MAKROEKONOMIA
EKONOMIA - to nauka badająca w jaki sposób ludzie organizują działania w sferze produkcji i
konsumpcji .
MAKROEKONOMIA- jest gałęzią ekonomi próbującą wyjaśnić jak i dlaczego z upływem czasu gospodarka rozwija się , podlega różnym wahaniom i zmianą .
Ogólny trend gospodarki jest wynikiem wolno działających firm mianowicie rosnącej liczby ludności i lepszych technologii .
RECESJA- okres spadku łącznej produkcji oraz innego rodzaju wahania wytrącające gospodarkę ze ścieżki wzrostu .
MAKROEKONOMIA stara się wyjaśnić te działania wykorzystując zasady analizy ekonomicznej .
Inną gałęzią ekonomi jest mikroekonomia która bada zachowania pojedynczych konsumentów , przedsiębiorstw i rynków .
Mikroekonomia różni się od makroekonomii pod dwoma względni :
Mikroekonomia zajmuje się bardziej różnicami między rynkami niż tym dlaczego gospodarka jako całość z biegiem czasu rozwija się i podlega wahaniom .
Makroekonomia wyjaśnia proces ustalania się zmiennych , które mikroekonomia traktuje jako
dane zmienne , te obejmujące dochód narodowy , poziom cen i stopy procentowe .
Makroekonomia wykorzystuje podstawowe idee mikroekonomii próbując wyjaśnić wzrost i
fluktuację / wahania / .Makroekonomia musi patrzeć na zachowania konsumentów i przedsiębiorstw ,
organizacji rynków pracy i przemysłu , funkcjonowanie rynków finansowych oraz machinacji rządu .
Makroekonomia zajmuje się :
Bada gospodarkę narodową jako całość lub jej główne komponenty .
Bada zachowanie się państwa jako podmiotu gospodarczego .
Przedmiot zainteresowania makroekonomii stanowi długookresowy wzrost gospodarczy i wahania
krótkookresowe .
Makroekonomia zajmuje się takimi problemami jak :
Wzrost produkcji dóbr i usług
Stopa inflacji
Stopa procentowa
Kursy walut
Deficyt handlowy
Makroekonomia stara się odpowiedzieć na następujące pytania :
Co określa ogólny poziom cen i jaki jest wskaźnik inflacji .
Co określa dochód narodowy i poziom produkcji .
Co określa zatrudnienie w gospodarce i poziom bezrobocia w danym kraju .
Jak polityka monetarna i fiskalna wpływa na ogólny poziom cen , dochodu , produkcji , zatrudnienia i poziom bezrobocia .
Co może uczynić rząd aby przeciwdziałać recesji , bezrobociu i inflacji .
DO CZEGO PRZYDAJE SIĘ MAKROEKONOMIA
Makroekonomia jest istotna dla prowadzenia dobrej polityki ekonomicznej /gospodarczej /.
Wykorzystywana we właściwy sposób przez prowadzących politykę ma bardzo duży wpływ na poprawę dobrobytu w danym kraju , a w tym słabiej rozwiniętych gospodarczo: Afryka , Azja ,
czy Ameryka Łacińska oraz w nowo powstających gospodarstwach Europy Wschodniej .
Zastosowanie Makroekonomii :
1. Może pomóc polityką w podjęciu decyzji dotyczącej tego co należy uczynić w celu odsunięcia
niebezpiecznych recesji a gdy już ona wystąpi jak spowodować by była najkrótsza i
najłagodniejsza .
2. Może pomóc w utrzymaniu inflacji na niskim i stabilnym poziomie bez wywoływania
krótkookresowej niestabilności gospodarczej .
3. Mówi w jaki sposób istotne zmiany polityki wpływają na typy dóbr wytwarzanych w gospodarce .
4. Może pomóc polityką w przebrnięciu przez różne rządowe propozycje w zakresie wydatków i
podatków mających na celu zwiększenie długookresowego tempa wzrostu .
Dlaczego państwo ingeruje w gospodarkę - powody :
Wybory indywidualne niekoniecznie dotyczą dóbr korzystnych społecznie .
Procesy produkcji wywołują negatywne efekty zewnętrzne , które należy zlikwidować
/hałas , zanieczyszczenia / .
Dążenie do najwyższej racjonalności i maksymalnych efektów gospodarczych niekoniecznie
maksymalizuje dobrobyt społeczny .
Procesy gospodarcze odbywają się w warunkach niepewności , szczególnie nie omijają ich klęski
żywiołowe które trudno przewidzieć .
Reguły konkurencji uczciwej / polityka antymonopolowa / .
MIERNIKI MAKROEKONOMICZNE / rachunek dochodu narodowego /- służą do oceny sprawności
gospodarki .
Dwa systemy obliczania dochodu narodowego :
Metoda MPS /MATERIAL PRODUKT SYSTEM -system produkcji materialnej /- obejmuje
tylko produkcję materialną .
Metoda SNA / SYSTEM OF NATIONAL ACCOWNTS system rachunkowości narodowej /-
obecnie stosowana na całym świecie obejmuje produkcję dóbr materialnych i sfery usług .
Najważniejsze wskaźniki działalności gospodarczej państwa :
Miary poziomu i tempa ogólnej pozycji produkcji krajowej / PNB , PNN , PKB /
Miary siły nabywczej konsumentów przed opodatkowaniem i po nim - dochód narodowy DN,
dochód rozporządzalny lub dochody osobiste do dyspozycji DN=DO , dochody osobiste .
Miara trudności znalezienia pracy przez ludność - stopa bezrobocia .
Miara trudności wzrostu ogólnego poziomu cen w gospodarce - stopa inflacji .
PRODUKT NARODOWY BRUTTO /PNB / -stanowi pieniężny wyraz bieżącej wartości rynkowej
wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych w gospodarce w danym okresie .
Dobra i usługi finalne są przeznaczone już dla ostatecznego użytkownika .
Dobra i usługi pośrednie są nabywane do dalszej obróbki czyli wytwarzania innych dóbr i usług .
PNB = PKB + DOCHODY NETTO z tytułu własności pracy za granicą
PRODUKT KRAJOWY BRUTTO / PKB / -stanowi miarę produkcji wytworzonej przez czynniki
wytwórcze zlokalizowane na terenie danego kraju niezależnie od tego kto jest ich właścicielem .
Dochody pracy z tytułu pracy za granicą są równe różnicy między dochodami obywateli danego kraju
uzyskanymi za granicą a odpływem dochodu z własności lub pracy należnych cudzoziemcy .
Cechy PNB :
Jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju niezależnie
od kraju świadczenia usług przez czynniki produkcji .
Obejmuje tylko dobra i usługi wytworzone w ciągu jednego roku .
Z tych samych powodów wyłącza się z PKB obrót papierami wartościowymi , płatności
związane z zakupem akcji , obligacji nie związanych z regularnym przepływem w danym roku wytworzonych dóbr i usług .
Dotyczy tylko dóbr , które przeszły przez rynek .
Nie wlicza się transferów pieniężnych do PNB .
Nie uwzględnia miernikowych działalności oraz nieujawnionych działalności .
Wady PNB :
Nie ujmuje produkcji , która nie jest przeznaczona na rynek .
Nie ujmuje rezultatów gospodarki cieni / szara strefa , nielegalna działalność , legalna
działalność , która oszukuje czyli prowadzi dwie księgi / .
Nie ujmuje czasu wolnego .
Nie obejmuje renty konsumenta dotyczącej dóbr trwałych , które już posiadamy w
gospodarstwach domowych .
Ujmuje produkcję anty dóbr / wszystkich efektów zewnętrznych , hałas , zanieczyszczenia
a także broni , narkotyków , tytoniu , alkoholu .
Dobrobyt ekonomiczny netto - uwzględnia przy obliczaniu PNB miernikowe dobra i straty w celu ustalenia lepszej miary jakości życia i dobrobytu narodowego .Modyfikacje:
Odejmuje od PNB pewne nieuwzględnione koszty obniżenia życia , które pojawiają się wraz z
objętą w PNB .
Dodaje do PNB niektóre pozycje np. pracę w gospodarstwach domowych i czas wolny .
Wyklucza z PNB niektóre usługi pośrednie np. ochronę policyjną i przeciwpożarową .
PNN produkt narodowy netto / PNN= PNB- amortyzacja / - jest lepszym miernikiem wzrostu
Produkcji niż PNB i stanowi 89-92 % PNB .
Wyróżniamy dwa rodzaje PNB :
Nominalny PNB jest liczony w cenach bieżących . Wyróżnienie PNB w ujęciu nominalnym
służy ocenie tego co w danym roku wytworzono i co może być podzielone , nie może służyć
wzrostowi gospodarczemu w kolejnych latach .
Realny PNB liczony w cenach stałych przedstawia nam prawidłowy obraz rzeczywistych zmian
w gospodarce - uwzględnia wskaźnik inflacji .
Realny PNB = Nominalny PNB x 1000
Indeks cen
PKB jest lepszą miarą tego co dzieje się i jest ściśle związany z innymi miarami produkcji i
zatrudnienia . Pozwala na lepsze porównanie PKB w innych krajach .
Transakcje z zagranicą stają się coraz większą działalnością gospodarczą kraju - rosną zarówno wypłacone jak i otrzymywane przez dany kraj dochody z usług czynników produkcji . Na skutek tego PNB stawał się coraz mniej wiarygodnym wskaźnikiem mierzonym w danym kraju działalność
gospodarczą .
Metody obliczania produktu krajowego brutto :
Możemy obliczyć wydatki na dobra i usługi różnych podmiotów gospodarczych , gospodarstw
domowych , przedsiębiorstw państwowych i cudzoziemców .
Możemy obliczyć wielkość produkcji w różnych gałęziach produkcji , górnictwie , w
rolnictwie .
Możemy mierzyć całkowity dochód sumując płace i zyski uzyskane przez różne grupy
wytwarzające PNB .
całkowita wielkość wydatków = całkowita wielkość produkcji = całkowita
Ad 1 . sumowanie wydatków
PKB = C + I + G + Nx
C - wydatki konsumpcyjne
I - inwestycyjne
G - rządowych
Nx - export netto
C - obejmuje wydatki gospodarstw domowych na
Dobra konsumpcyjne trwałego np. telewizor , samochód , pralka .
Dobra konsumpcyjne nie trwałego użytku np. żywność , ubranie , benzyna .
Wydatki na usługi np. kształcenie , opieka medyczna , usługi fryzjerskie .
Wydatki związane z zakupem mieszkania są inwestycją .
I - inwestycje to suma wydatków przedsiębiorstw na fabryki , maszyny , zapasy oraz wydatków gospodarstw domowych na mieszkania .
Inwestycje
Inwestycje w kapitał trwały zapasy
/ zakup nowej fabryki , urządzeń domu / / to wszystko co przedsiębiorstwo potrzebuje aby
utrzymać produkcję w toku - krótkookresowe /
nie mieszkaniowe mieszkaniowe
/ budowle , fabryki /
budowle wyposażenie
/ samochód dostawczy . długopis
papier do ksera /
Makroekonomiczne inwestycje polegają jedynie na nabywaniu nowych domów , fabryk lub zapasów .
G - zapasy rządowe - oznaczają sumę wydatków rządu na produkty i usługi mogą dotyczyć np.:
szkolnictwa , budowy dróg oraz produkcji sprzętu wojskowego . Są one tylko częścią wydatków
państwa uwzględnionych w budżecie i nie zalicza się do nich takich pozycji jak zasiłki społeczne oraz
odsetki od długu publicznego .
gospodarstwo domowe wydatki konsumpcyjne na dobra trwałego użytku
SAMOCHÓD przedsiębiorstwo inwestycja
rząd wydatek rządowy
gospodarstwo domowe
DOM przedsiębiorstwo inwestycje / jest to wyjątek /
rząd
EXPORT NETTO
Export jest to dostarczanie dóbr i usług za granicę . Obliczając PKB import odejmujemy a export dodajemy do wydatków .
Całkowity export netto nazywany jest czasem saldem bilansu handlowego . Jeśli jest on dodatni
Mówimy o nadwyżce handlowej , jeśli ujemny mamy do czynienia z deficytem handlowym .
Pomiar PKB przez produkcję - wartość dodana . PKB możemy obliczyć dodając wartość dóbr i usług w różnych gałęziach . Musimy jednak uważać jednak aby nie obliczyć pozycji kilkukrotnie .
Aby zapobiec kilkukrotnemu liczeniu tych samych pozycji wprowadzono pojęcie wartości dodanej .
Wartość dodaną przedsiębiorstw nazywamy różnicę między przychodem tego przedsiębiorstwa
pochodzących ze sprzedaży jego produktu a sumą jaką ono musi zapłacić innym przedsiębiorstwom
za użyte przez siebie dobro pośrednie .
Pomiar przez sumowanie dochodów - metoda ta polega na sumowaniu płatności dochodowych
Wypłacanych właścicielom czynników produkcji za ich wykorzystanie w procesie produkcji .
Obejmuje wynagrodzenie pracowników , dochody właścicieli przedsiębiorstw , dochody osobiste z rent , zyski .
6.10.2001.
DOCHÓD NARODOWY - obejmuje całość dochodów wypłaconych za wykorzystanie czynników produkcji / kapitał , ziemia , praca / w określonym czasie ich właściciela .
Stąd dochód narodowy jest sumą procentów , rent i płac z punktu widzenia źródeł pochodzenia czynników produkcji . Dochodów narodowy jest dochodem z tytułu ich zaangażowania w procesie produkcji .
Z punktu widzenia przedsiębiorstw dochód narodowy jest kosztem zużycia tych czynników produkcji.
