej CDU (Unii Chrześcijańsko-Demokratycznej).

Program polityczny chadecji został przyjęty na posiedzeniu Komitetu Politycznego Światowej Unii Chrześcijańsko Demokratycznej w Rzymie w 1976r. Uwzględniono w nim zróżnicowane warunki działania partii chadeckich. W „Manifeście politycznym zawarto:

- zasady budowy przyszłego społeczeństwa wolnego i sprawiedliwego, personalistycznego i wspólnotowego, potwierdzając nadrzędność osoby ludzkiej

- zasady budowy społeczeństwa wspólnotowego jako społ. pluralistycznego, czyli wspólnoty wspólnot

- propozycję budowy systemu społecznego opartego na wartościach etycznych, humanistycznych i demokratycznych

- misję chrześcijańskiej demokracji to budowanie społeczeństwa ludzi i narodów wolnych i solidarnych, które powinno być prowadzone łącznie z innymi ruchami.

- pragnienie demokracji, która świadoma istnienia konfliktów społecznych, stara się przezwyciężyć napięcia z nich wynikające.

Ideologię poszczególnych partii chadeckich charakteryzuje szereg wspólnych cech, aczkolwiek występujących w różnym natężeniu:

- apelacja do religijnych motywacji i przekonań, mimo świeckiego charakteru ich ruchu

- głoszą, że reprezentują całe społeczeństwa, a w istocie przyciągają tylko odłamy ich poszczególnych warstw.

Niejednorodność socjalna chadecji wywołuje niekiedy niechęć do wyraźnego formułowania programów politycznych. Parte chadeckie nie posiadały nigdy silnego ruchu związkowego. Wprawdzie w rok 1930 powstała europejska Konferencja Międzynarodowa Chrześcijańskich Związków Zawodowych (CISC), ale nie zdobyła większego autorytetu.

Partie, które można zaliczyć do nurtu chadeckiego w większości powstały dopiero po drugiej wojnie światowej, kiedy nastąpiło zbliżenie partii katolickich i protestanckich. W praktyce politycznej Europy Zachodniej chrześcijańska demokracja doszła do ogromnego znaczenia politycznego. Ugrupowania wprost określające się jako chadeckie lub ideowo pokrewne chadecji przez wiele lat rządziły lub odgrywały istotną rolę:

*we Włoszech Chrześcijańska Demokracja - obecnie Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna - CDU i Chrześcijańsko-Demokratyczne Centrum - CCD;

*w Niemczech - Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna - CDU i Unia Chrześcijańsko-Społeczna - CSU;

*w Belgii - Partia Socjalno-Chrześcijańska - PSC i Chrześcijańska Partia Ludowa - CVP;

*w Austrii - Austriacka Partia Ludowa (OeVP);

*w Holandii - Apel Chrześcijańsko-Demokratyczny (CDA);

*na Ukrainie - Związek Chrześcijańsko-Demokratyczny (ХДС);

*w Szwajcarii - Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Ludowa Szwajcarii (CVP);

Największe sukcesy polityczne partii chadeckich po II w. św. były rezultatem:

- kompromitacji faszyzmu i powiązanych z nim doktryn, co otwierało pole do popisu ideologii chadeków

- wstrząs moralny wywołany skutkami faszyzmu determinował rewizję dotychczasowych wartości- ludziom zmęczonym wojną łatwa była do przekonania filozofia godności i wartości człowieka.

- aktywności wybitnych polityków chadeckich

• Komunizm wg Marksa

Dzieła Marksa i Engelsa, samodzielnie i wspólnie, tworzą teoretyczną podstawę komunizmu współczesnego - marksistowskiego. Przyjaźń, ścisła współpraca, wspólnota poglądów politycznych sprawiły, że można ich myśli omawiać w jednym haśle - komunizmu marksistowskiego. Nazywa się tak, bo uważa się, że Marks dominował intelektualnie nad partnerem.

Karl Heinrich Marx - „Przyczynek do heglowskiej filozofii prawa”, „W kwestii żydowskiej”, „Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne”, „Nędza filozofii”, „Wojna domowa we Francji”. Wspólnie z Engelsem: „Święta rodzina”, „Ideologia niemiecka”, „Manifest Partii komunistycznej”. Współorganizator, przywódca Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników (I Międzynarodówka) w 1864 r.

Filozoficzną podstawę stanowi materializm dialektyczny, będący podstawą materializmu historycznego, z którego wynikają: koncepcja klas społecznych, rewolucji społecznej, społeczeństw państwowych, społeczeństwa komunistycznego.

Materializm dialektyczny - materia jest jedynym realnym bytem charakteryzującym się obiektywnością istnienia, strukturalnością, ruchem, przestrzenią i czasem. Materia znajduje odzwierciedlenie w świadomości człowieka, jako funkcji jego mózgu, w formie uogólnień. Związek świadomości z materią wyraża zasada „byt określa świadomość”, podkreślając pierwotność, samodzielność i obiektywność istnienia materii w porównaniu do wtórnej, zależnej i subiektywnej świadomości. Zasada powszechnego związku, wzajemnego oddziaływania, rozwoju rzeczy i zjawisk. Potwierdzają one aksjomat dialektyki, że ruch jest sposobem istnienia materii, powodującym zmiany ilościowe - przechodzenia na zasadzie ścierania się sprzeczności od tego, co proste, do tego, co złożone, od tego, co niższe do tego, co wyższe, od tego, co stare do tego, co nowe. Marksizm nie poprzestaje na opisowym poznawaniu świata, stwierdzając: „Filozofowie tylko interpretowali świat; idzie jednak o to, aby go zmienić”. Zmiana świata potwierdzająca w praktyce prawdziwość jego opisowego poznania stała się głównym celem marksistowskiego materializmu historycznego.

Materializm historyczny - zastosowanie zasad materializmu dialektycznego do życia społecznego. Wyraża ogólne prawa funkcjonowania i rozwoju społeczeństwa jako szczególnej formy ruchu materii powiązanej ze świadomością. Sednem jest zasada związku wzajemnego bazy społecznej, pojmowanej w sensie stosunków ekonomicznych, z różnymi formami świadomości społecznej - moralnością, religią, prawem, nauką, sztuką - określanymi nadbudową. Rozwój i zmiany sposobów produkcji należą do głównych przyczyn rozwoju i zmian myśli społeczno-politycznej. Zmiany w sposobie produkcji rozpoczynają się zwykle od zmian w siłach wytwórczych, a te z kolei od zmiany narzędzi pracy. Sprzeczności między nowymi siłami wytwórczymi, a starymi stosunkami produkcji są ekonomicznym podłożem rewolucji społecznych. Marksistowska myśl dostrzegła możliwość uzgodnienia stosunków produkcji z charakterem sił wytwórczych w komunizmie, jako najwyższej i ostatecznej formacji społecznej. Komunizm jako materialna potęga, która porywa masy do rewolucji społecznej.

Według materializmu historycznego klasowe wyjaśnianie procesów społecznych jest jedną z najważniejszych zasad metodologicznych analiz politycznych. Polega na udowodnieniu:

-że istnienie klas związane jest nie tylko z określonymi historycznymi fazami rozwoju produkcji

-że walka klas prowadzi nieuchronnie do dyktatury proletariatu

-że owa dyktatura jest sama tylko przejściem do zniesienia wszelkich klas i do społeczeństwa bezklasowego

Rewolucja społeczna - głęboki przewrót, raczej krwawy niż pokojowy, w ekonomicznym, politycznym i ideologicznym życiu społeczeństwa, jest najwyższym przejawem walki klasowej. W jej wyniku następuje przejście od jednej, przestarzałej, niższej formacji społecznej, do nowej, wyższej, bardziej postępowej. Pochód rewolucji w dziejach miała zamknąć rewolucja socjalistyczna, dokonana przez klasę robotniczą w interesie wszystkich klas, całego społeczeństwa, a nawet ludzkości. Marks i Engels marzyli o rewolucji nieustającej, która trwałaby dopóty, dopóki proletariat nie zdobędzie władzy państwowej w całym świecie.

Koncepcja społeczeństw państwowych - państwo nie istniało wiecznie i nie będzie istnieć wiecznie. Jest przejściowym tworem historycznym. Powstało na tym etapie rozwoju społeczeństwa, na którym nastąpił podział na klasy wyzyskiwanych i wyzyskiwaczy o przeciwstawnych interesach, toczących ze sobą walkę klasową. Posiadający własność prywatną stworzyli do ochrony własnych interesów aparat przymusu - państwo. Przy jego pomocy tłumią opór wyzyskiwanych i sprowadzają walkę klasową do odpowiadającego im porządku. Następujące po sobie typy państw - niewolnicze, feudalne, kapitalistyczne, wyrosłe na gruncie sprzeczności klasowych interesów ekonomicznych - były wyrazem panowania następujących po sobie klas wyzyskiwaczy. Głównym narzędziem państwa jest prawo. Marks i Engels wiele uwagi poświęcili krytyce kapitalizmu. Wyjaśnili zasadnicze różnice miedzy społeczeństwem państwowym, istniejącym w kapitalistycznym państwie politycznym burżuazji, a społeczeństwem obywatelskim, możliwym do zrealizowania w komunizmie dzięki wcześniejszej demokracji socjalistycznej. Mówili o obumieraniu państwa jako o długotrwałym i stopniowym procesie, dotyczącym wyłącznie państwa socjalistycznego.

Koncepcja bezpaństwowego społeczeństwa - Nieliczni żyją w wielkim bogactwie, liczni we względnym ubóstwie. Wprowadzenie ustroju opartego na uspołecznienu środków produkcji jest jedynym sposobem usunięcia tej rażącej niesprawiedliwości. Jest to możliwe jedynie na drodze rewolucji proletariackiej. Niezbędne jest utrzymanie przejściowej dyktatury proletariatu. Komunizm jest przejawem rzeczywistej, naturalnej i koniecznej tendencji rozwoju dziejowego społeczeństw. Rozwój ten zamyka się w ramach triady: od komunizmu społeczeństw pierwotnych poprzez społeczeństwo klasowe do komunizmu społeczeństw przyszłości. Uzasadnia moralnie rewolucję jako szczególny przejaw ruchu. Komunizm to ostateczna, najdoskonalsza i nieuchronna forma ustroju społecznego, zdolnego zaspokoić wszystkie potrzeby wszystkich ludzi.

Nazwa „komunizm” miała oznaczać myśl realistyczną, w pierwszej kolejności wyrażającą interesy proletariatu i pogardzaną przez bywalców salonów.

Komunizm jako wszechogarniająca wspólnota - dążenie do wspólnoty we wszystkich możliwych sferach życia społecznego, poprzez znoszenie wszelkich podziałów stających na przeszkodzie. Komunizm to wspólnota własności, pracy, jej owoców, wymiany i konsumpcji, umożliwiające osiągniecie pełni człowieczeństwa, należy usunąć ich podziały powodujące alienację człowieka.

Likwidacja własności prywatnej i zastąpienie jej wspólną - zniesienie podziałów i wrogości klasowych miedzy bogatymi i biednymi - ustanowienie równości ekonomicznej jako fundamentu równości prawno-politycznych.

Zniesienie podziału pracy - otwierające ludziom wspólnotowe uczestniczenie w różnych jej formach

Wspólnota podziału i wymiany owoców pracy - osiągnięta po zniesieniu wolnego rynku i zastąpienie go racjonalnym planowaniem gospodarczym produkcji, podziału i wymiany dóbr. Marksiści odrzucając kategorię wolnego rynku, jednocześnie aprobowali kapitalistyczny sposób organizacji produkcji przemysłowej.

Wspólnota konsumpcji - dzięki zniesieniu podziałów, komunistyczna konsumpcja miałaby utrzymywać się na najwyższych poziomach zaspokajania wszelkich potrzeb materialnych i duchowych, znikniecie zawodowo uprawianej sztuki miałoby sprawić, że wszyscy byliby artystami. W niższej fazie komunizmu - socjalizmie miałaby być osiągnięta wspólnota własności i pracy oraz zniesienie rynkowych mechanizmów gospodarczych. Wyższa faza komunizmu miałaby być jego pełnią również konsumpcyjną w skali ogólnoświatowej.

Podsumowanie: Marksizm podejmował głównie zagadnienia ekonomiczne, polityczne i społeczne, nie zawierał natomiast rozwiniętych refleksji ontologicznych, teoriopoznawczych, antropologicznych i etycznych.

• Eurokomunizm

- poglądy zachodnich partii komunistycznych, głównie włoskiej, francuskiej i hiszpańskiej ukształtowane w latach 70. i 80. XX wieku.

- 1974 r - 19 zachodnich partii komunistycznych odrzucili napiętnowaną stalinizmem doktrynę marksizmu- leninizmu i przyznali sobie prawo do ideologicznej samodzielności

Treści doktryny eurokomunizmu:

• krytyka radzieckich sposobów realizacji komunizmu

• zachęta do porzucania dogmatycznego pojmowania marksizmu

• rezygnacja z hasła walki klasowej

• odrzucenie idei dyktatury proletariatu

• poszanowanie konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich dopuszczających konkurencję wielu partii w parlamencie

• odstąpienie od zasady ateistycznej jedności światopoglądowej komunistów

• państwo świeckie, rozdział spraw państwowych od kościelnych

• aprobata ateizmu i swobody praktyk religijnych

• porzucenie myśli o całkowicie upaństwowionej i centralnie kierowanej gospodarce

• model gospodarki wielosektorowej i wolnorynkowej

• założenie, że dzięki tym ustępstwom staną się równorzędnym partnerem w parlamentarnej konkurencji o władzę

Współtwórcy eurokomunizmu:

- Włoska Partia Komunistyczna - Enrico Berlinguer

- Francuska Partia Komunistyczna - Georges Marchais

- Komunistyczna Partia Hiszpanii - Santiago Carillon

• Główne zasady liberalizmu

Liberalizm - postawa uważająca wolność za najważniejszą wartość, jednostka w centrum zainteresowania.

Płaszczyzna filozoficzna liberalizmu:

-indywidualistyczna koncepcja człowieka i społeczeństwa

-swoiście pojmowany egalitaryzm

-wiara w postęp (stopniowalna)

Konstrukcja teoretyczno-polityczna:

-suwerenna jednostka jest podmiotem prawa (uprawnień naturalnych), jednostka jest istotą autonomiczną

-wśród uprawnień naturalnych naczelną rolę zajmuje wolność, własność, bezpieczeństwo, prawo do szczęścia

-władza polityczna w społeczeństwie i w państwie pochodzi od wyposażonych w uprawnienia naturalne jednostek

-władza państwa ma ograniczony charakter. Granicą są naturalne uprawnienia jednostek

-zakres władzy rządzących oraz zakres zobowiązań wobec niej ma charakter konsensualny-kontraktowy.

Państwo i władza wyłoniły się w drodze umowy społecznej.

-idea państwa konstytucyjnego - konstytucja najważniejszą umową społeczną

-kiedyś rząd to całość aparatu państwowego - struktura aparatu państwowego powinna odzwierciedlać zasadę podziału władzy. Pomiędzy nimi powinna istnieć równowaga, żeby nie dopuścić się dyktatury jednej z nich.