Dlatego też dochód narodowy jest równy całkowitym kosztom produkcji dóbr i usług zawartych w produkcie narodowym netto . Możemy zapisać że : DN = PNN - podatki pośrednie ponieważ wynagrodzenia czynników produkcji są mniejsze od wpływów pieniężnych ze sprzedaży . Część tych wpływów stanowią podatki pośrednie , które trafiają do budżetu państwa .
DOCHODY OSOBISTE - stanowią całkowity dochód uzyskiwany przez obywateli przez opłaceniem podatku dochodowego .
DOCHÓD ROZPORZĄDZALNY - /dochód osobisty do dyspozycji/ - stanowią dochody osobiste pomniejszone o podatki osobiste / majątkowe , spadkowe / a także o kwotę opłat nie podatkowych .
Różnica między produktem krajowym brutto a dochodem narodowym :
produkt krajowy brutto mierzymy w cenach zakupu towaru przez klientów
dochód narodowy mierzymy w cenach uzyskanych przez przedsiębiorstwa ze sprzedaży produktów
Ceny te różnią się o wielkość podatku od sprzedaży i akcyzy .
RACHUNEK DOCHODU NARODOWEGO
PKB
+ dochody netto czynników produkcji
= PNB
- amortyzacja
= PNN
- podatki od sprzedaży i akcyza
- transfery przedsiębiorstw
- rozbieżności statystyczne
+ dotacje netto dla przedsiębiorstw państwowych
= DOCHÓD NARODOWY
- podatki dochodowe przedsiębiorstw
- składki na ubezpieczenia społeczne
- nierozdzielne zyski spółek akcyjnych
+ odsetki od długów zaciągniętych przez podmioty nie gospodarcze
+ płatności transferowe państwa i przedsiębiorstw
= dochód osobisty
- podatki osobiste
= dochód rozporządzalny
ZAGREGOWANY POPYT A ZRÓWNOWAŻONY POZIOM DOCHODU I PRODUKCJI
GOSPODARKA DOMOWA
STRUMIEŃ STRUMIEŃ STRUMIEŃ STRUMIEŃ
WYDATKÓW DÓBR I ZASOBÓB WYNAGRODZEŃ
NA DOBRA USŁUG PRODUKCJI ZA CZYNNIKI
I USŁUGI PRODUKCJI
PRZEDSIĘBIORSTWA
Przepływ wewnętrzny - przepływ zasobów rzeczowych
Przepływ zewnętrzny - przepływ zasobów finansowych
W najprostszej postaci obieg ten ilustruje funkcjonowanie gospodarki na którą składają się gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa . Jest to obieg gospodarki zamkniętej nie uwzględniającej wpływów państwa .
Gospodarstwa domowe kupują dobra wytwarzane przez przedsiębiorstwa natomiast sprzedają posiadane przez siebie czynniki produkcji przedsiębiorstw .
Dochody otrzymane ze sprzedaży czynników produkcji umożliwiają gospodarstwom domowym dokonywanie zakupów , z kolei przedsiębiorstwa otrzymują przychody ze sprzedaży wytworzonych produktów . Mogą kupować na rynkach czynników produkcji to co oferują gospodarstwa domowe .
Ponieważ nie uwzględniamy w modelu żadnych dopływów ani odpływów : gospodarstwa domowe wydają całe swoje dochody na rynku produktów i usług zaraz po ich otrzymaniu , natomiast przedsiębiorstwa sprzedają wszystkie swoje produkty gospodarstwom domowym zaraz po ich wyprodukowaniu .
Warunek równowagi dla tego modelu : A = Y
A - globalny popyt Y - globalna podaż
Przedstawiony model sugeruje że rozmiary działalności gospodarczej można mierzyć 3 sposobami :
Przez liczenie wartości wytworzonych dóbr i usług .
Przez liczenie wartości dochodów czynników produkcji .
Przez liczenie wartości rozmiarów wydatków na dobra i usługi .
II . MODEL ZŁOŻONY OKRĘŻNEGO OBIEGU WYDATKÓW
Jest bliższy rzeczywistości gospodarczej i uwzględnia istnienie rynków finansowych oraz występowanie obiegów dwóch rodzajów strumieni oszczędności i inwestycji .
GOSPODARSTWA DOMOWE
Q
WYNAGRODZENIE S ZA CZYNNIKI T WYDATKI NA DOBRA
PRODUKCYJNE / Y / I I USŁUGI / C /
R
G
X
PRZEDSIĘBIORSTWA
Nie cały dochód który otrzymujemy wydajemy .
„S” - OSZCZĘDNOŚCI spowodują że nie wszystkie dobra i usług zostaną sprzedane . Przedsiębiorstwa będą zmniejszały produkcję dostosowując ją do rozmiarów popytu to z kolei oznacza zmniejszenie zaopatrzenia firm na czynniki produkcji . Zmniejszają się więc dochody gospodarstw domowych a tym samym dalszemu ograniczeniu ulegnie globalny popyt .
Ten efekt odpływu oszczędności może być zrekompensowany dopływem inwestycji .
„I”- INWESTYCJE to zakup dóbr kapitałowych mogą mieć charakter zamierzony / przewidywane zakupy dóbr kapitałowych / lub niezamierzony gdy dobra wyprodukowane na sprzedaż nie znalazły nabywcy .
Dopływem są inwestycje tylko zamierzone .
Warunek równowagi : S = I
W modelu uwzględniamy :
Funkcjonowanie państwa jako podmiotu gospodarczego .
Istnienie gospodarki otwartej .
Ad. 1 Istnienie i funkcjonowanie rządu wymaga określonych środków finansowych i rząd uzyskuje je głównie z podatków .
„T” - PODATKI - stanowią odpływ siły nabywczej z obiegu . Z uzyskanych dochodów rząd może dokonywać zakupów dóbr i usług niezbędnych do realizowania określonej polityki gospodarczej i są to WYDATKI RZĄDOWE „G” .
„X” - EXPORT - jest dopływem do obiegu gdyż wyprodukowane w kraju towary za których wytworzenie zapłacono właścicielom czynników produkcji są wywożone za granicę .
Dochody uzyskiwane z tego tytułu są elementem globalnego popytu produktu zaś nie stanowią części globalnej podaży .
„Q” - IMPORT - jest odpływem gdyż gospodarstwa domowe wydają część swoich dochodów na zakup dóbr wytwarzanych poza granicą kraju co oznacza zmniejszenie popytu na dobra krajowe .
Warunek równowagi : A = C + I + G + R + Ix
Y = C + S + T
A = Y C + T + S = C + I + G + R + Nx Nx = x - q
S + T + Q = I + G + R + x
Zrównoważony poziom produkcji - założenia :
1. Ceny i stawki płac są stałe A = C + I + G + R + Nx
2. Globalny popyt konsumpcyjny zależy od odchodów rozporządzalnych , którym dysponują
gospodarstwa domowe w związku z tym wzrost dochodów powoduje wzrost popytu .
Cały otrzymany dochód gospodarstw domowych dzielą na części przeznaczone do konsumpcji i część przeznaczoną na oszczędności . Y = C + S
Ostateczny podział dochodu zależy od :
Krańcowej psychologicznej skłonności do konsumpcji /c / - jest to część dodatkowej jednostki
dochodów które gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć na powiększenie konsumpcji .
Krańcowej psychologicznej skłonności do oszczędzania / s / - jest to część dodatkowej jednostki
Którą gospodarstwa domowe przeznaczają na powiększenie oszczędności
c + s = 1
Warunek : o c 1 funkcja konsumpcji będzie miała postać
C = c + cY
c- konsumpcja autonomiczna niezależna od dochodu rozporządzalnego
c i c - są stałe i dodatnie
Nachylenie prostej jest zawsze mniejsze niż 45
Linia 45 - C = Y - jest to hipotetyczna sytuacja w której cały dochód gospodarstw domowych jest konsumowany . Rzeczywisty przebieg planowanej przez gospodarstwa domowe konsumpcji wyraża linia : C = c + cY
Konsumpcja zależy od dochodów , wyższemu poziomu dochodów odpowiada wyższy poziom konsumpcji . Nachylenie prostej mówi nam jak zmienia się konsumpcja wraz ze zmianą dochodu .
Nachylenie prostej jest równe C .
Przy dochodzie Y = O cały dochód otrzymany na gospodarstwa domowe jest przeznaczany na
konsumpcje S = O .
Przy wielkości dochodu mniejszemu niż Y = O występuje zjawisko ujemnych oszczędności .
Oznacza to sytuację w której gospodarstwa domowe finansują bieżąco konsumpcję z oszczędności nagromadzonych wcześniej lub kredytu .
Zwiększeni rozmiarów dochodu ponad YO umożliwia gospodarstwom domowym przeznaczenie
części otrzymanego dochodu na oszczędności .
Y = C + S
S = Y - C
C = c + cY
S = Y - c - cY
S = - c + ( 1 - c ) x Y
S = - c + sY
FUNKCJA OSZCZĘDNOŚCI
FUNCJA INWESTYCJI
Drugim elementem globalnego popytu jest popyt inwestycyjny / zamierzony przez przedsiębiorstwa powiększeni dóbr / . Rozmiary popytu inwestycyjnego zależą od : przewidywalnego popytu na określone wyroby oraz od wysokości stopy procentowej . Natomiast nie ma żadnego związku między bieżącym poziomem produkcji a popytem inwestycyjnym . W związku z tym popyt jest wielkością niezależną od rozmiarów dochodu .
Wydatki i transfery rządowe- zależą bardziej od charakteru polityki prowadzonej przez rząd niż od wielkości dochodu można więc je potraktować jako wielkość autonomiczną stałą .
Mnożnik - informuje nas o tym co się będzie działo z dochodem narodowym gdy zmieni się popyt autonomiczny . Mnożnik to stosunek zmiany produkcji zapewniającej utrzymanie równowagi do powodującej ją zmianę popytu autonomicznego .
Obliczając wartość mnożnika dowiemy się ilo krotnie przyrasta dochód narodowy . W tym celu sumujemy przyrost produkcji , a następnie dzielimy przez wzrost inwestycji autonomicznych .
w gospodarce zamkniętej
Wartość mnożnika zależy od psychologicznej skłonności do konsumpcji . Im skłonność ta jest większa tym większa jest wartość mnożnika .
Opisane procesy mnożnikowe będą zachodzić wówczas , gdy będą istnieć wolne niewykorzystane zasoby czynników produkcji .
Procesy mnożnikowe mogą oddziaływać w przeciwnym kierunku czyli spadek inwestycji autonomicznych może wywołać wielokrotnie większy spadek dochodu narodowego .
Mnożnik w gospodarce odwrotnej
Państwo - jako podmiot gospodarczy
Wydatki i transferu - wielkości autonomiczne
Podatek - stopa podatkowa / „t”/
Wartość podatków T = tY
Dochód rozporządzalny Yd = Y - T
Yd = Y - tY
Yd = Y ( 1- t )
Ważne :
Mnożnik przy uwzględnieniu roli państwa będzie miał postać :
Im wyższa stopa podatkowa tym mniejsza jest wartość mnożnika .
HANDEL ZAGRANICZNY
Export = export autonomiczny X = x
Import Q = q + mY q - wartość autonomiczna krańcowa
skłonności do importu
m - chęć przeznaczenia przyrostu dochodu
zakup dóbr importowanych
Mnożnik przyjmie postać :
Efekt działania mnożnika będzie tym większy im mniejsza część dochodu będzie przeznaczona na zakup dóbr importowanych .
PIENIĄDZ 21.10.2001
BARTER- jest to wymiana naturalna produktu na produkt , w handlu zagranicznym może być spowodowany brakiem wymienialnej waluty.
Towar który utrzymuje na stał pozycje ogólnego ewkiwalentu staje się pieniądzem .
Pierwszą formą pieniądza był pieniądz przedmiotowy to np. ziarna kakaowca u Asteków , jedwab
w Chinach , muszle , sól , perły w Afryce , skóry , siekierki żelazne , sól u Słowian .
Drugą formą pieniądza był pieniądz papierowy .
Pieniądz jest to rodzaj aktywów powszechnie akceptowanych jako środek płatniczy .
Rodzaje pieniądza :
Pieniądz przedmiotowy
Pieniądz towarowy / w XIX w / obejmuje złote i srebrne monety oraz kruszce szlachetne .
Przyczyny : - złoto występuje w ograniczonych ilościach
- jest trudny do wydobycia
- jest metalem miękkim
Pieniądz symboliczny papierowy : niski koszt wytworzenia , prawo nadaje mu wartość i czyni
akceptowanym środkiem płatniczym , w czasie inflacji traci wartość .
Pieniądz bezgotówkowy - zapisy na rachunkach bankowych należących do przedsiębiorstw ,
Firm oraz osób fizycznych .Wkłady uruchamiane są za pomocą czeków , kart płatniczych . Jest
Emitowany przez banki handlowe i nie jest prawnym środkiem płatniczym .
Pieniądz międzynarodowy i są nimi :
- SDR - specjalne prawa ciągnienia
- ECU
- EURO
SDR - jest to sztuczny międzynarodowy pieniądz kredytowy służący do rozrachunków między krajami członkowskimi międzynarodowego funduszu walutowego . Wprowadzono je w 1970 r i są
emitowane wyłącznie przez NFW jako dodatkowe aktywa rezerwowe .
Mechanizm emisji a następnie sprzedaż SDR jest metodą finansowania nierównowagi płatniczej . Są koszykiem 5 głównych walut państwa : dolar USA , marka , frank francuski , funt brytyjski , jen . W ograniczony sposób można wykorzystywać do zakupu kluczową walutę MFW i do niektórych innych mniej ważnych celów .
Dlaczego SDR nie został powszechnie zaakceptowany :
Nie miały żadnej wartości wewnętrznej np. złoto
Nie były gwarantowane przez potężny rząd np. dolar
Z dnia 11.01.2001 1 SDR = 5,3779 zł
Z dnia 19.10.2001 1 SDR = 5,2174 zł
ECU - W 1979 r członkowie EWG wspólnie z Wielką Brytanią utworzyli europejski system walutowy a w jego ramach wspólną walutę ECU . Była to jednostka rozrachunkowa początkowo używana w niektórych transakcjach pomiędzy krajami EWG a później Unii Europejskiej . Jej wartość była ustalona na podstawie koszyka walut krajów członkowskich . Największy udział w koszyku miała marka niemiecka .
1 ECU = 3,6 ZŁ
EURO - w dniu 2,3 maja 1998 r przedstawiciele rządów Unii Europejskiej postanowili wprowadzić w życie z dniem 1.01.1999 r nową walutę międzynarodową EURO . Początkowo miała ona funkcjonować w transakcjach bankowych oraz za pośrednictwem kart kredytowych . W 2002 r politykę pieniężną tych państw w dużym stopniu przejmie utworzony Europejski Bank Centralny .
EURO wystąpiło ECU w stosunku 1: 1
11.10.2001 1 EURO = 3,8797
1 EURO = 3,6891
Korzyści z wprowadzenia EURO :
dla mieszkańców Unii Europejskiej pozbycie się problemu wymiany walut w czasie wyjazdów za
granicę
łatwość w porównywaniu cen
dla gospodarki Unii Europejskiej łatwość transferu kapitału
wyeliminowanie problemów związanych z wahaniem kursów walutowych
Wymiary zasobów pieniężnych :
Płynność - jest to łatwość z jaką można zamienić jedne aktywa na drugie .
W zależności od stopnia płatności wyróżniamy różne miary zasobu pieniądza :
Miara M1 obejmuje : gotówkę , czeki podróżne , depozyty płatne na żądanie , obejmuje składniki
Najbardziej płynne .
Miara M2 obejmuje : M1 , depozyty oszczędnościowe , drobne depozyty terminowe , jednodniowe umowy odkupu , udziały w spółkach lokacyjnych na rynku pieniężnym , krótkoterminowe depozyty w walutach obcych .
Miara M3 najmniej płynne składniki zasobu obejmuje : M2 , duże depozyty terminowe , umowy odkupu , długoterminowe depozyty w walutach obcych , depozyty terminowe nie bankowych instytucji finansowych .
Grupa aktywów finansowych o dużym stopniu płynności zaliczamy : obligacje rządowe , akcepty
bankowe tj. polecenie zapłacenia przez bank określonej sumy w określonym czasie , używane głównie w handlu zagranicznym weksel handlowy , weksel handlowy , krótkoterminowe papiery wartościowe skarbu państwa .
Zakres poszczególnych miar zasobu pieniądza zależy od innowacji finansowych .
INNOWACJE zwiększyły ilość i różnorodność aktywów finansowych występujących w charakterze pieniądza lub jego substytutu . Zmieniają skład agregatów pieniężnych i komplikują prawidłowe określenie podaży pieniądza . Pojawia się obawa że w związku z tym skuteczność polityki pieniężnej może być ograniczona
Funkcje pieniądza :
Środek cyrkulacji i obiegu / środek wymiany / - pieniądz usprawnia wszelkie rodzaje transakcji
posługujemy się miarą M1 .
Środek tezauryzacji czyli magazyn wartości - pieniądz jest środkiem przechowywania siły
nabywczej w czasie , pozwala dokonywać zakupów w przyszłości . Tę funkcję pełnią również inne aktywa : akcje , obligacje , domy , biżuteria / M2 , M3 /
Miernik wartości albo jednostka rozrachunkowa czyli w nim są wyrażone ceny prowadzonego
rozliczenia .
Środek płatniczy albo środek odroczonych płatności pieniądz używany jest przy spłacie wszelkich
zobowiązań np. płace , pożyczki , podatki .
Pieniądz światowy spełnia wymienione wyżej funkcje z tym zastrzeżeniem że one do wymiany
międzynarodowej .
Cechy charakteryzujące pieniądz :
Podaż pieniądza musi być ograniczona .
Pieniądz musi być podzielny .
Pieniądz musi być łatwo przenośny .
Pieniądz powinien być trwały .
Wartość pieniądza .
Pieniądz kulkowy wartość swą czernie z przyczyn kulturowych i społecznych .
Pieniądz towarowy wartość była utożsamiana z pewnymi towarami . Wartość to waga tych towarów : złota , srebra .
Siła nabywcza pieniądza - to jego zdolność do nabycia określonej ilości dóbr i usług . Wzrost cen powoduje zmniejszenie wartości jednostki pieniężnej tj. deprecjację pieniądza . Gdy ceny obniżają się wartość pieniądza rośnie czyli występuje jego aprecjacja .
KURS WALUTOWY to :
1. Cena waluty obcej wyrażona w pieniądzu krajowym 1 dolar = x zł
2. Cena waluty danego kraju w walucie innego kraju 1 zł = y dolarów
Jeżeli kurs danej waluty spada to mówimy o deprecjacji pieniądza , jeżeli waluta wzrasta to aprecjacja.
DEWALUACJA - to obniżenie urzędowego kursu wymiany krajowego pieniądza w stosunku do walut obcych . Jest to podwyższenie kursu walut obcych wyrażonego w pieniądzu krajowym np. bank centralny zmienia kurs z 1 USA = 3,96 zł na 1 USA = 4,00 zł .
REWALUACJA - oznacza podwyższenie urzędowego kursu wymiennego waluty krajowej .
Zmian kursu waluty krajowej dokonuje Bank Centralny lub rząd .
DENOMINACJA - jest to reforma pieniężna polegająca na anulowaniu obowiązującej jednostki pieniężnej i ustanowieniu nowej z reguły o zwiększonej sile nabywczej .
1995r. 10000 zł = 1 zł nowy
PRAWO KOPERNIKA-GRESHAMA - działa gdy w obiegu były dwa rodzaje monet , zły pieniądz wypiera z obiegu pieniądz dobry .
POPYT NA PIENIĄDZ J.M.KEYNES 1936 r.
Jego teoria popytu na pieniądz wychodzi z założenia że ilość pieniądza na którą zostaje zgłoszony popyt jest określona przez porządaną wielkość rezerw gotówkowych czyli przez preferencje płynności podmiotów gospodarczych , a ta z kolei przez utrzymywane przez te podmioty aktywne i pasywne rezerwy gotówkowe .
Rezerwy aktywne pieniądza składają się z części utrzymywanej dla celów transakcyjnych i przezornościowych .
Wysokość rezerw gotówkowych utrzymywanych z motywów transakcyjnych zależy od obrotów gospodarstw domowych czy przedsiębiorstw / model transakcyjny / .
Podmioty gospodarujące trzymują też pewną rezerwę gotówkową z powodu przezorności na wypadek nieprzewidzialnych zobowiązań płatniczych np. z tytułu napraw .
Zasoby pieniężne dla celów transakcyjnych i przezornościowych są utrzymywane jako określona część dochodu dlatego popyt na gotówkę zależy od wysokości dochodu narodowego a pośrednio od poziomu cen .
Rezerwy pasywne pieniądza składają się z zasobów portfelowych oraz spekulacyjnych .
W zasobach portfelowych podmioty gospodarujące utrzymują pieniądz jako najbardziej płynną lokatę majątkową nie przynoszącą jednak odsetek .
Popyt na pieniądz zależy od wysokości stopy procentowej .
Zasoby pieniądza na cele spekulacyjne utrzymywane są przez podmioty gospodarujące z myślą o uzyskaniu zysków spekulacyjnych z lokaty środków lub ich wycofania . Podmioty gospodarcze będą dokonywać zmian wielkości zasobów spekulacyjnych w zależności od rynkowej stopy procentowej oraz oczekiwanych zmian jej poziomu .
Jeśli stopa % spada popyt na pieniądz spekulacyjny rośnie i odwrotnie jeśli rynkowa stopa % rośnie popyt pieniądza spekulacyjnego maleje .
PODSUMOWANIE
Łącznie popyt na pieniądz jest sumą popytu transakcyjnego przezornościowego i portfelowego i zależy od :
Poziomu realnego dochodu narodowego / im jest wyższy realny dochód narodowy tym większe jest zapotrzebowanie na pieniądz / .
Poziom cen
Wysokość stopy %
ILOŚCIOWA TEORIA PIENIĄDZA - twórca Fisher 1911 r.
Stworzył słynne równanie wymiany będące podstawą ilościowej teorii pieniądza .
MV = PQ
Globalne wydatki zagregowana wartość transakcji
Równanie to przedstawia związek między nominalną podażą pieniądza a masą wytworzonych dóbr i poziomem ich cen . Pod M. Występuje baza pieniężna lub monetarna czyli ilość pieniądza Banku Centralnego obejmujące rezerwy minimalne , rezerwy nadwyżkowe oraz obieg pieniądza gotówkowego . Jest ona określona mianem pieniądza wielkiej mocy .
M.- ilość pieniądza w obiegu - zasób pieniądza
V - prędkość z jaką pieniądz wydawany jest na wszystkie transakcje
P - cena
Q - ilość wytworzonych dóbr i usług
Założenia :
Podaż pieniądza jest określona przez władze monetarne zatem jest stała w analizie
V , Q są nie zależne od podaży pieniądza
Przy tych założeniach ilość pieniądza w równaniu wymiany może interpretować jako ilość pieniądza na którą zgłoszony jest popyt . Zatem równanie wymiany można zapisać jako funkcję popytu na p pieniądz . Q
MD = V x P
Fisher stwierdził że :
V - jest określona przez czynniki technologiczne i instytucjonalne jak stopień rozwoju systemu bankowego częstotliwość wpłat , długość okresu płatności , szybkość komunikacji i transportu . Te czynniki zmieniają się powoli i stopniowo w związku z tym V = const
Q - jest określone przez pełne zatrudnienie dostępnych zasobów : praca , ziemia , kapitał , stopień wykorzystania zasobu zmienia się stopniowo i powoli więc Q = const
Podsumowanie :
Ilościowa teoria pieniądza mówi że procentowy wzrost cen powoduje taki sam % wzrost popytu na pieniądz .
BANKI I ICH FUNKCJE
Funkcje banku :
Transfer - polecenie wypłaty na rzecz osoby trzeciej odpowiednikiem dzisiejszym jest czek
Clearing - przepływ pieniądza z jednego banku do drugiegu , jeden ze sposobu transferu pieniędzy .
Depozyty - bank depozytowy .
Banki komercyjne - następuje kiedy połączono dwie wcześniej całkowicie oddzielne operacje .
Udzielanie pożyczek i przyjmowanie depozytów .
Kreacja depozytów - następuje w drodze udzielenia różnego rodzaju pożyczek . Istota procesu
polega na kreacji większej ilości zobowiązań płatnych na żądanie w porównaniu do tego co bank byłby w stanie wypłacić kiedy wszyscy klienci zgłosiliby się jednocześnie po odbiór depozytów kruszcowych , dotyczy pieniądza kruszcowego do 1914r.
Stabilność gospodarcza i zaufanie do banków poprawiły się z chwilą powstania Banku Centralnego .
Funkcje Banku Centralnego :
Jest bankiem banków
Prowadzi rozliczenie z rządem
Kontroluje krajową podaż pieniądza
Stabilizuje funkcjonowanie rynków finansowych
Z punktu widzenia Makro najważniejszą funkcją jest kontrolowanie podaży pieniądza .
Instrumenty kontroli podaży pieniądza :
Ustalenie poziomu stopy dyskontowej instrumenty
Operacje na otwartym rynku oddziaływujące na
Kontrola poziomu rezerw obowiązkowych banków handlowych płynność bankową
Ad.1
Stopa dyskontowa - jest to stopa procentowa stosowana przez Bank Centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym . Nie jest skutecznym instrumentem kontroli podaży pieniądza .
Zmiany stopy dyskontowej informują jedynie o intencjach władz co może mieć wpływ na postępowanie banków . Wady stopy dyskontowej :
Nie możemy zbyt często zmieniać tej stopy i dostosowywać jej do koniunktury gospodarczej
gdyż spowodowałoby to spadek zaufania do niej .
Władze publiczne dopuszczają często wyjątki w polityce pieniężnej np. kredyt preferencyjny .
Bank komercyjny cechuje duża niezależność finansowa od Banku Centralnego , są one w stanie wkalkulować ewentualną zwyżkę stopy dyskontowej w koszt kredytów udzielonych swoim klientom .
To międzynarodowy ruch kapitałów krótkoterminowych .
Ad. 2
Operacje otwartego rynku - stanowią przykład oddziaływania władz monetarnych na wysokość rezerw bankowych , ogólną sumę udzielonych kredytów , ilość pieniądza w obiegu .
Operacje otwartego rynku polegają na sprzedaży lub kupnie papierów wartościowych przez Bank Centralny . Operacje mogą być dokonywane w dowolnej skali . Jest to najskuteczniejszy instrument regulowania podaży pieniądza , warunkiem zaś jest istnienie odpowiednio rozwiniętego rynku papierów wartościowych .
Ad. 3
Rezerwy obowiązkowe - to ta część rezerw całkowitych znajdujących się w dyspozycji banków , która z mocą prawa nie może być wykorzystywana do tworzenia pieniądza przez udzielanie pożyczek.
Nie jest to skuteczny instrument regulowania podaży pieniądza .