• Podejścia polityczne i ekonomiczne konserwatyzmu

Koncepcja ustroju politycznego: Pierwotnie opowiadali się za monarchią absolutną oraz konstytucyjną. Uznają status quo (tam gdzie monarchia uznają monarchie itd), potępiając dyktaturę. Opowiadają się za demokratycznymi formami rządów. Traktują państwo jako wspólnotę naturalną, opartą na hierarchii i autorytecie. Władza ma być silna, ale nie dyktatorska. Państwo silne prawem - prawo ma być przestrzegane i jednakowo egzekwowane wobec wszystkich. Zgodnie z ideą realizmu i rewolucjonizmu akcentował demokratyczną formę rządów, gdyż demokracja jest najlepsza z możliwych. Pojmują demokrację inaczej niż liberałowie. Postrzegana jest przez pryzmat wolności pozytywnej. Ma służyć dobru wspólnemu, jest odindywidualizowana. Stanowi ideę, która legła u podstaw powoływania rządzących. Nie może ona jednak decydować o wyborze wartości. Decyduje jedynie o wyłanianiu instytucji władzy i jest mechanizmem jej kontrolowania. Istnieją wartości absolutne, które nie mogą być rozstrzygane w drodze głosowania (aborcja, eutanazja). Nie można wprowadzić demokratycznych procedur w odniesieniu do wartości moralnych (istnieją poza dyskusją). Konserwatyści opowiadają się za demokracją substancjalną - opartą na kanonie wartości absolutnych.

Prawo stanowione powinno wynikać z prawa naturalnego (stojącego ponad prawem pozytywnym). Istnieje moralne prawo wypowiedzenia posłuszeństwa prawu stanowionemu godzącemu w moralność. System prawa musi traktować wszystkich ludzi jako jednostki równe, ze względu na godność każdego człowieka. Zasada pomocniczości - wskazuje na uznanie form samorządu terytorialnego (gosp, polit, admin, zawodowego).

Ustrój gospodarczy: Rozbieżności, co do funkcji gospodarczej państwa. Wspólne poglądy: Gospodarka ma mieć charakter rynkowy. Powinna dominować własność prywatna. Różnice dotyczące zakresu ingerencji państwa: Państwo powinno kierować się zasadą pomocniczości wspieraną przez zasadę solidaryzmu.

• Ruch pol. a ruch społeczny

Ruch społeczny

Def. J. Szczepańskiego- powstaje, gdy większa ilość ludzi świadomie, celowo i wspólnie dąży do realizacji wspólnego celu stosując te same metody działania i kierując się wspólnymi wartościami, powołując się na tą samą ideologię.

Interes zbiorowości wyraża cel ruchu- np. postulat zrównania wobec prawa, ruch pacyfistyczny, tworzenie nowego porządku, ruchy globalistyczne, anty i alterglobalizm. Najistotniejsze cechy charakteryzujące ruch społeczny( a odróżniające od ruchu politycznego, bo czasem granica jest płynna)

• spontaniczność poczynań(wynik niepokoju, reakcja na niekorzystną sytuację, to nie oznacza żywiołowości, żywiołowość- brak elementu sterowania, tu tylko na początku ruch społeczne przyjmują z czasem formułę działania- powstania samoobrony)

• masowość i zespołowość działań (zmierzających do zmiany sytuacji, strona ilościowa- podstawą ruchu duże grupy społeczne, jakościowa działanie w interesie dużych grup społecznych)

• celowość działań(cel integruje, tworzy więź grupową)

• strategia i taktyka działań(często wypracowywana w czasie)

• określone środki mobilizacji członków ruchu(ulotki, happening)

• przebiega w czasie(nie jest to wydarzenie jednostkowe, prace, ciąg zjawisk, nasila się w czasie, spada, odradza)

• na ogół są to ruch pozarządowe(część społeczeństwa obywatelskiego, czasem władza, próbuje ignorować, stworzyć sobie podstawę)

• stopień ideologizacji ruchu(w jego rozwiniętej formie)

Ruch polityczny

Ruch polityczny to szczególny rodzaj ruchu społecznego, granicą oddzielającą jest różnica w celach zdobycia władzy, władza jest instrumentem do urzeczywistnienia założeń ruchu; ruchy dążące do zmiany lub umocnienia istniejących warunków w drodze zdobycia władzy. Tokarczyk- działalność partii politycznej i organizacji społecznych z nią związanych, zmierzających do zdobycia i utrwalenia i wykorzystania władzy politycznej w celu realizacji interesów sił społecznych reprezentowanych przez ten ruch(def. Sensu stricte). Gdy brak w państwie wolności działania partii politycznej ruch społeczny może pełnić funkcje partii politycznej(solidarność w PRL), masowa, celowa, czasem spontaniczna, o ponadpartykularnym zasięgu, formie działania.

Cechy ruchu politycznego:

• wyższy stopień artykulacji celów, przetworzone przez doktrynę i program polityczny

• bardziej sprecyzowane metody działania

• doskonalsza, bardziej rozwinięta struktura organizacyjna

• zasada członkostwa

• skonkretyzowana baza społeczna- identyfikacja ze środowiskiem, pozycją materialno-społeczną

• wiodącą rolę odgrywa partia polityczna, która pełni funkcję społeczną

Relacja ruch społeczny a partie polityczne:

• partie są częścią ruchu, wchodzą także inne organizacje

• partia może być związana, nie stanowi integralnej części(lewacy powiązani z ruchami ekstremistycznymi)

• ten sam ruch może być reprezentowany w kilku partiach- ruch ludowy

Klasyfikacje ruchów politycznych

Znana jest klasyfikacja ruchów społecznych i politycznych na:

• najstarsze(które zeszły już ze sceny politycznej)

• stare(schodzące ze sceny politycznej)

• nowe(wchodzące na scenę polityczną)

Każdy z nich może być opisywany za pomocą następujących kryteriów: potrzeb, interesów, celów, konfliktu, siły społecznej, więzi wewnętrznej, organizacji, formy działania

• Pacyfizm ( idee, twórcy, nurty)

Idea pokoju

Pokój jest naczelną, przewodnią ideą i równocześnie najwyższą wartością pacyfizmu. Jako taka idea i wartość, uchodzi za przeciwieństwo wojny w sen­sie konfliktu między zorganizowanymi społecznościami. Jednakże brak wojny idea pokoju jest wprawdzie warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym do istnienia pokoju. Idea pokoju zakłada nadto przynajmniej jego trwałość, a nawet wieczność. W ujęciu statycznym pokój przejawia się w jego trwaniu, w ujęciu dynamicznym zaś w ciągłym jego umacnianiu.

Idea wojny

Wojna przejawia się w gwałtownym konflikcie zbrojnym między zorganizowanymi społecznościami posługującymi się siłą i przemocą. Jako taka, wojna jest przeciwieństwem pokoju. Pacyfizm dopuszcza w zasadzie wojnę psychologiczną, ideologiczną, ekonomiczną, wespół określane mianem „zimna wojna". Od­rzuca natomiast większość rodzajów wojen militarnych.

Idea człowieka

Człowiek, pozostający w zgodzie z ideami pacyfizmu, nazywany jest pacyfistą. Dla zachowywania takiej zgodności zmuszony jest do odrzucenia militaryzmu, imperializmu, rasizmu, nacjonalizmu, faszyzmu i socjalizmu. Każdemu pacyfiście bliskie są idee humanita­ryzmu, braterstwa, przyjaźni, egalitaryzmu, internacjonalizmu i kosmopolity­zmu. Ideę pacyfisty wykluczają koncepcje uznające naturę ludzką za złą lub za dobrą. Jedynie koncepcja plastycznej natury ludzkiej, podatnej zarówno na dobro, jak i zło, stwarza lo­gicznie możliwości kształtowania człowieka pacyfisty.

Idea społeczeństwa

Wszystkie koncepcje społeczeństwa pacyfistycznego wyróżnia postulat harmonijnego współżycia jednostek ludzkich i grup społecznych.

Pacyfistyczne spo­łeczeństwo obywatelskie nie potrzebuje dla zachowywania pokoju pomocy ze strony władzy państwowej.

Pacyfistyczne społeczeństwo polityczne natomiast jedynie dzięki władzy państwowej może realizować swoje pacyfistyczne cele. Z harmonijnym społeczeństwem pacyfistycznym pozostają w zgodzie różnorodne doktryny solidaryzmu społecznego, kłócą się zaś z nim wszelkie doktryny walk społecznych.

Idea państwa

Ideałem pacyfizmu, który byłby zdolny do uniknięcia wszystkich trudności w realizacji pokoju na świecie, pozostaje niezmiennie ustanowienie jednego państwa ogólnoświatowego.

Idea zmiany

Zmiany, dokonywane zgodnie z zaleceniami pacyfizmu, nie mogą się opierać na przemocy, gwałcie, sile, rewolucji, wojnie, militaryzmie. Formą oporu są, więc demonstracje (ruchome, stojące, siedzące), marsze uliczne, blokady uliczne, pikietowanie, protesty (słowne, pisemne, plastyczne), bojkoty (poli­tyczne, ekonomiczne, kulturalne), petycje, prośby, memoranda, listy itd.

Nurty pacyfizmu

Podział nurtów pacyfizmu na podstawie kryteriów:

Jego związku z różnymi formami świadomości

Religijny, moralny, prawny, polityczny, naukowy. Pochodną tych nurtów jest podział pacyfizmu na nur­ty religijne i świeckiej

Formy i zakresu zmian społecznych

Pacy­fizm: reformistyczny i rewolucyjny, abstrakcyjny (ogólnikowy i programo­wy, ideowy i praktyczny, zorganizowany i spontaniczny, fideistyczny i ra­cjonalistyczny, aktywistyczny i bierny, heroiczny i tchórzliwy (ucieczkowy), radykalny i konserwatywny, realistyczny i utopijny, integralny (absolutny, całkowity, holistyczny) i częściowy, klasyczny i nuklearny (atomowy), natu-ralistyczny i kulturowy

Czasu

Pacyfizm histo­ryczny, tradycyjny, „młody" i pacyfizm współczesny, nowoczes­ny, „dojrzały"

Grupa nurtów pacyfizmu wyodrębniona logicznie ze względu na kryterium treści

Pacyfizm moralistyczny

Pacyfizm moralistyczny odwołuje się do etycznych kryteriów dobra i zła przy ocenie natury i zachowań człowieka w odniesieniu do wojny i pokoju. Oceny te, wysnuwane z religijnych i świeckich systemów myślowych, służą ukazywaniu wojny jako zła wynikającego z najgorszych instynktów i demora­lizacji człowieka, pokoju zaś jako dobra potwierdzającego jego cnotliwą naturę i podatność na moralizację. Pacyfizm moralistyczny wyrósł głównie z inspiracji myśli chrześcijańskiej.

Pacyfizm legalistyczny

Pacyfizm legalistyczny wyrastał z dwóch przesłanek. Pierwsza wskazywała na rozumność prawa natury jako negację wojny i aprobatę pokoju. Druga natomiast polegała na rozumowaniu przez analogię: skoro prawo jest skuteczną podstawą pokojowego porządku w miastach i państwach, należy analogicznie dążyć do rozciągnięcia jego panowania w celu osiągnięcia trwałego pokoju na cały świat. Pierwsza przesłanka skłaniała do poszu­kiwania stałych zasad, które mogłyby zapewniać pokój międzynarodowy, druga kierowała uwagę na organizacyjno-instytucjonalne zabezpieczenia trwałego pokoju.

Pacyfizm polityczny

Pacyfizm polityczny odwołuje się w swych dążeniach pokojowych do bogatego i zróżnicowanego arsenału środków służących polityce. Początki pacyfizmu politycznego datowane są od czasu Wielkiej Rewolucji Francuskiej.

Pacyfizm progresywny

Pacyfizm progresywny, w odróżnieniu od wspomnianych nurtów pacyfizmu, wiarzy w samoczynne nadejście pokoju światowego. Wiara ta wynikała z oświeceniowego przekonania o nieskończonym postępie ludzkości, osiąganym dzięki nieustannemu rozwojowi umysłu ludzkiego, potwierdza­nemu przez wspaniałe osiągnięcia kulturowe i cywilizacyjne.

Grupa nurtów pacyfizmu wyodrębniona na podstawie narodowego lub krajowego kryterium podmiotowego

Pacyfizm francuski

Charles de Saint Pierre

Jean Jacques Rousseau

Constantin F. de Volney

Do tradycji pacyfizmu francuskiego nawiązywał Charles de Gaulle

Pacyfista progresywny Pierre Teilhard de Chardin

Pacyfizm niemiecki

Christiana Wolffa

Przedstawiciel pacyfizmu moralistycznego i pacyfizmu legalistycznego - Immanuel Kant

Johann Gottlieb Fichte

Pacyfizm angielski

William Penn

Dawid Hunie

Robert Owen

Russell Bertrand Arthur William Russell

Pacyfizm amerykański

William James

William Ladd

Henry R. Luce

Pacyfizm rosyjski

Adam Jerzy Czartoryski

Wasyl Mali­nowski

Lew Tołstoj

Pacyfizm polski

Marcin Boduła

Stanisław ze Skarbimierza

Paweł Włodkowic z Brudzewa

Andrzeja Frycza Modrzewskiego

Stanisław Staszic: „tylko ta wojna jest godziwą i sprawiedliwą, która prawa ludzi broni"

Wojciech Bogumił Jastrzębowski, uczestnik powstania listopadowego

Franciszek Sokal, delegat polski do Ligi Narodów

• Konserwatywne partie pol. i ich wpływy (pytał m.in. o genezę, jakie średnie poparcie wyborcze)

Konserwatyzm - najstarszy ruch w wielu państwach. Wyjątki: Francja, Grecja, Portugalia, Hiszpania: gdzie przez długi czas funkcjonowały reżimy dyktatorskie.

We Francji odrodził się wokół gen. de Gaulle'a. We Włoszech nie odgrywał zbyt dużej roli. Silne ruchy konserwatywne występują tam, gdzie nie ma silnego ruchu chadeckiego, jak np. Wlk. Brytania, Francja. W Niemczech, zaś istnieją silne partie chadeckie, stąd brak konserwatystów.

We Włoszech aż do 1994 na scenie politycznej dominowali chadecy, stąd brak miejsca dla konserwatystów. Początek lat 90-tych przyniósł kryzys chadekom. Próżnię po nich zajęli konserwatyści. Początkową alternatywą dla chadeków byli komuniści. Ruch konserwatywny we Włoszech jest dość nowy.

W Wielkiej Brytanii geneza ruchu sięga XVII w., ale jego instytucjonalizacja dopiero w 1832.

USA - Partia Republikańska powstała na bazie partii Adamsa i Hamiltona (federalistycznej).

Dania, Norwegia, Szwecja, Islandia - rozwój konserwatyzmu.

Irlandia - na scenie politycznej istnieje silna partia konserwatywna „Żołnierze Losu” i silna partia chadecka „Zjednoczona Irlandia” istnieją i działają jednocześnie.. Hiszpania, Włochy (lata 90-te)

Wpływy polityczne:

Ugrupowania duże - ponad 30%. W Irlandii ponad 45%, WB 40%, Portugalia (Portugalska Partia Socjaldemokratyczna) ok. 37%, Francja 1/3 elektoratu.

Ugrupowania średnie - 15-30%, Norwegia, Finlandia, Szwecja, Dania (konserwatyzm skandynawski zyskuje poparcie dopiero od lat 70-tych)

Ugrupowania małe lub niewidoczny ruch konserwatywny.

W Europie zachodniej w latach 1945-2001 średnie poparcie wynosiło 29%.

Indeks partycypacji rządowej wynosi ok. 0,39. Więcej, niż co 3 rząd to rząd z udziałem konserwatystów (ok. 40% rządów).

Indeks odpowiedzialności rządowej ok. 0,32. Co 3 rząd był kierowany przez premiera konserwatystę. Często były to gabinety koalicyjne. Jednopartyjne w WB i Francji.

Europa Środkowa - ruch odwołujący się do tradycji. W przeszłości był formacją silną w świadomości społ-polit. Ugrupowań konserwatywnych było niewiele, ale myślenie było dość silne wśród społeczeństw agrarnych. Ma problemy z odrodzeniem się, ponieważ ludzie nie potrafią zdobyć poparcia. Średnie poparcie wynosi tu ok. 25 %. Ruch konserwatywny jest skonsolidowany w takich państwach jak Albania, Bułgaria, Estonia, Litwa. W Polsce i na Łotwie jest rozbity.

Indeks partycypacji wynosi 0,40, 40% rządów z udziałem konserwatyzmu. Postrzegani jako siła zwalczająca komunizm.

Indeks odpowiedzialności rządowej - ok. 0,25. Co 4 rząd miał na czele premiera konserwatystę. Zawdzięcza się to Czechom (Vacłav Claus), Albanii, Polsce (Buzek, Olszewski, Marcinkiewicz, Kaczyński). Na Węgrzech początkowo odgrywali ważną rolę (Węgierskie Forum Demokratyczne).

• Myśl i etapy rozwoju socjaldemokracji

Początki przypadają na przełom XIX i XX w. Najsilniejszy był ruch niemiecki (SPD), początkowo traktowany krytycznie (10% poparcia). Uznanie z czasem zwiększało się na podstawie obserwacji Rosji, gdzie próbowano wprowadzić socjalizm radykalny.

I etap - przypada od schyłku XIX do pierwszych lat po I WŚ. Nastąpił podział na nurt socjaldemokratyczny i komunistyczny. 1919 - Marksiści-leniniści utworzyli Międzynarodówkę Komunistyczną. Zwolennicy Bernsteina - Międzynarodówkę socjalistyczną.

II etap - okres międzywojenny (wyraźny podział między komunizmem a socjalizmem).

III etap - rozpoczęty z II WŚ, która doprowadziła do rozwiązania międzynarodówki socjalistycznej, którą odbudowano po wojnie. Po zakończeniu wojny stanęła na rozdrożu (1945), socjaldemokracja stanęła przed koniecznością wyboru pomiędzy zbliżeniem z komunistami, a silniejszym zdystansowaniem się od nich. Nastąpił zwrot w stronę lewicową (po wojnie). Górę wzięły tendencje lewicowe, co doprowadziło do wzrostu wpływów komunistów. Wojna doprowadziła do radykalizacji nastrojów społecznych, co sprzyjało komunistom, którym socjaliści zaczęli ulegać. W 7 krajach Europy Zachodniej powstają rządy, w których zasiadają komuniści i socjaliści. Churchill zmienił stanowisko podczas przemówienia w Fulton (1946), początki żelaznej kurtyny. Z czasem do władzy dochodzą socjaldemokraci, którzy w 1946 nacjonalizują bank angielski, w 1947 kopalnie i elektrownie. Nacjonalizowana majątek niemiecki. Nacjonalizacja postępowała we Francji.

IV etap (odbicie w prawo)- w realiach zimnowojennych następuje powrót do zmodyfikowanego realizmu (w praktyce). Ostatecznie powrót ten znajduje wyraz w 1951 - zwołany kongres przedstawicieli partii Socjaldemokratycznej, na którym utworzono nową międzynarodówkę socjalistyczną. Kongres odbył się we Frankfurcie. Uchwalono dokument pt. „Cele i zadania socjalizmu demokratycznego”.

Główne idee tego dokumentu:

-Krytyka komunizmu nazwanego systemem zagrażającym wolności i sprawiedliwości społecznej, w którym rządy sprawowane są za pomocą dyktatury i terroru politycznego. Jest wypaczeniem socjalizmu, formą imperializmu.

-Krytyka kapitalizmu, w którym prawo własności postawione jest ponad prawa człowieka. Głoszono potrzebę zastąpienia kapitalizmu pewnym systemem (a nie jego likwidacji), w którym interes publiczny ma pierwszeństwo przed interesem prywatnym. System kapitalistyczny należy przebudować, a nie zburzyć. Osiąganie tego systemu jest przez stopniowe znoszenie wyzysku.

Środki realizacji - prawo wyborcze, programy rozwijające interwencjonizm państwowy w celu redystrybucji dóbr, rozszerzenie praw politycznych o katalog praw społeczno-gospodarczych (likwidacja bezrobocia, prawo do pracy, prawo do wypoczynku, opieki zdrowotnej, rozwinięcie systemu ubezpieczeń, powszechna, bezpłatna oświata, rozwiązywanie problemów mieszkaniowych, ochrona macierzyństwa). Deklaracja zakłada wielosektorową strukturę gospodarki (sektor publiczny, spółdzielczy, własność samorządowa, prywatna). To pozwoli racjonalnie wykorzystać istniejący potencjał. Proces ten opierać się miał na planowaniu, mechanizmach rynku poddanych kontroli. Uspołecznienie traktowane szeroko jako pracę i kontrolę własności produkcji. Rolnictwo, rzemiosło, handel nie powinny być uspołecznione. Nie należy uspołeczniać wszystkiego. Deklaracja aprobowała demokrację polityczną opartą na zasadach liberalnych (poszanowanie praw człowieka), uznanie ekonomii mieszanej, budowa państwa dobrobytu wyrażająca zasadę pierwszeństwa dobra publicznego przed prywatnym, prawo do opieki zdrowotnej, oświaty.

Doktryna Keynesa

Demokracja jest jedna nie należy dopisywać do niej żadnych przydomków. Po II WŚ: deklaracja głosiła pluralizm ideowy, dopuszczający różne źródła inspiracji ideowej. Zmienia się też stosunek do religii (początkowo negatywna jako siła sprzymierzona z systemem feudalnym), poprawa relacji ze strukturami kościelnymi. Problematyka ta traktowana jest jako sfera indywidualna. Marksizm trzeba poznawać, ale nie całkiem się od niego dystansować.

Ewolucja doktryny po 1951 r.

50/60 - proces całkowitego zrywania z marksizmem zapoczątkowany deklaracją programową socjaldemokracji niemieckiej (Partia Wolności Ducha). Marksizm przestaje być źródłem inspiracji

1962 r - posiedzenie Międzynarodówki Socjalistycznej w Oslo - potrzeba dokonywania zmian, po usunięciu głównych niedoskonałości budowa państwa dobrobytu, dystans idei socjaldemokracji od marksizmu. Najdłużej marksizm utrzymywał się w partii francuskiej (np. program gospodarczy Mitteranda)

Program „nowej, trzeciej drogi„ Schroedera i Blair'a (między kapitalizmem a komunizmem). Między dotychczasowym państwem opiekuńczym, (którego rząd w latach 60 i 70 nie był w stanie udźwignąć). Potrzeba wyjścia naprzeciw hasłom neoliberałów. A tym, co proponują liberałowie (manifest neoliberałów). Należy wyzwolić tkwiące w jednostce zasady przedsiębiorczości.

Upadek systemu socjalistycznego wpłynął również na socjaldemokrację. Stwierdzili, że należy ograniczyć rozwój państwa opiekuńczego (od 1988). Zwieńczeniem był manifest Schroedera i Blair'a. Otwartość na liberalizm w sferze gospodarczej. W sferze politycznej dokonało się to wcześniej (brak różnic miedzy liberałami a socjaldemokratami w kwestii politycznej).

• Neoanarchizm

ANARCHIZM WSPÓŁCZESNY

- po II wojnie światowej rozwój piśmiennictwa anarchistycznego

- niepokoje studenckie lat 60.

• Określenie stosunku do liberalizmu i komunizmu

- tak jak liberalizm domaga się wolności

- tak jak komuniści żąda równości

- ale w odróżnieniu od nich uważają wolność i równość za wartości komplementarne

- odrzucają też ideę postępu społecznego, bo istotą życia społecznego jest ciągła walka między rządzonymi a rządzącymi, posiadającymi i nieposiadajacymi, itp.

• Organizacja bez autorytetów przymusu

- trwałe funkcjonowanie organizacji nie musi opierać się na przymusie

- odrzucenie instytucjonalizacji organizacji, grup menadżerskich i biurokratycznych

- organizacje są społecznie niezbędne, ale miałyby być dobrowolne, funkcjonalne, małe, elastyczne

• Rozwiązywanie problemów pracy i własności

- zadaniem organizacji jest nadawanie pracy charakteru przyjemnego

- organizowanie pracy powinno należeć do samych pracujących

- prawo własności powinno zależeć od uzasadnionych potrzeb

- własność prywatna lepsza od innych form

• Odróżnienie antymilitaryzmu od pacyfizmu

- odrzucają wojnę, bo wiąże się ona z państwem j jego przemocą

- odmawiają uczestnictwa w wojnach, które mają doprowadzić do zniszczenia państwa

- dopuszczają przemoc, jeśli prowadzi ona do anarchistycznych celów i wartości

• Stosunek do religii i kościoła

- większość współczesnych anarchistów pochwala postawy racjonalistyczne, humanistyczne, świeckie

- istnieją jednak też anarchiści religijni

- zgoda, co do tego, że sprawa religii ma pozostawać w sferze decyzji osobistych jednostki

Krajowe ośrodki anarchistyczne:

- Francja - Lewica Proletariacka, Rewolucyjna Organizacja Anarchistyczna

- RFN - Frakcja Armii Czerwonej

- Włochy - Czerwone Brygady

Centra międzynarodowe anarchizmu współczesnego:

- Federacja Anarchistów

- Międzynarodówka Sytuacjonistów

• Główne założenia liberalizmu (mała podpowiedz - należy wymienić te cechy, które łączą wszystkie odmiany liberalizmu)

Liberalizm - postawa uważająca wolność za najważniejszą wartość, jednostka w centrum zainteresowania.

Płaszczyzna filozoficzna liberalizmu:

-indywidualistyczna koncepcja człowieka i społeczeństwa

-swoiście pojmowany egalitaryzm

-wiara w postęp (stopniowalna)

Konstrukcja teoretyczno-polityczna:

-suwerenna jednostka jest podmiotem prawa (uprawnień naturalnych), jednostka jest istotą autonomiczną

-wśród uprawnień naturalnych naczelną rolę zajmuje wolność, własność, bezpieczeństwo, prawo do szczęścia

-władza polityczna w społeczeństwie i w państwie pochodzi od wyposażonych w uprawnienia naturalne jednostek

-władza państwa ma ograniczony charakter. Granicą są naturalne uprawnienia jednostek

-zakres władzy rządzących oraz zakres zobowiązań wobec niej ma charakter konsensualny-kontraktowy.

Państwo i władza wyłoniły się w drodze umowy społecznej.

-idea państwa konstytucyjnego - konstytucja najważniejszą umową społeczną

-kiedyś rząd to całość aparatu państwowego - struktura aparatu państwowego powinna odzwierciedlać zasadę podziału władzy. Pomiędzy nimi powinna istnieć równowaga, żeby nie dopuścić się dyktatury jednej z nich.

• Doktryna polityczna + klasyfikacje

Doktryny polityczne- z j. Łacinskiego- nauczanie, nauka bądź wiedza, obecnie często pejoratywny wydźwięk, bo mylone z doktrynarstwem- oderwanie od rzeczywistości, teoretycznie jest to usystematyzowany i rozwinięty zespół poglądów odnoszących się do społeczeństwa, państwa i polityki, w pewnym stopniu konkretyzacja ideologii, bardziej usystematyzowana, unaukowiona, doktryna określa sposoby osiągania celów, formułuje środki, ideologie dość trwałe, doktryny zmienne, na bazie tej samej ideologii mogą powstawać różne doktryny, doktryny bardziej nadążają za rzeczywistością.

Klasyfikacja doktryn politycznych:

1. kryterium związku z określoną ideologią- liberalne, konserwatywne, chadeckie, narodowe, faszystowskie, anarchistyczne, agrarystyczne

2. kryterium głównego adresata- robotnicze, chłopskie, państwowe

3. kryterium rodzaju instytucji/organizacji tworzącej lub realizującej doktrynę- państwowe

4. kryterium stosunku do istniejącej rzeczywistości- reakcyjne, konserwatywne, reformistyczne, rewolucyjne

5. kryterium miejsca ruchu na scenie politycznej- lewicowe, prawicowe, centrowe

Program polityczny- tu znajduje wyraz myśl polityczna, konkretyzacja doktryny(która jest konkretyzacją ideologii), częste zmiany by skutkowały, rozwiązania operacyjne, szczegółowe projekty.

Zespoły funkcjonalnie i pragmatycznie powiązanych idei politycznych, które przy pomocy ruchu politycznego zakładają skuteczną ich realizację, są produktem polityków, ruchów i praktyków.

• Międzynarodowe struktury konserwatywne (międzynarodówka demokratyczna)

Najważniejszym organem IDU (Międzynarodowa Unia Demokratyczna) jest Konferencja Liderów Partyjnych, w skład, której wchodzą przewodniczący partii członkowskich. Konferencja odbywa się, co trzy, cztery lata. Dotychczas odbyło się siedem konferencji, które odbywały się przemiennie, raz w Europie, następnym razem poza Europą. Konferencja tworzy programy, określa zadania, wytycza szeroki zakres działalności IDU, który jest konkretyzowany przez Komitet Wykonawczy obradujący pomiędzy Konferencjami. Decyzje są podejmowane jednogłośnie, poza decyzjami proceduralnymi podejmowanymi 2/3 głosów wszystkich członków obecnych i głosujących.

W skład Komitetu wchodzą przewodniczący i wiceprzewodniczący, sekretarze wykonawczy IDU oraz pozostałych Unii regionalnych: EDU, APDU, CDU, ADU, DUA i skarbnik. W obradach komitetu mogą wziąć udział przedstawi ciele partii członkowskich. Jego zadaniem jest przygotowanie wszelkich odbywających się z ramienia IDU konferencji, przyjęcia budżetu na okres jednego roku, obsadzenie stanowisk tzw. wakatów, nadzorowanie i kontrolowanie działalności sekretarza wykonawczego.

W celu usprawnienia pracy przewodniczącego mogą być ustanowione przez Konferencje komisje stałe.

Przewodniczący jest wybierany przez Konferencję Liderów Partyjnych. Powinien on pełnić obowiązki przewodniczącego Unii Regionalnej. Konferencja dokonuje ponadto wyboru: wiceprzewodniczących (obecnie 9, w tym 2 z Europy) oraz przewodniczących pomocniczych (obecnie 3, wszyscy z Europy)

Sekretarz wykonawczy jest wybierany przez konferencję i jest odpowiedzialny za działalność Sekretariatu IDU. Natomiast skarbnik przygotowuje budżet. Wpływy pochodzą od partii członkowskich, które opłacają składki.

Struktura IDU nie odbiega od struktur innych międzynarodówek ruchów politycznych. Różnice występują jedynie w nazewnictwie pewnych organów.