Bank Centralny nie może zmieniać wskaźnika zbyt często gdyż zostanie zachwiana stabilność monetarna i ekonomiczna kraju . Duże znaczenie mają zmiany wskaźnika gdy kraj jest narażony na duże przepływy krótkoterminowych kapitałów międzynarodowych .
Zmiana poziomu rezerw obejmuje w jednakowym stopniu wszystkie banki w kraju .
Rodzaje polityki pieniężnej stosowanej przez Bank Centralny
EKSPANSYWNA - miękka polityka pieniężna - polega na zwiększaniu podaży pieniądza poprzez obniżenie stopy dyskontowej , zakup wyemitowanych przez rząd papierów wartościowych na otwartym rynku obniżenie wskaźnika rezerw obowiązkowych .
RESTRYKCYJNA - twarda - polega na zmniejszeniu podaży pieniądza przez podwyższenie stopy dyskontowej , sprzedaż publicznych papierów wartościowych i podwyższeniu rezerw wskaźnika obowiązkowych .
Bank Centralny oddziaływuje na podaż pieniądza w celu stabilizacji poziomu produkcji i zatrudnienia oraz wspierania rozwoju gospodarczego .
Przykład ekspansywny :
W okresie recesji charakteryzującej się spadkiem tempa wzrostu gospodarczego i wzrostem bezrobocia zalecana jest ekspansywna polityka pieniężna . Działania w celu zwiększenia podaży pieniądza powodują obniżenie w przynajmniej krótkim okresie stopy %. Wzrost podaży pieniądza i obniżenie podaży pieniądza zwiększają popyt globalny w konsekwencji inwestycje , zatrudnienie oraz poziom działalności gospodarczej .
Przykład restrykcyjny w Polsce :
Innego rodzaju działania podejmuje Bank Centralny gdy inflacja osiąga wysoki poziom . Uznając że jest ona spowodowana nadmierną kreację pieniądza Bank Centralny w celu jej opanowania zmniejsza stopę wzrostu podaży pieniądza stosując restrykcyjną politykę pieniężną . Jej konsekwencją jest obniżenie także rozmiarów inwestycji i produkcji oraz zatrudnienia .
Instrumenty typu administracyjnego regulowania podaży pieniądza :
Racjonowanie kredytów - stosuje się kiedy inflacja jest bardzo wysoka a mimo to przedsiębiorstwa zaciągają kredyt po wysokiej stopie % , gdyż mogą przerzucić wzrost stopy % na ceny swoich wyrobów i mimo to nie tracą klientów.
Zaletą jest to że jest to bardzo skuteczna , natychmiastowa kontrola .
Wady racjonowania kredytów :
Uderza w przedsiębiorstwa małe i średnie .
Szkodzi konkurencji między bankami .
Negatywnie wpływa na stopę % - nie decyduje ona już o alokacji inwestycji .
Była długo stosowana we Francji .
Dlaczego obecnie nie stosuje się racjonalnego kredytowania :
Rozwój rynku finansowego .
Ruchy kapitałów międzynarodowych .
Instrumenty specyficzne
Selektywna polityka kredytowa :
kredyty preferencyjne
subwencje
Polityka selektywna :
nie może naruszać zasad globalnej polityki
zadania muszą być tutaj nieliczne i jasno zdefiniowane
zadania musza być okresowo weryfikowane
Skuteczność polityki pieniężnej :
Jest to najskuteczniejszy instrument jakim posługuje się rząd . Jest skuteczniejsza jeżeli połączona jest polityką budżetową / np. inflacja / .
Ograniczenia skuteczności polityki pieniężnej :
Konflikty celów - może zajść konflikt między celami wewnętrznymi np. inflacja i bezrobocie .
Konflikty między celami wewnętrznymi i zewnętrznymi np. stopa % .
Inne efekty niż zamierzaliśmy .
Nie elastyczność pewnych wydatków budżetowych i sztywność pewnych struktur gospodarczych :
- wzrost cen to wzrost dochodów
- na inflacji korzystają przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe
- wydatki niezależnie od polityki pieniężnej np. przemysł zbrojeniowy , na oświatę , policję
- ograniczona mobilność siły roboczej
Przynależność do międzynarodowych organizacji gospodarczych jak międzynarodowy fundusz
walutowy , bank światowy .
RYNEK KAPITAŁOWY I RYNEK PIENIĘŻNY 18.11.2001.
RYNEK FINANSOWY- obejmuje ogół transakcji związanych z przemieszczaniem kapitałów pieniężnych od podmiotów dysponujących wolnymi środkami pieniężnymi do podmiotów zgłaszających zapotrzebowanie na takie środki .
RYNEK FINANSOWY
RYNEK PIENIĘŻNY RYNEK WALUTOWY RYNEK KAPITAŁOWY
- krótkoterminowe lokaty
- kredyty BANKOWY PAPIERÓW
- bony WARTOŚCIOWYCH
- czeki
RYNEK PIENIĘŻNY- obejmuje transakcje związane z przemieszczaniem krótkoterminowych kapitałów bankowych w formie depozytów i kredytów bankowych jak również w postaci specjalistycznych instrumentów finansowych jak weksle , bony i certyfikaty pieniężne , czeki .
RYNEK WALUTOWY - umożliwia dokonywanie transakcji kupna i sprzedaży walut innych krajów , może być dokonywane w celach regulujących , w celach interwencyjnych .
RYNEK KAPITAŁOWY -pozwala na tworzenie i przepływ długoterminowych kapitałów , wykorzystywany w działalności gospodarczej a także na pokrywanie deficytu budżetowego .
RYNEK BANKOWY - obejmuje głównie długoterminowe lokaty i kredyty .
RYNEK PAIERÓW WARTOŚCIOWYCH - jest to zespół wszystkich osób dokonujących wzajemnych operacji związanych z przenoszeniem prawa własności papierów wartościowych na zasadach kupna-sprzedaży według uzgodnionych cen , kształtujących się pod wpływem popytu i podaży , przedmiotem obrotu są akcje , obligacje .
Funkcje rynku papierów wartościowych / korzyści / :
Rynek ten pozwala bankom na zwiększenie pieniądza kredytowego .
Budżetowi pozwala na finansowanie wydatków .
Posiadaczom wolnych środków finansowych umożliwia ich inwestowanie .
Przedsiębiorstwom stwarza możliwość uzyskania od licznych inwestorów znacznych kwot pieniężnych i przekształcenia ich w kapitał pozwalający na realizację różnych przedsięwzięć .
Posiadaczom papierów wartościowych umożliwia zamianę ich na gotówkę , którą można przeznaczyć na zakup innych papierów lub inne cele .
Rynek papierów wartościowych
RYNEK PIERWOTNY RYNEK WTÓRNY RYNEK POZA GIEŁDOWY
EMITENT GIEŁDA
BIURO MAKLERSKIE BIURO MAKLERSKIE INWESTORZY BIURO MAKLERSKIE
INWESTORZY
RYNEK PIERWOTNY - obejmuje operacje , które występują wyłącznie przy sprzedaży walorów przez
emitentów . Operacje te realizowane są jedynie w postaci emisji nowych walorów . Emisja może mieć charakter publiczny lub prywatny .
RYNEK WTÓRNY- umożliwia wymianę walorów między inwestorami bądź wymianę ich na gotówkę .
Stwarza on :
Szansę uzyskania korzyść wynikających ze wzrostu cen walorów .
Pozwala na łatwą zamianę struktury lokat .
Pozwala na odzyskanie gotówki .
Rynek pierwotny i wtórny mogą mieć formę rynku publicznego bądź prywatnego
RYNEK PUBLICZNY - jest to rynek regulowany przepisami prawa w celu zabezpieczenia inwestorów . Warunkiem dopuszczenia walorów do obrotu jest uprzednia weryfikacja ich solidności i zgodności z prawem . Muszą otrzymać zgodę Komisji Papierów Wartościowych . Oferta jest skierowana do znacznego okręgu nabywców .
RYNEK PRYWATNY - nie ma sformułowanego charakteru i transakcje obejmują emisję walorów nie dopuszczonych do publicznego obrotu , transakcje wtórne dokonywane między bankami , darowizny i wzajemne przekazywanie walorów np. w razie połączenia spółek .
RYNEK POZAGIEŁDOWY - jest to rynek walorów nie notowanych na giełdzie . Na rynku tym uzyskują notowania papiery nowo powstałych korporacji i jest to jedna z przesłanek do późniejszych starań o dopuszczenie danych walorów do obrotu na giełdzie .Dokonuje się tutaj obrotu papierami , które nigdy nie będą mogły wejść na giełdę np. ze względu na niski kapitał firmy , czy brak zabezpieczenia emitentów .
Niektóre z tych działają w formie zorganizowanej dokonują selekcji walorów .
Uczestnicy rynków papierów wartościowych :
EMITENT - reprezentuje zapotrzebowanie na kapitał . Jego aktywność zależy od koniunktury
gospodarczej , korzysta z pomocy wyspecjalizowanych banków np. bony inwestycyjne .
INWESTOR - nabywca papierów wartościowych , rodzaje :
- inwestor bierny ceni bezpieczeństwo lokat nie jest skłonny do ryzyka , nastawiony na stabilny
zysk np. nabywcy obligacji
- inwestor czynny - dokonuje częstych operacji kupna-sprzedaży w celu osiągnięcia zysku na
różnicach kursowych , interesują go transakcje spekulacyjne oraz papiery wartościowe
wysokiego ryzyka , na bieżąco obserwują kształtowanie się sytuacji ekonomicznej firm
- inwestor indywidualny - nabywa papier wartościowy na podstawie osobiście podejmowanych
decyzji korzystając ewentualnie z opinii doradców
- inwestorzy instytucjonalni - są to firmy i instytucję lokujące walory , kapitały powierzane im
w formie depozytów , składek ubezpieczeniowych , rent i tym podobnym , cechuje ich duży
profesjonalny i ich kategorii
a/ instytucje ubezpieczeniowe fundusze emerytalne i banki podejmują lokaty o dużym stopniu
bezpieczeństwa chroniące przed inflacją unikają operacji spekulacyjnych
b/ fundusze powiernicze / spółki akcyjne / wykorzystują kapitał powierzony przez indywidualnych
inwestorów , rodzaje funduszy powierniczych :
- fundusze agresywnego wzrostu uczestniczą w transakcjach spekulacyjnych / max straty , max
ryzyko /
- fundusze wzrostu unikają transakcji zbyt ryzykownych i nabywają akcje renomowanych firm
- fundusze zrównoważonego / umiarkowanego / wzrostu inwestują w akcje renomowanych firm
z różnych sektorów / np.Fidelia /
- fundusze równowagi lokują swoje kapitały częściowo w akcjach , częściowo w obligacjach ,
zależy to od koniunktury gospodarczej
- fundusze obligacji inwestują w obligacje , najniższe ryzyko i najniższe zyski
- fundusze sektorowe koncentrują swoją działalność w ściśle określonych sektorach gospodarki
np. kupują akcje i obligacje sektora energetycznego
fundusze specjalistyczne inwestują w walory ściśle określonych przedsięwzięć
MAKLER - cechy zawód podlega licencjonowania , powinien zasługiwać na zaufanie , nie karany
nabywa i sprzedaje papiery wartościowe na rzecz klientów , zarządza cudzymi pakietami akcji , prowadzi doradztwo odnośnie lokowania , przechowuje papiery wartościowe .
BROKER / w Polsce / używa się dla określenia pośrednika w sferze ubezpieczeń , wybiera warianty ubezpieczeniowe najkorzystniejsze dla klienta a nie firmy ubezpieczającej .
MAKLER-DEALER - zawiera na giełdzie transakcje we własnym imieniu i na własny rachunek .
DOM MAKLERSKI / FIRMA MAKLERSKA / - pośredniczy w zakresie obrotu papierami
Wartościowymi , doradza odnośnie inwestowania .
GIEŁDĘ - stanowią odbywające się w odpowiednio zorganizowanej formie regularne spotkania osób zainteresowanych zakupem lub sprzedażą papierów wartościowych według kształtujących się na zasadzie popytu i podaży , które podawane są do publicznej wiadomości .
Rodzaje giełd :
lokalne - obroty dotyczą walorów emitowanych na terenie danego kraju
międzynarodowe - transakcje dokonywane są papierami emitowanymi za granicą
światowe - dokonuje się szczególnie wysokich obrotów papierami wartościowym i operacje
dokonywane na takich giełdach z zwłaszcza występujące na nich tendencje kursowe wywierają wielki wpływ na inne giełdy a często sygnalizują przemiany koniunkturalne w gospodarce światowej
Giełdy są tworzone w formie :
Spółki akcyjnej np. Polska , USA
Organizacje publiczno - prawne
Zasady uczestnictwa na giełdach trybu dopuszczenia papierów do obrotu , funkcjonowania organów giełdy normowane są w statutach .
Uczestnicy giełdy :
Krąg osób uprawnionych do uczestnictwa w giełdzie jest ograniczony , ograniczenia mają zapewnić większą wiarygodność i solidność przeprowadzonych operacji giełdowych . Uczestnicy giełdy
to pośrednicy / maklerzy , brokerzy , domy maklerskie / oraz samodzielni uczestnicy / przedstawiciele banków oraz innych instytucji finansowych / . Osoby nie będące uczestnikami giełdy a pragnące
skorzystać z jej usług mogą to uczynić za pośrednictwem maklerów lub udzielić odpowiednich zleceń samodzielnym uczestnikom .
Weryfikacja przed dopuszczeniem papierów wartościowych do obrotu na giełdę
Kryteria dopuszczenia :
1. Dopuszczenie papierów prywatnych emitentów do obrotu następuje dopiero po upływie pewnego
obrotu tymi papierami poza giełdą .