Podczas pierwszej Konferencji Liderów Partyjnych tzw. założycielskie w Londynie w 1983 r. podpisano Deklarację Zasad. Zawarto w niej idee i wartości, którymi IDU miała się kierować w swojej działalności. Dokument ten odwołuje się do podpisanej w 1978 r. Deklaracji Zasad EDU.

Obecnie w skład IDU wchodzi 35 partii z całego świata. Dominują w organizacji partie europejskie (16), a następnie z Ameryki Północnej i Południowej (10) oraz Azji (5). Afryka , Australia i Oceania są reprezentowane po dwie partie. Ponieważ struktura IDU jest rozbudowana, to we wszystkich Uniach łącznie znajdują się 84 partie. Nie jest to liczba zgodna z liczbą członków, gdyż jedna partia może być członkiem regionalnym i członkiem IDU.

Powołanie IDU miało być wyrazem konsolidacji sił neokonserwatywnych w skali światowej. Należy pamiętać, że obecnie w skład IDU oprócz partii konserwatywnych, Także chrześcijańsko- demokratyczne i liberalne. Oznacza to, że IDU jest najbardziej zróżnicowana pod względem składu w stosunku do innych znaczących międzynarodówek.

• Ruch ekologizmu - myśl i ruch (cos w tym stylu)

• Źródła Ekologizmu

Źródła myśli politycznej ekologizmu można podzielić na bezpośrednie i pośrednie. Te pierwsze obejmowane są nazwą „ruchy ekologiczne", te drugie zaś polegają na poszukiwaniu wątków ekologizmu w całej myśli ludzkiej.

1. 1. Ruchy ekologiczne jako źródło bezpośrednie ekologizmu:

Narodziny ruchów ekologicznych, datowane na początek lat siedem­dziesiątych XX stulecia, związane są z ruchami kontestacyjnymi, określany­mi także mianem kontrkultury albo Nowej Lewicy. Ruchy te po raz pierwszy rzuciły wprost wyzwanie cywilizacji przemysłowej, narzucanym przez nią wzorom konsumeryzmu
i podtrzymującym je ideologiom i strukturom pań­stwowym kapitalizmu i socjalizmu.

• ich wyzwanie rzucone cywilizacji przemysłowej

Ruchy ekologiczne dostrzegły, że w odwiecznej ingerencji ludzkiej w sprawy przyrody cywilizacja przemysłowa przekroczyła granice bezpieczeństwa, wywołując skutki alarmująco negatywne. Odrzucenie, przeto ustroju kapitali­stycznego i socjalistycznego — w świetle ekologizmu — staje się warunkiem poszukiwania alternatywnego ustroju społecznego. Odrzucenie przez ten alternatywny ustrój idei industrializmu i konsumeryzmu umożliwiałoby właś­ciwy stosunek ludzi do swego przyrodniczego środowiska naturalnego.

• ich formy organizacyjne i swiadomość ekologiczna

Ruchy ekologiczne, przybierające różne formy organizacyjne, przede wszystkim jednak partii politycznych zwanych partiami zielonych. Wyrosły ze świadomości globalnej skali istniejących zagrożeń, wywoływanych niewłaści­wym stosunkiem ludzi do środowiska naturalnego. Same też stały się głównym krzewicielem świadomości ekologicznej. W programach partii zielonych fundamentalnej idei ochrony środowiska naturalnego towarzyszą akcenty antyindustrializmu, antykonsumeryzmu i antymilitaryzmu.

• ich partie zielonych

W Niemczech (Die Grünen), Wielkiej Brytanii (Green Party), Francji (Les Verts, Generation Ecologie,), Belgii (walońska Ecolo, flamandzka Les Verts). Partie w tych krajach zdołały wprowadzić swoich przedstawicieli do parlamentów. W Polsce istnieje od 1980 roku Polski Klub Eko­logiczny, który nie odnotował jednak jeszcze większych sukcesów politycznych. „Zieloni" są reprezentowani przez 30 parlamentarzystów w Parlamencie Europej­skim.

2. 2. Cała myśl ludzka jako źródło pośrednie Ekologizmu

Ruchy ekologiczne poszukują inspiracji dla swych programów w całej myśli ludzkiej. Ekologizm, jako samodzielny nurt myśli politycznej, nawiązuje zarówno do myśli kształ­towanej przez ruchy ekologiczne, jak innych nurtów myślowych rozwijanych od czasów najdawniejszych aż do naszej współczesności.

2. 3. Amerykańska klasyka literatury ekologicznej

Wśród wielu prac należących do tzw. literatury ekologicznej niektóre zy­skały już rangę pozycji klasycznych. Amerykanin John Muir (1883-1914) prowadził głośną kampanię na rzecz ochrony lasów, dzięki czemu obecnie uchodzi niemal za świętego patrona niektórych ruchów eko­logicznych. David Thoreau (1817-1862) - Tydzień na rzekach Concord i Mer-rimach (1849) i Lasy lub życie wśród drzew (1854), Rachel Carson (1907-1964) - Milcząca wiosna (1962). Paul Ehrlich (ur. 1932), amerykański demo­graf, należy do pierwszych myślicieli analizujących wszechstronnie problem przeludnienia w świecie - Bomba populacyjna (1968). Dużym rozgłosem cieszy się Amerykanin Murray Bookchin (1921-2006), anarchizujący myśliciel ekologi­zmu. Administracja rządowa prezydenta Cartera opracowała i upowszechniła ekologiczny, ostrzegawczy Raport globalny 2000.

2. 4. Pozaamerykańska klasyka literatury ekologicznej

André Gorz (1924-2007), francuski teoretyk społeczny. Ivan Mich (1926-2002), radykalny duchowny pochodzenia austriackiego, osiadły w Meksyku, ostrzega
w swoich pracach np. Energia i równość (1974), przed skutkami wyczerpania się naturalnych źródeł ekologicznej energii.

2. 5. Formy ostrzeżeń ekologicznych - raporty

Liczne ostrzeżenia zawarte w raportach Klubu Rzymskiego — grupy wy­bitnych uczonych z różnych krajów świata podejmujących najbardziej new­ralgiczne problemy współczesności — zyskały rozgłos powszechny Raport Klubu Rzymskiego Granice wzrostu (1972) wyjaśnia istotę niebezpieczeństw wy­nikających z niekontrolowanego wzrostu populacji ludzkiej, produkcji i kon­sumpcji. Polegają one przede wszystkim na przeludnieniu globu ziemskiego. Podobnie brzmią ostrzeżenia nieoficjalnego raportu ONZ Tylko jedna Ziemia (1972), czy raportu Brundtlanda Nasza wspólna przyszłość (1987).

2. 6. Odróżnienie potrzeb naturalnych człowieka od jego potrzeb sztucznych

Ugruntowane jest przekonanie, że aż człowieka od do początków epoki agresywnej industrializacji ludzie brali z przyrody tylko to, czego rzeczywiście potrzebowali, kierowani potrzebami naturalnymi. Jego potrzeb sztucznych. Dopiero epoka industrializmu zaczęła kształtować potrzeby sztuczne, niosą­ce zagładę środowisku naturalnemu. Dlatego też współczesna literatura eko­logiczna, odrzucając kategorię potrzeb sztucznych, odwołuje się do kategorii potrzeb naturalnych podtrzymywanej przez niektóre wielkie systemy religij­ne (np. buddyzm, hinduizm), sekty ascetów
i mistyków, szamanów, wodzów indiańskich i guru w rodzaju Gandhiego. Alternatywne do kapitalizmu i so­cjalizmu społeczeństwo, uzgodnione z ideami ekologizmu, miałoby zmierzać do całkowitego porzucenia potrzeb sztucznych
i pozostawania w kręgu jedy­nie potrzeb naturalnych człowieka.

2. 7. Myślowi sojusznicy ekologizmu

Myśl polityczna ekologizmu znajduje także oparcie w niektórych koncepcjach ukształtowanych w XIX wieku: romantyzmu, maltuzjanizmu (w ograniczonej przestrzeni życiowej wzrost liczby ludności postępuje szybciej niż wzrost zasobów żywnościowych), darwinizmu, ewolucjonizmu

• Pojęcie ideologii i struktura

Ideologia- z j. Greckiego idea+ logos, postać, pojęcie, wyobrażenie czegoś, myśl przewodnia- to idea; logos to nauka, słowo, rozum; „nauka o ideach”, do obiegu wprowadził Antoine Destutt de Tracy w XV w. W opracowaniu „Elementy Ideologii”- nauka o prawidłowościach i zasadach rządzących życiem społecznym, podstawy naukowe by przekształcić świat na lepszy- duch oświeceniowy, sens pozytywny, w szerszym obiegu- wprowadzone przez marksizm, 3 konotacje

-pozytywne znaczenie(świadomość proletariatu, rzeczywista, świadomość socjalistyczna, Lenin uznawał tylko pozytywne znaczenie)

-mentalne(dyskryptywno opisowe, kolektywna świadomość, element nadbudowy)

-pejoratywne(utożsamienie z fałszywą świadomością, negatywne, efekt ograniczoności ludzkiego poznania

Współczesne rozumienie- synteza re-interpretowanego marksizmu, historyzmu, socjologizmu, psychoanalizy.

M.Weber- rozwój kultury, przejaw ducha, ciąg zmieniających się historycznie światopoglądów.

E.Durkheim- element kultury ta warstwa, w której przejawia się świadomość zbiorowa, czynnik inspirujący.

K.Mannheim- cała ludzka wiedza ideologiczna, oddziaływanie czynników różnych, historycznych, klasowych, społecznych; odrzuca rozróżnienie na ideologie idee prawdziwe i fałszywe, wszystkie są zdeformowane, bo nasze poznanie zdeterminowane czynnikami prawdy podawane w ideologiach są relatywne, czyli zmieniają się, dzielił ideologie na:

• snujące wizje przyszłości, projektując radykalne zmiany, utopie

• zmiany realne, ideologie mające szanse urzeczywistnienia

„Ideologia i Utopia”- powinni decydować fachowcy, żyjemy w wieku końca ideologii, ideologia jest reliktem przeszłości z którego należy się wyzwolić(K.Popper, H.Arendt), ideologie w społeczeństwach niedojrzałych ekonomicznie- socjalizm, w społeczeństwach wolnych polityka odideologizowana, współcześnie ideologie nie odgrywają już takiej roli jak dawniej.

1999r. „Manifest- Europa Trzecia Droga- złoty środek”- Blair, Schroder, większość ludzi odrzuciła już dogmaty lewicy i prawicy, zamazywanie różnic w imię tolerancji.

Ideologia- rozwinięta forma myśli politycznej (obok doktryny i programu politycznego) i stanowi całokształt idei, poglądów na świat i życie społeczne a także wartości i celów właściwy dla określonej części społeczeństwa czy grupy społecznej, określonego ruch politycznego czy partii politycznych, tworzy uporządkowany obraz świata rzeczywistego i pożądanego w przyszłości, w jej skład wchodzą odpowiednio dobrane i ustrukturalizowane, koncepcje filozoficzne, prawne, ekonomiczne.

Struktura ideologii:

1. historiozofia- fizyka dziejów, którą dana ideologia prezentuje, warstwa światopoglądowa, prawa rozwojowe

2. aksjologiczna- formułowanie katalogu wartości

3. wskazania dotyczące środków, sposobów, metod realizacji tych wartości

• Nurty filozofii politycznej konserwatyzmu

1. Kryterium: przedmiot stosunku do zmian społecznych, istniejącej rzeczywistości

a) konserwatyzm status quo - Przekonanie, ze istniejący ład społeczny jest optymalny. Nie ma potrzeby, żeby go zmieniać. Szukają argumentów podkreślających ponadczasowy charakter istniejącego porządku. Wykazują zdolność do kompromisu, co jednak jest niezwykle trudne.

b) konserwatyzm ewolucjonistyczny - Bazuje na doktrynie Burke'a o akceptacji zmian. Ewolucja jest wkomponowana w naturę człowieka i porządek jego funkcjonowania. Człowiek zmienia się, ale nie istota człowieczeństwa. Pewne wartości pozostają niezmienne i nadal aktualne. Akceptują przyjęcie nowych doświadczeń, nie boją się zmian.

c) konserwatyzm reformistyczny - Początek od schyłku XIX w - w wyniku rozpadu tradycyjnych struktur społecznych (początek współczesności, prawo wyborcze, wynalazki), który prowadził do wniosku, że należy się zreformować jeżeli chcemy utrzymać się. Należy się zmierzyć z nowymi problemami, które skłoniły konserwatystów do przewartościowania swojego stosunku do rzeczywistości. W ten sposób sprzeciwić się radykalizmowi. Częściowe ustępstwa miały uchronić przed całkowitym unicestwieniem dorobku minionych epok. Otwarcie na pewne reformy, które wcześniej wśród konserwatystów były nie do przyjęcia. Jest to podejście najbardziej pragmatyczne. Przykładem są niemieccy konserwatyści - Lorenz von Stein, Otton von Bismarck (realizacja reform socjalistycznych, początki państwa opiekuńczego). Zgoda na reformy w celu ocalenia siebie. Konieczne jest poniesienie pewnych ofiar.

d) konserwatyzm radykalny - Jest swego rodzaju ekstremizmem. Początki nurtu przypadają na czasy po Rewolucji Francuskiej, a główne postacie pojawiły się w XX w. To, co robią reformiści to zdrada konserwatyzmu, należy temu przeciwdziałać. Należy kultywować w myśli idee prawdziwego konserwatyzmu, a nie fałszywej rzeczywistości. Nie należy rezygnować z możliwości przywrócenia wartości konserwatywnych. Odrzuca rzeczywistość zmienioną jako sprzeczną z ideałami konserwatyzmu. Głosi mocną krytykę współczesności, nie widząc możliwości kompromisu z tą fałszywa rzeczywistością. Jeżeli nie ma możliwości przywrócenia monarchii proponują wypełnienie treścią monarchistyczną instytucji republikańskich (współcześni konserwatyści). Reprezentanci w XX w: (radykalny)
E. Voegelin „Ład i historia”; Leo Strauss, Tomasz Mann „Czarodziejska Góra”, „Rozważanie człowieka polit.”

2. Kryterium: Najważniejszego czynnika stabilizującego pożądany ład społeczny:

a) konserwatyzm organiczny (tradycjonalistyczny) - główną podstawą jest tradycja, którą należy kultywować i podtrzymywać.

Dwa podejścia:

-Przekonanie o tym, że Bóg jest stwórcą świata i porządku społecznego, podtrzymywanie przesłania moralnego i aspektu teologicznego religii

-Ambiwalentny stosunek do religii

b) konserwatyzm metafizyczny - E. Burke. Porządek ustanowiony przez stwórcę jest wieczny, niezmienialny. Wszelkie próby zmian są działaniem wbrew woli Bożej.

-Wersja teokratyczna - najwyższym suwerenem jest Bóg, stwórca porządku społecznego, który czuwa i interweniuje (Rewolucja Francuska była uznawana za karę). Papież namiestnikiem Boga, symbolem Bożego porządku. Prymat władzy duchowej nad polityczną. Papież najwyższą instancją rozstrzygającą kwestie moralne. Cortez, de Metr.