2. Emitent musi się legitymować odpowiednim kapitałem i zyskownością .
3. Wypuszczone walory powinny mieć masowy charakter i znajdować się w posiadaniu licznych
inwestorów .
4. Emitenci muszą przekładać władzę giełdy sprawozdania z działalności .
5. Regulamin giełdy może określić sytuacji w którym eliminuje się z obrotu dopuszczone wcześniej
walory w razie ich pogorszenia .
Rodzaje operacji giełdowych :
Transakcje natychmiastowe - realizowane bezpośrednio po ich zawarciu nie później niż przed
upływem 1 do 2 dni po ich dokonaniu .
2. Transakcje terminowe - występują gdy między datą ich zawarcia i datą realizacji z góry określoną
występuje pewien świadomie wydłużony okres , uczestnicy uzgadniają wzajemnie ilość danego
papieru oraz cenę a także termin rozliczenia .
Zbywca prowadzi grę na zniżkę tj. przewiduje , że kurs danego waloru obniży się w przyszłości w stosunku do kursu ustalonego w mowie . Określa się go mianem niedźwiedzia / BEAR / . Drugi liczy że kurs zakupionych walorów w dniu likwidacji transakcji wzrośnie , gra na zwyżkę i jest określony mianem byka / BULL / .
INFLACJA
INFLACJA - to wzrost ogólnego poziomu cen a nie ceny pojedynczego lub niewielu towarów dokonujący się przy wciąż rosnącej ilości / podaży / pieniądza znajdującego się w obiegu co powoduje spadek jego wartości oraz niekontrolowaną redystrybucję dochodów i majątku .
Z a inflację nie uważa się jednorazowego ruchu cen w górę wywołanego :
1. wzrostu cen surowców z importu
2. eliminacją istniejących dotychczas dotacji
3. zmianą systemu podatkowego / VAT i akcyza /
Etymologia pojęcia inflacja :
Inflacje - inflare - oznacza wzdymać , nadmuchiwać i po raz pierwszy tego słowa użyto na określenie wzrostu cen w czasie amerykańskiej wojny domowej 1861-1865 .
Zjawisko odwrotne to deflacja - jest to spadek ogólnego poziomu cen w wyniku redukcji zasobów pieniądza . Utrzymujący się dłużej proces spadku cen prowadzi do ograniczenia produkcji , masowych zwolnień , wzrostu bezrobocia a w konsekwencji do dalszego spadku popytu i bankructwa np. światowy kryzys gospodarczy w latach 1929-1933 , USA w latach 1949-1945 - spadek cen rzędu 2%.
Zjawisko stachflacja charakteryzuje się tym , że jednocześnie występuje wysoka inflacja i wysokie bezrobocie i często jest spowodowane prze wstrząs podażowy np. podwojenie się cen ropy naftowej .
Zjawisko slumpflacja z bezrobociem i inflacją występuje recesja / spadający PKB / .
Szok podażowy - nagłe ograniczenie dostępności istotnych zasobów naturalnych lub czynników produkcji w wyniku zdarzeń naturalnych , decyzji politycznych lub umowy dostawców kontrolujących znaczną część podaży danego dobra np. ropy naftowej .
Inflacja nie zawsze objawia się wzrostem cen lecz może się pojawić w postaci niedoboru na rynku .
Klasyfikacja inflacji :
I . Ze względu na formę :
Inflacja otwarta / jawna , cenowa / wyraża się wzrostem cen występuje w krajach o gospodarce
rynkowej np. Francja , Niemcy , Polska .
Inflacja tłumiona / ukryta , stłumiona / charakteryzuje ją przymusowe oszczędności wywołane
niedostateczną podażą w stosunku do efektywnego popytu / jest to tz. luka inflacyjna / czyli występowanie nadwyżki globalnego popytu nad podażą . Ma miejsce kiedy administracyjna kontrola cen i płac nie dopuszcza do przerodzenia się nierównowagi rynkowej w wzrost cen i płac.
Poziom cen i kosztów pozostaje względnie stabilny natomiast nierównowaga gospodarcza objawia się pod postacią kolejek , sprzedaży spod lady , spekulacji , powstania czarnego rynku oraz różnych systemów rozdzielnictwa i reglamentacji .
Jako miernik inflacji ukrytej może służyć kształtowanie się cen na czarnym rynku lub zmiany kursu waluty krajowej w stosunku do innej waluty .
Ta forma była rozpowszechniona w systemie gospodarki nakazowo-rozdzielczej .
Inflacja tłumiona może się przekształcić w otwartą przez uwolnienie cen , odwrotny proces wymaga urzędowego zamrożenia cen .
II . Ze względu na natężenie rodzaje :
inflacja pełzająca nie powoduje negatywnych skutków , ceny rosną w wolnym tempie 3-5% rocznie , w skali miesiąca wzrost cen nie przekracza 1% , gospodarka funkcjonuje normalnie , nie jest groźna dla stabilności gospodarki
inflacja umiarkowana / krocząca / ceny rosną powoli 5-10 % w skali roku , nie występuje zniekształcenie relacji cenowych , ceny na ogół adekwatnie odzwierciedlają stopień względnej rzadkości dóbr , prawidłowo orientują producentów jak i nabywców przy podejmowaniu decyzji gospodarczych ludzie nie wyzbywają się oszczędności , rynek jest dostosowany do procesu powolnej inflacji , inflacja jest oczekiwana i uwzględniona w rachunku ekonomicznym
inflacja galopująca wymyka się z pod kontroli państwa , wzrost cen 10-50% w skali roku , występuje istotne zniekształcenie relacji cenowych sygnały rynkowe dotyczące tego co warto w większej ilości produkować , a co w mniejszej i gdzie kierować zasoby inwestycyjne są nieprzejrzyste i mylące , inwestycje są lokowane po części przypadkowo , z kolei strony zgodnie z preferencjami nabywców końcowych , z drugiej nie koniecznie w dziedzinach , które gwarantują
duży zysk , obniża się efektywności procesów gospodarczych , przedsiębiorcy skracają horyzont
czasowy swoich decyzji , inwestując w przedsięwzięcia szybko rentujące i spekulacyjne , a nie
przedsięwzięcia ważne z punktu widzenia długofalowego wzrostu następuje obniżenie skłonności
do oszczędzania oraz lokowanie oszczędności w lokatach pewnych albo spekulacyjnie
atrakcyjnych np. walutach obcych , stanowi zachętę do zaciągania kredytu na możliwie długi
termin po stałej stopie %
hiperinflacja wzrost cen od 50% wzwyż w skali roku bez górnej granicy , powoduje poważne
załamanie koniunktury oraz destabilizuje stosunki społeczno-polityczne , powoduje ucieczkę od kapitału za granicą , osłabia wiarygodność finansową wierzycieli , rodzimy kapitał wywozi swoje zasoby za granicę
Przyczyny inflacji mogą tkwić w polityce pieniężnej , kredytowej , budżetowej i inwestycyjnej w dysproporcjach gospodarczych , w spadku wartości waluty krajowej w stosunku do walut zagranicznych , we wzroście cen surowców , paliwa i energii na rynku światowym .
Przyczyny inflacji w Polsce tkwią :w strukturze gospodarki , strukturze produkcji i jej kosztach oraz proporcjach podziału dochodu narodowego .
Inflacja nie może zaistnieć bez nadmiernej emisji pieniądza , ale nie jest zjawiskiem czysto pieniężnym .
Klasyfikacja inflacji ze względu na czynniki jakie wywołały inflację :
inflacja popytowa
inflacja podażowa / kosztowa /
Ad. 1 inflacja popytowa / nabywców / występuje gdy całkowita wielkość planowanych wydatków wzrasta szybciej niż całkowita wielkość produkcji , czynniki : wzrost globalnego popytu może być spowodowany zwiększeniem się zapotrzebowania ze strony różnych podmiotów gospodarczych państwa , przedsiębiorstw , gospodarstwa domowych lub zapotrzebowania z zagranicy .
Wzrost popytu ze strony państwa może być spowodowany przez deficyt budżetowy .
Inflacja popytowa występuje najczęściej w okresie wojen , w krajach słabo rozwiniętych . Przeciwdziałania :
ograniczenie wydatków rządowych
zwiększenie podatku dochodowego
Ad. 2 inflacja podażowa - wyróżniamy 2 typy :
A/ inflacja spowodowana wzrostem kosztów
B/ inflacja wywołana dążeniem do wzrostu zysków
Ad. A inflacja spowodowana wzrostem kosztów / dostawców / - spowodowana jest podnoszeniem cen w wyniku rosnących kosztów produkcji . Przyczyny :
1. wzrost każdego ze składników kosztów np. wzrost płac , rent , surowców , importu , również
pochodzenia krajowego , wzrost narzuty na płace / ZUS / , a także innych składników kosztów / np.
dzierżawy , odsetek od kredytu /
2. wytwarzanie w nie optymalnej skali produkcji lub wysokie koszty stałe przy nie wykorzystanych
zdolnościach produkcyjnych
wzrost podatków
Dwa szczególne przypadki inflacji kosztowej :
Inflacja płacowa - przeforsowanie nadmiernych w stosunku do wydajności pracy żądań płacowych
związków zawodowych , powoduje wzrost kosztów wytwarzania , a to prowadzi
do wzrostu cen
Inflacja importowana - polega na przenoszeniu wzrostu cen z jednego kraju do innych krajów ,
występuje jeśli nie istnieją ograniczenia administracyjne w kształtowaniu się
kursów walutowych , wpływ wzrostu cen towarów importowanych na rozwój
inflacji , jest tym większa im poważniejszą rolę odgrywa w gospodarce handel
zagraniczny
Kto jest najbardziej narażony :
Ryzyko tego typu wystąpienia inflacji jest szczególnie duże dla krajów malejących trudności płatnicze o słabej walucie , zacofanych gospodarczo , rządy takich krajów zostają zmuszone do wprowadzenia administracyjnych ograniczeń importu i kontroli przepływu kapitału .
Inne przyczyny inflacji podażowej to wojny , kataklizmy , niepokoje polityczne , nieurodzaj w rolnictwie .
Przeciwdziałania :
stała stopa procentowa
stałe ceny kluczowych produktów
podatki
Ad. B inflacja spowodowana chęcią zwiększenia zysków :
monopole
oligopole
Inflacja strukturalna występuje , gdy producenci nie mogą sprawnie zmienić struktury produkcji w odpowiedzi na zmiany struktury gospodarki tzn na zmiany popytu na produkty i zmiany technologii wytwarzania .
Zmiany w strukturze gospodarczej wywołują pojawienie się niedoborów , jeśli niedobór dotyczy produktu o istotnym znaczeniu dla gospodarki np. paliwo , stal wówczas wzrost jego ceny zostanie przeniesiony na ceny wielu innych dóbr .
Przyczyny : wzrost poziomu cen może dotyczyć zmiany popytu , zmian technologii produkcji , wprowadzenia innowacji , zmiany konkurencji .
Zapobieganie : program powinien popierać swobodę przenoszenia czynników produkcji i ludzi między różnymi gałęziami gospodarki narodowej .
Pomiar inflacji :
Inflację mierzy się skalą wzrostu cen , najczęściej stosowanym miernikiem jest CPI - indeks wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych .
Indeks cen towarów konsumpcyjnych oblicza się dzieląc wydatki przeciętnego gospodarstwa domowego na zakup reprezentowanego koszyka dóbr w badanym roku przez analogiczne wydatki w roku przyjętym za bazowy .
Wynik zależy :
od wyboru dóbr
udziału poszczególnych dóbr w koszyku
wyboru okresu bazowego / wyjściowego /
czasu
zmian jakości towarów
Drugi miernik :
Deflator cen PKB obejmuje zmiany wszystkich wytworzonych w danym okresie dóbr i usług oprócz artykułów konsumpcyjnych , także towary inwestycyjne , surowce , produkty rolne .
Przyczyny inflacji według różnych koncepcji teoretycznych :
Inflacja popytowa :
teoria monetarna inflacji twórcą jest Milton Friedman
MU = PQ
Przyczyną inflacji jest zbyt duża ilość pieniądza w obiegu oraz błędna polityka pieniężna państwa - jest to analiza długookresowa .
Według J.KEYNES inflacja ma miejsce , gdy łączny popyt w gospodarce przewyższa możliwości jego zaspokojenia , elementem popytowej teorii inflacji jest koncepcja liki inflacyjnej - analiza krótkookresowa .
Według KEYNESA zapobiec można inflacji przez :
zachęcenie ludności do oszczędzania
wzrost podatków
administracyjne kontrole cen i dochodów
INFLACJA KOSZTOWA :
koncepcje inflacji płacowej , teoria J. MICKSA związki zawodowe wymuszają podwyżkę - rosną ceny .
teoria cen administracyjnych przyczyny w polityce cenowej wielkich korporacji
Obie koncepcje połączył J.K.GALBRAITH który sformułował teorię procesu inflacyjnego , podzielił gospodarkę na dwa sektory :
1. planujący : zdominowany przez wielkie korporacje i silne związki zawodowe
2. rynkowy w którym przeważają przedsiębiorstwa małe , średnie działające w wolno
konkurencyjnych
Walka z inflacją według GALBRATHA :
Polityka restrukcyjna pieniężna i podatkowa jest nieskuteczna w walce z inflacją , gdyby była skuteczna doprowadziłaby do załamania gospodarczego .
Proponuje zastosowanie kontroli płac i cen wobec sektora planującego / jest to polityka dochodowa /.
Społeczno-ekonomiczne skutki inflacji :
kwalifikuje rachunek ekonomiczny i powoduje nieoptymalną alokację zasobów
osłabia skłonność do oszczędzania i powoduje ucieczkę w dobra rzeczowe
dewaluacja waluty
ucieczka kapitału za granicę
następuje transfer dochodów od pożyczkodawców do pożyczkobiorców
Kto traci na inflacji :
grupy ludności otrzymujące stałe dochody i dysponujące mniejszą siłą przetargową
pracownicy , których płace rosną wolniej niż stopa inflacji
emeryci , renciści
pracownicy najemni oraz inni odbiorcy świadczeń społecznych
lepiej zarabiający
przedsiębiorcy
banki i towarzystwa ubezpieczeniowe
nabywcy obligacji
Na inflacji zyskuje :
właściciele dóbr rzeczowych
właściciele majątków / ziemi , budynków /
dłużnicy
Przed stratami inflacji chroni :
lokowanie pieniędzy w dobra trwałe
lokowanie pieniędzy w walutach o stabilnym kursie
Inflacja sprzyja kombinacją i spekulacją .
INFLACJA INERCYJNA / oczekiwana / - jest to stopa inflacji , która jest oczekiwana i jest wbudowana w umowy i porozumienia nieformalne , również jest uwzględniona w polityce budżetowej i pieniężnej . Zjawisko inercyjności inflacji powoduje , że ma ona tendencję do utrzymania się przez dłuższy czas .
Polityka przeciwdziałania inflacji :
polityka dochodowa polega na oddziaływaniu na dochody , płace i ceny
a/ śledzenie decyzji płacowo-cenowych i przestrogi , opinie publiczne ma wpływ na te decyzje
b/ ustala nieobowiązkowe normy wzrostu płac i cen
c/ metoda marchewki - ustala się normy wzrostu dochodów i zachęca przedsiębiorstwa do
kształtowania płac i cen poniżej normy
d/ metoda kija - przedsiębiorstwa które przekraczają normy muszą zapłacić dodatkowy podatek
e/ bezpośrednia kontrola dochodów polegająca na zamrożeniu płac , a czasem i cen na krótki okres
walka z inflacją - jej instrumenty :
indeksacja płac jest to proces dostosowania poziomu płac do wzrostu cen i kosztów utrzymania / podstawa jest miernik CPJ / , przedłuża trwanie inflacji w czasie
polityka pieniężna - restrukcyjna polityka pieniężna
- racjonowanie kredytów
- bank centralny musi być ustawowo niezależny od rządu i nie wolno mu pokrywać deficytu
- emisje dodatkowych pieniędzy
- utrzymanie stałego kursu walutowego
polityka budżetowa :
- przeciwdziałanie deficytu budżetowego
- ograniczenie wydatków na cele socjalne
- wzrost podatku dochodowego
Najlepszy rezultat daje połączeni polityki pieniężnej z budżetową .
polityka płacowa - ograniczenie roli związków zawodowych
polityka cenowa - polega stymulowaniu rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw , stwarzanie
warunków do uczciwej konkurencji , utrudnianie powstania monopolu , wzmacnianie pozycji użytkowników , stwarzanie odpowiednich nam prawnych , ustalenie tych samych reguł gry dla wszystkich podmiotów
1.12.2001
W 1958r. Philips opublikował teorię , Że istnieje zależność między stopą inflacji a stopą bezrobocia .
Stosowanie tej polityki w latach 70 towarzyszyło zjawisko stakflacji . Wyjaśnieniem tego zjawiska zajął się M.Friediyan i udowodnił , że długookresowa zależność między inflacją a bezrobociem ma kształt pionowy .
W długim okresie nie istnieje wybór między inflacją a bezrobociem .
Wnioski :
Wymienialność / trade off / między inflacją a bezrobociem może istnieć tylko w krótkim okresie .
W długim okresie wymienialność nie istnieje , długookresowa krzywa Philipsa przyjmuje postać
pionowej prostej przecinającej oś odciętych w punkcie określonym naturalną stopą bezrobocia .
Jedynie przy stopie bezrobocia równej jej naturalnemu poziomowi możliwy jest stabilny poziom
Inflacji , wyższe lub niższe bezrobocie oznacza przyhamowanie lub przyśpieszenie procesów inflacyjnych .
W długim okresie rzędy mogą wybierać między okresowo tylko niższym bezrobociem i ulegającym coraz większemu przyśpieszeniu tempem inflacji .
Pionowy kształt długookresowej krzywej nie wyklucza możliwości , że np. przy wystąpieniu szoków podażowych również krótkookresowa krzywa może przybrać postać pionową lub nawet pozytywnie nachyloną .
BEZROBOCIE : w ujęciu ekonomicznym
Bezrobotni to ludzie w wieku zdolności do pracy mający ta zdolność ale z różnych powodów nie mogący znaleźć pracy . Bezrobotni są częścią ludności w wieku produkcyjnym .
LUDNOŚCI W WIEKU PRODUKCYJNYM / Lp /
ZASOBY SIŁY ROBOCZEJ / Sr / BIERNI ZAWODOWO / NSr /
/ aktywni zawodowo/ / emeryci , renciści /
ZATRUDNIENI / Z / BEZROBOTNI / B /
Zasoby siły roboczej to osoby w wieku produkcyjnym , które są zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia .
Współczynnik aktywności zawodowej : Az = Sr - zasoby siły roboczej
Lp - ludność w wieku produkcyjnym
Wartość współczynnika zależy np. od płacy im większa płaca - więcej osób chce tą pracę .
Wykształcenia
Model rodziny
Możliwości znalezienia pracy
Siła robocza / Sr / jest sumą zatrudnionych i bezrobotnych .
Sr = Z + B -- B = Sr - Z
B = Az x Lp - Z - tak się liczy bezrobocie
Wskaźnik stopy bezrobocia B
B = Sr x 100 / % /
Metody pomiaru bezrobocia :
I . Metoda wykorzystywana w statystyce organizacji pracy
bezrobotni to osoby zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia
pozostające bez pracy i nie uczące się w szkołach z wyjątkiem szkół wieczorowych i zawodowych
zarejestrowane w urzędzie pracy , jeżeli ukończył 18 lat , nie ukończył 60- kobiety , 65 - mężczyźni
nie nabyły praca do emerytury wojskowej / wojskowi /
nie są właścicielami , posiadaczami gospodarstwa rolnego
nie prowadzą poza rolniczej działalności gospodarczej
II. Metoda wykorzystywana w badaniach aktywności ekonomicznej ludności / BAEL / do bezrobotnych zalicza się osoby spełniające trzy warunki jednocześnie
w okresie badanego tygodnia nie pracowały nawet godzinę
aktywnie poszukują pracy
są gotowe podjąć pracę w badanych lub następnym tygodniu
Bezrobocie - zasoby i strumienie na rynku pracy
ZASOBY ZATRUDNIENIA / Z / |
|
ZASOBY BEZROBOCIA / B / |
ZASOBY OSÓB NIENALEŻĄCYCH DO SIŁY ROBOCZEJ / NSr / |
Strumień 1 obejmuje :
osoby zwolnione w ramach zwolnień grupowych
zwolnione w trybie indywidualnym
odchodzące dobrowolnie
Strumień 4 obejmuje :
absolwenci szkół
osoby , które ponowiły starania ale bezskutecznie
Strumień 3 obejmuje :
przechodzenie na emeryturę i rentę
osoby zniechęcone poszukiwaniem pracy
Wielkość zasobów bezrobocia można opisać równaniem :
Nb - napływ do zasobów bezrobocia
Ob - odpływ zasobów bezrobocia
B = Nb - Ob
Zależy od napływów i odpływów bezrobocia
Rodzaje bezrobocia :
Bezrobocie frekcyjne - jest to bezrobocie nieuniknione , występujące w każdym typie gospodarki
rynkowej .Aby je obniżyć potrzebna jest informacja o rynku pracy / szybka / , likwidacja zasiłków dla bezrobotnych również zmniejszyłoby bezrobocie frekcyjne .
Bezrobocie dobrowolne - występuje gdy określona liczba osób nie chce podjąć pracy z powodu nie odpowiadających warunków lub innych względów.
Bezrobocie sezonowe - wahania z produktu , występujące z powodów naturalnych np. rolnictwo , budownictwo , transport.
Te trzy formy to bezrobocie nieuniknione albo normalne . Wynosi od 3- 4,5 % to przyjmuje się że jest pełne zatrudnienie , równowaga między popytem a podażą .
Bezrobocie przymusowe ma miejsce , gdy określona liczba osób poszukuje pracy , chce pracować przy jakiejkolwiek pracy , ale nie może znaleźć pracy .
Niewystępowanie bezrobocia przymusowego oznacza istnienie ogólnej równowagi na rynku pracy przy przewadze popytu nad podażą siły roboczej .
Bezrobocie chronione - dotyczy osób , które z różnych powodów np. stan zdrowia , przeszłość polityczna nie mają szans w warunkach konkurencji na otrzymanie pracy , gdy ją utracą z przyczyn niezależnych od siebie .
Bezrobocie strukturalne - powstaje w rezultacie niedopasowania struktury podaży siły roboczej do popytu w aspekcie kwalifikacyjnym , zawodowym i regionalnym .
Inne powody to :
nierównomierny wzrost gospodarczy
brak kapitału
złe proporcje w rozmieszczaniu zasobów produkcyjnych w gospodarce
postęp technologiczny
międzynarodowy podział pracy
Może mieć charakter trwały gdyż likwidacja wymaga długiego okresu czasu .
Przeciwdziałaniu bezrobociu strukturalnego :
hamowanie procesu postępu technicznego i technicznego
kształcenia , przeszkalanie pracowników
Bezrobocie naturalne = bezrobocie frekcyjne + bezrobocie strukturalne
Bezrobocie nieefektywnego popytu / inaczej kensistowskie / - powstaje jako wynik niedostatecznego popytu na dobra , które mogą być wytwarzane przy pełnym wykorzystaniu siły roboczej . Liczy się je różnicą między liczbą osób poszukujących pracy a liczbą stanowisk pracy . Bezrobocie to zajmuje się zmianami struktury produkcji , powodującymi przesunięcie popytu z jednych na inne rodzaje prac . Tłumaczy się je ceną , którą trzeba zapłacić za obniżenie inflacji .
Bezrobocie koniunkturalne albo cykliczne - powstaje gdy popyt globalny maleje a ceny i płace nie przystosowują się dostatecznie szybko , aby mogło być przywrócone pełne zatrudnienie . Wiąże się z cyklem koniunkturalnym rozwoju gospodarczego i pojawia się szczególnie w fazie recesji .
Bezrobocie płacowe lub klasyczne - powstaje na skutek zbyt wysokich płac / żądania związków zawodowych / .
Bezrobocie ukryte - czyli nie występujące w statystykach . Pojawia się najczęściej na wsi i często nazywane jest agrarnym .
Krzywa D - krzywa popytu na płacę
Krzywa S - krzywa podaży pracy
Punkt A - punkt równowagi
Krzywa Nz - ilość osób poszukujących pracy
przy określonej płacy
odcinek A - B - bezrobocie naturalne
odcinek C - D - bezrobocie przymusowe
TEORIA KLASYCZNA
Stanowisko klasyczne :
na rynku zawsze występuje tendencja stanu równowagi - utrzymywania go
zjawisko bezrobocia tłumaczy ograniczeni swobodnego mechanizmu rynkowego
za bezrobocie odpowiedzialne są związki zawodowe
bezrobocie traktują jako bezrobocie dobrowolne
Polityka ograniczenia bezrobocia według klasyków polega na
likwidacji ograniczeń swobodnego działania mechanizmu rynkowego
osłabienia pozycji związków zawodowych
zwiększeniu elastyczności płac
usprawnieniu funkcjonowania rynku pracy
Aktywna ingerencja państwa nie jest potrzebna .
TEORIA KEYSISTOWSKA
Punkt A - stan równowagi - wszyscy mają pracę
B - bezrobocie przymusowe
przyczyny bezrobocia KEYNS upatruje w niewystarczającym popycie na towary
bezrobocie ma charakter przymusowy
keysiści odrzucają twierdzenie neoklasyków , że obniżki płac są w stanie obniżyć bezrobocie bo:
a/ nierealny jest postulat obniżek płac przy istnieniu silnych związków zawodowych
b/ obniżki płac zmniejszają dochody pracowników i ich wydatki konsumpcyjne , co prowadzi do
dalszego ograniczenia produkcji i zatrudnienia
Keysiści wysuwaj postulat konieczności aktywnej ingerencji państwa w procesy gospodarcze w
celu zwalczania bezrobocia
Aby obniżyć bezrobocie należy:
skumulować popyt na towary za pomocą :
a/ instrumentów budżetowych
b/ instrumentów pieniężnych
Skutki bezrobocia :
wypłacanie zasiłków
utrata możliwości zwiększenia produkcji
utrata kwalifikacji siły roboczej
Bezrobocie może być powodem :
rozpadu rodzin
alkoholizmu
pogarszaniu się stanu zdrowotnego społeczeństwa
Zalety bezrobocia - pozytywne skutki :
dbałość o solidne wykonywanie pracy
wysoka wydajność pracy i dyscyplina
Przeciwdziałanie negatywnym skutkom bezrobocia wymaga prowadzenia aktywnej polityki społecznej i zatrudnienia .