-Wersja nieteokratyczna - rola suwerena postrzegana w państwie a nie papieżu czy Bogu. Charles Maumas.

c) konserwatyzm społeczno-kulturowy - Uważa, że ład podtrzymywany jest przez tradycję. System tradycyjnych wartości powinien być podtrzymany. Społeczeństwo jest schierarchizowane, każda z czynności jest jednakowo ważna dla funkcjonowania całości. Władza jest czymś naturalnym, społeczeństwo dzieli się na rządzących i rządzonych, Dekalog.

d) konserwatyzm decyzjonistyczny - Wywodzi się z konserwatyzmu metafizycznego, rewolucyjnego. Stanowi przywrócenie prawdziwego ładu, który istniał wcześniej, w drodze interwencji politycznej. Należy ustalić dyktaturę w tym celu. Karol Schmidt „Dyktatura”, „Teologia Polityki”. Zainteresowanie jego myślą przeżywa renesans. Według niego decyzja miała stanowić rewolucję przywracającą „prawdziwy porządek społeczny”. Konserwatyści decyzyjni odwołują się do czynu, wypracowują projekty przywrócenia porządku. Schmidt udzielił wsparcia Hitlerowi. Jest uważany przez niektórych za ideologa faszyzmu (błąd!). Jest on jedynie zwolennikiem silnej władzy. Wspiera dyktaturę jako środek przywrócenia ładu.

• Rasizm - doktryna i twórcy

Tezy składające się na pojęcie rasizmu w sensie ideologii i doktryny:

1. teza o istnieniu ras wyższych- o lepszych cechach i większej wartości

2. teza o wrodzonych różnicach fizycznych i psychicznych miedzy rasami ludzkimi- podstawa selekcji RS wyższych i niższych

3. teza o szkodliwości krzyżowania się ras, gdyż w interesie rozwoju i cywilizacji leży utrzymywanie czystości krwi i ras

Dyskryminacja rasowa- konsekwencja rasizmu. Jest to wszelkie zróżnicowanie, wykluczenie lub uprzywilejowanie z powodu rasy , koloru skóry, mające na celu i pociągające za sobą przekreślenie równości praw człowieka.

1. Źródła i rozwój:

Myśl polityczna rasizmu pojawiła się w XIX w. Rozwijała się do ok. połowy XX, by potem stracić na znaczeniu. Jednak źródła wrogości międzyrasowej są bardzo stare.

1. Starożytni Egipcjanie na naściennych malowidłach faworyzowali ciemnoczerwona rasę Egipcjan.

2. Wg mitologii Eskimosów- Wielka Istota stworzyła najpierw nieudaną rasę białego człowieka, dopiero później udaną rasę- przodków Eskimosów.

3. Wg amerykańskich Irokezów Bóg najpierw stworzył niedoskonałego białego człowieka, potem lepszego- czarnego, a na końcu najdoskonalszego- czerwonego.

4. Przez wiele stuleci Chińczycy nie mieli wątpliwości, że pod każdym względem ludzie rasy żółtej stoją wyżej od ludzi rasy białej.

5. Rasiści odczytali biblijne polecenie służenia drugim (historia Chama-syna Noego) za uzasadnienie rasowych nierówności, wykorzystywane m.in. w uzasadnianiu niewolnictwa Murzynów.

6. Wyższość ludzi rasy białej nad ludźmi rasy czerwonej i czarnej w okresie odkryć geograficznych i kolonizacji.

RASIZM FRANCUSKI

Przejawy widoczne szczególnie u schyłku XX w. Przedstawiciel: hrabia Artur de Gobineau. Jego podstawową teza głosiła, że ważne wydarzenia w dziejach ludzkości są następstwem istnienia ras niższych i wyższych i ich krzyżowania się. Za jedyny czynnik rozwoju społecznego przyjmował on różnice rasowe- „chemię ras” kształtującą ich „geologię moralną”. Z tezy tej wyprowadził myśl, że rozwój społeczny ras wyższych przebiega szybciej od rozwoju społ. ras niższych. Ludzkość dzielił na trzy rasy;

- białą- blondyni o niebieskich oczach i smukłej sylwetce, cechujący się mała zmysłowością, wysokim stopniem inteligencji, energia, talentem organizowania swojego życia wewn. I społ., poczuciem honoru, ładem itp. Urodzeni panowie i władcy. Najczystsza gałęzią tej rasy uznał rasę aryjską , której najczystsza krew mieliby posiadać Niemcy.

- żółtą- „rasa męska”- średni wzrost i ciemne oczy; wytrwałość, trzeźwość, praktyczność, mierna fantazja i przeciętna inteligencja.

- czarną- „rasa kobieca”- zróżnicowana pod względem fizycznym, ale dość jednorodna pod względem psychicznym- zmysłowość, uczuciowość, niska zdolność organizowania swych procesów wewnątrz- psychicznych i zewnętrznych.

Rasy sa jakoby równe, ale prym wiedzie rasa biała, która miała wielki wkład w powstanie i rozwój europejskich cywilizacji. Na starym kontynencie europejskim Gobineau wyróżnia: indyjską, egipską, asyryjską, chińską, grecką, italską, germańską. Na kontynencie amerykańskim: allegamiczną, meksykańską, peruwiańską.

Historia cywilizacji to historia czystości, aliażu i krzyżowania się ras. Ponieważ w Europie brak już czystej rasy białej- grozi jej zagłada i pogrążenie się w miernocie ras niższych. Wg Gobieneau, tylko społeczne wyniesienie arystokracji, ludzi o wyższym nasyceniu czystą krwią, zapewnienie jej kierowniczych funkcji politycznych i społecznych, jest w stanie uratować nasza cywilizacje przed nieszczęściem.

Do franc. Kontynuatorów tego myśliciela należy Georges Vacher de Lapouge. Opierając się na założeniach antropologii za gł. Wyróżnik ras przyjął wymiary ludzkiego ciała, szczególnie wielkość szkieletu i proporcje długości do szerokości czaszki. Wyróżnił trzy rasy:

-nordycką- aryjska, najbardziej wartościowa

- alpejską

-śródziemnomorską

RASIZM NIEMIECKI

Pojęcie wyższośći rasowej Niemców jest głęboko zakorzenione w niemieckim nacjonalizmie, a ten z kolei osadzony w kulturze niemieckiej wywodzonej z rodzimej kultury ludowej.

Przedstawiciele:

1. Johann Gottlieb Fichte- Niemcy- najwcześniej dojrzały naród, który w ideologii nazizmu miał się przeobrazić w naród panów.

2. Richard Wagner- krzewił rasizm antyżydowski w muzyce i muzykologii. (Był kompozytorem).

3. Paul Anton Lagarde- jego pisma poważnie przyczyniły się do rozwoju niemieckiego rasizmu antyżydowskiego. Wprowadził pseudonaukowy antysemityzm do salonów elit społ. Rozwiązanie kwestii żydowskiej widział w likwidacji religii żydowskiej lub w całkowitej asymilacji ludności żydowskiej (germanizacji) albo w przesiedleniu ich do Palestyny.

4. Friedrich Wilhelm Nietzsche- idea nadczłowieka. Trzy fazy i poziomy rozwoju ludzi: przedczłowieka- nie różni się od zwierząt, człowieka- od zwierząt różni się tylko kulturą moralną i nadczłowieka-wybitna jednostka, ideał osobowy, osiągający pełnię człowieczeństwa.

5. Houston Steward Chamberlain- dostrzega źródła XIX-wiecznej cywilizacji europejskiej w syntezie wcześniejszych kultur- Greków, Rzymian, Żydów, Teutonów. Unicestwienie rasy żydowskiej jest nie tylko warunkiem przetrwania przodującej rasy teutońskiej, lecz również stworzonej przez niech najwyższej cywilizacji nowoczesnej. Poglądu Chamberlaina zyskały dużą aprobatę nazistów.

RASIZM AMERYKAŃSKI

Zalegalizowany rasizm należy do historii USA od 1862r.- deklaracja Lincolna. We współczesnej Ameryce można mówić o dyskryminacji rasowej polegającej na rozbieżnościach miedzy formalnym stanem prawnym a niezgodna z nim praktyką społeczną w formie postulatów antymurzyńskich, antyimigracyjnych i antydemokratycznych. Okresy rozwoju amerykańskiego rasizmu:

1. eksterminacja ludności indiańskiej i zamknięcia jej resztek w rezerwatach

2. wykluczenie ludów kolorowych ze społeczności białych jako rzekomo nie nadającej się do asymilacji

3. segregacja rasowa we współczesnym kształcie, obróconej szczególnie przeciwko Murzynom i ostatnio imigrantom pochodzenia meksykańskiego z krajów Ameryki Płd.

Idee polityczne Murzynów przeszły osiem faz rozwoju:

1. Przedniewolniczą- czarni byli wolni i uczestniczyli w elementarnych formach ówczesnej aktywności politycznej.

2. Kolonialna- tożsama z przejawami oporu wobec niewolnictwa

3. Okres rewolucji amerykańskiej- czarni pragnęli polepszyć warunki swego życia drogą drobnych reform socjalnych.

4. Przed amerykańska wojną domową- czarni dążyli do pełnego uczestnictwa w życiu politycznym

5. Po wojnie domowej- krytyka dotychczasowych idei i poszukiwanie nowych form walki.

6. Początek XX wieku- opór wobec hasła białych-„odrębni, lecz równi”

7. Lata 50. i 60. związane z Ruchem na rzecz Praw Obywatelskich.

8. Obecna- Murzyni domagają się faktycznej równości z białymi we wszystkich dziedzinach życia.

RASIZM AFRYKAŃSKI

Źródłem afrykańskiego rasizmu jest polityka kolonialna mocarstw europejskich pod koniec XIX w. Kolonie stały się miejscem osadnictwa Europejczyków, którzy stanowili mniejszość rasową białych, przy pomocy ideologii rasizmu uzasadniającą swoją wyższość rasowa i kulturową dla utrzymania w zależności większości rasowej ludności czarnej. Rasizm ten przybrał formę idei „misji cywilizacyjnej” Europejczyków na „Czarnym Lądzie”. Krzyżowały się tam cechy brytyjskiego, francuskiego i portugalskiego systemu kolonialnego. Dyskryminacja rasowa przeplatała się ściśle w kolonializmie z dyskryminacja etniczną, wyznaniową i polityczną. Widać to na przykładach różnych form dyskryminacji rasowej: apartheidu, segregacji i eksterminacji.

Ideolodzy apartheidu przyznają, że na ludności rasy białej ciąży chrześcijański obowiązek sprawiedliwości i opieki wobec innych ras. Ale, nawet spełnienie tego obowiązku nie zatrze różnic biologicznych pomiędzy rasami. Programowo nie dążą zatem do przezwyciężenia odrębności i separacji rasowej. Grupy rasowe uznają za odrębne jednostki pod względem polit., gosp., kult. i w miarę możliwości terytorialnym. Z takiej ideologii wyrósł w RPA cały szereg tradycyjnych i prawnoinstytucjonalnych elementów dyskryminacji rasowej.

Apartheid terytorialny realizowany był za pomocą rezerwatów wydzielonych dla ludności niebiałej.

A. polityczny- brak rządowej i parlamentarnej reprezentacji niebiałych.

A. gospodarczy- niewolnicze formy eksploatacji siły roboczej niebiałych w interesie międzynarodowego i krajowego kapitału.

A. szkolny- wyodrębnianie szkół dla białych i niebiałych

Drobny apartheid- umieszczanie w różnych miejscach publicznych tabliczek z napisem: tylko dla białych.

Od 1989r. Friderik Wilhelm de Klerk poważnie ograniczył zasięg apartheidu.

Bariera rasowa polega na prawnym powiązaniu katalogu uprawnień i obowiązków obywatelskich z rodzajem rasy.

• Trockizm

Nazwa koncepcji ideologiczno-politycznej głoszonej przez Lwa Trockiego, powstała w ZSRR w toku sporu o taktykę partii bolszewickiej i światowego ruchu komunistycznego.

Lew Trocki (Lejba Bronstein) - organizator Armii Czerwonej i militaryzacji kraju. Najbliższy współpracownik Lenina i najzdolniejszy człowiek elity komunistycznej. Był fanatycznym przywódcą przekonanym o swojej misji dziejowej, obdarzonym talentami mówcy. Nie wahał się przed okrucieństwami w imię idei. Niezdolny do walki o władzę po śmierci Lenina przegrał ze Stalinem w 1929. W 1938 utworzył IV Międzynarodówkę zwaną Trockistowską.

Założenia:

• Teoria permanentnej rewolucji - forma przejścia od rewolucji burżuazyjno demokratycznej do socjalistycznej, charakter rozciąga się na wszelkie walki, konflikty i stosunki społeczne z okresu poprzedzające pełne zwycięstwo socjalizmu, najpierw ewolucja ogólnoeuropejska a potem ogólnoświatowa

• Idea ta była wykorzystywana do krytyki stalinizmu oraz inspirowania ugrupowań trockistowskich i anarchistycznych w Europie Zachodniej i Ameryce Południowej

• Światową rewolucję jako proces, a nie jednorazowy akt uwzględniał, że wybuch rewolucji nastąpi na początku w jednym kraju, ale później wystąpienia rewolucyjne ogarną inne kraje

• Utrzymanie dyktatury proletariatu w Rosji było uzależnione od zdobycia władzy przez proletariat w innych krajach.

• Politycznym rezultatem biurokratyzacji kraju był stalinizm - polityczna władza biurokracji. W ten sposób - zdaniem Trockiego - powstało zdegenerowane państwo robotnicze.

• Zwycięska rewolucja światowa, na którą liczył Trocki oprócz obalenia rządów kapitalistycznych, obaliłaby również rządy biurokracji.

• Idea jednolitego frontu przeciw faszyzmowi jako największe niebezpieczeństwo dla ruchu robotniczego

• Nacjonalizm

Nazwa :nacjonalizm” pochodzi od słowa: naród (łac. natio). Używane coraz szerzej od ok. połowy XIX w. występuje najczęściej jako oznaczenie procesów narodowotwórczych, ruchów narodowych, stanu świadomości jednostkowej lub grupowej, idei państwa narodowego i ideologii narodowej. Elementy ideologii nacjonalizmu:

1. naród własny na szczycie istniejącej hierarchii narodów

2. każdy naród charakteryzuje się niepowtarzalnym charakterem narodowym, ukształtowanym rodzimą, wyidealizowaną tradycją

3. każdy naród powinien troszczyć się za pomoc wszelkich możliwych środków o zabezpieczenie interesu narodowego

4. każdy naród kierowany egoizmem narodowym nie może uniknąć walki z innymi narodami w sytuacjach konfliktów interesów narodowych, skłaniających do ekspansji terytorialnej i podporządkowania sobie innych narodów.

Na ogół nacjonalizm wyrasta z patriotyzmu; jest jego zdeformowaną postacią- doprowadzonego do skrajności. Istnieje także możliwość odwrotna: w określonych warunkach nacjonalizm może przerodzić się w patriotyzm. Na płaszczyźnie stosunków z innymi narodami patriotyzm wiąże się z internacjonalizmem i regionalizmem, a z nacjonalizmem- ksenofobia i szowinizm.

Ideologie ukazujące naród w kategoriach patriotyzmu wyrażają przekonanie obywateli, że ich dobro i znaczenie zależy od znaczenia i potęgi własnego narodu. Patriotyzm opiera się na miłości, przywiązaniu, solidarności, poczuciu więzi z własnym narodem przy jednoczesnym szacunku dla innych narodów. Nacjonalizm natomiast zmierza do podporządkowania interesów innych narodów- interesom własnego narodu. Prowadzi do egoizmu narodowego, niechęci, nietolerancji, ksenofobii, szowinizmu i wrogości wobec innych narodów. Ideologie nacjonalistyczne i patriotyczne są podobne w zainteresowaniu narodem, który zgodnie uznają za wartość najwyższą. Jednocześnie są różne: nacjonalizm uznaje hierarchie narodów, a patriotyzm twierdzi, że wszystkie narody są równe. Dla nacjonalizmu ludzkość nie istnieje, a dla patriotyzmu kategoria narodu nie musi popadać w sprzeczność z kategorią ludzkości. Wg nacjonalizmu podstawowe cele narodu osiąga się za pomocą siły militarnej, a wg patriotyzmu za pomocą współdziałania narodów.

Źródła nacjonalizmu:

-splotły się z procesami narodowotwórczymi

- państwo może przyczyniać się do jednoczenia narodu i zabezpieczenia jego bytu przed zagrożeniem zewn. Rozbudzając więzi narodowe, państwo może posługiwać się ideologią nacjonalistyczną.

- treści zawarte w czynnikach kulturowych procesów narodowotwórczych mogą niekiedy pobudzać nadmierne podkreślenie wartości własnego narodu i ksenofobię, stwarzająca podatny grunt dla rozwoju nacjonalizmu.

- procesy narodowotwórcze przyspiesza i warunkuje w znacznym stopniu wspólnota kulturowa.

- ojczyzna- kategoria zwrócona do emocji wyrastających z uczuć narodowych, spełnia ważna rolę w procesach narodowych.

- ważnym czynnikiem narodowotwórczym są czynniki ekonomiczne

- subiektywne czynniki wspólnoty narodowej- ich istotą jest świadomość bycia narodem.

Prekursorami nacjonalizmu byli Hebrajczycy i Grecy, którzy mieli wysokie poczucie własnej wyższości. Hebrajczycy sformułowali 3 ważne komponenty przyszłej myśli nacjonalistycznej:

- idee ludności wybranej

- podkreślenie wspólnej przeszłości i nadzieję lepszej przyszłości

- przekonanie o mesjanizmie.

Grecy natomiast rozwinęli koncepcje nadrzędnej lojalności wobec własnej wspólnoty w postaci państwa- miasta.

NACJONALIZM NIEMIECKI wprowadził po 1948r. ważne zmiany. Nacjonaliści wprowadzili niepokój domagając się polityki narodowej opartej na sile i realistycznie ocenianych własnych interesach. Z rozwojem kapitalizmu, ideologia nacjonalistyczna zaczęła coraz szerzej odwoływać się do czynników ekonomicznych.

NACJONALIZM WE FRANCJI I WE WŁOSZECH- zyskał rozgłos u schyłku XIX w. za sprawą Charlesa Maurras i Marice Barres. We Włoszech, po uzyskaniu przez nie niepodległości, nacjonalizm zwano pogardliwie „francuską chorobą”, zaś na ziemiach polskich wiązano z nim nadal rewolucje niepodległościowe.

Ideologie osłaniające nacjonalizm- rozwijały się gł. W XIX i na początku XX w. w celu zamaskowania ekspansywnych dążeń politycznych jednego narodu, najczęściej dominującego politycznie w określonej grupie narodów. W tym celu wykorzystano ideę panamerykanizmu, mającego na celu współpracę państw Ameryki Środkowej i Południowej, panslawizm- idee zjednoczenia politycznego Słowian w federacji narodów, pangermanizm- głosił hasła imperialistyczne, panhellenizm- dążenie do zjednoczenia wszystkich Greków rozproszonych w granicach dawnego cesarstwa bizantyjskiego, panturkizm- idea jedności etnicznej ludów tureckich i konieczność ich politycznego zjednoczenia.

NACJONALIZM ŻYDOWSKI

-Znalazł on ideologiczne odzwierciedlenie w syjonizmie. Określenie tej ideologii „syjonizm” wprowadził w 1890r. Natan Birnbaum. Pochodzi od nazwy wzgórza Syjon, na którym znajduje się grób króla Dawida- twórcy silnego, zjednoczonego państwa żydowskiego z XI-XII w. Syjonizm nawiązuje do wyrosłej z religii judaistycznej koncepcji „narodu wybranego”, w tym przypadku narodu żydowskiego. Uznaje rozproszonych Żydów za członków jednolitego „ogólnoświatowego narodu”, jako bardziej wartościowego od innych narodów. Narodziny syjonizmu były następstwem wzrostu antysemityzmu. Jednolita ideologię ruchu syjonistycznego sformułował Theodor Herzl:

- rozpoczynał od ukazywania przejawów antysemityzmu

- poszukując sposobów eliminacji antysemityzmu, początkowo opowiadał się za asymilacją ludności żydowskiej.

- potem, starał się wywołać szeroką dyskusję nad kwestią żydowską

- wysuwał propozycje utworzenia państwa żydowskiego, po uzyskaniu odpowiedniego terytorium i przy poparciu międzynarodowym.

- doprowadził do zwołania w Bazylei I Kongresu Syjonistycznego

Jego koncepcja państwa opierała się na idealnych założeniach: opowiadał się za republiką arystokratyczną o charakterze demokratycznym, pozbawioną klasowego wyzysku, szanująca prawa mniejszości narodowych i zachowująca neutralność w stosunkach międzynarodowych. Miało to być państwo powszechnego szkolnictwa, 7-godzinnego dnia pracy i azylu dla prześladowanych.

NACJONALIZM POLSKI- rozwój miał miejsce po 1864r. kiedy pojęcie „narodu szlacheckiego” ustąpiło miejsca pojęciu narodu polskiego.

1. Pozytywistyczna koncepcja narodu (Aleksander Świętochowski)- naród to wspólnota przedsiębiorców i pracodawców przypominająca kapitalistyczne przedsiębiorstwo w swej cywilizacyjnej ekspansji ku pomnażaniu zysków i unikania strat.

2. Koncepcja historyczna (Józef Szujski, Michał Bobrzyński, Władysław Leopold Jaworski)- naród to jakby ukształtowany historycznie organizm, w którym siłę władzy tworzą elity ziemiaństwa, burżuazji i intelektualistów, zaś chłopom i robotnikom przypada trud pracy wytwórczej. Ta myśl krzewiła ideę nacjonalizmu skrajnego, zw. integralnym.

3. Koncepcja więzi klasowych- nadaje narodowi polskiemu sens klasowej więzi, tworzącej fundament wspólnoty narodowej, kształtuje zarówno wielonarodowa burżuazja, jak i wielonarodowy proletariat pozostające w granicach jednego państwa polskiego.

Od początku rozwoju nacjonalizmu polskiego dominowały w nim hasła niepodległości i budowy narodowego państwa polskiego. Formę politycznych programów nadawała im Liga Polska pod przywództwem Romana Dmowskiego, Zygmunta Balickiego i Jana Ludwika Popławskiego, którzy swój program nazywali wszechpolskim:

- za zabójcze dla narodu polskiego uznawali: apolityczność, ugodowość i trójlojalizm konserwatystów, jak i internacjonalizm proletariacki socjalistów

- zwalczali organizacje o ponadpaństwowym charakterze

- odznaczali się antysemityzmem

- w dwudziestoleciu międzywojennym idee Ligi Polskiej kontynuowała Narodowa Demokracja (endecja) z Dmowskim na czele, który w 1926r. utworzył Obóz Wielkiej Polski- skupiający nacjonalistów polskich.

NACJONALIZM INDYJSKI- rozwijał się od lat 80.XIX w.

1. Nacjonalizm Chana - dla przezwyciężenia napięć w stosunkach hindusko- muzułmańskich utrzymywał, że są pni jednym narodem, później bliski był koncepcji dwóch narodów i dwóch nacjonalizmów. Jego koncepcja dostarczyła argumentów muzułmańskim separatystom.

2. N. Iqbala- powiązał nacjonalistyczną ideę separatyzmu muzułmańskiego z dążeniami panislamistycznymi muzułmanów, podporządkowując programowi Ligi Muzułmańskiej.

3. N. Vivekanendy- marzył o społeczeństwie idealnym Indii, powstałym po zespoleniu ze sobą wiary rel. braminów, kultury kszatrijów, egalitaryzmu siudrów i upowszechnienia tego przez wajsjów.

4. N. Chatterjee- definiował nacjonalizm jako powiązanie jednostki ludzkiej z wew. I zewn. stronami dobra ogółu, czyli narodu.

5. N. Tilaklekamanya- budował nowoczesny nacjonalizm na starych fundamentach kultury hinduskiej. Jego koncepcja nacjonalizmu to synteza odwiecznych idei wedyjskich, tradycji indyjskiej i nowoczesnych teorii narodu.

6. N. Tagore- naród pojmował jako „zrzeszenie polit. i ekonomiczne, w makiawelistyczny sposób realizujące swoje interesy. Jego nacjonalizm wzmacnia dumę narodową, rozbudza separatyzmy narodowe i zabija wrażliwość duchową narodu.

7. M. Gandhiego- niepodległość Indii może być osiągnięta poprzez środki biernego oporu- niewykonywanie zaleceń brytyjskich, obywatelskie nieposłuszeństwo. Tak rozumianą niepodległość łączył z ideologią socjalizmu agrarnego. Jego myśl cieszyła się nadzwyczajnym szacunkiem.

Cel nacjonalizmu indyjskiego został osiągnięty w 1947r. poprzez proklamacje niepodległości Indii.

NACJONALIZM AFRYKAŃSKI

Nacjonalizm afrykański po raz pierwszy został sformułowany z dala od Afryki- na przełomie XIX i XX w. Początkowo był to „czarny nacjonalizm” sprowadzający się do hasła: Murzyni do Afryki. W poł. XX w. ukształtowała się koncepcja „nacjonalizmu afrykańskiego” wyrażona hasłem: Afryka dla Afrykanów:

- nacjonalizm ten jest wymierzony przeciw tendencjom separatyzmu plemiennego

-ma charakter antyimperialistyczny i antykolonialny

- po odzyskaniu niepodległości z wolna ustępuje idei panafrykanizm.

- jest to nacjonalizm pozytywny- umacnia jedność społeczeństwa

- w okresie walk wyzwoleńczych duże znaczenie miała ideologia Gandhiego- odrzucono walkę zbrojna i walczono z kolonializmem metodami biernego oporu.

- zupełnie przeciwstawna do poglądów Gandhiego koncepcje walki z kolonializmem proponował Frantz Fanon- wzywał do rewolucji antykolonialnej, twierdził, że przemoc jest kluczowym środkiem zrzucenia jarzma kolonializmu.

Hasła nacjonalizmu afrykańskiego: niepodległość, równość, prawo do samostanowienia i niekiedy tzw. odwrócony rasizm skierowany przeciwko białej ludności. Wszystko to mieszało się z watkami religijnymi (różnych religii).

NACJONALIZM MNIEIJSZOŚCI

Rozbudzenie aktywności społeczno- politycznej mniejszości narodowych nastąpiło po I WŚ. W różnych rejonach świata. Skłonne były podzielać treści, każdej ideologii, która wspiera jej cele. Za pośrednictwem własnych partii politycznych wyrażały przekonanie, że same powinny kierować własnymi sprawami.

Przyczyną nacjonalizmu mniejszości jest gł. ucisk ze strony władz państwowych reprezentujących interesy większości, dyskryminacja językowa lub religijna, brak dostępu do środków masowego przekazu, brak przedstawicieli we władzach, krzywdy natury socjalnej i ekonomicznej.

1. Postulat separatyzmu językowego- ważna rola dla mniejszości narodowej Flamandów i Walonów w Belgii, Basków w Hiszpanii, ludności francuskojęzycznej Quebecu w Kanadzie i In.

2. Postulat separatyzmu instytucjonalnego- Szkoci bronią własnego Kościoła, systemu walutowego i odrębności prawnych. Katalonia chlubi się własnym parlamentem.

3. Postulat rozwoju gospodarczego- przyspieszenia tempa rozwoju gospodarczego regionu, który zamieszkuje dana mniejszość

• Ruch Liberalny w Europie Zachodniej

Liberalny ruch polityczny - zrodzony w Europie (Anglia - kolebką, strukturą prototypową było ugrupowanie Wigów zmierzający do obalenia monarchii) 1688-89 - chwalebna rewolucja - powrót do idei liberalnych. Wigowie rządzili do 1783 r, potem władzę przejęli Torysi. W wieku XIX na nowo liberałowie doszli do władzy, kształtowali nowy ład gospodarczy, wolność słowa. Inicjowali też reformy prawa wyborczego w ramach systemu dwupartyjnego. 1922 - ostatnie rządy liberałów w Anglii (osłabienie ruchu w całej Europie)

Na przełomie XIX i XX w liberałowie są wypierani przez inne ruchy polityczne. Wiek XIX - scena polityczna: liberałowie (lewica), konserwatyści (prawica). Pod koniec wieku XIX pojawiają się ruchy socjalistyczne, radykalne poddające krytyce zastaną rzeczywistość. Liberałowie nie są w stanie się dostosować, utrzymać swojej pozycji w społeczeństwie w ramach nowych mechanizmów. Zaczynają, więc przejmować hasła socjaldemokratów, ale to nie wystarcza - zostają wyparci przez partię socjaldemokratyczną.

1840 - Wigowie formalnie zaczęli określać się partią liberalną. W innych krajach ruch liberalny instytucjonalizował się w połowie XIX w i na początku XX (Belgia, Szwajcaria, Norwegia, Szwecja, Francja - republikanie).

Współcześnie działające ruchu liberalne można podzielić na:

Liberalne ugrupowania centro-lewicowe - występują w państwach posiadających silne ugrupowania konserwatywne. Socjalliberałowie w WB (Partia Pracy), przywiązanie do praw i wolności - hasło przejęte od liberałów przez socjaldemokratów. Hasła wolnorynkowe przejęli zaś konserwatyści od liberałów. Hasła wolności przejęli socjaldemokraci. Osłabiało to pozycję ruchu liberalnego, który stracił przestrzeń swojego działania. Jego idee zostały przechwycone. Partie liberalne: Austria - Forum Liberalne, Norwegia - Partia Liberalna, Włochy - Włoska Partia Liberalna, Włoska Partia Republikańska

Liberalne ugrupowania prawicowe (bazujące na liberalizmie konserwatywnym) - zwiększenie roli rynku, ograniczenie funkcji interwencyjnej państwa, nacisk na tradycyjne założenia liberalizmu, indywidualna przedsiębiorczość, odpowiedzialność. Ruch ten zastępuje ruch konserwatywny (brak silnych partii konserwatywnych) np. Belgia, Włochy, Niemcy

• Doktryna socjalnej demokracji

SOCJALIZM DEMOKRATYCZNY (socjalizm po II wojnie światowej, deklaracja frankfurcka)

• Historia

- już w II poł. XIX w. w sporach komunistów z socjalistami

- w końcu XX wieku zawierają idee lassalizmu, fabianizmu, rewizjonizmu

- w II poł. XX w kształtował się w ramach mdz ruchu socjaldemokratycznego, złożonego po II wojnie światowej z partii, związków zawodowych i innych organizacji

- po załamaniu się systemu państw socjalistycznych w 1989 r istniejące tam partie komunistyczne przejęły zasady socjalizmu demokratycznego

• Program ujęty w doktrynę

- deklaracja „O celach i zadaniach socjalizmu demokratycznego (1951 na I Kongresie Międzynarodówki Socjalistycznej), określa:

A) stosunek do marksizmu

- nie zaprzecza że wyrósł z ideologii marksizmu

- odrzucił dogmaty o dominującej roli proletariatu, przodującej roli jego partii, walce klasowej i konieczności rewolucji

- wbrew marksizmowi - podkreślił pozytywną rolę chrześcijaństwa w rozwoju idei socjalistycznych, skłonił się ku równouprawnieniu wierzących i niewierzących, rozgraniczył sprawy religii i państwa, nadał mu charakter socjalizmu etycznego

B) stosunek do praktyki państw socjalistycznych

- ukazuje socjalizm jako jedną z form ustroju politycznego w skłonnościach autorytarnych, a wręcz totalitarnych

- totalna krytyka praktyki państw socjalistycznych

• Idee socjalizmu demokratycznego:

1. idea demokracji politycznej:

- urzeczywistnienie socjalizmu przez ustrojowe reformowanie kapitalizmu, - - środki i metody zaczerpnięte z liberalizmu (wolność jednostki, jej ochrona przed samowolą państwa),

- rozbudowany katalog praw obywatelskich.