Wiąże się to z rozwiązywaniem w odpowiedni sposób takich kwestii jak :
gwarantowana płaca minimalna
minimum socjalne
wymiar i rodzaje rent i emerytur , zasiłków rodzinnych dla bezrobotnych , chorobowych
wymiaru czasu pracy
zakres i odpłatność opieki zdrowotnej
dostępność edukacji
tworzenie miejsc pracy w sektorze publicznym
subsydiowanie zatrudnienia w sektorze prywatnym
Zakres i formy polityki społecznej i zatrudnienia zależą od :
tradycji danego społeczeństwa
osiągniętego poziomu rozwoju
dynamiki wzrostu gospodarczego
podziału dochodu narodowego
siły i aktywności związków zawodowych oraz związków pracodawców
władzy państwowej
Polityka zatrudnienia :
I . Aktywna
II. Pasywna
I . Aktywna polityka państwa na rynku pracy - rodzaje :
makroekonomiczna - polega na wykorzystywaniu instrumentów budżetowych pieniężnych w celu redukcji bezrobocia , instrumentu te są skierowane na stymulowanie globalnego popytu na towary w przypadku teorii kensistowskiej lub stwarzaniu producentom korzystnych warunków rozwijania produkcji w przypadku teorii neoklasycznej
mikroekonomiczna - obejmuje takie elementy jak :
subwencjonowanie płac - zależą od liczby zatrudnionych , od liczby nowo przyjętych pracowników i w zależności od regionu
publiczne programy zatrudnienia - roboty publiczne
pożyczki dla przedsiębiorstw w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz pożyczki dla bezrobotnych w celu podjęcia działalności gospodarczej na własny rachunek
tworzenie nowych wolnych stref gospodarczych albo stref aktywności gospodarczej
szkolenie zawodowe umożliwiające bezrobotnym zmianę kwalifikacji oraz ich zdobywania
usługi pośrednictwa pracy świadczone przez biura pracy
II . Pasywna polityka zatrudnienia - formy :
Zasiłki dla bezrobotnych
Jednorazowe odszkodowania dla osób zwolnionych z pracy
Dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę
Przedłużanie okresu kształcenia
Wprowadzenie obowiązkowej służby wojskowej
Wysyłanie kobiet na urlop związany z wychowaniem dzieci
Bezrobocie i inflacja łącznie wywołują :
redystrybucję dochodu narodowego na rzecz warstw lepiej usytuowanych
spadek oszczędności inwestycyjnych
wzrost różnych form tezauryzacji
spadek wydajności pracy wywołana zmniejszeniem się poziomu płacy realnej
KONIUNKTURA GOSPODARCZA
To całokształt wskaźników życia gospodarczego , które charakteryzują sytuacje ekonomiczne danego sektora , regionu , kraju czy świata . W języku potocznym jest synonimem stanu gospodarczego .
Podstawowym zagrożeniem w gospodarce rynkowej jest niedostateczny popyt / pogorszenie koniunktury , spadek popytu / .
WAHANIA CYKLICZNE - są to powtarzające się w określonym rytmie mniej lub bardziej regularnie zmiany wielkości makroekonomicznych .
Periodycznie powtarzające się wahania istotnych składników życia gospodarczego nazywamy cyklem koniunkturalnym i mogą to być wahania globalnego popytu lub poziomu ogólnej działalności gospodarczej . Najważniejszą cechą cyklu jest rytmiczność .
Rodzaje wahań występujących w gospodarce :
WAHANIA SEZONOWE- wynikają ze stałych zmian pór roku /np. rolnictwo , budownictwo/ mają źródła w czynnikach instytucjonalnych np. wzrost popytu na papier w okresie wyborów .
Wahania sezonowe mogą wpływać na przebieg cyklu koniunkturalnego oraz same podlegać jego
wpływom .
WAHANIA PRZYPADKOWE - są nieregularne i nie cykliczne powodowane są czynnikami losowymi np. wojna , klęska , strajki lub zmianami polityki państwa , mogą zmieniać przebieg wahań cyklicznych .
POLITYCZNE CYKLE KONIUNKTURALNE - /cykle wyborcze i prezydenckie/ powstają gdy rząd wpływa na aktywność gospodarczą i wywołuje dodatkowe wahania .
CYKLE REGIONALNE - dotyczą rozwoju poszczególnych części kraju , regionu .
CYKLE SPECJALNE - / np. świńskie / są to odbywające się z pewną regularnością wahania produkcji żywca wieprzowego , przebiegają niezależnie od ogólnych wahań koniunktury i mają swój własny mechanizm .
TRENDY - czyli tendencje długookresowe są to stałe /zwyżkowe, zniżkowe lub na niezmienionym poziomie / ruchy czynników osobowych i rzeczowych w jakiejś dziedzinie gospodarczej . Zwyżkowe trendy następują najczęściej w wyniku rozwoju sił wytwórczych tz wzrostu poziomu wiedzy , kwalifikacji zatrudnionych , postępu technicznego . Trend jest przejawem długookresowej zmiany jakiejś zmiennej ekonomicznej np. PKB . Przebieg trendu zakłócony jest bieżącą sytuacją ekonomiczną . Mniejsze wahania o różnej amplitudzie i zmiennej
intensywności w ramach ogólnego trendu określa się mianem cykli koniunkturalnych .
CYKL JUGLARA - przyczyny cyklicznego falowania gospodarczego upatrywał w zjawiskach pieniężno - kredytowych . Jego zdaniem kryzys był następstwem ograniczenia expansji kredytowej banków w okresie rozkwitu , okres jednego cyklu wynosi według niego od 7 do11 lat . Cykl o tej długości nazywamy cyklem klasycznym lub cykl Juglara .
CYKL KITCHINA - na podstawie analizy wskaźników pieniężnych sformułował stwierdzenie o występowaniu w gospodarce cykli krótkich o przeciętnym okresie 3,5 roku . Jego zdaniem jednakże co 2 lub 3 cykl ma większą amplitudę i dlatego powstaje wrażenie występowania cykli o dłuższych okresach 7-11 lat . Wśród teoretyków panuje pogląd że występowanie cykli krótszych jest spowodowane zmianami w zapasach natomiast cykle dłuższe Juglara zależą od inwestowania w maszyny i urządzenia .
CYKLE DŁUGIE KONDRATIEWA - czyli zmiany podstawowych wielkości ekonomicznych w horyzoncie czasowym wynoszącym kilkadziesiąt lat . Długość fal mierzona między punktami szczytowymi wynosi 58 i 45 lat , a między dolnymi 61 i 45 lat .Składają się z 5 faz : ożywienia , szybszego wzrostu , dojrzałości , nasycenia i recesji .
CYKLE SUPER DŁUGIE / van EWIJKA / super długi cykl gospodarczy 150 do 160 letni . Składa się z 70 letniego wzrostu produkcji i 85-90 spadku aktywności produkcji . Tworzą go lata 1760 do 1915/1920 po przełomie rozpoczął się drugi .
Cechy i przebieg cyklu koniunkturalnego
Klasyczny cykl koniunkturalny składa się z 4 faz .
Odcinek A , B - faza kryzysu
Odcinek B , C - faza depresji
Łącznie te fazy określa się jako faza recesji .
Odcinek C , D - faza ożywienia , poprawy
Odcinek D , E - faza rozkwitu - prosperity
Łącznie od C do E - faza ekspansji
KRYZYS - oznacza załamanie gospodarcze , objawia się nadprodukcją , spadają ceny a w ślad za
Nimi stopa zysku , ogranicza się więc produkcję , spadek produkcji do póki nie zostaną sprzedane lub zlikwidowane nadmierne zapasy towarowe a poziom bieżącej produkcji nie dostosuje się do aktualnego poziomu popytu . Zmniejszająca się rentowność doprowadzi do bankructwa słabszych przedsiębiorstw . Rozmiary inwestycji w skali gospodarki są niższe od faktycznego zużycia środków trwałych . Ograniczone są one znacznie silniej niż produkcja ze względu na trudności w zdobyciu kapitału i na brak perspektyw zysku . Tempo załamania gospodarczego może być przyspieszone przez :
- politykę kredytową banków
- panikę giełdową
DEPRESJA - dno kryzysu charakteryzuje się ona zahamowaniem spadku produkcji a także stabilizacją zatrudnienia , cen , zysku i stopy zysku . Gospodarka osiąga równowagę na najniższym poziomie . W tej fazie rentowne są tylko przedsięwzięcia o najniższych kosztach produkcji . Stwarza to sprzyjające warunki dla postępu technicznego i wykorzystania w produkcji nowych technologii i urządzeń.
OŻYWIENIE - jest wyjściem z depresji i charakteryzuje się wzrostem produkcji która osiąga po pewnym czasie poziom z przed kryzysu . Zwiększający się popyt na dobra inwestycyjne prowadzi do wzrostu ich cen i poprawy rentowności produkcji . Zwiększa się zatrudnienie a w wyniku tego popyt . Poprawa warunków rozwoju produkcji korzystnie wpływa na poziom zysku i stopy zysku .
ROZKWIT - szczyt koniunkturalny , boom - jest to ostatnia faza cyklu , której wszystkie istotne wielkości gospodarcze tj. produkcja , zatrudnienie , płace , ceny , inwestycje , stopa zysku osiągają poziom wyższy od poziomu z przed kryzysu a więc każdy następny kryzys zaczyna się na poziomie znacznie wyższym od poprzedniego . Dynamika podstawowych wielkości ekonomicznych jest zróżnicowana najszybciej rosną ceny dóbr inwestycyjnych , słabszą dynamikę wykazują ceny dóbr konsumpcyjnych i płace , Ta nierównomierność rozwoju narusza warunki równowagi . Wzrost cen środków produkcji i płac oraz wykorzystanie przestarzałych maszyn i urządzeń w celu sprostowania rosnącego popytowi oznacza wzrost kosztów . Pod wpływem popytu na kredyt rośnie stopa % . W ten sposób w fazie rozkwitu pojawiają się przesłanki kryzysu ekonomicznego nadprodukcji .
PODSUMOWANIE :
Współczesne państwo podejmuje próby przeciwdziałania stratom gospodarczym powstającym w toku cykli koniunkturalnych . Próby te nie likwidują cykli koniunkturalnych ale zmieniają jego przebieg .
Interwencja państwa powoduje ograniczenie amplitudy wahań oraz zmniejszenie dolegliwości społecznych powodowanych kryzysem .
TEORIA CYKLU KONIUNKTURALNEGO teoria cykli KENSA według niego cykliczny rozwój jest prawidłowością a przyczyny wahań tkwią w wahaniach rozmiarów inwestycji , które z kolei uwarunkowane są zmianami krańcowej wydajności kapitału / w tej fazie niska jest stopa % / .
KEYNS posługuje się pojęciem mnożnika inwestycyjnego mówiącego o tym ile razy większe jest ogólny przyrost dochodu od powodującego go przyrostu wydatków na inwestycje .
Wartość mnożnika inwestycyjnego zależy od krańcowej psychologicznej skłonności do konsumpcji a więc od tego jaką część przyrostu dochodu ludności zechce wydać na powiększenie konsumpcji .
INTERWENCJONIZM PAŃSTWOWY - to polityka czynnego oddziaływania państwa na gospodarkę narodową , pojawił się już w okresie pierwszej akumulacji kapitału XVI w - XVIII w okres menkartylizmu .
Protekcjonizm - państwo zakłada manofaktury , reguluje warunki płacy i pracy , wprowadza przymus pracy , budowano infrastrukturę ekonomiczną / porty , statki / . Popieranie wszelkich form agresji .
Sytuacja zmieniła się w XVIII wówczas angielscy ekonomiści ADAM SMITH I DAVID RICARDO zaczęli głosić zasady liberalizmu gospodarczego - I nazywał się lesseferyz . Domagali się wolności handlu zagranicznego i pełnej swobody dla wewnętrznej działalności gospodarczej . Rola państwa według tych poglądów sprowadza się do zabezpieczenia własności oraz zapewnieniu ładu i porządku publicznego / „ państwo jest nocnym stróżem „ / . Te zasady panowały w XIX w i I dziesięcioleciach XX w z wyjątkiem 2 wojny światowej .
Dopiero wielki kryzys gospodarczy z lat 1929-1933 r wymusił aktywną rolę państwa w gospodarce mającą na celu złagodzenie następstw kryzysu . Pierwsze posunięcia różnych rządów miały charakter empiryczny a teoretyczną podstawę stworzył angielski ekonomista JOHN KEINS w 1936 r. w pracy pod tytułem „ Ogólna rola zatrudnienia procentu i pieniądza „ .
Główne cele interwencjonizmu :
Dążenie do osiągnięcia wysokiej stopy wzrostu gospodarczego przy możliwie pełnym zatrudnieniu i wykorzystaniu nowoczesnych czynników wzrostu .
Ograniczeniu wahań cen .
Utrzymaniu zrównoważonego bilansu płatniczego i ustabilizowanie kursu walut .
Rozwiązanie problemów ekonomicznych .
Reagowanie na globalne procesy gospodarcze w tym zwłaszcza tendencji gospodarki narodowej .
Interwencjoniz jest jedną z głównych przyczyn deformacji cyklu koniunkturalnego po 2 wojnie światowej .
Cykl we współczesnym kapitalizmie ma tylko 2 fazy :
Spadkową czyli recesję - faza łączy kryzys i depresję , nie musi charakteryzować się spadkiem
poszczególnych wskaźników działalności gospodarczej . Jej objawem może być brak wzrostu czy nawet zwolnienie tempa wzrostu .
Zwyżkową czyli ekspansję - łączy ożywienie i rozkwit .
12.01.2002
Modyfikacja cyklu spowodowała nowe zjawiska ekonomiczne . Dawnym fazom spadkowym towarzyszył spadek cen a zwiększający się stopniowo popyt sprawił samoczynne wejście w fazę ożywienia . Obecnie procesy monopolizacji umożliwiające administracyjne stanowienie cen doprowadziły do tego , że ceny wykazują tendencję rosnącą . Wpływ państwa i monopoli na przebieg cyklu przedłuża fazę spadkową oraz skraca fazę ekspansji i ogranicza ich dynamikę . Łagodzenie przebiegu cyklu osłabia tempo wzrostu gospodarczego a także dynamikę rozwojową systemu rynkowego .