- Zasada demokracji realizowana za pomocą wyborów przedstawicielstwa społeczeństwa za pomocą systemu wielopartyjnego (wybory tajne, równe, powszechne i wolne).

- Rządy miały polegać na poszanowaniu praw mniejszości, które mogłyby cieszyć się autonomią, np. kulturową.

- Prawo do pozycji politycznej szanowane przez system niezawisłego sądownictwa.

2. Idea demokracji gospodarczej:

- reformy w kierunku, aby kierować się potrzebami ogółu, a nie zyskiem jednostki

- celem - pełne zatrudnienie, wzrost produkcji, podnoszenie dobrobytu, sprawiedliwy podział dochodu i majątku

- warunek istnienia demokracji gospodarczej - ekonomika mieszana (własność prywatna, państwowa, grupowa)

- łączenie zasad wolnego rynku z zasadami planowania gospodarczego, unikanie jednak autorytaryzmu i totalitaryzmu

- postulaty społecznej kontroli funkcjonowania gospodarki i współudziału pracujących w zarządzaniu sprawami gospodarczymi (koncepcja współdecydowania)

C) idea demokracji społecznej

- nawiązuje do katalogu ogólnoludzkich praw socjalnych jednostki

- znaczenie prawa do pracy, wykształcenia, wypoczynku, opieki lekarskiej, dachu nad głową, zabezpieczenia na wypadek bezrobocia i na starość

- zniesienie prawnej, społecznej, gospodarczej i politycznej nierówności między kobietą i mężczyzną, rasami, miastem i wsią, warstwami społecznymi, różnymi rejonami świata

D) idea demokracji międzynarodowej

- porzucenie zniewolenia jednych narodów przez inne

- pozostawienie swobody rozwoju w warunkach utrwalenia pokoju i bezpieczeństwa powszechnego na świecie

- aprobata Karty NZ

Socjalizm demokratyczny, pomimo istnienia wielu odmian programowych, opiera się głównie na zasadzie tzw. socjalizmu otwartego - pełna swoboda poszukiwania możliwie najlepszych dróg do socjalizmu w warunkach kapitalizmu

• Socjalizm demokratyczny

- po II wojnie światowej wiąże się z programem Socjaldemokratycznej Partii Niemiec, która po 1959 programowo odrzuciła marksizm i komunizm

- najwyższe wartości: wolność, sprawiedliwość, szacunek dla godność ludzkiej

- współistnienie własności prywatnej i państwowej

- 1964 odrzuciła postulaty nacjonalizacji

- od tego momentu dążenie do pełnego zatrudnienia

- zwracają uwagę na postęp techniczny, planowanie regionalne, odpowiednią politykę podatkową

- realistyczna współpraca z różnymi ustrojowo państwami

- Willy Brandt

• Populizm i jego nurty (czy jakoś tak)

Nurty populizmu

Według kryterium czasu rysuje: historyczny (klasyczny) i nurt współczesny. Do populizmu współczesnego należą przejawy populizmu ukształtowane w Ameryce Łacińskiej, krajach postkolonialnych, krajach komunistycznych i krajach postkomunistycznych. Nurty
populizmu historycznego, albo klasycznego, zrodziły się przed początkami XX stulecia, głównie w Rosji i Stanach Zjednoczonych. Źródło inspiracji dla narodzin i rozwoju populizmu stanowi kryterium jego podziału na nurt populizmu odgórnego (na sterowaniu jego losami przez rządzących) i nurt populizmu oddolnego (rodzi się i rozwija niejako spontanicznie wśród rządzonych).

Siła społeczna, na której opiera się populizm, to kryterium dla rozróżnia­nia nurtów populizmu: chłopskiego (farmerskiego, agrarnego, wiejskiego), robotniczego (industrialnego, przemysłowego, miejskiego), chłopsko-robotniczego albo robotniczo-chłopskiego i lumpenproletariackiego.

Ze względu na przyjmowane lub postulowane formy organizacyjne po­pulizmu rozważa się następujące jego nurty: partyjny, syndykalistyczny albo związków zawodowych, spontanicznych ruchów ludowych.

Kryterium treści żądań populistycznych pozwala mówić o nurcie populi­zmu politycznego — skoncentrowanego wokół autorytarnego albo demokra­tycznego reżimu państwowego, i nurcie populizmu społecznego — zajętego przede wszystkim sprawami dobrobytu ekonomicznego.

Drogi zmian populistycznych prowadzą do rozróżniania nurtów popu­lizmu rewolucyjnego, populizmu reformistycznego i populizmu reakcyjne­go. Drogi te wskazują jednocześnie na stopień radykalizmu populistycznego jako kryterium dla rozpatrywania nurtu populizmu radykalnego (lewicowe­go), nurtu populizmu umiarkowanego (centrystycznego) i nurtu populizmu reakcyjnego (prawicowego).

Źródła i przejawy współczesnego populizmu

Początków populizmu współczesnego należy poszukiwać w XIX wieku, Klimat intelektualny dla populizmu kształtował radykalizm haseł rewolucji francuskiej, fala wydarzeń zwanych Wiosną Ludów, nadzieje narodowowyzwoleńcze. Pierwsze przejawy nowoczesnego populizmu europejskiego wiązane są z rosyjskimi ruchami i myślą polityczną XIX wieku — dekabrystów, rewolucyjnych demokratów i narodników.

2. 5. Populizm obu kontynentów amerykańskich

Ameryka Płn.: Ruchy farmerskie - druga połowa XIX w. i początek XX w.

Ameryka Płd.: populizm osiągnął duże znaczenie w latach 30 i 40 XX w.

1. 6. Populizm Europejski

we Francji (Pierre Poujade, Jacques Chirac), w Niemczech (wcześniej naziści, później np. Franz Josef Strauss), w Danii (Morgens Glistrup).

Populizm lewicowy i prawicowy

Metody populizmu są niekiedy charakteryzowane jako radykalna krytyka status quo Populizm może przybierać obie te formy: lewicową i prawicową oraz jakąś jeszcze inną usytuowaną między nimi. Jako całość nie mają jednak one wyraźnej tożsamości politycznej, czy to lewicowej, czy to prawicowej.

2. Populizm rosyjski

5. 1. Populizm rosyjski dziełem inteligencji występującej w imieniu chłopstwa

Był dziełem inteligencji występującej w imieniu chłopstwa, ale z myślą
o reorganizacji całego rosyjskiego społeczeństwa, znajdującego się pod carskim panowaniem.

5. 2. Aleksander Hercen i Nikołaj Czernyszewski „ojcami populizmu rosyjskiego”

Aleksander Hercen, wybitny rosyjski myśliciel społeczny i polityczny, w licznych swych pracach, szczególnie „O rozwoju idei rewolucyjnych w Rosji” i „Lud rosyjski i socjalizm”, wyrażał głęboką troskę o poprawę doli ludu wiejskiego.

Proponował, przeto bezpośrednie przejście od feudalizmu do so­cjalizmu.

Nikołaj Czernyszewski, autor wielu dzieł socjalistycznych i programowej powieści „Co ro­bić”. Nie idealizując ludu wiejskiego, zachęcał inteligencję rosyjską, aby sama zrealizowała jego ideały.

5. 3. Populistyczne cele partii Ziemia i Wola

Populistyczne cele przyjęła powstała w 1876 roku partia Ziemia i Wola.
Za najważniejszy cel przyjęła podział ziemi między chłopów. Głosiła hasło wolności wszystkich obywateli Rosji. Program miały zrealizować masy ludowe na drodze rewolucji zbrojnej.

5. 4. „Narodnictwo” - nazwa obejmująca wszystkie nurty populizmu rosyjskiego

Wszystkie nurty populizmu rosyjskiego określano nazwą narodniczestwo, czyli narodnictwo.

5. 5. Populiści a komuniści

Według rosyjskich komunistów, populizm był reakcyjną ideologią drobnomieszczańską, występującą w imieniu chłopów. Myśl komunizmu rosyjskiego doprowadziła jednak w końcu do niemal całkowitego obumarcia myśli populizmu.

6. Populizm Jelcyna

Populizm odrodził się w Rosji po upadku ZSRR. Jego głównym eksponentem został Borys Jelcyn, prezydent kraju w latach 1991-2000.

7. Populizm północnoamerykański

Populizm amerykański przeciwstawiał masy ludowe garstkom plutokratów. Lud sytuował na wyidealizowanej farmie, plutokratów zaś na nowojorskiej Wall Street, symbolizującej wyzysk. Farmerowi przyznawał przewagę pracowi­tości, moralności, naturalności jako legitymację do sprawowania władzy nad całym społeczeństwem, szczególnie zaś nad leniwą, niemoralną i oderwaną od wartości natury plutokracją.

Myśl populizmu amerykańskiego ożywiała się zwykle w okresach depresji ekonomicznych i kryzysów społecznych. Do grona współczesnych populistów amerykańskich należy George Wal­lace, gubernator Alabamy,

George S. McGovern, senator z Południowej Dakoty, w 1972 kandydujący na prezydenta Henry Ross Perot, miliarder z Teksasu, kandydat na prezydenta w 1992 r. James E. Carter, podczas swej zwycięskiej kampanii prezy­denckiej w 1976 roku, mienił się populistą.

Polityka zagraniczna amerykańskiego prezydenta George'a Busha wobec Iraku została eufemistycznie określona jako populizm dyscyplinujący, wyrażający otwartą wrogość wobec pacyfizmu.

Wielość nurtów populizmu:„populizm plutokratyczny", „populizm nowy", „populizm zachodni", „populizm wschodni", „populizm prerii", „populizm polemiczny" „populizm rynkowy", „nowy populizm", „neopopulizm"

Populizm zaznacza swoją trwałą obecność w tzw. amerykańskim spek­trum politycznym, złożonym z przeciwstawiania tego, co liberalne, temu, co konserwatywne, i tego, co elitarne, temu, co po­pulistyczne.

8. Populizm południowoamerykański

8. 1. Żetulizm

Nazwa „żetulizm" pochodzi od imienia Getulio Dornellesa Vargasa, polityka brazylijskiego, dwukrotnie prezydenta kraju, sprawują­cego władzę na podstawie znanych idei populizmu, aż do samobójstwa, gdy utracił poparcie armii.

8. 2. Peronizm

Nazwa „peronizm" wywodzi się od nazwiska Juana Domingo Perona, argentyńskiego generała i polityka, dwukrotnie prezydenta kraju. Peronizm to populistyczna doktryna polityczna, roztaczająca wizję sprawied­liwego ustroju społecznego, który znajduje się „w połowie drogi między ko­munizmem
i kapitalizmem".

8. 3. Apryzm

Nazwa „apryzm" została ukształtowana na podstawie skrótu nazwy sojuszu politycznego Alianza Popular Revolucionaria Americana, założonego w 1924 roku przez Victora Raula Haya de la Torre, lewicowego działacza peruwiańskiego ruchu studenckiego. Haya trzykrotnie zabiegał bezskutecznie o władzę prezydenta kraju, mimo że kierowany przez niego sojusz odgrywał wówczas rolę najważniejszej siły politycznej narodu.

9. Populizm indyjski

Populizm indyjski stanowi próbę zrównoważenia stosunku między szacunkiem dla długotrwałej hinduskiej tradycji a koniecz­nością dokonywania procesów modernizacyjnych wymuszanych kontaktami Indii ze światem. Do ważnych składników indyjskiego populizmu należy idea zjednocze­nia wieloetnicznego
i wielowyznaniowego narodu w ramach państwa naro­dowego, przezwyciężającego utrwalone różnice Głównymi ideologami indyjskiego nacjonalizmu i równocześnie indyj­skiego populizmu byli wybitni myśliciele i politycy — Mahatma Gandhi, Jawaharlal Nehru i Indira Gandhi.

10. Populizm środkowoeuropejski

Populizm środkowoeuropejski splótł się przede wszystkim z agraryzmem środkowoeuropejskim.

Polscy przedstawiciele: Wincenty Witos i Bolesław Wysłouch

W Polsce był to ruch „Soli­darności", w Rumunii — Front Ocalenia Narodowego,
w Bułgarii — Związek Sił Demokratycznych, na Węgrzech — Węgierskie Forum Demokratyczne.

Populizm owładnął większością ruchów opozycyjnych zwróconych prze­ciwko systemom państw tzw. realnego socjalizmu ruchy opozycyjne były ruchami ponadklasowy-mi, wieloklasowymi, przemawiały w imieniu całych społeczeństw.

Miały charakter antypaństwowy i antypartyjny o tyle, o ile opierały się na strukturach związków zawodowych. Kojarząc patologię polityczną z degeneracją moralną, chętnie odwoływały się do wartości chrześcijańskich, w Kościele upatrując swojego sojusznika.

• Libertarianizm 

Funkcjonuje od lat 60-tych w amerykańskiej myśli politycznej. Początkowo obejmowano tym terminem wszystkie nurtu neoliberalizmu amerykańskiego XX w. Później zawężono jego sens do kręgu kontynuatorów myśli Ludwiga von Misesa. Później wyodrębniły się 2 nurty: radykalny i bardziej umiarkowany. Von Mises i libertarianie pojmowali sens kapitalizmu wolnorynkowego w uniwersalnych kategoriach spekulatywnego modelu idealnego, odpowiedniego jednak do rzeczywistych stosunków ekonomicznych. Postulowali minimalizowanie wpływu władzy państwowej na życie jednostki aż do zupełnego zniesienia - zastąpienia mechanizmami wolnorynkowymi prowadzącymi do całkowitej prywatyzacji. Objawia się to w zminimalizowanej regulacji prawnej ograniczonej do stanowienia norm zakazujących jednostce działań przeciwko innym jednostkom, nie zakazujących w imię obrony wolności indywidualnej jakichkolwiek działań przeciwko sobie i nie zakazujących działań na rzecz innych jednostek. Ład międzynarodowy pozbawiony militarystycznych dążeń agresywnych, a nawet interwencjonistycznych i paternalistycznych, miałby się opierać na swobodnej wymianie rynkowej jednostek z różnych krajów nie hamowanej granicami państwowymi.