Instrumenty i formy interwencjonizmu :
Bezpośrednia
Pośrednia
Wśród metod wywierania wpływu państwa na gospodarkę przeważają środki pośrednie stosowane najczęściej w okresie prosperity , natomiast w okresie kryzysu podejmowane są środki bezpośrednie .
Ad.1 Do bezpośrednich środków interwencjonizmu zalicza się występowanie państwa w charakterze uczestnika procesów gospodarczych tj przedsiębiorców . Podstawowym przejawem bezpośredniej działalności gospodarczej państwa jest powstanie i rozwój własności państwowej a także podejmowanie własnych decyzji czy też organizowanie robót publicznych . Wymienione środki bezpośrednio wpływają na koniunkturę gospodarczą i przeciwdziałają jej załamaniu .
Ad.2 Do czynników pośrednich środków interwencjonizmu zalicza się :
ustawodawstwo antymonopolowe
ingerencja państwa w dziedzinie kształtowania cen
opodatkowanie dochodów
stopę dyskontową
manipulowanie kursem walut
występowanie państwa na rynku w charakterze nabywcy
BUDŻET PAŃSTWA - roczny plan przychodów i wydatków państwa . Jest on podstawowym elementem finansów publicznych . Oprócz nich w skład wchodzą i budżety samorządowe władz lokalnych i inne np. fundusze celowa .
Budżety samorządowe władz lokalnych są uchwalane przez władze samorządowe odpowiednich szczebli terenowych odpowiadających strukturze administracyjnej kraju .
Fundusze celowe są to fundusze ustawowe których przychody pochodzą z dochodów publicznych a wydatki są przeznaczone na realizację określonych zadań np. fundusz ubezpieczeń społecznych .
Funkcje budżetu państwa :
REDYSTRYBUCYJNA - rozdzielcza - polega na regulowaniu dochodów podmiotów gospodarczych . Budżet jest narzędziem redystrybucji dochodów osiągniętych przez właścicieli zasobów czynników produkcji . Budżet przejmuje część tych dochodów i przeznacza na rzecz dochodów , które ich nie osiągają lub osiągają w stopniu niewystarczającym . Takie podmioty to instytucje , które świadczą nieodpłatnie usługi społeczne np. szkoły państwowe , jak i osoby fizyczne zmuszone z różnych przyczyn korzystać z zasiłków socjalnych .
STABILIZACYJNA - wynika z interwencjonizmu państwa w gospodarkę , którego celem jest zapewnienie zrównoważonego wzrostu gospodarczego . Z budżetem wiąże się funkcjonowanie dwóch tz. automatycznych stabilizatorów gospodarczych które oddziałują na poziom i zmiany popytu w gospodarce społecznej i system podatku progresywnego .
ALOKACYJNA - pełniąc tą funkcje budżet dokonuje rozdziału zasobów w gospodarce między różne działy gospodarki . Kieruje zasoby tam gdzie nie mogły by trafić w inny sposób np. wyłącznie sam mechanizm rynkowy nie zapewnił by oczekiwanego przez społeczeństwa poziomu produkcji dóbr i usług np. szkolnictwo .
STYMULACYJNA - polega na tym , że za pomocą narzędzi budżetowych państwo wywołuje lub wzmacnia zjawiska i zachowania pozytywne z punktu widzenia interesów natomiast zniechęca do działań niekorzystnych w danym okresie np. tworzenie infrastruktury technicznej na terenach zacofanych , ulgi inwestycyjne na obszarach dotkniętych silnym bezrobociem .
KONTROLNA - realizowana jest poprzez bieżącą obserwację tempa wysokości oraz tytułów wpływów i wydatków budżetowych a następnie porównywanie z założonymi w budżecie .
Zasady konstruowania budżetu :
Zasada rocznego okresu
Zasada jedności - oznacza że w jednym dokumencie umieszcza się planowane dochody i wydatki i zakłada się ich ogólne przeznaczenie .
Zasada kompletności - oznacza że mają być ujęte wszystkie dochody i wydatki
Zasada jawności - polega na tym , że w budżecie nie mogą się znaleźć pozycje niejasne pod względem podmiotowym lub przedmiotowym
Zasada specjalizacji - nakłada obowiązek grupowania dochodów i wydatków według przyjętych kryteriów : przedmiotowego i podmiotowego
Zasada równowagi budżetowej - wydatki muszą się równać dochodom
DOCHODY BUDŻETOWE - wszelkie wpłaty na rzecz budżetu . Kryteria :
I. Kryterium prawne dzieli dochody na :
bezzwrotne i zwrotne
odpłatne i nieodpłatne
przymusowe i dobrowolne
II . Kryterium według rodzaju dochodów wyróżnia się :
podatki
opłaty
cła
inne dochody
PODATEK - jest to świadczenie pieniężne jednostronnie ustalone , bezzwrotne , nieodpłatne o charakterze ogólnym , przymusowym , pobierane przez państwo lub inny związek publiczno-prawny .
Funkcje podatków :
fiskalna - podatki są głównym źródłem wpływów budżetowych
redystrybucyjna - polega na tym , że podatki kształtują wysokość dochodów i majątek podatnika
bodźcowa - może być realizowana poprzez zmiany obciążeń podatkowych
Rodzaje podatków według przedmiotu opodatkowania :
dochodowe
majątkowe
obrotowe
Ad 2.
Są płacone z tytułu posiadania majątku , przyrostu majątku lub wzrostu jego wartości np. podatek spadkowy , podatek od nieruchomości .
Ad. 3
Przedmiotem jest obrót z tytułu sprzedaży towarów oraz ich import : VAT , akcyza .
Kryterium przerzucalności podatku dzieli podatki na :
pośrednie
bezpośrednie / podatek dochodowy /
SKALA PODATKOWA - to zbiór uporządkowanych rosnąco lub malejąco stawek % znajdujących zastosowanie do różnej wielkości podstawy obliczania podatku i wyróżniamy :
skala progresywne - to szereg coraz wyższych stawek podatkowych przyporządkowanych wyższym podstawą podatkowym
skala regresywna - charakteryzuje się malejącymi stawkami podatkowymi w miarę wzrostu podstawy podatkowej
skala degresywna - kolejnym niższym podstawą podatkowym są przyporządkowane niższe stawki podatkowe
OPŁATY - jest jednostronnie określonym bezzwrotnym i odpłatnym świadczeniem pieniężnym o charakterze ogólnym pobieranym na podstawie aktów normatywnych od osób fizycznych i prawnych . Uiszcza się je w zamian za określone czynności urzędowe np. opłaty skarbowe lub za korzystanie z usług częściowo odpłatnych .
CŁO - to podatek nakładany na towary przekraczające granicę celną określonego państwa . Pełnią funkcję fiskalną oraz szereg funkcji gospodarczych np. ochrona rynku krajowego przed napływem tańszych towarów zagranicznych .
INNE WPŁYWY BUDŻETOWE to :
dochody z majątku państwa
emisji papierów wartościowych - bony , obligacje
odsetki z tytułu lokowania wolnych środków pieniężnych - spadku , zapisów , darowizn
WYDATKI BUDŻETOWE -to środki wydatkowane w ramach gospodarki budżetowej państwa .
I. Kryterium przedmiotu wydatkowania :
wydatki na działalność niezbędną do funkcjonowania państwa i są to wydatki na administrację
publiczną , wojsko , policję , sądownictwo
wydatki socjalno-kulturalne - oświata , kultura , nauka , służba zdrowia
wydatki na obsługę długu publicznego
wydatki na gospodarkę - roboty publiczne , dotacje do przedsiębiorstw , subwencje exportowe
II. Kryterium celu :
Bieżące - służące finansowaniu bieżącej działalności państwowej i są wydatki na utrzymanie administracji państwowej : policja , oświata , emerytury , zasiłki dla bezrobotnych
Inwestycyjne - są przeznaczone na tworzenie majątku trwałego w formie nowych szkół , szpitali , teatrów , administracji państwowej
Nierównowaga budżetowa i jej skutki dla gospodarki
Czynniki wpływające na równowagę budżetową to czynniki :
ekonomiczne
organizacyjne
techniczne
polityczne
społeczne
psychologiczne
Wśród czynników ekonomicznych po stronie dochodów wymienia się rozmiary działalności gospodarczej , system podatkowy , rodzaje zwolnień podatkowych , zaciąganie kredytów i pożyczek przez państwo .
Po stronie wydatków czynników ekonomicznych to :
zakres spełnionych przez państwo funkcji i przyjęte koncepcje finansowania wydatków określających stopień odpłatności obywateli
rozmiary i struktura zatrudnienia w sektorze publicznym
poziom i dostępność ubezpieczeń społecznych
NADWYŻKA BUDŻETOWA - oznacza że dochody państwa w okresie roku budżetowego są wyższe od wydatków .
DEFICYT BUDŻETOWY - wydatki przewyższają dochody . Może być efektem zamierzonym .
Przyczyny deficytu budżetowego :
niezaplanowane wydatki
rzeczywiste dochody niższe od zaplanowanych
niski poziom produktu krajowego lub zmniejszający się
nieodpowiednia stopa podatkowa
niesprawność aparatu egzekwującego podatki
luki w prawie podatkowym
zasięg szarej strefy
Zależność dochodów podatkowych budżetu od wysokości stopy podatkowej ilustruje krzywa LAFFERA .
Finansowanie deficytu budżetowego :
zaciąganie kredytów w bankach komercyjnych
emisja obligacji skarbowych i bonów skarbowych
dodruk pieniądza
podwyższenie podatków
sprzedaż części majątku publicznego
kredyty zagraniczne
DŁUG PUBLICZNY - jest to całkowita kwota zadłużenia państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek oraz innych form działalności w wyniku których państwo jest zobowiązane do wypłaty pewnych kwot pieniężnych np. odszkodowań z tytułu wywłaszczenia .Dzieli się na :
Dług krajowy - obejmuje zobowiązania państwa wobec podmiotów państwowych oraz tych zagranicznych , które zakupiły skarbowe papiery wartościowe wyemitowane na rynku krajowym .
Dług zagraniczny - jest efektem zaciągniętych przez państwo kredytów w bankach zagranicznych lub międzynarodowych instytucjach finansowych .
POLITYKA BUDŻETOWA - oznacza decyzje rządu dotyczące wydatków i podatków . Cele polityki budżetowej :
walka z bezrobociem
walka z inflacją
wzrost gospodarczy
równowaga bilansu płatniczego
efektywny podział zasobów ekonomicznych
ochrona środowiska
Do instrumentów polityki budżetowej zalicza się :
wydatki rządowe
podatki
polityka budżetowa obejmuje politykę podatkową wydatków rządowych , deficytu i długu publicznego . Rodzaje :
Ekspansywna - łagodna - charakteryzuje się wzrostem wydatków budżetowych
Restrukcyjna - twarda - charakteryzuje się ich ograniczeniem wydatków
PASYWNA POLITYKA BUDŻETOWA - istotna rolę w niej odgrywają automatyczne stabilizatory kultury . Są to środki budżetowe , które podnoszą całkowicie wydatki w okresach recesji i obniżają je w okresach ekonomicznej ekspansji bez specjalnej ingerencji państwa . Uruchomienie ich nie wymaga decyzji władz administracji , jednak ich ustanowienia np. określenie opodatkowania , zasad i trybu przyznawania zasiłków , subwencjonowanie rolnictwo itp. Jest zadaniem państwa .
Automatyzm polega na tym , że po zatwierdzeniu zaczynają działać bez konieczności wprowadzenia częstych korekt a siła i zakres ich działania zależą od poziomu aktywności gospodarczej . Zalicza się do nich :
podatki
zasiłki dla bezrobotnych oraz socjalne
wypłaty dywident
programy pomocy dla wybranych dziedzin gospodarki
Te wymienione stabilizatory są w stanie zmniejszyć amplitudę wahań cyklicznych o około 1/3 . Ich zaleta to szybkość reakcji na wahania koniunktury , słabość to :
nie zapewniają zrównoważonego wzrostu
nieskuteczne w rozwiązywaniu struktur gospodarczych
mechaniczny charakter na zmiany popytu globalnego
w okresie recesji nie tworzą nowego popytu lecz hamują spadek istniejącego
WNIOSEK :
...................
Do istniejącej sytuacji gospodarczej i rezygnacji z prób aktywnego jej kształtowania .
AKTYWNA POLITYKA BUDŻETOWA - wykorzystuje się stabilizatory dyskrecjonalne - to celowe i arbitralne decyzje państwa , wywołujące określone zmiany dochodów i wydatków budżetu .
Polityka ta polega na świadomym interwencjonizmie wymagającym każdorazowo podejmowania decyzji .
Słabości - decyzje wymagają zmiany legislacyjnych dlatego skutki tych decyzji osiągane są z opóźnieniem .
Trzy rodzaje opóźnień :
rozpoznawcze opóźnienie - jest to czas jaki upływa między pojawieniem się problemu a momentem poznania że zaistniał
administracyjne - jest to czas który upływa pomiędzy uznaniem zaistniałego problemu a podjęciem działań na rzecz jego rozwiązania
legislacyjne - to czas jaki upływa między wprowadzeniem interwencyjnych środków polityki budżetowej a odczuciem skutków ich oddziaływania
Negatywne efekty ekspansywnej polityki budżetowej :
wypychanie sektora prywatnego przez państwa
zachwianie równowagi w bilansie handlowym państwa
zbyt aktywna polityka budżetowa zapewniająca obfite transfery na cele socjalne zmniejsza aktywność członków społeczeństwa
1