Nurt radykalny charakteryzuje bezkompromisowość sprowadzona do skrajności liberalizmu klasycznego wzmocnionej rewolucyjną frazeologią, podobną do frazeologii bolszewików.

Murray Rothbard - główny orędownik tego nurtu. Napisał książkę O nową wolność, która została okrzyknięta manifestem libertarianizmu. Nadał wolności cech wartości absolutnej, podobnie jak anarchizm, dlatego jego pomysły zwane są również anarchokapitalizmem. Każdy powinien decydować sam o swoim losie, aż po samounicestwienie. Ten porządek zakłóca istnienie państwa, które jest złem absolutnym. Państwo to największa mafia wszechczasów, utrzymywana z kradzieży (podatków), uzasadnianą przez płatnych ideologów (intelektualistów), bronioną przez żołnierzy - niewolników przymuszanych do służby. Rothbard dostrzega możliwość całkowitego zniesienia państwa i zastąpienia go systemem wolnorynkowym, na którym konkurowałby ze sobą różnorodne przedsiębiorstwa prywatne, oferujące nie tylko tradycyjne usługi, lecz również w zakresie policyjnym, wymiaru sprawiedliwości, obronności kraju. Powinno się wykluczyć jakikolwiek przymus i pozwolić ludziom żyć w warunkach wolności na zasadach dobrowolnej współpracy.

Nurt umiarkowany, często graniczy z liberalizmem demokratycznym, jak i demokratyzmem socjalnym. Opowiada się za minimalizowaniem funkcji państwa, ale nie za całkowitą eliminacją. Polega na fundamentalnych założeniach liberalizmu klasycznego, interesuje się właściwym funkcjonowaniem mechanizmów demokracji, a nie poszukiwaniem nowych koncepcji. Za warunek prawidłowego funkcjonowania liberalnej demokracji przyjmuje właściwą politykę społeczną, fiskalną i zagraniczną. Właściwa polityka społeczna miałaby wynikać z poszanowania wolności przekonań, wypowiedzi i działań jednostki nawet w najbardziej drażliwych sprawach (aborcja itd.) w warunkach realizowania przez państwo minimalnych programów socjalnych. Powinna pobudzać rozwój technologii nie szkodliwych dla środowiska. Polityka fiskalna powinna się opierać na ograniczeniu wysokich i nieefektywnych wydatków na wątpliwe cele. W polityce zagranicznej opieranie się na pokojowej współpracy państw umożliwiającej ograniczenie wydatków na obronność i wojsko.

John Rawls - posługiwał się koncepcjami zbliżonymi do idei stanu natury i umowy społecznej, rozwinął liberalną ideologię państwa opartego na zasadzie sprawiedliwości społecznej. W sytuacji pierwotnej ludzie stają przed koniecznością wyboru organizacji społeczeństwa opartej na zasadzie sprawiedliwości społecznej godzącej rozbieżne dążenia w jednym kierunku do wolności w drugim do równości. Wybór, który przybiera formę szczególnej umowy społecznej, dokonywany jest w warunkach „zasłony niewiedzy”, ponieważ nikt nie jest w stanie przewidzieć swojego przyszłego losu, który ukształtuje się w rezultacie interakcji wolności i równości. Minimalizowanie strat przy maksymalizowaniu korzyści. Przyjęcie zasady równej maksymalnej wolności jako pierwszej zasady sprawiedliwości społecznej pozostającej w zgodzie z liberalizmem klasycznym. Druga zasada - sprawiedliwości społecznej wyraża częściowe ustępstwo na rzecz liberalizmu socjalnego, nie dopuszczając do usprawiedliwienia każdej nierówności, która wynika z zasady równej maksymalnej wolności. Nierówności społeczne i ekonomiczne powinny być ustalone w taki sposób, aby były zarówno:

a) z największą korzyścią dla najmniej uprzywilejowanych, przy zachowaniu sprawiedliwych oszczędności dla przyszłych pokoleń

b) związane były ze stanowiskami i pozycjami dostępnymi dla każdego w warunkach uczciwej równości szans

Robert Nozick - główny przedstawiciel libertarianizmu umiarkowanego. Przeciwstawiał polemicznie teorii sprawiedliwości społecznej Rawlsa koncepcję państwa minimalnego. Dążył do zminimalizowania funkcji państwa, ograniczając je do ochrony interesu prywatnego, a więc z wyłączeniem czegoś nazywanego interesem publicznym. Jest to wolność jednostki w ujęciu negatywnym.

16.

• Trockizm

Nazwa koncepcji ideologiczno-politycznej głoszonej przez Lwa Trockiego, powstała w ZSRR w toku sporu o taktykę partii bolszewickiej i światowego ruchu komunistycznego.

Lew Trocki (Lejba Bronstein) - organizator Armii Czerwonej i militaryzacji kraju. Najbliższy współpracownik Lenina i najzdolniejszy człowiek elity komunistycznej. Był fanatycznym przywódcą przekonanym o swojej misji dziejowej, obdarzonym talentami mówcy. Nie wahał się przed okrucieństwami w imię idei. Niezdolny do walki o władzę po śmierci Lenina przegrał ze Stalinem w 1929. W 1938 utworzył IV Międzynarodówkę zwaną Trockistowską.

Założenia:

-Teoria permanentnej rewolucji - forma przejścia od rewolucji burżuazyjno demokratycznej do socjalistycznej, charakter rozciąga się na wszelkie walki, konflikty i stosunki społeczne z okresu poprzedzające pełne zwycięstwo socjalizmu, najpierw ewolucja ogólnoeuropejska a potem ogólnoświatowa

-Idea ta była wykorzystywana do krytyki stalinizmu oraz inspirowania ugrupowań trockistowskich i anarchistycznych w Europie Zachodniej i Ameryce Południowej

-Światową rewolucję jako proces, a nie jednorazowy akt uwzględniał, że wybuch rewolucji nastąpi na początku w jednym kraju, ale później wystąpienia rewolucyjne ogarną inne kraje

-Utrzymanie dyktatury proletariatu w Rosji było uzależnione od zdobycia władzy przez proletariat w innych krajach.

-Politycznym rezultatem biurokratyzacji kraju był stalinizm - polityczna władza biurokracji. W ten sposób - zdaniem Trockiego - powstało zdegenerowane państwo robotnicze.

-Zwycięska rewolucja światowa, na którą liczył Trocki oprócz obalenia rządów kapitalistycznych, obaliłaby również rządy biurokracji.

Idea jednolitego frontu przeciw faszyzmowi jako największe niebezpieczeństwo dla ruchu robotniczego

• Współczesne nurtu konserwatyzmu

Pojawiły się w 2 połowie XX wieku

a) nowy konserwatyzm - głównie USA. Peter Viereck jako pierwszy uznał się za nowego konserwatystę, Russel Kirck. Istota: Współczesny konserwatyzm klasyczny. Krytykuje liberalizm, konstruktywizm, postmodernizm, komunizm jako ideologię uderzającą w podstawy ładu społecznego (religię, Boga)

b) neokonserwatyzm - współczesny konserwatyzm. Próbuje połączyć liberalizm z konserwatyzmem (można go nazwać konserwatyzmem liberalnym). Uznając tradycję i stałe wartości akcentowali potrzebę liberalnego ładu rynkowego. Opowiadają się za stabilnością gospodarki monetaryzmem, redukcją sektora publicznego. Thatcher, Raegan (reganizm, thatcheryzm), Bush - ich polityka bazowała na noekonserwatyźmie. Irling Kristal „Wyznania jedynego prawdziwego konserwatysty”. Szczególna krytyka komunizmu zagrażającego idei wolności jednostki. Stąd nazywany jest nurtem indywidualistycznym w konserwatyzmie. Nastąpił punkt spotkania liberalizmu i konserwatyzmu - neokonserwatyzm. Głównie w USA - stąd ewoluował do krajów anglosaskich.

Założenia polityki zagranicznej:

-Wewnętrzny ustrój państwa jest poważnym wyznacznikiem polityki zagranicznej państwa. Przyczynia się do kształtowania ładu międzynarodowego (rozpowszechnienie demokracji przez USA)

-Amerykanie powinni wykorzystywać swoją potęgę do realizacji i ochrony wartości demokratycznych i moralnych. Często potrzeba się odwołać do siły. USA ponosi szczególną odpowiedzialność za bezpieczeństwo.

-Nieufność wobec konstruktywistycznych projektów społecznych

-Sceptycyzm wobec skuteczności prawa międzynarodowego, instytucji międzynarodowych w zapewnianiu ładu w SM, krytyka ONZ. Nieufność rozciąga się na wszystkie stosunki multilateralne. Uznają NATO.

c) nurt paternalistyczny - przeciwieństwo neokonserwatyzmu. Bazował na postulatach socjalnych środowisk robotniczych. Zakładał, że państwo spełnia taką rolę jak ojciec w rodzinie. Powinno łagodzić dysproporcje. Nurt etatystyczny, reformistyczny. M. Thatcher rozpoczęła z nim walkę, Mac Milan był pośrednikiem.

• Myśl społeczno-polityczna islamu

Na szczycie hierarchii pozostaje niezmiennie idea Boga-Allaha, której podporządkowane są inne idee, w tym społeczne:

Idea człowieka

- w cieniu potęgi Allaha

- brak potrzeby rozważań o człowieku aż do momentu pojawienia się islamskiej teologii spekulatywnej, podjęto rozważania o woli człowieka (Kadar)

- teologowie spekulatywni (mutazylici) - wola człowieka oparta na racjonalizmie

Idea społeczeństwa

- jedność w aspekcie przynależności do islamu, bez względu na rozproszenie muzułmanów w świecie

- mniejsza, geograficznie skupiona jedność muzułmanów tworzy gminę, której centrum stanowi meczet

- gminy składają się z rodzin o charakterze patriarchalnym

- kobiety nie są obecne na forum publicznym, nie ciążą na nich obowiązki ekonomiczne, polityczne, itp., ich głównym obowiązkiem jest troska o dom i rodzinę, męża i dzieci

- mężczyźni cieszą się autorytetem, uczestniczą w życiu publicznym, mogą mieć 4 żony, tak długo jak mogą je utrzymać

- społeczeństwa oprócz zróżnicowania ze względu na płeć, są też zróżnicowane pod względem religijnym (sunnici, szyici, charydżici) oraz majątkowym

Idea gospodarki

- pochwała własności prywatnej, przy jednoczesnym ostrzeżeniem przed nadmierną jej koncentracją

- ograniczaniu koncentracji własności służy obowiązek dobrowolnej jałmużny - swego rodzaju podatku

Idea panarabizmu

- wszyscy ludzie wyznający islam oraz uznający język arabski za rodzimy, bez względu na miejsce zamieszkania, należą do jednego narodu

- postuluje zjednoczenie wyznawców islamu

Idea zmiany

- idea ta kłóci się z sensem islamizmu, gdyż opowiada się on za utrwaleniem swoich idei i opartej na niej praktyki politycznej w formie niezmiennej, dlatego wszelkie próby reform nie są drastyczne i następują tylko w niektórych krajach arabskich

Obowiązku muzułmanina:

1. szahada (wyznanie wiary) - przynajmniej raz w życiu wypowiedzieć wyznanie wiary „Nie ma Boga nad Allaha, a Mahomet jest jego prorokiem”

2. salat - odprawianie rytualnych modlitw pięć razy w ciągu dnia, a w piątki odbywają się modły wspólnie w meczecie. Modlitwy odmawia się twarzą do Mekki.

3. saum - post w miesiącu Ramadan, kiedy to Allah miał zesłać na ziemię Koran. Jest to powstrzymywanie się od spożywania pokarmów, napojów i przyjemności ciała i ducha od wschodu do zachodu słońca.

4. zakat - dobrowolna, ale zawarta w prawie jałmużna na rzecz biednych

5. hadżdż - przynajmniej raz w życiu odbyć pielgrzymkę do Mekki

6. dżihad - obowiązek świętej wojny z poganami

PRAWO I PAŃSTWO W ISLAMIE

Prawo w islamie:

- przypisuje się mu cechy wieczności, doskonałości, sprawiedliwości i niezmienności

- poszanowanie prawa jako obowiązek muzułmanina

- ściśle związane z religią

Główne pojęcia prawa islamu:

- szaria - podstawowe źródło prawa, czyli Koran

- sunna - prawo zwyczajowe zawarte w precedensach prawnych

- hadith - nowe precedensy w prawie zwyczajowym

- fikh - interpretacja prawa islamu przez mistrzów

1. prawne obowiązki doczesne (muamalet) zawierają główne gałęzie prawa:

• prawo publiczne

- przenika je poszukiwanie idealnego władcy, kalifa

- kalif powinien łączyć władzę religijną ze świecką

- posługuje się władcami lokalnymi - sułtanami

- kalif ściąga podatki niezbędne państwu i łupy zdobyte podczas świętej wojny dzieli pośród wojowników

- nie stroni od despotyzmu, ale zabiega też o względy u obywateli

- odpowiedzialny przed Bogiem, a nie przed ludźmi

• prawo narodów

- początkowo miało charakter władczy i uniwersalistyczny

- Arabowie chcieli objąć władzę nad światem, racje innych narodów uważali za niższe od swoich

- brak troski o stosunki z innymi narodami

- obecnie podporządkowali się normom współczesnego prawa międzynarodowego

• prawo karne

- wyróżniało trzy rodzaje przestępstw: zbrodnie krwawe bez rozboju, przestępstwa przeciwko Bogu, inne wykroczenia szkodliwe społecznie

- obecnie uznano prawokrane wzory europejskie

• prawo cywilne

- obejmuje sprawy rodzinne, majątkowe i osobowe

- dopuszcza poligamię

- dzieli ludzi na wolnych, niewolników i podopiecznych

- utrzymuje zasadę patriarchatu

- rodzaje własności: prywatna, sułtańska, wakaty (pobożne fundacje), państwową i podopiecznych

Państwo w islamie:

- podstawę organizacyjną państwa tworzy islam, najważniejsze instytucje podporządkowane Bogu, a najwyższym władcą Allah

- armia muzułmańska to armia Allaha

- kalif to namiestnik Boga na ziemi

- w VII w. wybuchł spór o władzę kalifa między sunnitami a szyitami

- szyici domagają się:

a) władzy kalifa tylko potomkom Mahometa

b) władzy mahdiego, dwunastego imana

c) w okresie jego absencji władza ma należeć do sułtana lub monarchy rządzących za zgodą ulemów - uczonych w religii islamu

- sunnici głoszą:

a) kalifem ten, kto faktycznie sprawuje władzę

- administracja dzieli się na służby centralne i prowincjale

• Obecnie obserwuje się powiązanie religii i celów politycznych.

• Islam stanowi podstawę różnych programów politycznych i ustrojów państw arabskich, od państw budujących socjalizm, przez republiki burżuazyjno-demokratyczne do monarchii absolutnych

• Obserwowany jest też nacjonalizm arabski - dominacja poczucia wspólnoty religijnej nad poczucie wspólnoty narodowej, dlatego brak pojęcia patriotyzmu

• Przełom lat 70/80. - koncepcja teokratycznej republiki islamskiej Chomeiniego

---